Educare 2014 nummer 2 by Tijdschrift Educare Archief

JAARGANG 32 •nr.2/2014 • E 6,60

Thema:

MOED

Opgroeien en opvoeden daar heb je lef voor nodig

• Ga jij emoties uit de weg of kijk je ze aan? • Leerstijl van kinderen daagt onderwijs uit tot verandering • Kinderopvang gaat groene uitdaging aan praktische inspiratie voor ouders, opvoeders en leerkrachten

Alles valt op zijn plek...

Alles-in-1

De methode voor thematisch, samenhangend basisonderwijs

Natuurlijk leren met de projecten van Alles-in-1: onderzoeken en ontdekken, leren en creëren prachtige boeken en praktische leermiddelen.

www.alles-in-1.org

Individuele opvoedopstellingen Marianne Langemeijer

‘Een praktisch boek waarin doeltreffend wordt uitgelegd hoe individuele opvoedopstellingen uitgevoerd worden en welke indrukwekkende gevolgen een opstelling kan hebben voor ouder en kind.’ - Charlotte Visch

Bestel via

www.scrivomedia.nl Geef richting aan je pedagogie

Wil je meer weten over de Chakra’s? Zoek je de verdieping via het tekenen van Mandala’s? Wil je spiritueel in je kracht komen of via de pen ontdekken wat er in je verborgen zit? Dan zijn de 4 leergangen van het Onkruid College iets voor jou. •Chakra’s

•Vrouw & Kracht

•Mandala’s

•Spiritueel Schrijven

Kijk voor meer info op www.onkruid.nl of bel 0347-351089

Cursus Pedagogie voor het jonge kind Tweejarige praktijkgerichte applicatie cursus over kinderen van 0 - 7 jaar voor • Peuter/kleuterleid(st)ers • Leidsters in kinderopvang • Hulpverleners • BSO en (Gast)ouders INSPIRATIE- EN UITWISSELINSDAG voor begeleiders van de Buiten Schoolse Opvang Thema: BSO een verrijking voor het kind Zaterdag 12 april van 10.00 uur tot 16.00 uur, zie website De cursussen worden georganiseerd door de Stichting Rudolf Steiner Pedagogie voor het jonge kind, in de periode van september t/m april, op vrijdagen van 15.15 tot 20.00 uur in Zeist. Informatie: Mevr. A. ten Hoopen, 0545-291038; annette58@hetnet.nl

www.pedagogievoorhetjongekind.nl

edutorial

Je moet maar durven!

Ik ben blij met de komst van Fred Donaldson naar Nederland. Hij deed veertig jaar onderzoek naar Original Play bij dieren en kinderen. Veilige, vriendelijke aanraking en spel zijn essentieel voor de ontwikkeling. Het is dè manier waarop universele behoeften en waarden als veiligheid, respect, harmonie en empathie worden behouden. Op 28,29 en 30 maart: www.bisho.nl/originalplay Marijke Sluijter, hoofdredactrice van Educare

Toen ik laatst aan het snorkelen was had ik een bijzondere ervaring. Het zonlicht schitterde op het wateroppervlak boven mij en duizenden lichtjes verblindden mijn ogen. Dacht ik. Het bleken visjes te zijn! Samen waren ze wel tien keer zo groot als ik, en elk visje was zo klein als mijn pink. In één vloeiende beweging golfden ze om mij heen. Minutenlang heb ik gekeken hoe ze reageerden op voorzichtige bewegingen van mij en van elkaar. Ademloos. Nou ja, gelukkig had ik een snorkel… Het lijkt op domino, maar dan veel mooier, want het is drie-dimensionaal. Als één visje zijn kopje wendt, doet die naast hem het ook, en die daarboven, eronder, ernaast, en zo gaat het razendsnel als een golf door tienduizenden vissenlijfjes heen. Met zijn allen blijven ze voortdurend een eenheid. Ze verbreken nooit het geheel. Fascinerend! Terwijl we dit nummer maakten raasden de Olympische Spelen door onze huiskamers. Wat een moed! Toch is dat niet het soort moed waar ik het met jullie over wil

hebben. Ik dacht meer aan de moed om te veranderen, voor jezelf op te komen, je plek in te nemen. Zoals die school visjes. De zachtheid waarmee ze laten weten dat het niet okee is, dat het tijd is om te veranderen. De subtiliteit waarmee de anderen gehoor geven aan dat zetje, en de vanzelfsprekendheid om dat zetje te nemen. Dat dat mag. Wat zou het mooi zijn als wij ons zo kunnen gedragen. Vriendelijk laten weten dat het niet pluis is. Dat de manier waarop je moet leren niet bij je past, of dat je niet gelukkig bent op school. Dat je dat durft te laten weten. Dat je voor jezelf mag opkomen en dat dat gewaardeerd wordt. Dat iedereen dan een stukje opschuift en met je meedenkt. Net zo lang tot het schikt: iedereen in zijn schik is. Dat je niet hoeft te schreeuwen, niet de sterkste, de snelste of de mooiste hoeft te zijn. Dat je gewoon kunt zeggen: “He joh, schuif eens een eindje op, ik heb wat meer lucht nodig”, en dat ze dan even lichtjes bewegen en je je weer prettig voelt. Zou mooi zijn…

Gasten in dit nummer Maike Maria Hutjes

Natascha Bruti

Ilonka Beke

In het werk van Maike speelt haar liefde voor authenticiteit en schoonheid een grote rol. Door yoga, muziek, kunst en pedagogie wil ze mensen laten stralen als de liefde die we zijn.

Natascha heeft een twinkeling in haar ogen wanneer mensen om haar heen in hun element zijn en zich verbonden voelen met hun eigen natuur. Dit vormt de gouden draad in haar leven en werk.

Creativiteit zit in Ilonka’s bloed. Haar beelden van klei vertalen het gevoel met de natuur. Ze wil haar creativiteit overbrengen op de kinderen.

educare | april 2014

Beelddenken

Educare Wat betekent Educare? Educare betekent ‘opvoeden’, om precies te zijn ‘uitlokken tot ontwikkeling’. Omdat het Latijn is, spreek je het uit zoals je het schrijft.

Tekst Patricia Ritsema van Eck Beeld Patricia Ritsema van Eck en iStock

normaler dan je denkt!

Aan welk oor hou je bij voorkeur je telefoon? Met welk oog kijk je bij voorkeur door de lens van een camera? Met welk been trap je een bal? Met welke hand schrijf je je boodschappenlijstje? Iedereen heeft een voorkeur voor deze dingen: rechteroor, linkeroog, linkerbeen, rechterhand. Of net andersom. Het kan allemaal. En niemand heeft er problemen mee. Totdat het gaat over leren…

Om iets nieuws te leren, gebruik je een denkstijl. Hier zijn de afgelopen decennia vele van onderscheiden, maar alle denkstijlen kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld: beelddenken en taaldenken. Iedereen ontwikkelt in de kleuterjaren een levenslange voorkeur voor een bepaalde denkstijl. Marion van der Coolwijk, auteur van Beelddenken – visueel leren en werken, definieert deze denkstijlen als volgt: “Beelddenken is een globale leerstijl met een voorkeur voor beelden. Beelddenkers verwerven en verwerken hun informatie snel, associatief, creatief en vanuit het geheel. Ze hebben overzicht en werken op inzicht en doorzicht. Taaldenken is een analytische leerstijl met een voorkeur voor taal. Taaldenkers verwerven en verwerken hun informatie serieel, analytisch en vanuit de kern. Ze zijn gericht op details en werken gestructureerd. Deze manier van denken sluit aan bij ons talige onderwijs.”

Wat is Educare? Het tijdschrift Educare en de website www.educare.nl vormen samen een platform. De website bestaat uit drie onderdelen, waarop onder andere opvoedingstips, evenementen, filmpjes, blogs, groepen en boeken te vinden zijn. • www.educare.nl/netwerk • www.opgroeieninverbondenheid.nl • www.opvoedingsboek.nl

Patricia Ritsema van Eck is beelddenker, getrouwd met een beelddenker en moeder van vier beelddenkers. Als jeugdtrainer Leren Leren methode coacht zij beelddenkers met onderwijsproblemen.

Leef je eens in Welke denkstijl gebruik jij bij voorkeur om nieuwe vaardigheden te leren? Is dit het taaldenken? Niets aan de hand. Is dit echter beelddenken, dan heb je ineens een probleem: een leerprobleem. Eigenlijk is het een onderwijsprobleem, want het ‘probleem’ is niet zozeer dat je met beelddenken niet kunt leren lezen, schrijven en rekenen, maar dat de lesstof op een talige manier wordt aangeboden. Vrijwel alle gangbare leermethodes zijn namelijk bedacht door taaldenkers en ongeschikt voor beelddenkers. Ik, als beelddenker, vind het erg moeilijk om me voor te stellen hoe een taaldenker denkt. Als je zelf een taaldenker bent, dan is het waarschijnlijk moeilijk om je voor te stellen hoe het voor een beelddenker voelt om op jouw manier te werken. De volgende oefening kan je hierbij helpen: Teken een rechthoek van 2 cm hoog en 5 cm breed met de hand waarmee je normaal gesproken schrijft. Neem je pen of potlood nu in je andere hand en schrijf hiermee je naam in dit vlak. Hoe voelt dit? Was het een plezierige ervaring? Ging het moeiteloos? Ziet je handschrift er net zo uit als wanneer je je dominante hand gebruikt? De meerderheid van personen die

deze oefening doen, zal merken dat het erg lastig is en oncomfortabel voelt en dat het resultaat verre van bevredigend is. Nu heb je een idee hoe het voelt voor een beelddenker om te moeten leren in een talig systeem; zes uur per dag, vijf dagen per week, veertig weken per jaar.

Meer taaldenken geen oplossing Het is mogelijk om beelddenkers te trainen in taaldenken en hiermee sneller en zorgvuldiger te leren lezen. Deze training is echter zeer intensief (zo’n 3 uur per dag oefenen), maar de verandering in denkstijl is niet blijvend en de ‘bijwerkingen’ zijn ongewenst. Dit bleek uit een experiment van Gadi Geiger bij dyslectische proefpersonen. Na enkele maanden konden zij weliswaar beter lezen, maar ze voelden zich er ongelukkig onder omdat ze ook niet langer gebruik konden maken van unieke vaardigheden: multi-tasken, creatief problemen oplossen en moeiteloos omgaan met chaotische situaties. Na beëindiging van deze training schakelden de hersenen vanzelf terug naar hun voorkeursstijl. In dit experiment ging het om volwassenen die bewust met deelname hadden ingestemd en die zelf konden beslissen met de training te stoppen. Op school kun je als kind meestal niet

Dit artikel gaat het over beelddenken. Tijdens het schrijven bleek echter dat er nog een hoop verwarring bestaat over wat beelddenken nu eigenlijk is. En wat het verschil is met de tegenpool, het taaldenken. Wat het nog verwarrender maakt, is dat er een hoop verschillende namen gebruikt worden om deze denkstijlen aan te duiden. Een overzicht:

beelddenken

taaldenken

visueel-ruimtelijk denken

auditief-sequentiëel denken

rechtsbreinig

linksbreinig

conceptdenken

lijndenken

visueel denken

verbaal denken

begripsdenken

educare | april 2014

Wist je dat de meerderheid van de bevolking beeld denker is? Ja, echt waar!

Tekst Patricia Ritsema van Eck Beeld Erica Janse en Henriette Scheiuit

De moed om jezelf te zijn “Verbinding geeft doel en zin aan ons leven”, zegt Brené Brown, auteur van De kracht van kwets-

baarheid. Zij wilde dit wetenschappelijk onder-

Wat is de doelgroep? Educare is bedoeld voor ouders, opvoeders en leerkrachten die met passie voor opvoeden en liefde voor kinderen werken aan een duurzame samenleving. Educare is een verbindende schakel in dit netwerk van opvoeders.

zoeken, maar iedereen die ze vroeg naar leven in verbondenheid, vertelde haar vooral verhalen over zich niet verbonden voelen. Toen ze al deze verhalen naast elkaar legde, bleek dat iedereen één ding gemeenschappelijk had: ze schaamden zich voor wie ze waren. En vanuit schaamte is het

“There is enough for everyone’s need, but not for everyone’s greed.”

Waar komt deze schaamte vandaan? Het ik-ben-niet-goedgenoeg gevoel wat de meesten van ons wel kennen? Ik ben niet slank genoeg. Ik ben niet sterk genoeg. Niet slim genoeg. Niet sportief genoeg. Niet stoer genoeg. Schaamte maakt het onmogelijk om je kwetsbaar op te stellen. Je zult jezelf niet toestaan om gezien te worden zoals je werkelijk bent – met al je goede en minder goede eigenschappen. Maar deze kwetsbaarheid is tevens een voorwaarde om je wezenlijk verbonden te voelen met anderen. Gelukkig bleek bij nader onderzoek niet iedereen hier in dezelfde mate last van te hebben. Wat bij Brown leidde tot de volgende vraag: wat heeft iedereen gemeenschappelijk die zich wel kan verbinden? Deze mensen bleken allemaal te geloven dat ze voldoende de moeite waard zijn: ze voelen zich geliefd en hebben het gevoel erbij te horen. Wat haar opviel aan deze groep, was dat het allemaal hartelijke mensen zijn die de moed hebben om onvolmaakt te zijn. Die bereid zijn om ideeën over wie ze zouden moeten zijn, los te laten en gewoon te zijn wie ze nu zijn. Die zich dus ook kwetsbaar durven opstellen en daarom kunnen leven vanuit het gevoel verbonden te zijn met anderen.

gens de wet. In gelijk hebben of krijgen en dan anderen de schuld geven van alles wat pijnlijk en ongemakkelijk voelt. In perfectioneren – van onszelf, van ons werk, ons huishouden en – heel gevaarlijk – van onze kinderen. Onze baby’s mogen dan perfect lijken bij de geboorte, het is niet aan ons om ze perfect te houden (wat ons idee van perfect ook maar is). Onze taak is om te zeggen: “Weet je wat? Je bent onvolmaakt en je bent geprogrammeerd om te knokken èn je bent het waard om van te houden en erbij te horen.” Je helpt je kinderen door eerst te tonen hoe blij je bent om ze te zien. Als je kind binnenkomt en jouw gezicht staat in een frons omdat je rouwranden ziet en een gat op de knie, dan denk jij misschien dat je liefdevolle zorg uitdrukt, maar je kind denkt: ‘Wat is er mis met mij?’. Verder helpt het om altijd onderscheid te maken tussen wie ze zijn en wat ze doen. ‘Pietje is dom’ leidt tot schaamte over wie je bent. ‘Pietje heeft een fout gemaakt’ geeft Pietje de ruimte om van zijn fout te leren en zich de moeite waard te blijven voelen.

Mensen die zich nooit goed genoeg voelen, die zich schamen over wie ze zijn, ervaren kwetsbaarheid als ondraaglijk.

Als je je onvoldoende verbonden voelt en je gevoelens van niet-goed-genoeg-zijn systematisch onderdrukt, heb je geen

– Mahatma Gandhi

oog meer voor het effect van je denken en handelen op andere mensen. Zowel in je persoonlijk leven als in het bedrijfsleven. Denk bijvoorbeeld aan de kledingindustrie: hoeveel mensen staan stil bij de schade aan het milieu door chemische onkruidverdelgers in de katoenteelt? Of bij het feit dat anderen voor een hongerloontje onder waardeloze arbeidsomstandigheden je shirts en broeken produceren? Een generatie kinderen die opgroeit in verbondenheid, is in staat alle problemen van vandaag op te lossen. Want als we vertrekken vanuit ‘Ik ben genoeg’, dan stoppen we met schreeuwen en beginnen we te luisteren. Dan zijn we aardiger en zachtmoediger voor de mensen om ons heen en we zijn aardiger en zachtmoediger voor onszelf.

Meer lezen? De kracht van kwetsbaarheid – heb de moed om niet perfect te willen zijn, Brené Brown, ISBN 9789400502482 TIP: Op onze website www.opgroeieninverbondenheid.nl vind je elke week een nieuwe tip over opgroeien in verbondenheid met jezelf, de ander, de materie, de maatschappij en de natuur. Ook kun je hier het gratis e-book Opgroeien in verbondenheid van Marijke Sluijter downloaden. educare | april 2014

educare | april 2014

De schaamte en schande van het ik-ben-niet-goed-genoegcomplex maakt meer kapot dan ons lief is.

Tekst Irene Muller-Schoof Beeld Admar Kwant

Aanraken mag!

Wat is het doel van Educare? Educare probeert antwoorden te vinden op deze vragen: - Hoe creëren we een interculturele samenleving waarin kinderen zich deel van het geheel en medeschepper kunnen voelen? - Hoe dragen we bij aan een gastvrije aarde waar ieder kind voldoende gevoed, beschermd en onderwezen wordt?

Wat is onze visie op opvoeden? Opvoeden is een levenslang dynamisch proces. Het beperkt zich niet tot het gezin, het kinderdagverblijf of het klaslokaal, het leven zélf is de leerschool. Een kind opvoeden is een proces van zelfopvoeding en bewustwording. Als opvoeder ben je voorbeeld en antwoord voor het kind. Je schept een voedzaam klimaat waarin het kind uitdrukking kan geven aan wat in de kiem al aanwezig is.

Mensen die zichzelf in hun onvolmaaktheid voldoende de moeite waard vinden, omarmen kwetsbaarheid. Ze zullen niet zeggen dat het comfortabel voelt, maar wel dat het noodzakelijk is om volop te kunnen leven. Als kwetsbaarheid ondraaglijk voelt, zul je er van alles aan doen om de pijn niet te hoeven voelen. Je kunt je emoties echter niet selectief verdoven. Als je kwetsbaarheid, schaamte, hartzeer en teleurstellingen onderdrukt, onderdruk je tegelijkertijd vreugde, dankbaarheid, geluk en liefde. En dat maakt dan weer dat je leven leeg en zinloos voelt. Wat een naar gevoel is, wat je ook wilt onderdrukken. En zo beland je in een gevaarlijke vicieuze cirkel … Verslaafd raken aan eten, drank, drugs, werk, shoppen, gamen en sociale media is niet de enige manier om emoties te verdoven. We zoeken het ook in valse zekerheid: alles doen volgens het boekje, volgens rituelen en regels, vol-

niet mogelijk je te verbinden met anderen.

Wie maken Educare? Het tijdschrift en de website worden gemaakt door een aantal vaste medewerkers en tientallen enthousiaste vrijwilligers, zoals auteurs, redacteuren en fotografen.

Wat is Stichting Universele Opvoeding? Het tijdschrift en de website van Educare zijn onderdelen van Stichting Universele Opvoeding. Deze stichting is in 1982 opgericht. Het doel is het initiëren, steunen en verbinden van visies en praktijken die een bijdrage leveren aan het leven en leren in heelheid en verbondenheid.

woorddenken

Spelend ontdekken kinderen de wereld om hen heen. Ze stoppen spullen in hun mond. Ze pakken

en voelen. Het hele lijf doet mee aan de ontdekkingstocht. Dan is het fijn als de materie waarmee de kinderen in aanraking komen veilig voor ze is.

