İLKOKUL 4. SINIF
Fatma Gülay TÜREDİOĞLU Hüsnü TÜREDİOĞLU Ömür KARATAŞ Özlem AYHAN Reyhan SARIÇALI Ayten ER
KARTOPU YAYINCILIK SANAYİ VE TİCARET LİMİTET ŞİRKETİ Dr. Faik Muhittin Adam Cad. Nu.: 38/104 Konak - İZMİR Telefon: (0 232) 425 79 63 / Belgegeçer: (0 232) 489 37 37 / www.kartopuyayincilik.com
ISBN 978-975-8550-62-3 Sertifika Numarası - 18125
© Bu kitabın her hakkı saklıdır ve Kartopu Yayıncılık Sanayi ve Ticaret Limitet Şirketine aittir. İzin alınmaksızın yazı, resim, soru ve şekilleri elektronik ya da mekanik yollarla hiçbir şekilde alıntı yapılamaz, çoğaltılamaz, basılamaz.
Editör Hasan PAÇAL - Alim BAYDAR
Yayın Kurulu Fatma Gülay TÜREDİOĞLU Hüsnü TÜREDİOĞLU Ömür KARATAŞ Özlem AYHAN Reyhan SARIÇALI Ayten ER
Görsel Tasarım Emel ALP SARI - Ozan SARI - Mete ERDEN
Baskı İzmatsan Basım Yayıncılık Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti. Barbaros Mah. 5301 Sokak Nu: 26 Bornova / İZMİR Sertifika No: 28778 İzmir - 20 Ağustos 2015
2
İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Bastığın yerleri “toprak!” diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl...
Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklâl!
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
O zaman vecd ile bin secde eder - varsa - taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na’şım;
“Medeniyet!” dediğin tek dişi kalmış canavar?
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın...
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl:
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif ERSOY
3
Mustafa Kemal ATATÜRK 4
İÇİNDEKİLER ÜNİTE 1: VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR ve HAYAT Konu
1 Destek ve Hareket ................................................................................7
Test
1 ...............................................................................................................9
Konu 2 - 3 Soluk Alıp Verme – Kanın Vücutta Dolaşımı ........................................13 Test
2 .............................................................................................................15
Konu
4 Egzersiz Yapalım .................................................................................19
Test
3 .............................................................................................................21
ÜNİTE 2: KUVVETİN ETKİLERİ / FİZİKSEL OLAYLAR Konu
1 Kuvvetin Cisimler Üzerindeki Etkileri ..................................................25
Test
4 .............................................................................................................27
Konu
2 Mıknatısların Çekim Kuvveti ................................................................31
Test
5 .............................................................................................................33
ÜNİTE 3: MADDEYİ TANIYALIM / MADDE VE DEĞİŞİM Konu
1 Maddeyi Niteleyen Özellikler ...............................................................37
Test
6 .............................................................................................................39
Konu 2 - 3 Maddenin Halleri / Maddenin Ölçülebilir Özellikleri ...........................43 Test
7 .............................................................................................................45
Konu 4 - 5 Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi / Madde ve Cisim .............................49 Test
8 .............................................................................................................51
Konu 6 -7-8 Saf Madde Karışımı – Karışımların Ayrıştırılması – Karışımların Ekonomik Değeri ............................................................55 Test
9 .............................................................................................................57
Genel Değerlendirme Testi 1 ....................................................................................61 Genel Değerlendirme Testi 2 ....................................................................................63 Genel Değerlendirme Testi 3 ....................................................................................65
5
ÜNİTE 4: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLATMA VE SES TEKNOLOJİLERİ / FİZİKSEL OLAYLAR Konu
1 Geçmişten Günümüze Aydınlatma Teknolojileri .................................67
Test
10 .............................................................................................................69
Konu 2 - 3 Uygun Aydınlatma – Işık Kirliliği ..........................................................73 Test
11 .............................................................................................................75
Konu 4 - 5 Geçmişten Günümüze Ses Teknolojileri – Ses Kirliliği .......................79 Test
12 .............................................................................................................81
ÜNİTE 5: MİKROSKOBİK CANLILAR VE ÇEVREMİZ / CANLILAR VE HAYAT Konu
1 Mikroskobik Canlıları Tanıyalım ...........................................................85
Test
13 .............................................................................................................87
Konu
2 İnsan ve Çevre İlişkisi .........................................................................91
Test
14 .............................................................................................................93
ÜNİTE 6: BASİT ELEKTRİK DEVRELERİ / FİZİKSEL OLAYLAR Konu
1 Basit Elektrik Devreleri ...................................................................... 97
Test
15 ............................................................................................................ 99
ÜNİTE 7: DÜNYAMIZIN HAREKETLERİ / DÜNYA VE EVREN Konu
1 Dünyamızın Hareketleri .....................................................................103
Test
16 ...........................................................................................................105
Genel Değerlendirme Testi 4 ..................................................................................109 Genel Değerlendirme Testi 5 ..................................................................................111 Genel Değerlendirme Testi 6 ..................................................................................113
Cevap Anahtarları ...................................................................................................115 6
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT DESTEK VE HAREKET BİLİMLERİ ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR 1.
