voorjaar 2012
DANTE Magazine van de Tilburg School of Humanities
/
Stijl Geen stijl
Paul Cobben “Deze schoenen zijn afgekeurd door mijn zoon.”
Van de redactie
Stijl / Geen stijl Sois belle si tu peux, sage si tu veux; mais sois considérée, il le faut.
Beaumarchais, Le mariage de Figaro. Dit nummer van Dante besteedt aandacht aan een
In deze aflevering vragen we Tilburgse studenten naar hun
intrigerend onderwerp dat door verschillende discipli-
ideeën over stijl, en zij tonen hun bescheiden opvattingen
nes in de Humanities wordt bestudeerd: stijl. Met ‘stijl’
daarover (we leven in Tilburg en niet in Parijs of Milaan).
benoemen we een veelheid van concepten: manieren van
Een filosoof schrijft een korte geschiedenis van stijl, een
schrijven en denken, opvattingen van (formele) esthetiek,
post doc karakteriseert de stijlen van ‘de nieuwe man’, de
of meer algemeen vormen van handelen. Stijl heeft te
sociologe bestudeert de stijl van de vrouwelijke leider, de
maken met identiteit en het maken van keuzen. Met stijl
uittredende wetenschapper memoreert stijlveranderingen
kun je uitdrukking aan iets geven en manipuleren. Stijl is
in zijn vakgebied. En verder komt aan bod: stijlen op Face-
gerelateerd aan mode en trends, maar ook aan wat we
book, de stijl van de fotografe en een tentoonstelling over
‘paradigmawisseling’ noemen in de wetenschap. Stijl is
de verandering in stijl met betrekking tot het dekken van
serieus en spel tegelijk. Dat laatste zien we bijvoorbeeld
de tafel. Stijl is onnozel en belangrijk. Maar we ontkomen
op de website van Geenstijl.nl, waar men onder het motto
er niet aan onszelf ten opzichte van verschillende stijlen en
‘tendentieus, ongefundeerd en nodeloos kwetsend’ gren-
van Geenstijl.nl te markeren. Wees mooi als je kunt, verstan-
zen opzoekt van fatsoen en wellevendheid en probeert
dig als je wilt, en zorg vooral dat je meetelt.
de sociaal-ethische codes van samenleven op te rekken. Soms is dat grappig, vaak platvloers en meestal is het meer een kwestie van aandacht trekken dan van door-
Odile Heynders
dacht redeneren. Geenstijl.nl illustreert het ontbreken van
Hoofdredacteur
(een eenduidige) stijl in onze huidige Nederlandse cultuur, maar past ook in een democratie die diversiteit hoog in het vaandel houdt.
2
Inhoud 04
10
13
14
Van de redactie 02 ‘Power dressing’: de kledingstijl van Hillary Clinton 04 Alkeline van Lenning
Studentikoos: de nieuwe subcultuur? 07 Elma Dujso
‘Dat is geen stijl!’ 10 Frans van Peperstraten
De inspiratie van… 13 Olga Zweekhorst
De tentoonstelling - Van een mooi bord kun je niet eten 14 Liesbeth Hoeven
Fashioning yourself 16 Piia Varis
Beledigen als stijlmiddel? - Het Hufter Manifest van Geen Stijl 18 Odile Heynders
Afscheid van de wetenschap 21
Bert van Roermund
Delen op Facebook: je identiteit op het spel 22 Dana Filonova
Column – De gustibus et coloribus non est disputandum 26 Veerle Draulans
Tot slot... 27
3
4
‘Power dressing’
de kledingstijl van Hillary Clinton Vrouwelijke leiders hebben de neiging de kleding van hun mannelijke collega’s te imiteren. Ze verschijnen in keurige blazer en pantalon of in mantelpakjes in veilige, gedekte kleuren. Dat het ook anders kan, laat Hillary Clinton zien. Uiterlijk en macht zijn met elkaar verbonden. Kleine
De naïeve verwachting van de vrouwenbeweging dat
machtige mannen compenseren vaak hun bescheiden
emancipatie de bevrijding van schoonheidseisen en
lengte met een explicieter aanspraak op gezag dan boom-
slankheidsterreur met zich mee zou brengen, is allang
lange bestuurders. Denk aan Sarkozy of Napoleon. Voor
gelogenstraft. Het lijkt ook wel of er meer over het vrou-
vrouwelijke publieke leiders, spelen charme, aantrekkelijk-
welijk uiterlijk te bespreken valt (denk aan Maxima versus
heid en een eventueel gebrek daaraan een veel grotere
Willem Alexander). Zo noemde een sportrecensent in zijn
rol dan voor de mannen. Een machtige vrouw als Angela
bespreking van het kunstrijden op de schaats, de man-
Merkel is zo gekleed dat haar lichaam er niet toe doet. Zo
nelijke schaatser een klimrek voor de kunstrijdster in het
kleden ook mannen zich. Lichaamloos lijken, is een veilige
leuke pakje.
strategie voor een politiek leider. Maar deze weg staat
Dat de blik op de vrouwelijke verschijning niet alleen een
voor vrouwen nooit helemaal open. Er is uiteindelijk altijd
nadeel hoeft te zijn, bewijst de metamorfose van Hillary
de schattende blik en het onvermijdelijk oordeel. Neem
Rodham Clinton. Op de foto’s van haar als first lady, is
bijvoorbeeld de vulgaire uitspraak van Silvio Berlusconi
ze de verzorgde charmante echtgenote die de wereld ver-
over de ‘onneukbaarheid’ van Merkel vanwege de omvang
wacht. Ten tijde van het presidentschap van haar man was
van haar achterwerk.
er nooit veel te doen over haar uiterlijk. Maar de laatste
5
Birgit van der Wiel “Echt op grote voet leef ik niet, zoals je ziet.”
6
jaren is dat veranderd: Hillary liet
Waar is Hillary mee bezig? Als we
ware een tweede taal die de gespro-
haar haar groeien. Niet volgens de
haar nauwkeurig bekijken tijdens drie
ken tekst bekrachtigt.
verwachting; oudere vrouwen dragen
spraakmakende ontmoetingen eind
hun haar doorgaans juist korter dan
vorig jaar, vinden we het antwoord.
De vrouw wier man voor het oog van
toen ze jonger waren. Als het haar al
Ze gebruikt haar uiterlijk geregeld
de wereld overspel pleegde met een
lang is, wordt het opgestoken. Maar
als een statement. Zo zond het witte
stagiaire die haar dochter had kunnen
Hillary laat het groeien en draagt het
jasje van Chinese snit waarin ze in
zijn, heeft haar toevlucht niet gezocht
geregeld los of in een paardenstaart.
november 2011 de Birmeese Aung
in de cosmetische chirurgie. Ze heeft
Ook niet direct beschouwd als een bij
San Suu Kyi ontving, een overduide-
zich niet gestort op een verjongings-
haar leeftijd passende haardracht. De
lijke boodschap van gelijkgezindheid
kuur of dieet, maar op verschil maken
grijze strepen in het haar worden niet
en solidariteit. Het gifgroene wollen
in de wereld. Zij zet daarbij al haar
meer geverfd. Ze steekt het haar ook
mantelpak en de strakke paarden-
wapens in en beschikt over een groter
wel eens op, maar dan trekt ze het
staart waarmee ze in december
arsenaal dan de mannelijke leiders:
strak achterover en heeft ze op haar
Poetin tegemoet trad, spraken een
she’s got the looks.
achterhoofd een klein knotje. Niet het
andere taal. In oktober droeg ze in
meest flatteuze kapsel... De afgelo-
het Pakistaanse Islamabad geen
pen jaren is ze zwaarder geworden.
hoofddoek, toen ze de plaatselijke po-
Alkeline van Lenning
Haar toegenomen omvang is vaak
litieke leiders maande om de veilige
Universitair hoofddocent en Dean
duidelijk zichtbaar. Haar kledingkeus
havens voor terroristen te elimineren.
van de opleiding Liberal Arts and
is niet gericht op verhulling. Toch
Ze droeg het haar juist los, bijna als
Sciences aan de Tilburg School of
verwaarloost ze haar uiterlijk niet:
provocatie. Verder was ze als een ste-
Humanities
ze draagt sieraden en zorgvuldig
vige mannelijke leider gekleed. Hillary
aangebrachte make up. Haar kleding
gebruikt haar uiterlijk dus om haar
is dan niet verhullend maar wel van
standpunten en haar politieke acties
hoge kwaliteit en haar coiffure is
in het kader van het Amerikaanse
dan niet flatterend, maar zeker niet
regeringsbeleid te onderstrepen. Ze
onverzorgd.
spreekt met haar verschijning als het
Studentikoos:
de nieuwe subcultuur? Wat zegt kleding over jou als persoon? Kleden economiestudenten zich anders dan filosofiestudenten? Wat vinden internationale studenten van de ‘Nederlandse kledingstijl’ en wat voor verschillen ontdekken zij in vergelijking met hun eigen stijl? Met deze vragen ben ik op pad gegaan en heb ik een groep studenten vanuit diverse disciplines geïnterviewd. Jinwei Zhang,
tweedejaarsstudente International Business Administration, China
“Ik vind het niet erg belangrijk hoe ik
is really important. I was always told
me kleed. Meestal draag ik gewoon
that the first impression is the one
een trui en een spijkerbroek. Ik ga
that counts the most, so I am careful
dan ook graag voor het gemak en
to choose my clothes when I shop
denk niet veel na over wat ik zal
and when I dress. Sadly, in Mexico we
dragen”, vertelt een filosofiestudent.