Plastic Plastic is niet altijd te vermijden. Er bestaat gelukkig ook veilig plastic. Op plastic kun je vaak recycle-codes terugvinden. De veilige codes zijn 1, 2, 4 en 5. Probeer de nummers 3, 6 en 7 te vermijden. Als je geen code kunt vinden, neem dan geen risico.

Baby’s en kinderen zijn gevoeliger voor stoffen dan volwassenen. Alle organen, hun immuunsysteem en zenuwstelsel zijn nog volop in ontwikkeling. Hun huid is bijvoorbeeld vijf keer dunner, waardoor stoffen makkelijker het lichaam binnenkomen. Dan is het belangrijk om goed op te letten dat materialen waarmee ze in aanraking komen gifvrij zijn. Gebruik voor de huidverzorging daarom altijd veilige merken met natuurlijke ingrediënten. Babydoekjes zijn erg handig, maar bevatten vaak veel onnatuurlijke ingrediënten die rechtstreeks door de huid worden opgenomen. Neem gewoon water en zeep of olie of speciale doekjes zonder beschadigende stoffen. Vervang plastic flesjes en broodtrommels door roestvrij staal; een goed, veilig en duurzaam alternatief.

Natuurlijk spelen De verbeelding van kinderen is grenzeloos. Laat ze lekker experimenteren met een houten pollepel, een kartonnen doos, een schone theedoek. Vermijd zacht plastic speelgoed, waarin chemische weekmakers kunnen voorkomen. Kleien is goed voor de fijne motoriek en klei is een natuurproduct. Je kunt ook zelf een lauwwarm brooddeeg maken of prachtig gekleurde klei van bijenwas gebruiken. Er zijn ook lekker ruikende krijtjes van bijenwas, heerlijk om mee te experimenteren. Iets nieuws zijn krijtjes gemaakt van sojabonen, Crayon Rocks. Ze zijn van natuurlijk materiaal en passen door hun 16

vorm goed in elk knuistje. Kortom, geef iets meer geld uit aan speelgoed van goede kwaliteit en gemaakt van natuurlijke materialen zoals goedgekeurd hout, biologisch katoen en milieuvriendelijke verf. Of wees gewoon creatief en speel met de aanwezige materialen om je heen, zoals knijpers. Dat kost niks!

Cadeautjes Wanneer je het belangrijk vindt om je kinderen duurzame, milieubewuste en gezonde producten te geven, dan kun je dat ook vermelden op een babykaart of verjaardagsuitnodiging. Zo kunnen je gasten rekening houden met jouw wensen op dit gebied. Doe eventueel een suggestie van materiaal of merk. Er bestaat speelgoed, zoals knuffels en poppen, gemaakt van biologisch katoen en verf. Dat voorkomt een allergische reactie of eczeem. Met zulke cadeaus is het feest voor iedereen.

Brooddeeg Brooddeeg is fantastisch materiaal om te kleien. Maak het samen en experimenteer. Voeg eens bijzondere geurstoffen toe. Of kneed door een deel van het deeg wat cacao, vanille of kaneel. Voor een bijzonder effect kun je rijst, pasta of kruiden mee kneden. Een goed basisrecept: 240 gram bloem, 2 eetlepels olie,

Meer weten? • Website over veilig speelgoed: eenveilignest.nl/spelen • Soja crayons, onder andere bij: www.opzijnplek.nl • Duurzame inspiratie: www.debeterewereld.nl en www.greenjump.nl

150 gram zout, 2 eetlepels wijnsteenzuur, 240-250 ml kokendheet water, eventueel een paar druppels glycerine. Mix eerst de droge ingrediënten, voeg daarna de natte voorzichtig toe. Roeren en even laten afkoelen. Als het dan te klef is voeg je wat meel toe. Is het te droog nog een beetje water.

educare | april 2014

Giftige stoffen via de huid, dat wil je toch niet? Geef speelgoed dat je veilig kunt aanraken.

Clean out a corner of your mind and creativity will instantly fill it. ~ Dee Hock

28 nog op de BSO. De laatste tijd is er veel aandacht voor ‘groen’ bij scholen. Zo worden steeds meer schoolpleinen ‘vergroend’. Maar hoe zit dat in de kinderopvang? Ook daar zijn hoopvolle ontwikkelingen maar

Natuur is hartstikke belangrijk voor de gezondheid en het geluk van kinderen.

er blijkt nog een wereld te winnen. Daarom is 2014 uitgeroepen tot ‘Jaar van de Groene Kinderopvang’.

Buitenkinderen In onder meer de Scandinavische landen is groene dag- of buitenschoolse opvang al jarenlang de normaalste zaak van de wereld. Kinderen spelen de hele dag en het jaar rond zoveel mogelijk buiten. Ouders geven meerdere sets warme, weerbestendige kleding en laarzen mee, en vies worden is niet erg. Ook in ons land is natuurbeleving binnen de kinderopvang in ontwikkeling. Mede als gevolg van onderzoek en door de ontwikkeling van een Pedagogisch Kader Kindercentra, is het besef gegroeid dat vrij spel in een groene omgeving positieve effecten heeft op de sociaal-emotionele, motorische en cognitieve ontwikkeling en het welbevinden van kinderen. Door het vele buitenspelen in de vrije natuur leren deze kinderen al op jonge leeftijd om te gaan met risico’s. Bovendien blijkt uit onderzoek dat wie zich op jonge leeftijd kan verbinden aan de natuur, als volwassene meer geneigd zal zijn deze te willen 28

educare | april 2014

beschermen en een duurzame leefstijl te kiezen. Winst voor kinderen èn de aarde dus.

Groen doen Geïnspireerd door het Scandinavische model is ook in Nederland inmiddels een beperkt aantal buiten-BSO’s te vinden en zijn dagopvangorganisaties aan de slag met natuurbeleving en groene buitenruimtes. Veel kinderopvanglocaties vinden het echter nog lastig handen en voeten te geven aan natuurbeleving. Vaak denken de medewerkers dat ze veel kennis moeten hebben van planten en dieren, voelen ze zich geremd door veiligheidseisen of menen ze dat er sprake moet zijn van grote investeringen in het vergroenen van hun buitenruimte. En dat geld is er meestal niet. Toch kan het, vindt Janneke van den Bos, voorzitter van Stichting Groen Cement en directeur van een kinderopvangor-

Activiteiten voor groene kinderopvang in Nederland Sinds 2002 ondersteunt Veldwerk Nederland met het Netwerk Kind van Nature de kinderopvang met vergroening via kennisontwikkeling en -uitwisseling, trainingsprogramma’s voor managers en pedagogisch medewerkers en bezoeken aan inspirerende groene kinderdagverblijven. Samen met het Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN) wordt er gewerkt aan het verbinden van de kinderopvangsector en de natuur- en milieueducatiesector. In 2010 werd de Groene Giraf opgericht. Deze stimuleringsprijs richt zich op het versterken van duurzame bedrijfsvoering in de kinderopvang en het vergroten van het ecobewustzijn en duurzaam gedrag van opvoeders, ouders en kinderen. Daarbij staat aandacht voor energie, water, afval en grondstoffen centraal. Ook vrij spel, natuurbeleving en gezonde voeding zijn belangrijke aandachtspunten. Via het uitreiken van deze jaarlijkse prijs worden duurzame koplopers in de branche in het zonnetje gezet en wordt duurzame ontwikkeling gestimuleerd. De Verenigde Agrarische Kinderopvang (VAK) richt zich op het ondersteunen van boeren bij kinderopvang op hun bedrijf. Op een boerderij komen kinderen op een vanzelfsprekende wijze in contact met dieren en de natuur. Uitgangspunt daarbij is het bieden van kwalitatief hoogwaardige kinderopvang in een groene, natuurlijke omgeving met een pedagogische visie die bijdraagt aan een gezonde, natuurlijke opvoeding van jonge kinderen.

ganisatie. Juist laagdrempelige, eenvoudige natuuractiviteiten kunnen al een enorm verschil maken. Van den Bos maakte zich zorgen over het feit dat – zeker in grote steden – kinderen steeds meer binnen spelen en minder met de natuur in aanraking komen en besloot daar iets aan te doen. In 2009 richtte ze de stichting Groen Cement op met als doel natuur en natuurbeleving een structurelere plek in de kinderopvang te geven met behulp van een netwerk van ‘groene metselaars’ uit zowel de kinderopvang als de natuursector. Onder meer door het uitreiken van een ‘kwaliteitsmerk groene kinderopvang’ probeert Groen Cement zoveel mogelijk kinderopvanglocaties te inspireren tot vergroening. “Door natuur in je pedagogisch beleidsplan te verankeren groeit het besef van de positieve effecten van natuur bij medewerkers èn ouders. Door aandacht te besteden aan buitenspel, zintuiglijke beleving, de seizoenen, de elementen, zaaien en oogsten verbind je kinderen met de natuur. Je kunt als kinderdagverblijf hierin ook de samenwerking zoeken met een lokale natuurorganisatie”.

Jaar van de Groene Kinderopvang Om inspirerende voorbeelden van groene kinderopvang voor het voetlicht te brengen en zoveel mogelijk andere locaties te verleiden tot vergroening heeft Groen Cement samen met het Vakblad Kinderopvang het jaar 2014 uitgeroepen tot ‘Jaar van de Groene Kinderopvang’. “Het Jaar is er voor iedereen die natuurbeleving in de kinderopvang wil versterken. Met vele andere partijen willen we laten zien hoe belangrijk het is en ook wat er allemaal kán. Natuur is hartstikke belangrijk voor de gezondheid en het geluk van kinderen en de kinderopvang kan hieraan een grote bijdrage leveren!”

Meer weten? www.groencement.nl www.jaarvandegroenekinderopvang.nl www.degroenegiraf.nl www.agrarischekinderopvang.nl www.springzaad.nl www.kindvannature.nl www.veldwerkwinkel.nl educare | april 2014

Ga je mee ontspullen? Met minder is het leven prettiger!

Tekst Alberthe Papma, met dank aan Marc Veekamp Beeld Bureau RIS

Natuurbeleving in de kinderopvang

bevinden van kinderen. Kinderen brengen een belangrijk deel van hun dag door op school en vaak ook

Good moms have sticky floors, messy kitchens, laundry piles, dirty ovens and happy kids!

educare | april 2014

Groene vingertjes Uit onderzoek blijkt dat een groene speel- en leeromgeving goed is voor de ontwikkeling en het wel-

Met minder spullen door het leven, voor jezelf en voor je kinderen. Lekker samen boenen en spelen met sop. Reinig je gemoed, je hoofd, je huis èn je straat. Niet alleen verfrissend en gezellig, maar ook goed voor zo veel andere dingen. Zelfs de zinnen die je uitspreekt en de tekeningen die je maakt zullen na het lezen van dit katern opgeruimder zijn!

Kinderopvang zet zich in om de natuur weer terug in het kinderleven te krijgen.

Tekst Marijke Sluijter Beeld Lies Post, Admar Kwant, Annie Bakker, Willem Blanken

Va n d e l e z e r Is het een idee om ook de kant van de worstelende leerling eens te

Met twee voeten op de grond

opleiding voor onderwijsassistent. Ze toont veel lef door zichzelf te

Voetenwerk Wie durft in een kuil met leem te stappen? Lekker stampen en

blijven en raapt steeds weer de moed bij elkaar om voor zichzelf

klei tussen je tenen laten glijden. Daarna gipsafdrukken maken.

Ga steltlopen. Het zoeken naar balans brengt de aandacht in het hele lichaam.

Wie zijn voeten goed voegt, loopt moeiteloos over grind. Zand, schelpen, modder en gras zorgen voor sensatie onder je voeten, waardoor je je meer met je voeten gaat verbinden. Er zijn zelfs blotevoetenpaden. Als er geen bij jou in de buurt is, maak je er toch zelf een? Brei sokken, maak indianenschoenen van leer, of vilt pantoffels rechtstreeks op de voeten. Geef tenensokken, en richt hiermee de aandacht naar de voeten. Laat kinderen stoere schoenen dragen waarin tenen alle ruimte hebben en je optimaal contact met de grond houdt.*

Om je plaats in de wereld in te kunnen nemen moet je stevig in je schoenen staan. Dat gaat nogal eens mis als kinderen voortdurend in hun hoofd zitten. Internet, tv en schoolwerk trekken de aandacht naar het hoofd. Je raakt gemakkelijk de realiteit van het aardse bestaan kwijt als je met één druk op de knop hele werelden tevoorschijn kan toveren. Hoe kunnen

te * De FiveFingerShoes zijn koop bij www.fivefingers.nl

op te komen en haar eigen weg te zoeken.

EXTRA Via EducarePlu s krijg je de patronen voor indianenschoenen, sokken en viltpantoffe ls.

Blotevoetenspel: leg in de kring een zakdoek, een knikker en een knuffel. Geef ze met voeten en tenen door en hou ze van de grond! Om het moeilijker te maken komt er steeds iets bij.

kinderen nog de moed vatten om zelf stappen te zetten? Haal ze terug, met voetenwerk!

belichten? Mijn dochter volgt na veel school-omzwervingen de

educare | april 2014

Staat jouw kind stevig op de grond? Met deze tips gaat dat vast lukken!

Melle deze middelen het kind de kans om zijn overprikkeling en emoties te uiten en daarmee los te laten.

Al die emoties, wat kun je ermee? Ging het nou echt om dit kopje thee? Waar kwam deze woede toch vandaan? Ik nam de schreeuwende kleuter op schoot en liet hem boos zijn. Zijn kleine vingertjes deden me pijn, zijn heftige emoties raakten me. Ik voelde: dit kind vraagt nu om mijn aanwezigheid. Als ik hem nu zijn zin geef, krijgt hij bevestigd dat het er niet toe doet. Ik wilde hem ruimte geven zijn boosheid en frustratie te ventileren, in verbinding. Ik voelde dat het om meer ging dan het drinken van de thee. Na een kwartier van boze tranen volgde er een diepe zucht, ik voelde zijn lijfje ontspannen. De thee dronk hij, zoals altijd, lekker op. Even later kwam het weer ontspannen ventje met een stralende lach mij als dank een steentje brengen. Wat was hier gebeurd? Het leven op aarde wordt gekleurd door een rijke schakering aan gevoelens. Elke opvoeder heeft de belangrijke taak om

kinderen te leren om te gaan met deze gevoelens. Uit onderzoek en ervaring blijkt dat het voor kinderen zeer heilzaam is wanneer zij hun gevoelens vrijelijk kunnen uiten in de veiligheid van de liefdevolle aanwezigheid van een volwassene. Kinderen die de ruimte krijgen om zich op die manier te uiten huilen uiteindelijk minder, slapen beter, zitten lekker in hun vel. Tranen helpen het lichaam weer te ontspannen, ze voeren de stresshormonen af. Een ‘rozijntje voor een pijntje’, een grapje, afleiding, sussen, naar de gang sturen, negeren, al deze reacties op emoties zorgen er meestal voor dat kinderen stoppen met huilen of met boos zijn. Tegelijkertijd ontnemen

Om een kind te helpen: Als een kind sterke emoties uit, neem het dan bij je en benoem wat je ziet. Zeg eens dat iedereen verdriet mag hebben of boos mag zijn. Vraag daarna eens naar wat het kind nou precies voelt. Geef het kind zo veel tijd als het nodig heeft totdat het zelf weer initiatief neemt om iets te gaan doen.

Om minder meegesleurd te worden door de heftigheid van emoties: Neem eens de tijd om te voelen waar en hoe de emoties voelbaar zijn in je lichaam. Ga als een ontdekkingsreiziger op onderzoek in je eigen lijf.

Om zonder oordeel gevoelens in jezelf (en je kind) te leren verwelkomen: Ga tegenover een partner zitten. Neem om de beurt twee of drie minuten de tijd om de gevoelens van dat moment te delen. De ander luistert zonder te reageren. Wissel na de afgesproken tijd. Probeer dit ook eens met de ogen dicht.

Kinderen voelen feilloos aan dat volwassenen niet altijd de moed hebben de volledige diepte van emoties te voelen en deze zelfs vaak wegdrukken. Met dit gedrag communiceren we een duidelijke boodschap: emoties zijn beangstigend. We kunnen een kind ondersteunen in het leren omgaan met emoties door zelf moed te verzamelen en onze emoties volledig te leren verwelkomen. Iedereen heeft mechanismen ontwikkeld om niet werkelijk te hoeven voelen. Bijvoorbeeld televisie kijken, eten, winkelen, internetten. Dit hebben ook wij immers geleerd toen we klein waren (afleiding, rozijntje, negeren). Wanneer je je echter oefent in het volledig toelaten van je emoties, ontdek je dat ze eigenlijk nooit zo lang duren en dat je bovendien een helder inzicht ontwikkelt over de juiste reactie op situaties.

Vaak lijkt het of kinderen een buitensporig emotionele reactie vertonen op een onbetekenend voorval (zoals het drinken van thee in het voorbeeld). In werkelijkheid worden eindelijk de gevoelens geuit die voortvloeien uit een opstapeling van eerdere gebeurtenissen. Wanneer een kind verdriet, angst, boosheid of pijn uit, kunnen we (nadat we al zijn mogelijke fysieke behoeften hebben vervuld) het kind bij ons nemen en zijn emoties bevestigen. We hoeven niets ‘op te lossen’ of weg te nemen. Onze liefdevolle aanwezigheid zal wonderen doen voor het kind. Probeer het maar eens! We geven kinderen een waardevol geschenk wanneer alles wat zij voelen welkom is. Het is immers een onderdeel van wie zij zijn. Zij zijn zo welkom.

Lezen en oefenen De taal van het huilen, Aletha J. Solter Onvoorwaardelijke acceptatie, Jeff Foster De herontdekking van het ware zelf, Ingeborg Bosch

Luisteren Waai met de wind, Chaike Bestel deze cd met 5 euro korting! Stuur een berichtje met ‘Educare’ in het onderwerp naar maike@chaike.nl.

5 euro Korting!

Auteur Maike Maria Hutjes is pedagoog, yogalerares en zangeres. www.chaike.nl

ze door domme dingen te doen en fouten te maken. Dat is toch fantastisch?