Kafatası Kollar Göğüs kafesi
Bilgi Notu: Omurga; kemik, kıkırdak ya da her ikisinden oluşan iskeletin en önemli bölümü ve temel eksenidir. Sırt boyunca uzanır ve vücuda destek sağlar. 33 tane omur bulundurur. Omurlarımız yarı oynar eklemler sınıfındandır. Omurların yarı oynar eklemlerle birbirine bağlı olması rahat hareket etmemizi sağlar.
Omurga
Bacaklar
Şekilde iskeletimizin temel bölümleri gösterilmiştir. İskeletimizin hangi bölümleri yanlış gösterilmiştir? A) Kafatası, kollar B) Göğüs kafesi, omurga C) Kafatası, bacaklar D) Omurga, kollar
3.
Çözüm: Omurga, iskeletin temel kısımlarındandır. Şekilde ise kollar olarak gösterilmiştir. Kollar yerine de Omurga gösterilmiştir. Doğru cevap “D” seçeneğidir.
Kemiklerin uç uca bağlandığı bölümlere eklem denir. Gözlemlerim sonucunda kemikleri birbirine bağlayan çeşitli şekilde çalışan eklemler olduğunu fark ettim.
Deniz’in gördüğü farklılık aşağıdakilerden hangisinde doğru anlatılmıştır?
Bilgi Notu: Vücudumuzda, sert bir yapıya sahip kemiklerden oluşan iskelet vardır. İskelet vücudumuzun dik durmasını sağlar. İnsan vücudunda yaklaşık 212 kemik bulunur. Vücudumuzdaki kemikler şekillerine göre uzun, kısa ve yassı kemik olarak adlandırılır. Beden eğitimi dersinde yaptığımız sporlar kemik ve kas gelişimine olumlu katkı sağlar. İskeletin temel kısımları; kafatası, omurga, göğüs kafesi, kollar ve bacaklardır.
2.
Ünite 1 KONU 1
A) B) C) D)
Bulunduğu yere göre Kemik çeşidine göre Hareket yeteneğine göre Cinsiyete göre
Çözüm: Doğru cevap “C” seçeneğidir. Bilgi Notu: İskelet kemiklerinin birbirlerine eklendikleri yerlere eklem adı verilir. Kemikler arası bağlantı, eklemler aracılığıyla gerçekleşir. Kafatasımızda kemikler zikzak girinti çıkıntılarla birbirlerine kilitlenmişlerdir. Bu tür eklemlere “oynamaz eklemler” denir. Diğer bölgelerdeki eklemlerin çoğu hareketlidir. Omuz ve kalçadaki eklemler ile dirsek ve dizdeki hareket kolaylığı sağlayan eklemler, “oynar eklemler”dir. Omurgayı meydana getiren omurları birbirlerine bağlayan eklemler yarı oynar eklemlerdir. Bunların oynamaları çok azdır.
Görselde gösterilen kısım iskeletimizin hangi bölümüdür? A) Kafatası B) Omurga C) Göğüs kafesi D) Bacaklar Çözüm: Doğru cevap “B” seçeneğidir.
7
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT DESTEK VE HAREKET BİLİMLERİ ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR 4.
Çözüm: Kol ve bacak kaslarımızı istemli hareket ettirebiliriz. İç organlarımızın kaslarını hareket ettiremeyiz. Kol, bacak kasları çizgili kas, iç organların kasları düz kaslardır. Doğru yanıt “A” seçeneğidir.
İskeleti oluşturan yapıları hareket ettirir. Vücudumuza şekil verir.
?
Bilgi Notu: Kaslar kas teli denilen çok sayıda ince kas lifinden oluşur. Bu lifler kasılıp gevşeyebilen yapılardır. Kaslar çok sağlam, ipe benzer şeritlerle iskelete bağlıdırlar. Duruş ve hareketten sorumlu olan iskeletin üzerindeki kaslar, kemiklere bağlıdır ve eklemlerin etrafında toplanan kaslar birbirlerine zıt yönlerde hareket ederler. Hareket eden kas, kasılır ve daha kısa olur. Bir kas etkin olarak kendi kendini gevşetemez. Ancak karşı yönde çalışan bir başka kas tarafından önceki hâline geri döndürülür. Kaslar, çizgili, düz ve kalp kası olmak üzere üçe ayrılır. Çizgili kaslar, isteğimiz doğrultusunda çalışan kaslardır. Çizgili kaslara “iskelet kasları” da denilir. Düz kaslar isteğimiz dışında çalışır. Kalp kası da bir çizgili kas olmasına rağmen, isteğimiz dışında çalıştığı için, kalp kası, adı verilmiştir.
Kemiklere desteklik görevi yapar.
Mehmet, bir konuda düşünmektedir. Özelliklerini biliyor ama ismi aklına gelmedi. Mehmet’in düşündüğü “?” ile gösterilen bölüme aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) Eklem B) Kas C) Kemik D) İskelet Çözüm: Üç düşünce balonundaki ifadeler kasın işlevleridir. “?” ile gösterilen düşünce balonunda da “kas” olmalıdır. Doğru yanıt “B” seçeneğidir. Bilgi Notu: Vücudun ve iç organların hareket etmesini sağlayan dokulara kas denir. Hareket sistemimizin temel yapısını iskelet ve kaslar oluşturmaktadır. Kaslar iskeletin üzerini sararak vücudumuza esas şeklini veren ve eklemlerle birlikte hareketi sağlayan yapılardır. Kasların görevleri şunlardır: a. İskeletle birlikte vücudumuza şekil verir. b. Kemiklere destek olur. c. Çeşitli organların veya vücudun tamamının hareketini sağlar. d. İskeleti oluşturan kemik ve eklemleri hareket ettirir.
