#O3.2013 by Toneelgroep Oostpool

#03.2013

TONEELGROEPOOSTPOOL.NL

3 60 jaar

Toneelgroep Oostpool 60 jaar |

Toneelgroep Oostpool bestaat zestig jaar. Het is de vierde naam voor het beroepsgezelschap van Oost-Nederland dat al die tijd in Arnhem gevestigd is, eerst als Toneelgroep Theater, Theater en Theater van het Oosten. En al die tijd werd het gekenmerkt door kwaliteit en vernieuwingsdrang. Een korte geschiedenis, bijeengesprokkeld door Rob Klinkenberg. Begin | Op 28 februari 1953 werd er formeel een theatergezelschap opgericht voor Arnhem en het Oosten van Nederland: Theater. Het was 1953, in het Westen had net de Watersnoodramp plaatsgevonden, maar Nederland was ook volop in de wederopbouw. Kortom: tijd voor positieve gedachten en ontwikkelingen, ook in het Oosten. Het nieuwe gezelschap was de vrucht van de ‘spreidingsgedachte’: voorstellingen in Gelderland en Overijssel door ‘een gezelschap dat op zijn terrein een zo groot mogelijk aandeel zal hebben bij belangrijke streekgebeurtenissen op het gebied van toneel in de ruimste zin van het woord.’ Rob de Vries en Kees van Iersel waren de artistieke leiders van het eerste uur. Zij waren jonge, vrij radicale theatermakers die hun artistieke ideeën compromisloos wilden uitvoeren, waardoor er meteen al een tegenstelling ontstond tussen de cultuurpolitieke ideeën achter de oprichting en wat we nu ‘de makers’ zouden noemen. De Vries en Van Iersel wilden theater maken dat zich kon meten met het beste in het land (lees: Amsterdam), de beleidsmakers waren er vooral op uit ‘het platteland in het Oosten van Nederland’ van theater te voorzien. De openingsvoorstelling vond plaats op 5 september 1953: De onzichtbare dame (La Dama duende) van Pedro Calderón de la Barca (regie Kees van Iersel), in aanwezigheid van Koningin Juliana en de minister van OK&W, mr. Jozef Cals. De laatste, een KVP politicus afkomstig uit Nijmegen, was als staatssecretaris van OK&W en later als minister een drijvende kracht achter de oprichting van een gezelschap in Oost-Nederland. Theater had een vast ensemble van ruim dertig acteurs, die in Arnhem moesten komen wonen. Onder hen Kees Brusse, Elise Hoomans, Bernhard Droog, Siem Vroom, Carl van der Plas, Anny de Lange, Wim Kouwenhoven, Anne-Marie Heyligers, Elly van Stekelenburg, Richard Flink en Hans Tiemeijer. Wachten op Godot | Het meest opvallende wapenfeit van het jonge Theater was de opvoering van Wachten op Godot van Samuel Beckett (première 6 maart 1955 in de Arnhemse Schouwburg), in de regie van Roger Blin, die ook de wereldpremière in Parijs in 1953 had geregisseerd. Aan de voorstelling ging een relletje vooraf: de toenmalige burgemeester van Arnhem, Matser, een goed katholiek en bovendien lid van het bestuur van Theater, was ter ore gekomen dat Wachten op Godot mogelijk een homoseksuele thematiek had. Hij wilde de voorstelling tegenhouden. Hij vond zijn wethouder van cultuur, Bronkhorst (PvdA) tegenover zich. Het conflict werd uiteindelijk opgelost door een commissie van moreel gezaghebbenden onder leiding van professor Asselbergs, beter bekend als de schrijver Anton van Duinkerken. Deze gaf als oordeel dat Wachten op Godot zeker niet homoseksueel moest worden geïnterpreteerd, maar juist als een proeve van christelijke zingeving. < Holger, Niehaus, Untitled, 2004, Color photograph, edition of 10. © Van Zoetendaal Collections and the artist.

4 60 jaar

Na het eerste seizoen brak onenigheid uit tussen De Vries en Van Iersel. De laatste vertrok naar Amsterdam, waar hij ging werken bij het eerste ‘experimentele’ gezelschap van Nederland, Studio. Theater speelde als eerste Omzien in wrok van de Engelse ‘angry young man’ John Osborne in Nederland, in 1957, in de regie van Rob de Vries. Het repertoire (ongeveer acht nieuwe producties per seizoen) werd vooral samengesteld door Richard Flink, dramaturge Anty Westerling (misschien wel de eerste dramaturg in Nederland) en de jonge regisseur Elise Hoomans (o.a. Een zomer smeult tot as van Tennessee Williams, 1954).Zij trad in 1954 tot de artistieke leiding toe, samen met acteur/regisseur Richard Flink.

De jaren zestig | Het tijdperk De Vries duurde tot 1962, het jaar waarin hij onverwachts vertrok naar het Nieuw Rotterdams Toneel. Met hem ging een aantal acteurs. Een slepend conflict over de mate van bespeling door Theater van de Arnhemse schouwburg lag hieraan ten grondslag: het gezelschap kreeg niet de gewenste zeggenschap over de schouwburg. Dit in tegenstelling tot de gezelschappen in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Theater ging bijna ten onder aan dit conflict en het vertrek van vele belangrijke figuren. Een commissie van vier prominenten uit het Gelderse bedrijfsleven loodste het gezelschap door de volgende twee jaar heen.

In 1964 namen Elise Hoomans en Hans Croiset de leiding van het gezelschap op zich. Zij werkten aan het herstel van Theater. Het gezelschap boekte een atypisch succes met een musical avant-lalettre, Stop de wereld, ik wil er van af, (Elise Hoomans, 1964) en in de volgende jaren verschenen er meer moderne klassiekers op het repertoire, zoals de Brecht-ensceneringen van Croiset. In het voorjaar van 1966 kreeg Theater een eigen zaal, in het voormalig pand van de Volksuniversiteit in de Rijnstraat: Theater aan de Rijn. Daar werden o.a. de SP’s gebracht, Speciale Programma’s, een soort geënsceneerde inleidingen/workshops voor publiek, geheel in de geest van de jaren zestig. De eerste wat wij nu kleine-zaalvoorstellingen zouden noemen, kwamen hier ook tot stand, zoals De Les van Ionesco, en de eenakter Dutchman van Leroi Jones, afkomstig van het nieuwe off-Broadwaycircuit in New York. ‘Met naast zich Liesje Hoomans, zakelijk leider Gerrit Korthals Altes, dramaturg Karel Muller en acteurs als Hans Tiemeijer en Bernard Droog maakte Hans Croiset van Theater weer een van de belangrijkste gezelschappen van ons land’ (Brabants Dagblad, 1971). De Actie Tomaat (1969), waarin studenten en de jongere generatie zich keerden tegen met name het grote gezelschap in Amsterdam, de Nederlandse Comedie, ging in die zin voorbij aan Arnhem dat er weliswaar gedemocratiseerd werd, maar dat de pijnlijke kloof tussen een oudere en jongere generatie acteurs in Arnhem niet werd gevoeld. Artistiek directeur Hans Croiset had weinig op met de actie en zijn acteurs daagden hem hierin niet uit. Democratisering | Hans Croiset vertrok in 1971. Vlak voor zijn vertrek maakte de Tsjechische regisseur Jan Grossman een succesvolle voorstelling van Kafka’s Het Proces. Elise Hoomans zorgde voor de continuïteit. Ze regisseerde o.a. Eindspel van Beckett met een decor van de Arnhemse kunstenaar Klaas Gubbels en zette de Brecht-traditie voort met De Kaukasische Krijtkring. Ze vormde met dramaturg Karel Muller de leiding. Eric van der Donk, Joop Keesmaat, Arthur Boni, Margreet Blanken en Peter van der Linden speelden in deze periode bij Theater. En Gerrit Korthals bleef tot 1974 zakelijk leider. Het gezelschap deed volop mee aan de nationale hobby van die tijd: de democratisering. Het was zelfs het eerste ‘gedemocratiseerde’ gezelschap in Nederland. Er kwam inspraak in wie er in de leiding zat, in de repertoirekeuze, er was een structuurplan en acteurs zaten in het bestuur. In 1972/73 debuteerden Ger Thijs en de Duitser Jochen Neuhaus als regisseur bij het gezelschap. Er ontstond een rel rond Luther, Munzer of de dubbele boekhouding van Dieter Forte, regie Elise Hoomans, première 6 januari 1973. ‘Politieke satire of leugenpropaganda’ – van bisschop Gijsen t/m de minister van cultuur bemoeit men zich ermee. Bekende acteurs in deze periode zijn o.a. Nettie Blanken, Margreet Blanken, Trees van der Donck, Hans Tiemeijer en Bernhard Droog. Zakelijk leider was Jacques Luijer vanaf 1974, hij zou dat tot begin jaren ’90 blijven.

5 60 jaar

René Lobo (33), die al eerder regies voor zijn rekening nam, voegde zich in 1977 bij de artistieke leiding, naast Elise Hoomans en Karel Muller. Ger Thijs werd vaste regisseur. Blijspelen van Alan Ayckbourn stonden tot genoegen van het publiek op het repertoire, met name Verre Vrienden, regie Ger Thijs, met Eric van der Donk. In 1978 werd de laatste bekroond met de Louis d’Or voor zijn rol in De Spaanse Brabander van Bredero. In 1978 ging de kleine zaal in de Arnhemse schouwburg open en werd het gezelschap verplicht vooral daar te spelen in plaats van in het eigen Theater aan de Rijn. In 1978 was ook de 25 jarige jubileumvoorstelling: Het zomerverblijf van Carlo Goldoni. Eind 1979 nam Elise Hoomans afscheid, na 25 jaar bij Theater, als actrice en als regisseur. Jochen Neuhaus en Ger Thijs namen de artistieke leiding over. De jaren tachtig | Een moeilijke periode brak aan. Het boterde niet echt tussen de twee regisseurs en ook niet tussen hen en de acteurs. Ger Thijs wilde vooral onafhankelijk zijn als kunstenaar en had niet echt zin in het leiden van het gezelschap; Neuhaus werd door de acteurs als te autoritair ervaren. Thijs en Neuhaus wilden beiden veranderingen in het reeds lang zittende tableau. Dit werd niet op prijs gesteld door de acteurs. Er ontstond een verstoorde relatie, met name met steracteur Bernhard Droog. Het was ook de tijd van een economische teruggang: de werkeloosheid liep sterk op en het financieringstekort van de overheid steeg. Dus werd er bezuinigd, voor het eerst ook op kunst en cultuur – de start van een neoliberale traditie die tot op de dag van vandaag voortduurt. Bij Toneelgroep Theater was die in het seizoen 81/82 85.000 gulden op een begroting van ruim 5.5 miljoen gulden. Er gebeurt iets wat kenmerkend lijkt voor de jaren tachtig: verdergaande veranderingen in de vorm van het theater, modernisering, en het begin van achterblijvende publieke belangstelling – de voorstellingen zijn moderner dan het publiek. In 1983 vertrok Ger Thijs alweer, richting Amsterdam. In hetzelfde jaar haakte ook een aantal kleine gemeentes geheel af in de subsidiering, met als gevolg een gat van maar liefst negen ton in de dekking. Er werden achttien mensen ontslagen bij Toneelgroep Theater, in alle geledingen. Het aantal grote-zaalproducties per seizoen werd teruggebracht van vier naar drie. In 1983 was er het succes van Een sneeuw, het schrijfdebuut van Willem Jan Otten, regie Ton Lutz, met de oude Bernhard Droog en Elise Hoomans in de hoofdrollen. In 1984 vertrok Jochen Neuhaus, terug naar Duitsland. Gees en Helmert | Het gezelschap zat met een opvolgingsprobleem. Er waren nog maar negen acteurs in vaste dienst na de artistieke crisis en de bezuinigingen. Het bestuur schoof begin 1984 twee acteurs, Gees Linnebank en Helmert Woudenberg, als gemeenschappelijke leiding naar voren. Beiden waren onafhankelijk van elkaar bezig met de vorming van een groep, en kenden elkaar niet, maar vonden elkaar onder de noemer ‘spelplezier’. De kracht van de acteur werd vooropgesteld, het tweetal vond dat regisseurs, concepten en dramaturgen te zwaar drukten op het theater. Het gezelschap presenteerde zich in september 1984 met Molière, of het verbond der schijnheiligen van Bulgakov. Naast de oude acteurskern kwamen er jonge acteurs: o.a. Hajo Bruins, Caroline Beukman, Hein van der Heijden, Barbara Gozens en Peter Bolhuis. Er werden jaarlijks ongeveer zeven producties gemaakt. Succes had Cyrano de Bergerac in 1985, met Gees Linnebank in de hoofdrol. Het was de tijd van de commissie De Boer, die het theaterlandschap in Nederland drastisch hervormde. Bezoekersaantallen waren gestaag gedaald (niet alleen bij Theater), George Lawson, hoogste ambtenaar bij WVC, bepleitte concentratie van theater in de grote steden en de regionale en lokale overheden sprongen dit keer niet in de bres. Grosso modo bracht de commissie De Boer twee dingen tot stand: er kwam een einde aan de kleine subsidies van kleine gemeentes in de verzorgingsgebieden, ten gunste van subsidiering door het Rijk. De gemeentes moesten voor de huisvesting zorgen. En ten tweede: subsidies moesten ‘eindig’ worden: het begin van de vierjaarlijkse kunstenplansystematiek.

