Opvoeden in Verbondenheid - inkijkje by Tijdschrift Educare Archief

Opv oe de n i n Verbo nde nhe i d Peter Jochems

COLOF ON Tekst en eindredactie: Peter Jochems Projectcoördinatie: Luc Van Elsacker Vormgeving: Nance Buys Een publicatie en initiatief van Jeugd & Vrede vzw. Dank aan allen die prachtige foto’s leverden: Timothy, WALTERito, Tim en Leen, Dominique en Hans, Anit, Bruno en Kristel, Iris en Steven, Hilde Guido Sam en Lise, Michiel en Lieve, Peter en Hilde, en Bob. Dank ook aan de medewerkers van de organisaties die tekst en foto’s bezorgden voor de bijlagen. Bedankt ook aan Gie Deboutte voor de documentatie en aan Anouk Depuydt, grondlegger van het opvoedingsmodel Verbondenheid, voor de regelmatige feedback tijdens het schrijven. Een aantal ideeën en voorbeelden kwamen uit enkele publicaties en we zijn de auteurs daarvan dankbaar: - Ik +Wij. Ik-realisatie en verbondenheid in het gezin, Marie-Jeanne Vanparys, 1996 - ‘Verbondenheid’ als antwoord op ‘de-link-wentie’, DIROO-Cahier, 2001, Anouk Depuydt e.a. - Praktijkverslag Verbondenheid in de klas – Over gevoelsvissen, fluistermonsters en verwenvriendjes, Geertje Bluekens - Website www.opgroeieninverbondenheid.nl: Marijke Sluijter

Jeugd & Vrede vzw Kon. Astridlaan 160, 2800 Mechelen T: +32(0)15 43 56 96 – F: +32(0)15 43 56 97 www.jeugdenvrede.be ISBN 9789 075 640 007 Jeugd & Vrede is een pluralistische jeugddienst (erkend en gesubsidieerd door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap), die sedert 1983 werkt rond vredesopvoeding. Jeugd & Vrede ontwikkelt producten om vredesopvoeding (in de brede betekenis van het woord) met kinderen en jongeren te concretiseren.Het is een brede waaier van producten. Het zijn reizende tentoonstellingen, publicaties voor kinderen en jongeren én voor hun begeleiding, vredeseducatieve uitstappen, enz. Op een speelse, vaak interactieve manier gaan deze producten dieper in op begrippen als: vooroordelen, conflicthantering, stereotiepen, pestgedrag, kinderrechten, omgaan met macht en onmacht. Er is ook een ruim aanbod om te “leren van oorlog”, zeg maar herinneringseducatie. Maar Jeugd & Vrede maakt niet alleen producten; ze begeleidt deze ook. Ook de opleiding en de vorming van begeleiders (in jeugdbewegingen, in jeugdateliers, speelpleinwerkingen, bij landelijke en gemeentelijke jeugddiensten) behoort tot haar doelstellingen. Jaarlijks organiseert Jeugd & Vrede ook een heel aantal zomerkampen voor kinderen uit armoedemilieus en uit asielcentra; dat gebeurt i.s.m. “vakantieparticipatie”. Vele producten kwamen tot stand in samenwerking met andere organisaties. De jaarlijkse catalogus Jeugd & Vrede geeft een volledig overzicht van de werking en het aanbod. Deze catalogus kan GRATIS aangevraagd worden.

Inhoud Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Door Anouk Depuydt (grondlegger van het model Verbondenheid)

Handleiding bij dit boek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Inleiding: kijken door de bril Verbondenheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Want: opgroeien in Verbondenheid is zélf kiezen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Lees niet verder, als… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Leeftijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