Bilgi Notu: Egzersiz; planlı, düzenli ve tekrarlı vücut hareketleridir. Koşu, yürüyüş, bisiklete binmek, ip atlamak, yüzme en etkili egzersiz çeşitlerindendir. Egzersiz ve spor yapmanın faydaları şunlardır:
5. Vücudumuzu kaplayan kasların şekil ve yapıları farklıdır. Bu farklılık organlara ve kemik şekillerine göre değişir. Aşağıdaki organların hangisinde diğerlerinden farklı bir kas çeşidi vardır? A)
B)
C)
D)
Ünite 1 KONU 1
• Kemiklerin sağlıklı ve güçlü olmasını sağlar. • Kasları güçlendirir. Kas esnekliğini sağlar. • Vücudun sağlam ve formda görünmesini sağlar. • Şişmanlığa engel olur. • Kendine güveni artırır ve mutluluk verir. 8
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT DESTEK VE HAREKET BİLİMLERİ TEST 1 1. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi iskelet ile ilgili doğru bilgi vermiştir? A) Ali: Vücudumuzda kemiklerin oluşturduğu yapıya hareket denir. B) Ayşe: Kafatası, iskeletimizin temel kısımlarındandır. C) Ahmet: Parmak ve bilek kemikleri uzun kemiklerdir. D) Kenan: Kalp, kafatası içindedir.
4.
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 1. soruyu incele.
2.
Ünite 1 KONU 1
Kol ve bacak kemikleri
Beynimizi dış etkilerden korur.
Kafatası
Kalp ve akciğerlerimizi dış etkilerden korur.
Omurga
Gövdemizin dik durmasını sağlar.
Göğüs kafesi
Hareket etmemizi sağlar.
Yukarıdaki şemada iskeletin bölümleri görevleri ile eşleştirilmiştir.
(1) Kafatası iskeletin temel kısımlarından biridir. (2) Yassı kemiklerin birleşmesinden oluşur. (3) Sahip olduğu sert yapı ile beyni korur. (4) Kafatasındaki kemikler oynayacak şekilde birleşmiştir.
Bu eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A) B) C) D)
Kol ve bacak kemikleri Göğüs kafesi Kafatası Omurga
5. Vücudumuzda bulunan kemikler birbirine uygun şekilde bağlanmışlardır. Kemikleri birbirine bağlayan yapılara …….. denir. Yukarıdaki ifadede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
Sınıfta grup çalışması yapan Özlem öğretmen konuları öğrencilere dağıtmıştır. Gruplar sırayla konularını anlatmaktadır. 1. grubun kafatası ile ilgili anlattığı konu görselde verilmiştir. Grubun hangi tümcesi yanlış olmuştur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
A) B) C) D)
eklem kemik kaburga kas
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 3. soruyu incele.
3. Kemikler biçimlerine göre gruplandırıldığında hangisi yanlış olur? A) Uzun kemikler; kol ve bacak kemikleri B) Uzun kemikler; omurga ve yüz kemiği C) Kısa kemikler; parmak ve bilek kemikleri D) Yassı kemikler; kafatası ve kürek kemiği
6. Süt ve süt ürünlerinde bulunan, kemiklerin gelişimine katkı sağlayan vitamin aşağıdakilerden hangisidir?
9
A) A vitamini
B) B vitamini
C) C vitamini
D) D vitamini
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT DESTEK VE HAREKET BİLİMLERİ TEST 1 7.
Göğüs kafesinde bulunan kemikler ile aşağıdaki görsellerin hangisindeki kemik çeşidi aynıdır?
A)
B)
C)
D)
8.
Ünite 1 KONU 1
10. Aşağıdaki çocukların ifadelerinden hangisi yanlıştır?
İskeletimizin hareket etmesini sağlayan ve iskeletimize bağlı durumda bulunan yapı nedir?
A)
Kemiklerin etrafı kaslarla çevrilidir.
B)
Kaslar ince liflerden oluşmuştur.
C)
Kasların kasılıp gevşemesi ile hareket sağlanır.
D)
Bir kas etkin olarak kendi kendini gevşetebilir.
11. Kas hareketlerinin büyük çoğunluğu isteğimiz dışında gerçekleşir ve yaşam için gerekli fonksiyonların gerçekleşmesinde büyük önem taşımaktadır. Kalbin kasılarak kan pompalaması gibi. Kaslar çizgili, düz ve kalp kası olmak üzere üçe ayrılır. Çizgili kaslar, isteğimiz doğrultusunda çalışan kaslardır. Çizgili kaslara “iskelet kasları” da denilir. Düz kaslar isteğimiz dışında çalışır. Kalp kası da bir çizgili kas olmasına rağmen isteğimiz dışında çalıştığı için kalp kası adı verilmiştir.
Öğretmenin sorusunun cevabı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kemik B) Kas C) Eklem D) Bacak Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 4. soruyu incele.
9.
Yukarıdaki konunun başlığı ne olabilir?