6 60 jaar

Daarin moesten de grote gezelschappen weliswaar blijven, maar ze moesten veranderbaar worden: een nieuwe leiding om de zoveel tijd. WVC wilde Toneelgroep Theater opheffen. De stad Arnhem en de provincie zwegen. Het conflict tussen de minister en Toneelgroep Theater werd uitgevochten tot aan de Raad van State die de beschikking van minister Brinkman een daad van onbehoorlijk bestuur noemde. Theater van het Oosten, een voorziening | Uiteindelijk draaide het erop uit dat er in Groningen, Arnhem en Eindhoven zogenaamde ‘voorzieningen’ kwamen. Het waren plaatsen waar theater gemaakt kon worden, maar zonder vaste acteursgroep en alleen een productiekern waar per productie artistieke medewerkers aan werden verbonden. Eind 1987 werden alle vast artistieke, productionele, technische en kantoormedewerkers van Toneelgroep Theater ontslagen, een aantal van de laatste drie categorieën kwam weer in dienst bij de nieuwe voorziening Theater van het Oosten. Die ging in 1988 van start onder artistiek leiderschap van regisseur Agaath Witteman. Zij boekte in 1989 succes met haar enscenering van Schrijf me in het zand, een stuk over incest van Inez van Dullemen. In weerwil van alle cultuurpolitieke wensen ontstond er een groep medewerkers om Witteman heen, zij het dat ze niet vast aan Theater van Oosten verbonden waren. Wittemans periode had een feministische inslag. Zij werd vooral bekend door een aantal Griekse tragedies, o.a. Medea en De Smekelingen. Ivo van Hove maakte in 1990 een succesvolle regie van Shakespeare’s Richard II. De periode Leonard Frank | In 1992 ging men op zoek naar een nieuwe artistiek leider en dat werd Leonard Frank, die eerder Baal leidde. Hij had al eerder een regie bij het gezelschap gedaan in het jaar daarvoor, het goed ontvangen Leeg Huis van Marga Minco. Franks interesse voor onderwerpen uit de Joodse geschiedenis was in de komende jaren merkbaar. (Leeg Huis van Marga Minco, Rijgdraad van Judith Herzberg, De Jodin van Toledo, De Golem) Hij nam echter ook veel Amsterdamse achtergrond mee en liet blijken geen band met Arnhem te hebben, wat hem niet in dank werd afgenomen. Frank haalde op incidentele basis twee jonge regisseurs naar Theater van het Oosten: Koos Terpstra en Jeroen van den Berg. Franks grootste successen lagen aan het begin en eind van zijn periode: Leeg Huis van Marga Minco (1992) en van Arthur Miller Van de brug af gezien (2000). Een nieuw millennium: Wittenbols en Ligthert | Het bestuur van Theater van het Oosten zocht in 2000 na acht jaar Leonard Frank een frisse impuls. De voorziening moest weer een gezelschap worden. Ze kwamen uit bij de jonge regisseur Rob Ligthert, die in Maastricht samen met schrijver Peer Wittenbols De Federatie had opgericht. Ligthert en Wittenbols kwamen in 2000 naar Arnhem, met vier acteurs en een nieuwe zakelijk leider, Alex Kühne. Het gezelschap kreeg de naam Toneelgroep Oostpool en werkte met een subsidie van iets meer dan twee miljoen euro. Het gezelschap wilde weer nadrukkelijk de band met Arnhem en Oost-Nederland aanhalen, getuige ook de eerste productie: een groots opgezette King Lear op locatie in de Eusebiuskerk. Het Oostpool van Ligthert werkte vooral in de kleine zalen en op locatie (vaak in een grote tent op de zogenaamde ‘zomerexpeditie’ door Oost-Nederland), met zo nu en dan een uitstap naar de grote zaal. Belangrijke schakel in de opbouw van een vast publiek was de opening van een nieuw eigen theater in 2003 aan de Nieuwstraat, Huis Oostpool, waar voorstellingen in series van 15 tot 25 werden gespeeld. Vaste acteurs in deze jaren: Frederik Brom, Anne-Martien Lousberg, Remco Melles en Juul Vrijdag en regelmatige gasten o.a. John Buysman, Oda Spelbos, Hans Hoes en Ad Knippels. Oostpool was vooral een platform voor het werk van Peer Wittenbols: virtuoos taalgebruik in een herkenbaar milieu, vaak de familie. Enkele hoogtepunten: Het Zouthuis, de komedies Het Behouden Huys en Alptraum en het ingetogen overspeldrama Op de Ziel.

7 60 jaar

Enorm succes had Toneelgroep Oostpool met een voorstelling rond Jacques Brel, gespeeld door Jeroen Willems (regie Rob Ligthert), waarin Willems chansons van de meester zong, vertaald in het Nederlands. Eind 2007 kondigde Ligthert zijn vertrek per 1 januari 2009 aan. Die datum was ook start van een nieuwe kunstenplanperiode die gekenmerkt zou worden door de totstandkoming van de BIS (Basis Infra Structuur) voor het Nederlands theater. Intendant | De uiteindelijke keuze van het bestuur van Toneelgroep Oostpool viel op een intendant: Rob Klinkenberg. Klinkenberg was in de voorafgaande acht jaar dramaturg bij het gezelschap geweest. Hij haalde twee jonge regisseurs naar het gezelschap, Erik Whien en Marcus Azzini. Het drietal zette nadrukkelijk in op de vorming van een jong acteursensemble (Lard Adrian, Joep van der Geest, Sanne den Hartog, Ali Ben Horsting, Maria Kraakman, Kirsten Mulder, Stefan Rokebrand) en op verjonging van het publiek. Ruud van Meijel volgde begin 2009 Alex Kühne als zakelijk directeur op. Het gezelschap zocht en vond een open manier van spelen, ‘met het gezicht naar het publiek toe’ en slaagde erin het publiek te verjongen, met o.a. sterk visuele voorstellingen, zoals de openingsvoorstelling Wat het lichaam niet vergeet (Azzini), en moderne interpretaties van klassiekers als Zomergasten,Van de brug af gezien (Whien) en Orlando en Hamlet (Azzini). Dit Oostpool speelde modern en klassiek repertoire in de kleine zaal en was behalve in schouwburgen nadrukkelijk ook te zien op festivals (Oerol, De Parade). Maria Kraakman won de Theo d’Or voor Orlando, Ali Ben Horsting werd genomineerd voor de Louis d’Or voor zijn rol in Van de brug af gezien. Onder leiding van jongerenregisseur Timothy de Gilde werden de educatieve en jongerenactiviteiten verder uitgebouwd in kwaliteit en kwantiteit: er kwam 3x per jaar Club Oostpool voor jong talent en jong publiek en een jaarlijkse voorstelling met jongeren. De jongste tijd | De nieuwe kunstenplanperiode per 2013 kondigde zich aan met een verregaande reorganisatie van het theaterveld. Temidden van diep snijdende bezuinigingen door het VVD–CDA–PVV–kabinet stond Toneelgroep Oostpool, net als de andere grote gezelschappen, voor de keus om of een ‘middelgroot’ gezelschap te worden 1,5 miljoen rijkssubsidie), of een groot (2,5 miljoen). Rob Klinkenberg kondigde aan het artistiek leiderschap per augustus 2012 neer te leggen ten gunste van Marcus Azzini. Deze stelde een nieuw artistiek team aan waarvan de regisseur/schrijver Joeri Vos en het makersduo Suzan Boogaerdt en Bianca van der Schoot deel uit maken. Timothy de Gilde blijft aan als leider van de jongerenafdeling. Daarin wordt voor de periode 2013–2016 samengewerkt met het jeugdtheatergezelschap Sonnevanck uit Enschede. Ruud van Meijel blijft als zakelijk directeur, regisseur Erik Whien gaat zijn geluk elders beproeven. In mei 2012 werd bekend dat Toneelgroep Oostpool zich tot een van de vier ‘grote’ gezelschappen mocht rekenen. Dat is een eervolle en omvangrijke taak voor het gezelschap, die des te zwaarder weegt omdat het zal functioneren in een omgeving waarin gesnoeid is op productiehuizen, middelgrote gezelschappen en individuele initiatieven.

Per 1 januari 2013 is weer een nieuwe Toneelgroep Oostpool ontstaan. Met, zoals zo vaak in de geschiedenis, een jonge, talentvolle kern van makers, een drang naar vernieuwing, lokale worteling, maar ook een kwaliteit die op nationaal niveau meetelt.

8 op locatie

Post Mortem | regie Joeri Vos ‘Terugkijkend lijkt het dan zo nobel en glorieus, dat het verlangen naar de volgende oorlog alweer begint te jeuken...’ | Perry in Post Mortem

Post Mortem, geschreven in 1930 door Noël Coward, vertelt het verhaal van de jonge Engelse soldaat John Cavan. Al in de eerste scène wordt hij dodelijk gewond een loopgraaf van de Eerste Wereldoorlog ingedragen en sterft hij. Vervolgens zien we hem terug in 1930, dertien jaar later, wanneer hij als geest de mensen opzoekt die belangrijk voor hem waren. Coward schetst met bittere humor een niet al te rooskleurig beeld van zijn tijd: de politiek lijkt de weg kwijt, de economie is in chaos, de pers neemt het niet te nauw met de waarheid, de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog zijn vergeten en met heldenverhalen wordt een nieuwe generatie warm gemaakt voor een volgende oorlog. Toen Noël Coward het stuk publiceerde schreef hij er zelf over dat het ‘sadly confused and unbalanced’ was; geschreven met meer woede dan vakmanschap. De eerste opvoering was pas in 1944, door Britse krijgsgevangen in een Duits kamp. De spelers hadden een contract getekend waarin ze beloofden geen van de rekwisieten te gebruiken om een ontsnapping te organiseren. Toneelgroep Oostpool brengt nu de Nederlandse première van dit soms griezelig actuele stuk in bewerking en regie van Joeri Vos. Het is een aangrijpend drama, een vlijmscherpe komedie en een woedende aanklacht tegen de oorlog in één. Geïnspireerd door het Revue theater uit de tijd van Noël Coward en met een nieuwe generatie acteurs die met beide benen in 2013 staat. Ook zij hebben een contract ondertekend om niet te ontsnappen...

