Educare 2014 nummer 1 by Tijdschrift Educare Archief

JAARGANG 32 •nr.1/2014 • E 6,60

Creativiteit broodnodig ook op school!

• Het is nacht, de maan schijnt. Ga je mee naar buiten? • Het Huis van Aristoteles brengt kunst bij kinderen • Van slopen word je slim praktische inspiratie voor ouders, opvoeders en leerkrachten

In de Oudheid wist men het al “Mens ken uzelf” Is het onderwijs voorbereid op die uitdaging? Hoe ziet het onderwijs in de toekomst eruit?

Alles valt op zijn plek...

DE WERELDLERAAR

VOOR DE HELE MENSHEID

Individuele opvoedopstellingen Marianne Langemeijer

Benjamin Creme

Lees de boeken van Benjamin Creme Stichting Share Nederland www.sharenl.org

‘Een praktisch boek waarin doeltreffend wordt uitgelegd hoe individuele opvoedopstellingen uitgevoerd worden en welke indrukwekkende gevolgen een opstelling kan hebben voor ouder en kind.’ - Charlotte Visch

Bestel via

www.scrivomedia.nl

Duurzaam en doordacht

Jaarboek 2014 n Jump Make a Gree OPPEN ECO, BIO EN FAIR SH

Green Jump heeft meer dan 1.500 producten van merken die het maken van mooie spulletjes net zo belangrijk vinden als ecologisch, biologisch en fair trade produceren.

kruid Het On k 2014 e o Jaarb rmatie & o Transfansitie Tr

Bron van inspiratie voor iedereen die zijn leven op eigen wijze vorm geeft. In balans met de natuur, bewust, nieuwsgierig, duurzaam en soms ook experimenteel. Het Onkruid jaarboek staat voor een duurzaam en doordacht leven. Met nieuws en achtergronden, festivals, broedplaatsen, opleidingen, natuurlijk bouwen, transition towns en natuurlijk therapeuten, coaches en nog veel meer. Wil jij ook het jaarboek ontvangen? Stuur de ingevulde bon naar: Onkruid, Antwoordnummer 13003, 4120 ZX Everdingen

g 7,5% kortJuin mp bij Green de met de co Educare t/m

ri 2014 28 februa

www.greenjump.nl

Ik wil graag het Onkruid Jaarboek 2014 ontvangen. Ik betaal € 7,50 en ontvang hem zonder extra verzendkosten thuis.

Betaling

Adres ...................................................................................................

Hierbij machtig ik Onkruid om tbv het Jaarboek 2014 eenmalig € 7,50 van mijn rekening af te schrijven. Rekeningnummer:

Postcode & Woonplaats ...............................................................

.....................................................................................

Telefoon .............................................................................................

Ik betaal het jaarboek via een factuur. Ik betaal hiervoor € 1,50 extra.

Naam ....................................................................................................

e-mail ...................................................................................................

6400_Adv_Klikgids_148x210.indd 1

13-08-13 16:16

edutorial

Liever niet zonder liefde

Ik ben na veertig jaar terug op mijn geliefde Aruba, het eiland in de zon waar alles wat ik nu doe voor mij begon. Het is of ik niet weggeweest ben, zo vertrouwd!

Een heel nummer over creativiteit, mijn favoriete onderwerp! Ik vind het heerlijk om creatief te zijn, iets te creĂŤren, om oplossingen te bedenken of van iets ouds iets nieuws te maken. We kunnen niet zonder creativiteit. Zonder creativiteit zouden we nog als dieren onze instincten volgen, en eindeloos herhalen wat onze voorouders deden. Creativiteit is een teken van intelligentie. Gelukkig is een kind van nature creatief, het komt tenslotte op de wereld om daar iets aan toe te voegen. Daarom is het jammer dat er in het onderwijs vaak weinig met hun creatieve vermogens gedaan wordt. Scholen zijn nu eenmaal ingericht op zekerheid: input en output staan vast. Afwijkingen van de norm worden als probleem ervaren. Dat staat haaks op creativiteit, een proces dat juist gedijt op onvoorspelbaarheid. Van mij mag de ontwikkeling van het creatieve denken veel meer aandacht krijgen, zowel thuis als op school. Als maatschappij hebben we dat nodig, er zijn zo veel vraagstukken die om een oplossing vragen! Maar voor je je enthousiast op het lezen

van de artikelen stort wil ik je even tegenhouden. Sta eens stil bij alle creativiteit die bankiers hebben gestoken in het ontwikkelen van nieuwe producten die zo ingewikkeld waren dat niemand ze nog begreep, met wereldwijde gevolgen waar we nog jaren last van zullen hebben. Kijk eens naar alle creativiteit die drugsdealers steken in hun activiteiten, of die dictators inzetten om aan de macht te blijven. Of dichter bij onszelf: hoeveel creativiteit zetten we in om ons luxe leven te handhaven? Om onze ogen te sluiten voor de wereldwijde gevolgen voor het milieu? Om onze ogen te sluiten voor de niet zo gefortuneerde medemens die we veel te weinig betalen voor de frutsels en fratsen die ze voor ons maken? Creativiteit die alleen gericht is op onszelf en blind is voor de gevolgen voor anderen leidt tot gruwelijkheden. Dat vraagt van ons als opvoeders om naast creativiteit ook de liefde te wekken. Liefde, voor elkaar en de aarde waarop we leven. Want alleen creativiteit die vanuit liefde wordt ingezet kan een bijdrage leveren aan het welzijn van allen.

Gasten in dit nummer Ad Stam

Carla Kerklaan

Sabine Plamper

Ad Stam werkte veertig jaar in het onderwijs, waarvan 25 jaar in Vrije Scholen. Nu hij met pensioen is geeft hij les aan nieuwe medelanders onder de naam Taal en expressie. Daarnaast geeft hij yogalessen en organiseert hij meditatieweekenden.

Carla Kerklaan kijkt vanuit de geboortehoroscoop naar de kern van het kind en onderzoekt wat nodig is om vanuit deze authenticiteit te leven en te leren. Het gaat erom dat kinderen trouw blijven aan wie zij in de kern zijn.

Met een collega-kunstenaar ontwikkelde Sabine Plamper Atelier in een koffer voor scholen, kindercentra en culturele instellingen. Deze training geeft antwoord op de vraag naar creatief onderwijs en focust op de belangrijke rol van de volwassene als begeleider.

educare | januari 2014

Educare

Tekst Alberthe Papma Beeld Erica Janse

Gezocht: creativiteit in onderwijs Lesgeven voor de toekomst

Wat betekent Educare? Educare betekent ‘opvoeden’, om precies te zijn ‘uitlokken tot ontwikkeling’. Omdat het Latijn is, spreek je het uit zoals je het schrijft.

andere kunstwerken, maar vooral op het vermogen tot scheppen, op welke manier dan ook. Voor velen van ons is het ‘kunstenaar blijven’ nog een hele opgave. Het lijkt wel of ons vermogen tot creativiteit voor een belangrijk deel verdwijnt als we opgroeien.

Wat is dat eigenlijk, creativiteit? Vaak noemen we iemand creatief wanneer hij of zij iets moois of bijzonders kan maken door een speciaal talent. Creativiteit wordt dan primair in verband gebracht met beeldende kunst, muziek of het schrijven van boeken. Je kunt het begrip creativiteit echter ook breder zien. Het reikt verder dan het domein van de kunsten en heeft veel meer te maken met het vermogen om vrij en dwars te denken vanuit een open, nieuwsgierige geest. Iemand die creatief is, is in staat steeds nieuwe invalshoeken te zien en vandaaruit ook nieuwe en onverwachte oplossingen voor – meer of minder complexe – vraagstukken te bedenken èn uit te voeren. En dit komt natuurlijk goed van pas in alle domeinen van het leven, zeker met de huidige maatschappelijke uitdagingen als vergrijzing, vrede, energie en duurzaamheid.

De ontdekkingsreis van kinderen

Wat is Educare? Het tijdschrift Educare en de website www.educare.nl vormen samen een platform. De website bestaat uit drie onderdelen, waarop onder andere opvoedingstips, evenementen, filmpjes, blogs, groepen en boeken te vinden zijn. • www.educare.nl/netwerk • www.opgroeieninverbondenheid.nl • www.opvoedingsboek.nl

Creativiteit wordt gevoed door verwondering. Ieder mens wordt geboren met het vermogen zich te verwonderen. En is daarmee in wezen creatief. Bij jonge kinderen is dit goed te merken. Voor hen is het leven één grote ontdekkingsreis. Alles is nieuw en hun ideeën zijn nog niet vastomlijnd. Zij onderzoeken en verkennen en durven bij alles vragen te stellen. Kinderen zijn over het algemeen heel goed in ongebreideld dromen, lanterfanten, aanklooien, spelen en magisch denken. Ze barsten van de gekke invallen en wilde ideeën. Ze tekenen rustig een roze boom of een pimpelpaarse neushoorn en bedenken een ingewikkeld vliegtoestel om daarmee naar een verre planeet te vliegen die nog niemand heeft ontdekt. Allemaal zeer creatief en vol vertrouwen in de eigen oplossin6

gen. Illustratief is het verhaal van een meisje dat een tekening wilde maken van God. Toen de juf opmerkte dat dat wel heel lastig was omdat niemand weet hoe God er uitziet, antwoordde het meisje: “Oh, maar zo meteen wel!”

Inspirerende omgeving Omdat ieder mens inherent creatief is, zijn veel pedagogen en psychologen het er inmiddels over eens dat de context belangrijk is bij het tot bloei komen van onze creatieve vermogens. Ouders, opvoeders en leerkrachten spelen daarbij een belangrijke rol. Zij kunnen vanuit een open houding èn het bieden van ruimte voor ontplooiing en acceptatie van mislukking, een veilige en tegelijkertijd inspirerende omgeving realiseren. Hierin kunnen kinderen vrij leren, hun creatieve denken ontplooien en opgroeien tot creatieve volwassenen die in staat zijn richting te geven aan hun eigen leven. Ook kunnen de kinderen van betekenis zijn voor anderen en voor de maatschappij in het algemeen. Verbeeldingskracht in uitvoering.

Hoe creatief is de leerkracht?

Wat doen de scholen? Toch is het opvallend hoeveel volwassenen het gevoel hebben niet creatief te zijn. Kun je (het vertrouwen in je eigen) creativiteit in de loop der jaren dan soms verleren of misschien zelfs afleren? Ken Robinson, veelgeprezen schrijver, adviseur en spreker over het begrip creativiteit, denkt van wel. Hij is stellig van mening dat vooral het huidige onderwijssysteem niet bepaald bevorderlijk is voor het ontdekken en ontwikkelen van onze creativiteit. Sterker nog, het is

Wanneer creativiteit en kennis samenkomen wordt er pas echt iets geleerd.

Tekst Carla Kerklaan Beeld Erica Janse

Elk kind is anders en heeft zijn eigen interesses en zijn eigen oorspronkelijke gedrag waarmee hij zich laat zien. Deze ‘eigenheid’ kun je omschrijven als de kern of de zielenkwaliteit van het kind. Als het kind ouder wordt, gaat hij zich aanpassen aan de verwachtingen van

op zijn eigen wezen, zijn eigen ziel, naar de achtergrond.

Tweelingen: communicatie, contact en kennis Deze kinderen geven blijk van een grote gerichtheid op contact en communicatie, van een openheid waarmee zij naar verbinding zoeken. Zij kijken door het contact heen en nemen de energie achter de woorden waar. Dit kind heeft zicht op de werking van taal en communicatie.

Kreeft: voeding, zorg en bescherming Deze kinderen zijn sterk gericht op hun thuis als veilige en voedende basis, waar zij kunnen worden wie zij zijn. Zij hebben een scherp zicht op de cohesie in het gezin en voelen de 12

Tekst Irene Muller Schoof, met medewerking van Ilona Zuurmond-Wijga Beeld Admar Kwant

Koukleumen

Wat is het doel van Educare? Educare probeert antwoorden te vinden op deze vragen: - Hoe creëren we een interculturele samenleving waarin kinderen zich deel van het geheel en medeschepper kunnen voelen? - Hoe dragen we bij aan een gastvrije aarde waar ieder kind voldoende gevoed, beschermd en onderwezen wordt?

Boogschutter: wijsheid, waarheid en zicht Deze kinderen zijn gericht op waarheid en betekenis. Zij hebben een feilloos gevoel voor de ongerijmdheden van onze cultuur en kunnen ons versteld doen staan met hun wijze uitspraken. Zij stellen vragen waarmee volwassenen in verlegenheid worden gebracht. Dit kind Weet.

Waterman: samenwerken, verenigen en delen Deze kinderen geven blijk van een grote gerichtheid op de gemeenschap of de groep waar zij deel van zijn. Zij hebben zicht op de diversiteit aan energieën en zien hoe het geheel meer is dan de som van delen. Het kind is gevoelig voor storingen in groepsverhoudingen en ziet wat om verandering vraagt.

Ram: scheppingskracht, intentie en schepping Deze kinderen nemen intuïtief waar en hebben zicht op de mogelijkheden in hun wereld. Zij willen de wereld in en deze als het ware veroveren. Dit kind pioniert en onderneemt. Het kind ziet mogelijkheden die het tot schepping wil brengen. Stier: ontplooiing, bouwen en vormgeven Deze kinderen zijn op een diep niveau verbonden met de organische ontwikkeling van het leven. Zij hebben zicht op de natuurlijke wijze waarop planten tot bloei komen, dieren groot worden en talenten en kwaliteiten zich ontwikkelen. Dit kind kan organisch, natuurlijkerwijs vormgeven.

stellen. Het kind heeft een groot zicht op alles wat onder de oppervlakte aanwezig is en kan dit aan het licht brengen.

Steenbok: verantwoordelijkheid, sturen en leiden Deze kinderen kennen de werking van sturing en leiding. Dit kind ziet welke stappen moeten worden genomen om een doel te bereiken. Het heeft zicht op de orde of structuur in een situatie. Van daaruit neemt dit kind verantwoordelijkheid.

Wie maken Educare? Het tijdschrift en de website worden gemaakt door een aantal vaste medewerkers en tientallen enthousiaste vrijwilligers, zoals auteurs, redacteuren en fotografen.

Wat is onze visie op opvoeden? Opvoeden is een levenslang dynamisch proces. Het beperkt zich niet tot het gezin, het kinderdagverblijf of het klaslokaal, het leven zélf is de leerschool. Een kind opvoeden is een proces van zelfopvoeding en bewustwording. Als opvoeder ben je voorbeeld en antwoord voor het kind. Je schept een voedzaam klimaat waarin het kind uitdrukking kan geven aan wat in de kiem al aanwezig is.

Hoe staat jouw kind in de wereld?

de omgeving. Daarmee verschuift het zicht

Wat is de doelgroep? Educare is bedoeld voor ouders, opvoeders en leerkrachten die met passie voor opvoeden en liefde voor kinderen werken aan een duurzame samenleving. Educare is een verbindende schakel in dit netwerk van opvoeders.

Wat is Stichting Universele Opvoeding? Het tijdschrift en de website van Educare zijn onderdelen van Stichting Universele Opvoeding. Deze stichting is in 1982 opgericht. Het doel is het initiëren, steunen en verbinden van visies en praktijken die een bijdrage leveren aan het leven en leren in heelheid en verbondenheid.

educare | januari 2014

Vissen: kosmisch bewustzijn, eenheid en mededogen Deze kinderen zijn sterk verbonden met de bron, ofwel met de hogere goddelijke dimensie van het bestaan. Zij geven blijk van een grote gevoeligheid die tot ver in de fijnstoffelijke dimensie reikt. Het kind vertolkt deze door middel van muziek, dans, zorg of fantasiecreaties.

behoeften van anderen sterk aan. Het kind zorgt voor alles wat kwetsbaar is.

van binnenuit willen bijdragen. Deze kinderen bekwamen zich graag in praktische vaardigheden. Zij hebben zicht op integriteit.

Leeuw: creatieve expressie, spelen en enthousiasmeren Deze kinderen zijn volkomen gericht op expressie en creatie. Zij spelen vol overgave en nemen andere kinderen in hun enthousiasme mee. Deze kinderen geven expressie aan hun levensstroom die tot uitdrukking komt in hun dans, muziek of spel.

Weegschaal: relatie, verbinden en balans Deze kinderen zijn uiterst gevoelig voor de energie van de ander. Zij kijken door de ander heen en maken verbinding op zielsniveau. Dit kind heeft zicht op en is gevoelig voor de balans in een relatie of vriendschap. Er is een goed gevoel voor balans in kleur, vorm en relatie.

Maagd: dienstbaarheid, vakmanschap en integriteit Deze kinderen zijn gericht op activiteiten die echt nuttig zijn en bijdragen aan de kwaliteit van het leven. Zij helpen, omdat zij

Schorpioen: transformatie, graven en beproeven Deze kinderen richten zicht sterk op het verborgene. Zij hebben een onderzoekende inslag en kunnen indringende vragen

Door je als ouder, leraar of medeopvoeder bewust te zijn van deze aangeboren zielenkwaliteit herken je de drijfveren van het kind en ben je beter in staat het kind te ondersteunen in zijn unieke taak.

Win

Meer weten?

dit boek!

www.kernwerk-astro.nl

Opvoeden in het zicht van de ziel, de twaalf paden van ontwikkeling, Carla Kerklaan, Hajefa Vertel op www.educare.nl/netwerk in de groep ‘Gratis Boek’ wat je van dit boek vindt en wie weet krijg jij dit boek gratis thuisgestuurd! educare | januari 2014

educare | januari 2014

De maan schijnt zijn licht op de ziel van het kind.

In de winter zien we kinderen soms met paarse lippen, witte vingers, rillingen of kippenvel.

Verschillende signalen dat ze het koud hebben. Het ene kind is er bevattelijker voor dan de ander. We kunnen gelukkig iets doen om het kacheltje van het lichaam op te stoken.