1
A) B) C) D)
3 2
Yukarıdaki resimler kemik çeşitlerini göstermektedir. Bu kemiklerin adlandırılması hangi seçenekte doğru yapılmıştır? 1 2 3 A) Uzun Kısa Yassı B) Uzun Yassı Kısa C) Kısa Yassı Uzun D) Yassı Uzun Kısa
Kas Nedir? Kasların Faydaları Kas Çeşitleri Kas Sağlığı
12. Aşağıdakilerden hangisi iskelet ve kas sağlığını olumsuz yönde etkiler? A) B) C) D) 10
Ağır çanta taşımak Egzersiz yapmak Dengeli beslenmek Oturuşa dikkat etmek
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT DESTEK VE HAREKET BİLİMLERİ TEST 1 13. Yapılan araştırmalara göre her on kişiden sekizi yaşamının bir döneminde, iskelet ve kas sistemi sorunlarıyla karşılaşırmış. Egzersizin iskelet ve kas sistemine yararları o kadar çoktur ki ………………..
16. Aşağıdaki resimlerde ders çalışan öğrenciler görülmektedir. Hangi öğrencinin ders çalışma şekli iskelet ve kas sağlığını olumlu yönde etkiler?
Yukarıdaki ifadenin devamında hangisi söylenirse anlam bozulur? A) vücuda denge, güç ve esneklik katar. B) duruş bozukluğuna neden olan kas ve iskelet sistemi problemlerinden korur. C) kasları uzunlamasına çalıştırır, vücudun dayanıklılığını artırır ve sakatlığı büyük ölçüde önler. D) vücudun duruşunu bozar.
Yumuşak olduklarından Kemiğe bağlı olduklarından Lifli olduklarından Kırmızı renkli olduklarından
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 5. soruyu incele.
C)
B)
C)
D)
18. Aşağıdakilerden hangisi göğüs kafesinin görevidir? A) Kalp ve akciğeri korur. B) Boynumuzu korur. C) Kafatasını korur. D) İç organlarımızı korur.
15. Hangi meslek gurubunda çalışan insanların kasları diğerlerine göre daha fazla gelişmiştir? A)
A)
17. İskelet ve kas yapımızın gelişimi için dengeli beslenmek yetmez. Aşağıdakilerden hangisini yaparsak iskelet ve kas yapımızın sağlıklı gelişimini sağlamış oluruz? A) Az uyursak B) Cips, kola gibi yiyecek maddelerini tüketirsek C) Düzenli egzersiz yaparsak D) Kilomuzu sürekli arttırırsak
14. Kaslarımız aşağıda verilen hangi özelliklerinden dolayı kasılıp gevşeyebilmektedirler? A) B) C) D)
Ünite 1 KONU 1
B)
19. Omurga ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Omurga uzun kemiklerden oluşur. B) Omurgada 33 tane omur kemiği bulunur. C) Omur kemikleri yarı oynar eklemle birbirine bağlıdır. D) Omurga kısa kemiklerden oluşur.
D)
11
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT DESTEK VE HAREKET BİLİMLERİ DOĞRU YANLIŞ - BOŞLUK DOLDURMA - EŞLEŞTİRME
Ünite 1 TEST 1
A. Aşağıda verilen tümcelerden doğru olanlara (D), yanlış olanlara (Y) işaretini koyunuz. 1) ( 2) ( 3) ( 4) ( 5) ( B.
) Vücudumuzdaki kemikler şekillerine göre uzun, kısa ve yassı olmak üzere üçe ayrılır. ) İskelet ve kaslar birlikte vücuda şekil verir. ) Gözlemlerimiz sonucunda, hareketi sağlayan kasların iskelete bağlı olmadığını gördük. ) Kemik gelişiminde süt ve süt ürünleri ile beslenmek çok önemlidir. ) Gevşeme pozisyonunda kas uzar. dirsek
yassı
eklem
spor
kas
iskelet
Emre’nin sözlerinde boş bırakılan yerlere yukarıdaki sözcüklerden uygun olanını yazınız. Sabahleyin heyecanla yatağımdan kalktım. Çünkü bugün yüzme dersimiz var. Yüzmeyi ve sporu çok seviyorum. Düzenli ……….. yapmak sağlığım için çok yararlı. Ayrıca kemik ve …………………. gelişimim için de gerekli. Vücudumuza genel şeklini veren ve vücudumuzun dik durmasını sağlayan kemiklerin birleşmesiyle oluşmuş yapıya ……………… denir. Vücudumuzda kısa, uzun ve ……………….. kemikler bulunur. Vücudumuzdaki kemikler birbirlerine …………….. ile bağlanır.
C. Aşağıdaki kemik çeşitlerini vücudumuzda bulundukları kısımla eşleştiriniz. a. Bacak kemikleri b. Kol kemikleri 1. Uzun kemikler c. Kafatası kemiği 2. Kısa Kemikler d. Omurga 3. Yassı Kemikler e. Parmak kemiği f. Bilek kemiği 12
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT Ünite 1 SOLUK ALIP VERME - KANIN VÜCUTTA DOLAŞIMI BİLİMLERİ KONU 2-3 ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR Çözüm: Doğru yanıt “C” seçeneğidir.
1.