In een voor mij onbekende groep acht gaf ik eens een les over debatteren. Daartoe had ik de klas opgedeeld in vijf groepen met elk een eigen opdracht. Eén groep bestudeerde de regels van het debat. Uit hun midden zouden twee gespreksleiders komen. Twee groepen vormden voorstanders en de overgebleven twee waren tegenstanders. Twee keer zouden we een debat oefenen. Na een kort overleg werd er gestemd voor de stelling: “Onderwijs is niet meer verplicht”. Er werd hard gewerkt. Op de tafels van de voor- en tegenstanders lagen grote vellen papier waarop argumenten en ideeën werden opgeschreven. De gespreksleiders hadden een lesbrief met de regels en de te bekijken filmpjes. Ik liep rond en moedigde aan of daagde juist uit en beantwoordde vragen. Toen ik me even terugtrok en de klas rondkeek, viel me een jongen op. Hij was wel bezig, maar niet echt met zijn groepje en iets in zijn houding raakte me. Toen ik bij zijn groepje kwam, klaagden ze over Melle, die niet meedeed. Melle reageerde fel dat dit een stomme opdracht was. “Melle, wil je even met me mee lopen naar de keuken? Ik heb wel trek in een bakkie”. Samen in de keuken zei ik tegen hem: “Melle, ik ken je nog niet, misschien is het daarom dat ik niet weet of je boos bent of verdrietig, of misschien wel allebei?” Hij slaakte een zucht. Even was het stil. Toen zei hij: “School is zo erg niet, maar sommige juffen of meesters wel, laten ze die maar afschaffen”. “Melle, ik ben het met je eens dat een goede juf of meester belangrijk is. Zou jij voor mij willen opschrijven wanneer iemand een goede leerkracht is?” Na de pauze hadden we twee geweldige debatten. Ik vertelde ze aan het eind van de dag dat ik trots op ze was. “Zo’n klas is een cadeautje, dank je wel”. Toen iedereen rustig aan het opruimen was en zijn klassentaak vervulde, liep ik naar Melle. Hij had na de pauze gewoon meegedaan. “Hoe was de dag voor jou?”, vroeg ik. Hij haalde een briefje tevoorschijn, dat hij me overhandigde met de woorden: “Je wilde toch weten wanneer iemand een goede leerkracht is?”. Ze mogen niet schelden en ze moeten ook eens iets aardigs zeggen, niet alleen wat ik fout doe! “Dit, Melle, is de belangrijkste les voor iedere leerkracht. Je moest eens weten hoeveel lessen ze daarover krijgen en jij vat het samen in één zin. Onvoorstelbaar!” Melle lachte even naar me, maar wilde niet langer praten. Volgende maand sta ik weer voor deze klas. Dan praten we verder, heb ik me voorgenomen.

Lisette Thooft, auteur en mythosoof in het radioprogramma Spijkers met Koppen

Columns

Claire Walkate wil in navolging van de Leonardostroming voor hoogbegaafde kinderen een Aquariusvariant ontwikkelen voor hooggevoelige kinderen. Clairewalkate@kpnmail.nl

educare | april 2014

10 Jenk Stronks vraagt zich af wat een goede motivatie is om te leren.

Soms zijn we zo bang voor emoties dat we ze zo snel mogelijk wegstoppen. Dat helpt niet, maar wat dan wel?

18 Lucie de Jong gaat samen met haar zoon uit eten. 21 Marten Mulder overleeft de huisjungle.

40 Tekst Natascha Bruti

Moeders en dochters gaan met elkaar door het vuur

over vuur? Lopen we écht vuur kolen die het gloeiende We lopen over gemiddeld kooltjes zijn maakt. Deze o

700 C.

Hoe voelt het?

Het is wel iedereen anders. Dat is voor van een met het gevoel eens vergeleken op blote voeten. strandwandeling

niet durf? En als ik nou je weet je pas als

niet. Dat Dan loop je geeft ook staat. En het voor het vuur zijn is al vuurloop aanwezig niets. Bij een bijzonder genoeg.

Hoe moet het?

gewoon als lopen het lopen zelf Eigenlijk is ing is Maar de voorbereid over straat. vuurlopen bij ga je altijd anders. Daarom een opgeleid is om iemand die echt . Heidy en Natascha vuurloop te begeleiden uit door Peggy Dylan opgeleid werden moeder van het wordt wel ‘de Amerika. Zij genoemd. moderne vuurlopen’

Hoe komt het verbrandt?

dat je niet

omdat je jouw dat dit komt Wij geloven energie van maakt aan de energie gelijk jij en jij vuur wordt als het vuur. Het vuur. wordt als het

het? Kan iedereen

dat je Het is nodig Eigenlijk wel. je jouw eigen lopen en dat zelfstandig kunt ‘voor Je hoeft nooit keuze kunt maken. hanteren het vuur’. Daarom iemand door als op Bali. van 7 jaar. Net we een grens

U i ts p r a a k v a n d e m a a n d Er zijn zeven miljard mensen bezig met het vergaren van wijsheid. Dat doen

COLUMN

Tekst Maike Maria Hutjes Illustratie Wendy de Munk

Hallo, gevoel! Welkom!

Simone Pisa

35 C laire Walkate hoort van een leerling wat een goede leerkracht is.

Vonken van verbinding Vuurlopen. Een traditie die zo oud is als het vuur zelf. In alle

De ervaring van het vuur

culturen en tijden hebben mensen zich met dit element

Ik laai en waai alle kanten op. Naast me zit Arletta, de vuurvrouw, rustig naar me te kijken. Soms legt ze een van de blokken dichter bij me zodat ik groter en warmer kan worden. De wind speelt door mijn vlammen, doet me dansen. Dan komen ze! De moeders en dochters. Ik begroet elk van hen afzonderlijk. Terwijl zij zingen en klappen word ik gevormd tot een pad waar overheen gelopen kan worden. De eerste komt voor me staan. Verbind zich met met mij en ik met haar. Ik gloei op. Er laait een kalme kracht in haar op terwijl ze over me heen loopt. Ze laat haar onzekerheid bij mij achter om te verkolen. Als ze weer op het gras staat lacht ze blij. De anderen klappen. Daar komen een moeder en een dochter. Hand in hand staan zij klaar en zeggen: “Wij lopen graag voor alle kinderen die onschuldig gestorven zijn in de oorlog.” Ik knetter, ik gloei. Het zijn de vreugdetranen van mij, van het vuur. Dankbaar één te mogen zijn met deze groep.

verbonden door over hete kolen te lopen. Overal en altijd werd over vuur gelopen. Monniken uit verschillende tradities liepen over vuur om hun spirituele diepgang te uiten. Vikingen liepen over roodgloeiende, ijzeren kettingen om hun kracht en moed te tonen. Medicijnmannen in Afrika dansen door het vuur om vitaliteit en gezondheid voor hun stam te waarborgen. Op Hawaii bestaat de traditie om over lava te lopen, ter initiatie. Op Bali lopen alleen de meisjes over vuur. Wanneer zij 7 jaar zijn treden zij door middel van dit ritueel toe tot de kring vrouwen. Vuurlopen is net zo lastig te omschrijven als liefde, religie of moed. De ervaring is minstens zo indrukwekkend. Omdat vuurlopen als fenomeen niet goed te beschrijven is, geef ik een ervaringsverslag van een vuurloop voor moeders en dochters bij Hartpad in Dinxperlo. Sommige moeders en dochters komen deze dag giechelend aan. Anderen zijn stil. Een verwachtingsvolle sfeer is voelbaar in de kring vrouwen die in leeftijd uiteenlopen van 6 tot 60 jaar. Nadat we ons aan elkaar hebben voorgesteld en naar een mooi verhaal hebben geluisterd gaan we naar buiten. Terwijl we naar de vuurplaats lopen worden we nieuwsgierig nagekeken door de ezels en paarden. Binnen een grote kring van meidoorns ligt berkenhout opgestapeld in de vorm van een hart. Eromheen staan zeven stapels hout. Moeders en dochters kiezen een stapel uit. Ieder houtblok van hun stapel symboliseert een gedeelde herinnering. Grappige, ontroerende, spannende en weggezakte herinneringen worden door moeder en dochter benoemd. Dan wordt een herinneringsblok op het centrale hart gelegd dat groeit van al deze herinneringen. Als de stapels op zijn is het de eer aan de dochters om olie over de grote stapel hout te gieten. Zonder dat we vragen dit ceremonieel te doen, krijgt het vanzelf een bijzondere sfeer. Het lijkt of iedereen voelt dat we ons verbinden met een oude traditie. Elke deelneemster heeft zelf een fakkel gemaakt. Hiermee wordt het grote vuur ontstoken. In de kern van de stapel laait

het vuur op en verspreidt het zich. De wind speelt met de vlammen, laat ze dansen. In een kring staan de moeders en dochters met ontzag te kijken naar dit element dat de ontwikkeling van de mensheid zo beïnvloedde. We verlaten het prachtige vuur om verder te gaan met de workshop. Het vuur blijft in goede handen achter van de vuurvrouw, Arletta. Binnen vertellen Heidy Mallee en ik – wij begeleiden deze dag – over de oeroude traditie van vuurlopen en is er ruimte voor vragen die komen na het zien van het vuur (zie kader). Na deze uitwisseling is er een hartmeditatie waarbij de focus ligt op het hart als centrum van verbinding, moed en liefde. We tekenen aansluitend ons hart en alles wat hierin fonkelt en straalt. Door al deze ontspannende activiteiten zouden we bijna ons vuur vergeten. Bijna. Na een seintje van de vuurvrouw dat het vuur naar ons verlangt gaan we naar buiten. Fakkels verlichten ons pad. Heidy en ik halen de grote blokken weg en zorgen voor een mooi pad van gloeiende kooltjes waarover de moeders en dochters mogen lopen. Er wordt gezongen en iedereen die loopt krijgt volle aandacht. Moeders lopen alleen, dochters

lopen alleen, moeder en dochter lopen samen. Er wordt over het vuur gehuppeld en gedanst. Er wordt gelopen vanuit verschillende intenties (“voor mijn oma die ziek is”, “voor de natuur”, “voor zelfvertrouwen.” “ voor de liefde”). Sommigen lopen drie keer, sommigen wel dertien keer. Na het lopen harken we het vuurpad in een mooie hartvorm bij elkaar en gaan terug naar binnen. Er is thee en wat lekkers. De ogen twinkelen in stilte. Het is moeilijk woorden te vinden voor de ervaring, maar de open gezichten waarin overwinning, kracht, moed en ontspanning te lezen zijn spreken boekdelen.

10 Leuke dingen 18 Hap!

Meer weten? Wil je ook graag eens vuurlopen met jouw kind(eren)? Mail naar info@theemetkoekjes.net. Natascha Bruti vertelt je graag waar en wanneer je kunt vuurlopen met kinderen. Lees in EducarePlus een interview met Peggy Dylan.

educare | april 2014

En verder

20 Uit de media en opvoedtips

Moeders en dochters, samen over een pad van gloeiend hete kolen.

21 Spelen met 36 Lezen en luisteren

42 Beleef het bos Van zelf ervaringen opdoen in de natuur onthoud en leer je veel meer dan van een les, een boek of een film. Daarom ontwierp Joseph Cornell een leermethode voor natuur- en milieueducatie: ‘Sharing Nature’. Met behulp van spelvormen leren vàn en ín de natuur. Zo doen kinderen ervaringen op die ze hun leven lang niet vergeten. Zijn recept? Bouw een natuurervaring op in vier fasen. Kom eerst in beweging en maak plezier. Zorg dan voor concentratie en focus. Dan volgen diepgaande natuurervaringen. En: deel tot slot de ervaringen, want leren verdiept zich enorm door te praten over wat iedereen heeft beleefd.

educare | april 2014

Tekst Anne Mijke van Harten Beeld Agnes Meijs, Alexandre Kühl Oliviera, Istock, Paul Spierings, Willemijn Wolters

39 Doe meer met dit boek 44 Educare Netwerk

Begin met een speels, actief spel zodat kinderen alert en enthousiast worden. Verzamel daarna tien dingen die veel voorkomen in het bos, bijvoorbeeld een dennenappel, eikel, berkenblad, takje, stukje schors, en leg ze onder een doek. Til de doek op en laat de kinderen 25 seconden kijken. Nu gaat iedereen op zoek om binnen vijf minuten zoveel mogelijk van deze voorwerpen te vinden. Ontmoet een boom, maar dan geblinddoekt! Maak duo’s. Elk kind begeleidt zijn maatje naar een boom en laat de boom verkennen met alle zintuigen behalve de ogen. Daarna wordt de onderzoeker via een omweg terug naar het beginpunt gebracht. De blinddoek mag af. Zou de onderzoeker nu weten welke boom het was? Recept voor een bos. Hoe ziet jouw droombos eruit: welke bomen zijn er, wonen er dieren, zijn er planten en afbrekers (bijv. bacteriën)? Met papier en kleurpotlood of met wat je op de grond vindt, teken, schrijf of bouw je je eigen bos. Praat na: kan dit bos zichzelf jaar in jaar uit in stand houden?

K i n d e r w i jsh e i d

Bouw samen een boom: alle kinderen worden een onderdeel van een stevige, dikke boom: wortels, kernhout, spinthout, bast of schors. Beeld samen het proces van voedsel maken uit.

Sharing Nature is een leermethode voor natuur- en milieueducatie, ontwikkeld door de Amerikaan Joseph Cornell. Sharing Nature wordt wereldwijd ingezet om mensen diepgaande natuurervaringen te geven. Er is een boek, een kaartenset met twintig spelvormen en workshops voor leerkrachten, BSO-medewerkers en NME-begeleiders. Meer informatie: www.sharingnature.nl

Jasper (6), op de terugweg na een gezellig bezoek aan vrienden: ‘je bent

Wil je de uitgebreide spelregels bij de spelvormen in dit artikel ontvangen? In EducarePlus staan de uitgebreide spelregels en zit een link naar Sharing Nature.

educare | april 2014

Ervaring telt meer dan kennis, maar beide zijn belangrijk. Hoe kun je ze verbinden?

altijd op de heenweg, want je gaat altijd ergens heen. Je bent pas op de terugweg als je halverwege teruggaat’.

educare | april 2014

k n e d d l e Be normaler dan je

educare | april 2014

: n e k Tekst Patricia Ritsema van Eck Beeld Patricia Ritsema van Eck en iStock

denkt!

beelddenken

taaldenken

visueel-ruimtelijk denken

auditief-sequentiëel denken

rechtsbreinig

linksbreinig

conceptdenken

lijndenken

visueel denken

verbaal denken woorddenken begripsdenken

educare | april 2014

kiezen hoe je iets wilt leren. Veel beelddenkers krijgen last van faalangst en hebben het gevoel zich alsmaar te moeten bewijzen. Als het je maar niet lukt om vloeiend voor te lezen of de tafels vlot op te dreunen en je klasgenootjes kunnen het allemaal wel, dan is het niet zo gek dat je aan jezelf begint te twijfelen. Het leren zelf is een bron van stress geworden en stress zorgt er weer voor dat je nog minder goed kunt leren. Als deze vicieuze cirkel niet tijdig doorbroken wordt, komt er nooit uit wat erin zit.

Suggesties voor in de klas: Ogen gaan voor de oren “Eerst komt het zien, dan pas het horen,” zei Nel Ojemans altijd, een van de pioniers in het werken met beelddenkers. Een beelddenker heeft moeite met het verwerken van verbale informatie. Ze associëren bijvoorbeeld spontaan met de woorden die je zegt. Een bepaald woord in de eerste minuut maakt dat ze wegdromen op hun beelden hierbij en van de rest van je verhaal komt dan niets meer binnen. Visuele ondersteuning helpt een beelddenker om de aandacht erbij te houden. Schrijf de samenvatting van je verhaal vooraf op het bord. Liefst in de stijl van een mindmap met kernwoorden en illustrerende tekeningen of symbolen, die je aanwijst als je het erover hebt. Dan heb je meteen het grote plaatje geschetst, want beelddenkers leren van overzicht naar inzicht, zoals je hieronder kunt lezen. Van overzicht naar inzicht Voor een beelddenker is het belangrijk dat alles wat geleerd moet worden in een context geplaatst wordt. Nieuwe informatie kan niet als losse feiten geleerd worden; ze voegen het toe aan een groter geheel van al bestaande kennis. Door deze verbanden te leggen en relaties te zien, komen ze tot inzicht en onthouden ze de informatie. Als de context er nog niet is, moet je eerst het geheel schetsen. Je moet een beelddenker ook altijd uitleggen waaróm ze iets moeten doen. Als ze ergens het nut niet van inzien, zijn ze niet gemotiveerd om het te leren. Van beeld naar woord kost tijd Beelddenkers kunnen visuele informatie verwerken met een snelheid van 32 beelden per seconde. Dat is zo snel, dat ze zich er vaak niet van bewust zijn wat ze allemaal precies denken. Taaldenken gaat met een snelheid van 2 tot 6 woorden per seconde. Om te kunnen vertellen wat je denkt, moet je als beelddenker eerst je gedachten bevriezen. Vervolgens heb je een beeld met ontzettend veel informatie wat je moet gaan beschrijven. Het vinden van de juiste woorden kost gewoon meer tijd dan hardop zeggen wat je in je hoofd hoort (taaldenken). Geef ze dus langer de tijd om vragen te beantwoorden.

educare | april 2014

Beelddenken is geen stoornis; het is een andere manier van informatie verwerven en verwerken. Meerderheid is beelddenker Een halve eeuw geleden mochten kinderen niet schrijven met de linkerhand. Soms werd zelfs de linkerhand op de rug gebonden en daarmee rechtshandigheid afdwongen. Gelukkig behoren deze praktijken tot het verleden en kunnen linkshandigen nu pennen en scharen kopen waarmee zij motorisch beter uit de voeten kunnen. Hoogste tijd om het lesgeven aan beelddenkers structureel aan te pakken. Te meer daar het inmiddels om de meerderheid van de bevolking gaat. Ja, dat las je goed: de meerderheid van de bevolking geeft de voorkeur aan visueel-ruimtelijk denken. Rond de eeuwwisseling zijn er in de VS uitgebreide studies gedaan naar de percentages beelddenkers en taaldenkers in de leeftijdsgroep 10- tot 13-jarigen. Hieruit bleek dat 37% van de leerlingen een voorkeur heeft voor taaldenken en 63% voor beelddenken. Twee derde van de groep taaldenkers heeft echt moeite met beelddenken en de helft van alle beelddenkers kan niet met taaldenken uit de voeten (Bron: Silverman et al, 2002). Het verbeteren van de leermethoden is helaas niet zo simpel als wat plaatjes en kleuren toevoegen aan de bestaande lesboeken. Was het maar waar! Wat veel belangrijker is, is de manier waarop er lesgegeven wordt. En je moet als leerkracht met een hoop dingen rekening houden als je aan beelddenkers lesgeeft.

Multi-zintuiglijk leren De beelden van de beelddenker bestaan uit veel meer dan alleen het letterlijke beeld. Het is een mix van beelden, geluiden, smaken, bewegingen en gevoelens. Passief luisteren naar een les vindt de beelddenker moeilijk. De wereld wordt beleefd met alle zintuigen en leren gaat makkelijker als deze zoveel mogelijk worden ingeschakeld. Zingen, klappen, stampen, kleuren, voelen en bewegen, het zijn allemaal middelen om jezelf nieuwe lesstof eigen te maken.