Wisselbad De bloedsomloop kun je stimuleren met een wisselbad. Zet een teiltje warm water (40 graden) en een teiltje koud water neer. Houd de voeten 2 minuten in het warme water, daarna 3 seconden in koud water. Herhaal dit vijf keer. Eindig met koud water, droog de voeten en doe sokken aan.

De winterse kou zorgt soms voor paarse tenen die maar niet warm willen worden, of witte vingers die nauwelijks een potlood kunnen vastpakken. Dat voelt niet behaaglijk, maar gelukkig is er op verschillende manieren wat aan te doen. Als het koud is buiten dan trekt een kind een trui, goede handschoenen, warme sokken en passende schoenen aan. Wollen zooltjes zijn ook heerlijk. Wol is van nature een goede warmtegeleider en daarom prima materiaal in de winter. Via het hoofd verdwijnt veel warmte uit het lichaam en hoofdbedekking houdt de warmte juist vast. Brei samen een leuke muts met bijpassende sjaal!

Voeding In koude tijden kunnen we onze interne kachel opstoken met eten en heerlijke warme dranken, zoals kruidenthee. Wanneer een kind weinig eet heeft het lichaam moeite om warm te blijven. Houd dus in de gaten of een kouwelijk kind genoeg ‘brandstof’ binnenkrijgt. Verwarmende groenten zijn in de winter een goede keus. Denk aan zoete aardappelen, ui, prei, paprika, venkel, koolsoorten, knollen, spruiten. Wees daarbij royaal met kruiden en specerijen, zoals peper, kaneel en nootmuskaat, want die helpen het lichaam een handje. Citrusfruit, salades en yoghurt zijn verkoelend, dat is dus beter geschikt voor de zomer.

Doorbloeding Behalve te weinig kleding kan slechte bloedcirculatie ervoor zorgen dat ledematen koud blijven. Het warme bloed komt dan niet in de uiteinden van het lichaam terecht. Beknellingen zoals te krappe schoenen of strakke sokken houden een goede doorbloeding tegen. In een klas kunnen kinderen die lang in eenzelfde houding zitten last krijgen van koude ledematen. Regelmatig bewegen en lekker actief buitenspelen zijn de beste methodes om de kou te lijf te gaan. Leer kinderen klikken met hun vingers, met duim van pink naar wijsvinger en weer terug en molenwieken met de armen. Thuis kun je met een wisselbad of magnesiumbad de doorbloeding van koude handen of voeten op gang brengen. 16

Kaneel Kaneel is een echte aanrader voor koukleumen. Het is verwarmend en geeft een zoete smaak. Verwarmende producten brengen het lichaam in beweging. Wanneer je kaneel in de pap of appelmoes doet, dan hoef je minder suiker te gebruiken. Suikervertering kost veel energie en verergert koude ledematen. Door de bereiding verandert de werking van voeding. Een stuk

Meer weten?

appel is verkoelend, maar appelmoes met kaneel is verwarmend. Maak voor koukleumen een warme pap, stoofschotel, soep of appelmoes met kaneel. Kaneelpoeder is makkelijk zelf te maken: doe een stokje in een koffiemolen en maal het tot poeder. Dat ruikt lekker!

Bron: www.natuurdietisten.nl

• Koud? Eet Je Warm!, Irene Lelieveld, Free Musketeers, 2011 • Weten van (h)eerlijk eten, Rineke Dijkinga, Succesboeken.nl, 2012 • www.natuurdietisten.nl

educare | januari 2014

Zet je eigen kachel een graadje hoger!

Fantaseren met Aristoteles

Tekst Christel Gouweleeuw Beeld Huis van Aristoteles en Ramon Dekkers

Sandra Goos is net terug uit Stockholm waar het jaarlijkse congres Hands on! International van kindermusea uit de hele wereld plaatsvond. Ze sprak er met partijen die geïnteresseerd zijn in de kunstspeeltuin van Het Huis van Aristoteles. “We hebben mobiele meubels ontwikkeld, die we ook internationaal gaan verkopen. Kindermusea zijn hiervoor heel geschikt, omdat het ontmoetingsplekken zijn voor families waar je spelend en zintuiglijk kunt leren. Maar zo’n basisset kunstspeeltuin met onder andere een lichttafel, een overheadprojector, een schaduwtheater en een dubbele tekenwand kan vrijwel overal neergezet worden en ingevuld worden met elk willekeurig thema. Kinderen gebruiken het om hun eigen verhaal te vertellen en te verbeelden, zoals in de bibliotheek DOK in Delft waar we een permanente kunstspeeltuin gemaakt hebben: Hallo wereld.”

De wereld van Nijntje

“Vertrouw op het creatieve en innovatieve vermogen van kinderen!”

Ondertussen reist kunstspeeltuin De wereld van Nijntje in de provincie Utrecht rond langs theaters en cultuurhuizen. Een co-productie van Het Wilde Westen, Het Huis van Aristoteles, Mercis bv, Centraal Museum, Ars Longa en Toeval gezocht. Het huis van Nijntje, het ziekenhuis en de boerderij zijn vormgegeven als grote opengeklapte boekjes waar je letterlijk in kunt stappen. Figuren en voorwerpen uit de boekjes zijn als draagbare stukken aanwezig. Kinderen kunnen verhalen van Nijntje spelen of zelf een verhaal verzinnen. En er is een tekenatelier waar de kinderen zelfstandig of begeleid door kunstenaars kunnen tekenen.

Vertrouwen Hoe gaat het met Het Huis van Aristoteles op tournee? Goos: “Heel goed, het is een feestje om met Nijntje en haar vriendjes op stap te zijn! Verder merk ik vooral dat ons werk nog steeds hard nodig is, vooral voor de volwassenen. Ik zie hun remmende werking op de creativiteit van kinderen. Ouders en leerkrachten zijn zich daar waarschijnlijk niet altijd van bewust. Een kind wil bijvoorbeeld een koe van de boerderij van Nijntje in het huis zetten, waarop een moeder begint te protesteren: “Nee, die koe die hoort daar niet, die hoort op de boerderij!”,

‘Wij willen kinderen de ruimte geven om zelf na te denken’ Sandra Goos, ontwerpster van kunstspeeltuinen, kinderboekhuizen en familieateliers, laat zich niet gauw ontmoedigen. Haar kindermuseum Het Huis van Aristoteles had een mooie plaats op het terrein van de Amsterdamse Westergasfabriek, maar moest in oktober 2009 de deuren sluiten. Sandra maakte echter een doorstart en zet haar werk nu voort op locaties als bibliotheken, scholen en theaters. Hoe staat het er nu voor? 28

educare | januari 2014

Tekst Marijke Sluijter en Sabine Plamper Beeld Sabine Plamper

•

steentjes of schelpjes geven. Bij papier geef je lijm, tekenmateriaal, schaar, bessen voor vlekken, tuinaarde of zand. •

ergens op slaat. Hij komt op ideeën door toevalligheden en kan

Een echte onderzoeker heeft echt materiaal nodig, dat alle kansen

verf en water. Wat het wordt? Dat merk je al doende, en kan onderweg nog vaak veranderen. 32

Geef ruimte om rommel te maken. De keuken is je beste atelier.

om te voelen, te onderzoeken of te mengen met verf. geen door volwassenen bedachte werkjes. Ze beleven veel meer plezier aan zelf bedenken,

• Bloem, linzen, rijst en boontjes zijn geweldig • Kinderen hoeven

biedt voor het laten ontstaan van verrassende vormen. Gewoon wit papier, echte klei, een handvol spijkers en wat plankjes, zand,

Reik nieuw materiaal aan als de aandacht verslapt. Bij echte klei kun je achtereenvolgens water, stokjes,

De mens is van nature onderzoeker. Hij wil weten wat er gebeurt

urenlang bezig zijn als iets hem boeit.

Geen leeg vaatje “Volwassenen willen kinderen uitleggen hoe de wereld in elkaar zit, hoe het eigenlijk hoort en educatief bezig zijn. Maar ja, dat maken kinderen dus zelf wel uit. Onze goedbedoelde opmerkingen blokkeren vaak het creatieve denken leerproces van het kind. Het kindbeeld dat daarachter ligt is dat van een leeg vaatje waar een volwassene iets in moet stoppen. In mijn optiek zijn kinderen al iemand met alles van een mens in zich. Wij proberen volwassenen te laten ervaren waar kinderen zelf allemaal toe in staat zijn. We observeren, stellen zoveel mogelijk open vragen en geven ze materialen die op meer manieren te gebruiken zijn en een uitdaging vormen voor verschillende leeftijden.”

Creatief denken “Creativiteit heeft bij Het Huis van Aristoteles helemaal niets te maken met knutselwerkjes. Het gaat ons om het op gang brengen van een denkproces, waarin het kind vrij gaat associëren en vorm geeft aan zijn eigen verhaal. In het onderwijs wordt veel te veel tijd besteed aan iets uit het hoofd leren, maar dat vergeet je snel weer. Iets beklijft pas als je het mag verbinden met je eigen wereld. Onze missie is kinderen zelfstandig en met elkaar na te laten denken, omdat dát is wat je uiteindelijk nodig hebt in je eigen leven en in onze democratische samenleving!”

Meer weten? www.kunstspeeltuin.nl/nijntje www.hethuisvanaristoteles.nl educare | januari 2014

De remmende werking van volwassenen op de creativiteit van kinderen.

Liever echt dan namaak

als je iets weghaalt of juist toevoegt, stoffen met elkaar mengt, of

terwijl het kind helemaal losgaat in zijn eigen verhaal. En wellicht ook weet waar de koe hoort. Maar als er een konijn aan tafel kan zitten, waarom dan geen koe? Wat het kind daar doet, is precies wat wij ook beogen: kinderen de ruimte geven om hun eigen wereld te onderzoeken en te verbeelden. Het prachtige werk van Dick Bruna is bij ons een soort springplank om bij je eigen fantasiewereld en wens om zelf te tekenen uit te komen. Kinderen, en gelukkig ook veel ouders, oma’s en opa’s, begrijpen dit volkomen, maar er zijn ook volwassenen die te weinig vertrouwen hebben in de kinderen

zelf. Er was zelfs een juf die fantasie en tekenen voor haar peuters te hoog gegrepen vond omdat ze een taalachterstand hebben. Ik zie dat echt anders. Zodra de juf zich omdraaide, begonnen de kinderen met elkaar te spelen. We kunnen op zó veel meer manieren communiceren dan alleen in gesproken taal.”

in de weer met plakband, touw of een eddingstift. •

Liever echt dan namaak. Koop materiaal bij een

•

Het beste materiaal is wat er al is: de inhoud

Meer leren? Begrijpen met je handen. Een andere kijk op kind en creativiteit, Annet Weterings en Sabine Plamper, Reed Business Education, 2012

bouwmarkt, geen nep-materiaal van de knutselwinkel. van de keukenkast, de handboor uit de gereedschapskist, alles wat groeit in bos en tuin.

Sabine Plamper is cultuurpedagoge en heeft met collega-kunstenaar Titia Sprey de praktijkscholing Atelier in een koffer ontwikkeld. Kijk hiervoor op www.facebook.com/Atelier.in.een.koffer educare | januari 2014

educare | januari 2014

Een echte onderzoeker heeft echt materiaal nodig.

Va n d e l e z e r “Twee maanden geleden heb ik mijn baan opgezegd in het reguliere Tekst Ineke Struijk (naar aanleiding van de blog van Hannah de Vos-Beckers www.aventurijn.org) Illustratie Wendy de Munk Foto Erica Janse

Ik voel, ik voel, wat jij niet voelt…...

Juf Moira heeft 30 leerlingen van 4 jaar oud in haar groep. Van 8 leerlingen is een flink dossier beschikbaar. Alle moderne kwalen zijn vertegenwoordigd: ADD, ADHD, PDDNOS, noem ze maar op.

Wie is er nooit eens ontzettend boos? Soms ben je verbaasd of bang. Blij zijn is fijn en dat kennen we allemaal! En soms zijn we helaas wel eens heel verdrietig. Maar zijn deze emoties belangrijk? Heb je ze nodig? Moeten ze worden ontwikkeld? Kun je ze ook leren?

De zes basisemoties boosheid, blijheid, verdriet, angst, walging en woede zijn universeel, omdat de gezichtsuitdrukkingen die deze emoties laten zien overal ter wereld hetzelfde zijn. Evolutionair gezien zijn emoties er ook om jezelf te beschermen. Walging is bijvoorbeeld een emotie die ervoor zorgt dat je niet iets eet dat er heel vies uitziet of heel erg stinkt. Het is een waarschuwingssysteem dat voorkomt dat je bedorven voedsel eet en ervoor zorgt dat je minder snel ziek wordt. Nederlands grootste filosoof, Spinoza, zei dat emoties overbodig waren, omdat ze berusten op onbegrip. Je kent allemaal het gevoel dat je krijgt als je honger hebt. Dat gevoel is onprettig. Als je hier de verkeerde voorstelling aan koppelt, bijvoorbeeld dat je ziek bent in plaats van dat je honger hebt, is dit een onjuiste voorstelling. Spinoza zegt dat je je onpret-

tige gevoelens dus niet goed uitlegt en ze verkeerd begrijpt. Je koppelt dus zelf een voorstelling aan je gevoel. Het is volgens hem belangrijk om de verkeerde voorstelling die je bij vervelende signalen krijgt, te vervangen door de goede. En dit kun je dus ook zelf doen. Als je dat niet doet leg je de schuld van de nare gevoelens buiten jezelf. En dat klopt niet, want ze komen gewoon uit jezelf! De oude Griekse filosoof Aristoteles vertelde al dat je emoties juist nodig hebt om je goed te kunnen voelen en een waardevol leven te leiden. Mensen houden van grappen, vinden het fijn om vrienden te hebben en kennen plezier of pijn. Deze menselijke eigenschappen en de mate waarin ze tot hun recht komen, bepalen of we een fijn leven hebben. Laten we er dan eens van uitgaan dat emoties heel noodzakelijk zijn. Waarom dan? Om de wereld te begrijpen. Emoties zijn intelligente en gevoelige gedachten die één manier zijn om over de wereld na te denken en die ervoor zorgen dat mensen tot handelen komen. Het zijn gedachten in reactie op een situatie, bijvoorbeeld het overlijden van de poes. Begrijp je de wereld dan beter? Ja, want je leert dat er fijne dingen kunnen gebeuren in je leven en dat dit een ander soort emotie bij je oproept dan wanneer er iets vervelends gebeurt. Je zou dus kunnen zeggen dat het nodig is dat je het verschil kunt maken tussen gelukkig zijn en ongelukkig zijn. En dat het nodig is om te leren dat verdrietige dingen ook weer voorbijgaan. Als je alleen je verstand gebruikt, kun je de wereld niet goed begrijpen. Je hebt ook je voorstellingsvermogen, fantasie en gevoel nodig om anderen te leren begrijpen en een fijn medemens te kunnen zijn.

• Filosoferen over emoties helpt kinderen om emoties van anderen te begrijpen en te herkennen. • Door over gevoelens te praten leren kinderen nuanceren. • Door het spelen van drama leren ze zichzelf in de ander te verplaatsen. • Vergeet de kracht van boeken niet: voorlezen stimuleert kinderen om zelf te lezen. Dit vergroot het empathisch vermogen.

Regelmatig is er dan ook iemand in de klas die komt observeren. De hoeveelheid administratie is buiten proporties groot, maar juf Moira doet het met aandacht en liefde. Na de zomervakantie doet Bas zijn intrede. Moira maakt zich zorgen om de angstige blik in zijn ogen, maar het lukt Bas om de eerste dagen door te komen zonder al te veel kleerscheuren. Moira helpt hem waar ze kan. Met foto’s om het dagritme aan te geven, met duidelijke korte zinnen, met een extra aai of bemoedigend woord. Bas heeft het zwaar, te oordelen naar de vele incidenten rondom Bas. De andere kinderen klagen over zijn fysieke (re)acties. Uit een gesprek met de moeder van Bas blijkt dat Bas ook thuis dit gedrag laat zien. Afdrukken van kleine tandjes staan in haar armen. Moeder geeft aan geen “nee” te durven zeggen. En juf begrijpt dat heel goed. Er komt hulp thuis en ook in de klas komt iemand kijken. Die persoon zegt dat juf Moira het goed doet, maar dat het fijn zou zijn als ze ook alle kleine incidentjes meldt. Op haar hulpvragen krijgt juf Moira geen antwoord. Tijdens een overleg krijgen alle betrokkenen de gelegenheid hun bevindingen en ervaringen te delen. De conclusie: naast een IQ van 76, is het een opsomming van onacceptabel gedrag. Totdat de juf aan het woord komt. Zij draait het om: “Het gaat niet om mij, maar om Bas. Ik zie de angst en zijn onmacht. Hij doet het letterlijk in zijn broek. Bas geeft zijn frustratie en pijn aan door andere kinderen en volwassenen pijn te doen. Hoe kunnen we helpen? Wat heeft Bas nodig?” Na de stilte vraagt Moira zich hardop af of een medisch kleuterdagverblijf geen betere plek is voor Bas. Daar zijn minder kinderen en meer professionals en ruimte. Dit verhaal maakte indruk op me. Om de manier waarop Moira over ‘haar’ kleuters praat, om de aandacht en liefde die ze uitstraalt, om haar passie voor haar vak. Een juf zoals Moira durft de ander recht in de ogen te kijken om ze te lezen. De reactie van de hulpverlener was echter: “Je hebt Bas nu al opgegeven, je wilt hem niet helpen”. Soms ben je beter af met een juf, dan met een speciaal opgeleide zorgcoördinator. Van mij krijgt deze juf een bloemetje.

basisonderwijs, omdat ik ongelukkig werd van het huidige onderwijssysteem: de creatieve, beeldende docent in mij was helemaal ondergesneeuwd. Ik werk nu op de Steve Jobsschool in Breda om daar het werken met de handen en het creatieve denken aan te wakkeren!” Chiara de Kroon

Meer lezen?

