#O4.2014 by Toneelgroep Oostpool

#04.2014

TONEELGROEPOOSTPOOL.NL

5 Marcus Azzini

Over Angels in America | Toon je wond en je zult genezen | Joseph Beuys

Ik heb een diep geloof in de verheffende kracht van de kunst. Noem mij een naïeveling, dat zal ik bestrijden, maar het is een van de grondredenen om mijn voorstellingen te maken. Door samen te komen in de theaterzalen van deze wereld en als het ware onder een loep naar onze werkelijkheid te kijken, vergaren we inzichten, lachen we ons dood en huilen we ons beter. Kunnen we, als we het goed doen, iets zichtbaar maken van dat onbegrijpelijke geheim dat we in leven zijn. Mijn eigen repertoirekeuze hier bij Toneelgroep Oostpool is altijd persoonlijk. Wat leeft in mij, leeft in mijn voorstellingen. Het stuk waar ik het hier nu speciaal over wil hebben draag ik al bijna twintig jaar bij me. Ik had net auditie gedaan voor de regieopleiding in Amsterdam, toen ik 1996 de Angels in America van Guy Cassiers zag in Rotterdam, toen hij daar nog artistiek leider was van het ROtheater. Wauw, wat een ervaring was dat, niet alleen omdat het prachtig gespeeld was, maar de kracht van het stuk was zo sterk, het bracht zoveel samen van waar ik mee worstelde. Zeven jaar eerder was ik, 17 jaar – nog in Sorocaba/São Paulo, op de bank in onze woonkamer neergezet. Mijn grote broer ging tegenover me zitten, moeder en zus ernaast. Of ik wist wat aids was. Ik wist dat wel. Dat ik niet moest schrikken. Ik deed dat wel. En dat hij het had. Mijn broer heeft 23 jaar geleefd met het toen nog raadselachtige virus en is nu bijna twee jaar geleden aan de gevolgen van de ziekte overleden. Dit stuk nu eindelijk vorm te kunnen geven in samenwerking met de kunstenaars die ik bewonder (zie foto links) is dus doordrongen van mijn liefde voor hem, en de worsteling met zijn ziekte. Met zijn trots, zijn angst en zijn waardigheid. En hoewel mijn liefde voor het stuk dus zijn wortels vindt in deze persoonlijke verbintenis, vindt het maken van het stuk zijn noodzaak natuurlijk ook buiten mijzelf. Want ik geloof dat de mechanismen die Kushner bloot legt, zoals alle grote toneelliteratuur, vandaag de dag nog altijd van kracht zijn, onze angst voor het vreemde, het verlies van onze menselijkheid in deze angst, het accepteren en omarmen van het vreemde, de moed en generositeit die hier voor nodig zijn, die als leidraad kunnen dienen voor een rijker, menswaardiger leven. Marcus Azzini | Angels in America zal te zien zijn vanaf maart 2015

< Castfoto Angels in America. V.l.n.r. Roy Baltus, Maria Kraakman, Rick Paul van Mulligen, Kirsten Mulder, Jacob Derwig, Bianca van der Schoot, Teun Luijkx en Vincent van der Valk.

Hideous (wo)men, nog te zien tot 15 februari 2014, zie speellijst p.32

8 mini-essay

De eenzaamheid van het kunstwerk of ‘Help mij kijken’ | Een mini-essay van Loek Zonneveld Gesprokkelde gedachten over kijken, ervaren en kritiek 1 | Een observatie: ‘Ik mis het kinderlijke spelen’ Als criticus zie je veel, ook buiten het eigen genre – in mijn geval toneel. Zo kwam er onlangs een dansvoorstelling voorbij, waarin Afrikaanse en Nederlandse performers een tekstloze vertelling deden over spirituele verbindingen tussen mensen die overal op de wereld op de vlucht zijn. De schouwburg was afgeladen met volk dat je daar niet zo vaak ziet. De dramaturg van de groep stuurde me een brief die de dansers kregen van een jonge toeschouwer in het Oosten van het land. Die schreef onder meer: ‘Toen ik na afloop in het restaurant kwam waar iedereen aan rijen tafeltjes zat en ik terugdacht aan de voorstelling, begreep ik weer dat alle sociale conventies die wij in Nederland kennen, maar die niet direct worden benoemd, heel erg beperkend werken. Men moet dansen op dansvloeren. Ik mis echt het kinderlijke spelen, zonder ergens anders aan te denken, bij mijzelf en bij andere mensen.’ Ik dacht: goed en liefdevol gekeken, in zichzelf iets toegestaan, wat ons vervolgens onbekommerd wordt medegedeeld. Een criticus in de dop? 2 | De fik en de feiten Een toneelspeler vatte ooit de feitelijke verhouding tussen theatermakers en critici beknopt samen: wíj maken een fik en júllie verslaan hem. Feitelijk moet de verslaggeving over de brand in orde zijn. Interpreteren hoe de fik ontstond en waardoor hij eventueel tot uitslaande brand kon uitgroeien, dat is een werk dat ná de weergave van de feiten verricht kan worden. Of: dat soms pas dóór de weergave van de feiten mogelijk wordt. Misschien is er daarna nog ruimte voor commentaar of oordeel. We noemen het onderscheid tussen die stappen ook wel: journalistiek. 3 | De zee van Galeano Het te beschrijven kunstwerk lijkt soms te groot voor de ter beschikking staande woordenschat. In Het boek der omhelzingen van Eduardo Galeano staat over het geduld dat daarbij komt kijken een troostrijke tekst die als volgt gaat: ‘Diego kende de zee niet. Zijn vader nam hem mee om die ontdekken. Ze reisden naar het zuiden. Achter de hoge duinen lag hij, de zee, te wachten. Toen de jongen en zijn vader tenslotte, na vele uren lopen, op die zandheuvels stonden, strekte de zee zich voor hun ogen uit. En zo groots was de onmetelijkheid van de zee en zo fel zijn schittering dat het kind geen woord kon uitbrengen van zoveel schoonheid. En toen hij eindelijk weer wat kon zeggen, vroeg hij zijn vader, stamelend en met bevende stem: ‘Help mij kijken!’ 4 | In liefde Een observatie geleend van dramaturg Marianne van Kerkhoven (1946–2013). De jonge Duitse dichter Franz Xaver Kappus liet zijn werk soms lezen aan een grote collega, Rainer Maria Rilke. Hij vroeg hem regelmatig om raad. Op 23 april 1903 schreef Rilke aan Kappus: ‘Kunstwerken zijn van een oneindige eenzaamheid en met niets zo weinig nader te komen als met kritiek. Alleen liefde kan ze omvangen, bewaren en recht doen wedervaren.’ 5 | Met weinig Eduardo Galeano, in een vraaggesprek: ‘Schrijven is voor mij een manier om anderen te omhelzen – en eigenlijk ook om door anderen omhelsd te worden. Als ik schrijf geef ik me, raak ik anderen aan. De woorden zijn de armen van de omhelzing.’ Zijn El libro de los abrazos bevat eigenlijk alleen maar korte en eenvoudige teksten, maar die teksten zijn het resultaat van heel zorgvuldig zoeken naar de juiste woorden, om met zo weinig mogelijk zoveel mogelijk te zeggen. Less is more.

9 mini-essay

6 | Een kleine hand vol Samenvattend tot nu: met de hulp van een toeschouwer, een toneelspeler, een dramaturg, een dichter en een schrijver hebben we nu een kleine hand vol aanwijzingen voor het kijken, voor het ervaren en voor kritiek: – feitelijke observaties en commentaar dan wel interpretaties houden we zolang mogelijk gescheiden – bewondering of zelfs ontzag voor het kunstwerk staan we beheerst en gecontroleerd toe – we onthouden goed dat kritiek alleen met liefde geschreven kan worden – weinig ruimte dus weinig woorden vormen hierin geen belemmering, mits de weinige woorden zorgvuldig zijn gekozen. 7 | En dan iets heftigs: ordening en herijking T.S. Eliot schreef in een essay (‘probeersel’) over kritiek, dat de bestaande kunstwerken met elkaar een ordening vormen. Die ordening verandert iedere keer dat er een nieuw kunstwerk bij komt. Eliot: ‘Maar wil de ordening na de toevoeging van het nieuwe werk blijven voortbestaan, dan moet de gehele orde een wijziging ondergaan, hoe minimaal ook. Zo worden de relaties, de verhoudingen en de waarden van elk kunstwerk ten opzichte van het geheel opnieuw geijkt.’ De Vlaamse schrijver Erik de Kuyper meende wellicht iets soortgelijks toen hij schreef: ‘Als recensent schrijf je, of je wilt of niet, een kroniek van het theaterleven van je tijd. Ook al werk je uitsluitend voor de wegwerpjournalistiek, elke recensie laat een spoor na in de geschiedenis van het theater, de opera of de dans.’ Dat het herijken en kroniek-schrijven een schakel vormen in het geheel van kijken, ervaren en bekritiseren van kunstwerken, dat is een belangrijk, gecompliceerd en niet te onderschatten werk. Marianne van Kerkhoven noemt dat werk ‘de inspanning van het begrijpen – kunstenaars die zoeken en zich vragen stellen, hebben recht op een kritiek die zoekt en zich vragen stelt.’ De criticus is daarin een intermediair. Immers: toneel brengt mensen samen. Maar als het toneel niet uitsluitend mikt op de trance, de roes, de dwang tot ontroering of identificatie, dan is het als kunstvorm niet alleen bindend en samenbrengend, maar dan kan het publiek door de ervaring van toneel ook hopeloos verdeeld raken, de toeschouwer wordt geïndividualiseerd. De criticus is dan nog steeds een van hen. En de criticus kan in de verwarring een rustpunt zijn. De criticus heeft immers leren kijken door zich te oefenen in geduld. De criticus staat zich toe subjectief te zijn, maar hanteert daarbij argumenten. Overigens ben ik van mening dat in bovenstaande redenering argumenten niet door sterren kunnen worden vervangen. | Loek Zonneveld toneelverslaggever voor het weekblad De Groene Amsterdammer Bij het schrijven van deze handreikingen (her)las ik: Eduardo Galeano Het boek der omhelzingen (Amsterdam 1989) Marianne van Kerkhoven Van het kijken en van het schrijven – teksten over theater (Leuven 2002) Eric de Kuyper Applaus (Nijmegen 2012).