DEEL 1 Waarom opvoeden in Verbondenheid?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Wat Verbondenheid wel is en niet is. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Banden verhinderen probleemgedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Banden van Verbondenheid smeden: vijf levensdomeinen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Wat Verbondenheid niét is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 De appel, de spuitbus en de wortels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Het omgekeerde effect van wat bedoeld was . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Er goeie mensen van maken: de sleutel is Verbondenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Het kompas instellen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 De sleutel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Drie grondlagen van Verbondenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Rolmodellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Onze eigen rol als rolmodel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Onze eigen geloofwaardigheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Stout of braaf, goed en kwaad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Regels en tucht, geest en letter van de wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Onderscheid leren maken tussen goed en kwaad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Probleemgedrag: meestal niet erg, soms wel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Als het echt ontspoort. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Verbondenheid: voorkomen is beter dan genezen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

DEEL 2 Verbondenheid in vijf levensdomeinen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Band met zichzelf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4

Gevoelens herkennen en tonen: kleine kinderen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Zichzelf leren sturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Gevoelens uitspreken: grotere kinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Verbondenheid met alle stukjes van jezelf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Als het erg mis dreigt te gaan…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Verbondenheid en gebondenheid aan drugs, alcohol,… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Band met de ander. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71 Veel goed contact. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Ruzie: zelf uitpraten is banden smeden. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Een rustige, veilige omgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Lief zijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Competitiesport: geweld of Verbondenheid?. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Band met de materie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Voedsel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Speelgoed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Doorbreken van beschadigend gedrag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Band met de sociale omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Buurtleven. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Van buurt tot wijde wereld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Medemensen in nood. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Band met de natuur / het levensgeheel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Godsdienstige of andere levensbeschouwing en ‘het geheel’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 De natuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Kinderen Verbinden met de natuur en het levensgeheel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Respect voor alles wat leeft: van huisdieren tot kamerplanten. . . . . . . . . . . . . . . . . 105 De natuur en wij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Verbonden met de kringloop van leven en dood. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Het leven vieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Een deel van de kringloop: dankzij onze voorouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Rouwen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Bijlage: 15 organisaties die werken met Verbondenheid . . . . . . . . . . . 116 Nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151

Wat Verbondenheid wel is en niet is Banden verhinderen probleemgedrag Wie het leven als zinvol ervaart, staat sterker, is gelukkiger en kan het beste in zichzelf, de anderen en het andere naar boven halen. Onverschilligheid en geweld maken plaats voor een basishouding van respect. Delinquentie betekent crimineel gedrag. Laat ons dat woord eens letterlijk bekijken: dee-link-quentie. De link, de band ontbreekt of is verloren gegaan, wat leidt tot de-link-quent gedrag. Die term doet ons echter enkel denken aan misdadig gedrag (‘mis-daden’), maar we hebben het bij Verbondenheid niet alleen over gedrag dat onze samenleving afkeurt omdat het nu eenmaal de wet overtreedt. We hebben het over álle daden die ‘mis’ zijn, álle soorten van gedrag dat schade berokkent, ook als de wet daar niet over spreekt. Schade aan andere personen, aan dingen, aan de groep of de samenleving, aan de natuur, aan het levensgeheel. Het ontbreken van een link, een band met wie of wat schade lijdt, leidt tot het afwezig zijn van respect voor die personen of zaken. We vertalen de term de-link-quentie daarom in ‘probleemgedrag’. Foto Walter Van den Eynde

Probleemgedrag gaat samen met het ontbreken of wegvallen van banden. Evelien zou een ander meisje niet gepest hebben als er Verbondenheid was geweest met dat andere kind. Stijn zou wat zorgzamer met zijn nieuw fototoestel omspringen als dat hem erg dierbaar was, bv. doordat hij er mee voor had moeten sparen. Als Jessica en Bert zich goed en geborgen zouden voelen in een fijn schoolklimaat zouden ze minder ruzie maken. Een groep (een volk) waarmee wij ons verwant voelen, zullen wij niet vijandig behandelen. Maar hoe kweek je die banden, die Verbondenheid? Doordat kinderen iets ‘meemaken’, iets dieps ervaren. Kinderen hebben positieve ervaringen nodig waarin zij zich Verbonden voelen met zichzelf, de ander, de materiële dingen, de maatschappij, de natuur. Sommige negatieve ervaringen maken de schakels losser en