Als je op school alleen maar zou leren over landen en hoe de mensen daar anders leven, is dat eenzijdige en rationele informatie. Door boeken te lezen, een film te kijken of op vakantie te gaan erváár je andere culturen en andere mensen. Door het gebruik van je verbeelding en je inlevingsvermogen leidt dit tot echt begrip van de ander. Naast de kennis in je hoofd heb je dus ook de emoties nodig. En ja, het is dus belangrijk om dit op school te leren. We zeggen toch ook niet dat kinderen niet onderwezen hoeven te worden in taal, omdat ze die thuis al met hun ouders spreken? 34

COLUMN

Bloemetje voor de juf

Wat voel ik?, Oscar Brenifier, Nbd Biblion, 2005 Lodewijk het lieve beestje, Edu’Actief Met emoties leren omgaan, dat is pas lastig!, blog van Hannah de Vos-Beckers (www.aventurijn.org) Lees meer over de noodzaak tot het leren herkennen van emoties in EducarePlus.

Claire Walkate wil in navolging van de Leonardostroming voor hoogbegaafde kinderen een Aquariusvariant ontwikkelen voor hooggevoelige kinderen. Clairewalkate@kpnmail.nl

educare | januari 2014

Zijn emoties noodzakelijk? En kun je ze op school leren?

U i t sp r aak va n d e maa n d “Creativiteit is wat ons als mensen zoveel gebracht heeft, dat we hebben overleefd en waarmee we een complexe samenleving van miljarden mensen iedere dag weer draaiende houden.” David van der Kooij in PO Management, oktober 2013

40 Tekst Jeroen de Jong

Waar zijn de insp irerende vaders? Waarom we mooie vaderverhalen zo hard nodig hebben Vaders hebben een belangrijke taak. Voor hun Inspirerende

vaderboeken:

kinderen zijn ze de brug van de schoot van de moeder naar het volwassen leven in de buiten-

Roald Dahl Wereldkampioen, Daantje de zouden alle vaders verplicht Het boek dat ‘Aan een Met als motto moeten lezen. heb je niks’ vertelt alledaagse vader spannend en een grappig, Roald Dahl die zijn over een vader verhaal ontroerend zijn eentje middelen in zoon met weinig eenvoud en Ode aan de t. grootbreng

wereld. Maar niemand weet eigenlijk hoe die brug er uit moet zien. Lang geleden leefden we allemaal in stamverband en werden kinderen grootgebracht door een gemeenschap die uit ouders, grootouders en de andere stamleden bestond. In de loop van de eeuwen werden gemeenschappen kleiner en individueler. De industriële revolutie zorgde in de negentiende eeuw voor een laatste grote klap: vaders verlieten de ambachten die ze aan huis uitvoerden en gingen buitenshuis werken. In fabrieken en later op kantoren. Het kind werd voornamelijk grootgebracht door de moeder. In zijn klassieke boek De Wildeman beschrijft Robert Bly dat moment als het ontstaan van de crisis van de relatie tussen vader en kind. Door buitenshuis te gaan werken wordt de vader een afwezige vader en ontstaan generaties kinderen die kampen met wat Bly noemt ‘vaderhonger’: een gemis aan de fysieke aanwezigheid van de vader in het leven van een kind. Vooral jongens hebben hier last van, zij missen hierdoor een rolmodel in hun directe omgeving.

natuur.

k dichtbij, en ongelooflij Extreem luid Foer Jonathan Safran die zijn over een jongen Prachtig boek op tijdens de aanslagen vader verliest York. Na zijn 2001 in New 11 september een briefje met vind Oskar vaders dood van zijn vader. een boodschap volgens hem cht met zo hem grootgebra Zijn vader heeft Oskar heel vertrouwen dat veel liefde en te gaat om de boodschap New York door ontcijferen.

Dat gemis werkt door tot in de vaders van nu. Er zijn tegenwoordig maar weinig mannen die hele dagen rondhingen in de werkplaats van hun vader, precies snapten waar hun vader de hele dag mee bezig was of een voorbeeld kregen van hoe zijn vader betrokken was bij de opvoeding van zijn kinderen. Met als gevolg dat deze mannen van hun moeders en echtgenotes moeten leren hoe je kinderen grootbrengt. Dat levert een generatie van vaders op die veel beter dan hun eigen vader overweg kunnen met luiers en huilende kinderen, maar die tegelijkertijd niet goed weten wat hun mannelijke inbreng in de opvoeding is. Ze hebben vaak het gevoel dat ze het anders willen doen dan hun eigen vader. Maar hoe dan?

Quintana Bod Pa, Anton Het boek van laat een van Mongoli Op de steppen , manke voor zijn opstandige slimme vader sjamaan komen. Deze zoon een sjamaan op de proef en stelt de jongen lijke zo een ongebruike bewerkstelligt dat je het als over verhaal inwijding. Een hoeft te doen. vader niet alleen

Verhalen hebben in het verleden altijd een belangrijke rol gespeeld in het overdragen van kennis en waarden. Waarden als moed, liefde, daadkracht en trouw zijn eeuwenlang doorverteld en konden kinderen en volwassenen leren en inspireren. Het is echter frappant hoe weinig verhalen er zijn die jonge mannen op een positieve manier voorbereiden op het vaderschap. Aan de ene kant zijn er veel beroemde vaders die het niet makkelijk maken voor hun kinderen. Aartsvader Abraham wil zijn zoon offeren. Odysseus gaat op reis als zijn zoon een baby is en komt twintig jaar later pas terug. Veel vaders zijn onbetrouwbaar. Mythen en sprookjes lopen over van ouders die hun kinderen alleen achter laten in het bos en vaders die de opvoeding overlaten aan een ‘boze’ stiefmoeder. Aan de andere kant zijn er veel heldhaftige zonen die een sterke vader moesten ontberen. Mozes en Koning Arthur werden niet door hun eigen ouders opgevoed. Frodo Balings en Harry Potter zijn wezen. Je gaat bijna denken dat je beter af bent zónder vader. Vaders leren het vaderschap dus niet van hun eigen vader of omgeving en ook niet vanuit de verhalen die onze cultuur bepalen. Dat is niet onoverkomelijk. De meeste vaders beginnen gewoon met het grootbrengen van hun kinderen. Ze komen er gaandeweg achter waarin hun inbreng verschilt van die van de moeder en zijn veel meer aanwezig dan hun eigen vader meestal was. Maar het zou zo fijn zijn als er als steun in de rug wel mooie vadervoorbeelden zouden zijn. Voorbeelden waaraan je je op kunt trekken, die je er op moeilijke momenten doorheen loodsen en waaraan je je kunt laven bij een knapperend vuur. Die voorbeelden zijn er gelukkig wel. Niet alle vaders in verhalen zijn prutsers en bedriegers. In Daantje de wereldkampioen van Roald Dahl zit een fantastische vader. Net als in Extreem luid en ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer. En we kennen allemaal wel in onze omgeving een vader die we bewonderen. Over die vaders moeten we elkaar en onze kinderen vertellen, keer op keer. Voor het slapen gaan, rond het vuur, op school, overal. Zo creëren we zelf een cultuur van trotse vaders en maken we ruimte voor een generatie jonge mannen die graag zo’n vader willen worden.

Columns 10 Jenk Stronks brengt graag de talenten van kinderen in beeld.

Jeroen de Jong’s eigen ervaring met zijn vader.

“Dan zoek je toch een mentor?”

18 Lucie de Jong droomt mee met haar zoon.

Zelf heb ik altijd gedacht dat een goede mentor het gebrek aan een aanwezige vader kon compenseren. Al mijn helden hadden een mentor. Arthur had Merlijn, Aragorn en Frodo hadden Gandalf, Luke Skywalker had Yoda. En zo heb ik zelf ook een aantal mentoren gehad. Mijn leraar Nederlands, mijn afstudeerdocent, mijn coaches Will van der Coer en Cock van den Berg. Deze mannen hebben me veel geleerd en gegeven. Maar de behoefte aan mijn eigen vader, als steun in de rug, bleef altijd bestaan. Tot dat ik – in een training met Ton van der Kroon – besefte dat ik inmiddels volwassen was geworden en ook zonder die steun van mijn vader verder kon. Wat volgde was een soort tegengestelde versie van de Odyssee. Nu kwam ik – de zoon – na twintig jaar zoeken terug bij mijn vader. Zonder dat er veel gezegd hoefde te worden, keken we elkaar in de ogen en beseften we dat het goed was nu. Tien dagen later overleed mijn vader. Maar vanaf dat moment is hij nooit meer echt afwezig geweest.

21 Marten Mulder

Meer weten?

35 Claire Walkate geeft de juf een bloemetje.

Jeroen de Jong is oprichter van De Praktijkvader. Hij organiseert vaderontmoetingen, coacht vaders individueel en geeft workshops en lezingen over het vaderschap. Op de website www.praktijkvader.nl kun je het gratis e-book Hoe word je de vader die je wilt zijn? Van overleven naar sprankelen in 5 praktische stappen downloaden. Gratis Dit e-book is geïnspireerd op Daantje de te downWereldkampioen van Roald Dahl.

loaden

educare | januari 2014

En verder

Verhalen over vaders die échte vaders zijn.

10 Leuke dingen 18 Hap! 20 Uit de media en opvoedtips

30 Seintjes 36 Lezen en luisteren Tekst Marijke Sluijter Beeld Hannah de Vos - Beckers

39 Doe meer met dit boek 44 Educare Netwerk 46 Ukkies

Kijk eens naar de binnenkant Hoe werkt het? Je zet de wekker en het alarm gaat af. Je druk op de knop en de stofzuiger begint te zuigen. Je draait de sleutel in het slot en het springt open. Nieuwsgierige kinderen willen natuurlijk graag weten hoe dat kan. Ze proberen het apparaat te slopen om binnenin te kijken. Slimme ouders en leraren zijn hierop voorbereid. Zij bewaren kapotte apparaten of struinen kringloopwinkels af, zodat hun kinderen de nieuwsgierigheid kunnen voeden. 42

educare | januari 2014

Een demonstructie is het demonteren van een apparaat om te demonstreren hoe het werkt.

Een slot van een deur kun je makkelijk uit de deur halen. Nog fijner is natuurlijk een slot dat niet meer gebruikt wordt, dat scheelt boze gezichten. Met een bos sleutels erbij kun je spelletjes doen: welke is de goede sleutel of wie kan geblinddoekt de goede sleutel vinden? Daarna kun je het slot verder demonteren. Hoe kan het dat de ene sleutel het slot openmaakt en de andere niet? Stekkers, van die ouderwetse met schroefjes, zijn ook heel interessant. Je kunt ze losschroeven en de stekertjes tegen een batterij houden. Als je aan de andere kant een fietslampje vastmaakt gaat het lampje branden. Wees zuinig op wekkers met tandraderen: ze sterven uit! Je kunt de binnenkant van het uurwerk op een plankje monteren, zodat je kunt kijken naar het in elkaar grijpen van de raderen. Dankzij het digitale tijdperk liggen er overal in kasten en laden oude spiegelreflexcamera’s. Die zijn bere-interessant! Je

kunt bekijken hoe de spiegel en het diafragma werkt. Je kunt de lenzen gebruiken voor proefjes met licht, om doorheen te kijken of als brandglas.

K i n d e r w i jsh e i d

Maak eens een piano open. Dan kun je zien hoe tientallen hamertjes op lange snaren slaan om muziek te maken.

Veiligheid • Geef apparaten altijd zonder snoer: knip ze kort af zodat kinderen ze niet in het stopcontact kunnen steken. • Blijf in de buurt. Je weet nooit wanneer er een gevaarlijke situatie ontstaat; kinderen kunnen onverwachte dingen doen. • Let op scherpe randen, en op gereedschap dat ineens als slagwapen gebruikt wordt.

educare | januari 2014

Het is net als bij mensen: de binnenkant is vaak veel interessanter dan de buitenkant.

“Sterren zijn gaatjes in de lucht waar het licht van de hemel door schijnt.” Shaun, 5 jaar

educare | januari 2014

Gezocht: creativiteit Lesgeven voor de toekomst

De schilder Picasso zei ooit: “Ieder kind is een kunstenaar. Het is de kunst dit te blijven wanneer je eenmaal volwassen bent.” Waarschijnlijk doelde hij niet alleen op het maken van schilderijen en andere kunstwerken, maar vooral op het vermogen tot scheppen, op welke manier dan ook. Voor velen van ons is het ‘kunstenaar blijven’ nog een hele opgave. Het lijkt wel of ons vermogen tot creativiteit voor een belangrijk deel verdwijnt als we opgroeien.

De ontdekkingsreis van kinderen Creativiteit wordt gevoed door verwondering. Ieder mens wordt geboren met het vermogen zich te verwonderen. En is daarmee in wezen creatief. Bij jonge kinderen is dit goed te merken. Voor hen is het leven één grote ontdekkingsreis. Alles is nieuw en hun ideeën zijn nog niet vastomlijnd. Zij onderzoeken en verkennen en durven bij alles vragen te stellen. Kinderen zijn over het algemeen heel goed in ongebreideld dromen, lanterfanten, aanklooien, spelen en magisch denken. Ze barsten van de gekke invallen en wilde ideeën. Ze tekenen rustig een roze boom of een pimpelpaarse neushoorn en bedenken een ingewikkeld vliegtoestel om daarmee naar een verre planeet te vliegen die nog niemand heeft ontdekt. Allemaal zeer creatief en vol vertrouwen in de eigen oplossin6

educare | januari 2014

Tekst Alberthe Papma Beeld Erica Janse

in onderwijs

Hoe creatief is de leerkracht?

educare | januari 2014

Leerlingen worden uitgenodigd tot spel en intuïtie.

behoorlijk belemmerend. In een, inmiddels door miljoenen via internet bekeken speech uit 2006 met de veelzeggende titel How schools kill creativity ontpopt hij zich als vurig pleitbezorger van het waarderen van creativiteit binnen het onderwijs. Creativiteit, aldus Robinson, is minstens zo belangrijk als kennis en geletterdheid en zou dezelfde status moeten krijgen. Helaas is het onderwijssysteem vooral gericht op het cognitieve leren; via vakken als taal en rekenen worden kinderen daarop van jongs af aan gestandaardiseerd getest, getoetst en afgerekend. Er is te weinig ruimte voor oorspronkelijk denken en daarmee wordt niet alleen een belangrijk potentieel van leerlingen onderbenut – waardoor ze niet bepaald gelukkiger worden – maar wordt ook een klimaat geschapen dat vernieuwing in de weg staat. En dat kan de maatschappij zich in deze tijd absoluut niet veroorloven.

Leerkracht als ‘change agent’ Robinson werkt zijn ideeën verder uit in boeken als Het Element en het onlangs geheel herziene Buiten de lijntjes. Hij pleit daarin voor een onderwijssysteem dat er aan bijdraagt dat kinderen later kunnen leven en werken in hun ‘element’: dat ze kunnen doen waar hun passie ligt en waar ze goed in zijn. En daarmee dus ook van betekenis kunnen zijn voor de maatschappij. Dat kan alleen wanneer er binnen het onderwijs structureel aandacht is voor verbeeldingskracht, creativiteit en diversiteit in leren. Hiermee sluit hij in belangrijke mate aan bij de filosofie van de meervoudige intelligenties van Gardner. Robinson laat zich inspireren door de zogeheten ‘vernieuwingsscholen’ die van oudsher veel aandacht besteden aan de creatieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen en aan onderwijs dat aansluit bij de diversiteit in leerstijlen en de behoeften van het individuele kind. De rol van de leerkracht, die ook ‘in zijn element’ werkt en een persoonlijke relatie heeft met de leerling, is daarbij van onschatbare waarde. Hij is immers degene die de leerlingen kan aanmoedigen hun creatieve potentieel te ontdekken en te ontwikkelen. Hij is degene die kan uitnodigen tot experimenteren, tot kritisch en vrij denken, tot het spelen met ideeën en het leren vertrouwen op intuïtie. Hij is echter ook degene die vanuit ratio of vanuit gestandaardiseerde leerdoelen de creativiteit en het vertrouwen van kinderen in de kiem kan smoren. Opvoeders en leerkrachten kunnen ‘change agents’ zijn. Of niet. 8

educare | januari 2014

Wanneer creativiteit en kennis samenkomen… Dat is nogal een uitdagende verantwoordelijkheid, getuige de, ook in Nederland, levendige discussies over hervorming van het onderwijs. Velen pleiten voor ‘open’ manieren van lesgeven die niet louter gedicteerd worden door vastgestelde leerdoelen met gestandaardiseerde routes daar naartoe. David van der Kooij is één van hen. Hij is tevens één van de grondleggers van het Ideeëntoestel; een lesprogramma voor het ontwikkelen van creatief denken in het basisonderwijs. Hij houdt zich al jaren bezig met creatief denken en vindt dat je er niet vroeg genoeg mee kunt beginnen. Er wordt pas werkelijk geleerd wanneer creativiteit en kennis samenkomen, in een leerklimaat waar nieuwsgierigheid, ruimte voor het onverwachte en de autonomie van het kind centraal staan. Via zijn weblog Vindingrijk wil hij een brug slaan tussen creatieve vaardigheden en leren. Onlangs verscheen zijn Grote Vinding-

Meer weten?

rijkboek, een werkboek met talrijke praktische (les-)suggesties om het vermogen tot creatief denken in het basisonderwijs, van zowel leerkrachten als leerlingen, te versterken. “De kunst is om creatief denken te integreren en in balans te brengen met het bestaande curriculum. Want ook kennis is belangrijk. Je herkent mogelijkheden als je kennis van zaken hebt”. Onderwijs kan zich weer verbinden met het èchte leven van jonge mensen en hun dromen en hoop voor de toekomst niet smoren maar koesteren. Gelukkig zijn er steeds meer leerkrachten die soms tegen de klippen op, binnen de kaders van de hun opgelegde onderwijsprogramma’s, precies dát willen doen. Dat is hoopgevend. Uiteindelijk zal dit in het voordeel werken van zowel de leerling en de leerkracht als de maatschappij. Immers, alle mensen functioneren beter wanneer ze in verbinding staan met de dingen die hen inspireren.