Post Mortem wordt opgevoerd op locatie in Arnhem, met een cast van Arnhemse acteurs waaronder studenten van de ArtEZ Toneelschool, rondom de herdenking van de Slag om Arnhem. tekst Noël Coward | vertaling Maud Dolsma | bewerking en regie Joeri Vos | met Roy Baltus, Peter Bolhuis, Irma Nijenhuis en studenten van de ArtEZ Toneelschool Arnhem Rozanne de Bont, Ruta van Hoof, Tessa Jonge Poerink, Kaatje Kooij, Laurens van Lottum, Jason de Ridder, Anne-Chris Schulting, Dylan Devon Smith, Fleur Voorn, Abel de Vries, Linda Zijl, Bas Zemering en Elene Zuidmeer | vormgeving Mats Boswijk | randprogramma Isil Vos Post Mortem wordt van 18 t/m 29.09.2013 gespeeld op locatie in de Oude Steenfabriek Meinerswijk in het kader van de herdenking van de Slag om Arnhem. Vertrek vanaf de Rijnkade met een pontje. In samenwerking met ArtEZ is er op 21+22+28+29.09.2013 een randprogramma. Voor meer informatie over de randprogrammering zie www.toneelgroepoostpool.nl. Speellijst op p32

Noël Coward >

Death is Nothing at All | Death is Nothing at All I have only slipped away into the next room. I am I and you are you. Whatever we were to each other, that we are still. Call me by my old familiar name. Speak to me in the easy way you always used. Put no difference into your tone. Wear no air of solemnity or sorrow. Laugh as we always laughed at the little jokes we always enjoyed together. Play, smile, think of me, pray for me. Let my name be ever the household word that it always was. Let it be spoken without effort. Without the ghost of a shadow in it. Life means all that it ever meant. It is the same as it ever was. There is absolute unbroken continuity. What is death but a negligible accident? Why should I be out of mind. Because I am out of sight? I am waiting for you for an interval Somewhere very near Just around the corner All is well. Nothing is past; nothing is lost One brief moment and all will be as it was before. How we shall laugh at the trouble of parting when we meet again! | Henry Scott-Holland, 1847â&#x20AC;&#x201C;1918

1943 | I think about Morandi painting on top of the hill surrounded by fascism. I think about Picabia finding inspiration in soft porn magazines on the Côte d’Azur. I think about Marinetti returning sick from the Russian Front. I think about Duchamp playing chess in his New York apartment. I think about Ronald Searle P.O.W. in the Kwai jungle. I think about Ensor sitting at home in bombarded Ostend. I think about Otto Dix watching his works being destroyed by the Nazi’s. I think about Beckmann under siege in Amsterdam. I think about Dali, Ernst and Breton re-united in their New York exiles. I think about Magritte painting Fantômas stepping over Paris. I think about Mondrian painting Broadway Boogie-Woogie. I think about Derain much courted by the Nazi’s in Paris. I think about Tatlin observing bird flights from his Garden in Moscow. I think about Beuys flying his Stuka dive-bomber over Crimea. I think about de Chirico copying himself in a corner in his studio. I think about Matisse ‘painting with scissors’ in the French Riviera. I think about Soutine dying from an ulcer in Paris while escaping Gestapo. I think about Grosz repudiating his past from his new home in Long Island. I think about Lee Miller photographing English women driving tractors. I think about Kandinsky in the suburbs of Paris ceasing to write. I think about Paul Nash once again appointed War Artist for the British Army. I think about Leni Riefenstahl filming Tiefland with extra’s from concentration camps. I think about Schlemmer forbidden to paint and dying in a hospital of Baden-Baden. I think about Picasso making a sculpture out of a bicycle in occupied Paris. I think about Hanna Höch painting the Totentanz triptych in Nazi Germany. I think about Camille Claudel dying forgotten in the asylum of Montdevergues. I think about Siqueiros publishing In War, Art of War from his Cuban exile. I think about Emil Nolde painting ‘unpainted pictures’ in Seebüll. I think about Schwitters learning in Norway that his Merzbau had been destroyed. I think about Cartier-Bresson escaping from a German labor camp. I think about Blinky Palermo born in the rubbles of Leipzig. Thinking About | gevonden op de Documenta 2012

< De eerste opvoering ooit van Post-Mortem in nazi-krijgsgevangenenkamp Eichstatt in Duitsland, 1944. Desmond Llewellyn speelde later Q in de James-Bondfilms.

Bianca van der Schoot, Suzan Boogaerdt en Marie Groothof in Small World, genomineerd voor de VSCD Mimeprijs 2013. Nog te zien op het Nederlands Theater Festival, 12 en 13 september 2013 in Theater Bellevue.

14 advertentie

‘De hiërarchische structuur van het systeem is eindeloos’ | Franz Kafka

www.dirkzwager.nl official sponsor van Toneelgroep Oostpool

Dirkzwager advocaten & notarissen Velperweg 1 | 6824 BZArnhem |

16 grote-zaalvoorstelling

Het Proces | regie Marcus Azzini Niemand is verantwoordelijk | uit Het Proces

Josef K. heeft een goede positie bij de bank. Op een ochtend wordt hij wakker en staat er een arrestatieteam naast zijn bed. Tegen wil en dank komt hij in een absurde nachtmerrie terecht. Hij is schuldig, maar hij weet niet waaraan. En iedere keer als hij een poging doet het raadsel te ontcijferen, verschuift net als in een droom de werkelijkheid. Het proces waaraan hij zich moet onderwerpen wordt gevoerd door een rechtbank die gevestigd is in een bedompt zaaltje in een achterbuurt. Zijn advocaat doet niets voor hem. De vrouwen bij wie Josef K. een uitweg zoekt, kapselen hem in in hun erotische verlangens. En aan het eind wordt hij opgehaald door twee anonieme beulen... Het Proces kent de onontkoombare logica van een ondoordringbare bureaucratie. Net als in een droom is die logica ongrijpbaar en slechts geldig voor zolang de situatie duurt. Op elk moment opent Angst, die grote reisleider, weer een deur voor Josef K. Schuldig is hij sowieso – volgens regisseur Marcus Azzini ‘omdat dat hij een mens is, en dus tegelijk goede en slechte gedachtes kent’. En doordat Kafka zo hard knijpt in de ziel van Josef K. opent hij diens hoofd voor ons.

Kafka schreef zijn roman in 1915 en kon niet vermoeden dat het absurde universum dat hij beschreef zo herkenbaar zou zijn voor iedereen. Toneelgroep Theater, de voorloper van Toneelgroep Oostpool, maakte in 1970 met veel succes een bewerking ervan, in de regie van Jan Grossman. Het Proces wordt nu gemaakt in de regie van Marcus Azzini door een vertrouwd artistiek team (Orlando, Hamlet, Tramlijn Begeerte) – met Stefan Rokebrand als Josef K. Net als in Orlando grijpt Azzini de kans aan om een voorstelling te maken die zowel talig als beeldend is. Kafka is behalve ongemakkelijk en donker, ook een meester in het oproepen van beelden. In de cast spelen vele jonge acteurs, waarvan een aantal eerder bij Toneelgroep Oostpool te zien was. tekst Franz Kafka | bewerking Joeri Vos | regie Marcus Azzini | met Ludwig Bindervoet, Kay Greidanus, Bram van der Heijden, Teun Luijkx, Kirsten Mulder, Stefan Rokebrand, Matthijs van de Sande Bakhuyzen,Vincent van der Valk | scenografie Theun Mosk | kostuums Mattijs van Bergen | licht Stijn van Bruggen | muziek Florentijn Boddendijk, Remco de Jong | dramaturgie Rob Klinkenberg Het Proces speelt van 28.09 t/m 29.11.2013 Speellijst op p32

Franz Kafka, 1906 > Nicola Samorì, JV, 2008, oil on wood >>

interview

Marcus Azzini en Joeri Vos over Het Proces | Joeri | Waarom dacht je: ‘van dit boek wil ik theater maken’? Marcus | Het initiatief komt eigenlijk van Stefan Rokebrand, die de hoofdpersoon Josef K. gaat spelen. Met Stefan heb ik ooit een bewerking van De Val van Camus gemaakt. Het Proces kun je zien als een thematisch vervolg – ook daar draaide het om zaken als rechtvaardigheid en schuld.Ik las Het Proces voor het eerst toen ik een jaar of zeventien was en was gelijk fan van die intrigerende, absurdistische wereld van Kafka. Josef K. probeert in het verhaal het goede te doen en wil de wet volgen, maar die lijkt er alleen te zijn om te zeggen dat je iets verkeerds hebt gedaan. We hebben als mensen kennelijk behoefte om alles in één ‘boek’ te benoemen: De Wet. Of het nu een religie of een wetboek is. Waarschijnlijk omdat we elkaar anders gaan afmaken. (Iets waar we vaak juist in die boeken weer een rechtvaardiging voor vinden) Maar één boek? Dat kan niet; dat bestaat niet. Het bestaat niet: één boek of één wet die rechtvaardig is voor iedereen. De Universele Rechten van de Mens – het is een heel mooi streven en we moeten er voor blijven vechten, juist omdat het onmogelijk is. Het moment dat we kunnen zeggen: de vrouwen zijn geëmancipeerd, de mannen zijn geëmancipeerd, de homo’s zijn geëmancipeerd, de buitenlanders in Nederland hebben een goede positie bereikt, dan, ja, dan ben ík in ieder geval al heel lang dood. Want het bestaat niet. Daarom moeten we er wel naar blijven streven. Die tegenstrijdige ‘behoeftes’, ik denk dat Kafka daaraan raakt. Joeri | In je voorstellingen speelt de beeldtaal altijd een grote rol, maar je kiest voor behoorlijk ‘talig’ materiaal. Hoe zit dat? Marcus | Ik heb een grote fascinatie voor taal, beeldtaal én beeld. Maar uiteindelijk draait het om ‘de verbeelding’. Ik denk dat jij in je bewerking heel goed begrijpt wat ik daarin zoek; om de liefde voor de taal te laten staan, bijna als een soort monument, en dat er tegelijk heel veel ruimte is voor de verbeelding. Thematisch zie ik Het Proces als een vervolg op De Val. Wat betreft de vorm, of mijn liefde voor beeld en taal, is het een verlengde van Orlando en een verdere stap in mijn samenwerking met Joeri Vos – met jou dus. Joeri | Wat zijn je inspiratiebronnen voor het beeld? Marcus | De kunstwerken die me de laatste tijd prikkelen gaan erg over de duistere kant, het verval, maar met daarin ook een ‘twist’, zoals in het werk van Francis Bacon of Nicola Samori. Hij gebruikt bestaande kunstwerken en voegt daar een laag aan toe of haalt iets weg, doet ze opzettelijk geweld aan, laat ze van hun voetstuk vallen. Maar het is het geweld van de tijd en de val van het verval. Voor mij is Het Proces óók dat: een fantasie van de naderende dood. Een nachtmerrie. Een doolhof waar je nooit meer uitkomt. Joeri | Veel van wat in dit boek staat voelt zo herkenbaar dat we er een speciaal woord voor hebben verzonnen: ‘Kafkaësk’. Was er een situatie in je eigen leven waar je aan moest denken toen je het las? Marcus | De eerste keer dat ik het las was zo lang geleden. Ik denk dat ik als puber me vooral aangetrokken voelde tot het donkere, onbenoembare. Alles is onverklaarbaar. Dat je als jongeman alleen maar denkt: ik wil ooit zo volwassen zijn dat ik dit kan begrijpen. En nu ben ik éénenveertig en ik begrijp het nog steeds niet. Je leest ‘m vanuit waar je nu bent; wat er nu in je leven afspeelt; wie je nu bent; wie je geworden bent. Je leest ‘m elke keer op een andere manier. Ik moest wel laatst aan Het Proces denken toen ik Bram Moszkowicz bij Pauw en Witteman zag zitten. Hij is eigenlijk altijd ‘de rechtbank’ geweest – wat ze in het boek ook steeds zeggen: ik bén de rechtbank, wij zijn de rechtbank. De innerlijke paniek, dat hij daar nu niet meer bij hoort, was zo indrukwekkend om te zien. Dat hij nu bij het ‘gewone volk’ hoort; dat hij buiten het systeem valt. Dit gebeurt ook in Het Proces. K. is er van overtuigd dat hij niks fout heeft gedaan. Toch wordt hij naar de verkeerde kant van ‘ik ben schuldig’ geduwd. ©The Estate of Francis Bacon, Portrait of Michel Leiris, 1976, c/o Pictoright Amsterdam 2013 >