10 grote-zaal/locatievoorstelling

Kwartet | regie Marcus Azzini ‘Ach, de slavernij van het lichaam. De pijniging te leven en niet God te zijn. Een bewustzijn te hebben en geen macht over de materie’ | uit Kwartet

Coproductie met Het Gelders Orkest en Schouwburg Arnhem Verleiding, macht, lust, jaloezie en destructie. De personages in het vitale Kwartet van Heiner Müller – Madame de Merteuil en haar voormalig minnaar Valmont – zijn verwikkeld in een duizelingwekkend machtsspel over seks en sekse, gender en seksualiteit. Ze zoeken naar de wisselwerking tussen macht en seksualiteit, naar genot. In een rollenspel op leven en dood spelen ze zichzelf, de ander en elkaar. Kwartet laat de mens die sterk en krachtig is en de weg naar kwetsbaarheid is verloren. Madame de Merteuil en Valmont vernietigen niet elkaar, maar gaan ten onder aan hun eigen kracht. Heiner Müller (1929–1995) wordt gezien als één van de grootste Duitse toneelschrijvers van de vorige eeuw. Hij baseerde zijn meedogenloze Kwartet op de immorele brievenroman Les liaisons dangereuses van Choderlos de Laclos, onder andere succesvol verfilmd door Stephen Frears in 1988. Toneelgroep Oostpool, Het Gelders Orkest en Schouwburg Arnhem bundelen dit theaterseizoen hun krachten voor een bijzondere bewerking van Kwartet in de regie van Marcus Azzini. Naast Wendell Jaspers en Teun Luijkx speelt muziek een belangrijke rol in het stuk: de rol van derde acteur. Een levendige tegenhanger van de twee gedoofde zielen. Als een levend lichaam bewegen veertig musici van Het Gelders Orkest over het podium en door de zaal, soms in een grote groep, soms klein, soms solo.

Zij spelen werk van o.a. Johann Sebastian Bach, Claude Debussy, Jean-Féry Rebel en Martin Fondse, voor de voorstelling gearrangeerd door Martin Fondse. Marcus Azzini: ‘De taal in Kwartet is ritmisch, dwingend en muzikaal. Kwartet is ervoor gemaakt om met muziek te ensceneren.’ De schouwburg wordt gebruikt als locatie en krijgt een nieuwe invulling; grenzen tussen podium en zaal vervagen. Deze keuze maakt de voorstelling naast een unieke ervaring bovendien exclusief; Kwartet wordt tussen 14 januari en 12 maart 2014 op maar twee plekken gespeeld: Arnhem en Amsterdam. Met Kwartet schreef Heiner Müller een gevaarlijk spel tussen man en vrouw en hij schuwde hierbij niet de donkere kant van de mens te tonen. Voor regisseur Marcus Azzini voelt het noodzakelijk om deze donkerte, dit gevaar aan te gaan. Zonder gevaar geen verleiding. tekst Heiner Müller | vertaling Martin Hartkamp | regie Marcus Azzini | met Wendell Jaspers, Teun Luijkx en Het Gelders Orkest | decor Wikke van Houwelingen | kostuums Mattijs van Bergen | muziek o.a. Johann Sebastian Bach, Claude Debussy, Jean-Féry Rebel en Martin Fondse | arrangeur Martin Fondse | regieassistent Wouter van Elderen | castingadvies Marc van Bree (Kemna Casting) | licht Stijn van Bruggen | dramaturgie Joris van der Meer

Gestern habe ich angefangen | Gestern habe ich angefangen Dich zu töten mein Herz Jetzt liebe ich deinen Leichnam Wenn ich tot bin Wird mein Staub nach dir Schrein | Heiner Müller

Candy Darling op haar sterfbed, 1974 > ‘Unfortunately before my death I had no desire left for life... I am just so bored by everything. You might say bored to death. Did you know I couldn’t last. I always knew it. I wish I could meet you all again.’ | Uit de laatste brief van de transseksuele Amerikaanse filmster Candy Darling (1944–1974).

17 interview

Met de M van Monster | Wendell Jaspers – eerder te zien in Tsjechov bij Toneelgroep Oostpool – en Maria Kraakman – een bekend gezicht bij het gezelschap in de afgelopen jaren – praten in het café met dramaturg Rob Klinkenberg over de twee vrouwen die zij gaan spelen in de voorstellingen Kwartet en Who’s afraid of Virginia Woolf. Twee befaamde teksten, van Heiner Müller en Edward Albee, geregisseerd door respectievelijk Marcus Azzini en Erik Whien. Wendell en Maria spelen twee vrouwenrollen van formaat, elk met een voorgeschiedenis in het theater en op film: Madame de Merteuil en Martha – met de M van Monster? M: Ik ben blij dat je ze nu ‘monsters’ noemt, eerder had je het over ‘sterke vrouwen’, dat is te cliché, daar krijg ik geen beeld bij, ‘sterke’ vrouwen en ‘zwakke’ mannen of omgekeerd, het zal wel... Bij een monster wel. Een monster is leuk. W: Als je naar het repertoire kijkt, dan gaan vrouwelijke hoofdrollen altijd om hysterie, of juist moederlijkheid. Als een vrouw een bepaalde macht heeft, over zichzelf of over een man of over de situatie, dan is ze opeens sterk. Terwijl macht hebben over een ander niks zegt over kracht, dat kan ook een zwaktebod zijn. Ik weet bijvoorbeeld helemaal niet of Martha wel zo sterk is. Ze moet overleven. Daarvoor gaat ze ver. Maar of ze nou sterk is? M: Ze heeft veel overlevingsmechanismes. Dat vooral, die gebruikt ze als aanval. W: Net als Valmont en Merteuil in Kwartet. Die vechten alsof ze niets te verliezen hebben, maar ze weten dat ze alles zullen verliezen. Hebben jullie al een beeld bij je rol? W: Ik vind het heel moeilijk het er nu al over te hebben. Ik vind het sowieso fijner om in een interview te praten over de inhoud en het proces, niet alleen mijn eigen rol. Ik zit nog in de voorbereiding, met mijn collega’s, de regisseur, met het materiaal dat geboden wordt en pas daarna gaat mijn aandeel groeien. Het is interessanter om je beeld te laten ontstaan vanuit de samenwerking. M: Ik had het niet beter kunnen zeggen dan Wendell doet. Ik heb precies hetzelfde. Ik kreeg hartkloppingen toen je me belde, ‘nu al?’ En dan ‘o jee, ik moet Kwartet gaan lezen... Ik kan er pas wat zinnigs over zeggen – als dat überhaupt mogelijk is, het is maar een mening – als ik er wat meer van weet. Het zijn iconische rollen, heb jullie de films gezien? W: Jawel, maar de vorm van Müllers Kwartet is iets heel anders dan die van de film Les liaisons dangereuses, die dan weer een bewerking is van het brievenboek van Choderlos de la Clos uit 1783. Ik kan wel heel geïntimideerd zijn door Glenn Close in die rol, maar dat is echt iets heel anders. M: Ik ben huiverig om de film te gaan bekijken, want dat wordt het dit, hè? (ze doet een perfecte imitatie van Liz Taylor die met een glas in haar hand rondwankelt). Het cliché van Martha. Dat is een gevangenis. Ik wil daar zo ver mogelijk bij uit de buurt blijven. Dat is dus heel goed gedaan toen – en nu? Het is nu 2013. W: Ik denk ook niet meteen aan hoepeljurken, decolleté’s en taches de beautés. Al kan ik me wel voorstellen dat het theatraal interessant is, omdat het een keurslijf uitdrukt waar men toen in zat. Als je nu kijkt naar seks en verleiding is dat iets heel anders dan wat er bij Laclos beschreven staat. Maar om nou meteen een leren catsuit aan te trekken... Ik neig als acteur het meest naar de taal, omdat daar voor mij de meeste wapens inzitten. Kwartet van Heiner Müller is nog meer dan het origineel een taalbouwwerk. Het is bijna zo dat de personages ze in de taal gevangen zitten, alleen maar over hun gevoel kunnen praten in plaats van het te ervaren. W: Ja. Maar daardoor zijn ze ook heel theatraal. Ze spelen de personages die ze verleiden en die door hen verleid worden. Ze spelen ook nog de mensen om hun heen. Het werkt een beetje als een toneelstuk in een toneelstuk in een toneelstuk. < Maria Kraakman