Boeken Ken Robinson: Het Element. Als passie en talent samenkomen, Spectrum, 2011 Buiten de lijntjes. Herontdek je creativiteit, Spectrum, 2013 Vind je Element, Ontdek je passie en talenten en verander je leven, Spectrum, 2012

Het grote vindingrijkboek. Zo leer je kinderen creatief denken!, David van der Kooij, 2013, Leuker.nu Websites www.creatiefdenkeninonderwijs.nl www.ideeentoestel.nl www.vindingrijk.wordpress.com. Kijk voor waardevolle discussies over de betekenis van (creativiteit in het) onderwijs en mogelijke hervormingen ook eens op www.hetkind.org en www.onderwijsmaakjesamen.nl.

educare | januari 2014

COLUMN

Lucratieve snoeppapiertjes ‘Kinderen zijn meer dan de optelsom van hun scores.’ Dat las ik in een interessant artikel in het NRC van 13 november jl.. Het ging erover dat er een passiepaspoort moet komen voor de leerlingen van de basisschool. Roland Pelle en Jos Boerema pleiten in hun artikel voor een dossier op internet dat voor elk kind individueel kan worden geopend en worden bijgehouden. Daar brengen de leerkrachten de talenten, passies en interesses van het kind in kaart, volgen de ontwikkeling daarbij en ondersteunen die waar nodig door middel van bijvoorbeeld lessen in zelfstandig werken. Het artikel eindigt ermee dat het passiepaspoort helpt een juiste keuze te maken als het kind later voor een studie- en beroepskeuze staat. Het is een gedachtegang die al langer opgeld doet in de loopbaanwereld: kinderen niet alleen volstoppen met (basis)kennis, maar ook hun talenten in beeld brengen. Als die lijn doorgetrokken wordt, zou er eigenlijk geen diploma meer afgegeven mogen worden zonder dat er een loopbaanprofiel aan gekoppeld is. Een ouder vroeg mij laatst: “Maar kinderen hebben toch nog helemaal geen werkervaring? Hoe kunnen ze dan iets zeggen over welk werk ze later leuk zouden vinden om te doen?” Uit de praktijk blijkt echter dat kinderen al over veel werkervaring beschikken. De kleine baantjes die ze hebben, het vele computeren, hetgeen ze zien van anderen die wel werken, levert hen veel inzichten op over het wel of niet leuk vinden van werk. Een jongen die kranten loopt weet of hij graag buiten wil zijn, een meisje dat post sorteert weet of ze sorteren leuk vindt. En sorteren is bijvoorbeeld een basisvaardigheid in de onderzoekswereld. Een jongen die op zaterdag bij een wasstraat auto’s wast vertelde me breedlachend dat hem was opgevallen dat chauffeurs waar snoeppapiertjes op de achterbank liggen vaker fooi geven. Los ervan of het waar is, kan aan deze jongen een opvallend opmerkingsvermogen worden toegedicht. Daarbij weet hij verbindingen te leggen en mij dit met humor te vertellen. Misschien is daarbij het toepassen van humor nog wel het grootste talent, waar je het verste mee komt in het leven. Het zegt iets over de kunst van het relativeren, de zon zien schijnen terwijl het voor anderen regent, voordeel zien uit het gedrag van anderen: in dit geval snoeppapiertjes opmerken die argeloos op een achterbank liggen te niksen. Ping, kassa!

Effe sprayen! Voor kinderen die de druppeltjes of pilletjes zat zijn: vitamine D zit nu ook in een spray!. De dagelijkse dosis zonlicht met een lekkere pepermuntsmaak. € 9,95 (15 ml = 100 sprays) wwww.betteryouspray.nl

Kindertaalkalender 2014 De leukste scheurkalender van Nederland! Vol taalweetjes, moppen, raadsels en oefeningen. Leuk en erg leerzaam voor kinderen van 8 tot 12 jaar. De kalender is nu verkrijgbaar in de (online) boekhandel. ISBN 9789012585415 F 15,95

Jenk Stronks (52) is loopbaancoach en duurzaam ondernemer. Via zijn Bureau Inspiratie moedigt hij mensen aan op zoek te gaan naar hun missie, zodat zij vanuit passie kunnen leven en werken. www.bureau-inspiratie.nl

educare | januari 2014

Zuinige puntenslijper

Droedel jij al? Hij is er: de droedel-app! Leer zorgeloos tekenen in 52 weken. Met voorbeelden, een fotofunctie en een galerij met deelfunctie voor twitter en facebook. Terwijl jij leert tekenen, tekenen je kinderen graag met je mee. Verkrijgbaar voor Apple en Android. € 0,99 www.droedelapp.nl

Nooit meer zoeken naar de puntenslijper! Met deze robuuste tafelpuntenslijper altijd scherpe punten zonder rommel. Kinderen kunnen de potloden niet door drukken. Alle potloden passen dankzij een slim greepje. € 16,90 www.eduqreation.nl

Goed gereedschap… …is het halve werk! Inderdaad, met deze superdikke, breukvaste, hoog-gepigmenteerde potloden worden je tekeningen veel mooier. De stift is maar liefst 6 mm dik waardoor de potloden veel langer meegaan. Dankzij de driehoekige vorm raak je minder snel vermoeid. Super Ferby, 18 stuks, inclusief goud en zilver: F 25,90 Super Ferby Neon, 6 stuks: F 9,20 www.eduqreation.nl/tekengerei

educare | januari 2014

Elk kind is anders en heeft zijn eigen interesses en zijn eigen oorspronkelijke gedrag waarmee hij zich laat zien. Deze ‘eigenheid’ kun je

Hoe staat kind in de

omschrijven als de kern of de zielenkwaliteit van het kind. Als het kind ouder wordt, gaat hij zich aan passen aan de verwachtingen van de omgeving. Daarmee verschuift het zicht op zijn eigen wezen, zijn eigen ziel, naar de achtergrond.

Hoe voorkom je dat jouw kind zichzelf terug moet vinden als het volwassen is? Door te kijken naar zijn aangeboren zielenkwaliteit en die te respecteren. Vereenvoudigd kunnen we twaalf kwaliteiten herkennen, met behulp van de tekens van de dierenriem. Het gaat dan om het dierenriemteken waarin de maan, op het moment van geboorte, het verst van de aarde staat. Daar weerspiegelt de maan het licht volkomen puur zonder invloed van aangeleerd gedrag. Het licht van de ziel verschijnt zo in zijn pure kwaliteit. Ram: scheppingskracht, intentie en schepping Deze kinderen nemen intuïtief waar en hebben zicht op de mogelijkheden in hun wereld. Zij willen de wereld in en deze als het ware veroveren. Dit kind pioniert en onderneemt. Het kind ziet mogelijkheden die het tot schepping wil brengen.

Stier: ontplooiing, bouwen en vormgeven Deze kinderen zijn op een diep niveau verbonden met de organische ontwikkeling van het leven. Zij hebben zicht op de natuurlijke wijze waarop planten tot bloei komen, dieren groot worden en talenten en kwaliteiten zich ontwikkelen. Dit kind kan organisch, natuurlijkerwijs vormgeven.

Leeuw: creatieve expressie, spelen en enthousias meren Deze kinderen zijn volkomen gericht op expressie en creatie. Zij spelen vol overgave en nemen andere kinderen in hun enthousiasme mee. Deze kinderen geven expressie aan hun levensstroom die tot uitdrukking komt in hun dans, muziek of spel.

educare | januari 2014

Tekst Carla Kerklaan Beeld Erica Janse

jouw wereld?

Schorpioen: transformatie, graven en beproeven Deze kinderen richten zicht sterk op het verborgene. Zij hebben een onderzoekende inslag en kunnen indringende vragen stellen. Het kind heeft een groot zicht op alles wat onder de oppervlakte aanwezig is en kan dit aan het licht brengen. Boogschutter: wijsheid, waarheid en zicht Deze kinderen zijn gericht op waarheid en betekenis. Zij hebben een feilloos gevoel voor de ongerijmdheden van onze cultuur en kunnen ons versteld doen staan met hun wijze uitspraken. Zij stellen vragen waarmee volwassenen in verlegenheid worden gebracht. Dit kind Weet. Steenbok: verantwoordelijkheid, sturen en leiden Deze kinderen kennen de werking van sturing en leiding. Dit kind ziet welke stappen moeten worden genomen om een doel te bereiken. Het heeft zicht op de orde of structuur in een situatie. Van daaruit neemt dit kind verantwoordelijkheid. Waterman: samenwerken, verenigen en delen Deze kinderen geven blijk van een grote gerichtheid op de gemeenschap of de groep waar zij deel van zijn. Zij hebben zicht op de diversiteit aan energieën en zien hoe het geheel meer is dan de som van delen. Het kind is gevoelig voor storingen in groepsverhoudingen en ziet wat om verandering vraagt. Vissen: kosmisch bewustzijn, eenheid en mededogen Deze kinderen zijn sterk verbonden met de bron, ofwel met de hogere goddelijke dimensie van het bestaan. Zij geven blijk van een grote gevoeligheid die tot ver in de fijnstoffelijke dimensie reikt. Het kind vertolkt deze door middel van muziek, dans, zorg of fantasiecreaties.

Maagd: dienstbaarheid, vakmanschap en integriteit Deze kinderen zijn gericht op activiteiten die echt nuttig zijn en bijdragen aan de kwaliteit van het leven. Zij helpen, omdat zij van binnenuit willen bijdragen. Deze kinderen bekwamen zich graag in praktische vaardigheden. Zij hebben zicht op integriteit.

Meer weten? www.kernwerk-astro.nl

Win

dit boek!

Stil, zitten op een speciale stoel, even tijd om bewust te voelen wat ik voel, mijn rug, nek, hoofd en armen, aangeraakt, energie kan weer stromen, dat doet mij goed! Stoelmassage op uw locatie? Belt u met Linda van den Abeelen: 06 425 424 56 Jongens in hun Kracht” Ben jij kindercoach, (rotswater)trainer of leerkracht en je hebt behoefte aan direct toepasbare bewegingsoefening bij het begeleiden van jongens. Doe mee met de 2daagse verdiepingstraining “Jongens in hun Kracht”. www.jongensinhunkracht.nl

Seintje

plaatsen?

Hou je van dansen? En je kind(eren) ook? Welkom bij SamenDansen dansen voor ouders en kinderen. 19-1 en 2-2 starten er nieuwe groepen in Nijmegen voor ouders & kinderen 3-6 jaar en 6-10 jaar. Verderop in 2014 ook in Utrecht en Amsterdam. www.samendansennederland.nl

Mail voor een Seintje: identeam@wxs.nl Seintje klein, 270 tekens en spaties, € 45,Seintje groot, 400 tekens en spaties, € 70,exclusief 19% btw

Welkom bij, Yoga-, Massage- en Trainingscentrum “De Weideblik” De Weideblik verzorgt op een mooie en enthousiaste wijze verschillende kind gerichte opleidingen: * Opleiding kinderyoga * Opleiding peuter-kleuteryoga * Opleiding baby-peutermassage met yoga * Opleiding holistische kindercoaching Kijk voor meer informatie op www.deweideblik.nl of 06-11772723 info@deweideblik.nl

De Training tot Kindertolk® 2014 Ben je therapeut of hulpverlener en wil je kindertolk worden? Een kindertolk vertaalt het gedrag, de ontwikkeling, het spel en/of de klachten van kinderen op een liefdevolle, rake en methodische wijze naar levenslessen voor de ouder/opvoeder. Dit brengt bewustwording bij de ouder/ opvoeder en helpt tegelijkertijd ook het kind. Meer informatie op www.kindertolk.nl

Nieuw! Het handboek Sharing Nature - spelvormen voor natuurbewustzijn. De Nederlandse uitgave van de boeken van Joseph Cornell, de man die wereldwijd zorgde voor een ware revolutie in natuurbeleving. Voor kinderen èn voor volwassenen. Uitgegeven door A3boeken i.s.m. Earth Games. Ga naar www.sharingnature.nl / www.earthgames.nl voor meer info. €32,50

Tekst Marijke Sluijter Beeld Angelique Boter

SPELEN MET… lucht Het gevecht tegen de wind, het duwtje in de rug, de vlieger die opstijgt en het molentje dat gaat draaien: het spel van de wind en het kind is eeuwenoud. Je hebt niets nodig, alleen de wind, en zelfs die niet. Blazen met veertjes Kun je een veertje in de lucht houden met je handen op je rug? Gooi je veertjes omhoog en als ze neerdwarrelen ga je blazen. Wie houdt er een of meerdere omhoog? En gaat het beter als je het samen doet? Zou het ook met een föhn lukken?

Windschilderij Druppels waterverf kun je heel leuk met een rietje over een vel papier blazen en daar allemaal sporen mee maken. Als je moe van het blazen bent maak je er met kleurpotloden, bijenwasblokjes en pastelkrijt een toverachtig wereldje van. Met goud of zilver (verf, kleurpotlood, glitterlijm) wordt het sprookjesachtig mooi.

Luchtmassage Luchtmassage is de subtielste massage die er bestaat. Het is heerlijk als iemand zachtjes in de nek, achter de oren of op de rug blaast. En als verrassing ook even onder het t-shirt! Weet je hoe je warme of koude lucht blaast? Probeer het maar eens op je hand. Hoe zou dat komen?

Windspeeltje Hang een gekleurd lint aan een lange bamboestok en steek die op een plek waar de wind vrij spel heeft in de grond of bind hem stevig vast aan een hek. Kies een plek waar je er goed zicht op hebt. Laat de wind met het lint spelen. Hoe ziet dat eruit? En als je er nog een kleur bij doet? Zouden kleine veertjes eraan leuk staan? Kunnen er belletjes aan de linten? Weet je nog andere dingen waar de wind graag mee speelt?

adver t ent ie

voorIk sta op voor riendin de beste vriendin van Esmé

En wat doe jij?

Kijk wat jij kunt doen op Kijk wat jij kunt doen o staoptegenkanker.nl/inactie staoptegenkanker.nl/in

Zoë van Zelst (12) educare | januari 2014

Koukleumen In de winter zien we kinderen soms met paarse lippen, witte vingers, rillingen of kippenvel. Verschillende signalen dat ze het koud hebben. Het ene kind is er bevattelijker voor dan de ander. We kunnen gelukkig iets doen om het kacheltje van het lichaam op te stoken.

educare | januari 2014

Meer weten? • Koud? Eet Je Warm!, Irene Lelieveld, Free Musketeers, 2011 • Weten van (h)eerlijk eten, Rineke Dijkinga, Succesboeken.nl, 2012 • www.natuurdietisten.nl

Tekst Irene Muller Schoof, met mede足 werking van Ilona Zuurmond-Wijga Beeld Admar Kwant

Bron: www.natuurdietisten.nl

educare | januari 2014

COLUMN

Droomwereld Mijn zoon Twan kan op de meest onverwachte momenten met ongelofelijk wonderlijke vragen komen. Toen we eens samen in de auto zaten kwam hij met de vraag: “Hoe weet ik of dit geen droom is?” “Dat weet ik ook niet”, is mijn respons, “misschien dromen we dit wel samen?” Twan bestudeert zijn handen terwijl ik aan zijn hele houding kan zien dat hij zijn eigen vraag probeert te verklaren. “Ik ben echt heel vreemd”, gaat hij vervolgens verder. Nieuwsgierig maar ook met een gevoel van herkenning wacht ik af hoe Twan aan deze worsteling woorden gaat geven. “Ik kan mezelf niet zien, maar ik zie wel handen.” Twan laat zijn vingers bewegen en kijkt er onderzoekend naar. “Ik ben echt heel vreemd” blijft zijn conclusie. “Je bent niet vreemd Twan, je bent bijzonder.” “Nee, jij begrijpt me niet, ik ben echt heel vreemd hoor, mam, ik zou wel willen dat je even mij zou kunnen zijn, dan zou je voelen wat ik voel, want echt: ik ben heel vreemd.” De manier waarop hij dit met mij deelt brengt bij Twan een stuk enthousiasme met zich mee. Het ‘vreemd’ zijn blijkt hij niet als negatief te ervaren maar als iets avontuurlijks. Het zoeken naar een verklaring blijkt niet vanuit onmacht of angst te gebeuren maar vanuit pure nieuwsgierigheid. De tranen beginnen achter mijn ogen te prikken terwijl ik naar mijn zoon kijk. Nog steeds kijkend naar zijn handen zit hij naast me. Het is alsof hij iets voelt wat voor mij nog een raadsel is maar ergens, heel ver weg, ook herkenbaar blijkt te zijn. Twan kan de woorden er niet voor vinden, hij voelt duidelijk iets wonderbaarlijks. Ik merk aan alles dat hij me graag meer zou willen vertellen over hoe ‘vreemd’ hij is maar hij kan er simpelweg de woorden niet voor vinden. Ik voel een grote behoefte om Twan een antwoord te kunnen geven op zijn wonderlijke vraag, zodat hij niet meer hoeft te zoeken naar de juiste woorden en zodat hij mijn begrip kan voelen. Maar ik besef dat alleen hij het antwoord op deze vraag kan vinden en dat dit een onderdeel is van het verwezenlijken en leven van zijn ‘droom’ hier op aarde. Ik kan niets anders dan voor Twan wensen dat zijn nieuwsgierige houding in deze ‘droom’ hem veel prachtige avonturen mogen opleveren.

Lucie de Jong- Rijpstra wist als klein meisje één ding zeker, “Later word ik moeder”. Nu ze moeder is, beseft ze dat het moederschap het mooiste en spannendste avontuur is dat er te beleven valt! www.focuslocus.nl

Toelichting voor volwassenen

Dit ouderwetse gerecht verbindt vroeger met nu: gierstepap in de hooikist.Vroeger een veilig en goedkoop alternatief voor urenlange suddertijd op open vuur, nu herontdekt door milieubewuste gezinnen. ’s Morgens snel gemaakt, ’s avonds als je thuiskomt klaar. En zonder kist kan het ook: gewoon in bed zetten!

Kopieer dit recept en geef het aan je kind.