Beelddenktalenten Marion van de Coolwijk: “Als beelddenker heb je vele talenten. Je ziet overeenkomsten, gehelen en hebt direct overzicht. Je denkt snel, associatief en dus creatief. Je voelt dingen goed

aan en bent goed in ruimtelijke zaken zoals de weg weten, grafieken en figuratie. Allemaal heel handig, maar op school krijg je daar geen complimenten voor. Integendeel. Als beelddenkers met taalproblemen op school constant horen en

Aangepaste leermethodes Er zijn al veel leermethodes ontwikkeld die passen bij een visueel-ruimtelijke denkstijl. Snelleestechnieken zijn bijvoorbeeld heel geschikt voor beelddenkers. Met een goede training kun je binnen enkele dagen snelheden halen van 800 tot 1000 woorden per minuut (de doorsnee leessnelheid is 250 woorden per minuut). Mindmappen of conceptmappen is efficiënt voor het maken van uittreksels, voorbereiden van spreekbeurten en maken van aantekeningen. Marion van de Coolwijk ontwikkelde recent de zeer succesvolle ‘LEREN LEREN Methode’ voor beelddenkers in basis-, voortgezet en middelbaar onderwijs (zie www.lerenlerenmethode.nl). Door bovenstaande en andere methoden structureel te integreren in het reguliere onderwijs, kunnen zowèl beelddenkers als taaldenkers hun talenten optimaal benutten bij het leren.

merken dat ze het niet goed doen, ontstaat er frustratie en onzekerheid. Maar beelddenken is geen stoornis, het is een manier van informatie verwerven en verwerken. Met visuele leertechnieken kunnen kinderen en leerkrachten de talige lesstof visueel maken. Zo kunnen de kinderen hun beeldende talenten inzetten bij het leren. Dit zorgt voor succeservaringen, waardoor het zelfvertrouwen groeit. Leren wordt weer leuk!”

Meer lezen? Beelddenken – visueel leren en werken, Marion van de Coolwijk, ISBN 9080875401 Dyslexie: stoornis of intelligentie!, Sjan Verhoeven en Gertrudie Boersen, ISBN 9789085750499 Beelddenken en begripsdenken: een wereld van verschil, Mechel Ensing en Coralien van Hattem, ISBN 9789048431489 Deze boeken zijn te bestellen via www.opvoedingsboek.nl Zie ook EducarePlus voor extra achtergrondartikelen. educare | april 2014

COLUMN

Zorgt scholing voor een hoger inkomen? Geld is voor jongeren een belangrijk goedje. Daarmee kun je bijvoorbeeld een telefoon met beltegoed kopen, en bellen met je vrienden is cool en wat cool is moet je doen. Dat was vroeger zo, (kochten we een brommer) en dat is nog steeds zo. Scholing staat voor jongeren heel vaak in directe verbinding met geld verdienen. Een ‘papiertje’ is belangrijk, want zonder ‘papiertje’ zal je ongeschoold werk moeten doen en dat is meestal laagbetaald. En dan kun je niet genoeg dingen kopen die ‘cool’ zijn. Overheid en ouders ‘stimuleren’ jongeren daarbij tot het uiterste om hun schoolopleiding af te maken. Want uit onderzoek blijkt dat zij die een diploma hebben, beter in staat zijn hun leven ‘zelfstandig te leiden’, lees: voldoende te kunnen kopen om in hun onderhoud te kunnen voorzien. Is dit een goede motivatie om naar school te gaan? Vanuit economisch oogpunt wellicht wel. Peter de Waard schreef eerder in de Volkskrant een artikel over de relatie tussen scholing en inkomen. Uit onderzoek van het instituut Brooking blijkt dat scholing veel minder bepalend is voor de hoogte van het inkomen, dan wordt aangenomen. Hij eindigt zijn artikel met: “Scholing is veel minder belangrijk voor wat iemand verdient. Kruiwagens, het aantal dienstjaren, toeval en talent zijn juist belangrijker”. Hebben jongeren het onderling wel eens over hun eigen talenten in relatie tot werkkeuzes? Of hebben ze het vooral over ‘later rijk worden’? Het laatste lijkt het meest waarschijnlijk. Er zijn schoolsystemen die zich veel bezighouden met talent ontwikkeling van leerlingen, zoals de Vrije Scholen. Maar veel reguliere scholen richten zich in eerste instantie op cognitieve ontwikkeling. Kern van de zaak is dat we allemaal ernaar streven om de driehoek ‘werk-inkomen-talent’ zo optimaal mogelijk te ontwikkelen, maar dat het beginpunt telkens verschilt. En wat de een verstaat onder optimale ontwikkeling, kan behoorlijk verschillen van wat de ander daarvan vindt. Wat in de slotconclusie van Peter de Waard naar mijn mening toegevoegd had mogen worden, is dat de ouders ook een grote rol spelen bij de visie op scholing en inkomen. Het maakt echt uit of je tegen je kind zegt “… doe waar je hart ligt, kind!” en het daarin steunt, of dat je zegt: “… of wil je later soms putjesschep per worden?” Wat zegt u eigenlijk tegen uw kind?

Jenk Stronks (52) is loopbaancoach en duurzaam ondernemer. Via zijn Bureau Inspiratie moedigt hij mensen aan op zoek te gaan naar hun missie, zodat zij vanuit passie kunnen leven en werken. www.bureau-inspiratie.nl

educare | april 2014

Marshmellow Swing Een heerlijke schommel voor binnen en buiten. Van zacht, stevig en veilig materiaal. Het fijne van deze schommel is dat het kussen zacht is. Een houten plank kan wel eens hard aankomen. In een handige koffer, zodat hij ook mee kan naar het zomerhuisje of opa en oma. e 49,95 www.detovertuin.nl

Samen-spellen Earth Games biedt een doorlopende leerlijn met 25 coöperatieve spellen, waarbij samenwerking centraal staat en je niet tegen elkaar maar mét elkaar speelt. Schrijf je in voor de maandelijkse nieuwsbrief met speltips, nieuwe spellen en achtergronden. Nu: 10% korting voor scholen. www.earthgames.nl

Duolezen De Duoleesboeken vormen een nieuwe loot aan de samenleesstam. In de Duoleesboeken verschillen de teksten telkens maar één of twee AVI-niveaus van elkaar. Dat maakt ze uitermate geschikt voor het samenlezen binnen dezelfde groep. Het kind dat het lagere niveau leest kan meekijken met het hogere niveau en veel woorden zo al meelezen. De kinderen raken minder snel vermoeid, ze houden het lezen langer vol en volgen het verhaal beter. Op www.duolezen.nl staat een brochure met samenleestips. e 12,95 www.samenleesboeken.nl

98 vogels uit één ei Al meer dan vijftig jaar maakt Henk van Kesteren in zijn Werkplaats voor de 3e Wereld speelgoed van afvalhout, zoals dit wonderlijke ei. De opbrengst gaat in zijn geheel naar Afrika voor het bouwen van scholen en ziekenhuizen. Help Henk met zijn missie en koop zijn puzzels en houten speelgoed! www.werkplaatsvoorde3ewereld.nl

Zorgenvriendjes Waar laat jij je zorgen? Geef ze aan je Zorgenvriendje! Elke nacht en zelfs overdag veranderen ze angsten, zorgen of slechte humeuren in leuke verhalen. Er zijn vijftien verschillende. e 29,95 (groot), e 16,95 (klein) V&D, Bart Smit en Intertoys

Praatprikkels Het is leuk en belangrijk om met kinderen te praten. Dus stel je vragen als ‘hoe was het op school?’ of ‘wat heb je dit weekend gedaan?’ Helaas prikkelen deze vragen niet en kom je niet tot een gesprek. Waar moet je het dan over hebben? Met deze 50 filosofische vragen zet je kinderen aan het denken en kom je eens tot een ander gesprek. Vanaf 6 jaar, voor aan de keukentafel of op school. e 10,95 www.filosofiejuf.nl

educare | april 2014

De moed om jezelf “Verbinding geeft doel en zin aan ons leven”, zegt Brené Brown, auteur van De kracht van kwets-

baarheid. Zij wilde dit wetenschappelijk onderzoeken, maar iedereen die ze vroeg naar leven in verbondenheid, vertelde haar vooral verhalen over zich niet verbonden voelen. Toen ze al deze verhalen naast elkaar legde, bleek dat iedereen één ding gemeenschappelijk had: ze schaamden zich voor wie ze waren. En vanuit schaamte is het niet mogelijk je te verbinden met anderen.

educare | april 2014

Tekst Patricia Ritsema van Eck Beeld Erica Janse en Henriette Scheiuit

te zijn Mensen die zichzelf in hun onvolmaaktheid voldoende de moeite waard vinden, omarmen kwetsbaarheid. Ze zullen niet zeggen dat het comfortabel voelt, maar wel dat het noodzakelijk is om volop te kunnen leven. Als kwetsbaarheid ondraaglijk voelt, zul je er van alles aan doen om de pijn niet te hoeven voelen. Je kunt je emoties echter niet selectief verdoven. Als je kwetsbaarheid, schaamte, hartzeer en teleurstellingen onderdrukt, onderdruk je tegelijkertijd vreugde, dankbaarheid, geluk en liefde. En dat maakt dan weer dat je leven leeg en zinloos voelt. Wat een naar gevoel is, wat je ook wilt onderdrukken. En zo beland je in een gevaarlijke vicieuze cirkel … Verslaafd raken aan eten, drank, drugs, werk, shoppen, gamen en sociale media is niet de enige manier om emoties te verdoven. We zoeken het ook in valse zekerheid: alles doen volgens het boekje, volgens rituelen en regels, vol-

“There is enough for everyone’s need, but not for everyone’s greed.” – Mahatma Gandhi gens de wet. In gelijk hebben of krijgen en dan anderen de schuld geven van alles wat pijnlijk en ongemakkelijk voelt. In perfectioneren – van onszelf, van ons werk, ons huishouden en – heel gevaarlijk – van onze kinderen. Onze baby’s mogen dan perfect lijken bij de geboorte, het is niet aan ons om ze perfect te houden (wat ons idee van perfect ook maar is). Onze taak is om te zeggen: “Weet je wat? Je bent onvolmaakt en je bent geprogrammeerd om te knokken èn je bent het waard om van te houden en erbij te horen.” Je helpt je kinderen door eerst te tonen hoe blij je bent om ze te zien. Als je kind binnenkomt en jouw gezicht staat in een frons omdat je rouwranden ziet en een gat op de knie, dan denk jij misschien dat je liefdevolle zorg uitdrukt, maar je kind denkt: ‘Wat is er mis met mij?’. Verder helpt het om altijd onderscheid te maken tussen wie ze zijn en wat ze doen. ‘Pietje is dom’ leidt tot schaamte over wie je bent. ‘Pietje heeft een fout gemaakt’ geeft Pietje de ruimte om van zijn fout te leren en zich de moeite waard te blijven voelen. Als je je onvoldoende verbonden voelt en je gevoelens van niet-goed-genoeg-zijn systematisch onderdrukt, heb je geen

advertentie

O Onderlinge K r assage rm Kinderm

Leven gaat voor. Te

huur Ed u c a r e w o r k sh o p r u im te

De Nierstichting zet alles op alles om ervoor te zorgen dat nierpatiënten zoals Willem in leven blijven en

ook écht kunnen blijven leven. We strijden voor meer donoren, maken ons hard voor preventie en werken vastberaden aan een draagbare kunstnier. Want dialyseren is geen leven, maar overleven. We doen dan

ook alles wat in ons vermogen ligt om het leven van nierpatiënten te verbeteren. Dat doen we niet alleen.

Maar samen met patiënten, onderzoekers, professionals, donateurs, bedrijven, vrijwilligers en vele anderen die het leven liefhebben. Leven gaat voor, in alles wat we doen. www.nierstichting.nl

Vrolijke lichte ruimte centraal in N ederland te Culemborg . Grootte: 16-2 0 pe voor een work rsonen shop, 24 voor een lezin g. Goed bereikb aar, ook per openbaar vervoer. Vlak bij het st ation, 12 minuten te n zuiden van Utrecht.

Onder Kinder sage is WORKSHOPS, beproe manier TEAMDAGEN, de sfee een gro BEGELEIDING te verbe Wil je op jouw school zelf aan ren. OK? Schrijf je dan Met sp Onddeinevoor suggesties v rslaglimet n de g tips oor elke leeft el e op Kindwww.aanrakeneenlevensbehoeft ermassage ftfe.nl van peuters tot en met puijbde WOInfo: Te koop bij e RKSmarijkesluijter@educare.nl HOPS, lk www.aanrakeneenlevensbehoefte.nl of www.opv e boekhandel TEAMDAGEN oedingsboek .nl , BEGELEIDIN G

O K

tek en Maak Educare zichtbaar! m et k in deen r en

Informatie vi a: info@educar e.nl

Wil je op jouw school zelf aa de slag met n OK? Schrijf je dan in voor de ti ps op www.aanrake neenlevensbe hoefte.nl

Info: marijkes luijter@educ are.nl www.aanrake neenlevensbe hoefte.nl

Zinvol teken en gebruik je als tussendoortje in de klas en in de kinderopvang, a ls verdieping van tekenonderw ijs, als oefenin het g in de kinderyogale s of als onde rsteuning bij de kindert herapie.

Ben jij ook zo enthousiast

over Educare en wil je het

Gratis tips! Schrijf je in vo or de nieuwsb rief en ontvang grati s tips over te kenen met kinderen .

graag delen?

Voor belangst elle kennismaking nden zijn er sdagen.

Zie voor work sho : www.zinvolte pdagen opDroogte kenenmetkin dtreft eren.nl oo

Kijk op www.educare.nl/delen EDU11_0849_TDS nr 4_2011_lettercontouren.indd 38

Tekst Marijke Sluijter Beeld Angelique Boter

SPELEN MET… de natuur Toen er nog geen speelgoedwinkels waren, werd

Bootjes van riet

er toch gespeeld. Poppen werden gemaakt van

Riet werd al in de oudheid gebruikt om boten mee te maken. Ze waren zo waterdicht dat je er mee op zee kon varen. Probeer maar eens met een blad van een rietstengel. Maak een gleufje in het brede stuk en steek de punt van het blad erdoorheen. Zet je bootje in het water en kijk hoe goed het blijft drijven. Pas op je vingers! Riet is scherp.

takjes, lego groeide gewoon op de grond en heet nu het legoplantje* en klei zat niet in een plastic verpakking maar lag bij de rivier.

Madeliefjesketting Zon! Opeens staat het gras vol madeliefjes en vragen ze om geplukt te worden. Doe als de vrouwen in Zuid-India en maak bloemenslingers voor in je haar. Prik met je nagel een gaatje in het steeltje en steek daar een madeliefje door. Prik daar weer een gaatje in en steek er weer een steeltje door. Ga zo door tot je slinger lang genoeg is. Zijn de bloemen op? Geeft niet! Morgen groeien er weer nieuwe.

Fluitjes Zoek een bolle schelp en zet beide duimen op de holle kant. Blaas dan op de knokkels van je duimen en zoek uit hoe je je duimen moet houden om er geluid uit te krijgen. Met blaadjes kan dit ook. Vouw het blad dubbel, hou het tussen je duimen en blaas in het kiertje. Je moet misschien wel even zoeken welke blaadjes het beste klinken.

Botjes Als je geluk hebt vind je vogel- of konijnenbotjes. Daarmee kun je bikkelen: je gooit de botjes omhoog en vangt ze weer op. De botjes die vallen doen niet meer mee. Wie kan het vaakst gooien en vangen? *H et legoplantje is de bospaardenstaart (heermoes), een bladloze plant. Je kunt hem in segmenten uit elkaar halen en de stukjes weer in elkaar schuiven, net als lego.

adver t ent ie

voorIk sta op voor riendin de beste vriendin van Esmé

En wat doe jij?

Kijk wat jij kunt doen op Kijk wat jij kunt doen o staoptegenkanker.nl/inactie staoptegenkanker.nl/in

Zoë van Zelst (12) educare | april 2014

Aanraken mag! Spelend ontdekken kinderen de wereld om hen heen. Ze stoppen spullen in hun mond. Ze pakken en voelen. Het hele lijf doet mee aan de ontdekkingstocht. Dan is het fijn als de materie waarmee de kinderen in aanraking komen veilig voor ze is.

Baby’s en kinderen zijn gevoeliger voor stoffen dan volwassenen. Alle organen, hun immuunsysteem en zenuwstelsel zijn nog volop in ontwikkeling. Hun huid is bijvoorbeeld vijf keer dunner, waardoor stoffen makkelijker het lichaam binnen komen. Dan is het belangrijk om goed op te letten dat materialen waarmee ze in aanraking komen gifvrij zijn. Gebruik voor de huidverzorging daarom altijd veilige merken met natuurlijke ingrediënten. Babydoekjes zijn erg handig, maar bevatten vaak veel onnatuurlijke ingrediënten die rechtstreeks door de huid worden opgenomen. Neem gewoon water en zeep of olie of speciale doekjes zonder beschadigende stoffen. Vervang plastic flesjes en broodtrommels door roestvrij staal; een goed, veilig en duurzaam alternatief.

educare | april 2014

Meer weten? • Website over veilig speelgoed: eenveilignest.nl/spelen • Soja crayons, onder andere bij: www.opzijnplek.nl • Duurzame inspiratie: www.debeterewereld.nl en www.greenjump.nl

Tekst Irene Muller-Schoof Beeld Admar Kwant

150 gram zout, 2 eetlepels wijnsteenzuur, 240-250 ml kokendheet water, eventueel een paar druppels glycerine. Mix eerst de droge ingrediĂŤnten, voeg daarna de natte voorzichtig toe. Roeren en even laten afkoelen. Als het dan te klef is voeg je wat meel toe. Is het te droog nog een beetje water.

educare | april 2014

COLUMN

Samen uit? Ik vindt het heel prettig om tijd en ruimte te nemen om samen met mijn zoon iets te ondernemen. Het maakt niet uit wat, als we maar samen zijn en samen een ervaring kunnen delen. Zo doen we wel eens samen klusjes of gaan we gezellig knutselen of koekjes bakken. Maar nu wilde ik wel eens samen met mijn zoon eropuit! Naar het pannenkoekenschip had ik bedacht. Want daar waren we nog nooit geweest en dat zou vast en zeker heel gezellig zijn. Ik zag ons daar al zitten, genietend van een heerlijke pannenkoek en honderd uit kletsend met elkaar over van alles en nog wat. Want zo gaat het bij ons. Wanneer we samen iets leuks doen, dan kletsen we honderduit. Dat zijn echt de momenten van contact. Zo ervaar ik dat, en dat vind ik puur genieten! Mijn zoon keek er ook naar uit om samen met mij naar het pannenkoekenschip te gaan. Hij had er helemaal geen beeld bij omdat hij het nog niet kende, dus de voorpret was al geweldig. Tijdens onze reis naar het pannenkoekenschip hadden we praatjes voor tien en fantaseerden we over hoe het pannenkoekenschip er uit zou zien en wat er zou kunnen gebeuren! Eenmaal binnen was mijn zoon onder de indruk: er heerste een heus piratengevoel in het schip. We nemen plaats aan een gezellige tafel. Maar nog voordat ik met hem de menukaart kan bespreken is hij al in contact met … een ander! Hij heeft meteen een speelmaatje gevonden en wanneer de pannenkoek wordt geserveerd neemt hij heel even de tijd om te eten – ik heb hem nog nooit zo snel een pannenkoek zien wegwerken – en daar ging hij weer. Wanneer het toetje komt gaat het precies hetzelfde: een paar snelle happen en spelen weer! Het was zo gezellig met de andere kinderen dat hij wel geteld vijf minuten aan tafel heeft gezeten. Hap, slok en spelen. En ik zat ik daar helemaal alleen … te genieten van de contacten die hij maakt met andere kinderen en ik realiseerde mij wat een geweldige ervaring hij nu ook weer opdoet. Op de terugweg wordt dit mij ook weer even bevestigd wanneer mijn zoon zegt: “Gaan we oooooooit weer eens naar het pannenkoe kenschip?” Jazeker zeg ik, en dan nemen we papa ook mee!