18 interview

Dat klinkt helemaal niet als realisme. Dat is bij Who’s afraid of Virginia Woolf een vorm die je bijna opgedrongen wordt. M: Ja, dat of nog erger: dat je gaat voor een heel slap soort abstrahering ervan. Ik denk dat Erik weg wil van teveel realisme. Anders vraag je mij ook niet, ik ben eigenlijk veel te jong voor Martha. Ik zou het bijvoorbeeld wel mooi vinden als ik nooit hoefde te zitten, en altijd kan staan. Want dat is oorlog. Of dat er een bank staat en dat ik er nooit op ga zitten. Je moet toch altijd ook een beetje de randen opzoeken. Het lastige van dat stuk is dat het al zo ontzettend vaak gedaan is. Wat kun je er nog bij voelen, behalve herkenning? W: Misschien is het vaak zo in een huwelijk dat mensen de realiteit niet aan kunnen en dan vluchten in de verbeelding. Bij George and Martha wordt de verbeelding uiteindelijk kapot gemaakt, meer dan de realiteit. Verbeelding is een machtsmiddel – dat is ook zo in Kwartet – en dat vind ik bijzonder mooi aan dat stuk. In beide stukken vechten ze wel, ook Merteuil, maar in hoeverre is het actief oorlog, want het zijn ook personages waarvan je weet ‘jullie zijn zo geboren’. Het is niet zo dat ze een motorongeluk hebben gehad en toen een monster geworden zijn. Ik vind dat ook altijd een belangrijke keuze als ik speel: ga ik dit nu heel bewust spelen, of zit het al zo in mij als personage dat het me niet eens opvalt dat ik schreeuw of zo. M: Bij George en Martha wordt het interessant als ze een publiek krijgen. Het is raar, een voorstelling begint als er publiek is, maar bij dit stuk zou dat bewustzijn er bij de acteurs eigenlijk niet moeten zijn. Pas als Honey en Nick binnenkomen gaan George en Martha aan. W: Is dat iets waar jij je op verheugt als actrice? Die schakel te maken? M: Ja, ik verheug me daar op – als acteur ben je je er altijd bewust van als er publiek is, maar eigenlijk zou ik dat hier willen vergeten, voor het begin dan. Het gaat altijd zo bij Who’s afraid..: het licht gaat uit en je hoort meteen: Mwwwwooehahaha, en daar komt Martha op, en ze gaat heel erg spélen, Dzzjoorrrdzj, eigenlijk moet – de avond moet niet beginnen, hij moet er al zijn. Ze nodigen eigenlijk hun eigen toeschouwers uit... W: Merteuil en Valmont zijn elkaars toeschouwers. Ze spiegelen zich in het stuk. Zij hoeven niets af te spreken omdat ze zoveel op elkaar lijken. Ze kunnen elkaar eigenlijk ook niet meer verrassen, zoveel zijn ze op elkaar gaan lijken. Daar zit de lol, en ook de leegte: met elkaar bezig zijn om de tijd te doden. Of het monster in jezelf. Er zit niks dagdagelijks in hun gedrag. Of dat echte liefde is betwijfel ik. Om die te definiëren als iemand vinden die zo’n grote uitdaging voor je vormt dat je elkaar kunt kapot maken via de ander – dat gaat ver. Liefde is elkaar de waarheid zeggen? Maar willen mensen echt de waarheid? Misschien gaan deze twee stukken uiteindelijk over dat dilemma? M: De vrijheid van het ‘ik’. Dat niet iemand anders kan zeggen ‘jij bent altijd zus en zo’, maar dat je zelf de vrijheid hebt om te veranderen, of om te denken ‘als ik nu naar Barcelona ga, kent niemand me daar en dan word ik zelf ook heel anders, want daar heeft niemand een beeld van mij en dan kan ik mijzelf helemaal opnieuw uitvinden’. Die vrijheid wil je bewaren. W: Ik denk dat mensen de ander als die écht te dicht bij is gekomen willen kapotmaken, omdat dat te eng is. Verliefd worden op iemand is heel fijn, omdat je dan ook weer verliefd wordt op jezelf. Een nieuw Barcelona: wat je zegt Maria, je mag alles opnieuw vertellen. ‘Ik heb daar en daar op school gezeten en ik hockeyde, en de eerste keer dat ik...’ En de destructie komt – vooral in het theater, daar is het theater voor – als iemand toch beetje bij beetje toegang krijgt tot het ‘ik’, door conflicten – en ineens wordt het eng. Dan gaat het over schuld en wraak...

Wendell Jaspers >

20 jongerenproject

De gedaanteverwisseling | regie Timothy de Gilde ‘Toen Gregor Samsa op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een reusachtig ongedierte was veranderd.’ | Franz Kafka

Een samenwerkingsproject met Theater Sonnevanck Vanaf het moment dat hij ’s ochtends wakker wordt, verandert het leven van Gregor Samsa, zoals een rups in een vlinder verandert. Of is het andersom? En het is nog erger: Gregor heeft zich verslapen en komt veel te laat op school. Als hij er überhaupt kan komen met zijn nieuwe lijf. De gedaanteverwisseling van Gregor zet zich door. Hij loopt niet meer, hij kruipt, en hij spreekt niet meer, maar kwijlt. Wekenlang komt hij zijn kamer niet meer uit. Zijn zus brengt hem af en toe eten maar steeds vaker begint ze hem te vergeten. Zijn kamer verslonst en verstoft en wordt een rommelhok voor het gezin. Totdat Gregor uiteindelijk niet meer bestaat voor zijn familie; het zou beter zijn als hij er niet meer zou zijn... Op basis van Kafka’s novelle De gedaanteverwisseling schrijft Casper Vandeputte een toneelscript voor 15 jongeren. Zij gaan samen met regisseur Timothy de Gilde, vormgeefster Morgana Machado Marques, muzikant Bart Rijnink en Theater Sonnevanck een voorstelling maken. In de natuur is een gedaanteverwisseling volstrekt normaal. In het mensenrijk kijken we er heel anders tegen aan. Het moment dat je naar de middelbare school gaat, het moment dat je als kind volwassen wordt, het moment dat je ontdekt dat je lichaam verandert of dat je misschien wel anders bent dan de rest, ervaren we als hoogst gênant of vervelend.

In deze versie van De gedaanteverwisseling wordt iedereen anders. De kikker wordt een prins, Ariel wordt een mens, Assepoester wordt lid van het koninklijk huis en Jochem wordt een meisje. Theater Sonnevanck is het jeugdtheatergezelschap van Oost Nederland. Sonnevanck maakt muziektheater voor kinderen en jongeren. Onze voorstellingen gaan over leven en samenleven in deze tijd, volwassen thematiek voor een jong publiek. Sonnevanck trakteert je op muziektheater dat een feest is voor ogen, oren, gevoel en verstand. We schudden je verbeeldingskracht wakker met spel, zang en live muziek. Vanuit standplaats Enschede speelt Sonnevanck in theaters en op scholen in heel Nederland, met extra aandacht voor Overijssel en Gelderland. Sinds 2013 maken we samen met Toneelgroep Oostpool voorstellingen voor jongeren vanaf 12 jaar. Het komende halfjaar zijn dat Cookies en De gedaanteverwisseling. Jongeren van 11 t/m 14 jaar kunnen zich als acteur/actrice of musicus opgeven om te spelen in de voorstelling. Repetities in februari 2014 in Enschede. Speeldata 28 februari, 1 en 2 maart. regie Timothy de Gilde | tekst Casper Vandeputte | vormgeving Morgana Machado Marques | muziek Bart Rijnink | regie assistentie Lisanne Kooij | met 15 jongeren van 11 t/m 14 jaar

Franz Kafka, 13 jaar > Still uit De wraak van de cameraman, Ladislav Starevitsj 1912 >>

25 column

Leve het risico! | De angst om in het openbaar te spreken is bij veel mensen groter dan de angst voor de dood. Het risico om in het openbaar gezichtsverlies te lijden jaagt ons zo de stuipen op het lijf dat zelfs een koud en eenzaam graf een aantrekkelijk alternatief lijkt. De meeste mensen zijn, zoals de meeste dieren, niet dol op risico’s. We proberen ons leven zo te organiseren dat er niks aan de hand is. ‘Als er in Godsnaam maar niks gebeurt!’ (Waardoor er in veel levens ook daadwerkelijk niks gebeurt). Gelukkig zijn er ook nog mensen die een risico durven nemen. Zoals: de theaterbezoeker. Jawel, theater kijken is een risico. Voor je het weet zit je in een voorstelling waarvan je binnen vijf minuten al weet dat de kans héél klein is dat deze voorstelling je in vervoering gaat brengen. Je kijkt in het donker stiekem op de flyer, ziet ‘185 minuten zonder pauze’ staan, legt je erbij neer en probeert je open te stellen voor hetgeen er voor je ogen gebeurt. Op de vraag door hoeveel van de tien voorstellingen die je ziet, je werkelijk geraakt, verrast of op scherp gezet wordt, is het antwoord bijna nooit hoger dan vier. Toch is iedereen het er over eens, ook al is het antwoord dat gemiddeld slechts 1 op de 10 voorstellingen voor jou de moeite waard is, dat het die negen missers meer dan waard was om die ene voorstelling te zien die je trof. Die aansloot waar jij op dat moment in je leven zelf ook mee worstelde, die je een nieuw inzicht gaf over verlies, pijn, politiek, liefde, oorlog of dood, of waar je je juist steeds precies in kon herkennen. Een voorstelling die je het gevoel gaf dat jij ’m zelf ook een beetje mee maakte, puur en alleen door erbij te zijn en toe te kijken. En je maakte ’t ook mee. Helemaal. (En misschien zat er op dat moment wel juist weer iemand naast jou die totaal onbewogen zat te hopen dat de voorstelling snel afgelopen was. Iemand die totaal niets kon met wat er zich voor zijn ogen afspeelde). Theater maken is ook een risico. Theatergroepen proberen dat proces zoveel mogelijk uit te denken om ervoor te zorgen dat elke voorstelling ‘lukt’. Maar hoe vaak sta je bij een slotapplaus niet oog in oog met een groep spelers die zelf niet echt lijkt te weten wat ze nou precies veroorzaakt hebben in een zaal. Of hoe vaak spreek je niet een actrice die na het spelen van een voorstelling aangaf ‘er totaal niet in te zitten’, terwijl ze jou juist diep geraakt heeft. Theater communiceert deels op een manier waar we geen vat op hebben. De onbegrijpelijkheid heeft, net als in het leven zelf, ook een stem in het theater. Dat drijft zowel de makers als de kijkers af en toe tot wanhoop. Maar toch. Het omarmen van die onbegrijpelijkheid kan de prachtigste dingen opleveren. Ook al was het een risico: er is iets gebeurd! Leve het risico! | Rik van den Bos Rik van den Bos is toneelschrijver. Dit seizoen wordt zijn tekst Cookies gespeeld bij Toneelgroep Oostpool.

>> Sanne Peper fotografeert sinds 2009 de voorstellingen van Toneelgroep Oostpool. Maar ze maakt ook vrij werk. Het leek ons goed ook die kant van haar werk te laten zien. Bij de foto’s op de volgende vier bladzijden schreef ze:

—

Paradoxia |

(sexual desire at the wrong time of life (Krafft-Ebbing) or a genus of algae) ‘we thought the place was u nike one of a kind, everyday people like us. making a living an showing people the cajun way. not fake and phoney like other places trying to be what they are not.’ Since no one else was willing to see alligators being stuffed by marshmallows on a dreary Tuesday morning I got a private boat tour into Bayou Boeuf. The slightly retarded second cousin (ever seen Deliverance?) who was to be my guide couldn’t stop looking at my breasts, the trip lasted for two hours. At the hatchery I got to hold two baby gators. Sanne Peper, Louisiana 2011

< Ralph Baiker, Banana | Myself

30 jongerenvoorstelling

Cookies | regie Joeri Vos Over de angst dat het uiteindelijk niet genoeg is als je alleen maar jezelf bent. Coproductie met Theater Sonnevanck Zaterdagavond. Ilke en Lowie, een jong koppel, praten een misverstand uit. Ze hadden de avond ervoor, op vrijdag, een afspraak om naar de film te gaan. Maar Ilke kwam niet opdagen, omdat ze dacht dat het donderdag was. Lowie verdient zijn geld door dag in dag uit het internet af te struinen naar oude blooperfilmpjes, die hij opnieuw achter elkaar monteert en die dan uitgezonden worden. Lowie gelooft niet dat er ooit iemand naar kijkt, maar hoopt dat dit een opstapje is naar een betere baan in de televisiewereld. Of film. Hoe dan ook: Lowie weigert toe te kijken hoe zijn eigen leven in een blooperfilmpje verandert. Hij zat daar gisteren in de bioscoop te wachten en als een soort loser in zijn eentje de voorfilmpjes uit te kijken. Hij had popcorn gekocht. En beugelflesjes en hij eist een verklaring. Die geeft Ilke ook, maar haar verhaal lijkt niet helemaal te kloppen. Liegt ze? Als dit een verhoor was, zouden we kunnen spreken van een niet-sluitend alibi. Maar Ilke heeft niet echt iets verkeerd gedaan, dus hoeft ze ook geen alibi te hebben. Toch? Of klopt het verhaal van Ilke wel en vertelt Lowie niet de waarheid? In dat geval zou het nu vrijdagavond zijn. Vrijdagavond. Hanne komt haar huis binnen. Het is laat en ze komt terug van haar baan. Ze is niet aan een studie begonnen, omdat ze niet in diploma’s gelooft. Maar na vier en een halve maand keihard werken voor € 6,83 per uur, gelooft ze ook niet meer in de self-made-mansprookje. Wat blijft er dan nog over om in te geloven?