interview

Wij hebben boeken nodig die op ons ingrijpen als een ramp die ons zwaar pijn doet, zoals de dood van iemand van wie we meer hielden dan onszelf, zoals wanneer we naar het woud verbannen worden ver van alle mensen, zoals een zelfmoord â&#x20AC;&#x201C; een boek moet als een ijsbijl zijn die de bevroren zee in ons openhakt. Dat geloof ik. | Franz Kafka

interview

Joeri | Als laatste: vrouwen spelen in het boek een nogal wonderlijke rol, en je hebt er voor gekozen om alle vrouwen door één actrice te laten spelen. Waarom? Marcus | Ja, Kirsten Mulder gaat dat doen. Stefan speelt K. en om hem heen staat een groep zeer talentvolle jonge acteurs. Sommigen hebben al een paar keer bij Oostpool gespeeld, sommigen zijn nieuw. Al die mannen spelen ook dubbelrollen. Eigenlijk hebben alle personages iets eigenaardigs. Ze hebben vooral een functie, meer dan een persoonlijkheid. Maar alle mannen hebben een functie met macht en de vrouwen in dit stuk niet. Behalve de macht over hun seksualiteit. De vrouwen geven K. aandacht en zelfvertrouwen en door hun seksualiteit lijkt hij zich sterker te voelen, maar uiteindelijk heeft hij er niks aan omdat ze alleen maar afleiding zijn. Het lijkt alsof Kafka dat ook een beetje wil zeggen, dat vrouwen gewoon alleen maar afleidingen zijn; heel lekker, heel mooi, maar een beetje afleidend. Het beeld van de vrouw – dat K. ook heeft – is dat ze niet meer is dan een gebruiksvoorwerp, met een functie. Ik vond dat we dat nog meer konden benadrukken als we één vrouw alle vrouwen lieten spelen. Marcus | Joeri, in Orlando – de vorige boekbewerking die je voor mij hebt geschreven – heb je heel helder jezelf ingeschreven. De theaterbewerker had een functie ín de bewerking zelf. Mijn vraag is, waar zit je nu? Waar is Vos in Het Proces? Joeri | Je zou kunnen zeggen dat Virginia Woolf ook een rol voor zichzelf had geschreven, namelijk die van de biograaf van Orlando. Een biograaf die bijvoorbeeld hardop klaagt dat haar hoofdpersoon niks interessants onderneemt en alleen maar zit te lezen. Het boek gaat óók over het schrijven van een boek. Daarom gaat de toneelbewerking óók over het maken van een toneelbewerking. Virginia Woolf lapte de toen geldende regels voor romanschrijven aan haar laars dus haar ‘volgens de regeltjes’ bewerken lijkt me een belediging. Dat móet brutaal, en met schijt aan ‘hoe het hoort’. Het Proces is totaal iets anders. Als ik de schrijvers met vogels zou vergelijken, dan is Virginia Woolf een meeuw die druk krijsend en vechtend in een toeristische badplaats dan weer een vis uit het water opduikt en dan weer junkfood van een plastic snackbartafel wegsnaait, om vervolgens gracieus weg te zweven richting ondergaande zon. Kafka is een specht. De tong van de specht zit om z’n hersens gewikkeld. Met z’n scherpe snavel tikt hij eindeloos op de boomschors, zonder zich te laten afleiden, ritmisch en genadeloos, tot zijn doel is bereikt. Dan schiet zijn tong naar buiten en besef je, te laat, dat ontsnappen nooit mogelijk was. Het Proces bouwt ogenschijnlijk willekeurig en zinloos, maar uiterst precies, op naar de climax. Elk woord is functioneel. Een boek bewerken voor theater is voor het grootste deel beslissen wat je weg gaat laten, zonder het bouwwerk helemaal te slopen. Bij Virginia Woolf was m’n gereedschap een kettingzaag en een paar planken, om waar het mis ging de boel toch provisorisch overeind te houden. Bij Kafka voelt het als een spelletje mikado op leven en dood. Dus als je vraagt waar ik ben, ik ben er, maar ik zweet me de tering, ik durf niet te bewegen en ik hoop dat je me niet ziet. Ik wil niet te veel toevoegen aan Het Proces, omdat ik het risico groot vind dat ik het daarmee een kant op duw die niet de bedoeling is. Voor je het weet wordt het plat, of tenenkrommend moralistisch, of veel te makkelijk te duiden of verandert het van een absurd maar logisch universum in niet meer dan een groepje rare, vervelende mensen. Tegelijk is het niet meer het boek. Een boel mikadostokjes zijn weg en er is een realiteit aan toegevoegd, die van die groep acteurs in het theater, nu op dit moment dat je het ziet. Op dat moment is het een toneelstuk en heeft het niks meer met het boek te maken en ja, ja, dat toneelstuk is van mij. Dus ik ben er. De hele tijd. En ook vannacht in je dromen... Marcus | Wat is er leuk en wat is er moeilijk aan een boek bewerken? En kan je iets zeggen over het verschil tussen literatuur en theaterliteratuur? Joeri | Dit is pas de tweede boekbewerking die ik doe. De andere was Orlando. Wat leuk is, is dat het allebei geweldige boeken zijn, dat is tegelijk het moeilijke. Als ik zelf een toneelstuk schrijf, dan begin ik met niks. Wat ik maak is dan al gauw beter. Als je begint met een geweldig boek, dan krijg ik in ieder geval regelmatig het gevoel dat wat ik doe een stuk slechter is. Maar de remedie die ik voor mezelf heb bedacht is mijn theaterbewerking niet te zien als ‘het boek, maar dan op toneel’, maar als een totaal ander, slechts lichtjes verwant werk. Niet dat ik daar altijd in geloof.

interview

Mijn overtuigingen lijken soms wel net zo beweeglijk als de wind, maar om toch op deze gedachte verder te gaan: het is natuurlijk ook totaal iets anders. Over een boek kun je eindeloos doen, je kunt het wegleggen wanneer je maar wil, je kan middenin een zin in slaap vallen. En dat zegt helemaal niks over hoe je het boek waardeert. Van theaterpubliek wordt weggaan of in slaap vallen meestal een stuk minder op prijs gesteld. Dat verplicht de maker om beter te zijn. Sneller. Eerder to the point. Weet je wat ik echt – écht heel leuk vindt aan het bewerken, en dat geldt ook voor het bewerken van toneelstukken? Dat ik me zo ongelooflijk kan focussen op het werk, de taal, de eigenaardigheden en de briljante vondsten van geweldige schrijvers en als ik dan lang bezig ben merk ik dat ik steeds meer automatisch kan schrijven ‘zoals die schrijver schrijft’. Het is totale zelfoverschatting, maar ik kan me dan soms verliezen in fantasieën waarin ik een meestervervalser ben, die zogenaamd een nieuw werk van Kafka heeft ontdekt. Marcus | Waar gaat voor jou als schrijver/bewerker Het Proces over? Joeri | Het is grappig dat er allemaal boeken zijn volgeschreven over wat het boek zou betekenen. Of waar het over zou gaan. Ik vind dat bijzonder, dat je er veel verschillende dingen uit kan halen, dat je het kan interpreteren zoals je wil, zonder dat het vaag of mystiek is. Ik vind het mooi dat het boek niet eenduidig is. Niet politiek, geen aanklacht, geen satire, terwijl het daar wel veel trekken van heeft. Ik vond het ook heel grappig. En naar. En ontroerend. En vreselijk hard en pijnlijk. Een associatie die ik had: Funny Games, van Michael Haneke. Alleen is hier het geweld het geweld van eeuwig vriendelijke, begripvolle rechtbankfunctionarissen. De marteling is geestelijk van begin tot eind. Maar waarom? Omdat het kan. Omdat Kafka een God is in het universum dat hij creëert en hij geen compassie heeft met zijn personages. We zijn zo op zoek naar rede, en zin, en logica, we willen zo graag de wereld begrijpen waar in we leven, vatten waarom juist ons juist dat overkomt wat ons overkomt, maar er is geen rede, geen zin, geen logica. Of misschien zijn die er juist allemaal wel. Maar dan komen we er achter dat die ons geen stap verder brengen, niets oplossen, want wat als alles redelijk en zinnig en logisch blijkt te zijn, en we willen het nog steeds niet accepteren? Een mens die wil leven is toch altijd sterker? Maar ook dat is niet waar. Ik ben nu een paar maanden met het boek bezig geweest en ben er volledig van overtuigd geraakt dat er geen goed antwoord op deze vraag is – waar gaat het over – en dat precies dát het boek zo goed maakt. Marcus | Wat fascineert je aan zijn taal, zijn stijl van schrijven? Joeri | Ik vind het briljant. Het is alsof je de kleine lettertjes van een contract leest; het is irritant, je weet dat je verneukt wordt en dat je meer moet gaan betalen dan je wil want het is allemaal zeker weten niet waar, en toch kan je er geen speld tussenkrijgen. De eerste vijftig bladzijdes heb ik me best doorheen moeten worstelen, daarna was ik verliefd. En toen ik de eerste bladzijdes voor de tweede keer las kwam ik niet meer bij van het lachen. Zijn humor is zo venijnig, zo gemeen, zo subtiel. Elke zin is te lezen als oeverloos ambtenarengeklets, begripvolle bijstand van mensen die het beste met je voor hebben, of als met dodelijke precisie afgeschoten gifpijlen. Het boek liet mij in verwarring achter. Ik had het gevoel dat ik in een duizelingwekkende achtbaan had gezeten en tegelijk dat ik bedrogen was en nog steeds met m’n ticket in de rij stond. Ik was gewaarschuwd voor al het kwaad in de wereld en er tegelijkertijd mee aangestoken. Ik huilde om de hoofdpersoon en ik vond hem tegelijk het meest waardeloze figuur dat ik ooit had ontmoet, ik was kortom vervuld van tegenstrijdigheden. Ik liep over van de onverenigbare waarheden en voelde me tegelijkertijd leeg en misbruikt. Je kent wel die vraag toch? What happens when an unstoppable force meets an immovable object? Nou ja, dan krijg je Kafka. Alleen is hier het geweld het geweld van eeuwig vriendelijke, begripvolle rechtbankfunctionarissen.