Lucie de Jong- Rijpstra wist als klein meisje één ding zeker, “Later word ik moeder”. Nu ze moeder is, beseft ze dat het moederschap het mooiste en spannendste avontuur is dat er te beleven valt! www.focuslocus.nl

Toelichting voor volwassenen Het tegengaan van voedselverspilling begint met kleine dingen. Bijvoorbeeld door kinderen van de stronken van broccoli of bloemkool hun eigen soep te laten maken. Laat ze zelf experimenteren met de hoeveelheid kruiden die erin gaan. Zo ontwikkelen ze hun eigen smaak.

Kopieer dit recept en geef het aan je kind.

Leeftijdsindicatie

m >  >  >

roeren; roosjes plukken; kruiden stampen snijden staafmixer gebruiken

. Maar de kiemen Broccoli is heel gezond l gezonder! vee van broccoli zijn nog de boterham met op jk erli He Kiemen dus! amandelboter. t kaas en avocado of me

Meer informatie in EducarePlus 18

educare | april 2014

Tekst Marijke Sluijter Beeld Admar Kwant

Nee, niet w eggooien! Snij de broccolistronk in blokjes. Pluk de broccoliroosjes klein.

Wil je moeder de stronk van de broccoli weggooien? Vraag dan of jij hem mag hebben. Maak er een lekkere kom soep van en geef haar ook een hapje. Je zult zien dat ze de stronken nooit meer weggooit!

Doe nu een klontje boter in een pan. Zet het vuur halfhoog. Doe de broccoliblokjes erin. Blijf roeren tot de blokjes glazig



zijn. Ze mogen niet bruin worden.

Je hebt nodig:

• stronk broccoli • een paar broccoliroosjes

• klontje boter • lepeltje bouillonpoeder • een kruidnagel • twee peperkorrels • drie korianderkorrels



• een scheutje room

Giet water op de blokjes. Doe het deksel op de pan. Draai het vuur hoog. Als het water

kookt, op laag vuur vijf minuten zachtjes door laten koken.



Stamp in een vijzel een kruidnagel, twee peperkorrels en drie korianderkorrels fijn. Meng dit door je soep. Roer er ook



een scheutje room door. Rasp ten slotte een beetje

Maal de broccoli met de

nootmuskaat over je

staafmixer tot soep. Roer er een

soep. Eet smakelijk!

lepeltje groentebouillonpoeder doorheen. Proef of de smaak goed is. Doe nu de broccoliroosjes erbij. Laat je soep nog vijf minuten met het deksel op de pan koken.

Tip: Met bloemkool kan

het ook!

educare | april 2014

uit de media Verrassende onderzoeken en dingen die je echt moet weten

Muziek helpt kinderen beter te worden Uit verschillende onderzoeken blijkt dat muziek therapeutisch kan werken bij (ernstig) zieke kinderen. Het brengt afleiding, ontspanning en verlicht pijn. Verschillende ziekenhuizen in buiten- en binnenland zetten daarom muziektherapeuten in of werken met programma’s waarbij muzikanten bij de kinderen langskomen om samen muziek te maken en te zingen. Het Sint Elizabeth Ziekenhuis in Tilburg heeft binnenkort zelfs een speciale muziekstudio. Het wordt een vrolijke ruimte, met allerlei muziekinstrumenten, muziekspellen en nog veel meer zaken die met muziek te maken hebben. Hier kunnen patiënten en bezoekers van vijf tot achttien jaar afleiding krijgen door het maken van of luisteren naar muziek. Een ervaren studioleider begeleidt de kinderen bij het maken van muziek. Ze worden geholpen door mensen van de Unie van Vrijwilligers, de Rockacademie en de Fontys Hogeschool. Al eerder werd in het Tergooi ziekenhuis in Hilversum een muziekkamer geopend voor patiëntjes. De muziekstudio’s zijn een initiatie van Stichting Muziekids, een groep vrijwilligers die het ziekenhuisverblijf van jonge patiënten prettiger wil maken. Zo kunnen ze hun ziekte even vergeten.

Op uitdagend en groen schoolplein wordt minder gepest Een school in Nieuw Zeeland besloot de strikte veiligheidsregels voor het spelen in de pauze overboord te gooien en ‘voorgeprogrammeerde’ speeltoestellen af te schaffen. In plaats daarvan werden de kinderen actief aangemoedigd tot vrij buitenspel op een uitdagend, groen speelplein. In plaats van de verwachte chaos bleek dit zeer positieve gevolgen te hebben. Kinderen waren zo druk bezig met spelen in de modder, bomen klimmen, ontdekken en het leren omgaan met risico’s dat ze niet toe kwamen aan pestgedrag of vernielingen. Recent Nederlands onderzoek lijkt hetzelfde uit te wijzen. Onderzoeksinstituut Alterra onderzocht vier scholen, waar sprake was van een groene herinrichting. Door de grotere variatie aan vrije speelmogelijkheden werd het plein aantrekkelijker voor de kinderen en verbeterde het sociale klimaat: kinderen waren aardiger voor elkaar en er werd minder ruzie gemaakt. Op termijn gingen de succesvolle groene herinrichtingen ook gepaard met een verbetering van het welzijn van leerlingen. Bron: tvnz.co.nz en www.alterra.nl

Bron: www.elisabeth.nl en www.muziekids.nl

Opvoedtips Beleef de lente! Zaaikriebels Een moestuin voor kinderen is ontzettend leuk. Maar in het vroege voorjaar is het vaak nog te koud om buiten te zaaien. Toch kun je het hele jaar door tuinieren: op de vensterbank! Heel simpel door kiemzaden of peulvruchten te laten ontkiemen in bakjes of potjes. Je hebt er speciale kiemschaaltjes voor, maar met vochtige watjes of een lege jampot met een gaasje dat je vastzet met een elastiekje, lukt het vaak ook wel. Heel bekend is natuurlijk tuinkers. Maar wat dacht je van zonnebloem- of basilicumkers? Ook heel lekker voor op brood of door de salade. Probeer eens een paar verschillende soorten en vergelijk hoe ze groeien. Zorg wel dat de zaden niet uitdrogen, want dan gaat het mis. Als je met tussenpozen van een of twee dagen steeds opnieuw zaait kun je lang blijven knippen. Eet smakelijk!

educare | april 2014

‘In mei legt elke vogel een ei…’ Maar al veel eerder beginnen ze met de hofmakerij en het bouwen van hun nest. Daarom kun je het beste in de winter of heel vroeg in het voorjaar de nestkastjes in de tuin schoonmaken, of nieuwe kastjes timmeren en ophangen. Zo kunnen de vogels alvast wennen aan hun huisje. Heel leuk is het om samen te observeren wat ze allemaal doen. Hoe lokken ze elkaar? Met welke materialen bouwen ze hun nest? Hoeveel wormpjes worden er binnengebracht als er jongen zijn? Kun je ze horen piepen? En wanneer vliegen de jongen eigenlijk uit? Om mee te genieten van acht vogelsoorten wordt elk jaar ‘Beleef de Lente’ georganiseerd. Via webcams kun je in de nesten kijken en al hun avonturen volgen. Speciaal voor (school)kinderen is er ‘Beleef de Lente Junior’. Kijk maar eens op www.beleefdelentejunior.nl.

Column Tekst Alberthe Papma

Baby’s zonder geschikt speelgoed als peuter vaker angstig Spelen met speelgoed stimuleert kinderen tot onderzoeken en interactie met anderen. Kinderen die in hun eerste levensmaanden geen speelgoed hebben dat bij hun leeftijd past, hebben als peuter meer kans op emotionele problemen. Dat ontdekte wetenschappelijk onderzoeker Jolien Rijlaarsdam van Erasmus MC op basis van observaties die bij gezinnen thuis werden uitgevoerd binnen het grootschalig bevolkingsonderzoek Generation R. Kinderen maken in hun eerste levensjaren belangrijke emotionele, cognitieve en sociale ontwikkelingen door. De thuisomgeving van kinderen speelt hierin een cruciale rol. Rijlaarsdam onderzocht in hoeverre kenmerken van de thuisomgeving van invloed zijn op de emotionele ontwikkeling van jonge kinderen. Zij ontdekte dat kinderen die in hun eerste levensmaanden geen speelgoed hadden dat bij hun leeftijd paste, op zowel anderhalfjarige leeftijd als op driejarige leeftijd meer emotionele problemen hadden. Behalve de sociaal-economische status van de ouders houdt dus ook de speelleeromgeving verband met de emotionele ontwikkeling van jonge kinderen. Rijlaarsdam maakte gebruik van gegevens uit de Generation R studie. Dat is het onderzoek naar de groei, ontwikkeling en gezondheid van 10.000 kinderen in Rotterdam. De kinderen worden vanaf de vroege zwangerschap tot hun jongvolwassenheid gevolgd. Bron: www.erasmusmc.nl

Project Schoolzones Als kinderen van jongs af aan meer bewegen of actiever zijn, heeft dit een positieve uitwerking op hun latere gezondheid. De inrichting van de bebouwde omgeving speelt een belangrijke rol bij de hoeveelheid beweging die kinderen krijgen. Een veilige omgeving met voldoende speelplekken en oversteekplaatsen beïnvloedt het sport-, speel- en beweeggedrag positief, zo blijkt uit onderzoek. Gemeenten leggen momenteel – vaak vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid – schoolzones aan. Eind 2013 is een project van start gegaan dat onderzoekt of een veilige omgeving rondom de school kinderen aanzet tot meer beweging. Het onderzoek Schoolzones loopt van 2013 tot 2016. De onderzoekers vergelijken zes scholen met een veilige schoolzone met vier scholen zonder schoolzone. Van de scholen met een schoolzone krijgen twee scholen bovendien een aanvullend beweegprogramma aangeboden. Het onderzoek kijkt of de schoolzones sport-, speel- en beweeggedrag stimuleren bij schoolgaande kinderen (groep 6 en 7). Daarbij beoordeelt het ook het kostenaspect en de effectiviteit van de diverse maatregelen en eventuele succes- en faalfactoren bij het invoeren van schoolzones. De uitkomsten zullen worden vertaald naar bruikbare tips en producten waarmee gemeenten en andere betrokkenen de schoolomgeving veiliger en beweegvriendelijker kunnen maken, zoals een nieuwe versie van de praktische ‘Leidraad inrichting veilige schoolomgeving’.

Huisjungle Voor een huismus als ik is het soms moeilijk overleven in de jungle. Als ik terugkom na een werkdag doe ik met angst en beven de voordeur open. Als ik ‘m al open krijg. Heeft Arik à la Klein Duimpje een spoor gemaakt van zijn slaap kamer naar de woonkamer, met autootjes in plaats van brood kruimels? Is Redmar samen met een vriendinnetje vijf keer van gedachten veranderd over haar favoriete speelgoed, dat ze onderwijl ook niet goed kon vinden, en heeft ze alle IKEA-bakken, -rekken en –manden omgekeerd op het tapijt? Is er achtereenvol gens gekleid, geschilderd en geknutseld en hangen de hompen aan de tafel, zitten de klodders op de stoelen en hangen er half-uitgerolde rollen plakband en crêpetape aan de tafel en in haren en truien? Als ik me probeer te verzoenen met onze huiselijke omstandig heden, bedenk ik me dat tv kijken minder rommel geeft, maar dat het veel gezonder is om fantasie uit te leven. En dat daar ook concrete bewijzen voor zijn: de kinderen kunnen zich makkelijk ver maken met speelgoed en verkleedspullen en geven regelmatig een voorstelling met zang, dans of poppenkasttheater. Daarbij hebben ook zij waardering voor een opgeruimde kamer. Maar ongeveer om dezelfde reden als dat ze waardering hebben voor een leeg vel tekenpapier. Dus je moet er wat voor over hebben, voor een gezonde ontwikke ling van creativiteit. Tot een bepaalde grens, want je moet ook nog kunnen rondlopen in huis zonder bij iedere stap uit te kijken voor kwetsbaar of verrijdbaar speelgoed. In ieder geval zo nu en dan, zodat je je thuis ook nog wat kunt ontspannen. En ook heb je nou eenmaal enige systematiek nodig om je saaie grotemensendingen te doen, zoals ontbijt opdienen en belastingaangiftes invullen. We wonen gelukkig klein, denk ik als het gaat om deze kwestie. Als je je kwaad maakt heb je de kamers in elk geval weer snel doorwaadbaar gemaakt. En als je daar moe van bent is er gelukkig soms nog de mogelijkheid tijdelijk te ontsnappen naar een van de ouders, die ieder wat ruimer zijn behuisd en vooral opgeruimder wonen. Heerlijk bijvoorbeeld, zo’n badkamervloer die niet is bezaaid met afwasbare legpuzzels, playmobilmannetjes en kambare roze speelgoedpaardjes. - “Pas op pappa!”, zegt Arik, als ik ‘m uit bad haal. “Je staat op de zwarte tegels.” - “?” - “Dat zijn de haaien. Alleen op de witte tegels ben je veilig.”

Marten Mulder is vader van een zoon (4) en een dochter (7).

Bron: www.jantjebeton.nl

educare | april 2014

Less is More!

[ADVERTENTIES]

Genoeg, hét tijdschrift voor praktische idealisten.

Zelf denken en zelf doen. Eenvoudig leven met minder spullen, meer kwaliteit, minder gedoe en meer tijd. Magazine Genoeg is vernieuwd: het werd steviger met meer pagina’s. Elk kwartaal frisse inspiratie en tips voor een creatiever leven, met zorg voor mens, dier en milieu.

5 nummers voor de prĳs van 4 Neem nu een abonnement en ontvang

Een abonnement (4 nummers) kost € 24,50 per jaar. Ontvang nu een extra nummer gratis: ga naar winkel.genoeg.nl/ abonnementen en bestel online met de actiecode EDUCARE

Genoeg in Educarei 2013.indd 1

Vrijwilligers gezocht! Het Epilepsiefonds organiseert speciale reizen voor mensen met epilepsie die niet zonder begeleiding met vakantie kunnen. Hiervoor zoeken wij enthousiaste vrijwilligers. Wil jij mensen met epilepsie een onvergetelijke vakantieweek bezorgen? Op www.epilepsie.nl/vakantie vind je meer informatie en kun je je aanmelden.

07-05-13 21:42 Duurzaam en doordacht

Jaarboek 2014

kruid Het On k 2014 e Jaarbo rmatie & o Transfansitie Tr

Bron van inspiratie voor iedereen die zijn leven op eigen wijze vorm geeft. In balans met de natuur, bewust, nieuwsgierig, duurzaam en soms ook experimenteel. Het Onkruid jaarboek staat voor een duurzaam en doordacht leven. Met nieuws en achtergronden, festivals, broedplaatsen, opleidingen, natuurlijk bouwen, transition towns en natuurlijk therapeuten, coaches en nog veel meer. Wil jij ook het jaarboek ontvangen? Stuur de ingevulde bon naar: Onkruid, Antwoordnummer 13003, 4120 ZX Everdingen

Ik wil graag het Onkruid Jaarboek 2014 ontvangen. Ik betaal € 7,50 en ontvang hem zonder extra verzendkosten thuis.

Adres ...................................................................................................

Hierbij machtig ik Onkruid om tbv het Jaarboek 2014 eenmalig € 7,50 van mijn rekening af te schrijven. Rekeningnummer:

Postcode & Woonplaats ...............................................................

.....................................................................................

Telefoon .............................................................................................

Ik betaal het jaarboek via een factuur. Ik betaal hiervoor € 1,50 extra.

Naam ....................................................................................................

e-mail ...................................................................................................

6400_Adv_Klikgids_148x210.indd 1

[ pagina 16 ] 3/2011

e d u c a r e

Betaling

13-08-13 16:16

Clean out a corner of your mind and creativity will instantly fill it. ~ Dee Hock

Met minder spullen door het leven, voor jezelf en voor je kinderen. Lekker samen boenen en spelen met sop. Reinig je gemoed, je hoofd, je huis Ă¨n je straat. Niet alleen verfrissend en gezellig, maar ook goed voor zo veel andere dingen. Zelfs de zinnen die je uitspreekt en de tekeningen die je maakt zullen na het lezen van dit katern opgeruimder zijn!

Good moms have sticky floors, messy kitchens, laundry piles, dirty ovens and happy kids!

educare | april 2014

Reinig je gemoed Kinderen nemen gedurende de dag veel prikkels op. Aan het eind van de dag worden ze soms dreinerig, huilerig of boos. Voor deze kinderen is het heerlijk om dan te ontladen onder de douche. Zo wordt niet alleen de buitenkant, maar ook de onzichtbare binnenkant van het lijf lekker schoon en fris. Je kunt dit gerust benoemen: ´Spoel alle boosheid maar van je af. Zo het putje in.´

Speelgoed Vast een bekend gegeven: de vloer van de woonkamer bezaaid met een duizelingwekkende hoeveelheid speelgoed. Waar ook nog eens weinig mee gespeeld is. En dan weer opruimen. Pff… Dat kan anders! Hoe zou het zijn om gewoon wat minder speelgoed beschikbaar te hebben? Zorg er zelf voor. Laat speelgoed af en toe ‘een ommetje maken’. Bepaal zelf wanneer je het tevoorschijn laat komen en je zult zien dat het zijn glans weer terug heeft. Zo heeft je kind steeds ander speelgoed. En jij

iets meer ruimte. Vergelijk eens hoe ze nu met dit speelgoed spelen! Een wereld van verschil: zo zie je ze groeien en ontwikkelen. Of maak voor specifiek of duurder speelgoed gebruik van de speelotheek. Verder kun je je kinderen laten spelen zonder speelgoed, door oude spullen te hergebruiken of een waar spel op touw te zetten. Hoe? Wat? Hier een berg ideeën! www.ekkomi.nl/spelen-zonder-speelgoed. Daar kunnen jullie vast wel even mee vooruit.