Die vraag houdt Hanne bezig als ze haar huis betreedt en met verbazing het ruziënde koppel Ilke en Lowie bekijkt. Die kijken haar dan ook weer stomverbaasd aan. Van wie is dit huis? Welke dag is het? Is iedereen wel degene waar hij zich voor uit geeft? Hoe weet je dat zeker? En waarom voelt iedereen zich de hele tijd zo betrapt? Wij zijn allemaal perfecte acteurs. Wij weten in talloze situaties precies hoe wij ons moeten gedragen en hoe we moeten reageren. Tot in de kleinste gebaartjes weten we hoe we ons moeten verontschuldigen als we te laat komen of hoe we verrast moeten reageren als er een cameraploeg voor je deur staat met de vraag of ze gewoon even aan mogen schuiven om de dag door te nemen. We zijn er goed in om te doen wat er van ons verwacht wordt. Maar wat levert ons dat op? De personages in Cookies verlangen naar zekerheid, veiligheid en houvast in een constant veranderende en uit elkaar vallende werkelijkheid. Ze proberen zich staande te houden en zoeken een identiteit, een versie van zichzelf waar ze mee kunnen leven. Al is het maar voor even. De trailervoorstelling Cookies is een coproductie van Toneelgroep Oostpool en Theater Sonnevanck en toert langs scholen in OostNederland. Neem voor meer informatie contact op met Marti Arts, coördinator jongeren. regie Joeri Vos | tekst Rik van den Bos | met Ilke Paddenburg, Hanne Struyf, Lowie van Oers | vormgeving Mats Boswijk Elise Preiss, Tumbleweed >

De gelimiteerde Cookies hipstertest | Ben jij een hipster? Beantwoord de vragen hieronder en je weet het.. 1. Ik draag op mijn hoofd a. een hoed b. een wollen muts c. een steek d. niets

5. Ik luister naar a. Sky Radio b. Jacco Gardner c. Azealia Banks d. Deep House

2. Ik rook a. Marlboro Light b. ik rook niet c. zware shag d. Gauloises

6. Ik woon het liefst in a. Le Marais, Parijs b. Brooklyn, New York c. Het Broek, Arnhem d. De Baarsjes, Amsterdam

3. Mijn spijkerbroek is a. van het Waterlooplein b. skinny fit, low rise c. loszittend met brede pijpen d. eentje tot net onder de navel

7. Zou je jezelf een hipster noemen? a. nooit van zijn leven, ik ben uniek b. alleen ironisch c. wat is dat? een soort onderbroek? d. ja, we zijn allemaal hipsters in zekere zin

Voor alle antwoorden | a > tel 2 punten b > tel 4 punten c > tel 1 punt d > tel 3 punten

Uitslag | 23–28 punten > je bent een totale hipster, of je wilt of niet 16–22 punten > je hebt behoorlijk hipsterige trekjes 11–15 punten > je bent een Hollander die zich niet gek laat maken 4–10 punten > je bent Napoleon, een nerd, heavy-metal fan of woont in Het Broek, Arnhem

4. Ik drink a. prosecco b. Corona bier c. Heineken bier d. Aperol Spritz

Bas Zemering, Jason de Ridder, Peter Bolhuis en Dylan Devonald Smith in Post Mortem

36 advertentie

bloemen houden van premiĂ¨res www.nozili.nl

Nozili Bloemisten Kerkstraat 44 | 6811 DM Arnhem Hoofdstraat 126 | 6994 AK De Steeg

LOWRES

< Tanja Deman, Theatre

40 speellijst

Speellijst t/m zomer 2014 | Hideous (wo)men

Kwartet

Club Oostpool+ Just another night

De gedaanteverwisseling

Who’s afraid ofVirginiaWoolf

41 speellijst

Who’s afraid ofVirginiaWoolf

Liefhebber

You Can Jump

42 speellijst

BAAL

BuzzAldrin,waar ben je gebleven?

Barbaren

Kaartverkoop en informatie | Zie www.toneelgroepoostpool.nl

43 advertentie

redelijkheid billijkheid zorgvuldigheid www.dirkzwager.nl official sponsor van Toneelgroep Oostpool

Dirkzwager advocaten & notarissen Velperweg 1 | 6824 BZArnhem

Club Oostpool+ Just another night | Meet, Eat, Enjoy, Love and Party in Club Oostpool+ Just another night met een ‘performative dinner’ en afterparty. 17:00 – 24:00 | Burgerzaal stadhuis Arnhem Na het groooooooooooote streetfeest van Club Oostpool en de Nieuwstraat geeft Club Oostpool op 14 februari, Valentijnsdag, haar jawoord aan ArtEZ studium generale. Tijdens het festival Just Another Day van studium generale houden kunstenaars en denkers uit de kunst, wetenschap en maatschappij, het dagelijks bestaan als onderwerp en eindeloze inspiratiebron tegen het licht. Een jurk aan de waslijn in de tuin. De geur van gebakken aardappelen in de keuken. Het schuren van de borstel in de wc-pot. De mompelende helpdeskmedewerker die ook niet weet wat er met je laptop aan de hand is. Het dagelijks leven bestaat uit patronen, rituelen, ontmoetingen en gebeurtenissen. Voor sommigen bekend en overduidelijk, voor anderen raadselachtig en onoverzichtelijk.

47 Club Oostpool

Op 14 februari ervaar je zelf verschillende perspectieven op het dagelijks leven. Je onderzoekt hoe een handeling als koken of het schoonmaken van je huis, onderwerp kan worden van een performance. Je kijkt hoe dagelijkse voorwerpen met hun vorm, geur en smaak, troost kunnen bieden. Hoe je de doodgewone dingen kunt oplichten uit de vergetelheid van de dagelijkse sleur. Je leert over de belangrijke rol van rituelen en hoe deze het leven vorm en zin kunnen geven. Je verwondert je over hoe verschillende mensen dezelfde wandeling zo anders kunnen ervaren. Of je begrijpt hoe je met een absurdistische blik het leven van alledag kritisch, maar met een â&#x20AC;&#x2DC;grimlachâ&#x20AC;&#x2122; kunt benaderen. Kortom, een dag vol gewone en ongewone ervaringen en bomvol workshops, lezingen, performances en voorstellingen. Des avonds organiseert Toneelgroep Oostpool in samenwerking met ArtEZ studium generale en Studio Sonsbeek Club Oostpool. Met als ondertitel: Just another night. In de Burgerzaal in het stadhuis van Arnhem komt een keur aan artiesten langs. Terwijl je net aan je performative dinner zit krijg je een tal van acts voor de kiezen. En we eindigen met een keiharde band en een snoeilekkere dj.

Who’s afraid of Virginia Woolf? | regie Erik Whien ‘Als je tot op het bot bent gekomen, dan ben je er nog lang niet. Er zit ook weer iets in dat bot… het merg… en daar gaat het om.’ | George in Who’s Afraid of Virginia Woolf?

Coproductie met Toneelschuurproducties Erik Whien zet Edward Albee’s klassieker uit 1962 op het toneel, in een coproductie met Toneelschuur Producties. In zijn regie en met deze vier acteurs wordt dit wereldberoemde verhaal niet alleen een botsing tussen twee generaties, tussen het verharde en verbaal zwaarbewapende koppel Martha en George en de hoopvolle en dromerige Nick en Honey, maar meer nog een ontluisterende studie naar de mens en de verwoestende kracht van de waarheid. Na een feestje op de universiteitscampus komen Martha en George (Maria Kraakman en Jacob Derwig) laat op de avond thuis. Al snel blijkt dat Martha het jonge stel Nick en Honey (Sanne den Hartogh en Kirsten Mulder) heeft uitgenodigd voor nog een drankje bij hen thuis. Wat volgt is een virtuoos slagveld waarin alle idealen en dromen van de vier aanwezigen zwaar op de proef worden gesteld. In een harde en cynische wereld lijkt de hang naar schoonheid de enige kans tot overleven. En wie durft te overleven zonder dromen? Erik Whien regisseerde en speelde tot voorjaar 2013 op vaste basis bij Toneelgroep Oostpool waar hij voorstellingen als Van de brug af gezien, Wachten op Godot en Boiling Frog maakte. Met deze coproductie keren hij en een aantal bekende gezichten terug in Huis Oostpool. tekst Edward Albee | vertaling Gerard Reve | regie Erik Whien | met Jacob Derwig, Sanne den Hartogh, Maria Kraakman, Kirsten Mulder | scenografie Marc Warning | licht Casper Leemhuis | kostuums Rebekka Wörmann | dramaturgie Rob Klinkenberg

Edward Albee in 1959 >

coproductie kleine zaal

MARTHA

Er is geen maan meer. Ik zag hem ondergaan vanuit de slaapkamer. GEORGE

Vanuit de slaapkamer! Nou, er was wel een maan. MARTHA

Er kan geen maan geweest zijn. GEORGE

Die was er wel. Die is er. MARTHA

Er is geen maan, de maan is onder. GEORGE

Er is wel een maan, de maan is op. MARTHA

Ik ben bang dat je je vergist. GEORGE

Nee hoor. MARTHA

Er is godverdomme geen maan. GEORGE

Lieve Marthaâ&#x20AC;Ś ik pluk echt geen leeuwenbekjes in het pikkedonker. Ik ga echt niet Pappies broeikas in, wanneer ik geen hand voor ogen kan zien. MARTHA