22 column

De inhuldiging | Ik woon naast een paleis. Een écht paleis met lakeien en standbeelden. Met ontvangstkamers voor buitenlandse gezanten, galerijen verlucht met schilderwerken van grote meesters en een balkon dat goed zichtbaar is voor mensen die zich op het plein voor het paleis zouden kunnen verzamelen. Vanuit de woonkamer heb ik precies uitzicht op de achteringang van het paleis. Het zijn twee zware houten deuren, die alleen voor hele speciale gelegenheden geopend worden. Een paar maanden geleden was er zo’n gelegenheid. De deuren stonden open. Er liep een koningsblauwe loper van de straat naar die deuren en over die koningsblauwe loper liepen belangrijke gasten van over de hele wereld het Paleis binnen. Sommigen waren van koninklijk bloed, anderen waren beroemde hoogwaardigheidsbekleders. Wat deze mannen, vrouwen en kinderen hier kwamen doen? Zij kwamen voor de uitvoering van een toneelstuk dat De Inhuldiging heet. Ik kende het alleen van naam en had het nog nooit gezien. De Inhuldiging gaat over een kroonprins die, u raadt het, wordt ingehuldigd tot nieuwe koning. Vanuit mijn plaats in de backstage zag ik hoe de figuranten, wanneer ze niet op hoefden, rustig hun sigaretjes rookten of nog even snel hun kleding of kapsels fatsoeneerden. Wanneer ze weer op moesten, (over de blauwe loper en door de open deuren) namen ze hun rollen van beveiliger, trompettist, prinses of paleiswacht aan. Ik vond het mooi. En met mij vele anderen. Buiten het paleis waren grote schermen opgesteld voor het in grote getale toegestroomde publiek. Er waren satellietverbindingen zodat wie thuis naar dit toneelstuk wilde kijken, niets hoefde te missen van de grote emoties en het ingeleefde spel van de acteurs. Het stuk schijnt in één klap door zeven miljoen mensen te zijn gezien. Allen dompelden zich in de magie van het theater. De man die de rol van de prins speelt, wordt uiteindelijk alleen maar koning omdat wij dat geloven; omdat wij, de toeschouwers, bereid zijn te geloven dat hij koning wordt. Diezelfde toeschouwers werd na afloop door journalisten gevraagd naar hun mening en allen hadden dezelfde reactie: geëmotioneerd, overdonderd, genoten. Het was een geruststellende gedachte: zoveel mensen die zich maar al te graag lieten meeslepen door de Verbeelding. En dan te denken dat dit elke avond mogelijk is. Overal. In de schouwburg, in achteraf theatertjes, op buitenlocaties, overal wordt er gespeeld, verbeeld, geloofd en genoten. Ik weet zeker dat er op dit moment ook ergens een variant van De Inhuldiging wordt gespeeld. Misschien wel bij u in de buurt. Sadettin Kirmiziyüz |

Sadettin Kirmiziyüz is acteur, theatermaker en ex-columnist van nrc.next. Zijn voorstelling Somedaymyprincewill.com (i.s.m. met Casper Vandeputte) werd geselecteerd voor het komende Nederlands Theaterfestival. Alison Jackson, King William with lipstick >

24 op locatie

Deze show heet Arnhem | Goedemiddag, heeft u zin om een taartje met ons te eten? In de lente van 2013 zijn theatermakers William Bakker (muziek), Sanne den Hartogh, Marcel Osterop (acteurs) en Roeland Hofman (regie), allen gestoken in nette pakken en voorzien van een mooie slagroomtaart, eropuit gegaan om bij willekeurige mensen in Arnhem op visite te gaan. Onaangekondigd belden ze aan. In Klarendal, het Spijkerkwartier, Hoogkamp en Schuytgraaf. Een beetje zenuwachtig of er wel open gedaan zou worden en hoe er gereageerd zou worden, maar vooral benieuwd naar de levens van onbekenden. Ze zijn gesprekken aangegaan met alle soorten Arnhemmers, uit nieuwsgierigheid naar wat hen bezighoudt. Het werd de uitdaging om in zoâ&#x20AC;&#x2122;n eerste ontmoeting een gesprek te voeren dat over meer ging dan koetjes en kalfjes. Proberen de beleefdheden te overstijgen en iemand echt te leren kennen in een uur tijd. Iemand die tot dan toe een onbekende was. Zoals op een willekeurige dag duizenden onbekenden aan je voorbij trekken, met elk hun eigen verhaal.

60 Deze show heet Arnhem is een cadeau aan de stad van Toneelgroep Oostpool dat dit jaar zijn 60-jarig jubileum viert. Het is een voorstelling die voor iedereen toegankelijk is en die volledig gebaseerd is op de levens van onze stadgenoten, gewone mensen die op hun vrije dag bereidwillig genoeg waren om een paar vreemde vogels iets over hun leven te vertellen. Het resultaat zal een feestelijke happening worden die de pan uit swingt. We vieren het verhaal van de onbekende: van het dagdagelijkse modderen tot de joekel die het leven kan zijn. regie Roeland Hofman | met Sanne den Hartogh, Marcel Osterop | muziek William Bakker | decor Mieke Wolters Deze show heet Arnhem speelt op locatie in vier wijken in Arnhem van 23.10 t/m 17.11.2013 Speellijst p33

Van deze gesprekken maken ze een muziektheatervoorstelling die komend najaar in dezelfde vier wijken zal worden gespeeld. Een voorstelling in de vorm van een stadionconcert, want ze zijn van plan om flink uit te pakken. Ook al staan ze in een buurthuis. Waarin de verhalen van deze door toeval ontmoette Arnhemmers uitbundig worden bezongen. De teksten uit de interviews worden omgezet tot liedteksten en zullen gebruikt worden in een muzikale trip die professionele herriemaker William Bakker zal componeren. Er zal gespeeld worden op een centrale plek in de wijk. Arnhem (Sonsbeek) vanuit de lucht > Corrie Kievit-Danen, bewoonster Klarendal >> The Rolling Stones in concert, 1969 >>>

27 60 jaar

< Ingrid van Waas, bewoonster Hoogkamp

Mohamed L. Bah, bewoner Spijkerkwartier

Annaleen Louwes, Anne-Chris Schulting, Anneke Gerritsen, Annemarie Schäfer, Bart Rijnink, Bert Hardeman, Bianca van der Schoot, Bram van der Heijden, Casper Leemhuis, Casper Vandeputte, Elene Zuidmeer, Erica Cederqvist, Erik Whien, Esther Noyons, Femke van Neerven, Fleur Voorn, Flora Verbrugge, Florentijn Boddendijk, Frank Blommestijn, Gé Wegman, Han Verweijen, Hannah van Wieringen, Hanne Struyf, Het Gelders Orkest, Hergen Verheul, Ilke Paddenburg, Irma Nijenhuis, Isis Cabolet, Jacob Derwig, Janne Sterke, Jason de Ridder, Jeroen Heinen, Jeroen van Eekelen, Joachim Robbrecht, Joeri Vos, Joris van der Meer, Judith van den Berg, Kaatje Kooij, Katrin Bombe, Kay Greidanus, Kirsten Mulder, Laurens van Lottum, Linda Zijl, Lisanne Kooij, Lotte Goos, Lowie van Oers, Marc Warning, Marcel Osterop, Marcus Azzini, Marielle Woltring, Marti Arts, Martin Fondse, Martin Hartkamp, Mats Boswijk, Mattijs van Bergen, Matthijs IJgosse, Matthijs van de Sande Bakhuyzen, Maud Dolsma, Mette Stam, Mieke Wolters, Morgana Machado Marques, Nettie Blanken, Niels Bruynjé, Peter Bolhuis, Rebekka Wörmann, Remco de Jong, Rik van de Bos, Roeland Hofman, Rob Klinkenberg, Robin van der Beek, Roy Baltus, Rozanne de Bont, Ruta van Hooff, Ruud van Meijel, Sandra Holleman, Sanne den Hartogh, Sanne Peper, Siri Klein Robbenhaar, Sofie Knijff, Stannie Stoter, Stefan Rokebrand, Steyn de Leeuwe, Stijn van Bruggen, Susanne Kennedy, Suzan Boogaerdt, Suzanne Bos, Tessa Jonge Poerink, Teun Luijkx, Thalia Coldewijn, Theun Mosk, Timothy de Gilde, Vincent van der Valk,Wendell Jaspers, Wessel Schrik, Wiel Coopmans, Wikke van Houwelingen, Willemijn Zevenhuijzen, William Bakker.

, r , n , e , , , m h y ,

n , , , , , , , -

29 Marcus Azzini

Arnhem, eind mei, laat in de middag aan de Rijnkade. We zijn een eind op weg in het smeden van onze plannen voor world domination: ons complot met de kunsten om door theater te maken onszelf en ons publiek te ontzetten, te ontroeren, te ontmaskeren en te ontsluiten. Ik ben net ons gebouw uitgelopen, het huis waar we samen komen, iedereen was weg, het is immers zondag, ik deed de lichten uit, sloot de ruimtes af en stelde het alarm in. Ik was op kantoor gaan zitten om me even leeg te kunnen maken. Zo’n stil gebouw helpt me daar vaak bij – agenda’s zijn vol, de dagen stromen over van de indrukken en gedachtes, maar nu wilde ik toch opeens naar buiten en de lente zien. Ik schrijf dit dus vanaf een bankje, aan de Rijn (Lang leve de smartphone). Misschien is afstand soms ook nodig. Of beter: de juiste balans tussen dicht op de huid en op een afstandje, tussen samen en apart. Ons samengesteld gezin is dus een feit. De ‘modern family’ die Toneelgroep Oostpool is brengt zoveel ter tafel. Dat alle makers van elkaar verschillen is een van de grootste krachten van dit gezin. We proberen elkaar te ondersteunen in wat het is, dat we willen zeggen, dat we willen maken. Je zou kunnen zeggen dat we allemaal een reis maken vanuit een ander vertrekpunt en dat onze wegen zich kruisen in Huis Oostpool. We proberen op verschillende manier hetzelfde. We proberen het geheel te vangen, het leven te begrijpen, we zoeken samen, en als ik samen schrijf dan bedoel ik dus ook iedereen, van producent tot techniek, van PR tot dramaturgie (de HELE flikkerse bende die ons ons maakt : )) naar de zin en de onzin van het leven. De absurditeit van het bestaan gaan we te lijf met een barstensvol seizoen. Nieuwe gezichten met nieuwe verhalen, een grote diversiteit maar ieder sterk in eigen kracht. Dit seizoen doet Toneelgroep Oostpool veel in Arnhem, veel op locatie in de stad waar wij, en onze voorgangers al 60 jaar theater maken. Ik zit op mijn bankje en kan niet wachten tot morgen. Maandag, iedereen komt weer, Huis Oostpool stroomt weer vol met de stemmen, de beelden, de woorden, de kostuums, de muziek, de inzichten die we vanuit de wereld ons theater in trekken. Ons theater dat in midden van die wereld staat en naar buiten toe wil uitwaaieren. Ik hoop iedereen die dit magazine openslaat te zien bij onze voorstellingen, in Arnhem of elders. Want daar is het ons allemaal om te doen. Elkaar daar ontmoeten en onze ervaring uitwisselen. Marcus Azzini |

Laurien Riha, Niels Quist, Tom Jaspers en Anna Keuning in Stormvogels, mei 2013

32 speellijst

Speellijst t/m januari 2014 Club Oostpool Nieuwstraat

Post Mortem

Het Proces

33 speellijst

Deze show heetArnhem

Hideous (wo)men

*Premières | Voorstelling, garderobe, koffie vooraf, programmaboekje en premièrefeest met champagne en hapje na afloop | Prijs vanaf € 19,– Kaartverkoop en informatie | Zie www.toneelgroepoostpool.nl

KingOeboe

Kwartet

35 advertentie

Itâ&#x20AC;&#x201C;stuff www.arnhemcomingsoon.nl

Coming Soon Kerkstraat 23 | 6811 DMArnhem |

36 Club

31 augustus 2013, Club Oostpool Nieuwstraat |

Zaterdag 31 augustus is de start van het nieuwe culturele seizoen in Arnhem en viert Toneelgroep Oostpool haar zestigste verjaardag. Club Oostpool Nieuwstraat is een Club Oostpool avond maar buiten en groter. De straat is het podium. Ons huis de after-party. Bewoners, ondernemers, vrienden van het gezelschap, iedereen is welkom in de Nieuwstraat om 60 jaar theater in Arnhem te vieren. Dans, drink, vier, feest, shop, en club erop los in de Nieuwstraat. Met o.a. acteurs van Toneelgroep Oostpool, Blush, Moeremans & sons, Het Gelders Orkest, Introdans, Coming Soon, Karin Lambrechtse, Tape, PopupKlup, BAS, majorettemeisjes en alle horeca in de Nieuwstraat.