have a saying: their treatment to you
Voldoet deze beschrijving aan onze
depends on your appearance.” Als je
verwachtingen van een filosofiestu-
het mij vraagt, is het onmogelijk om
dent: iemand die weinig aandacht
conclusies te trekken op grond van de
besteedt aan zijn uiterlijk, voortdu-
studies die de studenten volgen. Na-
er één element dat alle geïnterviewde
rend in de boeken zit, een baardje
tuurlijk hebben we allemaal bepaalde
studenten, ongeacht het geslacht,
heeft en niks geeft om materiële
vooronderstellingen bij bepaalde
verbindt, namelijk het feit dat ze het
zaken? Is er een verschil tussen de
typen studies en soms kloppen deze
van belang vinden om zich comfor-
manier waarop studenten van de eco-
ook, maar dit hoeft uiteraard niet
tabel en ‘zichzelf’ te voelen in de
nomische en business-gerelateerde
voor alle studenten te gelden. Opmer-
kleding die ze dragen. Een studente
studies en studenten van de geestes-
kelijk is ook dat het verschil tussen
Liberal Arts geeft dan ook aan: “Het
wetenschappelijke en sociale studies
de manier waarop meiden naar
is niet de kleding op zich die ik
zich kleden? Hecht de eerste groep
kleding kijken en de manier waarop
belangrijk vind, wel het gevoel dat ik
studenten meer waarde aan hun
jongens naar kleding kijken niet groot
ervan krijg.” Een studente Psycho-
uiterlijk dan de tweede groep? Een
is. Beide groepen zijn zich bewust
logie voegt daaraan toe: “It is most
student Bedrijfseconomie geeft aan
van de grote invloed die kleding kan
important for me to feel comfortable
dat een eerste indruk in de meeste
hebben. “De kleding die ik draag en
in my clothes and I especially feel
gevallen allesbepalend is: “Een nette
de manier waarop ik me kleed, vind ik
comfortable when the way I dress
verschijning is voor mij belangrijk,
heel belangrijk. Het is een manier om
reflects who I am.” Kleding kan dan
want het geeft een indruk van de
te laten zien wie ik ben en in welke
ook opgevat worden als een schakel
persoon onder die kleding. Het is een
kleding ik me op mijn gemak voel.
tussen de drager en de buitenwereld.
weerspiegeling van jezelf.” Ook een
Het zegt ook iets over hoe ik aankijk
Door middel van je kleding com-
internationale economiestudent uit
tegen verzorging en uiterlijk”, vertelt
municeer je met de buitenwereld.
Mexico vertelt: “The way one dresses
een studente Psychologie. Tevens is
Het is dan ook aan jou wat je ermee
I want people to see me as a reliable (and if possible smart) young student with passion and energy. I consider my clothing style as a mix of the Western, Chinese and a little bit of the Korean style. My style is simple, easy, comfortable, not too much decoration and not dull.
7
Herman Beck “Ik heb klapperboomvoeten (hoge wreef, brede voet). Alleen Van Bommel heeft breedtematen.”
horen en het maar niets vinden om onderverdeeld te worden in groepen. Kunnen we op basis hiervan stellen dat de tijd van subculturen voorbij is? Sommige studenten geven aan dat hun kledingstijl ‘mainstream’ te noemen is, maar geven ze hier niet mee aan op te willen gaan in de massa en dus juist wel ergens bij te willen
Koen Peters,
tweedejaarsstudent Econometrie, Nederland
Mijn kledingstijl behoort vooral tot de subcultuur ‘metalheads’, hoewel ik mij over het algemeen niet met deze mensen identificeer. Ik identificeer mij meer met fairygoth en steampunk, maar die hebben een kledingstijl die toch echt niet past bij het dag-totdag leven.
Rinske Weustenenk,
tweedejaarsstudente Bedrijfseconomie, Nederland
horen? Anderen beweren weer onder de subcultuur ‘studentikoos’ te vallen. Door zichzelf als ‘student’ te beschouwen, plaatsen ze zichzelf toch
Mijn kledingstijl zou ik omschrijven als simpel, netjes en comfortabel. juist in een bepaalde groep, namelijk die van studenten? Misschien is er tegenwoordig dan wel geen sprake van losse subculturen, maar van één grote cultuur. Ik heb dan ook enkele internationale studenten benaderd met de vraag of ze verschillen zien tussen de kledingstijl in Nederland
wilt uitstralen. Het is ten slotte een
en in het land van herkomst. En is er
manier om uiting te geven aan wie
überhaupt zoiets als de ‘Nederlandse
je bent en er is altijd de mogelijkheid
kledingstijl’? De economiestudent uit
om zelf te kiezen en te creëren. “Het
Mexico merkt op dat de Nederlandse
is alsof je elke dag een nieuw, leeg doek hebt waarop je een soort kunstwerkje kan maken en waarmee je kan
Jori Arts,
tweedejaarsstudent Bedrijfseconomie, Nederland
experimenteren”, aldus een studente Liberal Arts.
De tijd van subculturen voorbij? “Ik schaar me niet graag onder een subcultuur. Ik wil dan ook bewust niet bij een groep horen”, aldus een student Bedrijfseconomie. De studenten geven aan nergens bij te (willen)
8
kledingstijl behoorlijk homogeen is: “What I have noticed is that Dutch fashion is more homogenous in both men and women and with all sorts
Mijn stijl zou ik omschrijven als klassiek. Ik ben redelijk gestructureerd en net. Shabby kleding zou niet bij mij passen. Ik draag dan ook vaak en graag een overhemd, jasje of polo. Vaak wordt dit toch wel onder ‘kakker’ verstaan, maar daar identificeer ik me liever niet mee.
of clothes. I can notice if someone is Dutch or not by the style and kind of clothes that person is wearing. Therefore, the statement that clothing is a reflection of one’s personality may not be true in this country with each person, but rather true for the culture as a whole.” Ook een studente Psychologie uit Duitsland merkt op dat
Timo Deist,
vierdejaarsstudent Econometrie, Duitsland
Oscar Rivera,
tweedejaarsstudent Economie, Mexico
I describe my style as rather preppy, but I always try to keep unique to stand out from the rest. I was always told that the first impression is the one that counts the most, so I am careful to choose my clothes when I shop and when I dress. Sadly, in Mexico we have a saying: their treatment to you depends on your appearance.
I would describe my clothing style as a mixture of casual and more ‘neat’ clothing: shirts, plain jeans and leather shoes. What I want to express with my clothes is commitment. I think one should represent oneself properly on campus.
my opinion, the clothes might appear less fashionable, but the way people dress is more independent and reflects better who they really are and not just a trend everyone follows.” Tot slot vertelt een studente International Business Administration uit China dat Chinese meiden in vergelijking met Nederlandse meiden graag
er enige verschillen zijn tussen de
lieflijk, schattig en kinderlijk gekleed
Nederlandse en Duitse kledingstijl:
gaan. Ze vertelt: “What I observed
“I have the impression that here in
in the Netherlands is that people try
the Netherlands people dress in a
to dress according to their age. The
more fashionable way. Compared to most Germans the Dutch appear way neater. Still, it doesn’t mean that the Dutch dress ‘better’ or more individual. I rather have the impression that they just follow the newest trends. In Germany, (just as in the Netherlands) you see H&M style and Zara all over. Still, you also come across a lot of rather practical clothes. I like to call the style of Germans in their middle age ‘outdoor’ clothing. Generally, in
Simone Wegman,
tweedejaarsstudent Bedrijfseconomie, Nederland
Mijn stijl is eclectisch te noemen. Ik vind het erg leuk om streetstyle blogs te bekijken, omdat ik op die manier een goed idee krijg van hoe ik het ‘extreme’ kan vertalen naar mijn eigen kledingkast, dus wat past bij mijn smaak, stijl en budget.
funny thing is that sometimes young girls and their mothers shop in the same store, wearing the same brand. In China however, there are different brands and designs for different ages. People usually don’t mix the agegap.”
Elma Dujso Bachelorstudente Filosofie aan de Tilburg School of Humanities
9
Ineke van Holst “Ik vind de kleuren prachtig en niemand anders heeft deze schoenen.�
David Teniers de Jonge, Aartshertog Leopold met Anthonius Triest in zijn Brusselse schilderijengalerij, 1651, Perworth House, The National Trust (Lorg Egremont Collection)
10
‘Dat is
geen stijl!’
Filosoof Frans van Peperstraten exploreert het begrip ‘stijl’. Heeft het een ethische of esthetische lading? Hoe heeft ‘stijl’ zich ontwikkeld de afgelopen decennia? En wat heeft ‘GeenStijl’ te maken met de roep van het volk om stijl? Het woord ‘stijl’ heb ik als kind alleen
zou bijvoorbeeld zijn: alles in één
de retorica van de oudheid werd van
maar leren kennen in de negatieve
kleur, van één stof en in dezelfde
een goede stijl gesproken als aan vier
uitdrukking “dat is geen stijl!”. Dat
vorm. Maar dat noem je geen stijl.
eisen was voldaan: 1. correct taalge-
kreeg je te horen van een ander kind
Stijl is wat spreekt, dat wil zeggen,
bruik (goed Latijn), 2. duidelijkheid
als je die bij een spel op het veldje
wat als stijl zelf spreekt doordat het
(liefst zelfs pregnantie ), 3. versiering,
in de buurt iets had aangedaan. Ook
de samenstellende dingen tot elkaar
en 4. adequaatheid. De versiering, de
mijn moeder zei het, bijvoorbeeld
doet spreken.
opsmuk, was het eigenlijke esthe-
wanneer ik te laat thuis kwam. Het
Maar je kunt het woord ‘stijl’ toch
tische element. Door bijvoorbeeld
leek dus om een ethische uitspraak te
ook bij één ding op zich gebruiken?
een vergelijking met andere, reeds
gaan, equivalent aan “dat mag niet”
Dat is toch wat we doen wanneer we
bekende, grootse zaken mocht je de
of “dat kun je niet maken”.
een voorwerp als ‘typisch’ Jugend Stil
dingen mooier maken dan ze zijn.