Jawel. Dat is echt iets voor jou. GEORGE

Martha, ik pluk geen bloempjes op de tast. Ik vind mijn weg tussen de bedden niet zonder het Hemelse Licht. MARTHA

De maan is er niet; die is onder gegaan. Luigi Ghirri: Anelli, 1972 > Courtesy of Eredi di Luigi Ghirri

ArtEZ-voorstelling

You Can Jump | Een opstandige beweging tegen een zwijgend universum

‘Het absurde ontstaat uit de confrontatie van de mens die vraagt, en de wereld die op een onredelijke wijze zwijgt.’ | Albert Camus

Samenwerkingsproject met de ArtEZ Toneelschool Vanuit de hoopvolle gedachte dat we de absurditeit van het bestaan niet als eindpunt, maar als vertrekpunt kunnen zien, creëren Suzan Boogaerdt en Bianca van der Schoot samen met derdejaars studenten van de ArtEZ Toneelschool in het voorjaar van 2014 een opstandige beweging. De werkelijkheid is een ondoorzichtig en onaf proces, waarin we steeds op zoek zijn naar een fictieve harmonie die we ‘ik’ plegen te noemen. Camus noemt dit ‘de zelfscheppende mythe’. Deze mythe is pas mogelijk, zo stelt Camus, als iemand beseft dat zij een eeuwige herhaling van zelf-creatie inhoudt: Sisyphus die, omdat hij in opstand kwam tegen goden, gedoemd is eeuwig een rots de berg op te duwen, te zien hoe deze weer naar beneden rolt en weer opnieuw te beginnen.

Voor Camus is de botsing tussen het menselijk verlangen naar eeuwigheid, duidelijkheid en zin aan de ene kant en een universum dat koppig en onrechtvaardig zwijgt aan de andere kant, het meest treffende aspect van de menselijke existentie. Hij vraagt ons deze situatie bewust te beleven, zonder gemakkelijke uitwegen, dogmatische zekerheden, of ontkenning in dagelijkse gewoontevorming. You Can Jump is een poging om in de geest van Albert Camus de absurditeit van ons bestaan te aanvaarden. regie Suzan Boogaerdt en Bianca van der Schoot | met Rozanne de Bont, Ruta van Hoof, Laurens van Lottum, Anne-Chris Schulting, Fleur Voorn, Linda Zijl en Elène Zuidmeer | decoradviezen Wikke van Houwelingen

Voor Camus is Sisyphus de ultieme absurde held. Hoewel zijn arbeid zwaar, nutteloos en oneindig is, vraagt Camus ons in te beelden dat Sisyphus rustig de berg afloopt, zijn steen achterna. Naar beneden wandelend, wordt hij zich bewust van het absurde van zijn situatie. Precies dit moment van helderheid en inzicht is tragisch en kwellend, maar tegelijkertijd Sisyphus’ overwinning. ‘We moeten ons Sisyphus als een gelukkig mens voorstellen,’ schrijft Camus. Erwin Wurm, Outdoor Sculpture >

56 toespraak

Ruimte creëren | Toespraak van de Vlaamse regisseur Luk Perceval – die in Hamburg werkt bij het Thalia Theater – bij gelegenheid van de uitreiking van de eerste Bachelor- en Masterdiploma’s aan de Akademie der Darstellende Kunst in Ludwigsburg | 30 juni 2012 Toen men mij ongeveer vijf jaar geleden vroeg of ik als studieleider toneelspel en regie aan de nieuw op te richten academie in Ludwigsburg mee het studieprogramma wilde inrichten, heb ik mijzelf iets afgevraagd: Wat moet een student in de regie of het toneelspelen nou echt aanleren? En: hoe kunnen we een opleiding geven die er niet al aan andere toneelscholen wordt gegeven? Een opleiding die alleen al door zijn specifieke aanpak gelegitimeerd is. Uit die ene vraag ontstonden twee nieuwe vragen: wat is het object van een regie- of spelopleiding en wat is het doel van dit vak? Simpel gezegd zou je kunnen stellen dat een toneelspeel- en regieopleiding studenten confronteert met de vraag naar de relatie tussen spelers en toeschouwers, oftewel tussen iemand die op het toneel staat en iemand die in de zaal zit. Wat maakt deze relatie nou precies zo spannend, fascinerend, levend, inspirerend – of kort gezegd prikkelend? Is het de technische virtuositeit van de kunstenaar? Mijn antwoord op die vraag is heel duidelijk: nee. Kunstschaatsers, die trainen om de perfectie te bereiken, worden pas spannend wanneer ze falen, als hun perfectie tekort schiet en dat menselijke falen ons niet zozeer leedvermaak verschaft, maar vooral datgene wat kunst tot kunst maakt: empathie, inleving, begrip, vergiffenis, catharsis. En zo een liefde voelbaar maakt, die ons essentieel in ons diepste wezen met elkaar verbindt. Een liefde die wij het sterkste voelen wanneer we geconfronteerd worden met onze vergankelijkheid, zoals bijvoorbeeld tijdens een begrafenis. Was het niet Heiner Müller die beweerde dat theater een ritueel is waarin wij ons met de dood verzoenen? Bij een komedie lachen wij om de dood, bij een tragedie huilen wij om de dood. Zowel bij de clown als bij de tragische held ontstaat deze empathische, zichzelf herkennende liefde van de toeschouwer pas bij het falen, bij menselijk onvermogen. Dus moet je op een toneelopleiding helemaal niet de herhaalbaarheid van de daad van het spelen oefenen, zoveel is duidelijk. Wat je wel moet doen, is ruimte creëren voor deze bijzondere vorm van medeleven – ik noem die: universele liefde. Discipline en liefde worden dus de twee pijlers van het op te richten programma. Waarbij de ene niet zonder de ander kan bestaan. Zonder liefde is er geen discipline. Zonder discipline kan de liefde zich echter ook niet manifesteren. Ik wilde een toneelopleiding oprichten die een liefdesschool is. Een liefdesschool voor levenskunstenaars. Daarmee bedoel ik niet een of andere vage esoterische knuffelcursus. Maar je wezenlijk verhouden tot theater en zijn werking. Zijn politieke aard, zo u wilt. Wat is het dat mensen ertoe aanzet om te spelen en dat bij anderen een nieuwsgierigheid opwekt om daaraan deel te nemen door te kijken? Het is de noodzaak, het diepe verlangen om datgene te voelen wat ons met elkaar verbindt, iets waaraan het ons in het gedoe van alledag meestal ontbreekt. De theaterstudent moet zich dus in een kort tijdsbestek heel veel vragen stellen over het waarom van dit gebrek. Mijn oude docente aan de toneelschool in Antwerpen zei altijd: ‘Op een toneelschool leer je in drie, vier jaar datgene waar een andere mens dertig jaar voor nodig heeft.’ Je botst namelijk de hele tijd tegen de grenzen van je liefde of van wat je denkt dat liefde is. Dat maakt de ervaring zo heftig, ingrijpend, ontregelend, emotioneel, enzovoort.

57 toespraak

Ondanks het feit dat wij dankzij liefde op aarde komen en zonder liefde helemaal niet zouden overleven en ook wanneer wij deze aarde verlaten meestal omringd worden door heel veel liefde – vertrouwen wij, ondanks deze wetenschap, de liefde niet. Ondanks het feit dat we dit weten hebben wij onder andere de kunst nodig om ons aan de liefde te herinneren. In onze huidige door beurskoersen geterroriseerde vrije markteconomie hebben we die nog meer nodig dan bijvoorbeeld dertig jaar geleden. De angst om te falen, de angst er niet bij te horen, niet in het systeem te passen, geen functie te hebben en daardoor geen identiteit, geen zelfbewustzijn, geen waarde te vinden, maakt onze maatschappij en de mensen bang, verlamd, klein. De bron van de liefde is bedolven onder angst. Een toneelschool moet allereerst de aandacht vestigen op al deze stenen en ze proberen weg te halen. Een taak die voor alle betrokkenen zwaar is, en moeilijk. Een taak die tijd kost en veel alert-heid en toewijding. Het bachelorsysteem dat er vooral op gericht is om geld en tijd te besparen, is compleet in strijd met de behoeften van een toneel- en regieopleiding. Je hebt namelijk meer rust nodig, meer alertheid en nog veel meer tijd – meer geld dus. Men moet in die liefde investeren, gul zijn en niet besparen. Het heeft ons in de vier jaar die wij samen hebben gewerkt veel inspanning gekost om de liefde te redden, tegen het systeem in. Het enige wat mij, en met mij vele anderen, steeds weer op die moeilijke weg kracht gegeven heeft, het enige wat tegen alle weerstand in elke keer weer hoop, geloof en ruimte voor de liefde gecreëerd heeft, is de passie. De kracht die maakt dat dat de visser vist, de bakker brood bakt, de bergbeklimmer bergen beklimt, de kunstenaar schildert, verzen schrijft, sonnetten zingt, stenen breekt of zich gewoon belachelijk maakt. Niemand kent het waarom van deze kracht. Maar iedereen weet: wat moet dat moet. Diep in onze genen worden wij gedreven door een kracht, een passie om te doen wat we niet laten kunnen. Een passie waarmee wij, als hongerige dieren, op zoek gaan naar de vrijheid. Of in ieder geval naar een gevoel van vrijheid. Een leven zonder angsten, met en in liefde. Dat is de weg van de passie. Dat is de kern en volgens mij het enige wat je leren kunt op een toneelschool. Naast een heel klein beetje techniek en ervaring, een heel klein beetje, want wat zijn vier jaren op de toneelschool nou eigenlijk in vergelijking met dertig, veertig jaar beroepspraktijk. Maar het is de passie die ervoor zorgt dat wij niet opgeven, dat wij geloof houden en dat wij elke vorm van weerstand als een eenvoudig, relatief spel bekijken. En dat wij nieuwsgierig op zoek gaan, ervaringen verzamelen en leren te leven. Je eigen passie delen en meedelen, dat is het enige wat je als leraar kunt doen eigenlijk. Mensen bij te brengen dat passie je privékapitaal is, je eigen wezenlijke talent. Passie, die iemand laat handelen uit een dieper innerlijk weten. Uit eigen intuïtie, uit eigen instinct. Voor mij is het niet belangrijk of jullie een glansrijke carrière gaan opbouwen bij een Duits Stadstheater. Net als alles, zal ook het Duitse Stadstheater-systeem veranderen, misschien wel verdwijnen. Er zullen nieuwe systemen ontstaan, nieuwe vormen van theater. Maar of jullie nu regisseur, actrice, videoperformer, voetbalmoeder of tuinman worden, de hoofdzaak is dat jullie je de kracht van de passie herinneren die jullie hier op school gevoeld en ontdekt hebben. In ieder beroep bevrijdt die kracht ons van de angst om te leven, om lief te hebben en te sterven, en schenkt zij ons de vleugels van de intuïtie, van de vrijheid. Ik wil de afstuderenden bedanken voor het geduld dat zij met mij hebben gehad op deze weg en mijn collega’s voor de steun bij het realiseren van deze school voor liefde. En ik wens iedereen niet alleen een onvergetelijke zomer, maar in elke minuut, in elke fase van uw leven een hart vol van passie. | Luk Perceval