Hoofd opruimen Een kind met een vol hoofd? Ruim het samen op! Ja, je leest het goed: je hoofd opruimen! Het kan echt! Laat het kind de omtrek van zijn hoofd tekenen. Daarna laat je erin tekenen of opschrijven wat er allemaal in zijn hoofd zit. Doe zo weinig mogelijk suggesties, laat het echt helemaal van hem zijn. Je kunt eventueel wat vragen stellen ter stimulans. Als alles getekend is ga je het samen opruimen. Dat doe je door het te sorteren in kasten of kamers. Misschien in bepaalde kleuren? En langzaamaan komt er orde in de chaos. Dan heeft het kind weer een fris hoofd, met ruimte en rust. 24

educare | april 2014

s t e o p e t Len Inspirerend voorbeeld om na te apen: elk jaar eind april komen Antwerpenaren gewapend met borstels, blikken vuilzakken en sponzen met hun buren de straat op. Samen poetsen ze dan hun huizen en hun straat tot alles volledig ‘opgekuist’ is. Auto’s worden geweerd, kinderen spelen buiten en meestal wordt er ook nog gezamenlijk gegeten. Door samen te schrobben leren ze hun buren kennen. Na het poetsen vindt regelmatig een groot feest in de straat of een klein feest op de stoep plaats. Om samen te ‘klinken op de propere straat’ en de lente te vieren. Gezellig, verbroederend en ook nog een fris huis op de koop toe! Wat een idyllisch beeld hè? De Lentepoets 2014 vindt plaats op 26 april 2014. Maar jij mag met je straat gerust een andere datum kiezen natuurlijk!

Dick Bruna is er een meester in: de kunst van het weglaten. Bij hem lijkt het wit van het papier even belangrijk als een pennenstreek. Hoe minder je tekent, hoe meer zeggingskracht het getekende krijgt. De elementen die je wel tekent, komen beter tot hun recht. Daag kinderen hier eens toe uit. Met grijs potlood tekenen, tekenen en tekenen. En dan… zoveel mogelijk gummen. Daarna die paar lijntjes die er nog staan overtrekken met een zwarte stift, om het nog meer tot zijn recht te laten komen.

1234567890 2 Woorden tellen 3 4 5 6 7 8 9 0987654321 Een belangrijke Montessori-gedachte is ‘Laat je woorden geteld zijn’. Ook perfect toepasbaar door andere schoolsystemen of gewoon thuis. Het gaat erom dat je als leerkracht of ouder precies die woorden zegt die nodig zijn, dat je je puur tot de kern beperkt. Te veel vertellen maakt het alleen maar onduidelijker. Dus, meteen naar de kern en alles kort en krachtig zeggen. Het vraagt wel wat oefening, maar bedenk dat het kinderen ook helpt om te leren luisteren, want nu is alles wat je zegt ook ècht belangrijk.

De kracht van wit educare | april 2014

Lekker sopje Spelen met schuim, lekker zacht en luchtig! En wat dacht je van de heerlijke geur? Dus hup, waar wacht je nog op? Maak bij wijze van bescherming met plakband een vuilniszak vast op tafel. Geef ieder kind wat (scheer)schuim en laat ze met twee handen tegelijk lekker klooien. Door het met twee handen tegelijk te doen zijn de linker- en rechterhersenhelft tegelijkertijd actief. Op die manier wordt de verbinding tussen de hersenhelften versterkt. Waardoor ze beter samenwerken en meer in balans komen.

I want to break free Waarschijnlijk niet nieuw voor je, maar het is goed voor de band met je kinderen als je op regelmatige basis samen iets leuks onderneemt. Wat dacht je ervan om daar samen poetsen onder te laten vallen? ‘Huh’ iets leuks zei je toch?’ Ja, dat klopt, want samen poetsen kan heus leuk zijn! Zeker voor kinderen! Geef ze de stofzuiger in handen, laat ze ramen zemen of iets anders grote-menserigs. Het helpen in huis geeft ze een verantwoordelijkheid waar de meeste kinderen erg van groeien. Bedenk van tevoren samen welk muziekje je opzet, of liever nog: maak een poets-playlist aan met kindermuziek (Floddertje) en ook iets leuks voor jezelf (I want to break free). Voor je het weet sta je samen al boenend te dansen en te swingen. Welke muziek komt op jouw poets-playlist? Kom, denk met ons mee en deel het op onze facebookpagina, waar wij nog meer poetsmuziekjes zullen zetten. www.facebook.com/educarenetwerk

Ontspullen ruimte, opruimen Ontspullen; dàt scheelt een hoop n we dat je alles en zoeken! Met ontspullen bedoele t weggeeft, heb ig nod of wat je niet echt gebruikt en plek in kost len spul t Wan it. goo verkoopt of weg hoofd. je in je huis en bakken onnodige energie zou huis je dat en Probeer je eens voor te stell est be/mo kon ieuw opn l maa hele afbranden. Als je ere and het Al ginnen, wat zou je dan aanschaffen? r maa n allee je die len is dus overtollig. Van de spul een je kun rde waa ele tion emo bewaart vanwege de Van oude kinderfoto maken. Dat ruimt lekker op! ijn of lapjesgenl kleertjes maak je een mooie vlag En bedenk rs. kbaa brui iets deken. Heb je meteen blij kunt eren and len spul veel heel ook dat je met r een voo s leuk maken. Doe je ook nog eens iets ander. Heel fijn!

Aan dit katern werkten mee: Tekst Matty van de Rijzen, Beeld Willem Blanken, Lies Post, Erica Janse, Admar Kwant, Renate Giesbers, Stock.

Volgende keer: Vier vandaag! 26

educare | april 2014

Groene vingertjes Natuurbeleving in de kinderopvang

Uit onderzoek blijkt dat een groene speel- en leeromgeving goed is voor de ontwikkeling en het wel bevinden van kinderen. Kinderen brengen een belangrijk deel van hun dag door op school en vaak ook nog op de BSO. De laatste tijd is er veel aandacht voor ‘groen’ bij scholen. Zo worden steeds meer schoolpleinen ‘vergroend’. Maar hoe zit dat in de kinderopvang? Ook daar zijn hoopvolle ontwikkelingen maar er blijkt nog een wereld te winnen. Daarom is 2014 uitgeroepen tot ‘Jaar van de Groene Kinderopvang’.

educare | april 2014

beschermen en een duurzame leefstijl te kiezen. Winst voor kinderen èn de aarde dus.

Tekst Alberthe Papma, met dank aan Marc Veekamp Beeld Bureau RIS

Natuur is hartstikke belangrijk voor de gezondheid en het geluk van kinderen.

Meer weten? www.groencement.nl www.jaarvandegroenekinderopvang.nl www.degroenegiraf.nl www.agrarischekinderopvang.nl www.springzaad.nl www.kindvannature.nl www.veldwerkwinkel.nl www.sharingnature.nl educare | april 2014

â&#x20AC;&#x153;Groen? Dat moet je doen!â&#x20AC;?

De groene kinderopvang bij molen Johanna in Culemborg ademt een natuurlijke sfeer uit. Een gezellig familierestaurant sluit er naadloos bij aan. Alles is groen in deze kinderopvang. 30

educare | april 2014

Tekst Marijke Sluijter Beeld Ons Kindercentrum

Trots op haar vak

Een kind is van zichzelf … groen! Gedreven door het idee ‘het kan ook anders’ richtte Ilonka Beke samen met haar man in 2006 buitenschoolse opvang Ons Kindercentrum op. Leidende uitgangspunten zijn: creativiteit, natuur en duurzaamheid. In de jaren die volgden heeft Ons Kindercentrum zich steeds verder ontwikkeld. Bewustwording en het verder ontwikkelen van ‘duurzaamheid in de praktijk’, werken met en voor de natuur en creativiteit is op alle lagen van de organisatie zichtbaar. Ze wonnen vorig jaar de Groene Giraf voor duurzame kinderopvang als beste nieuwkomer. Ilonka: “Over groen wordt niet gepraat, dat doen we gewoon.”

Molen Als ik voor een interview aankom, staat de molen te stralen tegen een strakblauwe hemel. Ilonka zit met kruidenthee op mij te wachten. Al heel snel, aan het begin van het gesprek, zet ze de toon: “Het belangrijkste is dat je oprecht bent, echt. Laat maar zien wat belangrijk voor je is.”

Kinderopvang is vrije tijd Als ik rondkijk klinken haar woorden door in wat ik zie. In en om de molen is alles natuurlijk: veel hout, echt materiaal, alles ziet er stoer uit. Het terrein heeft de naam ‘Bolderburen’ gekregen. Er is een natuurtuin, een speelomgeving met dieren en een vuurplaats. Ze spelen ook in de uiterwaarden bij de Lek of gaan naar de stadsboerderij, en koken soms de groenten die ze daar zelf geoogst hebben. Of ze willen, bepalen ze zelf. Heeft niemand zin om te koken, dan niet. “Kinderen zijn van zichzelf, wij laten ons door hen gidsen”, zegt Ilonka over deze vrijheid. “Kinderopvang is vrije tijd. Je kunt wel met je plan aankomen, maar als de interesse een andere richting uitgaat, mag je verwachten dat een begeleider in staat is mee te buigen. Je moet je eigen plannetjes kunnen loslaten om de kinderen te bieden wat ze nodig hebben. Ik snap bijvoorbeeld niet dat een kind dat niet wil rekenen maar wel van zeilen houdt niet mag rekenen vanuit zijn interesse. Grote kans dat hij dan wel gaat rekenen!”

Alles wat ze doet ademt kwaliteit. Niet alleen de inrichting, ook haar visie. Ze is trots op Bolderburen en op haar vak: “De grootste uitdaging voor een opvoeder is om je vakkennis in te zetten om de kwaliteiten van kinderen naar boven te halen. Niet bang zijn, risico nemen, van de gebaande paden afwijken. Alleen dan komt er leven in de brouwerij. Wat je doet moet ècht zijn. Zo echt als maar kan. Als we bijvoorbeeld koken, halen we groenten bij de stadsboer hier in de buurt. We maken eten met wat er groeit. Realistisch. Vervolgens vragen we aan de kinderen wat we ervan zullen maken. Laat maar komen, die discussie! Als ze het eens zijn worden de taken verdeeld.”

Je mag zijn zoals je bent “Dan heb je kinderen van vier tot twaalf jaar die allemaal door elkaar lopen, en messen en vuur houden we niet bij ze weg. We houden ze natuurlijk wel goed in de gaten! Zo’n jochie met een dijk van een ADHD bijvoorbeeld laten we gewoon groenten snijden. Dat houdt hij natuurlijk niet lang vol, want na een paar minuten gaat zijn aandacht alweer naar iets anders. Dat geeft helemaal niet, want dan plakken we een paar draden wol met tape aan de tafel en gaat hij heerlijk zitten vlechten. Hij is dan nog steeds aan het meedoen. Even later helpt hij met tafel dekken. De kaarsjes zijn helemaal zijn ding: vuur! Dat mag hij dan weer doen. Zo zoeken we voor elk kind wat past. Ze mogen zijn zoals ze zijn.”

Verlengstuk van thuis “Als de ouders komen, kunnen die een hapje mee-eten, van het zelfgemaakte eten of in het familierestaurant. We vinden het fijn om zo informeel mogelijk met de ouders om te gaan. Kinderopvang en thuis moeten elkaar niet bijten. We vertellen meteen in het eerste gesprek hoe we werken. Als ook de ouders zich bij ons thuis voelen kunnen we echt een verlengstuk van het gezin zijn.”

De Bolderburen De Bolderburen is een ontmoetingsplek met een molen, een natuurspeelplaats met dieren, een restaurant en een groene kinderopvang. Er zijn fietsen en steppen te huur. www.bolderburen.net Ilonka Beke geeft op aanvraag rondleidingen en lezingen. Ook helpt ze andere organisaties op het ‘groene spoor’. Informatie: directie@onskindercentrum.nl

educare | april 2014

Met twee voeten

Om je plaats in de wereld in te kunnen nemen moet je stevig in je schoenen staan. Dat gaat nogal eens mis als kinderen voortdurend in hun hoofd zitten. Internet, tv en schoolwerk trekken de aandacht naar het hoofd. Je raakt gemakkelijk de realiteit van het aardse bestaan kwijt als je met ĂŠĂŠn druk op de knop hele werelden tevoorschijn kan toveren. Hoe kunnen kinderen nog de moed vatten om zelf stappen te zetten? Haal ze terug, met voetenwerk!

educare | april 2014

Tekst Marijke Sluijter Beeld Lies Post, Admar Kwant, Annie Bakker, Willem Blanken

op de grond Voetenwerk Wie durft in een kuil met leem te stappen? Lekker stampen en klei tussen je tenen laten glijden. Daarna gipsafdrukken maken.

Ga steltlopen. Het zoeken naar balans brengt de aandacht in het hele lichaam.

te * De FiveFingerShoes zijn l rs.n nge koop bij www.fivefi

EXTRA

Via EducarePlu s krijg je de patronen voor indianenschoen en, sokken en viltp antoffels.

Blotevoetenspel: leg in de kring een zakdoek, een knikker en een knuffel. Geef ze met voeten en tenen door en hou ze van de grond! Om het moeilijker te maken komt er steeds iets bij. educare | april 2014

Hallo, gevoel! Welkom! Al die emoties, wat kun je ermee? Ging het nou echt om dit kopje thee? Waar kwam deze woede toch vandaan? Ik nam de schreeuwende kleuter op schoot en liet hem boos zijn. Zijn kleine vingertjes deden me pijn, zijn heftige emoties raakten me. Ik voelde: dit kind vraagt nu om mijn aanwezigheid. Als ik hem nu zijn zin geef, krijgt hij bevestigd dat het er niet toe doet. Ik wilde hem ruimte geven zijn boosheid en frustratie te ventileren, in verbinding. Ik voelde dat het om meer ging dan het drinken van de thee. Na een kwartier van boze tranen volgde er een diepe zucht, ik voelde zijn lijfje ontspannen. De thee dronk hij, zoals altijd, lekker op. Even later kwam het weer ontspannen ventje met een stralende lach mij als dank een steentje brengen. Wat was hier gebeurd? Het leven op aarde wordt gekleurd door een rijke schakering aan gevoelens. Elke opvoeder heeft de belangrijke taak om

kinderen te leren om te gaan met deze gevoelens. Uit onderzoek en ervaring blijkt dat het voor kinderen zeer heilzaam is wanneer zij hun gevoelens vrijelijk kunnen uiten in de veiligheid van de liefdevolle aanwezigheid van een volwassene. Kinderen die de ruimte krijgen om zich op die manier te uiten huilen uiteindelijk minder, slapen beter, zitten lekker in hun vel. Tranen helpen het lichaam weer te ontspannen, ze voeren de stresshormonen af. Een â&#x20AC;&#x2DC;rozijntje voor een pijntjeâ&#x20AC;&#x2122;, een grapje, afleiding, sussen, naar de gang sturen, negeren, al deze reacties op emoties zorgen er meestal voor dat kinderen stoppen met huilen of met boos zijn. Tegelijkertijd ontnemen

educare | april 2014

COLUMN

Tekst Maike Maria Hutjes Illustratie Wendy de Munk

Melle deze middelen het kind de kans om zijn overprikkeling en emoties te uiten en daarmee los te laten. Kinderen voelen feilloos aan dat volwassenen niet altijd de moed hebben de volledige diepte van emoties te voelen en deze zelfs vaak wegdrukken. Met dit gedrag communiceren we een duidelijke boodschap: emoties zijn beangstigend. We kunnen een kind ondersteunen in het leren omgaan met emoties door zelf moed te verzamelen en onze emoties volledig te leren verwelkomen. Iedereen heeft mechanismen ontwikkeld om niet werkelijk te hoeven voelen. Bijvoorbeeld televisie kijken, eten, winkelen, internetten. Dit hebben ook wij immers geleerd toen we klein waren (afleiding, rozijntje, negeren). Wanneer je je echter oefent in het volledig toelaten van je emoties, ontdek je dat ze eigenlijk nooit zo lang duren en dat je bovendien een helder inzicht ontwikkelt over de juiste reactie op situaties. Vaak lijkt het of kinderen een buitensporig emotionele reactie vertonen op een onbetekenend voorval (zoals het drinken van thee in het voorbeeld). In werkelijkheid worden eindelijk de gevoelens geuit die voortvloeien uit een opstapeling van eerdere gebeurtenissen. Wanneer een kind verdriet, angst, boosheid of pijn uit, kunnen we (nadat we al zijn mogelijke fysieke behoeften hebben vervuld) het kind bij ons nemen en zijn emoties bevestigen. We hoeven niets ‘op te lossen’ of weg te nemen. Onze liefdevolle aanwezigheid zal wonderen doen voor het kind. Probeer het maar eens! We geven kinderen een waardevol geschenk wanneer alles wat zij voelen welkom is. Het is immers een onderdeel van wie zij zijn. Zij zijn zo welkom.

Lezen en oefenen De taal van het huilen, Aletha J. Solter Onvoorwaardelijke acceptatie, Jeff Foster De herontdekking van het ware zelf, Ingeborg Bosch

Luisteren Waai met de wind, Chaike Bestel deze cd met 5 euro korting! Stuur een berichtje met ‘Educare’ in het onderwerp naar maike@chaike.nl.

5 euro Korting!

Auteur Maike Maria Hutjes is pedagoog, yogalerares en zangeres. www.chaike.nl

In een voor mij onbekende groep acht gaf ik eens een les over debatteren. Daartoe had ik de klas opgedeeld in vijf groepen met elk een eigen opdracht. Eén groep bestudeerde de regels van het debat. Uit hun midden zouden twee gespreksleiders komen. Twee groepen vormden voorstanders en de overgebleven twee waren tegenstanders. Twee keer zouden we een debat oefenen. Na een kort overleg werd er gestemd voor de stelling: “Onderwijs is niet meer verplicht”. Er werd hard gewerkt. Op de tafels van de voor- en tegenstanders lagen grote vellen papier waarop argumenten en ideeën werden opgeschreven. De gespreksleiders hadden een lesbrief met de regels en de te bekijken filmpjes. Ik liep rond en moedigde aan of daagde juist uit en beantwoordde vragen. Toen ik me even terugtrok en de klas rondkeek, viel me een jongen op. Hij was wel bezig, maar niet echt met zijn groepje en iets in zijn houding raakte me. Toen ik bij zijn groepje kwam, klaagden ze over Melle, die niet meedeed. Melle reageerde fel dat dit een stomme opdracht was. “Melle, wil je even met me mee lopen naar de keuken? Ik heb wel trek in een bakkie”. Samen in de keuken zei ik tegen hem: “Melle, ik ken je nog niet, misschien is het daarom dat ik niet weet of je boos bent of verdrietig, of misschien wel allebei?” Hij slaakte een zucht. Even was het stil. Toen zei hij: “School is zo erg niet, maar sommige juffen of meesters wel, laten ze die maar afschaffen”. “Melle, ik ben het met je eens dat een goede juf of meester belangrijk is. Zou jij voor mij willen opschrijven wanneer iemand een goede leerkracht is?” Na de pauze hadden we twee geweldige debatten. Ik vertelde ze aan het eind van de dag dat ik trots op ze was. “Zo’n klas is een cadeautje, dank je wel”. Toen iedereen rustig aan het opruimen was en zijn klassentaak vervulde, liep ik naar Melle. Hij had na de pauze gewoon meegedaan. “Hoe was de dag voor jou?”, vroeg ik. Hij haalde een briefje tevoor schijn, dat hij me overhandigde met de woorden: “Je wilde toch weten wanneer iemand een goede leerkracht is?”. Ze mogen niet schelden en ze moeten ook eens iets aardigs zeggen, niet alleen wat ik fout doe! “Dit, Melle, is de belangrijkste les voor iedere leerkracht. Je moest eens weten hoeveel lessen ze daarover krijgen en jij vat het samen in één zin. Onvoorstelbaar!” Melle lachte even naar me, maar wilde niet langer praten. Volgende maand sta ik weer voor deze klas. Dan praten we verder, heb ik me voorgenomen.