Pas veel later, op de middelbare
benoemen? Maar daartoe komen
Adequaatheid betekende dat de stijl
school, bleek ‘stijl’ een positief en
we alleen indien we al eens andere
moest passen bij het onderwerp en
esthetisch begrip te zijn. Een wat
voorwerpen van dezelfde stijl hebben
bij de situatie. Natuurlijk, geen luch-
vreemd begrip ook, want er werden
gezien. En dan is die betrekking met
tige stijl in een grafrede. Daarmee
wel allerlei stijlen in de kunsten be-
andere dingen er dus toch. Wel is dit
werd in feite gezegd dat de stijl een
noemd, maar wat het woord ‘stijl’ zelf
een andere betrekking: niet meer de
band onderhield met de waarheid, de
betekende, werd niet uitgelegd. Het is
combinatie van verschillende soorten
redenering was immers: als de zaak
zo’n woord waarvan je wel ongeveer
van dingen, maar de herhaling van
deze is, hoort daar die stijl bij. Onze
weet hoe je het kunt inzetten, maar
dingen die in een bepaald opzicht
‘eigen’ Dante heeft de laatste twee
waarvan je geen goede definitie kunt
hetzelfde zijn. Een voorwerp citeert
criteria nog uitdrukkelijk aan elkaar
geven.
een reeds herkenbaar geworden
gekoppeld: ‘stilistische versiering’
‘Stijl’ zit dicht bij een andere esthe-
stijl. Daar ligt overigens een tweede
moest adequaat zijn aan de zaak
tische term, namelijk ‘vorm’, maar
valkuil voor wat stijl wil zijn: wanneer
waarover gesproken en geschreven
terwijl ‘vorm’ meestal op één ding
iets één en al citaat is, wordt dit zo
werd.
slaat, lijkt ‘stijl’ altijd naar een relatie
herkenbaar dat alleen de stijl herkend
van meerdere dingen bij elkaar te
wordt, niet meer de persoon of de
Toch ligt in deze redenering ook
verwijzen. We noemen een kamer
zaak die zich met de stijl tooit. De
de oorzaak van de irritaties die het
stijlvol ingericht wanneer de voor-
stijl doet niet meer iets spreken, maar
begrip ‘stijl’ later is gaan oproepen.
werpen in de kamer goed bij elkaar
wordt doel op zich, stijl om de stijl.
Vanuit het principe van adequaatheid
en bij het uiterlijk van de kamer zelf
Heeft stijl altijd met uiterlijkheden
vonden twee ontwikkelingen plaats.
passen. Stijl heeft te maken met
van doen? Ja en nee. Ja, want het gaat
Allereerst ontstond het onderscheid
eenheid en harmonie. Maar hier ligt
om de manier waarop iets verschijnt.
tussen een hoge of verheven stijl, die
ook de eerste valkuil: hoe groter de
Nee, want de stijl moet zich niet
met name adequaat zou zijn in de
eenheid, hoe minder elk ding op zich
losmaken van datgene wat verschijnt.
tragedie, en een lage stijl, die toepas-
opvalt. Immers, de ultieme eenheid
Althans, dat was het oude idee. In
selijk zou zijn in de komedie. Punt is
11
Omid Feyli “Deze schoenen zijn comfortabel en netjes tegelijk en daarom draag ik deze graag.”
dat dit onderscheid vermengd raakte
naar het onberegelde genie van de
Er heeft een omkering plaatsgevon-
met het sociale onderscheid: de hoge
individuele kunstenaar. Stijl werd
den. Het is nu het volk dat stijl wil en
stijl werd gezien als ‘spreekbuis’ van
op een bepaald moment gezien als
zich van twee kanten bedreigd voelt
de hogere laag van de bevolking, ter-
het persoonlijke ‘handschrift’ van de
door stijlloosheid. Ten eerste van de
wijl de lage stijl het spreken nabootste
kunstenaar. Deze subjectivering trad
kant van de kunstenaars, die zich nog
van ‘het volk’, dat wil zeggen het
vervolgens buiten de oevers van de
sterker gedwongen voelen elk idee
plebs. Tevens verschoof ‘lage stijl’ naar
kunsten. ‘De stijl is de mens zelf’, is
van stijl te verwerpen. Een voorbeeld
‘zonder stijl’. Paradoxaal genoeg werd
een beroemde uitspraak van Buffon
van de tweede bedreiging ligt bij
het op een bepaald moment als een
uit 1753. Nietzsche maakte de band
de nieuwssite die niet voor niets
literaire vondst beschouwd om ‘het
tussen stijl en waarheid tot een zeer
GeenStijl heet en zichzelf aanprijst
sociale ongestileerd te laten spreken’
losse, want tot een veelheid: waar-
als ‘tendentieus, ongefundeerd en
(Auerbach). Het volk is stijlloos. Om-
heid is volgens Nietzsche slechts een
nodeloos kwetsend’. Het valt niet uit
gekeerd wordt stijl dan een middel om
stijl, in de zin van een perspectief, en
te sluiten dat hun brutale benadering
zich boven het volk te plaatsen. Gedis-
daarvan zijn er noodzakelijkerwijs vele.
soms nieuws oplevert dat vroeger
tingeerdheid en snobisme – je kan er
Het pluralisme is onontkoombaar, de
verborgen bleef. Maar de twee oprich-
een hekel aan krijgen als je niet bij die
moderne samenleving bestaat bij wijze
ters verdienden al na relatief korte tijd
hogere klasse hoort of wilt horen.
van wonderbare stijlvermenigvuldi-
met de verkoop van 40% van de aan-
De tweede ontwikkeling was de
ging. De avant-gardes in de kunsten
delen aan De Telegraaf 2.6 miljoen
uitbreiding van het stijlbegrip van de
hebben ons het spel van de stijlen
euro. Het is nu de bezittende klasse
retorica naar andere kunsten, zoals de
geleerd: je wijkt af van de gevestigde
die zich met de hufterigheid inlaat.
muziek, de beeldende kunsten etc.,
stijl, maar voordat je het weet word je
En het heeft geen zin meer om “dat
een uitbreiding die een opsplitsing
geïmiteerd en blijk je de aanzet te heb-
is geen stijl” te roepen. Maar ook niet
met zich mee bracht: de stijl ging per
ben gegeven tot het ontstaan van een
om te zeggen dat we ieder onze eigen
genre. Gesteld werd dat een kunstgen-
nieuwe stijl.
stijl moeten zoeken. Wel of geen stijl
re bepaalde ‘stijlwetten’ impliceerde,
In de huidige samenleving is stijl een
is gewoon niet belangrijk.
die je niet zo maar naar een ander
sociale aangelegenheid geworden.
kunstgenre zou mogen overplaatsen.
Ook in die zin dat de massacultuur
Frans van Peperstraten
Eeuwenlang zijn hierover geforceerde
schreeuwt om stijl. De behoefte tot
Universitair hoofddocent bij het
discussies gevoerd, die wij helemaal
imiteren en zich ergens aan vast te
Department of Philosophy van de
niet meer begrijpen: mocht Shake-
kunnen houden is groot. Het dagelijks
Tilburg School of Humanities
speare dat wel doen, die stijlvermen-
leven raakt geësthetiseerd. Stijl is
ging? Was Cervantes zijn tijd ver
vooral levensstijl geworden. In feite is
vooruit, met die stijlwisselingen? Stijl,
hiermee een nieuwe norm naar voren
gekoppeld aan de zaak, aan de waar-
getreden: we moeten de indruk wekken
heid, was een normatieve aangelegen-
ons leven in de greep te hebben en er
heid. Het moest zo en niet anders.
als een ware kunstenaar vorm aan te
Stijl explodeerde. Allereerst verschoof
kunnen geven.
stijl van de wetten van het genre
12
v
De De... inspiratie van... inspiratie van Het blote oog voor E&B
Mijn vader had een abonnement op het tijdschrift Scientific American. Aangetrokken door de veelkleurige artist’s impressions van hoofdzakelijk natuurkundige, technische of
Zelfportret (detail), 1986
biologische verschijnselen op het omslag, bladerde ik daar als puber regelmatig in. Tot ik op een keer overrompeld
dat de mens nooit in staat zou zijn om alle menselijke
werd door een artikel over psychologisch onderzoek waar-
verschijnselen ‘met het blote oog’ waar te nemen. Sommige
in onder meer werd beschreven dat baby’s een paar dagen
zijn moeilijk toegankelijk, andere verhullen of verschuilen
na hun geboorte, mits daarbij uiteraard door volwassen
zich, en soms moet je er dus ook nog eens op tijd bij zijn
handen ondersteund, gecoördineerde loopbewegingen
om er een te kunnen waarnemen: één keer knipperen en het
kunnen maken op een effen ondergrond. Na een paar
is weg. Troostrijk is dan de gedachte die mij naar aanleiding
weken verdwijnt deze vaardigheid om rond het eerste le-
van het artikel tegemoet kwam, dat het niet écht weg hoeft
vensjaar terug te keren, waarbij het kind dan echter pas na
te zijn: dat wat je waargenomen hebt een snapshot uit een
langdurig oefenen weer met voldoende coördinatie loopt.