59 jongerenproject

BAAL | regie Timothy de Gilde ‘Hab den Mut, allein zu sein’ | Bertolt Brecht

Baal is levenskunstenaar. Hij vreet, zuipt, danst, dicht en leeft. Middelmaat is niet genoeg, Baal wil het extreme. Baal kiest zijn eigen weg en verwerpt alles wat moet: van zijn vriendin, van zijn moeder, van zijn kunstenaarsvrienden, van zijn andere vriendin, van zijn weer andere vriendin, van zijn opdrachtgevers, van zichzelf. De moed om alleen en onafhankelijk, om ongebonden te zijn, hoort bij het volwassen worden. Om afstand te nemen van dat wat je kent en van je verwacht wordt, om je eigen levensdoel en filosofieën vorm te geven. Die moed brengt Baal langs een leven als kunstenaar, als bedelaar, als houthakker, als doorzakker. Om misschien vlak voor z’n dood volwassen te worden en tot de levensverrijkende conclusie te komen; hm… Op 18e jarige leeftijd schreef de Duitse schrijver/regisseur Bertolt Brecht het stuk Baal. Levensmaniak Baal scheurt zich los van een leven vol moraal in een zoektocht naar de ultieme vrijheid.

<< Bertolt Brecht foto Konrad Reßler, bpk

Elk seizoen maakt Toneelgroep Oostpool met 40 jongeren (14 t/m19 jaar) een Coming of Age-voorstelling. Net als afgelopen seizoen zal de gerenommeerde actrice Juul Vrijdag op het toneel staan tussen een troep jonge acteurs, zangers, dansers en muzikanten. We moeten naar school, we moeten ambitieus zijn, we moeten intelligent en beroemd worden maar misschien moeten we wel even helemaal niks, om te ontdekken wat we willen in plaats van moeten. En tijdens die zoektocht kan je als angry young teenager proberen het leven een beetje dragelijk te houden met de kunst. regie Timothy de Gilde | vertaling en bewerking Joris van der Meer | actrice Juul Vrijdag | met Amber Rozema, Anne Kool, Anne Meffert, Annika Hagen, Carl Boelens, Claire Jansen Verplanke, Daphne Braafhart, Emma Baas, Guusje Rap, Jacob Geurkink, Jurre Popping, lars Jordens, Laura Laarman, Leanne Slütter, Leonie Schoenmakers, Lieke Tijink, Lot Frings, Manna Duk, Marieke Hageman, Marijn Bijsterveld, Marlon Rouw, Maxime Jacobs, Merlijn Oesterholt, Milan Hendriks, Myrte Blanken, Noud Kloosterboer, Pam Sikkink, Robin Schoemaker, Senna Sabbah, Siem Steinmann,Solange Manche, Sterre Bours, Valentijn Kempkes, Willemijn Smans, Youri Langen | vormgeving Frank Blommestijn | muziek Lavalu | regieassistent Annemarie Schäfer | stagiair muziek Uli Weber | stagiair vormgeving Marlies Rullmann

Wirklich, er lebte in finsteren Zeiten. Die Zeiten sind heller geworden. Die Zeiten sind finstrer geworden. Wenn die Helle sagt, ich bin die Finsternis Hat sie die Wahrheit gesagt. Wenn die Finsternis sagt, ich bin Die Helle, l端gt sie nicht. | Brecht

63 jongerenplatform

Hi, ik ben JOOST | Het Jongerenplatform van OOSTpool. Elk seizoen organiseer ik een aantal activiteiten voor en door jongeren rondom een voorstelling. Verder houd ik een facebook bij: www.facebook.com/ joost.isgeboren, bezoek ik alle voorstellingen van Toneelgroep Oostpool en schrijf ik recensies. Ben je tussen de veertien en eenentwintig jaar en wil je ook onderdeel van mij worden? Als JOOST ontvang je voor € 10,– per seizoen een JOOSTpas het je hoofd er op. Deze pas geeft recht op deelname aan JOOST activiteiten en hiermee kun je voorstellingen van Toneelgroep Oostpool in Huis Oostpool bezoeken. Wil je bij JOOST, snap je het nog niet helemaal of kun je het niet geloven? Mail me gewoon even: joost@toneelgroepoostpool.nl Activiteiten seizoen 2013/14 | JOOST gaat weer lekker losbandig enzo. za 18.01.2014 | JOOST doet Kwartet in schouwburg Arnhem. Speeddaten met acteurs. Vind je daten doodeng? Neem gewoon een kwartetspel mee, altijd leuk. za 10.05.2014 | JOOST en BAAL doen EXTREEM Voorstelling BAAL afgesloten met een kekke afterparty: Club JOOSTpool We MOETEN even helemaal NIETS. Yo, JOOST pubert ofzo Beetje rondhangen enzo feestje bouwen, voorstellinkje kijken YOLO Lekker tegendraads enzo Gewoon omdat het kan ofzo Onze hormonen gieren door Huis Oostpool Geschreven op ons voorhoofd staat ‘Nieuwe generatie’ Delegatie vol creatieve puistenkoppen Niet te stoppen Geloven in de kracht van ongerimpelde huidjes Ja joh, wij zijn het brein achter de creatieve toekomst Die ons langzaam tegemoet komt Wij zeggen alvast proost! wij zijn JOOST

< Holger Nickisch, Ausfegen vom Museumplein am 09.06.2005, 2005

Es ist ein weit verbreiteter Unfug,daĂ&#x; die Liebe Ăźber die Freundschaft gestellt wird | Bertolt Brecht

vriendenvantheater.nl donateur van Toneelgroep Oostpool

StichtingVrienden van Theater Waterbergseweg 1 | 6815ALArnhem

I’ll be there for you When the rain starts to pour I’ll be there for you Like I’ve been there before I’ll be there for you ‘Cause you’re there for me too | themasong van de serie Friends, The Rembrandts

Een vriend | Toneelgroep Oostpool heeft vrienden nodig. We bieden troost, schoonheid en een warm onthaal. Het enige wat je hoeft te doen is de kaart die bij deze O zit in te vullen. Dat kost niets, behalve een beetje betrokkenheid. Stuur de kaart op of ga naar toneelgroepoostpool.nl. Dan krijgt u het vriendenpakket, de O-magazines, toegang tot inleidingen en openbare repetities en nog veel meer. Meer hoeft niet. Maar mag wel. Als u kunst belangrijk vindt, als u vindt dat je niet zozeer moet zeggen wat je denkt maar moet denken wat je zegt, als u de uitzondering interessanter vindt dan de regel en houdt van theater, dan kunt u een donatie doen aan Toneelgroep Oostpool. Het gezelschap heeft de ANBI-status, waardoor uw gift aftrekbaar is. Ons IBANnummer is NL95DEUT0438073959 Of bel het directiesecretariaat | t (026) 443 76 55 Huis Oostpool | Huis Oostpool is het eigen theater van Toneelgroep Oostpool. Het is gelegen aan de Nieuwstraat in het centrum van Arnhem, vlakbij de Rijn. Dit sfeervolle theater is de plaats waar het gezelschap repeteert, speelt, de kostuums maakt en kantoor houdt. Bezoekers zijn voor en na de voorstelling welkom in de foyer voor iets te drinken en een goed gesprek met de makers. Tot het eind van het seizoen spelen de voorstellingen Who’s afraid of Virginia Woolf, Baal en You Can Jump nog in Huis Oostpool. Huis Oostpool te huur | Huis Oostpool heeft een eigentijdse en prettige uitstraling en is te huur voor zakelijke en feestelijke bijeenkomsten tot 350 personen. De zaal is voorzien van alle hedendaagse audiovisuele en theater tech nische faciliteiten. Er is een deels uitschuifbare tribune met 220 zitplaatsen. De theaterzaal, de foyer en de studio kunnen afzonderlijk van elkaar voor uiteenlopende bijeenkomsten worden gehuurd; product- en bedrijfspresentaties, diners en buffetten of borrels en recepties. Toneelgroep Oostpool werkt samen met Café-Brasserie Dudok en Ma Guise catering. Bel het directiesecretariaat voor meer informatie | t (026) 443 76 55

Stefan Rokebrand in Het Proces

68 locatievoorstelling

Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? | regie Joeri Vos De persoon van wie je houdt bestaat voor 72,8 procent uit water en het heeft al weken niet geregend. Zo begint het boek Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? van de Noorse schrijver Johan Harstad. Het verhaal gaat over Mattias, geboren in 1969, in de nacht van de eerste maanlanding. Om precies te zijn: hij wordt geboren op het moment dat Buzz Aldrin – de tweede man op de maan – zijn voet in het maanstof zet. Buzz Aldrin wordt Mattias’ idool. Een man die betekenisvol werk doet, maar een rol in de schijnwerpers graag aan Neil Armstrong overlaat. Zo wil Mattias ook zijn: belangrijk, maar onopgemerkt. Maar hoe hij ook zijn best doet een bijrol in zijn eigen verhaal te spelen, het leven heeft een aantal grootse verrassingen voor hem in petto. Op zijn eerste schoolfeest besluit Mattias in aangeschoten overmoed een lied te zingen. En hij zingt goed, ongelooflijk goed. De zaal valt stil, de monden vallen open, het lied schiet via het ventilatiesysteem naar buiten, auto’s blijven stilstaan, echtparen die thuis aan het ruziën zijn houden hun kop, doen de ramen open en omhelzen elkaar, kinderen worden wakker en tenslotte houdt het op met sneeuwen en wordt alles wolkenloos en helder. Daarna ligt hij een week ziek in bed en hij besluit nooit meer te zingen. Maar hij weet er wel Helle mee te veroveren. Helle, de liefde van zijn leven. Helle, die het twaalfeneenhalf jaar later uitmaakt bovenop de Kjeragbolt, een toeristische trekpleister, een rotsblok van twee meter doorsnee, vastgeklemd tussen twee loodrechte bergwanden.

