ACTUALITEIT
Europese dag van de patiëntenrechten
‘Doorsnee arts handelt sowieso in belang van patiënt’ ‘Dagen van’, zo kennen we er ondertussen meer dan 365. Ook gisteren stond ‘in het teken van’. Maar hadden we eigenlijk wel reden tot vieren tijdens de derde editie van de ‘Europese dag van de patiëntenrechten’? We vroegen het aan dr. Michel Deneyer, professor bio-ethiek aan de faculteit Geneeskunde van de VUB en kliniekhoofd pediatrie in het UZ Brussel. xtra aandacht voor de patiëndigde vorig jaar met succes zijn doctotenrechten is zeker niet overboraat(2) over dat onderwerp aan de VUB, en dig, gezien de gebrekkige kenis dus goed geplaatst om commentaar te (1) nis ervan bij patiënten én bij artsen ”, algeven. “De ‘traditionele’ patiëntenrechten volgen de meeste pediaters instinctief. dus prof. dr. Michel Deneyer. “Ik word Maar met de nieuwere nog geregeld opgebeld door andere specialis- In principe heeft een arts voor ‘emanciperende’ rechten hebben ze meer ten die vragen wat ik zou elke tussenkomst de doen in een welbepaaltoestemming van beide ouders moeite.” Andere moeilijkheid de situatie. En tijdens nodig, in de praktijk is zoiets met minderjarigen zijn mijn lessen bio-ethiek onhaalbaar de ouders. In principe merk ik ook dat de meesheeft een arts voor elke te studenten geneestussenkomst bij oordeelsonbekwame jonkunde te weinig vertrouwd zijn met de geren de toestemming van beide ouders materie.” nodig, in de praktijk is zoiets onhaalbaar. Dat ook de toepassing van de wet op de “In zijn adviezen stelt de Nationale Raad patiëntenrechten (WPR) door zorgverdaarom dat de expliciete toestemming strekkers beter kan – toch op sommige
© Dries Luyten
“E
Vooral op het vlak van patiëntenrechten voor de minderjarige patiënt is er nog werk aan de winkel.
vlakken – hoeft dan ook niet te verwonderen. “Doordat de meeste artsen hun beslissingen sowieso in het belang van de patiënt nemen, ligt de bevolking er niet echt wakker van dat zij de WPR onvoldoende kennen en toepassen. Maar dat neemt niet weg dat we bepaalde knelpunten weg moeten werken.”
Minderjarige patiënt “Er is nog heel wat werk op het vlak van de rechten van de minderjarige patiënt”, stelt Deneyer vast. De kinderarts verde-
8
van de twee ouders enkel nodig is bij irreversibele tussenkomsten, zoals een besnijdenis. Vraagt een oordeelsbekwame jongere om een irreversibele ingreep, dan moet de beslissing genomen worden in samenspraak met een multidisciplinair team.” En wat met de ouders in nieuw samengestelde gezinnen? Eigenlijk hebben enkel de biologische ouders recht op informatie over ‘hun kind’ en mogen alleen zij meebeslissen over de behandelingen die het moet ondergaan. Maar zoiets valt niet
ARTSENKRANT Vrijdag 19 april 2013 Nr. 2314
te rijmen met een situatie waarin de ‘nieuwe opvoedingsverantwoordelijken’ alle zorg voor de jongere op zich moeten nemen. “Inzicht en discretie van de behandelende arts zijn hier dan ook cruciaal”, aldus Deneyer.
Meerderjarige patiënt Bij de toepassing van de wet bij de behandeling van meerderjarige patiënten, ontwaren we eveneens heel wat knelpunten. Wat bijvoorbeeld met het recht op multidisciplinaire begeleiding in het belang van de patiënt? “Eigenlijk zou de behandelende huisarts altijd betrokken of op zijn minst geraadpleegd moeten worden door specialisten. Maar interdisciplinair overleg is tijdrovend én er staat geen vergoeding tegenover, en bovendien hebben huisartsen hun handen al meer dan vol.” Komt daar nog bij dat patiënten tegenwoordig meer en meer behandelingen en medicijnen willen, ook als de relevantie ontbreekt. Volgens de WPR hebben ze daar ook recht op, tenminste als dat past in een dienstvolle dienstverstrekking. Maar vraag is waar je de grens trekt. “Dezelfde bedenking gaat op voor het recht op informatie, voor en na de tussenkomst”, gaat Deneyer verder. “Uiteraard moet een arts zijn patiënten alle informatie verschaffen bij een belangrijke ingreep. Maar als hij dat ook doet bij iedere verkoudheid, kost hem dat disproportioneel veel tijd. In sommige gevallen is het dan weer niet gepast om alle informatie meteen mee te delen, nog voor de kadrering ontbreekt. Neem nu de resultaten van een mammografie. Die moet je toch kunnen plaatsen in het totaalverhaal van de patiënt?”
Vrije wilsbeschikking Op basis van het recht op vrije wilsbeschikking kunnen patiënten ook bepaalde medische tussenkomsten weigeren. “Als arts weet je zoiets evenwel niet altijd op voorhand, wat maakt dat het niet eenvoudig is om er rekening mee te houden”, licht Deneyer toe. “Eigenlijk zouden patiënten die ‘voorkeuren’ preventief moeten bespreken met hun huisarts. Ze kunnen dan al dan niet opgenomen worden
Dr. Michel Deneyer
in het medisch dossier, en officieel beschikbaar worden via het EPD.” Voorwaarde voor dat laatste is wel dat de patiënt het algemene eHealthConsent heeft ondertekend en zorgverleners zo toegang verleent tot al zijn elektronisch bewaarde medische gegevens. Deneyer, ook lid van het eHealth-platform, beseft dat die ‘algemene toegang’ verfijning verdient. “Want wie wil dat elke arts kan lezen dat hij ooit een jointje heeft gerookt of in een dronken bui zijn neus heeft gebroken? Een opsplitsing van de informatie in ‘kluisjes’, waar men artsen en andere zorgverleners apart toegang tot kan verstrekken, kan hier een oplossing bieden.”
Hoe moet het verder? De rist aan opmerkingen over de toepassing van de WPR ten spijt wil professor Deneyer zeker niet gezegd hebben dat ons land slecht scoort op het vlak van patiëntenrechten. “Zoals ik eerder al stelde, handelen de meeste artsen spontaan in het belang van de patiënt. Vandaar dat er ook amper klachten te noteren vallen”, klinkt het. “Maar het klopt dat we hier en daar nog kunnen bijschaven. Dat kan door patiëntenrechten al in de middelbare onderwijscyclus aan bod te laten komen – jongeren kunnen op die manier ook uitgroeien tot verstandig consumerende burgers. En in het hoger onderwijs, in de studies die verband houden met gezondheidszorg, moet de WPR verplichte materie zijn.” Tijs Ruysschaert 1. Schoonacker en Louckx: bevolkingsonderzoek (2011), onderzoek bij huisartsen (2007) en onderzoek bij specialisten en verpleegkundigen (2006). 2. Prof. dr. Michel Deneyer, Deontologische, ethische en wettelijke implicaties van de zorg voor minderjarigen (2012), ISBN: 9789057181238.