Leeftijdsindicatie

m> >

roeren, ruiken, proeven, kiezen, in- en uitpakken, versieren koken, snijden

De gepelde gierstkorrel kun je op dezelfde manie r als rijst eten. Gierst wordt ook verwerkt tot meel, griesm eel, vlokken en popcorn.

Meer informatie in EducarePlus 18

educare | januari 2014

Tekst Marijke Sluijter Beeld Admar Kwant

Zoete giersthap: uit eigen keuken!

Heb je wel eens in bed gekookt? Kan niet? Toch wel! Vroeger kookten mensen vaak in een hooikist. Daarin blijft het eten lang warm en kan het langzaam gaar worden. Dat is veilig, goedkoop en gemakkelijk! En je eten kan nooit aanbranden.

Kook het water met het snufje zout. Doe de gierst erbij met een vanillestokje



Snij het gedroogde

of stukje citroenschil. Tien minuten op een zacht vuur laten pruttelen.



fruit in stukjes.

Je hebt nodig:

• 1 kopje gierst • 2 kopjes water • Snufje zout chil • Vanillestokje of citroens ijnen, • Gedroogd fruit zoals roz abrikozen, dadels en peer emom • Kruiden: kaneel en kard • Amandelen room • Kokosmelk, room of zure

Roer het door de gierst. Nu nog een beetje kardemom en/of kaneel erdoor. Ruik er maar aan, doe wat je lekker lijkt.



Pak de pan in met een dikke stapel kranten. Zet de pan in bed. Doe dekens en kussens eromheen zodat hij goed warm blijft. Na drie uur mag je de pan uitpakken. Je gierst met het fruit is nu zacht en warm.

Schep je gierstepap in een kommetje, giet er



kokosmelk, room of zure room over en versier met een paar amandelen of amandelschaafsel. Heb je nog een hapje voor mee-eters?

educare | januari 2014

uit de media Verrassende onderzoeken en dingen die je echt moet weten

Afschaffen kleutertoets? Er is veel te doen over het toetsen van kleuters. Vorig jaar werd aan de Tweede Kamer een zwartboek over het kleuteronderwijs aangeboden. Belangrijkste reden was verontrusting over het feit dat kleuters niet langer kleuters zouden kunnen zijn. Aan cognitief leren zou voor kinderen van deze leeftijd meer waarde worden gehecht dan aan spelen en spelend leren. Mede op basis van deze ontwikkeling heeft de Tweede Kamer in november 2013 een motie aangenomen om de verplichte Cito-toets voor kleuters af te schaffen. Een andere reden voor afschaffing is dat in deze toets vragen zijn opgenomen over onderwerpen waar kleuters nog niets van kunnen weten. Bovendien heeft onderzoek aangetoond dat ontwikkelingsprocessen bij jonge kinderen grillig verlopen waardoor zij per definitie lastig toetsbaar zijn; hun scoringsprofielen fluctueren sterk in tijd. De Tweede Kamer vindt dat het aan scholen is om te bepalen hoe de ontwikkeling van kleuters wordt gevolgd en dat er meer ruimte moet zijn voor de persoonlijke inschatting van de kleuterjuf of -meester. Voor de inspectie is de kleutertoets verplicht om te zien of scholen wel aan de landelijke eisen voldoen. Bron: o.a Volkskrant, november 2013

Baby’s leren hun eerste slaapliedjes in de baarmoeder Uit onderzoek van de Universiteit van Helsinki blijkt dat zuigelingen slaapliedjes die ze hoorden in de baarmoeder maanden na de geboorte nog kunnen herkennen. Mogelijk ondersteunt dit hen ook later bij spraakontwikkeling. De hersenen van de baby’s die slaapliedjes hadden gehoord tijdens de zwangerschap reageerden sterker op de melodie dan die van de baby’s uit de controlegroep, zowel direct na de geboorte als vier maanden daarna. De resultaten tonen aan dat foetussen geluiden van buitenaf kunnen herkennen en herinneren. “Eerder onderzoek toonde aan dat foetussen kleine onderdelen van spraak kunnen leren, maar er was nog niet bekend dat ze deze informatie ook kunnen onthouden. De resultaten tonen aan dat baby’s in staat zijn om al op zeer jonge leeftijd te leren en dat de effecten hiervan nog voor langere tijd in de hersenen aanwezig zijn”, zo legt Eino Partanen uit. Partanen is momenteel bezig met de afronding van zijn proefschrift bij het Cognitive Brain Research Unit verbonden aan de Universiteit van Helsinki. Bron: Pedagogiek in Praktijk, 31 oktober 2013.

Opvoedtips

Nieuw jaar, nieuwe kansen!

Leven met de maan….

Sinds een paar jaar kijken we op school aan het begin van het nieuwe jaar samen met de kinderen wat voor nieuwe vaardigheid we zouden willen leren of opvijzelen. Dat kan van alles zijn: weven, nestkastjes timmeren, blokfluitspelen. Vorig jaar was het breien. We maakten er een heel project van, verdiepten ons in de weg van schaap tot wol en van plant tot katoendraad. We bezochten een schaapskudde en bekeken, voelden en roken aan de vachten, we keken naar het spinnen van de wol en lazen over plantaardige verf. Ook kochten we mooie ecologische wol, zochten een patroon uit en gingen aan de slag. De kinderen kregen het na wat oefening voor elkaar om een prachtige sjaal te breien en wij maakten sokken. We waren allemaal hartstikke trots, en hadden gedurende het hele proces ontzettend veel plezier. Dit jaar wordt het brood bakken, misschien wel met zuurdesem. We hebben er zin in!

De maan heeft veel invloed op het leven op aarde. Denk maar aan eb en vloed en de groei van planten. Veel mensen merken ook dat de specifieke stand van de maan invloed heeft op hun gedrag en op hoe ze zich voelen. Voor kinderen kan het heel leuk zijn om bewust de veranderingen in de maanstanden waar te nemen. Maak er eens een project van. Je kunt bijvoorbeeld bij elke volle maan samen in het donker naar buiten gaan en steeds hetzelfde wandelingetje maken. Verwonder je over de veranderingen die elke maan(d) in de natuur optreden. Als je samen opschrijft, tekent of fotografeert wat je allemaal hebt gezien, gehoord, geroken en meegemaakt, heb je aan het eind van het jaar een uniek document. De herinneringen aan jullie spannende nachtelijke wandelingetjes blijven jou en je kind vast lang bij. Wedden dat je nooit meer op dezelfde manier naar de maan kijkt? Wil je weten wanneer de eerstvolgende volle maan is? Kijk dan op: www.kalender-365.nl/maan/maanstanden

educare | januari 2014

Tekst Alberthe Papma

Column Tekst Alberthe papma Beeld stock.xchng

Kijk bij kinderen met autisme of ADHD naar het hele gezin Kinderen met een autismespectrumstoornis (ASS) of ADHD hebben vaak ouders met dezelfde symptomen. Daarom moet bij de diagnose en de behandeling van ASS en ADHD naar het hele gezin gekeken worden, stelt Daphne Vinke-van Steijn, die op 30 oktober promoveerde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Als ouders, kinderen of beiden symptomen van ADHD of ASS vertonen, beïnvloedt dat het hele gezinsfunctioneren. Zo signaleerde Vinke in haar promotieonderzoek minder goede opvoedstijlen, minder conflict oplossende vaardigheden en meer opvoedstress bij de ouders die zij onderzocht. Ze pleit er daarom voor het hele gezin te betrekken bij diagnostiek en interventie. Als een kind de diagnose ASS of ADHD krijgt, moet elk gezinslid worden gescreend op psychiatrische symptomen, zoals depressie, ADHD en ASS. Ook moet het gezinsfunctioneren in kaart worden gebracht, bijvoorbeeld de ouder-kindinteracties, opvoedstress en opvoedstrategieën. Voor deze gezinnen beveelt Vinke gezinsinterventies aan, bij voorkeur in gezinspoliklinieken waarin jeugd- en volwassenpsychiatrie samenwerken. Bron: Nederlands Jeugd Instituut, november 2013

Kinderen in Oldenzaal mogen officieel herrie maken In Nederland mogen alle kinderen herrie maken op het schoolplein. Vanaf een uur voor schooltijd tot een uur na schooltijd. Maar in Oldenzaal mogen kinderen tussen 7 uur ‘s morgens en 9 uur ‘s avonds officieel herrie maken als ze buiten spelen. Het stadsbestuur wil daarvoor de algemene plaatselijk verordening (apv) aanpassen. Het college vindt dat kinderen ‘vrijuit geluid moeten kunnen maken’. Buitenspelende kinderen maken nu eenmaal geluid. Tot nu toe golden de geluidsbeperkende voorschriften in de apv ook voor kinderen en eventueel lawaai van buitenspelen, maar daar willen B en W dus nu een eind aan maken. De gemeente lag al een tijdje overhoop met buren van een school voor speciaal onderwijs. De buren vinden dat leerlingen van die school te veel lawaai maken tijdens de speeltijden en wilden dat de gemeente zou optreden. In plaats daarvan legt Oldenzaal speellawaai nu officieel vast. Het college van B en W is van mening dat dit de leefbaarheid van de stad vergroot. Bron: Gemeente Oldenzaal.

Borre Bij Redmar thuis lag ik heerlijk in een warm bedje, nu kijk ik om me heen en zie overal ijs en kinderen. Gelukkig zit ik warm in de rugzak van Redmars papa, want schaatsen kan ik niet en lopend op het ijs zou ik Redmar en haar vader snel kwijtraken. Ik krijg hier niet zo veel aandacht als ik gewend ben. Iedereen is hier met andere dingen bezig. Schaatsen aandoen, wachten tot het stoplicht op groen springt en dan het ijs op om je eigen groepje op te zoeken. Ondertussen glij je alle kanten op en is het bibberkoud. Het leven bestaat veel uit zoeken. Dat heb ik tijdens mijn logeerpartij bij Redmar ook ondervonden. We gingen met haar broertje en haar vader en moeder naar een groot gebouw, waar ook allemaal andere mensen kwamen kijken naar planten en insecten in potjes, en dieren die niet bewogen maar wel net echt leken. Er was ook een geraamte van een enorm monster. Griezelig, maar gelukkig was ik niet alleen. Tenminste, tot ik om me heen keek en opeens geen bekende gezichten meer zag. Allemaal mensen liepen in het rond en zochten naar dingen om te kijken of te lezen, maar niemand zocht mij. Gelukkig was er uiteindelijk wel een meneer die zag hoe verloren ik er bij zat. Hij nam me mee naar beneden en bracht me naar een rustig plekje bij de ingang van het gebouw. Even later kwamen Redmar en haar vader haastig de trap afgerend. Redmars papa bedankte de meneer, tilde me op en ik was weer veilig in Redmars armen. Ze had haar papa snel gewaarschuwd toen ze me kwijt was. Beren zoeken bessen en ander eten. Knuffelberen zoals ik zoeken het lekkerste plekje op een kussen. Mensen zoeken heel vaak de weg. Maar ze doen dan ook wel vaak hun best om de weg eerst kwijt te raken. Laatst was ik met Redmar in het zwembad. Het was er lekker warm. De tegels waren nat en daardoor een beetje glad, maar je gleed tenminste niet alle kanten op. En toen dook Redmar in het water. En moest ze door een gat zwemmen en daarna de weg naar boven vinden. Toen we weer met zijn allen achter in de auto zaten en naar haar huis reden was ik opgelucht. Ik ben Borre, de beer van Redmars klas. Ik zoek geen hol op in de winter, maar kruip steeds weer in een andere rugzak en kom er, steeds in een ander huis, weer uit. Ik zie dat er heel veel vaders en moeders zorgen voor hun kinderen. Ik ben Borre, de klassebeer en ik red me wel. Want de kinderen zorgen voor mij.

Marten Mulder is vader van een zoon (4) en een dochter (7).

educare | januari 2014

Less is More!

Genoeg, hét tijdschrift voor praktische idealisten. Zelf denken en zelf doen. Eenvoudig leven met minder spullen, meer kwaliteit, minder gedoe en meer tijd. Magazine Genoeg is vernieuwd: het werd steviger met meer pagina’s. Elk kwartaal frisse inspiratie en tips voor een creatiever leven, met zorg voor mens, dier en milieu.

5 nummers voor de prĳs van 4 Neem nu een abonnement en ontvang

Een abonnement (4 nummers) kost € 24,50 per jaar. Ontvang nu een extra nummer gratis: ga naar winkel.genoeg.nl/ abonnementen en bestel online met de actiecode EDUCARE

Genoeg in Educarei 2013.indd 1

07-05-13 21:42

Wil je meer weten over de Chakra’s? Zoek je de verdieping via het tekenen van Mandala’s? Wil je spiritueel in je kracht komen of via de pen ontdekken wat er in je verborgen zit? Dan zijn de 4 leergangen van het Onkruid College iets voor jou. •Chakra’s

•Vrouw & Kracht

•Mandala’s

•Spiritueel Schrijven

Kijk voor meer info op www.onkruid.nl of bel 0347-351089

Geef richting aan je pedagogie e d u c a r e [ pagina 16 ] 3/2011

Cursus Pedagogie voor het jonge kind Tweejarige praktijkgerichte applicatie cursus over kinderen van 0 - 7 jaar voor • Peuter/kleuterleid(st)ers • Leidsters in kinderopvang • Hulpverleners • BSO en (Gast)ouders Zie website voor: • Nascholingscursussen • Cursus op locatie (mogelijk na overleg) De cursussen worden georganiseerd door de Stichting Rudolf Steiner Pedagogie voor het jonge kind, in de periode van september t/m april op vrijdagen van 15.15 tot 20.00 uur in Zeist. Informatie: Mevr. A. ten Hoopen, 0545-291038; annette58@hetnet.nl

www.pedagogievoorhetjongekind.nl

Oh, die lange donkere avonden... Hier een berg ideeĂŤn om er nog even van te genieten. Op avontuur in de natuur, mooie creaties maken of spannende spelletjes die het best tot hun recht komen in de maneschijn. Maak de donkerte tot bondgenoot en de maan je beste vriend. Het kan nog even!

We all shine on, like the moon and the stars and the sun â&#x20AC;&#x201C;

A certain darkness is needed to see the stars â&#x20AC;&#x201C; Osho

John Lennon

educare | januari 2014

Dromenvanger

Je kent ze vast wel, dromenvangers. Om boven je bed te hangen en nare dromen weg te houden. De Indianen zijn er lang geleden mee begonnen. Het web van de dromenvanger dient om de nare dromen te vangen. Via de veertjes glijden de dromen naar beneden en daarna drogen ze op in de ochtendzon. Of je er in gelooft of niet, het kan kinderen wel helpen om beter te slapen Â´s nachts. Je kunt ze kopen, maar beter en leuker is om ze zelf te maken. Op onze facebookpagina vind je de komende weken dromenvanger-inspiratie. www.facebook.com/educarenetwerk

Nachtwandeling Geniet samen met je kinderen van een nachtwandeling op een donkere avond. Je zult versteld staan van wat de ogen allemaal zien als ze gewend zijn aan het donker! Hoe donkerder, hoe beter eigenlijk. Dus hoewel sommige kinderen het een beetje spannend kunnen vinden, is het toch aan te raden om geen zaklamp mee te nemen. Het beste kun je op pad gaan wanneer de schemer intreedt, want juist dan zie je de nachtdieren uit hun schuilplaatsen tevoorschijn komen. Trek donkere, niet-ritselende kleren aan om de dieren zo weinig mogelijk te storen. Magisch!

Kinderen zijn vaak gefascineerd door de maan, en kijken er vaak en veel naar. Natuurlijk kun je er van alles over vertellen; grote kans dat ze aan je lippen

educare | januari 2014

hangen. Maar wat dacht je ervan om ze een maanjournaal bij te laten houden? Maak een grote poster met daarop een flink aantal cirkels. Elke avond voor het

slapengaan tekenen ze op de poster hoe de maan erbij staat. Vanzelf zal er een patroon duidelijk worden, dat ze hun leven lang niet meer vergeten.

Shadow Dancing

Doe eens alle lichten uit en maak een schaduwpoppentheater. Eerst maakt ieder zijn eigen pop of dier, met karton, splitpennen en bamboestokjes. Alleen de handen gebruiken bij het maken van schaduwen kan natuurlijk ook. Oefen de woordenschat en het inlevingsvermogen met het uitvoeren van bewegingen als slenteren, waggelen, knikkebollen, zweven, huppelen, dansen, wentelen en kruipen. De oudere kinderen kun je opdrachten geven in het Engels of met het spel ‘Simon Says’. Of je laat ze een heus script schrijven waarna ze een voorstelling kunnen geven. Bij het spel Simon Says gaat iedereen staan. De spelleider geeft opdrachten. Die opdrachten mogen alleen uitgevoerd worden als ze voorafgegaan worden door ‘Simon says’ of in het Nederlands ‘Simon zegt’. Wie toch reageert wanneer er geen ‘Simon says’ gezegd wordt, is af en gaat zitten.

You be the sun I’ll be the moon just let your light

IJzig licht Wat een pracht hè, zo’n besneeuwde tuin… Je kunt er nog veel meer van genieten met deze ijskandelaars. Je hebt enkel ballonnen (het kan ook met een oude emmer), water, kleurstof en waxinelichtjes nodig. Om te beginnen doe je een paar druppels kleurstof in de ballon. Vul daarna de ballon met water. Wees voorzichtig met overvulling, anders barst de ballon. Dan kan de kleurstof op je kleren komen en daar word je niet blij van. Wanneer de buitenste schil bevroren is, maar de binnenkant nog steeds vloeibaar is, snij dan de ballon weg en laat het water eruit. Zodra het water is verwijderd, leg je ‘de kandelaars’ terug in de vrieskou of in de vriezer. Wanneer ze volledig bevroren zijn, kun je er een waxinelicht in zetten en ze buiten in de sneeuw leggen. Feeëriek!

come shining through and when night comes just like the moon I’ll shine the light right back to you. [bron: Pinterest]

educare | januari 2014

Jij bent hem! Lekker met z´n allen spelletjes doen! Geen bordspel maar tikkertje. En je wordt er niet eens moe van! Het is namelijk zaklamptikkertje: alle deelnemers schijnen met hun zaklamp op de muur of het plafond. De tikker probeert met zijn schijnsel de schijnsels van de anderen te ‘tikken’. Om de tikker herkenbaarder te maken, kun je een gekleurd cellofaantje voor zijn lichtje doen.