Er is nauwelijks ruimte voor twee mensen op de steen. Niemand stort die dag de diepte in, maar Mattias stort wel in elkaar. Het liefdesverdriet is allesomvattend, allesverslindend, en hij vindt zichzelf terug in misschien wel de meest theatrale ‘goot’ die er te verzinnen is: de Faeröer, een eilandengroepje voorbij de boomgrens, in een landschap dat nog het meest weg heeft van de maan. Hij wordt wakker op een verlaten weg, doorweekt en met 15.000 Noorse kronen op zak... Regisseur Joeri Vos: ‘Johan Harstad schreef het boek in 2005, ik las het voor het eerst in 2008. We speelden Een meeuw van Tsjechov. Ik speelde Kostja, de hopeloos verliefde, hopeloos ambitieuze en hopeloos getormenteerde zoon van de beroemde actrice Arkadina. En Nina, het buurmeisje waar Kostja zo ondraaglijk veel van houdt, gaf me dit boek. Niet Nina echt natuurlijk, maar de actrice die haar vertolkte. ‘Hoop dat je dit net zo mooi vindt als ik,’ schreef ze op de eerste bladzijde. En het Financieele Dagblad schreef: ‘Zo liefdevol, zo lyrisch en humoristisch, zo taalgevoelig en coherent. In één woord perfect’ En het Parool: ‘Prachtig pleidooi voor de bescheidenheid. Een hartveroverend avontuur, met een reusachtige verteller.’ Ik hoop dat u het net zo mooi zult vinden als ik.’ naar de roman van Johan Harstad | bewerking en regie Joeri Vos | met Suzan Boogaerdt, Jacobien Elffers, Delilah van Eyck, Roland Haufe, Werner Kolf, David Lucieer, Phi Nguyen en Linda Zijl | vormgeving Mascha van Vugt | muziek Sjoerd van Roij, Bastiaan Woltjer e.a. Edwin E. ‘Buzz’ Aldrin op de maan, 1969 > Johan Harstad >>

72 interview

Zoeken naar het gat in de muur | Johan Harstad (Stavanger 1979) is een Noorse schrijver die vooral bekend werd door zijn succesroman Buzz Aldrin, waar ben je gebleven (2005), de basis voor de gelijknamige voorstelling van Joeri Vos op Oerol dit seizoen. Maar hij schreef meer boeken – vertaald zijn verkrijgbaar Hässelby en Darlah – en is ook actief als toneelschrijver en grafisch ontwerper. Harstads werk speelt zich vaak af op eenzame plekken, is zeer verhalend, beslaat gehele levens en gaat grote thema’s te lijf. Op dit moment werkt hij aan een nieuwe roman. Joeri Vos en Rob Klinkenberg stelden hem enkele vragen. Kun je iets vertellen over waarom je aan het boek begon? Ik wilde al jaren voordat ik aan Buzz Aldrin begon iets schrijven dat zich op de Faröer Eilanden afspeelde. Mijn beste jeugdvriend was half-Faröes, dus ik hoorde alsmaar verhalen over dat bijna geheime miniatuurlandje waar hij al zijn vakanties doorbracht. Die achttien eilanden midden in de Atlantische Oceaan, met hun 48.000 inwoners, hadden een mythische aantrekkingskracht op mij. Vele jaren later begon ik na te denken over mensen met wie ik op school had gezeten en die ik nooit goed gekend had omdat ze stil waren en – in tegenstelling tot mijzelf – geen aandacht van hun klasgenoten wilden. Wie waren ze eigenlijk, waarom trokken we niet met ze op, en vooral: voelden zij zich buitengesloten of vonden ze het echt prima om niet zoveel aandacht te krijgen? Vanuit dat idee ontstond een roman over een jongen die de tweede wilde zijn, die zijn leven wilde leiden op de achtergrond. En de Faröer leken me het perfecte decor, omdat de mensen daar ook nooit aan denken. Het is een bar en verlaten oord, dat een beetje herinnert aan een maanlandschap. Omdat ik toen al bedacht had dat de grootste nummer 2 in de geschiedenis Buzz Aldrin was, de tweede man op de maan, waren de Faröer geografisch gezien een perfecte match. Kun je meer vertellen over je theaterwerk? Hoe verhoudt dat zich tot je schrijverschap? Als ik aan proza schrijf en het gaat lekker, dan ben ik vrijwel altijd in een goed humeur. Als ik een toneelstuk schrijf dan ben ik vrijwel altijd in een pesthumeur, per definitie. Ik denk dat het komt omdat ik weet dat een hoop materiaal weggegooid gaat worden door een regisseur of een dramaturg die er anders over denkt. Maar ik houd al vanaf mijn kindertijd van theater en dat doe ik nog steeds. Als toeschouwer. Maar het werken in een groot gezelschap is wat anders. Ik heb als huisschrijver gewerkt bij het Nationale Theater in Oslo en ik ben in toenemende mate gefrustreerd geraakt met hoe de geïnstitutionaliseerde gezelschappen hier werken. Daar heb je al die prachtige acteurs en daar heb je goede regisseurs die hard werken om er iets moois van te maken. En dan moet ik toezien hoe de theaterbobo’s of zo’n klotendramaturg (sorry hoor) de kwaliteiten van het stuk en de vrijheid van de acteurs/regisseur verknoeien door te zeggen dat de tekst korter moet, alleen maar om hem behapbaarder voor het publiek te maken. Als ik een toneelstuk schrijf is het altijd een experiment, een manier om driedimensionaal proza te schrijven. Als het experiment enige zin wil hebben, is het voor mij het beste om direct met de acteurs te werken en op de vloer met de regisseur te kunnen bespreken hoe het moet. Dat is de enige reden waarom ik überhaupt de moeite neem om een toneelstuk te schrijven: om er van te leren. Dus vind ik het de laatste tijd leuker om te experimenteren bij kleinere groepen. Ik breng een saluut aan het anarchisme in het theater: doe het zelf. Misschien maak je rotzooi, maar daar leer je van. De hoofdpersoon in het boek, Mattias, is ouder dan jij toen je het boek schreef. De meeste schrijvers schrijven over personages die jonger zijn dan zij zelf. Vond je het lastig om te schrijven over een jeugd die zich afspeelde voordat jij er was? Dat ben ik niet met jullie eens. Schrijvers hebben altijd al geschreven over personages die even oud zijn als zij zelf, of jonger of ouder; er zijn vrouwen die over mannen hebben geschreven en mannen die over vrouwen schreven, of schrijvers die hun verhaal zich in de oudheid lieten afspelen of in de toekomst. Zelfs Shakespeare schreef over personages die honderden jaren eerder leefden dan hij, mensen met compleet andere levens. Dus het was niet zo moeilijk om te schrijven over een gast die maar negen jaar ouder dan ik was. Dat voelde niet vreemd. Het was veel lastiger om mijn roman Darlah te schrijven, waarin de hoofdpersoon een tienermeisje is.

73 interview

Ontsnappen of escapisme lijkt een belangrijk thema in je werk. Escapisme is een woord met een hele negatieve lading, dat gaat over iets oppervlakkigs, een je willen onttrekken aan dat wat moeilijk is in het leven. Dat dus niet. Ontsnappen – daar gaat het wel over. Zowel mijn personages als ikzelf proberen almaar te ontsnappen. Dat is iets wat ik pas onlangs ontdekt heb, het heeft lang geduurd voordat ik doorhad dat dat een belangrijk onderdeel is van wat ik schrijf. De interessante vraag is natuurlijk waaraan die personages en ik dan willen ontsnappen – en waar naar toe. Dat weet ik nog niet. Waarschijnlijk is dat een van de redenen waarom ik schrijf, om een antwoord te vinden op die vraag, het gat in de muur te vinden. Maar al toen ik een kind was – ik heb een gelukkige jeugd gehad hoor – had ik het gevoel dat ik weg wilde lopen. Het gevoel dat ik in het verkeerde land opgroeide, dat ik ergens anders had moeten zijn. Daardoor heb ik me altijd enorm geïnteresseerd voor verhalen van mensen die zomaar opstaan en verdwijnen, of alleen op een plek terecht komen, zoals Robinson Crusoe. Dat lijkt misschien allemaal een beetje romantisch... Maar het is meer dan dat, moeilijk onder woorden te brengen. Iets dat de bron is van al die boeken en mijn werk. Misschien gaat het gewoon over de dood. En mijn gruwelijke angst om te sterven. Zou kunnen. Is de bootreis aan het einde van het boek een ontsnapping of meer een soort zelfmoord? Geen van beide. Het is een overlevingsactie voor de personages. Zolang de boot blijft drijven, halen ze de Caraïben wel, gewoon op de stroom. Ze redden het prima. Je lijkt je te interesseren voor afgelegen plekken, de Faröer, Darlah op de maan – hoe zit dat? Mijn stamboom gaat terug naar IJsland en ik denk dat ik diep van binnen een eilander ben. Dat verklaart mijn fascinatie voor geïsoleerd zijn en eilanden waar je moeilijk komt en nog moeilijker vanaf komt. Maar de mensen die er wonen lijken er thuis te horen. Als ik ooit het geld bij elkaar krijg, denk dat ik een klein huis bouw op een winderig, afgelegen eiland ergens, misschien aan de noordkust van IJsland. Was ‘Srebrenica’ – wat pijnlijk interessant is voor Nederlanders natuurlijk, en belangrijk in jouw boek – net zo’n historisch keerpunt als 9/11? Ik vrees van niet. Het verhaal van de gruwelijke oorlog in Bosnië en hoe het Westen te weinig en te laat deed om te helpen, is iets waar ik al lang mee bezig ben. De genocide in Srebrenica is slechts een van vele oorlogsgebeurtenissen. Samen met de genocide in Rwanda, waar 800.000 Tutsi’s met machetes werden afgeslacht in negentig dagen, terwijl de VN botweg weigerde om er iets aan te doen. Of Darfoer of welk ander conflict dan ook, waar men iets had kunnen doen om de burgerbevolking te helpen door het conflict te beëindigen – allemaal zijn het voorbeelden van de beperkingen van de VN, de onwil van de internationale politiek en hoe tegengestelde agenda’s met elkaar botsen. Blijft over het harde, brute besef dat er alleen militair zal worden ingegrepen als de landen er economisch belang bij hebben. De volkerenmoord in Srebrenica is natuurlijk erg traumatisch en pijnlijk voor de Nederlanders en er zijn nog vele onbeantwoorde vragen. Het beeld is nog onduidelijk en als je de chaotische omstandigheden in acht neemt, is het moeilijk voor mij om met een beschuldigende vinger te wijzen naar degenen ter plekke. Mijn punt is dat het niet echt gaat om wat de Nederlandse troepen wel of niet hadden moeten doen. Het gaat om de vraag wat hun leiders, die niet ter plekke waren en die niet te midden van die nachtmerrie onmogelijke dilemma’s moesten oplossen, verkeerd hebben gedaan. Net als in Rwanda wist ‘iedereen’ wat er zou gaan gebeuren in Srebrenica. Maar de hoogste instanties bij de VN lieten na op tijd in te grijpen. Dus lijken de VN op een bepaalde manier op God – mocht die bestaan: of hij is niet in staat om in te grijpen, of hij wil dat niet, om welke reden dan ook. In beide gevallen kun je dan de vraag stellen: waar is hij goed voor? Het soort conflicten als in Bosnië of Rwanda zijn een belangrijk onderwerp in mijn nieuwste toneelstuk Etc., dat afgelopen maand in première ging bij het Nationale Theater in Oslo. Het duurt vijf uur, speelt zich af in 1994–95 en gaat over deze conflicten en bovendien die in Vietnam in de jaren ’60 en Irak rond 2000. Het stuk kan het heel goed bij het verkeerde eind hebben, maar het probeert wel om de juiste vragen te stellen over ons gebrek aan compassie voor het leven van onze medemensen.