film is, een scène uit een script, een door bliksem- of flits-
Ook complexere perceptueel-motorische vermogens,
licht hel verlicht tafereel dat daarna vanwege onderbelich-
zoals oog-hand-/oor-hand-coördinatie en gedragsimitatie,
ting niet goed zichtbaar meer is – maar in essentie gewoon
en later in de jeugd cognitieve taken zoals het inschatten
doorgaat.
van het gewicht van een object, blijken na een zekere tijd te verdwijnen, en keren pas later in de ontwikkeling van
En het is juist die spanning tussen terloopse momentopna-
het kind terug. Wonderbaarlijk vond ik het gegeven dat de
me en onzichtbare voortbeweging waardoor ik zo geïntri-
mens een vermogen bezit, het vervolgens kwijtraakt, om
geerd ben door fotografie, meer specifiek: het fotograferen
het later opnieuw te verwerven. Wat is, verdwijnt, en keert
van menselijke gezichten. Het meest fascinerend vind ik
terug.
die portretfoto’s waarbij het totaalbeeld van de oogopslag,
Verrast meende ik er bovendien in te lezen dat dit vermo-
mondvorm, huidlijnen, halsbuiging, blikrichting en dergelij-
gen bijna toevallig was blootgelegd: zouden de onderzoe-
ke de suggestie wekt van een verhaal dat door het hoofd van
kers even niet goed hebben opgelet, dan hadden ze dit
de geportretteerde speelt en waar jij als toeschouwer in bent
gedrag niet waargenomen. Dat wetenschappers eerder een
gevallen. Uiteraard probeer ik – in al mijn fotografische naï-
bepaald gedrag ontlokken om een hypothese te onderzoe-
viteit en zonder professioneel instrumentarium – met mijn
ken dan dat zij een verschijnsel toevallig of zonder voorop-
analoge (ja, juist!) spiegelreflexcamera zelf ook dergelijke
gezet plan ontdekken, besefte ik toen als zestienjarige nog
fotoportretten te maken. Om een glimp waar te nemen van
niet. In wezen doet dat er ook niet toe: al lezende groeide
de binnenwereld waarin de gefotografeerde persoon zich
mijn interesse in menswetenschappen.
bevindt, iets wat je niet te zien had gekregen als je er met je
Allereerst gaf het mij in dat het onderscheid tussen aange-
camera niet op tijd bij was geweest. Toevalligheidsfotogra-
boren en aangeleerde vermogens bij de mens wellicht niet
fie. Eén keer knippen en het is weg. Maar niet in essentie.
scherp gemaakt kan worden. Ook ging ik mij afvragen in
Want jij pakt de draad van het verhaal in jouw hoofd weer
hoeverre geleide ontwikkeling – in opvoeding en onderwijs
op zodra je de foto opnieuw bekijkt en jij je daarbij voorstelt
– leunt op autonome ontwikkeling. En op een metaniveau
wat er in dat verhaal van de geportretteerde gebeurd had
drong zich mij het inspirerende perspectief op dat de
kunnen zijn en nog zou kunnen gebeuren.
mens en zijn werkelijkheid zo complex en veelomvattend zijn, dat zij een immense en wellicht onuitputtelijke bron
Olga Zweekhorst
voor onderzoek vormen. Een zeker besef van ontoerei-
manager Onderwijsinstituut en Onderzoeksinstituut,
kendheid bekroop mij echter ook, omdat ik ging vrezen
adjunct-directeur van de Tilburg School of Humanities
13
De Tentoonstelling De Tentoonstelling
Tilburg Cultuurstad
Van een mooi bord kun je niet eten! Tafelgoed ‘Mozaiek’ met dinerservies ‘Caprice’ op een damast geweven ontwerp van Chris Lebeau, vervaardigt door de fabriek van Dissel & Zonen te Eindhoven.
14
Een tol, de diabolo, het springtouw, een emmer met schep, een kegel en tennisracket. In de hoek staat een doos met een pop. Op de rand het patroon van een blokkenboerderij met bomen, in de lengte een tekening van een schaap, koe en varken. Kijk daar, het ingeweven motief van een boer en boerin. Terwijl haar familieleden naast haar plaatsnemen, laat Margot haar ogen over de mooi gedekte tafel glijden. De vroege ochtendzon verlicht de voorkamer. Bij deze lichtinval zijn ze goed te zien, de figuren op het tafellaken. Ze doen haar ergens aan denken. Damasten tafelgoed vertelt een
dere firma’s in deze tijd op de markt
servetten. Een uniek ontwerp: het
verhaal. Het is begin 1930. Linnenfa-
gebracht wordt. De grootste stijlbreuk
eerste tafellaken ter wereld waarin de
briek Van Dissel & Zonen in Brabant
in het oeuvre van Lebeau vormt het in
belevingswereld van het kind centraal
brengt de vijfde serie tafeldamast uit,
1930 vervaardigde ontwerp ‘Margot-
staat. In het chique damesblad De
naar ontwerp van Chris Lebeau (1878-
je’: een ontbijtlaken waar de dochter
Vrouw en haar Huis (1933) wordt dit
1945). Lebeau geldt als pionier in het
van linnenfabrikant Van Dissel model
ontbijtstel warm aanbevolen voor
ontwerp van nieuwe dessins voor
voor staat. Het meisje is uitgebeeld
gebruik in het zomer- of tuinhuis.
tafellinnen. Met zijn sterk gestileerde
in het tafelgoed: spelend met haar
natuurvormen in Art Noveau stijl
pop, lezend in haar boek, breiend en
Het porselein en linnen in het Textiel-
doet hij afstand van het tafelgoed met
bordurend. Haar speelgoed siert het
museum vormt, in contrast met de
naturalistische dessins dat door an-
tafellaken en de bijbehorende kleine
voorstelling die deze advertentie uit
Cathy de Waele “Deze Timberland-laarzen heb ik al drie jaar. Schoenen zonder fratsen die heerlijk lopen. Elk jaar denk ik: kan het nog? De foto maakt duidelijk dat het antwoord ‘nee’ is ;-).”
De expositie ‘Timetables’ is te zien tot en met 4 november 2012 in het Audax Textielmuseum Tilburg. Het museum toont eveneens een film over het ontstaan van damast bij de Linnenfabriek Van Dissel & Zonen te Eindhoven. Voor meer informatie: www.textielmuseum.nl Aanbevolen achtergrondliteratuur: Caroline Boot & Sanny de Zoete, Artistiek damast van Brabantse bodem, 1900-1960, Textielmuseum Tilburg: Stichting Zuidelijk Historisch Contact 2005; Jan Commandeur e.a., Ge waart mar arbeider. Een beeld van de Tilburgse textiel 1890-1980, Tilburg: Gianotten 1981.
de jaren dertig wekt, een levenloos
grondstof en productieproces. Met
gedekte tafel kunnen aanschui-
decor. Geen gedekte ontbijttafel,
als gevolg dat het verlangen naar
ven. Dit voorrecht behoort toe aan
geen kruimels, geen vlekken, geen
oorspronkelijkheid en authenticiteit
welgestelde fabrikantenfamilies.
rafel, geen gebroken oor. In plaats
groeit.
Deze wrange tegenstelling blijft in de
daarvan staan tafellakens, kopjes en
expositie ‘Timetables’ buiten beeld.
borden, servetten en placemats op-
Het Textielmuseum beantwoordt aan
Stijl en design laten het alledaagse
gesteld achter vitrines. Alles prachtig
dit verlangen. Zij toont haar glanzend
leven, dat achter het fabricaat van het
gecombineerd op kleur en patroon.
geweven tafelkleden in de ruimte
tentoongestelde tafelgoed schuilgaat,
Het aardewerk glanst, de stoffen zijn
naast de oude, originele machines
onderbelicht. Werkdagen van meer
gestreken.
van de damastweverij. Aan de andere
dan twaalf uur in de textielindustrie,
‘Timetables’, zo heet de tentoonstel-
zijde van de expositie bevindt zich de
erbarmelijke huisvesting en schaars
ling: het samenspel tussen tafelgoed
damastwasserij, waar dit type textiel
voedsel voor de vaak grote katholieke
en serviezen in Nederland van 1900
tot op de dag van vandaag behandeld
arbeidersgezinnen:
tot heden. Maatschappelijke veran-
wordt. Iets verderop, in het Textiel-
deringen, ingezet door de Tweede
Lab, worden nieuwe ontwerpen tafel-
Van een mooi bord kun je niet eten!