1 2
Bilgi Notu: Soluk alıp verme, vücudumuz için gerekli olan oksijeni dış ortamdan alıp zararlı olan karbondioksiti dış ortama vermektir. Burundan alınan hava akciğerlere iletilir. Akciğerler göğüs kafesinin içinde sağda ve solda olmak üzere iki tanedir. Akciğerin asıl görevi oksijeni kana vererek ve karbondioksiti kandan atarak kanı temizlemektir. Ayrıca kan akciğerlerde soğuduğu için vücut sıcaklığını ayarlamaya da yardımcı olur.
3
4
5 Şekilde 2 numarayla gösterilen yapının görevi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Kanın damarlarda dolaşmasını sağlar. B) Burundan gelen havayı soluk borusuna iletir. C) Solunan havanın nemlendirilmesini sağlar. D) Solunan havayı mikroplardan arındırır. Çözüm: Doğru yanıt “B” seçeneğidir. Bilgi Notu: Soluk alıp vermede görevli yapı ve organlar: burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerdir. Soluk alıp verme sırasında havanın izlediği yolu 1. soruda yer alan görsel üzerinde belirtelim. 1. Burun 2. Gırtlak 3. Soluk borusu 4. Akciğer 5. Diyafram
Organlar
2.
Soluk Alma
Soluk Verme
Burun
Akciğer
Yutak
Soluk borusu
Gırtlak
–
Soluk borusu
Yutak
Akciğer
Burun
3.
Neden
Sonuç
Soluk alırken ağzımızı kapatarak burundan havayı almalıyız. Soluk verirken ağzımızı açık tutmalıyız.
Burun, havayı temizler ve sağlığımızı korur.
1
Zararlı olan karbondioksiti daha 2 hızlı vücudumuzdan uzaklaştırırız.
Doğru soluk alıp vermeyi neden-sonuç ilişkisi ile anlatan Murat’ın ifadeleri için aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur? A) Murat’ın neden sonuç ilişkisi ile ilgili iki anlatımı da doğrudur. B) Murat’ın neden sonuç ilişkisi ile ilgili iki anlatımı da yanlıştır. C) Murat’ın neden sonuç ilişkisi ile ilgili yalnız 1’deki anlatımı doğrudur. D) Murat’ın neden sonuç ilişkisi ile ilgili yalnız 2’deki anlatımı doğrudur.
Necla yukarıdaki tabloda soluk alıp verme işlemindeki görevli organların sıralamasını yapmıştır. Ancak soluk vermede görevli organlardan birini yazmayı unutmuştur. Necla hangi organı unutmuştur? A) Burun kılları B) Kıkırdak C) Gırtlak D) Bronş
Çözüm: Doğru yanıt “A” seçeneğidir.
13
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT Ünite 1 SOLUK ALIP VERME - KANIN VÜCUTTA DOLAŞIMI BİLİMLERİ KONU 2-3 ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR Çözüm: Doğru yanıt “C” seçeneğidir.
Bilgi Notu: Burun solunum ve koklama görevlerini yerine getirir. Dışarıdan solunan hava, burada temizlenir, nemlendirilir ve ısıtılır. Burnumuzun içinde tüyler ve sıvılar vardır. Bu tüyler sayesinde, solunum yoluyla yabancı maddelerin girişi engellenmiş olur. Bu nedenle soluk alırken burnumuzu kullanmalıyız. Soluk verirken ağızdan vermeliyiz. Zararlı olan karbondioksit, ağız yoluyla daha hızlı dışarı atılır.
Bilgi Notu: Besin ve oksijenin hücrelere götürülmesi ve hücrede oluşan atıkların dışarı atılması dolaşım sistemi ile sağlanır. İnsanda dolaşım sistemi kan, kalp, damarlar ve lenf sisteminden oluşur. Kalpten çıkan kan damarlar yoluyla vücuda iletilir. Damarlar kalpten vücuda, vücuttan da kalbe kanı götürür. Vücutta biriken atık maddeler damarlar yoluyla uzaklaştırılır.
4. Vücudumuzdaki yapılar besin ve oksijene ihtiyaç duyar. Ayrıca ürettikleri karbondioksit ile atık maddeleri de uzaklaştırmak isterler. Bu olayın gerçekleşmesinde aşağıdakilerden hangisinin rolü yoktur? A) Kalp
B) Kan
C) Damarlar
D) Kemikler
6. Aşağıdaki çocuklardan hangisinin nabzı diğerlerine göre daha farklıdır?
A) Ahmet, köpekten korkup kaçıyor.
Çözüm: Doğru yanıt “D” seçeneğidir.
B) Erhan, arkadaşlarıyla maç yapıyor.
Bilgi Notu: Vücudumuzdaki birçok yapının yaşayabilmesi için oksijen ve besine ihtiyacı vardır. Oksijen ve besinlerin vücudumuzun her noktasına dağıtılması gerekir. Ayrıca vücutta oluşabilecek zehirli atıkların uzaklaştırılması gerekir ve bunu da kan dolaşımı yapar. Kan dolaşımı 3 bölümde incelenir. 1. Kan 2. Damarlar 3. Kalp
5.
Kalp
C) Ayhan, yere uzanmış televizyon izliyor.
D) Gökhan, yeni aldığı hediyeyi görünce heyecanla açıyor.