Claire Walkate wil in navolging van de Leonardostroming voor hoogbegaafde kinderen een Aquariusvariant ontwikkelen voor hooggevoelige kinderen. Clairewalkate@kpnmail.nl

educare | april 2014

boeken

Met je smart phone het bos in Nelsons acrobatenboek

Als een lotus

uit de modder in het licht

De illustraties van dit boek zijn zo mooi, dat je dit boek op de seizoenstafel zou kunnen leggen. De bewegingsmeditatie is zo mooi en helder, dat het een geschenk aan jezelf is om deze elke ochtend te doen. Zeer geschikt om samen met kinderen te doen, in een groep of individueel. Het is een stil spel, een mindfulnessoefening. De lotus wacht in de modder tot het licht en warm wordt. Eerst de stengel, dan de knop, het blad en uiteindelijk de prachtige bloem groeien naar het licht. Eenmaal aan de oppervlakte ben je de mooiste lotus die er is, je bent sterk en krachtig. Je tintelt en bruist. In dit boek staat een mooi lotuslied van Jeroen Schipper en enkele varianten om af te wisselen. Aanrader!

Marjan Bosch met illustraties van Vera de Backker, Levendig uitgeverij € 9,95 ISBN 9789491740077

educare | april 2014

Veel kinderen vinden het leuk om met apps, tablets en games bezig te zijn. Een wandeling vinden ze al snel saai. Neem zowel je kinderen als je smartphone mee de natuur in! In dit boek laat Jolanda Pikkaart zien hoe je technologie inzet als aanvulling op een natuuruitje: om meer kennis op te doen, die bijzondere vogel te herkennen of om als klas natuur en techniek buiten te combineren. Een boek vol met tips, handige apps, ideeën voor lessen, kinderfeestjes en leuke natuuruitjes. Dit afgewisseld met interviews en portretten van ervaringsdeskundigen. Een handig naslagwerk om niet alleen te wandelen en van de natuur te genieten, maar ook om op een andere manier te zien, proeven, ruiken, voelen en horen. Ook met je smartphone in de natuur ben je OERRR.

Jolanda Pikkaart, BoekTweePuntNul € 19,95 ISBN 9789088917103

Piramides, salto’s of zwierenzwaaien met je kleuter? Nelson is vijf en op grappige wijze neemt hij je mee door een keur aan ludieke spelletjes om de spieren te trainen. Dan kun je beginnen aan spectaculaire acrobatenkunstjes. Elk kunstje is een verhaaltje. Samen met je kind ben je de bokkende ezel of zijn jullie rollende sneeuwballen. Acrobatiek is intens samenzijn en super om samen met je kind te groeien in het balanceren, je kind zijn eigen lijf te laten ontdekken, samen te werken, zelfzekerheid op te bouwen. De auteur is geïnspireerd door de bewegingspedagogiek van Veronica Sherborne die ervan uitgaat dat kinderen twee basisbehoeftes hebben: ze willen zich goed in hun vel voelen en in staat zijn om relaties aan te gaan. Wanneer je aan deze kunstjes begint krijg je dat er gratis bij! Rika Taeymans en Laura Van Bouchout, Davidsfonds € 20,00 ISBN 9789059085176

Tekst F lorence Deru, Annet Dane, Jeanne Buwalda

Opvoedings problemen 4-12 jarigen

De toverdoos

Sprookjesmeditaties voor kinderen vanaf 5 jaar

Handleiding voor opvoeders

De avonturen van Caspar

Het geheim van Malkola Magische verhalen, vol met oneindige mogelijkheden. De weg naar jezelf, de weg naar een grote wijsheid. Dit is het derde boek met meditatieverhalen, beter bekend als relax kids. Marneta Viegas geeft hiermee opvoeders gereedschappen om kinderen het mediteren te leren in speelse vorm. De volwassene leest een verhaal langzaam. Zo worden de kinderen begeleid op de weg naar binnen. Het is een instrument om te ontdekken wat in jezelf gebeurt en zo vanuit rust en ontspanning de wereld blij en tevreden in te kunnen stappen. Dit instrument is ook wel bekend als ‘begeleide meditaties’. Ieder verhaaltje begint met de ogen sluiten en de aandacht richten op de ademhaling. Daarna wordt een thema aangesneden aan de hand van een verhalend en sterk beeld. Het eindigt met een affirmatie.

Wie De bal van Meester Volmaker al heeft gelezen kent Caspar al. Dan weet je ook dat de lezer wordt meegenomen in Caspars zoektocht naar wijsheid in al wat hij meemaakt. En hoe hij het beste bij zichzelf kan blijven ook al wordt hij steeds weer uitgedaagd door het leven. In dit tweede avontuur wordt je meegenomen in Caspars gedachten en gevoelens. Hij gaat op zoek naar het geheim van de kruidenvrouw Malkola over hoe met meisjes en vrouwen om te gaan. Dat moet hij verdienen vertelt ze hem. Op bezoek bij prinses Lala en de koning wordt hij gevraagd om hulp bij het oplossen van een moeilijk probleem. Hij probeert meteen zijn conclusies over het geheim. Zal het hem lukken het probleem op te lossen en ook het geheim te ontdekken?

Marneta Viegas, AnkhHermes € 15,95 ISBN 9789020209860

Peter van Kan, Palaysia € 13,95 ISBN 9789076541679

Een praktisch boek vol nuttige informatie. Een bijbel, die je als ouder binnen handbereik wilt hebben als je kind gedrag vertoont waar je iets over wilt weten. Noem een onderwerp met betrekking tot je kind en het staat in dit boek. Pesten, angstig gedrag, teruggetrokken gedrag, agressie of media-opvoeding. Marleen Oosterhuis geeft op heldere wijze inzicht in de achterliggende behoefte. Dit biedt je mogelijkheden om zelf te denken en er iets mee te doen. Ook voor professionals is dit een helder en duidelijk leer- en werkboek.

eken zijn te

Al deze bo

koop via

k.nl dingsboe e o v p .o w ww van de hoogte Blijf op de or je in te itgaven do u e st w nieu sbrief. w u p de nie schrijven o

Marleen Oosterhof-van der Poel, van Gorcum € 27,75 ISBN 9789023251255

educare | april 2014

Jongens in hun Kracht” Ben jij kindercoach, (rotswater) trainer of leerkracht en je hebt behoefte aan direct toepasbare bewegingsoefening bij het begeleiden van jongens. Doe mee met de 2daagse verdiepingstraining “Jongens in hun Kracht”. www.jongensinhunkracht.nl

KIDSYOGA KINDERYOGA Kinderyoga en meditatie cd’s Meditatie boek Kinderyoga boek Opleiding kinderyoga docent KidsYoga op school Tieneryoga training Meditatie training Special kidsyoga WWW.KIDSYOGA.NL

Met meer moed zet je de dingen in beweging ! Moed is een echte mensbevrijder. Moed is zelfvertrouwen in actie. Als mensen moediger worden boren zij de meest belangrijke levenskracht aan. Opleiding MeerMoed-Trainer. Start 13/14 september, www.meermoed.nl

Seintje

plaatsen?

Mail voor een Seintje: identeam@wxs.nl Seintje klein, 270 tekens en spaties, € 45,Seintje groot, 400 tekens en spaties, € 70,exclusief 19% btw

Welkom bij, Yoga-, Massage- en Trainingscentrum “De Weideblik” De Weideblik verzorgt op een mooie en enthousiaste wijze verschillende kindgerichte opleidingen: * Opleiding kinderyoga * Opleiding peuter-kleuteryoga *O pleiding baby-peutermassage met yoga * Opleiding holistische kindercoaching Kijk voor meer informatie op www.deweideblik.nl of 06-11772723 info@deweideblik.nl

Nieuw! Het handboek Sharing Nature - spelvormen voor natuurbewustzijn. De Nederlandse uitgave van de boeken van Joseph Cornell, de man die wereldwijd zorgde voor een ware revolutie in natuurbeleving. Voor kinderen èn voor volwassenen. Uitgegeven door A3boeken i.s.m. Earth Games. Ga naar www.sharingnature.nl / www.earthgames.nl voor meer info. € 32,50

De Training tot Kindertolk® 2014 Ben je therapeut of hulpverlener en wil je kindertolk worden? Een kindertolk vertaalt het gedrag, de ontwikkeling, het spel en/of de klachten van kinderen op een liefdevolle, rake en methodische wijze naar levenslessen voor de ouder/opvoeder. Dit brengt bewustwording bij de ouder/opvoeder en helpt tegelijkertijd ook het kind. Meer informatie op www.kindertolk.nl

educare | april 2014

k e o

Tekst Marianne de Valck (www.speelgoedadvies.nl) Beeld Amy de Waele

R MET DI T

DOE

MEER

Met een boek kun je veel meer dan alleen maar lezen. Dit keer met Als iedereen

Uitgeverij de Eenhoorn ISBN: 9789058388759

slaapt van Komako Sakai.

€ 14,50

Koude voeten! Wakker zijn als iedereen slaapt, voelt heel bijzonder. De wereld lijkt dan helemaal van jou alleen te zijn. Dat voelt Hanna in dit boek met prachtige platen ook zo. Ze pakt iets uit de koelkast, doet een plasje, speelt met iets waar ze overdag niet aan mag komen, kijkt naar buiten … Niets bijzonders en toch … Alleen wakker zijn is een beetje raar en een beetje spannend, maar ook een beetje leuk en een beetje alleen. Je hoort geluiden die je anders niet hoort. Een vogel? Een krakend bed? Een auto? Je hoort slapers snurken. Zij liggen warm in hun bed terwijl jij koude voeten krijgt. ’s Nachts heb je niets te doen…….of toch wel? 1. B en jij ‘s nachts wel eens heel erg wakker? Ja! Wat doe je dan? Kies uit de volgende antwoorden. • Je blijft heel stil liggen met je ogen stijf dicht. • Je maakt iemand wakker en vraagt of je bij hem of haar in bed mag. • Je doet een licht aan en leest of bekijkt een boek. • Je sluipt door het huis alsof jij ’s nachts de baas bent. Vul hier in wat jij doet: …………. 2. Teken uit je hoofd de weg van je bed naar de koelkast. Schrijf op hoeveel traptreden of stappen jij daarvoor moet nemen. Klopt dit?

3. M aak met een mobiele telefoon geluidsopnames. Bijvoorbeeld het geluid van een sleutel in jullie voordeur, het dichtschuiven van gordijnen of de wcbril naar beneden doen. Laat het geluid raden. Wie het goed heeft, neemt een nieuw geluid op dat jij moet raden. 4. Trek met je ogen stijf dicht je kleren uit … en weer aan. 5. O nthoud alles wat hier staat voor de volgende keer dat je ’s nachts klaarwakker bent en bedenk dan wat je doet bij vraag 1. Of je de weg weet door wat je uitvond bij vraag 2. Of je alle geluiden herkent door vraag 3. En of je je kleren kunt vinden in het donker (in ieder geval je sokken voor je koude voeten) door vraag 4.

Alle eerdere speltips met kinderboeken die Marianne de Valck voor Educare schreef vind je op www.opvoedingsboek.nl. educare | april 2014

Moeders en dochters gaan met elkaar door het vuur

over vuur? Lopen we écht e het vuur nde kolen di er gloeie We lopen ov gemiddeld kooltjes zijn maakt. Deze o

700 C.

t? Hoe voelt he

l rs. Het is we iedereen ande or vo is at D voel van een en met het ge eens vergelek voeten. ing op blote strandwandel

niet durf? En als ik nou s als je at weet je pa

niet. D Dan loop je t geeft ook staat. En he voor het vuur al nwezig zijn is n vuurloop aa niets. Bij ee eg. bijzonder geno

Hoe moet het?

pen gewoon als lo het lopen zelf Eigenlijk is is bereiding Maar de voor over straat. bij jd vuurlopen rom ga je alti anders. Daa om een ht opgeleid is iemand die ec cha dy en Natas geleiden. Hei vuurloop te be t ui Dylan id door Peggy werden opgele t oeder van he rdt wel ‘de m wo ij Z a. ik Amer d. lopen’ genoem moderne vuur

t dat je niet Hoe komt he verbrandt? dat je jouw t dit komt om da Wij geloven energie van maakt aan de energie gelijk s jij en jij vuur wordt al het vuur. Het t vuur. wordt als he

het? Kan iedereen

g dat je l. Het is nodi Eigenlijk we n t je jouw eige nt lopen en da ku g di an st zelf t nooit ‘voor aken. Je hoef keuze kunt m rom hanteren het vuur’. Daa iemand door i. et als op Bal van 7 jaar. N we een grens

educare | april 2014

Vonken Vuurlopen. Een traditie die zo oud is als het vuur zelf. In alle culturen en tijden hebben mensen zich met dit element verbonden door over hete kolen te lopen. Overal en altijd werd over vuur gelopen. Monniken uit verschillende tradities liepen over vuur om hun spirituele diepgang te uiten. Vikingen liepen over roodgloeiende, ijzeren kettingen om hun kracht en moed te tonen. Medicijnmannen in Afrika dansen door het vuur om vitaliteit en gezondheid voor hun stam te waarborgen. Op Hawaii bestaat de traditie om over lava te lopen, ter initiatie. Op Bali lopen alleen de meisjes over vuur. Wanneer zij 7 jaar zijn treden zij door middel van dit ritueel toe tot de kring vrouwen. Vuurlopen is net zo lastig te omschrijven als liefde, religie of moed. De ervaring is minstens zo indrukwekkend. Omdat vuurlopen als fenomeen niet goed te beschrijven is, geef ik een ervaringsverslag van een vuurloop voor moeders en dochters bij Hartpad in Dinxperlo. Sommige moeders en dochters komen deze dag giechelend aan. Anderen zijn stil. Een verwachtingsvolle sfeer is voelbaar in de kring vrouwen die in leeftijd uiteenlopen van 6 tot 60 jaar. Nadat we ons aan elkaar hebben voorgesteld en naar een mooi verhaal hebben geluisterd gaan we naar buiten. Terwijl we naar de vuurplaats lopen worden we nieuwsgierig nagekeken door de ezels en paarden. Binnen een grote kring van meidoorns ligt berkenhout opgestapeld in de vorm van een hart. Eromheen staan zeven stapels hout. Moeders en dochters kiezen een stapel uit. Ieder houtblok van hun stapel symboliseert een gedeelde herinnering. Grappige, ontroerende, spannende en weggezakte herinneringen worden door moeder en dochter benoemd. Dan wordt een herinneringsblok op het centrale hart gelegd dat groeit van al deze herinneringen. Als de stapels op zijn is het de eer aan de dochters om olie over de grote stapel hout te gieten. Zonder dat we vragen dit ceremonieel te doen, krijgt het vanzelf een bijzondere sfeer. Het lijkt of iedereen voelt dat we ons verbinden met een oude traditie. Elke deelneemster heeft zelf een fakkel gemaakt. Hiermee wordt het grote vuur ontstoken. In de kern van de stapel laait

Tekst Natascha Bruti

van verbinding De ervaring van het vuur Ik laai en waai alle kanten op. Naast me zit Arletta, de vuurvrouw, rustig naar me te kijken. Soms legt ze een van de blokken dichter bij me zodat ik groter en warmer kan worden. De wind speelt door mijn vlammen, doet me dansen. Dan komen ze! De moeders en dochters. Ik begroet elk van hen afzonderlijk. Terwijl zij zingen en klappen word ik gevormd tot een pad waar overheen gelopen kan worden. De eerste komt voor me staan. Verbind zich met met mij en ik met haar. Ik gloei op. Er laait een kalme kracht in haar op terwijl ze over me heen loopt. Ze laat haar onzekerheid bij mij achter om te verkolen. Als ze weer op het gras staat lacht ze blij. De anderen klappen. Daar komen een moeder en een dochter. Hand in hand staan zij klaar en zeggen: “Wij lopen graag voor alle kinderen die onschuldig gestorven zijn in de oorlog.” Ik knetter, ik gloei. Het zijn de vreugdetranen van mij, van het vuur. Dankbaar één te mogen zijn met deze groep.

educare | april 2014

Beleef het bos Van zelf ervaringen opdoen in de natuur onthoud en leer je veel meer dan van een les, een boek of een film. Daarom ontwierp Joseph Cornell een leermethode voor natuur- en milieueducatie: ‘Sharing Nature’. Met behulp van spelvormen leren vàn en ìn de natuur. Zo doen kinderen ervaringen op die ze hun leven lang niet vergeten. Zijn recept? Bouw een natuurervaring op in vier fasen. Kom eerst in beweging en maak plezier. Zorg dan voor concentratie en focus. Dan volgen diepgaande natuurervaringen. En: deel tot slot de ervaringen, want leren verdiept zich enorm door te praten over wat iedereen heeft beleefd.

educare | april 2014

Tekst Anne Mijke van Harten Beeld Agnes Meijs, Alexandre Kühl Oliviera, Istock, Paul Spierings, Willemijn Wolters

Begin met een speels, actief spel zodat kinderen alert en enthousiast worden. Bijvoorbeeld ‘De wijze boswachter’ (zie EducarePlus). Verzamel daarna tien dingen die veel voorkomen in het bos, bijvoorbeeld een dennenappel, eikel, berkenblad, takje, stukje schors, en leg ze onder een doek. Til de doek op en laat de kinderen 25 seconden kijken. Nu gaat iedereen op zoek om binnen vijf minuten zoveel mogelijk van deze voorwerpen te vinden. Kom dan weer samen en bekijk alles. Ontmoet een boom, maar dan geblinddoekt! Maak duo’s. Elk kind begeleidt zijn maatje naar een boom en laat de boom verkennen met alle zintuigen behalve de ogen. Daarna wordt de onderzoeker via een omweg terug naar het beginpunt gebracht. De blinddoek mag af. Zou de onderzoeker nu weten welke boom het was? Recept voor een bos. Hoe ziet jouw droombos eruit: welke bomen zijn er, wonen er dieren, zijn er planten en afbrekers (bijv. bacteriën)? Met papier en kleurpotlood of met wat je op de grond vindt, teken, schrijf of bouw je je eigen bos. Praat na: kan dit bos zichzelf jaar in jaar uit in stand houden?