Wereldoorlog en de tweede feministi-
goed vervaardigd en oude ontwerpen
Dat zegt mijn moeder vaak, bij het vul-
sche golf, vertalen zich ook in trends
nieuw leven in geblazen. Geïnspireerd
len van onze kommen soep. Vandaag
en het design van een gedekte tafel.
door toonaangevend ontwerpers als
vertelde mijn vader aan tafel over de
Goed kunnen stapelen en weinig
Chris Lebeau die, opgepakt vanwege
productie van een bijzonder kleed. Spe-
wasgoed: consumenten verkiezen ge-
verzetsactiviteiten, in 1945 de dood
ciaal ontworpen voor het dochtertje van
bruiksgemak in de loop der tijd boven
vindt in concentratiekamp Dachau.
zijn baas. Het wordt in de linnenfabriek
sierontwerp.
gemaakt. Er staat speelgoed op. Het
Dit heeft tot gevolg dat traditionele
De vervreemding van hedendaagse
schijnt dat kinderen zich aan tafel dan
ambacht in het tijdsbeeld verdwijnt.
consumenten wordt gedeeld door
niet zo snel vervelen. Over een maand
Linnenfabriek Van Dissel & Zonen
de producenten van weleer. Niet
word ik twaalf, dan mag ik met vader
sluit begin jaren zeventig van de
de oorsprong van producten is de
mee naar de fabriek.
vorige eeuw zijn deuren. Handwerk
textielarbeiders vreemd, maar de
wordt verdrongen door massaproduc-
gebruikswaarde. Zij die begin vorige
Liesbeth Hoeven
tie en uitbesteding van het fabricaat
eeuw het damast in de textielindus-
Promovendus bij het Department of
aan lage lonen landen. Steeds verder
trie vervaardigen, zijn niet degenen
Culture Studies van de Tilburg School
raken consumenten vervreemd van
die aan een feestelijk met damast
of Humanities
15
Fashioning yourself Clothes make the man and in the making of the man, details are important. Especially for the ‘metrosexual’. About the dos and the don’ts of man purses (‘murses’).
Do’s Don’ts
The way we dress is by no means inconsequential: other people make judgements regarding the kind of people we are from our appearance all the time. We make statements such as “I never wear pink”, “I only dress in black” and “I never wear high heels” about ourselves, and by doing so we do not only make statements about the pieces of clothing and acces-
Tom Brady
Kevin Jonas
http://live.drjays.com/index. php/2010/10/28/the-dos-and-donts-ofman-purses-aka-murses/
http://live.drjays.com/index. php/2010/10/28/the-dos-and-donts-ofman-purses-aka-murses/
sories we cover our bodies with, but also about our identities – the kind of people we are. In the 1990s, a new word appeared in our vocabulary to describe a certain kind of (new) man: the metrosexual. The word metrosexual is derived from ‘metropolitan’ and ‘heterosexual’, and refers to a man who lives in an urban environment (though not exclusively, as metrosexuals are nowadays found everywhere) and has a certain lifestyle
Cristiano Ronaldo
David Beckham
http://bagwhiz.com/luxury-handbagreviews/louis-vuitton-bags/cristianoronaldo-and-his-damier-geant-man-bag/
http://travismagazine.wordpress. com/2008/12/04/deconstructing-themetrosexual/
which involves heavy consumption and meticulous care of one’s appearance. The metrosexual has also been described as a man ‘in touch with his feminine side’ – as someone who does not shy away from consuming and using traditionally ‘feminine’ products
16
Paul Post “Ik heb last van ‘movo’ (moeilijke voeten). Ik kan alleen deze schoenen aan.”
The details that make you such as skin creams. The figure of the
and fashion accessories worn by
metrosexual has, in fact, been very pro-
others.
Here we see that the essential identity
fitable for all kinds of companies and
On the left (top), there are also two
detail that opens all kinds of interpre-
industries, as indeed many products
images taken from a website labeling
tative universes is not even just the
that have been perceived as ‘feminine’
itself as being about fashion, music
bag (a detail in itself), but in fact the
and hence sold mainly to women have
and lifestyle, and the specific entry
strap of the bag – a very small detail
become marketable and sellable also
in which they appear is titled The
that might at first glance not seem im-
to men. It is important to note that
Dos and Don’ts of Man Purses (AKA
portant at all. This detail, however, is
the metrosexual is heterosexual and
“Murses”). ‘The murse’ is a port-
very important: the length of the strap
can be connected to the emergence of
manteau word combining the words
seems to evoke an elaborate identity
the ‘new man’ for whom it is ‘ok’ and
‘man’ and ‘purse’, simply referring to
discourse about the owner of the bag,
‘acceptable’ to be concerned about his
‘men’s bag’ – something that recently
and in this case it seems that too short
appearance without his sexuality being
(re-)emerged as a popular consumer
a strap indexes a ‘questionable’ male
called into question.
commodity. In the pictures of Cris-
(sexual) identity.
tiano Ronaldo and David Beckham Many celebrities have been labelled
we already saw both of them carrying
Fashion, and the employment of
as metrosexuals, and two notable
their murses, or man bags – this is
certain consumer items and commo-
examples would be footballers Cristi-
what fashionable (metrosexual) men
dities, is by no means simply about
ano Ronaldo and – of course – David
do. On one of the images we see Ke-
looking good – it is also about looking
Beckham (see images on the left), who
vin Jonas, a member of the American
like a certain kind of person, and
is seen by many as the metrosexual
boy band The Jonas Brothers, with his
projecting a certain kind of an identity.
with his own line of perfumes, his
murse. As the caption added to the
In all of this, paying attention to details
headline-making haircuts and fashio-
image suggests, Kevin Jonas is doing
is very important. This is evident from
nable dress.
it right - he has achieved the ‘right’
the difficulty the metrosexual man has
(manly) look with his murse. A look
in choosing his bag: too short a strap
Clothes indeed make the man (and
at the other image appearing on the
equals ‘too gay’, and can jeopardise
the woman of course as well, but let
site, featuring the American football
the effort to project a heterosexual
us focus on the metrosexual man
player Tom Brady carrying his murse,
identity. In fashioning ourselves, it is
here) and in the making of the man,
tells us what exactly it is that Kevin
the details that make us what we are in
details are important. To project a
Jonas is doing right. Unlike the Jonas
the eyes of others.
certain kind of image of ourselves,
Brother, Brady is doing something
we need to make sure that we have
wrong with his man bag: above the
Piia Varis
the right clothes and accessories for
picture we see the word ‘Don’t’, and
Researcher at the Department of
doing so. The metrosexual man is an
the caption says “As lovely and ma-
Culture Studies of the Tilburg School
ideal illustration of the level of detail
cho as this NFL player is, the short
of Humanities
on which we interpret and draw con-
straps on this murse make it look…
clusions from the pieces of garment
questionable.”
17
Beledigen als stijlmiddel?
Het Hufter Manifest van Geen Stijl Met de publicatie van Het Hufter Manifest heeft geenstijl.nl van de verhuftering een ideologie gemaakt. Hufters zorgen voor transparantie en vooruitgang, hufters stellen onrecht aan de orde, hufters staan in een traditie die haar oorsprong heeft in de jaren zestig. Daarmee zijn ze minder radicaal dan ze zich voordoen.
18
Olga Zweekhorst “Het leukste aan deze laarsjes vind ik dat mijn beide zussen en ik ze onafhankelijk van elkaar hebben gekocht: mijn oudere zus heeft ze in het zwart, mijn jongere zus in het bruin, en ik in het blauw.”
Het gebruiken van beledigend taalgebruik is van alle tijden: we kennen het van Cicero en Monty Python, van Martialis of Eminem. Redenaar, kunstenaar en popster zetten de belediging in om reacties los te maken. Klassieke retorici leerden hoe
‘De hufters zorgen […] voor transparantie en vooruitgang. Het zijn de fatsoensterroristen die de daadwerkelijk asocialen zijn en die Nederland proberen te vangen in hun status quo. Vandaar dat het de hoogste tijd is voor Het Hufter Manifest.’
zij de tegenstander konden treffen, schrijft Thomas M. Conley in Toward
zestig. Ik zet een aantal citaten naast elkaar om dit te
a Rhetoric of Insult (Chicago, 2010).
illustreren.
Dat deden ze door de afkomst van
Het manifest zet in met een lofrede op de hufters:
de ander belachelijk maken, door zijn
Bewust hufter zijn en je niet fatsoenlijk gedragen roept het
fysieke verschijning, excentrieke kle-
beeld op van de 19e eeuwse bohemien, de anti-burger, die
ding of hypocrisie (zijn zogenaamd
zich los van het huisje-boompje-beestje met een avon-
deugdzaam gedrag) uit te vergroten.
tuurlijker leven durft in te laten. Die het individu boven de
Geert Wilders’ ‘kopvoddentaks’ zou
gemeenschap stelt en de domineemoraal afwijst. Voor F.
voor de klassieke orator niet erg
Nietzsche zal de vrije mens per definitie onzedelijk zijn
choquerend geweest zijn. Vaak is er
‘omdat hij in alles van zichzelf en niet van een traditie
geen duidelijke grens te trekken tus-
wil afhangen’, omdat kwaad en onfatsoenlijk betekent
sen belediging en humor, bovendien
‘individueel, vrij, eigenwillig, ongewoon, onvoorzien,
trekt de ene toehoorder een heel
onberekenbaar’ zijn (De draagbare Nietzsche, Amsterdam
andere conclusie uit een kwetsend of
1991; 73-76). Het onfatsoenlijke opent dus de mogelijk-
juist grappig bedoeld gezegde dan de
heid aan de ‘gebiedende traditie’ van burgers en regenten
andere. Het ‘scenario’ dat achter een
te ontkomen.
belediging schuilgaat, kan door het
Hufters streven het kwade na en voldoen daarmee bewust
publiek op heel verschillende manie-
niet, zo zegt het Manifest,
ren worden geduid.
‘aan het door fatsoenrukkers geïdealiseerde wereldbeeld […]. Hufters stellen onbehoorlijke vragen aan politici, gebruiken scheldwoorden als onrecht aan de kaak gesteld wordt en durven dingen te beweren die niet populair zijn.’