Vücut
Yukarıdaki şemada anlatılmak istenilen aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) Kalpten çıkan kan damarlar yoluyla vücuda iletilir. B) Damarlar kalpten vücuda, vücuttan da kalbe kanı götürür. C) Kalp ve vücut arasında ilişkiyi sağlayacak yapı henüz geliştirilmemiştir. D) Vücutta biriken atık maddeler damarlar yoluyla uzaklaştırılır.
Çözüm: Doğru yanıt “C” seçeneğidir. Bilgi Notu: Nabız hızı birçok durumdan etkilenir. Egzersiz yaparken bedenin daha çok oksijene ve besine ihtiyacı olur. Korku, heyecan, sevinç veya sinirli olma hâli kalp atışının ve buna bağlı olarak nabız sayısının artmasına sebep olur.
14
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT Ünite 1 SOLUK ALIP VERME - KANIN VÜCUTTA DOLAŞIMI BİLİMLERİ KONU 2-3 TEST 2 1. a. Diyafram
b. Soluk borusu
c. Gırtlak
4.
d. Akciğer
Yukarıda verilen soluk alıp vermede görevli yapıların tümü aynı sitemin yerine getirmelerine rağmen içlerinden biri farklı bir görevi de yerine getirmektedir.
Soluk alma
Soluk alıp verme sırasında havanın izlediği yolu model üzerinde inceledik. Soluk alırken aşağıdakilerden hangisi olmaz? A) Göğüs kafesi genişler. B) Diyafram kubbeleşir. C) Akciğerlere hava girer. D) Akciğerler genişler.
Hangisi anlatılan özelliği taşımaktadır? A) d 2.
B) c
C) b
D) a
Soluk Alma
Soluk Verme
Burun
Akciğerler
Yutak
1
Gırtlak
Gırtlak
2
Soluk Borusu
Yutak
2
3
Yukarıdaki şemayı hazırlayan Mahmut, 1 ve 2 ile gösterdiği yerlere ne yazmalıdır? 1 2 A) Oksijen Oksijen B) Oksijen Karbondioksit C) Karbondioksit Karbondioksit D) Karbondioksit Oksijen
5.
Yukarıdaki tabloda 1, 2 ve 3 ile gösterilen yerlere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? 1
2
3
A) Burun
Akciğer
B) Soluk borusu C) Gırtlak D) Soluk borusu
Burun
Soluk borusu Akciğer
Yutak Akciğer
Diyafram Burun
1
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 2. soruyu incele.
6. Solunum sistemiyle ilgili araştırma ödevini hazırlayan Ayhan, ödevinin özetini annesine okumuştur. Özet aşağıdaki şekilde verilmiştir.
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 1. soruyu incele.
Göğüs kafesi içinde bulunur. Sağ ve sol olmak üzere iki tanedir. İç yüzeyleri nemlidir. Oksijenin vücudumuza girişini ve karbondioksitin vücudumuzdan çıkışını sağlar. Nefes alırken genişler. Nefes verirken büzülür.
3. “Kan” ve “Damarlar” arasındaki ilişkiyi kavrayan Ziya, “Oksijen” ile aşağıdakilerden hangisi arasında benzer ilişki olduğunu söyleyecektir? A) B) C) D)
Soluk verme
Kaburgalar Kafatası Soluk borusu Diyafram
Buna göre Ayhan’ın hazırladığı ödev hangi organı anlatmaktadır? A) Akciğer B) Burun C) Soluk borusu D) Yutak 15
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT Ünite 1 SOLUK ALIP VERME - KANIN VÜCUTTA DOLAŞIMI BİLİMLERİ KONU 2-3 TEST 2 7. Akciğer
10. Solunum sisteminin sağlığını korumak için;
Kaburga
I. Doğru soluk alıp vermeliyiz.
Diyafram
II. Havası tozlu ve kirli yerlerden uzak durmalıyız.
Karbondioksitin vücuttan atılırken izlediği yol şöyle gerçekleşir; karbondioksit kanla vücutta toplanır – akciğere taşınır – ……………………. gider – gırtlaktan geçer – burundan dışarı çıkar.
III. Sigara gibi zararlı maddeleri kullanmamalıyız.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki organlardan hangisi gelmelidir?
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) kalp
B) ağız
A) Yalnız I
B) I ve II
C) soluk borusu
D) bronş
C) I, II ve III
D) I, II, III ve IV
IV. Evimizi havalandırmalıyız.
11. Dışarıdan alınan besinler ve oksijen vücudumuzun her yerine taşınır. Vücut, besinleri oksijenle beraber tüketir. Bunun sonucunda atık maddeler ve karbondioksit boşaltım organlarına taşınır. Taşıma sıvısı kandır. Kan, kalpten pompalandıktan sonra bütün vücudu dolaşıp tekrar kalbe geri döner. Dolaşım elemanları kan, kalp ve damarlardır.