Club Oostpool | Al meer dan vier jaar organiseert Toneelgroep Oostpool drie keer per jaar Club Oostpool in het eigen huis. Rijp en groen, heftig en sloom, nice en iets minder nice, sexy en suf, talentvol en extreem kak. Muziek, teksten, zang, performances, dans, beeld en buiten categorie. Artiesten aan het werk. En een vette band. Maar! Komend seizoen trekken we de stad in. Club Oostpool manifesteert zich op diverse locaties met divers talent. Een klein briljantje, een vage act of een harde klap van kunstenaars van alle disciplines. Itâ&#x20AC;&#x2122;s random. Club Oostpool Nieuwstraat | za 31 augustus 2013 straat open | 18:00 start programma | 21:00 afterparty | 24:00

Mike Reus en Stefanie van Leersum in Hard Candy, genomineerd voor de Gouden Krekel. Nog te zien op het Nederlands Theater Festival op 9 en 10 september 2013 in Jeugdtheater De Krakeling.

39 jongeren

Toneelgroep Oostpool +Theater Sonnevanck | Vanaf 2013 realiseert Toneelgroep Oostpool in alliantie met Theater Sonnevanck voorstellingen voor jongeren van 12 tot 18 jaar. Dat betekent dat we naast een trailervoorstelling voor 15+ ook een 12+ trailervoorstelling gaan maken. Deze voorstellingen worden gespeeld in een omgebouwde vrachtwagentrailer die op het schoolplein of naast het theater geplaatst wordt. Dit seizoen zijn dat King Oeboe (12+) en Cookies/ Playing hard to get (15+). Ook worden er twee Coming of Age-voorstellingen gerealiseerd. Jongeren maken zelf een voorstelling onder het motto Coming of Age. Bijgestaan door expertise van Toneelgroep Oostpool, Theater Sonnevanck en een ploeg vakstagiaires van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten gaan zij zelf aan de slag. Dit zijn seizoen zijn dat De Gedaanteverwisseling (11 t/m 14 jaar) en Baal (14 t/m 19 jaar).

JOOST | (Jongerenplatform Oostpool) Ik ben Joost, jij bent Joost, wij zijn Joost Begin 2013 werd de geboorte van Joost gevierd. In korte tijd kreeg hij meer dan honderd vrienden en er wordt van alles georganiseerd rondom voorstellingen. Zo had Joost een baby shower, Tsjechov workshops en een Club Joostpool. Daarnaast ging Joost op date met medewerkers van Toneelgroep Oostpool. Ouders onder jullie zal het bekend zijn: de ontwikkeling van een baby is enorm gedurende de eerste twaalf maanden. Bij Joost is dit niet anders, Joost is de wereld aan het ontdekken. Hij kan niet alleen zijn hoofd optillen en rondkijken. Maar hij rolt zich al om, begint voorwerpen met twee knuistjes vast te houden, gaat rechtop zitten en drinkt inmiddels met twee handen. We zijn enorm trots op Joost. En op zijn trouwe vrienden. Afgelopen maand werden vrienden van Joost aangenomen op de toneelscholen in Amsterdam en Maastricht en op de schrijfopleiding in Utrecht. Een aantal van zijn vrienden gaan dus op kamers. Maar nieuwe vrienden staan klaar om een volgend seizoen in te gaan. Komend seizoen kun je van Joost weer van alles verwachten; de Joost award, de Joost workshop, een nieuwe editie van Club Joostpool, de Joostmeal en de Joost-gaat-hard-party. Word Facebook vriend met Joost Isgeboren. Like.

kleine-zaalvoorstelling

Hideous (wo)men | Suzan Boogaerdt en Bianca van der Schoot in samenwerking met Susanne Kennedy. ‘Het is geruststellend te bedenken dat de mens niet meer is dan een recente uitvinding, een figuur die nog geen twee eeuwen bestaat, een simpele plooi in ons Weten, en dat hij zal verdwijnen zodra dat een nieuwe vorm heeft gevonden.’ | Michel Foucault (1926–1984)

Er is een kleine Wunderkammer. Telkens als het licht aan gaat, verschijnt er een wezen dat op een mens lijkt. Maak kennis met ‘user 9303678’, ‘user 9303679’ en ‘user 9303680’. Wezens die zich op de rand van de menselijke gelijkenis bewegen, voordat ze voorgoed het humane universum vaarwel kussen. Er wordt gewacht. Er worden vragen beantwoord. Er zijn openhartige bekentenissen die doen denken aan het Post Secrets-project waarin mensen anoniem hun diepste geheimen kunnen delen via de post. Als door een viewmaster uit de jaren zeventig turen we naar intieme flitsen uit levens die lijken op de onze. Wie zijn deze ‘users’? Zijn het mannen of vrouwen? En is dat belangrijk? Is er een tijd denkbaar waarin het verschil tussen mannen en vrouwen is opgelost en de mensheid de volgende fase van de evolutie binnenstapt? Een tijdperk van ultieme samensmelting? Een nieuwe verlichting? Kan de mensheid zichzelf opnieuw uitvinden? En mogen we dan nog even blijven?

<< geheim uit het Post Secret-project, www.postsecret.com

met en door Suzan Boogaerdt, Bianca van der Schoot, Susanne Kennedy, Nettie Blanken, Willemijn Zevenhuijzen, Erica Cederqvist | decor Katrin Bombe | kostuums Lotte Goos | lichtontwerp Gé Wegman | geluidscompositie Wessel Schrik Hideous (wo)men speelt van 05.11.2013 t/m 15.02.2014 Speellijst p33–34

kleine-zaalvoorstelling

â&#x20AC;&#x2DC;Vroeger zochten filosofen naar gemoedsrust, terwijl zij deden alsof ze naar de waarheid zochten. Misschien moeten wij onszelf een ander doel stellen: ontdekken welke illusies wij kunnen opgeven, en welke wij nooit zullen afschudden. Wij zullen nog steeds zoekers naar de waarheid zijn, meer dan in het verleden, maar wij zullen afstand doen van de hoop op een leven zonder illusies. Voortaan zal het ons doel zijn om onze niet te overwinnen illusies vast te stellen. Welke onwaarheden zouden wij kunnen laten vallen, en welke kunnen wij niet missen? â&#x20AC;&#x201C; dat is de vraag, en dat is het experiment. Asger Carlsen, Hesterjune >

Ooit droomde ik, Tsjwang-Tse-Tsu, dat ik een vlinder was die rondfladderde en plezier had. Ik had er geen idee van dat ik Tsjwang-Tse-Tsu was. Toen werd ik plotseling wakker en was ik weer Tsjwang-Tse-Tsu. Maar ik kon toen niet zeggen of ik Tsjwang-Tse-Tsu was die had gedroomd of hij een vlinder was, of een vlinder die droomde dat hij Tsjwang-Tse-Tsu was. Toch moet er een of ander verschil zijn tussen Tsjwang-Tse-Tsu en een vlinder! Dit noemen wij de transformatie van dingen.

| citaten uit John Gray, Strohonden

45 interview

De theatertechnici | De theatertechnici. Voor het publiek zijn ze meestal onzichtbaar, al zitten ze steeds vaker in de zaal met hun apparatuur tijdens de voorstelling. Het feitelijke ‘draaien’ van de voorstelling is belangrijk, maar uiteindelijk slechts het topje van de ijsberg van hun werk. Wat gebeurt er nog meer achter de schermen? Rob Klinkenberg vraagt het aan de vier vaste theatertechnici van Toneelgroep Oostpool: Jeroen van Eekelen (34, hoofd techniek), Wiel Coopmans (53), Han Verweijen (51) en Hergen Verheul (38). Een gesprek dat steeds uitgesteld moest worden omdat het rooster niet toestond om ze allemaal bij elkaar te krijgen. Maar nu is het gelukt: de mannen zitten om de tafel in het kantoor van Huis Oostpool. Het enige dat ontbreekt is bier... Met het bier komen de anekdotes, nu moeten we de anekdotes apart opdiepen. Met hoeveel jaar ervaring zit ik hier eigenlijk aan tafel? Hergen: ‘Ik zit het kortste in het vak, elf jaar.’ Han: ‘Ik het langst, bijna dertig jaar nu.’ Wiel: ‘Negenentwintig, maar vijf jaar niet betaald’. Jeroen: ‘Vijftien jaar, waarvan negen betaald.’ Bij elkaar dus zo’n 85 jaar. Waarom wilden jullie technicus worden? Jeroen: ‘Ik geloof niet dat technicus worden iets is wat je als kind al weet. Je weet als je jong bent niet eens dat dat vak bestaat.’ Wiel: ‘Je moet er toch niet aan denken dat je elke dag ongeveer hetzelfde moet doen op dezelfde plek op de dezelfde tijd. De afwisseling vind ik heerlijk, je weet nooit wat er gaat gebeuren, en om de twee maanden werk je weer aan een geheel nieuw project. Dus zelfs als er eens een voorstelling is waar je niet zoveel mee hebt, dan weet je dat het snel anders wordt.’ Han: ‘Ik ben begonnen als dienstweigeraar, bij Introdans, in vervangende dienst. En het voelde meteen als een warme deken. Ik moest het meteen zelf uitzoeken, ik ging op mijn bek, maar achteraf werd je geholpen. Ik heb ook afwisseling nodig.’ Hergen: ‘Ik kom nooit op tijd. (hard gelach). Zij weten dat. Nee, geintje, maar ik ben ook niet iemand die de routine opzoekt.’ Jeroen: ‘Ik heb eens met een truss in een trein gestaan. (een truss is een driehoekige aluminium buizenconstructie waaraan je bijv. lampen kunt hangen RK). Dat zijn toch de dingen die je je herinnert.’ Han: ‘Hergen belde mij een keer op vanaf Oerol. Of ik, als ik kwam, een kluitje mee kon nemen. (een kluitje is een zwaar contragewicht in de vorm van een broodje – RK). Dat is gewoon onmogelijk, dat je er precies eentje tekort komt, dus ik dacht aan een grap. Maar het was wel zo, ze kwamen er één tekort om de vakken van Ksztalt vast te zetten. Maar hij heeft het wel geweten.’ Hergen: ‘Toen ik ’s avonds doodmoe in de tent in mijn slaapzak schoof, voelde ik opeens iets keihards in mijn rug. Had Han daar het kluitje neergelegd.’ Volgt nog een verhaal, uit de oudheid van Toneelgroep Theater, dat oud-collega Boudewijn Scholts (overleden in 2010) graag vertelde. ‘Een groep decorbouwers was tot diep in de nacht bezig geweest met het schilderen van een groot decor. Helaas: de volgende ochtend kwamen ze er achter dat ze niet precies de juiste kleur hadden gebruikt. De maquette had toch echt een andere kleur. De ontwerper kwam kijken en verbaasde zich ook over de kleur van het decor.  De heren decorbouwers verzekerden hem toen dat het toch echt de kleur was die hij zelf gekozen had en lieten hem de maquette zien. En de kleur klopte: precies hetzelfde. De maquette hadden ze ook maar even snel opnieuw geschilderd.’