In oktober 2010 publiceerde de redactie van de website www.geenstijl.nl het Hufter Manifest om daarmee ruimte te creëren voor de bewuste belediging in de Nederlandse journalistieke context. Het manifest is een fascinerende tekst, passend in de klassieke traditie van ‘de retorica van het beledigen’,
Er zit hier overduidelijk een ideaal achter het beledigen:
maar ook refererend aan een
onrecht aan de orde stellen is het doel. Het gaat niet om
Nietzscheaans discours ‘voorbij de
choqueren alleen. En dat blijkt vooral ook uit het laatste
moraal’ en aan slogans uit de jaren
deel van het manifest waarin een historisch perspectief wordt geboden:
19
De vrolijke jaren zestig met de Beatles, minirok, anti conceptiepil (baas in eigen buik) en de popularisering van de cultuur, worden hier als ijkpunt genomen. In het nieuwe manifest klinkt het oude mee. De subversiviteit, die zich uitte in speelsheid en ironie, wordt weer van stal gehaald. Het onderscheid tussen journalistiek, literair theater, politieke propaganda of reclame dat in de jaren zestig werd opgerekt (cf. F. Ruiter en W. Smulders, Literatuur en moderniteit, Amsterdam 1996) vervaagt ook in dit manifest. De column wordt ‘wegwerpliteratuur’. Journalistiek wordt
‘Verhuftering is vooruitgang. Verhuftering is het hebben van een eigen mening. Verhuftering is The Beatles oprichten en haar tot over de oren laten groeien. Verhuftering is de minirok uitvinden. Verhuftering is baas zijn in eigen onderbuik. Verhuftering is zeggen wat je vindt omdat je leeft in een land waarin dat kan en mag. […] Verhuftering is ontdekken, aantonen en constant de fundamenten van je wereld in twijfel trekken. Verhuftering is onderduikers herbergen. […] Verhuftering is je eigen leven leiden. Verhuftering is je eigen regels opstellen. Verhuftering is transparantie. Verhuftering is nu.nl lezen als je je op nrc. next dient te abonneren. Verhuftering is vooruitgang. Daarom zijn wij hufters. We kunnen niet anders.’
entertainment. Het Hufter Manifest legt een interessante paradox bloot. De roep om
overtuigen, bewust overschrijdt. Dat
Odile Heynders
stijlloosheid (‘geen stijl’) impliceert
is goed te merken als we de website
Geeft samen met Willem Witteveen
het hebben van een eigen stijl, die
in z’n geheel bekijken en zien dat de
de cursus Rhetoric, Culture and
de suggestie wekt van een stijl van
‘uitdaging’ met name ligt in het tonen
Democracy in het eerste jaar van de
veertig jaar geleden. Dat was de tijd
van seksistische snapshots met
bacheloropleiding Liberal Arts and
waarin Nederland hartstochtelijk
quasi-grappige ondertiteling of van
Sciences.
probeerde aan zijn kleinburgerlijk
vakantiefoto’s van een aangeklaagde
imago te ontsnappen. Maar veertig
medeburger. Dit is geen ‘retorica
jaar later is dat kennelijk nog steeds
van het beledigen’ maar een zonder
niet gelukt en heeft men een ‘hufter’
pardon te kijk zetten van personen.
identiteit nodig om de burger op zijn
En in de ‘Reaguursels’, de reacties op
plaats te zetten.
de berichten, klinkt niet bepaald een kosmopolitische visie op Nederland
20
Het manifest getuigt van een poëtica:
door. In plaats van ‘tegencultuur’ zien
choqueren om aan het denken te zet-
we hier vooral populistische menin-
ten. Waarbij men regels van decorum
gen verkondigd, terwijl de reactio-
die de klassieke orator altijd vast
nairen zich veilig verschuilen achter
moest houden wilde hij zijn publiek
pseudoniemen.
Sandra van de Ven “Ze passen overal onder, zitten lekker en maken een gezellig geluid als ik buiten loop.”
Afscheid
van de wetenschap Bert van Roermund sprak op 9 maart 2012 zijn afscheidsrede uit, getiteld Ieder tsèn: zeven variaties op een rechtsbeginsel. Hij was van 1989 tot 2010 hoogleraar rechtsfilosofie en van 2010-2012 hoogleraar politieke filosofie aan Tilburg University. seerde studenten aan deelnamen.
van Glasgow, Antwerpen en Kiel. Hij
De groep las in een tempo van twee
gebruikt zijn internationaal netwerk
bladzijden per week het Discours de
om goede kandidaten te krijgen voor
Rome. Franse, Duitse en Engelse
vacatures. Maar hij hecht ook aan
Mijn voorganger op de leerstoel
teksten waren toen vrij gewoon in
een twee-wekelijks seminar van onze
rechtsfilosofie, Jan H. Wieland,
praktisch elke opleiding in de gees-
onderzoeksgroep. Alle seniors van
schreef weinig en las des te meer.
teswetenschappen. Luttele jaren later
die club lezen met regelmaat naast
Ik telde bij zijn voortijdig overlijden
niet meer: in 1974 begonnen we in
Nederlandse en Engelse, ook Franse
acht rechtsfilosofische teksten, zijn
een gezamenlijk seminar Rousseau te
en Duitse, in voorkomende gevallen
intreerede inbegrepen. Hij werd
lezen en meteen maar te vertalen.
Spaanse en Italiaanse teksten. Bij
benoemd op basis van een Leu-
Mijn opvolger, Hans K. Lindahl,
de studenten hoeven we daar niet
vense dissertatie over Sartre en een
genoot zijn opleiding in Colombia
mee aan te komen, uitzonderingen
stuk of zes artikelen. Slechts twee
en promoveerde ook in Leuven. Ik
in de PhD-fase daargelaten. Maar
daarvan (in het Leuvense Tijdschrift
liet mij als mede-begeleider bij zijn
diezelfde studenten zijn dikwijls wel
voor Filosofie) zouden tegenwoordig
dissertatie betrekken nadat ik hem
afkomstig uit landen waar een andere
meegeteld worden in een onder-
op een congres in Louvain-la-Neuve
taal gesproken wordt dan Nederlands
zoekbeoordeling filosofie. Toch durf
had horen acteren. Hij schreef een
of Engels. Engels is onze werktaal
ik te beweren, dat hij werkelijk een
filosofisch proefschrift dat voor dat
geworden.
geleerd man was, die meer filosofie
van Wieland niet onderdoet. Daar-
Is er in de periode 1974-2009 veel
gelezen had dan ik nu, die daar op
vóór had hij al carrière gemaakt als
veranderd? Ja, er is veel is veranderd.
een fijnzinnige manier over wist
bedrijfsjurist bij Philips in Bogotá. Hij
Er zijn uitwassen verdwenen (de
te doceren, en die de discussie
las en leest ontzettend veel. Alleen
roem van het huis als enige leidraad
aanging met belangrijke auteurs
al in 2011 publiceerde hij een zestal
bij benoemingen), en daar zijn
op het terrein van de rechtstheorie.
papers in belangrijke, internatio-
andere uitwassen voor in de plaats
Maar hij schreef niet in het Engels,
nale, rechtsfilosofische tijdschriften
gekomen (loterijen om onderzoeks-
beklom geen internationale podia,
en bundels. Hij heeft universitaire
geld die competities moeten heten).
organiseerde geen seminars met
prijzen gewonnen als docent in de
We beoefenen het vak op een andere
buitenlandse collega’s. Geen stuiver
rechtenopleiding. Hij krijgt voortdu-
manier: internationale zichtbaarheid
onderzoeksgeld vroeg hij aan bij
rend uitnodigingen uit het buitenland
en aantrekkingskracht zijn vanzelf-
NWO of soortgelijke subsidiege-
(bijvoorbeeld een fellowship van een
sprekend geworden, vereisen echter
vers. Bovendien stelde hij mij aan
semester aan het STIAS in Zuid-
meer dan ooit een sterke academi-
als zijn medewerker, iemand die hij
Afrika), haalt interessante collega’s
sche thuisbasis.
had leren kennen in een werkcollege
naar Tilburg, en slaagt erin om een
over Lacan, waar alle filosofen van
internationaal PhD-programma op te
de faculteit en een tiental geïnteres-
zetten met de juridische faculteiten
Bert van Roermund 21
Leen Jacobs “Ze zitten prettig en dragen gemakkelijk.”
Delen op Facebook:
je identiteit
Toen ik in 2008 aan mijn bachelor Liberal Arts and Sciences begon werd mij gevraagd om een Facebook-pagina aan te maken. Dat was handig voor groepen, zeiden ze… We hebben er in het vervolg nooit veel gebruik van gemaakt, maar ik ben sindsdien wel een ervaren Facebooker geworden. Daarom is het nu tijd voor een reflectie op dit fenomeen dat mijn studentenleven dikwijls vergemakkelijkte, maar vaak ook voor de nodige gêne heeft gezorgd…
22
Na haar oprichting in 2004 heeft
ren en met anderen te communice-
Facebook een database opgebouwd
ren. Voor het eerst in de geschiedenis
waar de vroegere Russische KGB bij
heeft een sociaal medium een schaal
zou verbleken, om maar te zwijgen
bereikt die werkelijk modiaal aan
over het fortuin dat de oprichters
het worden is. Het aantal Facebook-
hebben binnengehaald. Ondanks alle
gebruikers loopt inmiddels tegen
commotie over privacyschendingen
een miljard aan en haar waarde valt
geniet dit medium een verslavende
in tientallen miljarden dollars uit te
aantrekkelijkheid, omdat het een ge-
drukken. Het principe van Facebook
voelige snaar weet te raken, namelijk
suggereert dat iedereen met ieder-
ons sociale leven. Wij zijn ijdel als het
een verbonden kan zijn en Facebook
gaat om image-making, maar zijn we
stimuleert dit ook; ‘vrienden worden’
er eigenlijk wel een beetje goed in?