Sterren kijken op je kamer Gezellig toch, van die nachtlampjes die als sterren op het plafond schijnen. Erg leuk om zelf te maken! En dan ook nog een waarheidsgetrouwe sterrenhemel, slapend slim worden! Met een grote pot, een waxinelichtje op batterijen, een strook karton, een prikpen en een schaar kom je heel

ver. Knip de strook karton zo, dat hij precies rondom aan de binnenkant van de pot past en even hoog is als de pot. Gebruik de prikpen om gaten te prikken voor de sterrenbeelden. Met een stift kun je de sterrenbeelden erop tekenen, zodat ze nog wat beter herkenbaar zijn.

Verhalen in de maan De hele jonge kids gaan eerst naar bed, daarna in het donker in pyjama – warme sokken en een dikke jas eroverheen – wandelen naar een mooie, beetje geheimzinnige plek, liefst in het bos. Maar in het park dicht bij huis heb je ook van die prachtige plekjes onder bomen waar ’s avonds de maan doorheen schijnt. Hier spreid je een plaid uit, schenk je de warme chocomel (met slagroom!) in en iets bijgeschenen door een klein hoofdbandje met lampje lees je een prachtig verhaal voor. Spannend of griezelig, of gewoon mooi en avontuurlijk. Erg knus en een beetje spannend!

Aan dit katern werkten mee: Tekst Matty van der Rijzen, Beeld Admar Kwant, Erica Janse, Henriette Scheiuit, Willem Blanken, Stock.xchng

Volgende keer: de grote voorjaarsschoonmaak! 26

educare | januari 2014

Maan in de nacht je fluistert zo zilver je fluistert zo zacht stuur je me straks een droom voor vannacht? Tekst en beeld Admar Kwant

Fantaseren met Aristoteles â&#x20AC;&#x153;Vertrouw op het creatieve en innovatieve vermogen van kinderen!â&#x20AC;?

Sandra Goos, ontwerpster van kunstspeeltuinen, kinderboekhuizen en familieateliers, laat zich niet gauw ontmoedigen. Haar kindermuseum Het Huis van Aristoteles had een mooie plaats op het terrein van de Amsterdamse Westergasfabriek, maar moest in oktober 2009 de deuren sluiten. Sandra maakte echter een doorstart en zet haar werk nu voort op locaties als bibliotheken, scholen en theaters. Hoe staat het er nu voor? 28

educare | januari 2014

Tekst Christel Gouweleeuw Beeld Huis van Aristoteles en Ramon Dekkers

De wereld van Nijntje Ondertussen reist kunstspeeltuin De wereld van Nijntje in de provincie Utrecht rond langs theaters en cultuurhuizen. Een co-productie van Het Wilde Westen, Het Huis van Aristoteles, Mercis bv, Centraal Museum, Ars Longa en Toeval gezocht. Het huis van Nijntje, het ziekenhuis en de boerderij zijn vormgegeven als grote opengeklapte boekjes waar je letterlijk in kunt stappen. Figuren en voorwerpen uit de boekjes zijn als draagbare stukken aanwezig. Kinderen kunnen verhalen van Nijntje spelen of zelf een verhaal verzinnen. En er is een tekenatelier waar de kinderen zelfstandig of begeleid door kunstenaars kunnen tekenen.

‘Wij willen kinderen de ruimte geven om zelf na te denken’ terwijl het kind helemaal losgaat in zijn eigen verhaal. En wellicht ook weet waar de koe hoort. Maar als er een konijn aan tafel kan zitten, waarom dan geen koe? Wat het kind daar doet, is precies wat wij ook beogen: kinderen de ruimte geven om hun eigen wereld te onderzoeken en te verbeelden. Het prachtige werk van Dick Bruna is bij ons een soort springplank om bij je eigen fantasiewereld en wens om zelf te tekenen uit te komen. Kinderen, en gelukkig ook veel ouders, oma’s en opa’s, begrijpen dit volkomen, maar er zijn ook volwassenen die te weinig vertrouwen hebben in de kinderen

Meer weten? www.kunstspeeltuin.nl/nijntje www.hethuisvanaristoteles.nl educare | januari 2014

Hoe worden onze Als je aan iemand vraagt “Wie ben jij?” krijg je meestal als antwoord de naam, de leeftijd en het beroep. Dat is allemaal slechts de oppervlakte. Wanneer je iemand al een beetje kent, krijg je de diepere laag te horen, zoals welke waarden belangrijk zijn voor hem en hoe iemand zich verhoudt tot de samenleving. In die gesprekken ontstaat de mogelijkheid je in te leven in iemand anders, je te verbinden met die ander. Leven is ontmoeten, een intieme relatie met de wereld en de ander aangaan.

Verbinding is de sleutel tot het begrijpen van de ander en van het leven. Alleen in verbinding, in de ontmoeting, kunnen we het leven gaan verstaan. Met verstaan bedoelen we dat je het leven werkelijk begrijpt. Intelligentie kun je zien als de mogelijkheid om het leven te verstaan. Vanuit dat begrip ben je in staat om adequaat te handelen in, en te reageren op sociale situaties. Emotionele intelligentie vraagt dus om sensitiviteit, een open mind. De kunst van het leven is dat je je vanuit deze verbondenheid ook verantwoordelijk voelt voor de ander en de wereld waar je deel van uitmaakt. Dat is pas wijsheid.

Verbinding met het echte leven Het ontwikkelen van een helder denkvermogen is heel belangrijk, maar dit moet wel in samenhang zijn met een rijk gevoelsleven, met fantasie en verbeeldingskracht. Om voeding te geven aan zo’n rijke intelligentie moet de school vanuit de verbinding met het leven werken. Dat wil zeggen dat doen, ervaren en beleven centraal staan. We zullen ophouden kinderen uit de beleving te halen door steeds alles uit te leggen. Als hoofd en hart zich verbinden, kan de mens tot doorleefd inzicht komen. Dan werken we letterlijk aan de basis. Dan pas groeit intelligentie uit tot wijsheid.

Goede basis Als we op de basisschool de basis niet goed verzorgen, is de kans groot dat mensen in hun latere leven gevoelens krijgen als: ‘ik ben niet mezelf’, ‘ik kan mijn weg niet vinden’, ‘ik heb 30

educare | januari 2014

met niemand echt contact’ of ‘mijn hoofd is nooit vrij van malende gedachten’. Deze mensen kunnen in hun basis niet rusten en in de ouderdom zullen hun herinneringen minder levendig zijn. We zouden waarschijnlijk veel minder therapeuten en coaches nodig hebben als opvoeding en onderwijs bij zouden dragen aan een rijkere voedingsbodem voor het denken, een voedingsbodem waarop in het latere leven wijsheid kan bloeien.

Als het denken vleugels krijgt Goede leraren spreken tot de verbeelding, waardoor het denken vleugels krijgt; het zijn heelmeesters. Ze zullen minder informatie overdragen en meer verhalen vertellen. Ze zullen muziek, dans, schilderen en toneel naast taal en rekenen een

Goede leraren spreken tot de verbeelding, waardoor het denken vleugels krijgt. belangrijke plaats geven, omdat ze weten dat dit voor het ontwikkelen van intelligentie essentieel is. Ze zullen ruimte maken voor spel, fantasie en verbeelding omdat ze zich niet langer blind staren op nut en leeropbrengst. Afstandelijke, technische leermiddelen nemen niet de plaats in van de levende relatie met de leerkracht en de andere kinderen.

Tekst Ad Stam Beeld Henriette Scheiuit

kinderen intelligent?

WIN dit

BOEK!

Meer lezen?

Onderwijs voor een rijkere wereld, Ad Stam, Boekenbent, 2013

In je element zijn is een recht Er gaan steeds meer stemmen op dat dieren het recht zouden moeten hebben om in een omgeving te leven waarin ze in hun element kunnen zijn, maar vragen we ons dat wel voldoende af voor opgroeiende mensen? Een kind dat elke levensfase ten volle kan doorleven zal groeien en bloeien en later met innerlijke rijkdom zelfstandig zijn weg in het leven kunnen vinden. Is het niet onze eerste taak als opvoeders om de condities daarvoor te scheppen?

Wilt u dit boek winnen? Kijk op www.educarenetwerk.nl.

Na 40 jaar onderwijs is Ad Stam gepensioneerd. Nu is hij nog yoga- en meditatiedocent en geeft hij taal en expressie aan nieuwe Nederlanders. Hij schreef Onderwijs voor een rijkere wereld uit een diep gevoelde noodzaak. educare | januari 2014

Liever echt dan De mens is van nature onderzoeker. Hij wil weten wat er gebeurt als je iets weghaalt of juist toevoegt, stoffen met elkaar mengt, of ergens op slaat. Hij komt op ideeĂŤn door toevalligheden en kan urenlang bezig zijn als iets hem boeit. Een echte onderzoeker heeft echt materiaal nodig, dat alle kansen biedt voor het laten ontstaan van verrassende vormen. Gewoon wit papier, echte klei, een handvol spijkers en wat plankjes, zand, verf en water. Wat het wordt? Dat merk je al doende, en kan onderweg nog vaak veranderen. 32

educare | januari 2014

Tekst Marijke Sluijter en Sabine Plamper Beeld Sabine Plamper

namaak •R eik

nieuw materiaal aan als de aandacht ver-

slapt. Bij echte klei kun je achtereenvolgens water, stokjes, steentjes of schelpjes geven. Bij papier geef je lijm, tekenmateriaal, schaar, bessen voor vlekken, tuinaarde of zand. • Geef

ruimte om rommel te maken. De keuken is je

beste atelier.

om te voelen, te onderzoeken of te mengen met verf. •K inderen hoeven geen door volwassenen bedachte werkjes. Ze beleven veel meer plezier aan zelf bedenken, •B loem, linzen, rijst en boontjes zijn geweldig

in de weer met plakband, touw of een eddingstift. •L iever

echt dan namaak. Koop materiaal bij een

Meer leren? Begrijpen met je handen. Een andere kijk op kind en creativiteit, Annet Weterings en Sabine Plamper, Reed Business Education, 2012

bouwmarkt, geen nep-materiaal van de knutselwinkel. •H et

beste materiaal is wat er al is: de inhoud

van de keukenkast, de handboor uit de gereedschapskist, alles wat groeit in bos en tuin.

Ik voel, ik voel, wat jij niet voelt… Wie is er nooit eens ontzettend boos? Soms ben je verbaasd of bang. Blij zijn is fijn en dat kennen we allemaal! En soms zijn we helaas wel eens heel verdrietig. Maar zijn deze emoties belangrijk? Heb je ze nodig? Moeten ze worden ontwikkeld? Kun je ze ook leren? De zes basisemoties boosheid, blijheid, verdriet, angst, walging en woede zijn universeel, omdat de gezichtsuitdrukkingen die deze emoties laten zien overal ter wereld hetzelfde zijn. Evolutionair gezien zijn emoties er ook om jezelf te beschermen. Walging is bijvoorbeeld een emotie die ervoor zorgt dat je niet iets eet dat er heel vies uitziet of heel erg stinkt. Het is een waarschuwingssysteem dat voorkomt dat je bedorven voedsel eet en ervoor zorgt dat je minder snel ziek wordt.

is dit een onjuiste voorstelling. Spinoza zegt dat je je onprettige gevoelens dus niet goed uitlegt en ze verkeerd begrijpt. Je koppelt dus zelf een voorstelling aan je gevoel. Het is volgens hem belangrijk om de verkeerde voorstelling die je bij vervelende signalen krijgt, te vervangen door de goede. En dit kun je dus ook zelf doen. Als je dat niet doet leg je de schuld van de nare gevoelens buiten jezelf. En dat klopt niet, want ze komen gewoon uit jezelf!

Nederlands grootste filosoof, Spinoza, zei dat emoties overbodig waren, omdat ze berusten op onbegrip. Je kent allemaal het gevoel dat je krijgt als je honger hebt. Dat gevoel is onprettig. Als je hier de verkeerde voorstelling aan koppelt, bijvoorbeeld dat je ziek bent in plaats van dat je honger hebt,

De oude Griekse filosoof Aristoteles vertelde al dat je emoties juist nodig hebt om je goed te kunnen voelen en een waardevol leven te leiden. Mensen houden van grappen, vinden het fijn om vrienden te hebben en kennen plezier of pijn. Deze menselijke eigenschappen en de mate waarin ze tot hun recht komen, bepalen of we een fijn leven hebben. Laten we er dan eens van uitgaan dat emoties heel noodzakelijk zijn. Waarom dan? Om de wereld te begrijpen. Emoties zijn intelligente en gevoelige gedachten die één manier zijn om over de wereld na te denken en die ervoor zorgen dat mensen tot handelen komen. Het zijn gedachten in reactie op een situatie, bijvoorbeeld het overlijden van de poes. Begrijp je de wereld dan beter? Ja, want je leert dat er fijne dingen kunnen gebeuren in je leven en dat dit een ander soort emotie bij je oproept dan wanneer er iets vervelends gebeurt. Je zou dus kunnen zeggen dat het nodig is dat je het verschil kunt maken tussen gelukkig zijn en ongelukkig zijn. En dat het nodig is om te leren dat verdrietige dingen ook weer voorbijgaan. Als je alleen je verstand gebruikt, kun je de wereld niet goed begrijpen. Je hebt ook je voorstellingsvermogen, fantasie en gevoel nodig om anderen te leren begrijpen en een fijn medemens te kunnen zijn. Als je op school alleen maar zou leren over landen en hoe de mensen daar anders leven, is dat eenzijdige en rationele informatie. Door boeken te lezen, een film te kijken of op vakantie te gaan erváár je andere culturen en andere mensen. Door het gebruik van je verbeelding en je inlevingsvermogen leidt dit tot echt begrip van de ander. Naast de kennis in je hoofd heb je dus ook de emoties nodig. En ja, het is dus belangrijk om dit op school te leren. We zeggen toch ook niet dat kinderen niet onderwezen hoeven te worden in taal, omdat ze die thuis al met hun ouders spreken?

educare | januari 2014

Tekst Ineke Struijk (naar aanleiding van de blog van Hannah de Vos-Beckers www.aventurijn.org) Illustratie Wendy de Munk Foto Erica Janse

…...

COLUMN

Bloemetje voor de juf Juf Moira heeft 30 leerlingen van 4 jaar oud in haar groep. Van 8 leerlingen is een flink dossier beschikbaar. Alle moderne kwalen zijn vertegenwoordigd: ADD, ADHD, PDDNOS, noem ze maar op.

Tips voor het ontwikkelen van emoties bij kinderen • Filosoferen over emoties helpt kinderen om emoties van anderen te begrijpen en te herkennen. • Door over gevoelens te praten leren kinderen nuanceren. • Door het spelen van drama leren ze zichzelf in de ander te verplaatsen. • Vergeet de kracht van boeken niet: voorlezen stimuleert kinderen om zelf te lezen. Dit vergroot het empathisch vermogen.

Meer weten?

Regelmatig is er dan ook iemand in de klas die komt observeren. De hoeveelheid administratie is buiten proporties groot, maar juf Moira doet het met aandacht en liefde. Na de zomervakantie doet Bas zijn intrede. Moira maakt zich zorgen om de angstige blik in zijn ogen, maar het lukt Bas om de eerste dagen door te komen zonder al te veel kleerscheuren. Moira helpt hem waar ze kan. Met foto’s om het dagritme aan te geven, met duidelijke korte zinnen, met een extra aai of bemoedigend woord. Bas heeft het zwaar, te oordelen naar de vele incidenten rondom Bas. De andere kinderen klagen over zijn fysieke (re)acties. Uit een gesprek met de moeder van Bas blijkt dat Bas ook thuis dit gedrag laat zien. Afdrukken van kleine tandjes staan in haar armen. Moeder geeft aan geen “nee” te durven zeggen. En juf begrijpt dat heel goed. Er komt hulp thuis en ook in de klas komt iemand kijken. Die persoon zegt dat juf Moira het goed doet, maar dat het fijn zou zijn als ze ook alle kleine incidentjes meldt. Op haar hulpvragen krijgt juf Moira geen antwoord. Tijdens een overleg krijgen alle betrokkenen de gelegenheid hun bevindingen en ervaringen te delen. De conclusie: naast een IQ van 76, is het een opsomming van onacceptabel gedrag. Totdat de juf aan het woord komt. Zij draait het om: “Het gaat niet om mij, maar om Bas. Ik zie de angst en zijn onmacht. Hij doet het letterlijk in zijn broek. Bas geeft zijn frustratie en pijn aan door andere kinderen en volwassenen pijn te doen. Hoe kunnen we helpen? Wat heeft Bas nodig?” Na de stilte vraagt Moira zich hardop af of een medisch kleuterdagverblijf geen betere plek is voor Bas. Daar zijn minder kinderen en meer professionals en ruimte. Dit verhaal maakte indruk op me. Om de manier waarop Moira over ‘haar’ kleuters praat, om de aandacht en liefde die ze uitstraalt, om haar passie voor haar vak. Een juf zoals Moira durft de ander recht in de ogen te kijken om ze te lezen. De reactie van de hulpverlener was echter: “Je hebt Bas nu al op gegeven, je wilt hem niet helpen”. Soms ben je beter af met een juf, dan met een speciaal opgeleide zorgcoördinator. Van mij krijgt deze juf een bloemetje.