46 interview

Het aan de knoppen zitten tijdens de voorstelling is slechts een aspect van het vak van de theatertechnicus, of inspiciënt, zoals de technici van Toneelgroep Oostpool officieel heten. Het belangrijkste aspect van hun werk is misschien wel de voorbereiding, de voorstelling technisch zo inrichten dat hij handelbaar is, opgetild en in de vrachtwagen gezet kan worden. Want dat is het tweede gedeelte van het vak van theatertechnicus.’ ’s Ochtends ga je op stap. De vrachtwagen is ’s nachts naar het theater gereden. Dan laad je uit, met de technici van het ontvangende theater. Je trekt je schoenen met de stalen neuzen aan. ’s Avonds gaan die weer uit als je de voorstelling draait. Je zet alles op zijn plek. Daar zitten trouwens allerlei artistieke beslissingen aan vast, want elk theater is weer anders. Dus je moet bijvoorbeeld vaak beslissen hoe ver je het decor naar achteren zet, en dat moet goed zijn, anders krijg je ’s avonds lastige vragen van de acteurs. Wij hebben zo langzamerhand zoveel ervaring dat we heel goed kunnen uitleggen waarom we het doen zoals we het doen.’ Tijdens dat bouwen moeten de inspiciënten de technici van het theater aansturen en inlichten. Dat is een ander slag mensen, die krijgen elke dag een nieuwe voorstelling over de vloer. Hun belang is om het eenvoudig te houden. Maar de voorstelling, de regisseur en de ontwerper vragen nu eenmaal veel. Wiel: ‘Het belangrijkst is dat je overzicht houdt tijdens de voorbereiding, dat je de rust houdt om de waslijst die op je af komt weg te werken. Het is een chaotisch proces, maar dan georganiseerd.’ Dat klinkt tegenstrijdig. Han: ‘Dat is het ook.’ Als je de voorstelling ’s avonds draait, ben je dan een soort onzichtbare acteur? ‘Dat misschien niet, maar je hebt wel veel invloed op de voorstelling. Wij proberen altijd de acteurs te volgen, niet andersom. Dus als zij snel gaan, of heel emotioneel of grappig, dan moet je dat met licht en geluid volgen.’ Pas je dat per avond aan? ‘Je zult wel moeten. Niet alleen de voorstelling verschilt per avond, ook elke zaal is anders. De ene zaal klinkt heel anders dan de volgende. En omdat de afmetingen verschillen, moet je de belichting ook anders doen. En tijdens de voorstelling regelen we de belichting bij, afhankelijk van hoe het gaat. We hebben weliswaar altijd onze eigen computer bij ons, met een usb-stick met de standen erop, maar het is altijd anders. Hier in de Arnhemse schouwburg hebben ze alles, en het licht in de zaal hangt op achttien meter afstand. Ga je naar Kampen, dan is dat nog geen acht meter. Als je dan hetzelfde licht als in Arnhem inhangt en op 100% laat schijnen, dan krijg je rare verhoudingen.’ Wiel: (lacht) ‘Of gewoon brand. Dat kan niet in zo’n zaal. ‘ Volgt een anekdote van Han Verweijen: ‘We hadden een keer een voorstelling waarin we gebruik maakten van weerballonnen. Dat zijn gewone ballonnen maar dan met een doorsnede van bijna twee meter. Tijdens de montageperiode in de schouwburg had een collega uit baldadigheid bedacht dat het leuk zou zijn om één van die ballonnen ’s avonds laat na het werk mee te nemen naar het café. De ballon moest enkel nog even worden opgeblazen en de snelste manier om dat te doen was op de uitlaatpijp van de vrachtwagen. Na veel wurmen, duwen en de slappe lach hadden we de ballon de stampvolle kroeg ingekregen en onder luid gejuich aan de plafondventilator gehangen. Dat ging goed totdat de barkeeper de ventilator een standje hoger zette met als resultaat een enorme knal. Lachen, maar dat hield heel snel op toen de samengeperste dieseldampen vrij spel kregen in kroeg. Ik denk dat het propvolle café in nog geen twee minuten helemaal leeg was. De eigenaar was not amused.’

47 interview

Waar zit voor jullie het grootste genoegen in je werk? Jeroen: ‘Voor mij zit het in het organiseren. Ik heb vroeger ook als geluidstechnicus gewerkt, maar op een gegeven moment merkte ik dat ik het organiseren leuker vond. De chaos indammen.’ Wiel: ‘Voor mij zijn de reacties van het publiek altijd heel belangrijk. Ik let altijd heel goed op het publiek tijdens de voorstelling. Als ik merk dat zij het goed vinden, zit daar voor mij een enorme motivatie in.’ Han: ‘Voor mij zijn regisseurs altijd heel belangrijk. Als ik daar prettig mee kan werken, dan valt voor mij heel veel op zijn plaats. En zo nu en dan wil ik graag een lichtontwerp maken. Als daar tenminste genoeg tijd voor is.’ Hergen: ‘Ik vind de creativiteit in het werk erg mooi. Bezig zijn met geluid, dat goed krijgen, ook in een lastige zaal, een microfoon of een luidspreker zo richten dat het mooi wordt. Het is ook een kwestie van alternatieven aanbieden aan regisseurs. Of ontwerpers. Bijvoorbeeld meedenken met het decoratelier, hoe het beter kan, hoe het reisbaar blijft. Dat is leuk. En vooral de enorme afwisseling in dat alles.’ Is het vak erg veranderd in de afgelopen twintig jaar? Wiel: ‘Ondanks alle technische ontwikkelingen niet erg. Wat altijd hetzelfde blijft, zijn de artistieke leiders die om de vier jaar weer compleet het wiel opnieuw gaan uitvinden. Wij hebben dat nu al zo vaak meegemaakt, dat we daar erg rustig onder blijven.’ Han: ‘Wat ons erg kan opbreken is als de producties niet goed geregeld zijn. En ik werk graag met een goed op elkaar ingespeeld team.’ Hergen: ‘Door de ARBO-wetgeving is het minder zwaar geworden. Je tilt nu geen achterlijke gewichten meer. Maar de tijden die je maakt zijn slopend. Heel slecht voor je relatie. Als je om elf uur ’s ochtends begint te bouwen dan ga je om half tien de deur uit en ben je om half één ’s nachts weer thuis. Dat is vijftien uur. Doe dat maar eens vier keer in de week.’ De afsluitend anekdote komt van Hergen: ‘We stonden een jaar of zeven geleden met Brel 2, met Jeroen Willems, in HAU Eins in Berlijn. De voorstelling eindigde altijd met het nummer Café Amsterdam. In het slotakkoord werd dan altijd het doek in volle vaart dichtgetrokken en Jeroen moest dan heel snel zijn microfoonstandaard meetrekken naar achteren. Midden in die sierlijke zwier hoor ik een luide plof over de speakers en concludeer dat de microfoon al dan niet met standaard tegen de grond is gesmakt... Het doek ging weer snel open om na een korte buiging de toegift te spelen.... Echter! We misten nu een essentieel voorwerp... De standaard stond op de plek, de kabel lag erbij, maar de microfoon was zoek. Er volgde een wonderlijk komisch moment waarin de muzikanten en Jeroen om zich heen zaten te loeren. De voorste rijen publiek zaten niet begrijpend mee te kijken. Toen kwam het verwonderde hoofd van Boudewijn uit de coulissen, die vanaf het zijtoneel al had staan turen en nu – geheel tegen de code in – meekeek om dit gênante moment zo snel mogelijk te beëindigen. De verlossende aanwijzing kwam tenslotte van iemand uit het publiek die de microfoon onder het podium van de bassist had ontdekt. Volgde de toegift, en een geweldig applaus voor Jeroen en zijn kompanen.’

49 trailervoorstelling

King Oeboe | regie Timothy de Gilde Ik sterf! Heeft iemand een tandenstoker voor me? | Alfred Jarry, vlak voor zijn dood

Sommige mannen willen nu eenmaal alles: limousines, privézeiljachtboten, kindsoldaatjes, een dikke vette pens... Ja, Oeboe is een kerel van stavast; zeker als zijn vrouw hem aanspoort tot het uitmoorden van de voltallige Koninklijke Familie. Met zijn vadsige kont op de troon bakt King Oeboe er niet veel van. Alleen wat kalfslappen. Maar belasting verhogen en een oorlog starten met het buurland lukt hem wel. Na veel bloedvergieten vlucht Oeboe van het slagveld en verstopt zich in een grot. Oog in oog met een bruine beer verliest hij zichzelf in paniek en overmeestert hij zichzelf. En dus besluit Oeboe naar het volgende land te gaan. Om daar koning te worden... Wat te kak! Aan het eind van de 19e eeuw schreef Alfred Jarry een parodiërend toneelstuk over zijn scheikundeleraar. Deze tekst werd een paar jaar later Ubu Roi. Toneelgroep Oostpool en Theater Sonnevanck maken een hedendaagse versie van deze klassieker, geïnspireerd op moderne leiders en ouderwetse idealen. Alfred Jarrys toneelstuk werd het begin van het absurdistisch theater, is hilarisch en bij tijd en wijle zo smakeloos dat je honger krijgt naar wat menselijkheid. Maar ach, het is maar theater allemaal, zou Oeboe zeggen. Zo simpel is het gewoon, net zoals zijn vette pens.

< Gravure van Alfred Jarry van zijn personage Ubu, 1896 << Premier Silvio Berlusconi, 2008

met Judith van den Berg, Isis Cabolet, Matthijs IJgosse en Steyn de Leeuwe | regie Timothy de Gilde | tekst Alfred Jarry | vertaling en bewerking Joachim Robbrecht | vormgeving Janne Sterke | muziek Bart Rijnink | dramaturgie Flora Verbrugge Van 15 oktober t/m 12 december 2013 60 keer te zien op scholen in Oost-Nederland, gespeeld in een trailer. King Oeboe is een coproductie van Theater Sonnevanck en Toneelgroep Oostpool Speellijst op p34

50 trailervoorstelling

Once upon a time had ik supersuf werck Mijn vrouw was jong en ergens clerk We hadden geen ambisie noch talent ’k was konsjierge in een onderwijstent En ’s zondags gingen we zonder dralen Bij d’ onthersenmolen ons hart ophalen We trokken onze geilste vodden aan Om naar het vleselijck specktakel te gaan Check ’t! Check ’t! De mashjine malen Hoort! Hoort! De schedels kraken. Checkt! Checkt! De rijken balen (Allen) Olé, kus mijn kont, leve king Oeboe | uit Brainwasjer song vertaling/bewerking Joachim Robbrecht

La valse of Chanson du décervelage is het lied waarmee Jarry zijn stuk Ubu Roi laat eindigen, de uitsmijter. Hij zou het lied in de tachtiger jaren van de 19de eeuw hebben opgepikt als leerling op het lyceum in Rennes en bijna onveranderd hebben gebruikt. Vermoedelijk vanwege de moeilijkheden waar men bij het vertalen tegenaan loopt, is het lied meestal niet opgenomen in vertalingen van het stuk. Er is immers een heel aantal insidergrappen in verwerkt en het maakt gebruik van straattaal.