is gemakkelijk en wordt actief aange-
Of zijn we simpelweg voor elkaar de
moedigd, ‘ontvrienden’ niet. De voor
nieuwe kleren van de keizer aan het
de meeste mensen onweerstaanbare
passen?
drang deel te willen zijn van het leven
Want wat doen we eigenlijk op Face-
van anderen en anderen te laten de-
book, objectief gezien? De framework
len in zijn leven – dit wil zeggen: zich
is duidelijk: iedere gebruiker krijgt
als persoon mee te delen en de ander
evenveel ruimte om zich te presente-
als persoon te erkennen – heeft met
op het spel Facebook een vorm gevonden waarin
formatie. Je staat je privacy deels af in
door de menselijke behoefte aan so-
dit expliciet gerealiseerd kan worden.
ruil voor een service waar verder geen
ciaal contact. Zo prevaleert de drang
Het is tijd voor een kritische reflectie
kosten aan verbonden zijn. Afstaan
naar contact en zelfpresentatie boven
op deze zelfpresentatie.
in letterlijke zin, want alle inhoud
het belang van het waarborgen van je
Dit verbinden gebeurt op basis van
die je deelt op Facebook is vanaf
privacy. Universitair docent en expert
zelfrepresentatie en het leggen van
dan eigendom van Facebook. Deze
op het gebied van sociale media
contacten – je profiel en je vrienden.
service houdt in dat je (makkelijker)
Marjolein Antheunis (werkzaam aan
Vervolgens is het aan de gebruiker
in contact kunt komen met anderen.
het Department Communication and
om zijn of haar profiel aan te kleden.
Maar daarvoor is zowel van jou als
Information Sciences van de Tilburg
Je gaat dus op Facebook niet anders
van andere gebruikers steeds meer
School of Humanities) omschrijft dit
te werk dan wanneer je in de ochtend
informatie nodig. Deze informatie is
fenomeen als de privacy paradox van
nadenkt over wat je aantrekt. Jezelf
het product dat Facebook produceert
internet als een communicatiemid-
presenteren aan anderen is keuzes
en tegen miljarden dollars verkoopt
del. Ondanks de mogelijk nadelige
maken. Je kiest welke persoonlijke
aan marketingbedrijven. Waarom
gevolgen, staat het delen van infor-
data je deelt en met wie, welke foto’s
stemmen we er dan alsnog mee in
matie vanuit sociaal oogpunt hoger
je laat zien en hoe je je boodschap-
om een pion te zijn in dit consumen-
aangeschreven dan het niet-delen.
pen of reacties construeert. Net
ten machtsspel?
Kennelijk wegen de voordelen die we
zoals dat je niet al je kleren tegelijk
uit sociale media putten op tegen
aantrekt, hoef je er ook niet naar te
In de wetenschap wordt de volgende
de nadelen van dit gedrag. Antheu-
streven om op Facebook alles uit de
verklaring gegeven voor dit gedrag:
nis plaatst dit in een context aan de
kast te halen.
wij (de gebruikers van deze service)
hand van twee hypotheses: the rich
Maar laten we ook even een kijkje
beseffen dat er van ons privĂŠ-infor-
get richer-hypothese, en de social
nemen onder de schapenvacht van
matie verlangd wordt die wellicht
compensation-hypothese. In het eerste
Facebook zelf. Sociale media zetten
beter niet op internet gedeeld kan
geval gaat het vooral om de extra-
aan tot het delen van persoonlijke in-
worden, maar we gaan dit risico aan
verte personen die doorgaans geen
23
Mariska Drinoczy “Vrolijk kleurige en lekker zittende schoenen: daar word ik blij van!”
“But I also feel my life passing by as other lives unfold along paths parallel to mine, and it frustrates me not to be part of them.” Eric Rohmer, L’amour l’apres-midi
24
problemen ervaren in het leggen en
om uiteindelijk tot een consensus te
dus iets buitengewoons meemaakt.
onderhouden van sociale contacten.
komen op dit gebied. Het verrader-
Maar zodra hij dat elke dag gaat
Zij manifesteren zich op sociale me-
lijke van Facebook is dat het zorgt
doen is het speciale er al snel van
dia nog nadrukkelijker en verwerven
voor vermenging van het publiek: het
af en worden zijn ervaringen voor
daarmee nog meer contacten. Dat
brengt je vrienden, familie, collega’s,
mij niet meer dan spam. Wat dus in
echter niet alleen extraverte mensen,
werkgevers, etc. samen tot een geheel
eerste instantie bedoeld was om de
maar ook de minder vlotte personen
waarvoor je maar één identiteit
interesse van een ander te wekken,
een extra impuls krijgen op sociaal
presenteert. Doorgaans zou je je niet
creëert onverschilligheid naarmate
gebied, zegt de social compensation-
bij al deze groepen hetzelfde hebben
het te veel wordt.
hypothese. Personen die in het echte
gedragen. Nu word je echter genood-
leven angstig zijn, wat verlegen en
zaakt om als het ware je identiteit in
Het gebruik van sociale media als
daardoor moeilijk contact durven te
een homogeniserend jasje te steken.
Facebook lijkt de kwantiteit in plaats
leggen, hebben er juist baat bij dat
van de kwaliteit van ons contact te
ze dat op internet veilig en soms
Zo stuiten we op nog een afweging:
bevorderen, met toenemende opper-
anoniem kunnen doen, en durven dit
het delen van bepaalde informatie
vlakkigheid als gevolg. Ook wanneer
hier daarom wel en vervolgens heb-
kan gevoelig liggen bij sommige groe-
sociale wetenschappers erop wijzen
ben ze ook minder moeite om in het
pen, maar tegelijkertijd is de drang
dat dankzij sociale media als Face-
echte leven contact te leggen.
om te communiceren door te delen
book de eenzaamheid is afgenomen,
te groot om veel dingen achterwege
is dit m.i. teveel gebaseerd op de
Wat betekent deze online ontwikke-
te laten. Bovendien speelt mimesis
kwantiteit en te weinig op de kwaliteit
ling van sociale vaardigheden voor
hierbij een aanzienlijke rol. Als je
van onze sociale-mediacontacten
onze identiteit als het ten koste zal
stoerdere vriendjes bepaalde dingen
Facebook vraagt niet alleen om zelfre-
gaan van onze privacy? “Zelfpre-
delen op Facebook, dan stimuleert
presentatie maar ook om zelfreflectie.
sentatie is het optimaliseren van je
dat een onkritische overname van
Wat wil ik uitstralen met de dingen
imago, op internet kan je dat nog
dit gedrag (denk bijvoorbeeld aan de
die ik deel? In hoeverre laat ik me
beter. Je hebt bepaalde tools, je kan
relatiestatus). Vooral jongeren zullen
beïnvloeden door mijn vrienden? In
zelf kiezen welke foto’s je er op zet,
in sterkere mate vatbaar zijn voor
hoeverre is het sociale belangrijker
je kan heel lang nadenken over welke
mimesis, omdat zij nog bezig zijn hun
dan de intimiteit? Soms maken kleren
tekst je typt etc...”, aldus Antheunis.
identiteit te vormen.
de man, maar als we onze looks
De opkomst van sociale media leidt
overlaten aan meneer Zuckerberg
aldus niet alleen tot het delen van
De ironie van Facebook als een
lopen we er binnen de kortste keren
persoonlijke informatie, maar ook
sociaal medium is dat het haar meest
poedelnaakt bij.
tot bewuster werken aan de eigen
trouwe gebruikers misleidt. Deze
identiteit.
misleiding houdt in dat het maximale
Dana Filonova
Wij krijgen een ruimte aangebo-
gebruik van alle aangeboden tools
Werd geboren in de Oekraïne. Afge-
den waarin we in grote mate zelf
er toe leidt dat de informatiestroom
studeerde Liberal Arts and Sciences
kunnen bepalen hoe we ons willen
zo groot wordt dat er sprake is van
(Humanities) en momenteel mas-
presenteren. Maar hoe meer er
overkill. Zo vind ik het bijvoorbeeld
terstudent aan de Rijksuniversiteit
wordt nagedacht over mogelijke
wel aardig om af en toe te lezen dat
Leiden.
interpretaties van de gedeelde in-
iemand van mijn vrienden op een
formatie, hoe moeilijker het wordt
bijzondere locatie heeft ingecheckt en
Column Veerle Draulans De gustibus et coloribus Els van Loon
“Vorig jaar gekocht want precies passend bij mijn bloemenjurk, ik droeg ze weer op een van de eerste lentedagen; lekker even geen laarzen.”
Column Veerle Draulans
non est disputandum Onze leerkracht Latijn
worden om aan deze nieuwe trend te beantwoorden, lijkt
maakte het duidelijk: de
me minder vanzelfsprekend. Negen uur Latijn (!) per week
gustibus et coloribus non est
is voor een dertienjarige geen pretje. Maar we deden het
disputandum. In de middel-
wel. Een jaar later aangevuld met vijf uur Grieks per week.
bare school beten we onze
Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληιάδεω Ἀχιλῆος. Bezing, Godin,
tanden stuk op de gram-
de wrok van Peleus’ zoon Achilleus. Zo staat de aanhef
matica. Weerbarstige parti-
van de Illias voor immer in het geheugen geprint.
cipia. Non est disputandum.