probleemgedrag of gedrag zonder respect neemt toe. Dat is weliswaar niet altijd zo: soms kan een dramatische of zelfs traumatische ervaring, na een goed verwerkingsproces, ons toch ook sterker maken, bv. het overlijden van een geliefde mens. Maar zéker is dat alle diep doorgevoelde positieve ervaringen de banden van ons kind sterker maken, ze bieden het ankers in het leven. Kinderen gaan zich dan meer inzetten en verantwoordelijkheid opnemen. Als opvoeders kunnen we die banden helpen vinden en ontwikkelen, door op zoek te gaan naar die positieve ervaringen van Verbondenheid en ze zoveel mogelijk aan onze kinderen te schenken. Verhaal uit de krant:

vriendschap met de trambestuurder In vier Antwerpse scholen leerden jongeren en trambestuurders elkaar beter kennen. Met goed gevolg. Tram 12 staat bekend als een ‘moeilijke’ lijn. Jan Van Dijck, initiatiefnemer: “Het belangrijkste was dat de bestuurders en de jongeren met elkaar kennismaakten. Nu kennen ze elkaar zelfs bij de voornaam. De jongeren zullen geen heibel meer veroorzaken bij iemand die ze kennen.” Jan hoorde later van een groepje dat kabaal maakte - tot een van hen plots de bestuurster herkende en zei: “’t Is Carine, hou het rustig mannen!” Ook een controleur maakte hetzelfde mee toen hij bij een ruzie op een nachtbus moest tussenkomen.

Banden van Verbondenheid smeden: vijf levensdomeinen Als we probleemgedrag willen vermijden moeten we dus aan die Verbondenheid werken. Het ontwikkelen of repareren van ontbrekende banden is de sleutel die wij zoeken: banden van Verbondenheid smeden met ‘alles in de omgeving’ dat schade zou kunnen oplopen of opgelopen heeft door probleemgedrag. ‘Alles in de omgeving’…: dat klinkt nogal vaag. Een overzichtelijke indeling van ‘de omgeving’ in vijf cirkels maakt het al wat concreter.

Als het echt ontspoort Uit de krant:

Handtassendiefstal op oudere dames, studenten die op straat door groepjes worden bedreigd tot ze hun spullen afgeven, drugsgebruik op speelpleintjes, pesten via de computer, wijken waar bepaalde kranten over schrijven dat de politie er niet meer durft patrouilleren… De kranten staan er vol van. Hoewel misdaadcijfers een andere taal spreken (de onveiligheid neemt namelijk níét toe), is het een feit dat het gevoel van onveiligheid toeneemt. Einde 2009 oogstte de burgemeester van Mechelen het beoogde succes bij zijn achterban met zijn plan voor ‘een eigen jeugdinstelling’ – lees: jeugdgevangenis. De roep om harde maatregelen neemt toe. Nultolerantie is de sleutel. De sleutel van wat? De sleutel die tegelijk de deur definitief dreigt dicht te gooien voor veel jongeren. Opsluiten wie zich niet aan de gangbare normen houdt en zich niet respectvol gedraagt, draagt de kiem in zich van nieuw geweld. Jeugdwerkers weten dat je dan geen onderscheid meer maakt tussen het gedrag en de persoon zelf: zijn/haar levensverhaal, behoeften, beweegredenen. En zonder dat inzicht kan je nooit met die persoon werken aan meer respectvol gedrag. Kinderen en jongeren hebben – meer nog dan volwassenen - nood aan kansen tot overleg en herstel. Ondanks de begane fouten, moet de weg naar een andere toekomst open blijven. Leren doe je met vallen en opstaan. Streng optreden, bestraffen, uitschelden, opsluiten doet bindingen (= Verbondenheid) – voor zover nog een beetje aanwezig – nog meer wegkwijnen, met het logische gevolg van nog meer probleemgedrag. In onze visie van Verbondenheid werk je dan beter in op het verantwoordelijkheidsgevoel van de jongere. Dat gevoel voor eigen verantwoordelijkheid spreek je aan door bijvoorbeeld de aangebrachte schade te laten herstellen door wie die schade toebracht. Door hem/ haar inzicht bij te brengen in de gevolgen voor de slachtoffers van dat vandalisme, die diefstal, dat gevecht… met de neus op de feiten. Je kunt dan proberen openingen te scheppen om ‘het goed te maken’, het recht te zetten, zelf te laten herstellen wat kapotgemaakt is. Zo schep je tussen de dader en de persoon of het voorwerp (opnieuw) een band die er voorheen niet (meer) was.