51 trailervoorstelling

Ubu Roi, Theater aan de Balustrade, Praag 1964

You just call out my name. And you know wherever I am I’ll come running, to see you again. Winter, spring, summer or fall all you have to do is call. And I’ll be there You’ve got a friend. | Carole King

Een vriend | Toneelgroep Oostpool heeft vrienden nodig. We bieden troost, schoonheid en een warm onthaal. Het enige wat je hoeft te doen is de bijgevoegde kaart in te vullen. Dat kost niets, behalve een beetje betrokkenheid. Stuur de kaart op, ga naar toneelgroepoostpool.nl of scan de QR-code onderaan de pagina. Dan krijg je het vriendenpakket, het O-magazine, toegang tot inleidingen en openbare repetities en nog veel meer. Meer hoeft niet. Maar mag wel. Als je kunst belangrijk vindt, als je vindt dat je niet zozeer moet zeggen wat je denkt maar moet denken wat je zegt, als je de uitzondering interessanter vindt dan de regel en je houdt van theater, dan kun je een donatie doen aan Toneelgroep Oostpool. Het gezelschap heeft de ANBI/status, waardoor je gift aftrekbaar is. Ons rekeningnummer is 438073959.

Een huis | Huis Oostpool is het eigen theater van Toneelgroep Oostpool. Het is gelegen aan de Nieuwstraat in het centrum van Arnhem, vlakbij de Rijn. Dit sfeervolle theater is de plaats waar het gezelschap repeteert, speelt, haar kostuums maakt en kantoor houdt. Bezoekers zijn voor en na de voorstelling welkom in de foyer voor een drankje en een hapje. In het eerste half jaar speelt de voorstelling Hideous (wo)men in eigen huis. Een huis te huur | Huis Oostpool heeft een eigentijdse en prettige uitstraling en is te huur voor zakelijke en feestelijke bijeenkomsten tot 350 personen. De zaal is voorzien van alle hedendaagse audiovisuele en theater technische faciliteiten. Er is een deels uitschuifbare tribune met 220 zitplaatsen. De theaterzaal, de foyer en de studio kunnen afzonderlijk van elkaar voor uiteenlopende bijeenkomsten worden gehuurd; producten bedrijfspresentaties, diners en buffetten of borrels en recepties. Toneelgroep Oostpool werkt samen met Café-Brasserie Dudok en Ma Guise catering. Bel met het directiesecretariaat voor meer informatie | t (026) 443 76 55

55 advertentie

Loop niet achter mij, misschien leid ik niet. Loop niet voor mij, misschien volg ik niet. Loop naast mij en wees mijn vriend. | Albert Camus

vriendenvantheater.nl donateur van Toneelgroep Oostpool

StichtingVrienden van Theater Waterbergseweg 1 | 6815ALArnhem

57 grote-zaalvoorstelling

Kwartet | regie Marcus Azzini ‘Ach, de slavernij van het lichaam. De pijniging te leven en niet God te zijn. Een bewustzijn te hebben en geen macht over de materie’ | uit Kwartet

De markiezin de Merteuil vermaakt zich met het tot stand brengen en verstoren van relaties. Haar handlanger en ex-geliefde, Vicomte de Valmont, moet om haar te wreken de getrouwde en deugdzame Madame de Tourvel veroveren. Als beloning belooft Merteuil hem de ontmaagding van haar nicht Cécile de Volange. Het is de geoefende veroveraar Valmont te gemakkelijk. Tourvel biedt een veel grotere uitdaging, maar zij wordt uiteindelijk zijn ondergang: hij wordt verliefd op haar en verliest de controle. Dat vergeeft Merteuil hem niet. Dit gegeven vormt de basis van Les liaisons dangereuses, de immorele brievenroman van Choderlos de la Clos uit 1782 – vlak voor de Franse revolutie. De verfilming ervan door Stephen Frears (1988), met Glenn Close en John Malkovich kreeg drie Oscars. Heiner Müller (1929–1995), de beroemdste Duitse toneelschrijver na Brecht, comprimeerde het tot een heftig en tegelijk analytisch theaterstuk. Zijn werk – bijna fysiek geschreven, de taal is als vlees – wordt te weinig in Nederland gespeeld. De Oost-Duitser Müller is altijd op zoek naar de tegenstelling. Net als in man/vrouw is er contradictie zijn leven: verrader/held, marxist/ kapitalist, denker/voeler. Alles spiegelt zich, als in de balzaal van Versailles: ook de twee acteurs: ze zijn samen vier personages – vandaar de titel.

Ze zoeken naar de wisselwerking tussen macht en seksualiteit, naar genot – maar het middel werkt niet meer. Ze leven, maar zijn dood van binnen. Voor regisseur Marcus Azzini is dit na Het Proces een tweede project waarin taal en beeld hand in hand gaan. En dit keer ook muziek: op het toneel geven veertig musici adem aan het stuk. Ze spelen een compositie van Martin Fondse, waarin naast zijn eigen werk stukken van o.a.Villa Lobos, Stravinski, Bach en Rachmaninoff organisch zijn ondergebracht. Een levend lichaam van musici. Omdat de schouwburg als locatie gebruikt wordt, is de voorstelling exclusief op twee plaatsen te zien: Arnhem en Amsterdam. De acteurs zijn Wendell Jaspers (eerder te zien in Tsjechov) en Teun Luijkx (Het Proces en ook bekend van de tv-serie A’dam – E.V.A.). In coproductie met Het Gelders Orkest. tekst Heiner Müller | vertaling Martin Hartkamp | regie Marcus Azzini | met Wendell Jaspers, Teun Luijkx en Het Gelders Orkest | decor Wikke van Houwelingen | kostuums Mattijs van Bergen | muziek Martin Fondse | licht Stijn van Bruggen Kwartet speelt van 14.01 t/m 12.03.2014 Speellijst p34

58 grote-zaalvoorstelling

Amie Dicke, Gisele wants out, snijwerk, inkt op tijdschrift, 2003, courtesy Stigter Van Doesburg, Amsterdam >

Het Gelders Orkest

61 column

Vrijheid | Een van de mooiste scènes uit de filmgeschiedenis is die uit Modern Times waarin Charlie Chaplin als fabrieksarbeider wordt gemangeld door de tandwielen van een enorme machine. Het is een scène waarin het hele idee van de film gevangen zit. Dit is wat de moderne, industriële samenleving met ons doet, wil Chaplin zeggen. Al die handige apparaten, bedoeld om de mens sneller, sterker en slimmer te maken, houden ons juist klein. De lopende band bijvoorbeeld, of de automatische voedingsmachine die in de film zit (zodat er geen kostbare tijd verloren gaat met lunch) – alles draait om efficiëntie. Daar wordt de mens zelf een soort machine van, ja, een robot. En toen moesten minstens zo handige apparaten als RFID chips en Google Glass nog komen. In de industrieel-technologische samenleving is het ons lichaam dat onder vuur ligt, en het is daarom ook zijn lichaam dat Chaplin gebruikt om dit zichtbaar te maken. Taal zou maar afleiden, vond hij, en dus wordt in Modern Times geen woord gesproken. Ook al bestonden de zogenaamde talkies in 1936 al, Chaplin had die nieuwe geluidstechniek niet nodig. De manier waarop hij communiceert is met zijn vlees en bloed. Precies zoals Suzan Boogaerdt en Bianca van der Schoot dat ook doen in BIMBO. In feite is BIMBO één lange lus van de scène uit Modern Times. Maar dan beter. Want juist door de herhaling voel je de afstompende werking van de machine, het dreunende draaien van de tandwielen. Hoe de lichamen daartussen vermorzeld worden, tot al het leven eruit is geperst. Het geweld komt weliswaar uit een andere hoek, dit is de machinerie van de beeldcultuur, maar ook die is technologisch (denk Photoshop) en het resultaat is hetzelfde. Robots worden we, gewillig en volgzaam, strak, slank en schoon. Valt daar eigenlijk nog aan te ontsnappen? Absoluut! En zowel Modern Times als BIMBO laten zien hoe. Ze laten het zien door hun vorm – daarin schuilt niet alleen de aanklacht, maar ook het verzet. Want dit is fictie. Dit is fantasie, een droom. Hier is de kracht van de verbeelding aan het werk. En daarin ligt altijd de uitweg. Omdat verbeelding is wat ons menselijk maakt. In de laatste scène van Modern Times zit Charlie Chaplin met zijn liefje langs de kant van de weg. De zon is net op. Ze hebben allebei geprobeerd zich aan te passen, maar het is ze niet gelukt. Ze kunnen geen robots zijn. En dus trekken ze verder, een onbekende toekomst tegemoet. Achter de horizon wachten vast weer nieuwe machines en fabrieken, maar op dit moment, met alleen elkaar, hun dromen en een kloppend hart, zijn ze heel even vrij. | Marian Donner Marian Donner studeerde psychologie en is schrijver. In 2011 verscheen haar roman Lily. Ze schrijft ook voor NRC-Handelsblad en nrc.next.

Giselle, jongerenvoorstelling Toneelgroep Oostpool, mei 2013

TONEELGROEPOOSTPOOL.NL

Colofon | O#3 Toneelgroep Oostpool Redactie | Marcus Azzini, Robin van der Beek, Jeroen Heinen, Rob Klinkenberg, Esther Noyons Beeldconcept en grafisch ontwerp | Esther Noyons Fotografie | Sofie Knijff | p40 en tussen p40–41 (achterzijde) Annaleen Louwes | p9, 17, 44, 48, 56 Sanne Peper | p30–31, 38, 62–63 Sanne Zurné | tussen p24–25 (achterzijde), p26–27 Incidentele fotografie/afbeeldingen | Maison Martin Margiela | omslag Frank Armstrong | achterkant omslag Holger Niehaus | p02 Dorothy Wilding, courtesy of National Portrait Gallery | tussen p8–9 (voorzijde) Fotograaf onbekend, courtesy of King’s College Archive, Cambridge | p10 Ben van Duin | p12–13 Fotograaf onbekend, courtesy of AKG-images | tussen p16–17 (voorzijde) Nicola Samori | tussen p16–17 (achterzijde) Francis Bacon, ©The Estate of Francis Bacon, c/o Pictoright Amsterdam 2013 | p19 Alison Jackson, courtesy of the artist | p23 KLM Aerocarto | tussen p24–25 (voorzijde) Peter Kemp (AP) | p25 Peter Marlow (Magnum) | p36 Mieke Wolters | p37, 52–53 Asger Carlsen, courtesy of the artist | p43 Alex Majoli (Magnum) | tussen p48–49 (voorzijde) Alfred Jarry | tussen p48–49 (achterzijde) Josef Koudelka (Magnum) | p51 Ruud van Meijel | p54 Victoria Lucas and Richard Wheater | tussen p56–57 (voorzijde) Mark Lammert | tussen p56–57 (achterzijde) René Knoops | p58 Amie Dicke, courtesy Stigter Van Doesburg | p59 Fotograaf onbekend | p60 Druk | robstolk® Subsidiënten | Ministerie van OCW, provincies Gelderland en Overijssel, gemeente Arnhem Sponsor | Dirkzwager advocaten en notarissen Begunstigers | Vrienden van Theater, Ondernemersfonds Arnhem Advertentiebeleid | Je kunt adverteren in de O. Hoe meer je betaalt, des te meer inkt O gebruikt. Adverteerders bepalen dus zelf de kracht van hun boodschap, O bepaalt de vormgeving. Neem contact op met Ruud van Meijel, zakelijk directeur.

Will you still love me when Iâ&#x20AC;&#x2122;m sixty-four?