Claire Walkate wil in navolging van de Leonardostroming voor hoogbegaafde kinderen een Aquariusvariant ontwikkelen voor hooggevoelige kinderen. Clairewalkate@kpnmail.nl

educare | januari 2014

boeken

Handboek luchtkastelen bouwen voor kinderen met hulp van een tuinman, een prinses en je eigen fantasie

Ervaar het maar met…

Lichaamsgerichte activiteiten

Outdoor

avontuurlijke buitenspelen

Hoe lok je de kinderen naar buiten, ver weg van de computerspelletjes? ‘’Pak je rubberlaarzen, jas of zonnehoed en ga de natuur in!’’ Voor de schrijfsters is het de gewoonste zaak van de wereld om buiten in alle weersomstandigheden spannende en boeiende activiteiten te doen met kinderen. Outdoor is doorspekt met concrete ideeën voor alle leeftijden en aanstekelijke foto’s. Buiten vermaken de kinderen zich kostelijk: hun verbeelding, vindingrijkheid en gevoel voor plezier worden aangewakkerd. En met plezier de natuur beleven verbetert zowel de lichamelijke en geestelijke gezondheid als de sociale vaardigheden. Verhalen, feestjes, spellen en activiteiten... zet de stap over de drempel en maak plezier met de kinderen!

Jo Schofield en Fiona Danks, Christofoor € 19,90 ISBN 9789060387108

educare | januari 2014

Behalve het bouwen van een luchtkasteel leren kinderen in dit handboek alles wat nodig is om vrolijk en fantasierijk in het leven te staan. Elias de tuinman is verliefd op prinses Tallullah. Om toestemming te krijgen met haar te trouwen moet hij een jaar lang werken in een saaie fabriek. De uitdaging is zwaar, maar hij houdt vol door het bouwen van een prachtig luchtkasteel met een tuin vol dieren en planten. De bouwtips zullen ieder kind vrolijk stemmen. Je leert van een probleem een wens te maken en feesten te geven voor al je verschillende persoonlijkheden. Ook is het handig om te weten dat de centrale hal gebouwd wordt vanuit ‘het buikgevoel’. Zal het Elias lukken om koning te worden met Talullah aan zijn zijde? Of is er een betere afloop denkbaar? Barbara Sophia Tammes, Kosmos € 19,95 ISBN 9789021552941

Wie wil dat nou niet: een juiste balans tussen lichaam en geest? Lichaamsgerichte activiteiten kunnen daarbij helpen. In verbinding met je lichaam voor jong en oud. In dit fraai uitgegeven boek van Thyra Koeleman vind je adem-, massage-, stem- en tastoefeningen voor kinderen met en zonder beperking. Je kunt de activiteiten kiezen die je belangstelling hebben of passen bij een bepaald moment en daarmee starten. Dankzij kleurrijke afbeeldingen en heldere teksten zie je meteen wat de bedoeling is. Een handige gids voor studenten, leerkrachten, ouders, kinderyoga docenten en iedereen die geïnteresseerd is in een holistische benaderingswijze van de ontwikkeling van kinderen.

Thyra Koeleman, www.ervaarhetmaar.nl € 24,50 ISBN 9789080944909

Tekst F lorence Deru, Annet Dane, Jeanne Buwalda, Tamar Kopmels

Kleuters in beweging

Spelend rekenen

Ervarend leren door gericht bewegen

met peuters en kleuters

Filosoferen op het bord

met kinderen van 10-12 jaar

De Cijferfee, de Verzamelkabouter en Willy Weeg stellen peuters en kleuters prikkelende vragen die hun reken inzicht wakker maken. Met deze handpoppen kan de juf of meester van rekenen een spel maken. Zoals het hoort in deze leeftijdsfase: spelenderwijs de wereld ontdekken, ook die van getallen, aantallen, gewichten en maten. Ook de kinderen krijgen hun eigen handpoppen, zoals Mol de Meetmol die graag lange gangen graaft. Met de familie Muizepluis valt van alles te beleven: ze komen logeren, worden gewogen en de kinderen zoeken uit wie de langste staart heeft. Er is een avonturenrugzak vol materialen voor het onderzoeken van de wereld. Prachtig materiaal en een fantastisch, overzichtelijk boek boordevol creatieve suggesties.

Zie je filosoferen met kinderen als boeiend, maar te hoog gegrepen voor jouw groep? Of denk je bij filosoferen aan abstracte onderwerpen en moeilijke vragen? Misschien helpt het nieuwe boek van Nanda van Bodegraven je over de drempel. Deze aanpak heeft twee troeven. Het (digi)bord wordt ingezet als middel om het gesprek te structureren en te begeleiden, met zogenaamde ‘filomappen’: filosofische mindmaps. Die brengen in beeld wat de kinderen inbrengen rondom een bepaalde vraag. Het tweede verrassende van deze werkwijze zijn de belevenissen van vier kinderen. Deze vormen het vertrekpunt voor achttien uitgewerkte filosofische activiteiten met hoofd, hart en handen. Zo worden vragen als ‘hoe weet je wat goed is om te doen?’ of ‘wie is de baas over je wil?’ voor kinderen concreet. Geschikt voor nieuwsgierige leraren en begeleiders van groepen kinderen van 10 t/m 12 jaar.

Kinderen moeten zich eerst zeker en vertrouwd voelen in hun eigen lijf voor ze aan het schoolse leren kunnen beginnen. Daarom is er dit boek voor professionals in school en kinderopvang. Als psychomotorisch kindertherapeut weet Elly Rozinga als geen ander hoe belangrijk het is dat jonge kinderen de kans krijgen om met hun hele lijf leren. Ze beschrijft een keur aan spelsuggesties rond dertig thema’s als ‘dag en nacht’, ‘namen’ en ‘jarig’. Taal, zingen, sensorische, motorische en sociale activiteiten komen aan bod. Waarnemen, bewegen en taal in één: zo leren jonge kinderen. Met veel kinderliedjes, waarop – hoe kan het ook anders – vrolijk bewogen kan worden! koop via eken zijn te o b ze e d l A oek.nl oedingsb v p .o w w w n de hoogte va Blijf op de oor je in te d n ve a itg nieuwste u e nieuwsbrief. pd schrijven o

Rian Slenders e.a., Delubas € 39,50 ISBN 9789053005880

Nanda van Bodegraven, uitgeverij SWP € 22,50 ISBN 9789088504303

Elly Rozinga-van der Hoek, Garant € 24,- ISBN 978941128406

educare | januari 2014

advertentie

O Onderlinge K r assage rm Kinderm

Leven gaat voor. Te

huur Ed u c a r e w o r k sh o p r u im te

De Nierstichting zet alles op alles om ervoor te zorgen dat nierpatiënten zoals Willem in leven blijven en

ook écht kunnen blijven leven. We strijden voor meer donoren, maken ons hard voor preventie en werken vastberaden aan een draagbare kunstnier. Want dialyseren is geen leven, maar overleven. We doen dan

ook alles wat in ons vermogen ligt om het leven van nierpatiënten te verbeteren. Dat doen we niet alleen.

Maar samen met patiënten, onderzoekers, professionals, donateurs, bedrijven, vrijwilligers en vele anderen die het leven liefhebben. Leven gaat voor, in alles wat we doen. www.nierstichting.nl

Vrolijke lichte ruimte centraal in N ederland te Culemborg . Grootte: 16-2 0 pe voor een work rsonen shop, 24 voor een lezin g. Goed bereikb aar, ook per openbaar vervoer. Vlak bij het st ation, 12 minuten te n zuiden van Utrecht.

Onder Kinder sage is WORKSHOPS, beproe manier TEAMDAGEN, de sfee een gro BEGELEIDING te verbe Wil je op jouw school zelf aan ren. OK? Schrijf je dan Met sp Onddeinevoor suggesties v rslaglimet n de g tips oor elke leeft el e op Kindwww.aanrakeneenlevensbehoeft ermassage ftfe.nl van peuters tot en met puijbde WOInfo: Te koop bij e RKSmarijkesluijter@educare.nl HOPS, lk www.aanrakeneenlevensbehoefte.nl of www.opv e boekhandel TEAMDAGEN oedingsboek .nl , BEGELEIDIN G

O K

tek en Maak Educare zichtbaar! m et k in deen r en

Informatie vi a: info@educar e.nl

Wil je op jouw school zelf aa de slag met n OK? Schrijf je dan in voor de ti ps op www.aanrake neenlevensbe hoefte.nl

Info: marijkes luijter@educ are.nl www.aanrake neenlevensbe hoefte.nl

Zinvol teken en gebruik je als tussendoortje in de klas en in de kinderopvang, a ls verdieping van tekenonderw ijs, als oefenin het g in de kinderyogale s of als onde rsteuning bij de kindert herapie.

Ben jij ook zo enthousiast

over Educare en wil je het

Gratis tips! Schrijf je in vo or de nieuwsb rief en ontvang grati s tips over te kenen met kinderen .

graag delen?

Voor belangst elle kennismaking nden zijn er sdagen.

Zie voor work sho : www.zinvolte pdagen opDroogte kenenmetkin dtreft eren.nl oo

Kijk op www.educare.nl/delen EDU11_0849_TDS nr 4_2011_lettercontouren.indd 38

k e o

Tekst Marianne de Valck (www.speelgoedadvies.nl) Beeld Amy de Waele

R MET DI T

DOE

MEER

Met een boek kun je veel meer dan alleen maar lezen. Dit keer met Kapitein Kat

Uitgeverij Christofoor

van Inga Moore.

ISBN: 9789060387061 € 14,95

Maak je dromen waar! Dit is een boek om heel vaak en lang te bekijken. Telkens opnieuw ontdek je iets nieuws. Over de poezen staat in dit boek niets meer beschreven dan dat ze het naar hun zin hebben bij Kapitein Kat, maar toch wel blij zijn als ze van zijn schip af mogen. Het verhaal gaat over dromen, die slechts dromen blijven wanneer je alles steeds uitstelt. En over dat wat waardevol is voor de één, waardeloos kan zijn voor een ander. De één vindt katten goud waard. De ander vindt ze reuze handig omdat ze ratten vangen. En weer andere mensen geven er niets om. Wie heeft gelijk?

• Wat vind jij van katten? Vind jij ze lief? Of zijn het moordenaars die bijvoorbeeld handige, slimme ratten (die ook kinderen hebben) doden. Of denk jij dat ze wel lief zijn maar dat we er wel te veel van kunnen hebben… zoals kapitein Kat?

•S tel niet uit tot morgen wat je vandaag kunt doen. Wat wil jij OOIT NOG EENS doen? Doe het NU! (Bijvoorbeeld; je rommel bekijken of ergens alleen heen gaan of dat leuke kind vragen om samen iets te doen of eindelijk je eigen boek schrijven…) •M aak jouw eiland: plak, knip, teken, bouw met LEGO, tover jouw kamer om, verkleed je. Het maakt niet uit hoe, maar maak je dromen waar (al is het maar een beetje).

• De katten in dit verhaal helpen een eiland van ratten af. Misschien heeft dit eiland nu wel ergens anders last van… Kun jij bedenken van wat? • Zou jij op een eiland willen wonen? Precies zoals jij zou willen? Hoe zou dat zijn? • Doe het spelletje ‘Ik ga naar mijn eiland en neem mee…’ samen met je vrienden, maar ook met je ouders en broers of zussen. (Ben benieuwd of ze jou meenemen!)

Alle eerdere speltips met kinderboeken die Marianne de Valck voor Educare schreef kun je vinden op www.opvoedingsboek.nl. educare | januari 2014

Waar zijn de insp Waarom we mooie vaderverhalen zo hard nodig hebben Vaders hebben een belangrijke taak. Voor hun Inspirerende

vaderboeken

ahl oen, Roald D Wereldkampi Daantje de en ud verplicht zo t alle vaders da ek bo et H ‘Aan een Met als motto moeten lezen. ks’ vertelt der heb je ni alledaagse va spannend en een grappig, Roald Dahl zijn n vader die rhaal over ee ontroerend ve zijn eentje ig middelen in zoon met wein eenvoud en Ode aan de grootbrengt. natuur.

k dichtbij, en ongelooflij Extreem luid ran Foer Jonathan Saf en die zijn over een jong Prachtig boek aanslagen op st tijdens de vader verlie York. Na zijn 2001 in New 11 september et een briefje m vind Oskar vaders dood der. p van zijn va een boodscha volgens hem zo m tgebracht et eft hem groo Zijn vader he t Oskar heel vertrouwen da veel liefde en boodschap te or gaat om de New York do ontcijferen.

n Quintana Bod Pa, Anto Het boek van li laat een n van Mongo Op de steppe ke standige, man r voor zijn op slimme vade n aa eze sjam aan komen. D zoon een sjam f en en op de proe stelt de jong uikelijke br ge t zo een on bewerkstellig s dat je het al verhaal over en E g. in jd inwi doen. leen hoeft te vader niet al

educare | januari 2014

kinderen zijn ze de brug van de schoot van de moeder naar het volwassen leven in de buiten wereld. Maar niemand weet eigenlijk hoe die brug er uit moet zien. Lang geleden leefden we allemaal in stamverband en werden kinderen grootgebracht door een gemeenschap die uit ouders, grootouders en de andere stamleden bestond. In de loop van de eeuwen werden gemeenschappen kleiner en individueler. De industriële revolutie zorgde in de negentiende eeuw voor een laatste grote klap: vaders verlieten de ambachten die ze aan huis uitvoerden en gingen buitenshuis werken. In fabrieken en later op kantoren. Het kind werd voornamelijk grootgebracht door de moeder. In zijn klassieke boek De Wildeman beschrijft Robert Bly dat moment als het ontstaan van de crisis van de relatie tussen vader en kind. Door buitenshuis te gaan werken wordt de vader een afwezige vader en ontstaan generaties kinderen die kampen met wat Bly noemt ‘vaderhonger’: een gemis aan de fysieke aanwezigheid van de vader in het leven van een kind. Vooral jongens hebben hier last van, zij missen hierdoor een rolmodel in hun directe omgeving. Dat gemis werkt door tot in de vaders van nu. Er zijn tegenwoordig maar weinig mannen die hele dagen rondhingen in de werkplaats van hun vader, precies snapten waar hun vader de hele dag mee bezig was of een voorbeeld kregen van hoe zijn vader betrokken was bij de opvoeding van zijn kinderen. Met als gevolg dat deze mannen van hun moeders en echtgenotes moeten leren hoe je kinderen grootbrengt. Dat levert een generatie van vaders op die veel beter dan hun eigen vader overweg kunnen met luiers en huilende kinderen, maar die tegelijkertijd niet goed weten wat hun mannelijke inbreng in de opvoeding is. Ze hebben vaak het gevoel dat ze het anders willen doen dan hun eigen vader. Maar hoe dan?

Tekst Jeroen de Jong

irerende vaders? Verhalen hebben in het verleden altijd een belangrijke rol gespeeld in het overdragen van kennis en waarden. Waarden als moed, liefde, daadkracht en trouw zijn eeuwenlang doorverteld en konden kinderen en volwassenen leren en inspireren. Het is echter frappant hoe weinig verhalen er zijn die jonge mannen op een positieve manier voorbereiden op het vaderschap. Aan de ene kant zijn er veel beroemde vaders die het niet makkelijk maken voor hun kinderen. Aartsvader Abraham wil zijn zoon offeren. Odysseus gaat op reis als zijn zoon een baby is en komt twintig jaar later pas terug. Veel vaders zijn onbetrouwbaar. Mythen en sprookjes lopen over van ouders die hun kinderen alleen achter laten in het bos en vaders die de opvoeding overlaten aan een ‘boze’ stiefmoeder. Aan de andere kant zijn er veel heldhaftige zonen die een sterke vader moesten ontberen. Mozes en Koning Arthur werden niet door hun eigen ouders opgevoed. Frodo Balings en Harry Potter zijn wezen. Je gaat bijna denken dat je beter af bent zónder vader. Vaders leren het vaderschap dus niet van hun eigen vader of omgeving en ook niet vanuit de verhalen die onze cultuur bepalen. Dat is niet onoverkomelijk. De meeste vaders beginnen gewoon met het grootbrengen van hun kinderen. Ze komen er gaandeweg achter waarin hun inbreng verschilt van die van de moeder en zijn veel meer aanwezig dan hun eigen vader meestal was. Maar het zou zo fijn zijn als er als steun in de rug wel mooie vadervoorbeelden zouden zijn. Voorbeelden waaraan je je op kunt trekken, die je er op moeilijke momenten doorheen loodsen en waaraan je je kunt laven bij een knapperend vuur. Die voorbeelden zijn er gelukkig wel. Niet alle vaders in verhalen zijn prutsers en bedriegers. In Daantje de wereldkampioen van Roald Dahl zit een fantastische vader. Net als in Extreem luid en ongelooflijk dichtbij van Jonathan Safran Foer. En we kennen allemaal wel in onze omgeving een vader die we bewonderen. Over die vaders moeten we elkaar en onze kinderen vertellen, keer op keer. Voor het slapen gaan, rond het vuur, op school, overal. Zo creëren we zelf een cultuur van trotse vaders en maken we ruimte voor een generatie jonge mannen die graag zo’n vader willen worden.

Jeroen de Jong’s eigen ervaring met zijn vader.

“Dan zoek je toch een mentor?” Zelf heb ik altijd gedacht dat een goede mentor het gebrek aan een aanwezige vader kon compenseren. Al mijn helden hadden een mentor. Arthur had Merlijn, Aragorn en Frodo hadden Gandalf, Luke Skywalker had Yoda. En zo heb ik zelf ook een aantal mentoren gehad. Mijn leraar Nederlands, mijn afstudeerdocent, mijn coaches Will van der Coer en Cock van den Berg. Deze mannen hebben me veel geleerd en gegeven. Maar de behoefte aan mijn eigen vader, als steun in de rug, bleef altijd bestaan. Tot dat ik – in een training met Ton van der Kroon – besefte dat ik inmiddels volwassen was geworden en ook zonder die steun van mijn vader verder kon. Wat volgde was een soort tegengestelde versie van de Odyssee. Nu kwam ik – de zoon – na twintig jaar zoeken terug bij mijn vader. Zonder dat er veel gezegd hoefde te worden, keken we elkaar in de ogen en beseften we dat het goed was nu. Tien dagen later overleed mijn vader. Maar vanaf dat moment is hij nooit meer echt afwezig geweest.