Een duidelijk afgelijnde opdracht om ‘het goed te maken’ is heel wat anders dan een louter bestraffend, negatief, uitstotend etiket opplakken. De kans is groot dat de jongere zich opnieuw een beetje nuttig voor de samenleving voelt, al wil of kan hij/zij dat misschien op dat moment niet toegeven. Het is een kans om verantwoordelijkheid op te nemen en de negatieve spiraal om te buigen. In de welzijnssector bestaat er zo een heel gamma aan methoden zoals bemiddeling, alternatieve sancties, werken met ‘contracten’ enz.

Verbondenheid: voorkomen is beter dan genezen Het is altijd beter te voorkomen dan te genezen: preventie is nuttig. Maar we moeten niet naïef zijn, Verbondenheid hélpt voorkomen maar is geen supertovermiddel. Verbondenheid levert een bijdrage voor een kleine (gezin, jeugdgroep,klas…) of grote samenleving met minder probleemgedrag. Het totaal uitroeien of voorkomen van élke vorm van respectloos gedrag, is echter een waanbeeld; het paradijs vol superbrave, heilige kinderen bestaat niet. Wel zetten we met Verbondenheid preventieve stappen in de richting van een gezin, een school, een samenleving met wat minder wrevel, geweld, criminaliteit. En het gaat met Verbondenheid dan wel om een betere, diepere, echtere preventie dan andere preventieve maatregelen.

Verhaal: Kelly en winkeldiefstal Een grote pakkans op winkeldiefstal is óók een preventieve maatregel. Op de plaatsen waarvan Kelly-met-de-grote-hebbegoesting weet dat je er door camera’s en winkeldetectives betrapt kan worden, zal ze minder snel iets ongemerkt in haar tas stoppen. Maar dat soort maatregelen is oppervlakkig, het werkt niet ‘in de diepte’: in een ander shopcenter durft Kelly het wel, en ze ligt daar niet van wakker, integendeel: ze is er fier op. Een andere Kelly zou echter nergens stelen, ze zou daar zelfs niet aan denken: ze handelt niet volgens van buitenaf opgelegde normen en controles, maar vanuit een inwendig besef van goed en kwaad, een grondhouding, een basisingesteldheid, haar eigen wil. Ze is immers Verbonden.

DEEL 2 Verbondenheid in v ijf le vens domei nen: -

band met zichzelf band met de anderen om ons heen band met de materiĂŤle dingen band met de sociale omgeving band met de natuurlijke omgeving / het levensgeheel

Band met zichzelf Wat ik ook wil zeggen is: mensen, praat zo veel je kan met de kinderen over hun gevoelens, over wat er in hen omgaat als ze kwaad worden. Dat is zeer belangrijk. (Een jongere die als kind dikwijls ontplofte in woedeaanvallen en zich zijn geduldige leraar herinnert) Wij zijn het zelf die onze gevoelens en onze verlangens voelen, die onze gedachten denken. Wij zijn het middelpunt van wat we beleven. Daarom is de band met zichzelf zo belangrijk als we willen werken aan Verbondenheid.