Bouw samen een boom. Alle kinderen worden een onderdeel van een stevige, dikke boom: wortels, kernhout, spinthout, bast of schors. Beeld samen het proces van voedsel maken uit.

Wil je de uitgebreide spelregels bij de spelvormen in dit artikel ontvangen? In EducarePlus staan de uitgebreide spelregels en zit een link naar Sharing Nature.

educare | april 2014

Educare gaat verder Educare is een platform van ouders, opvoeders en leerkrachten die zich met passie voor opvoeden

Agenda

Een greep uit de online agenda

Thema-avond Opvoeden met meer grond onder je voeten. Wat zijn de normen en waarden van waaruit je handelt? Wil Bahlman-Stegeman, Assen

Kind van NU. Eendaags podium voor ouders, opvoeders en professionals. Presentatie van het boek Leren is Zijn door Janneke van Staalduinen. Schipluiden, Delft

Seminar over liefdevol gezinsleven met Jirina Prekop (1929). Niet angst, maar liefde moet de sturende kracht zijn bij opvoeden. Kindercoaches, Reeuwijk

Welzijnsvijfdaagse voor kinderen. Vijf dagen spelenderwijs bezig zijn met je talenten, steviger in je schoenen staan en meer zelfvertrouwen krijgen. Wijszijn, Zeewolde

Symposium passie voor pedagogie. Waar vinden we de inspiratie om als leerkracht zelf-scheppend voor de klas te staan? Annemarijke ten Thije en Danielle Buijsman, Culemborg

mrt

apr

mei

juni

Uitgelicht 28 maart

Kind van NU Janneke van Staalduinen: “Mijn benadering is niet gericht op het vergroten van de druk van buitenaf maar juist op het vergroten van de kracht van binnenuit. Putten uit de bron in plaats van de bron uitputten. En daarbij is het toverwoord aandacht. Aandachtig aanwezig zijn is de kern van mijn benadering en aanpak.”

Kijk voor meer informatie en andere bijeenkomsten op www.educare.nl/netwerk

Mini-interview

“We vierden dit jaar ons 10-jarig bestaan!” Danielle Buijsman, leerkracht en iniatiefneemster van De Werfklas in Culemborg: “We hebben bewust gekozen voor een kleinschalige school: we willen nooit meer dan veertig kinderen. Mijn passie is onderwijs geven met hart en ziel. Kinderen in hun waarde zetten, samen creëren. De vraag van een kind proberen te horen, er ruimte voor te maken. Met plezier leren, echte dingen doen, zoals vorige week, toen we van cacaovruchten zelf chocola maakten. Elke donderdag werken we op het land van een boer: we kappen bomen, verzagen die, hakken ze in stukken, stapelen ze, drogen ze en vullen de ka-

educare | april 2014

chel ermee, waardoor het hele gebouw verwarmd wordt. Wat mijn diepste wens is? Het huidige onderwijs wordt steeds meer bedacht en gecontroleerd, waardoor het droog en saai wordt. Er zijn regels, methodes waar je je aan moet houden. Ik wens dat leraren in hun kracht mogen staan en zelf, in verbinding met de kinderen, scheppend durven zijn. Ik hoop dat steeds meer mensen die wens met mij delen en stappen durven zetten op de weg van de levende, scheppende pedagogie. Studerend, sprekend, zoekend met elkaar naar de mens en zijn betekenis voor de wereld.”

Tekst Marianne Offereins

en liefde voor kinderen inzetten voor een duurzame samenleving.

Opgroeien in verbondenheid

tip van Marijke Sluijter Kijk eens naar elkaars talenten, en geniet ervan. En hou op met die meetlat. We worden vanaf onze geboorte met elkaar vergeleken: de meetlat en de weegschaal staan al klaar als je nog druk bezig bent met geboren worden. Daarna volgen het consultatiebureau, de school, je vrienden. En dan wacht de maatschappij. Wee, als je gewogen bent en te licht bevonden. Richt daarom de aandacht op elkaars goede eigenschappen met dit spel: Schrijf

de namen van een aantal kinderen uit de klas met duidelijk leesbare letters op een post-it. Twee kinderen gaan het spel spelen, de rest kijkt toe. Plak bij elke deelnemer een post-it met een naam op het voorhoofd. Zo, dat ze het zelf niet kunnen lezen. Doel van het spel is te achterhalen wie van de kinderen ze ‘zijn’. Om de beurt vragen ze elkaar: ‘Wie ben ik?’ De ander vertelt dan iets positiefs

Kinderen opvoeden en vrede in het huis houden Theo Schoenaker, Julitta Schoenaker, John M. Platt Een praktisch boek voor ouders en opvoeders die op zoek zijn naar een gelijkwaardige en bemoedigende omgang met kinderen. Het grote belang van opvoeding en de belangrijke rol van ouders hierin wordt steeds duidelijker en vraagt om een grotere bewustwording. In een onderzoek waarin de vraag werd gesteld welke eigenschappen je zou willen dat je kinderen ontwikkelen voor de toekomst kwamen onder andere de volgende antwoorden: eerlijkheid, eigen mening vormen, open staan voor andere meningen, liefde en zorg geven, bewust leren kiezen, je in andere kunnen verplaatsen, zelfstandigheid. Deze hartverwarmende antwoorden leven zeker in veel ouders, maar als we willen dat deze eigenschappen en vaardigheden zich ontwikkelen, dan moet dit al vroeg in de opvoeding geoefend worden en niet als een ideaal in ons hoofd blijven zitten. Daarvoor is kennis nodig, waaronder een krachtig mensbeeld, inzicht en moed. Daarom ontwikkel ik een MeerMoed-Training voor ouders en opvoeders die komend najaar beschikbaar komt. Houd onze website www.meermoed.nl in de gaten of geef je op voor de nieuwsbrief. Heb je ook een favoriet opvoedingsboek? Zet hem op www.opvoedingsboek.nl.

over het kind. Bijvoorbeeld: ‘Jij kan heel hard rennen’, of: ‘Jij bent altijd de eerste die komt helpen als je dat vraagt.’ Zodra een van de deelnemers vermoedt over wie het gaat, zegt hij: ‘Ik ben …‘ Zodra de goede naam geraden is, zijn ze klaar en mogen er twee anderen spelen. Heb je ook een tip? Zet hem op www.opgroeieninverbondenheid.

Te zien op het netwerk Krachtdierenspel voor kinderen. Help mee met crowdfunding: koop, doneer of leen het Krachtdierenspel. Dit spel vergroot je zelfvertrouwen, je ontdekt je talenten en komt in contact met dieren en de natuur. Science is for everyone, kids included! Een TEDpresentatie over een onderzoek van kinderen naar het gedrag van bijen. Het lukte zelfs het om het echt gepubliceerd te krijgen! Kom je een filmpje tegen dat je wilt delen? Zet de link op het EducareNetwerk: www.educare.nl/netwerk

Leuke groep

KnutselPlus Hier kun je leuke knutselactiviteiten met een meerwaarde vinden. Want wees nou eerlijk: als kind wil je toch iets maken dat van waarde voor je is? Spullen maken die je wilt bewaren, kan aandoen of waar je je voor ingespannen hebt? Een bootje van boombast dat echt kan varen, schoenen die je echt kunt dragen of een steen die je graag op je vensterbank bewaart. Ook een knutsel bedacht waar je succes mee had? Zoals poppetjes naaien van papier of dankbaarheidskettingen maken? Pak je fototoestel en zet jouw idee op deze groep, zodat ook anderen ervan kunnen genieten. www.educare.nl/netwerk/group/knutselplus

educare | april 2014

Ukkies

Ook een Ukkie plaatsen?

Sporttips voor kinderen met autisme. Omgaan met regels, winnen en verliezen, plotselinge veranderingen? Best lastig als je autisme hebt. Game over? Start opnieuw! is een leuk doe-boek dat kinderen helpt bij het sporten. Het boek bevat verhalen, tips, grapjes, spelletjes en een uitneembare sportkeuzeposter. Bestellen voor e 19,95 via info@elisetext.nl en www.autismeindesport.nl. Serpentine’s Toverwereld zoekt creatieve vrijwilligers voor de kinderprogramma’s Toverschool en Elfenland op het Fantastyval op 14 en 15 juni. Lijkt het jou leuk om een dagje mee te helpen? Hou je van kinderen, ben je creatief en/of heb je veel fantasie? Meld je dan aan via: www.serpentine-toverwereld.nl

recteuren. Zoveel dat het vaak verre van zorgeloos is. We weten dat het anders kan maar daar hebben we jullie steun, verhalen en ervaringen voor nodig! Ga naar www.facebook.com/ zorgeloosmetdiabetesnaarschool en help onze droom waar te maken! Kinderen van de Tyltylschool de Maasgouw Maastricht en de Adelante Zorggroep Valkenburg kregen onlangs een poppenvilla cadeau. Orthopedagoge Rianne Close: “De mobiele poppenvilla op kindhoogte is fantastisch voor onze meervoudig beperkte kinderen. De logopediste gebruikte altijd kleine poppetjes, maar dit is veel beter. De villa kunnen we ook inzetten in de onderwijsgroepen en ten behoeve van fysio- en ergotherapie.” Ook een poppenvilla weggeven? Kijk op www.poppenvilla.nl voor informatie over het donateurschap.

Wil jij ook het bewustzijn, het geluk en de eigen kracht van kinderen vergroten, zodat ze makkelijker richting kunnen geven aan hun leven in deze veranderende maatschappij? Beantwoord als werkende ouder of leerkracht de 7 vragen van Anouk van de Beek via watikwilisdit@gmail.com en ontvang in ruil daarvoor tips en adviezen. Verhoog het leervermogen van je leerling. Gratis kennismakingsworkshop voor leerkrachten. Maak gebruik van groepsdynamieken om meer rust in de klas te krijgen. 9 april 14-17 uur, Utrecht, www.kindenik.nl. Hoe ontstond de eerste computer? Gratis studiemiddag NEMO Leerkrachtenclub op 9 april. Workshops over onderzoekend en ontwerpend leren. U doet inspiratie op en krijgt kant-en-klare les ideeën. www.e-nemo.nl/studiemiddag.

ijla ePlus g

Onze droom is dat onze kinderen met diabetes zorgeloos naar school gaan. Nu vereist dat durf van de kinderen, de ouders, de leerkrachten en de schooldi-

Let dan op dat het niet-commercieel is, een bijdrage levert aan het leven van kinderen en opvoeders en interessant is voor de lezers van Educare. De meest aansprekende Ukkies worden geplaatst. Mail je tekst voor 10 april 2014 naar: redactie@educare.nl

Lees verder in EducarePlus, de digitale bijdrage bij dit nummer. Daarin vind je links, extra artikelen en leuke downloads! Je ontvangt de bijlage via de gratis nieuwsbrief. Nog geen lid van de nieuwsbrief? Schrijf je in via www.educare.nl.

educare | april 2014

het volgende nummer HET VOLGENDE NUMMER Ben jij kinderen aan het aansturen, of stuur Wijs onderwijs je aan op zelfsturing? Steven de Lira laat Lynne McTaggart verbaasde zich zien hoe je met kinderen kunt werken aan over de competitiesfeer op de persoonlijk leiderschap. Hij is als directeur school van haar dochter. Dat is van Silkbricks betrokken bij een grootnormaal, zei men. Maar is dat scheepse actie om kinderen op Curaçao te zo? Ze ging op zoek en vond betrekken bij milieuvraagstukken. bij de wetenschap het antwoord VOOR OUDERS, OPVOEDERS EN LEERKRACHTEN van het tegendeel. We zijn veel meer met elkaar verbonden dan we ons realiseren. Wat zou dat betekenen voor ons onderwijs? Drs. Dinja van Gestel over de gevolgen voor je loopbaan als jeKinderen als kind je van talentdeniet leert straat herkennen. Ze is consulent en De rotjochies, de straatvechvestigingsdirecteur Bredadie vanhun Van tertjes, de kinderen Ede & partners. Van origine is ze dagen op de straten slijten, wijsgerig pedagoog. wat beleven zij, hoe ervaren

gezond geluk succes

zij de wereld? En hoe kunnen we hen de hand reiken? In Rotterdam vonden we mensen die het doen.

Benieuwd naar het geheim van de Struikelen over woorden vlinderwijze Vlaanderen? Dat doen scholen kinderenindie in beelden denken. Afﬁrmaties Briony Vandenbussche, Welke woorden zijn dat, oprichten hoe kun je stereen en kind bezielster, vertelt! helpen om die woorden de baas te worden? a dver tenti e A DVER TENTI E

Tekenen met kinderen Zinvol tekenen gebruik je als tussendoortje in de klas en in de kinderopvang, als verdieping van het tekenonderwijs, als oefening in de kinderyogales of als ondersteuning bij de kindertherapie. Vijfdaagse Zinvol Tekenen: woensdag 11 februari Doe meer met tekenen in de basisschool: vrijdag 9 maart Leerlingvolgsysteem Tekenen is meer! in Beeld: zaterdag 21april Gratis tips! Schrijf je in voor de nieuwsbrief en ontvang gratis tips over tekenen met kinderen. www.zinvoltekenenmetkinderen.nl

TE HUUR EDUCARE WORKSHOPRUIMTE Vrolijke lichte ruimte centraal in Nederland te Culemborg. Grootte: 16-20 personen voor een workshop, 24 voor een lezing. Goed bereikbaar, ook per openbaar vervoer. Vlakbij station, 12 minuten ten zuiden van Utrecht.

Informatie via: info@educare.nl

Colofon Educare

Educare is een uitgave van Stichting Universele Opvoeding. Voorzitter: Aad Streng Hannie Hanhart EducarePenningmeester: is een platform voor ouders,

opvoeders en leerkrachten die met passie voor Redactie opvoeden enHendrik liefde voor kinderen 16 werken aan Marsmanweg een duurzame4103 samenleving. WS Culemborg Educare is een verbindende in Tel 0345 52 38schakel 77 Mail redactie@educare.nl een levend netwerk van opvoeders die KvK: 41059473 een antwoord zoeken op de vragen van deze tijd: Aan deze Educare werkten mee - Hoe creëren we een interculturele samenleHoofdredactie Marijke Sluijter ving waarin kinderen zich deelFundamen van het geheel taal Eindredactie en coördinatie: en medeschepper kunnen voelen? Bladmanagement Frans de Steur Vormgeving FIZZ in marketing - Hoe dragen we bijondernemers aan een gastvrije aarde communicatie waar ieder kind&voldoende gevoed, Webredactie Patricia Ritsema van Eck en beschermd en onderwezen wordt? Dennis van Leeuwen

Leden van Educare onderhouden en maken Teksten gebruik van drie informatieve Patricia Ritsema van Eck, Jenkwebsites: Stronks, Marijke Sluijter, Irene Muller-Schoof, Lucie de Jong, www.educare.nl/opgroeieninverbondenheid Alberthe Papma, Marten Mulder, Matty van de www.educare.nl/opvoedingsboek.nl Rijzen, Maike Maria Hutjes, Claire Walkate, www.educare.nl/netwerkInformatie en Florence Deru, Annet Dane, Jeanne Buwalda, lidmaatschap: www.educare.nl

Marianne de Valck, Natascha Bruti, Anne Mijke van Harten, Marianne Offereins

STICHTING Beelden UNIVERSELE Erica Janse, Henriette Scheiuit, Angelique Boter, OPVOEDING

Admar Kwant, stock.xchng, Willem Blanken, Lies Post, Renate Giesbers, Diori van Elswijk, Bureau

Stichting Universele Opvoeding is in 1982 RIS, Ons Kindercentrum, Annie Bakker, Wendy opgericht, geïnspireerd door een internationale de Munk, Amy de Waele, Agnes Meijs, conferentie Italië waar de sprekers AlexandreinKühl Oliviera, Istock, Paul Spierings, Wolters opriepen tot eenWillemijn opvoeding in mededogen en verbondenheid als antwoord op Coverfoto: Barbara le Noble de milieu- en migratieproblemen die zij voorzagen. Abonnementsgegevens Het doelAbonnement: van de stichting is het initiëren, 5 nummers per jaar. steunen enbij verbinden vannummer visies eningaan. praktijken Kan elk gewenst die een bijdrage leveren aan het Kostenen verbondenheid. leven en leren in heelheid Abonnement 27,50deInontwikkelingen Nederland Om dienstbaar te zijn€ aan € 35,50 Binnen Europa binnen opvoeding, onderwijs € 42,50 Buiten Europa en hulpverlening heeft SUO het tijdschrift Educare en de website www.educare.nl in Educare abonneeservice het leven geroepen. Tientallen Postbus 105 vrijwilligers 2400 AC Alphen aan den Rijn leveren hieraan hun bijdrage. Tel 0172 47 60 85 Fax 0172 65 330 7

Visie op opvoeden Mail Educare@spabonneeservice.nl Educare is Latijn voor opvoeden, in de betekenis vanAdvertentie-acquisitie uitlokken tot ontwikkeling. Onderwijzen is hier van. Dailydeel productions Opvoeder zijn is:Pepijn Dobbelaer - voorbeeldpdobbelaer@virtumedia.nl en antwoord zijn voor het 030 693 31 92 opgroeiende kind; - een voedzaam klimaat scheppen waarin Seintjes ieder kind uitdrukking kan geven aan wat in Frans de Steur de kiem al aanwezig is. identeam@wxs.nl 55 65 91er verandering Stagnaties zijn het0575 signaal dat in de situatie nodig is. In de visie van SUO Websites is opvoeden een www.educare.nl levenslang dynamisch proces. De opvoeder www.educare.nl/netwerk ontwikkelt zich aan het kind, zoals www.opvoedingsboek.nl het kindwww.opgroeieninverbondenheid.nl zich aan de opvoeder ontwikkelt. Opvoeder zijn is een doorlopend proces Overname van en artikelen is toegestaan na van zelfopvoeding bewustwording. schriftelijke toestemming van de Opvoeden en leren beperkt zich nietredactie. tot gezin, kinderdagverblijf of klaslokaal, het ISSN: 0921-2426 leven zélf is de leerschool. Educare is gedrukt op ecologisch verantwoord papier voorzien van FSC-certificaat.

Informatieplatform en sociaal netwerk voor (ex)patiënten en naasten samen weten we meer

•

Vind betrouwbare medische informatie

•

Kom in contact met (ex)patiënten of naasten

•

Stel vragen, praat mee en deel ervaringen

•

Ontdek organisaties die je verder kunnen helpen