In die tijd waren we minder prominent genderbewust en
De betekenis van de inhoud drong pas later door. En jaren
viel het minder op: maar het is wel degelijk een godin,
nadien, dat die inhoud mogelijk ook wijsheid was…
een vrouw, die in de allereerste zin van een verder vrij
Over smaken en kleuren valt niet te twisten. De intro De
masculien verhaal wordt aangesproken. Een verhaal met
gustibus kreeg in mijn hoofd een alert-functie: niet te snel
prachtige taalmetaforen, zoals ‘de helmboswuivende
(ver)oordelen! Flaneren op de campus in hoge winter-
Hector’. Gezegend diegene die dit bedenkt. Gezegend:
laarzen onder een korte, fleurige zomerjurk? Of, erger
nog zo’n woord, mogelijk in de kering naar vernieuwde
nog, onder een kort shortje? Brr… Bij vrolijke zomerjur-
populariteit.
ken horen fijne sandaaltjes. Of blote voeten. Zeker geen
Griekenland vandaag. Weinig redenen tot helmboswui-
Jesus-Nikes. Maar vooral geen winterlaarzen. Met dank
vende euforie, veeleer verkettering. En nooit ver weg. In
aan mijn leerkrachten Latijn, kan ik dergelijke opkomende
mijn mailbox een oproep van Griekse academici tot meer
gedachten terugdringen.
internationale solidariteit. Zélfs de Oscaruitreiking brengt
In Vlaanderen maakte één politicus waar wat jarenlange
me indirect bij Griekenland. Matthias Schoenaerts, geno-
inspanningen van leerkrachten klassieke talen niet ver-
mineerd met de film Rundskop, haalt uitgebreid de pers.
mochten: Latijn werd opnieuw populair. N-VA-boegbeeld
Als middelbare scholier zag ik zijn vader indrukwekkend
Bart De Wever heeft als historicus een grenzeloze bewon-
in een éénakter de apologie van Socrates spelen, op de
dering voor de geschiedenis van de Romeinen. Op cruci-
krakende theaterplanken van de oude feestzaal in het col-
ale momenten zaait hij Latijnse uitdrukkingen. Nil volenti-
lege. Had ik toen geweten dat Socrates’ moeder mogelijk
bus arduum. Niets is moeilijk voor hen die willen. Andere
vroedvrouw was, en hij misschien wel de idee van maieu-
politici proberen hem wederwoord te bieden. In het Latijn.
tiek, het ‘laten geboren worden van inzichten’ aan haar
De ene al succesvoller dan de andere. Taal als middel om
te danken heeft, dan had ik met nog rodere oortjes naar
je te onderscheiden, in een wereld van maatpakken waarin
vader Schoenaerts geluisterd…
mode zich lijkt te beperken tot variaties grijs of blauw. Het mag dus weer, Latijn spreken, ook in het politieke discours. Het is weer ‘hip’, ‘in’, ‘bon ton’. Een modetrend in taalgebruik. Een gewiekste uitgever bracht in ijltempo een boekje met Latijnse uitdrukkingen, én hun vertaling, op de markt. Dat onderwijscurricula opnieuw aangepast
26
... s Tot slot Tot slot...
Agenda
Promoties
Paul Scheffer / Uitreiking E. du Perronprijs
Drs. H. van Tuijl (Department of Philosophy)
Op 10 mei zal Paul Scheffer, hoogleraar Europese Studies
Titel: Het ‘onmachtige’ niets. Over de plaats van de theologia
aan de School of Humanities, een lezing verzorgen tijdens de
rationalis in het denken van Martin Heidegger omstreeks zijn
jaarlijkse uitreiking van de E. du Perronprijs. Na afloop van de
eerste keerpunt
lezing zal de E. du Perronprijs uitgereikt aan de genomineer-
Promotor: prof. dr. P.G. Cobben
den: Rachida Lamrabet, Ramsey Nasr en Nazmiye Oral. De
Wanneer: 16 mei om 16.15 uur
lezing en de prijs zijn een initiatief van de gemeente Tilburg,
Waar: Aula: Cobbenhagengebouw:
de School of Humanities van Tilburg University en BKKC. De prijs wil mensen en instellingen bekronen die door middel
A. Kok, MA (Department of Philosophy)
van een cultuuruiting in brede zin een bijdrage leveren aan
Titel: Kant, Hegel, und die Frage der Metaphysik. Die Möglich-
het multiculturele Nederland. Net als Du Perron in zijn tijd
keit der Philosophie nach der kopernikanischen Wende
signaleren zij grenzen en doorbreken zij scheidsmuren die
Promotores: prof. dr. P.G. Cobben en prof. dr. D.A.A. Loose
wederzijds begrip tussen de verschillende Nederlandse bevol-
Wanneer: 25 mei om 12.15 uur
kingsgroepen in de weg staan.
Waar: Aula: Cobbenhagengebouw
Meer informatie: www.tilburguniversity.edu/geesteswetenschappen/duperronprijs/
Prijzen en subsidies
Wanneer: 10 mei om 19.30 uur
Kleuren in meesterwerken Van Gogh onder de loep
Waar: BKKC, Spoorlaan 21 i-k, Tilburg
De werken van Vincent van Gogh zijn door de jaren flink verkleurd. Hoe de schilder ze ooit bedoeld heeft, zal met di-
Openbare lezing Wim de Bie
gitale reconstructietechnieken aan het licht worden gebracht
Cabaretier, schrijver, zanger en programmamaker Wim de Bie
door een gezamenlijk onderzoeksproject van conservatoren,
is de bekleder van de Leonardoleerstoel 2012. Op 31 mei 2012
restauratoren en de universiteiten van Tilburg en Delft. Eric
verzorgt hij de openbare Leonardolezing om 16.00 uur in het
Postma, hoogleraar kunstmatige intelligentie aan de Tilburg
Dantegebouw (zaal DZ 1) van Tilburg University.
School of Humanities, heeft van de Nederlandse Organisatie
Meer informatie: www.tilburguniversity.edu/geesteswetenschap-
voor Wetenschappelijk Onderzoek een subsidie van zes ton
pen/leonardoleerstoel
ontvangen voor dit onderzoek.
Lustrum Tilburg School of Humanities
Leo Coolen Award voor masterscriptie over semiautomatische
Noteer vast in uw agenda: op 6 en 7 november 2012 viert
herkenning van gezichtsexpressies
de School of Humanities haar eerste lustrum met een breed
Bart Joosten, inmiddels promovendus bij het departement
scala aan activiteiten. Voor elk wat wils, was het uitgangspunt
Communicatie- en Informatiewetenschappen, heeft de Leo
van de lustrumcommissie, die een gevarieerd programma
Coolen Award gekregen voor zijn innovatieve masterscriptie.
heeft samengesteld voor medewerkers, studenten, alumni en
In de masterthesis, getiteld: Facial Expression Recognition.
het brede publiek. Alvast een tipje van de sluier: een lezing
Towards digital support for behavioral scientists, presenteert
van cultuurfilosoof George Steiner, een lezing van schrijver
Joosten een methode om gezichtsexpressies in videobeelden
Arnon Grunberg en een muzikale uitvoering van het ASKO/
semiautomatisch te herkennen en classificeren. De methode,
Schönberg Ensemble. Houd de website in de gaten voor meer
die gebruik maakt van computervisietechnieken, kan weten-
informatie: www.tilburguniversity.nl/geesteswetenschappen/
schappers helpen bij het bestuderen van sociale signalen. Zo
lustrum
bleek de methode bij video-opnamen van kinderen in 70% van de gevallen in staat om aan de hand van de gezichtsexpressies correct te voorspellen of de kinderen een moeilijke of een gemakkelijke vraag kregen voorgelegd. In de thesis worden suggesties gedaan om de zogeheten Facial Expression Recognition (FER)-methode nog verder te verbeteren.
27
Tilburg University School of Humanities Postbus 90153 5000 LE Tilburg T (013) 466 25 68 E humanities@tilburguniversity.edu I www.tilburguniversity.edu/nl/humanities
Colofon
Redactieadres
DANTE magazine is een cultureel en infor-
School of Humanities
matief magazine met een scherpe blik voor
Redactie DANTE
nieuwe ontwikkelingen in de geestesweten-
Postbus 90153
schappen in het algemeen en de School of
5000 LE Tilburg
Humanities van Tilburg University in het
tel. (013) 4662596
bijzonder. De aandacht gaat vooral uit naar
e-mail a.m.tan@tilburguniversity.nl
Tilburg University
opvallende onderzoeksprestaties en onderwijsinitiatieven van de facultaire departe-
Grafisch ontwerp
menten en naar actuele maatschappelijke
Beelenkamp ontwerpers, Tilburg
thema’s in het verlengde daarvan. Druk Redactie
Prismaprint, Tilburg
Veerle Draulans, Elma Dujso, Dana Filonova, Odile Heynders (hoofdredacteur),
Copyright
Liesbeth Hoeven, Frans van Peperstraten,
Overname van (delen) van artikelen is toe-
Annemeike Tan (eindredacteur)
gestaan na schriftelijke toestemming van de redactie. Voor overname van illustraties en
Overige medewerkers aan dit nummer
foto’s is toestemming van de maker vereist.
Alkeline van Lenning, Bert van Roermund, Olga Zweekhorst, Piia Varis
4e jaargang – nummer 2 – voorjaar 2012 Het volgende nummer verschijnt najaar
Fotografie copyright Erik-Jan Ouwerkerk / Hollandse Hoogte (cover), Mario Tama / Getty Images (p. 4), Win McNamee / Getty Images (p. 6, ) Harold Miesen (p. 7-9, p. 21), Olga Zweekhorst (p. 13), Nikola Spasenoski /iStockphoto (p.20), S. De Wickere (p. 26), Annemeike Tan (schoenen)
2012