Tip: adem weg, die gedachten! Ook kinderen hebben soms last van rondmalende gedachten. Gevolg: slaap- en concentratieproblemen, geen rustige Verbondenheid met zichzelf. Een ademspelletje koppelt de uitademing aan het loslaten van gedachten en spanningen. Zeg dat je wijsvinger de steel van een paardenbloem is, met daarboven de uitgebloeide zaadbol. Adem in door de neus en blaas bij de uitademing denkbeeldig alle drukke gedachten met de zaadpluisjes hoog de lucht in. Paar maal herhalen. Of laat kinderen die angstig of opgewonden zijn, eens hun lievelingsliedje zingen of neuriĂŤn. Dat is een eenvoudige manier om hen snel weer terug te brengen naar hun vertrouwde ademritme. (Naar een tip van Simone de Groot op www.opgroeieninverbondenheid.nl)

Het is heel zinvol als kinderen/jongeren veel afweten over hoe dingen gemaakt zijn, waar werktuigen voor dienen, hoe iets in mekaar zit, hoeveel zorg er is besteed aan het maken van die voorwerpen, en door wie. Dat is trouwens tegelijk voor onszelf een interessante oefening! Ga dus ook zelf op zoek naar info (bv. Discovery Channel op tv; krantenknipsels; internet). Fleece kleding en sommige zitbanken in het park zijn gemaakt van gerecycleerde petflessen. Lederen schoenen: wat is leder eigenlijk? (Dat brengt ons tegelijk bij de band met de natuur via de dieren). Wie de eigen kamer – of de speelplaats – (al is het maar voor een beetje) mee opruimt of mag inrichten of ‘mag’ (moet) netjes houden, zal veel minder rommel op de grond gooien. Kinderen voelen zich dan van binnenuit mee verantwoordelijk. En zullen misschien zelfs mee ingrijpen of optreden tegen vandalisme door leeftijdsgenoten.

Voedsel Voedsel is ook materie. Veel kinderen en jongeren brengen bijzonder weinig respect op voor voedsel. Dan is er iets mis met de Verbondenheid ermee.

Verhaal: einde van de brooddoos? Zonder schroom kwam Christophe (16) thuis vertellen dat hij net zo doet als veel gasten in zijn klas: dikwijls gooien ze hun door mama of papa met liefde gesmeerde boterhammen gewoon weg, want ze hebben van de schooldirectie toestemming om op de middag de school te verlaten en in een broodjeszaak een broodje smos te eten. Duur, dat wel, maar veel cooler. Christophe werkt enkele uurtjes per week bij een internetbedrijf en kan het zich dus financieel wel permitteren. Verbieden had geen zin. Wel kon er met hem gepraat worden over het weggooien van waardevol voedsel. Ook spraken we nauwkeuriger met hem af op welke dagen we hem geen brooddoos meegeven, en vroegen we dat hij op zijn minst zijn volle brooddoos mee terugbrengt. De inhoud is misschien nog bruikbaar voor iemand van het gezin of desnoods voor de kippen of de vogels.

In het algemeen kunnen we onze (kleinere) kinderen leren dat we overschotjes toch nog nuttig kunnen gebruiken. Een overgebleven boterham in de ijskast blijft nog tot morgen lekker. Korstjes of kruimels lusten de vogels en de kippen wel.

Tip: waar komt het eten vandaan? Leer ze koken! Als je nooit zelf een hand uitsteekt bij het koken, kan je er lekker over mopperen. Je leert dan niet dat er veel bij komt kijken om een maaltijd op tafel te toveren. Als je van jongs af aan wordt betrokken bij het koken, sta je er heel anders tegenover. Je hebt meer begrip als het een keer niet zo goed gelukt is. En het feit dat je mee invloed hebt op het resultaat helpt ook natuurlijk! Leer kinderen al jong koken. Laat ze om de beurt helpen bij de avondmaaltijd. Zo hebben ouders steeds enkele momenten met een van de kinderen. Die mogen natuurlijk ook meedenken over het menu. (Naar een tip van Marlies Tjallingii op www.opgroeieninverbondenheid.nl)