75 column

De echte werkelijkheid | Twee zielen huizen in mijn borst. Opgegroeid tussen de coulissen van de Nederlandse schouwburgen, ben ik de afgelopen jaren ondergedoken in het baarmoederlijk veilige bioscoopduister van de cinema. Vanaf het zijtoneel ben je natuurlijk nooit helemaal een echte toeschouwer. Je wankelt op een klif tussen de ene en de andere werkelijkheid. Tussen twee werelden die je allebei de andere willen doen vergeten. Het kwam vaak voor dat ik in de kleedkamer een van mijn ouders niet herkende. De echo van schmink, kostuum, personage klonk nog door. Gek genoeg was het de beste voorbereiding op mijn leven als filmcriticus. Film is zo verleidelijk en zinsbegoochelend dat het effect van een film nog dagen kan naijlen. Niet voor niets wordt onze huidige wereld – die daar, buiten, met z’n afluisterschandalen, en corruptie, en z’n gedoe en gewoel waar het nieuws vol van is – vaak ‘cinematisch’ genoemd. We denken dat hij ‘net een film is’. Veel filmmakers reageren daarop door zoveel mogelijk manipulatieve ruis weg te filteren. Geen flitsende cameravoering, maar lange statische shots. Geen plot of lineaire vertelling, maar visuele psychogrammen van een meerlagig bewustzijn. Geen Jack Nicholson- of Al Pacino-virtuositeiten maar ongeschoolde acteurs die lang in de camera staren. Verveling, verwarring en saaiheid als esthetische strategie. Het theater hanteert die vervreemdingstechnieken al langer en het interesseert me om te zien hoe de theatrale en de cinematische ruimte naar elkaar toegroeien. Niet zoals zo vaak wordt gedacht omdat theatermakers gebruik maken van filmbeelden. Maar omdat ze op dezelfde manier als filmmakers nadenken over montage en de manier waarop de hiërarchie tussen voorgrond en achtergrond, en tussen de zogenaamde echte wereld, en de wereld van verbeelding, waan en herinnering is weggevallen. Tijdens twee voorstellingen die Oostpool de afgelopen maanden samen met de Arnhemse Toneelschool maakte, bevonden we ons op dat breukvlak, die verrukkelijk etterende wond die het grensgebied vormt tussen die twee werelden, de kunstzinnige, en die andere, waarvan we denken dat hij de echte is. In Stormvogels van Casper Vandeputte en Post mortem van Joeri Vos werd er venijnig en doelbewust aan de randen van die pijnplek gekrabbeld. Zij zijn niet de enige theatermakers natuurlijk die daar rondwoelen. Maar ik neem beide voorstellingen nu als voorbeeld omdat ze me dierbaar zijn omdat ik er studenten in heb zien spelen, en omdat ik de ambitie van beide ensceneringen toejuich. Stormvogels speelde zich af op het achtertoneel. Van een voorstelling. Van de revolutie. Van de vraag wat kunst is en moet. En kan. Op die plek waar het leven doorgaat als we in de schouwburg zitten. Of dat zo is is trouwens nog maar de vraag. Het is met leven en theater een beetje als met Schrödingers kat, dat gedachte-experiment uit de kwamtummechanica dat stelt dat je van een kat in een doos (het is nog wel ietsje ingewikkelder dan dat, op YouTube zijn allerlei leuke animatiefilmpjes te vinden die dat heel goed uitleggen) nooit kunt zeggen of hij leeft of dood is. De aanwezigheid van een waarnemer beslist namelijk de uitkomst. Van ons, als toeschouwer dus. Post mortem speelde zich in een andere grensgebied af, tussen leven en dood. En tussen herinnering aan en de literaire verbeelding van de wereldoorlogen van de vorige eeuw, waarvan de littekens nog steeds door onze wereld snijden. In een leugenachtige werkelijkheid waarin de enige waarheid is dat zelfs de waarheid een construct is. Voor wie denkt dat we dat sinds het postmodernisme allemaal wel weten: dat weten we niet. De werkelijkheden zijn er alleen maar gelaagder op geworden. We leven nu in alle mogelijke universa tegelijkertijd, en de wormgaten waardoorheen wij tijdreizen zijn poreuze netwerken, waardoor we nooit weten of we ook op onze bestemming zullen aankomen, of in een parallelle werkelijkheid. Modern theater en film zijn de deeltjesversneller waarmee we in al die werelden tegelijk kunnen zijn. De moderne ziel is gast, indringer, illegaal, dief-in-de-nacht in vele huizen. | Dana Linssen Dana Linssen is hoofdredacteur van de Filmkrant, filmcriticus voor NRC-Handelsblad en docent film op de ArtEZ Toneelschool in Arnhem. < Biennale di Venezia, 2011

76 zomervoorstelling

Barbaren | regie Marcus Azzini Een oudejaarsconference door een ‘gewone’ burger Zomer 2014, de zon schijnt, de lucht is blauw, vogeltjes fluiten, mooie meisjes... Nee, fuck dat. Toneelgroep Oostpool brengt een voorstelling over ALLES waar Nederlanders PISLINK van worden. Zomer 2014, nog voor de eerste pepernoten in de schappen liggen beginnen ze alweer te MEKKEREN over ZWARTE PIET, in EUROPA verandert ondanks de massale proteststem helemaal GEEN REET, Nederland wordt in de groepsfase UIT HET WK geknikkerd, een blèrende MOE-LANDER verslaat ons op het SONGFESTIVAL, terwijl de Nederlandse inzending toch ook ECHT OM TE JANKEN was, DE RIJKEN zijn weer 180 en half procent rijker, terwijl DE REST VAN NEDERLAND nog nét iets meer moet BEZUINIGEN en bijleggen en de schouders eronder en de broekriem OM JE NEK GEK! Op TELEVISIE hebben ze maandenlang GESUBSIDIEERDE vakantie van JOUW GELD en neemt de evangelische JOSTIBAND het over, op het andere net woedt EEN OF ANDERE OORLOG in het een of andere MOSLIMLAND – wat je vooral NIET MAG ZEGGEN, want ze hebben hun ELLENLANGE TENEN uitgerold tot in JOUW HUISKAMER, en of je even wil betalen aan GIRO FUCKFUCKFUCK, want ze zijn zo zielig, en of je ook even die en die en die en die en die PETITIE wil tekenen op je FUCKBOOK, oh, en nog een ENVELOP van de zoveelste UITZUIGINSTANTIE, oh, en we hebben een WINNAAR, ja hoor: er komt een WETTELIJKE VERHOGING van 40 euro bij. Gewoon omdat het kan. Omdat ze SCHIJT HEBBEN AAN JE! Waar de FUCK blijft die DUIZEND EURO VAN RUTTE dan?!

Je had tot nu toe net zo goed op DE BANK kunnen blijven zitten want de eerste helft van het jaar werk je toch voor de BELASTINGDIENST – EN DAN GAAN ZE DAAR DAN OOK NOG GODVERDOMME ELITAIR THEATER OVER STAAN MAKEN?!!! DAN MOETEN WE DAAR OOK WEER OM GAAN ZITTEN GNIFFELEN VOOR DE PRIJS VAN ZES BIER VOOR EEN KAARTJE?? MAAR DAT DACHT IK DUS EVEN MOOI NIET DAN TOCH!! NU IS HET KLAAR!! HET IS GODVERDOMME KLAAR!! WAT KAN IK KAPOTMAKEN?! WAT KAN IK KAPOTMAKEN?! WAT IN DIT HUIS IS GODVERDOMME AFBETAALD? M’N VRIENDIN!! IK GEEF M’N VRIENDIN EEN HOEK! NEE! NEE, WE MOETEN DE STRAAT OP! DIT SCHIJTLAND MOET KAPOT! WEG MET NEDERLAND! WE WILLEN EEN OPLOSSING! WE MAKEN ALLES KAPOT! WE WILLEN EEN OPLOSSING! KAPOT!!! FUCK!! AAAAAARGH!! ps. door onvoorziene actuele gebeurtenissen kan de voorstelling mogelijk afwijken van het beeld dat uit deze tekst naar voren komt. pps. aan deze tekst kunnen geen rechten ontleend worden met betrekking tot de prijs van een kaartje, en/of de prijs van een glas bier. ppps. waarschijnlijk regent het. tekst Johan Fretz | regie Marcus Azzini | spel Kirsten Mulder, Rick Paul van Mulligen, Teun Luijkx, e.a.

TONEELGROEPOOSTPOOL.NL