Meer weten? Jeroen de Jong is oprichter van De Praktijkvader. Hij organiseert vaderontmoetingen, coacht vaders individueel en geeft workshops en lezingen over het vaderschap. Op de website www.praktijkvader.nl kun je het gratis e-book Hoe word je de vader die je wilt zijn? Van overleven naar sprankelen in 5 praktische stappen downloaden. Gratis Dit e-book is geïnspireerd op Daantje de te down Wereldkampioen van Roald Dahl.

loaden

educare | januari 2014

Een demonstructie is het demonteren van een apparaat om te demonstreren hoe het werkt.

Tekst Marijke Sluijter Beeld Hannah de Vos - Beckers, stock.xchng

kunt bekijken hoe de spiegel en het diafragma werkt. Je kunt de lenzen gebruiken voor proefjes met licht, om doorheen te kijken of als brandglas. Maak eens een piano open. Dan kun je zien hoe tientallen hamertjes op lange snaren slaan om muziek te maken.

educare | januari 2014

Educare NETWERK www.educare.nl/netwerk is een platform van ouders, opvoeders en leerkrachten die zich met passie voor

Agenda

Een greep uit de online agenda

jan

Workshop Zelfwaardering. Elke Wong Lun Hing, Nijmegen

Kinderyoga docenten opleiding. Patty Jongemaets. DolfijnWelness, Amsterdam

Sterren in de Klas. Training sterrenkunde voor leerkrachten in het basisonderwijs door astronome Karin Heesakkers. Zeist

jan

feb

14 + 15

feb

Right brain education congres. Gebaseerd op de vlinderwijze scholen. Schaarbeek, België

Uitgelicht 13 februari

Sterren in de Klas Karin Heesakkers studeerde sterrenkunde aan de Universiteit Utrecht. Sinds 2006 geeft ze sterrenkundelessen aan leerlingen en leerkrachten in het basisonderwijs. In de training wordt het kant en klare lespakket Sterren in de klas gebruikt, waarna u met veel sterrenkundig plezier en aandacht voor een wetenschappelijke denkhouding uw leerlingen kunt verwonderen. www.kleinkracht.nl

Kijk voor meer informatie en andere bijeenkomsten op www.educare.nl/netwerk

Mini-interview

Avonturen in het Universiteitsmuseum Ineke Puijk is coördinator educatie van het Universiteitsmuseum Utrecht. Gezinnen met kinderen en schoolklassen zijn belangrijke bezoekersgroepen. “Zo is er het jeugdlab, waar kinderen vanaf een jaar of acht hun zintuigen kunnen onderzoeken. Ook worden er kinderfeestjes georganiseerd, waarbij kinderen op zoek gaan naar de ‘Maffodokus’, een heel bijzondere diersoort. Sinds kort kunnen ouders en kinderen samen ook de museumgame Beestenbende spelen in het Rariteitenkabinet.” Ineke Puijk werkt inmiddels zeventien jaar in het museum. Ze heeft het zien veranderen van een kijkmuseum in een hands on-museum. Wat het voor kinderen, en ook voor hun ouders, een stuk aantrekkelijker maakt.

educare | januari 2014

“Educatie houdt zich bezig met kennisoverdracht naar het publiek. Soms in de tentoonstellingen: hoe kunnen we duidelijk maken wat we over willen brengen? Een andere keer is dat in de vorm van een game, of een demonstratie. Daarnaast is Educatie verantwoor-

delijk voor de onderwijsprogramma’s. Deze programma’s bouwen we op volgens de stappen van onderzoekend leren: leerlingen worden in het museum onderzoekers. Als educator heb ik heel afwisselend werk en leer ik elke keer bij.” De komende jaren gaat het museum vernieuwen. Gezinnen met kinderen en schoolgroepen blijven een belangrijke doelgroep. “Ik verwacht dat er veel te doen blijft en dat onderzoek vanuit de Universiteit Utrecht beter aan bod komt. Nieuwe media ontwikkelen zich zo snel; deze zullen ook binnen het museum interessante toepassingen krijgen. Daar verheug ik me op.” www.universiteitsmuseum.nl/ onderwijs

opvoeden en liefde voor kinderen inzetten voor een duurzame samenleving.

Opgroeien in verbondenheid

Tip van Alberthe Papma Het is winter! Dat betekent lekker buitenspelen en met rode wangen weer binnenkomen voor een lekkere beker anijs- of chocolademelk. Lekker op de bank kruipen met een boek, samen spelletjes doen, koekjes bakken… Tijd voor gezelligheid! Wist je dat vogels in de winter ook wel eens last hebben van de kou? Ze kunnen soms moeilijk aan eten komen. Je kunt ze helpen door zelf vetbollen of

pindaslingers te maken en buiten op te hangen. En verschillende vogels vinden ook verschillende dingen lekker. Dus als je speciale vogels naar je tuin wilt lokken moet je daar wel rekening mee houden. De vogelbescherming heeft leuke tips over wat welke vogel eet en hoe je voer kunt maken. Kijk maar eens op: www.vogelbescherming.nl/tuin vogel/vogels_voeren. Vogels zijn ook dol op bessen. Je kunt nu alvast nadenken welke struiken je

Het favoriete opvoedingsboek van Marianne Offereins

Spelende dieren: de regels van het spel Marc Bekoff Net als kinderen spelen dieren graag. En ook daarbij gelden regels van sportiviteit en eerlijkheid. Marc Bekoff beschrijft in dit boekje het spelgedrag van verschillende jonge dieren. Net als mensen spelen de dieren om te oefenen, om sterk te worden en hun spieren te ontwikkelen, maar ook hun gedrag kan in het spel worden geoefend. Vooral eerlijkheid speelt een belangrijke rol in de sociale interacties tussen vele verschillende diersoorten en is absoluut noodzakelijk voor het ontwikkelen en onderhouden van vriendschappen. Dit boek is heel geschikt om samen met kinderen te lezen en te bespreken. Ze kunnen er veel van leren over de dieren en over zichzelf. Om met Jane Goodall, die het nawoord schreef, te spreken: “Lees dit boek samen met de kinderen die je kent, en doe iets met de les eruit op school, thuis of op je werk.”

in de tuin kunt planten zodat ze daar volgende winters plezier van hebben. En als je nu een nestkastje timmert en ophangt, kunnen ze daar alvast aan wennen voordat ze gaan nestelen en broeden in de lente. Veel plezier! En vergeet je verrekijker niet!

www.opgroeieninverbondenheid.nl

Te zien op het netwerk •B eestenbende: doe de game in het Universiteits museum Utrecht • Stop ‘Dumbing Down’ our Children! • Expedition Chemistry: kinderen en scheikunde Interessant filmpje gevonden? Je kunt het zelf plaatsen op www.educare.nl/netwerk.

Leuke groep

STROMEND ONDERWIJS Hebt u ook wel eens zo’n dag waarop niets lijkt te lukken? En van die dagen waarop alles als vanzelf lijkt te gaan? Dat gebeurt bij de kinderen ook. “Het is mogelijk om tussen het denken, praten en handelen door telkens opnieuw contact te maken met het creatieve veld. Als we leerlingen hiervan bewust maken ontstaat er FLOW!” “Pas als we in contact zijn met het eeuwig bewegende NU, de FLOW, krijgen we de mogelijkheid de potentie van wat zich aandient uit het moment zelf te benutten. Mijn droom is om dit bewustzijn te integreren in het onderwijs, om leerlingen en studenten meteen al te leren hoe geweldig en spannend het is als je (om met Tolle te spreken) in de kracht van het NU durft te staan.” Meepraten? Ga naar www.educare.nl/netwerk.

educare | januari 2014

Ukkies

Een kind heeft het recht om te zijn wie hij is is de titel van het Jaarboek 2013 van de Korczak stichting. Een prachtig boek waarin vele vooraanstaande mensen uit de wereld van opvoeding en onderwijs hun steentje hebben bijgedragen. Ieder lid/donateur ontvangt dit boek gratis. Voor nietleden is de prijs â&#x201A;Ź 15,-. Bestellen kan via info@korczak.nl.

Je creativiteit gebruiken? Dan moet je je eerst weer bewust worden van je eigen lijf! Gratis verhalenboek en handleiding Mee op reis om kinderen weer in contact met zichzelf te brengen. Zie www.geschreven.webklik.nl

Kinderen creatief leren denken? Dat kan met de methode Think like a ZebraÂŽ. Trainer zoekt basisschool (Groningen e.o.) die het experiment wil aangaan. Evelien Stadt, 050-7503460 www.tekenvanuitjebron.nl,

Ook een Ukkie plaatsen? Let dan op dat het niet-commercieel is, een bijdrage levert aan het leven van kinderen en opvoeders en interessant is voor de lezers van Educare. De meest aansprekende Ukkies worden geplaatst. Mail je tekst naar: redactie@educare.nl

VAKANTIE IS... VAKANTIE IS...

Lees verder in de EducarePlus, de digitale bijdrage bij dit nummer met links, extra artikelen en deze keer een kleurplaat voor een

GRATISGRATIS ADVERTENTIE ADVERTENTIE

ucaigita le re bijl Pl age us :

Kinderen die zich bang, boos of verdrietig voelen door wat hen overkomt, kunnen nu leren creatief te denken. Daardoor kunnen ze positief kijken naar deze gebeurtenis en zich anders en sterker gedragen. Dat draagt bij aan hun welbevinden en geeft ruimte voor groei en leren. Download gratis spelvormen op www.ikdenkmesterk.nl

...EEN UITDAGING ...EEN UITDAGING

verrassende kindermeditatie. Je ontvangt de bijlage voortaan via de nieuwsbrief. Nog geen lid van de nieuwsbrief? Schrijf je in via www.educare.nl.

VAKANTIE IS WIELEWAAL VAKANTIE IS Bezorg jij hem WIELEWAAL

een onvergetelijke Bezorg jij hem vakantietijd? een onvergetelijke www.wielewaal.nl/ vakantietijd? vrijwilligers www.wielewaal.nl/ vrijwilligers

educare | januari 2014

Wijs speelonderwijs Een groene en leeromgeving is goed voor Lynne McTaggart verbaasde zich de sociaal-emotionele en fysieke ontwikkeling van over descholen competitiesfeer op de kinderen. Veel vergroenen hun speelpleinen. school vaneigenlijk haar dochter. is Maar hoe zit dat in de Dat kinderopvang? Daar normaal, zei men. Maar is Daarom dat blijkt nog een wereld te winnen. is 2014 uitzo? Ze ging op zoek en vond geroepen tot Jaar van de Groene Kinderopvang. bij de wetenschap het antwoord van het tegendeel. We zijn veel meer met elkaar verbonden dan Wat is onlosmakelijk verbonden we ons realiseren. Wat zou dat met het voor jaar? Juist ja, de grote schoonmaak. Weer eens betekenen voor ons onderwijs? flink de bezem er doorheen. Dat begint met op ruimen. En niet alleen je huis! Want een prettige bijkomstigheid is dat het je hoofd ookKinderen ‘opruimt’. van de straat De rotjochies, de straatvechtertjes, de kinderen die hun dagen op de straten slijten, Vonken van verbinding. wat beleven zij, hoe ervaren In een oeroud ritueel, zij de wereld? En hoe kunvuurlopen, smeden Struikelen over woorden nen we hen de hand reiken? en dochters Dat doen kinderen die in beelden denken.moeders In Rotterdam vonden we hun band. Welke woorden zijn dat, en hoe kun je mensen die het doen. een kind helpen om die woorden de baas te worden? a dver tenti e A DVER TENTI E

Tekenen met kinderen Zinvol tekenen gebruik je als tus- sociale • ontwikkelt de motorische, sendoortje in de klas en in de kinen emotionele vaardigheden; deropvang, als verdieping van het • versterkt hetalsmathematisch tekenonderwijs, oefening in de inzicht; • geeft inzicht inondersteuning de beweegredenen kinderyogales of als het kind; bij van de kindertherapie. • verbetert deTekenen: relatie tussen opvoeder Vijfdaagse Zinvol en kind. woensdag 11 februari Doe meer met tekenen in de basisschool: vrijdag maart Schrijf9 je nu in voor de nieuwe stuLeerlingvolgsysteem is meer! in Beeld: diegroepen die inTekenen september 2013 zaterdag 21april starten. Gratis tips! Schrijf je intips voor ontvangen? de nieuwsbrief en Gratis ontvang gratis tips over tekenen met kinderen. Schrijf je in op www.zinvoltekenenmetkinderen.nl www.zinvoltekenenmetkinderen.nl

TE HUUR EDUCARE WORKSHOPRUIMTE Vrolijke lichte ruimte centraal in Nederland te Culemborg. Grootte: 16-20 personen voor een workshop, 24 voor een lezing. Goed bereikbaar, ook per openbaar vervoer. Vlakbij station, 12 minuten ten zuiden van Utrecht.

Informatie via: info@educare.nl

Bureau RIS

het volgende nummer HET VOLGENDE NUMMER

Colofon Educare

Educare is een uitgave van Stichting Universele Opvoeding. Educare is eenVoorzitter: platform Aad voorStreng ouders, Penningmeester: Hannie Hanhart opvoeders en leerkrachten die met passie voor

opvoeden en liefde voor kinderen werken aan Redactie een duurzame samenleving. Hendrik Marsmanweg 16 Educare is een4103 verbindende schakel in WS Culemborg een levend netwerk van 52 opvoeders die Tel 0345 38 77 een antwoord zoeken op de vragen van Mail redactie@educare.nl KvK: 41059473 deze tijd: - Hoe creëren we een interculturele samenleAan deze Educare ving waarin kinderen zichwerkten deel vanmee het geheel Hoofdredactie Marijke Sluijter en medeschepper kunnen voelen? Eindredactie en coördinatie: Fundamentaal - Hoe dragen we bij aan een gastvrije aarde Bladmanagement Frans de Steur waar ieder kind voldoende gevoed, Vormgeving FIZZ ondernemers in marketing beschermd en & onderwezen wordt? communicatie Webredactie Patricia Ritsema van Eck en Dennis van Leeuwen Leden van Educare onderhouden en maken gebruik van drie informatieve websites: Teksten Alberthe Papma, Jenk Stronks, Carla www.educare.nl/opgroeieninverbondenheid Kerklaan, Marijke Sluijter, Irene Muller-Schoof, Ilona www.educare.nl/opvoedingsboek.nl Zuurmond-Wijga, Lucie de Jong, Marten Mulder, www.educare.nl/netwerkInformatie Matty van de Rijzen, Admar Kwant,en Christel lidmaatschap: Gouweleeuw,www.educare.nl Ad Stam, Sabine Plamper, Ineke Struijk, Claire Walkate, Florence Deru, Annet Dane, Jeanne Buwalda, Tamar Kopmels, Marianne de STICHTING Valck, Jeroen de Jong, Marianne Offereins. UNIVERSELE OPVOEDING Beelden Erica Janse, Angelique Boter, Admar Kwant, stock.xchng, Alberthe Papma, Henriette

Stichting Universele OpvoedingRamon is in 1982 Scheiuit, Huis van Aristoteles, Dekkers, opgericht, geïnspireerd door eenAmy internationale Sabine Plamper, Wendy de Munk, de Waele, conferentie inHannah Italië waar de sprekers de Vos-Beckers. © Shutterstock opriepen tot Coverfoto een opvoeding in mededogen en verbondenheid als antwoord op de milieu- enAbonnementsgegevens migratieproblemen die zij Abonnement: 5 nummers per jaar. voorzagen. Kan bij elk gewenst nummer ingaan. Het doel van de stichting is het initiëren, steunen en verbindenKosten van visies en praktijken die een Abonnement bijdrage leveren aanInhet € 27,50 Nederland 36,50 Binnen leven en leren€ in heelheid enEuropa verbondenheid. € 42,50 Europa Om dienstbaar te zijnBuiten aan de ontwikkelingen binnen opvoeding, onderwijs Educare abonneeservice en hulpverlening heeft SUO het tijdschrift Postbus 105 Educare en de website www.educare.nl in 2400 AC Alphen aan den Rijn het leven geroepen. Tientallen vrijwilligers Tel 0172 47 60 85 leveren hieraanFax hun0172 bijdrage. 65 330 7 Mail Educare@spabonneeservice.nl

Visie op opvoeden Advertentie-acquisitie Educare is Latijn voor opvoeden, in de Daily productions betekenis van uitlokken tot ontwikkeling. Pepijn Dobbelaer Onderwijzen is hier deel van. pdobbelaer@virtumedia.nl Opvoeder zijn is: 030 693 31 92 - voorbeeld en antwoord zijn voor het opgroeiende kind; Seintjes Frans descheppen Steur - een voedzaam klimaat waarin identeam@wxs.nl ieder kind uitdrukking kan geven aan wat in 0575 55 de kiem al aanwezig is. 65 91 Stagnaties zijn het signaal dat er verandering Websites in de situatie nodig is. www.educare.nl In de visie van SUO is opvoeden een www.educare.nl/netwerk levenslang dynamisch proces. De opvoeder www.opvoedingsboek.nl www.opgoeieninverbondenheid.nl ontwikkelt zich aan het kind, zoals het kind zich aan de opvoeder ontwikkelt. Overname artikelen is toegestaan Opvoeder zijn isvan een doorlopend proces na schriftelijke toestemming van de redactie. van zelfopvoeding en bewustwording. Opvoeden en leren beperkt zich niet tot ISSN: 0921-2426 gezin, kinderdagverblijf of klaslokaal, het leven zélfEducare is de leerschool. is gedrukt op ecologisch verantwoord papier voorzien van FSC-certificaat.

Waar drinkt u koffie uit?

Met dit gevoel hebben AlzheimerpatiĂŤnten dagelijks te kampen.

Help Alzheimer overwinnen. Dan hoeft niemand zichzelf te verliezen. 1 op de 5 mensen krijgt dementie, waarvan Alzheimer de meest voorkomende vorm is. www.alzheimer-nederland.nl