Tip: snoep goed en ‘natuurlijk’! Voor het welzijn van ons lichaam en van ons milieu is het belangrijk dat we weer zo natuurlijk mogelijk gaan eten. Laten we dus van gewone dingen weer echte lekkernijen maken: in plaats van de plastic zakken uit de supermarkt, een snoeppot met rozijnen; stukjes kaas op een prikkertje met een dipsaus; rauwe miniworteltjes… Presenteer die hapjes zo, dat je kind er een gevoel van ‘verwennerij’ bij krijgt. Vervang geleidelijk de snoep- en chipsvoorraad door een gezonder aanbod. Ga uit van de smaak van je kind. Is het gek op zoet? Bedenk dan zoete hapjes als gedroogd fruit of zoete zonnepitjes. Een kind dat van hartig houdt is misschien heel blij met vers gebakken broodkorstjes waarvan het ‘kaaskoekjes’ mag maken door ze in geraspte kaas te dopen, of in knoflook met olijfolie. Praat er niet over, pas gewoon stilletjes het aanbod aan. (Naar een tip van Marijke Sluijter op www.opgroeieninverbondenheid.nl)

Verhaal: steentjes van op de top Peter: â&#x20AC;&#x153;Al van toen ik nog klein was, voel ik iets mysterieus, iets subliems, iets van religieuze mystiek op de top van een berg. Ik kon dat niet mee naar beneden meenemen. Over zoiets (letterlijk) onbeschrijflijks vertellen, het meedelen aan anderen, dat gaat niet. Ik nam daarom telkens een steentje mee in mijn rugzak. Al gauw waren het onze kinderen die de steentjes in hun zak meenamen. En wij zijn lang niet de enigen; Marie-Jeanne vertelde mij hoe haar gezin op het terras een hele verzameling keien en schelpen heeft aangelegd van op hun reizen: herinneringen aan een strand, een berg, een bos.â&#x20AC;?

Idee: gezinsecoteam Uit de krant:

108

Marie-Jeanne vertelt hoe zij thuis een ecoteam in het klein vormen: ze overleggen hoe en waarom ze best met water, elektriciteit, verwarming, verplaatsingen en afval omspringen. Verbondenheid met materie, en tegelijk met de natuur. Het zit in heel veel dingen. Met het hele gezin beslissen welke onderhoudsproducten we vanaf nu aankopen: welke zijn milieuvriendelijk, welke schade brengen ze (niet) toe? Is het waar dat de geurstoffen in ons wasmiddel slecht zijn voor de natuur, ondermeer omdat ze vlinders misleiden zodat die zich in beken op het water neerzetten en verdrinken? Laten we onze kleine gasten een foto van een vlinder opzoeken en op onze doos milieuvriendelijk wasmiddel plakken?

Tip: kijk om je heen en maak een foto Het kan heerlijk zijn om naar buiten te gaan om je omgeving te verkennen. Want wie weet hoe zijn omgeving er precies uitziet in weer of geen weer? Geef je kind een fototoestel (of een gsm met fotofunctie), en ga er op uit, op zoek naar mooie, opmerkelijke of gekke beelden. Stimuleer je kind om detailfoto’s te maken: een bloemblaadje, steentjes, bladeren aan een boom, regeldruppels. Laat je kind vooral veel om zich heen kijken en zich verwonderen. Leg de wolken vast. Of de rimpels in de sloot als je er een steen hebt ingegooid. En misschien zie je wel een leeg blikje cola op straat of een uitgetrapte sigarettenpeuk midden op de stoep. Of iets anders wat niet past in het landschap. Wie vindt en fotografeert de gekste, mooiste, meest bijzondere dingen uit onze cultuur en natuur? (Naar een tip van Tea Adema op www.opgroeieninverbondenheid.nl)

Tip: voel de stilte Ga in een cirkel met je oor op de aarde liggen, met de hoofden dicht bij elkaar, en luister naar de hartenklop van de aarde. Wat hoor je allemaal voor geluiden? Benoem ze om de beurt, tot iedereen is uitverteld. Daarna luistert iedereen naar de geluiden in zichzelf. Wat hoor je? Benoem ze om de beurt. Wat blijft erover? Stilte… blijf nu even liggen en ervaar de Stilte. (Naar een tip van Pia de Blok op www.opgroeieninverbondenheid.nl)

Tip: gras! Het contact met de natuur herstellen: begin met het meest voor de hand liggende, gras! Kinderen kennen gras van het gazon of het voetbalveld. Ze horen volwassenen mopperen over gras tussen de stenen, of dat er weer gemaaid moet worden. Hoog tijd om kennis te maken met de schoonheid en enorme verscheidenheid van gras. Ga met je kind liggen in een graslandje met hoog gras, bij voorkeur in de bloeitijd. Er zijn ontzettend veel soorten graspluimen. Wat zie je, hoor je, ruik je, voel je? En wat proef je als je op een halmpje bijt? En wat krioelt daar? Hoe zou zo’n kevertje dit oerwoud ervaren? Tijd om weer naar huis te gaan: dan neem je natuurlijk een mooi grasboeket mee…. (Naar een tip van Marijke Sluijter op www.opgroeieninverbondenheid.nl) 109

Opvoeden in Verbondenheid Het gebeurt toch bij iedereen? Ons kind pest, trappelt van woede, gooit met speelgoed. Of als ze al iets groter zijn: vandalisme, spijbelen, onverwerkt verdriet… Hoe gaan we daar best mee om? Hoe voorkomen we probleemgedrag? Opvoeden: we willen van onze kinderen, kleinkinderen, leden in onze jeugdbeweging ‘goede mensen’ maken. Die voor de wereld en de mensen om hen heen verantwoordelijkheid opnemen. En die dat doen vanuit zichzelf - en niet ‘omdat het moet’. Anouk Depuydt ontwikkelde ‘Verbondenheid’: een invalshoek waar we antwoorden in kunnen vinden. In het onderwijs leverde dat al vele rijke ervaringen op. In scholen werken aan een warm leefklimaat van Verbondenheid...: de bewijzen zijn er, het loont. Hoog tijd dus om deze aanpak uit te breiden naar het gezin, de buurt, de kinderopvang, de jeugdbeweging. Peter Jochems ging enthousiast in op de vraag om Verbondenheid met veel tips en voorbeelden te ‘vertalen’ voor ouders, grootouders, onthaalmoeders, jeugdbegeleiders en andere opvoeders. Als vroegere KSA-begeleider en leraar, als vader en grootvader, herkent hij in het model Verbondenheid immers erg veel van zijn eigen doen en laten, slagen en falen, hoop en verzuchtingen. Het boek staat dan ook vol verhalen uit het echte leven, met persoonlijke en eerlijke getuigenissen. Niet alleen van de auteur zelf, maar van een groot aantal volwassenen en kinderen in concrete opvoedingssituaties. Peter Jochems (1951), licentiaat TEW, PSW en Handelsingenieur, was eerst 15 jaar docent in het hoger onderwijs. Daarna schakelde hij over naar de vredesbeweging, een oude passie: eerst bij Jeugd & Vrede vzw, later bij Vredesactie. Daar was hij van 1989 tot 2005 onder andere eindredacteur van het Magazine voor Vredesactie. Daarna schreef hij verschillende vredeseducatieve publicaties, ondermeer voor Jeugd & Vrede vzw en het Vredescentrum Antwerpen.

In de bijlagen leest u hoe vijftien organisaties Verbondenheid toepassen in hun werking: Aarde-werk; Arnica vzw; Blabla - duurzaam communiceren, van hart tot hart; CEGO - Expertisecentrum voor Ervaringsgericht Onderwijs; Djapo vzw - mondiale vorming; Kinderrechtenhuis vzw; Kreakatau - yoga en creativiteit; Leefsleutels; Outward Bound; Pax Christi Vlaanderen; PRH Persoonlijkheid en Relaties; Suggnomè - Forum voor herstelrecht en bemiddeling; De Vuurbloem Centrum voor geweldloosheid in omgang en conflicthantering; Wereldwerkplaats vzw - mondiale opvoeding; en uit Nederland: Stichting Universele Opvoeding – Educare - ‘Opgroeien in Verbondenheid’ ISBN 9789 075 640 007

Met de steun van de Vlaamse Overheid