8. Öğretmenleri 4/B sınıfı öğrencilerine fen ve teknoloji dersi için araştırma ödevi verdi. Kendi ödevini hazırlayan ve bunu sınıfta sunacak olan Saliha ders anlatımı için tahtaya çıktı. Konuyu anlatırken birden soluk alıp vermede problem yaşadı. Konuşmasına devam edemedi. Saliha niçin bu sorunu yaşamıştır? A) Kısa kısa soluk alıp verdiği için B) Derin derin soluk alıp verdiği için C) Kontrollü soluk alıp verdiği için D) Burundan alıp ağzından verdiği için
Yukarıda verilen bilgi ne ile ilgili olabilir? A) B) C) D)
9. Kan vücudumuzda bazı maddeleri taşımak amacıyla dolaşır. Soluk alıp verirken de bazı maddeler vücudumuza alınır ve vücudumuzdan atılır. Bu durumda kan dolaşımı ile soluk alıp verme arasında ne tür bir benzerlik kurabiliriz? A) Görevleri ortaktır. B) Besin taşırlar. C) Oksijen ve karbondioksit taşırlar. D) Mineralleri taşırlar.
Doğru soluk alıp verme Kanın vücutta dolaşımı Kalbin yapısı Kasların çalışması
12. Sindirilmiş besin maddelerinin ve oksijenin hücrelere ulaştırılmasını ve hücrelerde oluşan atık maddelerin ve karbondioksitin hücrelerden uzaklaştırılmasını sağlayan sisteme ne denir? Bu sorunun yanıtı aşağıdakilerden hangisidir?
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 5. soruyu incele.
16
A) İskelet
B) Sindirim
C) Solunum
D) Dolaşım
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT Ünite 1 SOLUK ALIP VERME - KANIN VÜCUTTA DOLAŞIMI BİLİMLERİ KONU 2-3 TEST 2 16. Y şeklinde yumuşak hortumdan yapılmış bir tıp aletidir. Doktorlar tarafından vücut içindeki sesleri dinlemek için kullanılır. Özellikle kalp atışlarını bu aletle rahatlıkla duyabiliriz.
13. Beden eğitimi dersinde çeşitli etkinlikler yapan öğrencilerden hangisinin nabız sayısı en fazla olur? A)
B)
Yukarıda sözü edilen alet aşağıdakilerden hangisidir? C)
A)
B)
C)
D)
D)
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 6. soruyu incele.
14. Gemilerle yük taşınacağı zaman öncelikli olarak limanda yükleme yapılır. Yükleme bittikten sonra gemi denize açılır ve yükü bırakacağı limana doğru hareket eder. Limana vardığında paketler boşaltılır ve ilgili merkeze gider.
17. Aşağıdaki boş yerlere hangi seçenekteki sözcükler yazılırsa ifadeler doğru tamamlanmış olur?
Yukarıda anlatılan deniz taşımacılığına benzer bir olay vücudumuzun hangi bölümündeki olaylarla benzerlik gösterir?
a. Vücudumuza genel şeklini veren ve dik durmasını sağlayan kemiklerin birleşmesiyle oluşmuş yapıya ......... denir.
A) Besin ve oksijen damarlarda ilerleyerek ilgili hücreye taşınması B) Kalbin kasılarak kan pompalaması C) Eklemlerin iki kemiği birbirine bağlaması D) Kasların kısalması ve gevşeme ile normal hâlini alması
b. Vücudumuzdaki kemikler birbirlerine ……........ ile bağlanır. c. Kanı damarlara …….......pompalar. d. Kanın hareketi sırasında damarda oluşan atışa …………denir.
15. Kas ve kemik sağlığını korumak için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır? A) B) C) D)
Hızlı ve ani hareketler yapmalı Egzersiz yapmalı Aşırı kilo almalı Ağır sporlar yapmalı 17
A) a. iskelet b. eklem c. kalp d. nabız
B) a. eklem b. nabız c. kalp d. iskelet
C) a. nabız b. iskelet c. nabız d. kalp
D) a. iskelet b. nabız c. eklem d. kalp
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT Ünite 1 SOLUK ALIP VERME - KANIN VÜCUTTA DOLAŞIMI BİLİMLERİ KONU 2-3 DOĞRU YANLIŞ - BOŞLUK DOLDURMA - EŞLEŞTİRME A. Aşağıda verilen tümcelerden doğru olanlara (D), yanlış olanlara (Y) işaretini koyunuz. 1) 2) 3) 4) 5) 6)
( ( ( ( ( (
7) ( 8) ( 9) (
) ) ) ) ) )
Solunum yaparken havayı ağzımızdan alıp burnumuzdan vermeliyiz. Burnumuzdan soluduğumuz hava akciğerlere ulaşıncaya kadar ısınır. Tozlu, dumanlı ve kirli hava solunum yolları rahatsızlıklarına neden olur. Egzersiz yapan kişinin kalp atış sayısı, oturan kişiye göre daha azdır. Hücrelerimizin ihtiyacı olan besin maddeleri, hücrelere kan yoluyla taşınır. Kan bağışı yapan insanlarda baş ağrısı, stres ve tansiyon gibi rahatsızlıklar çok görülür. ) Hareket ve yürüyüşler dolaşımın düzenli olmasını sağlar. ) Aşırı dar giyecekler dolaşımı engeller. ) Kalbin rahat çalışması için dar giysiler giyilmemelidir.
B. Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerlere, kutulardaki sözcüklerden uygun olanını yazınız. oksijene
temizlenir
akciğerlerimize
gırtlak
karbondioksiti
ağzımızdan
burnumuzla
Yaşamsal faaliyetlerimizi sürdürebilmek için ..................... ihtiyacımız vardır. İhtiyacımız olan oksijeni ..................... alırız. Solunan hava, burada ..................... , nemlendirilir ve ısıtılır. Burundan sonra hava sırasıyla yutak, ..................... , soluk borusundan geçerek ..................... ulaşır. Burada oksijen ile karbondioksit yer değiştirir. Vücudumuz oksijeni kullanır. Zararlı olan ..................... açığa çıkarır. Karbondioksit havanın izlediği yolun tersinden izleyerek ..................... dışarı atılır. C. Aşağıda karışık şekilde verilen harfleri kullanarak doğru sözcükleri oluşturunuz. 1) KOJENSİ 2) BONDİOKSİTKAR 3) RUNUB 4) KATUY 5) KALGIRT 6) CİKAĞER 7) NAK 8) MARAD 9) PALK 10) ZIBAN 11) MIŞDOLA 18
Ünite 1 KONU 4
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT EGZERSİZ YAPALIM BİLİMLERİ ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR 1. Kalbin, kanı damarlara her pompalayışında damarlarda gösterdiği etkiye …… denir.
Bilgi Notu: Egzersiz yaparken bedenin daha çok oksijene ve besine ihtiyacı olur. Besin ve oksijen tüketimi artınca karbon dioksit üretimi de artar. Bu nedenle nabız sayısı artar, nabız atışları duyulur. Egzersiz yaparken soluk alıp verme de artar.
Yukarıdaki tanımda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelir? A) nabız
B) egzersiz
C) solunum
D) dolaşım
Çözüm: Doğru cevap “A” seçeneğidir. Bilgi Notu: Nabız, kalbin 1 dakika içinde kaç kere kasıldığını yani kalbin hızını yansıtır. Kalp her kasılmasıyla bir miktar kanı damarlara fırlatır. Buna bağlı olarak damarda bir genişleme olur. İşte bu genişleme, el bileği, dirsek içi, ayak bileği gibi yerlerde nabız dalgası olarak hissedilir.
3. Egzersiz yapan bir kişinin nabız sayısındaki değişimi gösteren grafiği inceleyiniz. Grafiğe göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? Nabız Sayısı 140 120 100 80 60 40 20
2.
Resimdeki çocuklar basketbol oynamadan önce ısınma koşusu yapmaktadırlar. Bu çocukların egzersiz yapmaları esnasında soluk alıp verme ve nabız sayılarında değişiklikler meydana gelir.
1
A) B) C) D)
Nabız sayısı
Azalır Artar Artar Azalır
Azalır Azalır Artar Artar
3
4
Süre (dk)
A) Dinlenme hâlinde nabız 90’dır. B) Egzersizin ilk 1 dakikasında nabız azalmıştır. C) Egzersizin ilerleyen dakikalarında nabız artmıştır. D) Egzersizden sonra nabız normal durumuna gelir. Çözüm: Doğru cevap “B” seçeneğidir.
Bu değişiklikler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Soluk alıp verme
2
Bilgi Notu: Sağlıklı bireylerde nabız istirahat hâlinde iken dakikada ortalama 60– 100 civarında olur. Egzersiz yapıldığında nabız hızı artar. Grafikte de görüldüğü gibi ilk dakikada nabız sayısı normalken 2. ve 3. dakikalarda nabız sayısı artmıştır. Dinlenme hâlinde ise nabız eski hâline geri dönmüştür.
Çözüm: Doğru cevap “C” seçeneğidir.
19
Ünite 1 KONU 4
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT EGZERSİZ YAPALIM BİLİMLERİ ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR 4.
6.
1. 2. 3. dakikada dakikada dakikada ölçüm ölçüm ölçüm
Yeşim
80
85
95
Derya
80
87
98
Sinem
82
90
100
Gül
85
85
85
Adem
Ayça
Alim
Ayla
77
79
82
85
Ölçüm
4/A sınıfı öğrencileri beden eğitimi dersinde mendil kapmaca oyunu oynayacaklardır. Öğretmenleri oyuna başlamadan önce nabız sayılarını ölçmüştür. Bu ölçümler yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. Daha sonra oyun oynayan çocukların nabız sayılarındaki değişiklikleri tahmin etmeleri istenmiştir. Hangi çocuğun tahmini doğru olabilir? B) A)
Nabız sayısındaki değişim tablosunu incelediğimizde aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Yeşim, teneffüse çıkıp oyun oynamaya başlamıştır. B) Derya, arkadaşı Ceren’e çok sinirlenmiştir. C) Sinem, arkadaşlarıyla yarış yapmıştır. D) Gül, merdivenlerden hızla çıkmaya başlamıştır.
77
90
Adem
Ayça D)
C)
Çözüm: Tabloda öğrencilerin 1, 2 ve 3. dakikalardaki nabız sayıları verilmiştir. Yeşim, Derya, Sinem’in nabız sayısı giderek artmıştır. Dolayısıyla bu öğrenciler dinlenme durumundan çıkmıştır. Gül’ün ise nabız sayısında bir değişiklik olmamıştır. Yani Gül dinlenme durumundadır. Doğru yanıt “D” seçeneğidir.
79
85
Alim
Ayla
Çözüm: Öğrencilerin nabızları oyuna başlamadan önce nabızları ölçülmüştür. Oyun oynadıktan sonra nabızlarında artma olmalıdır. Dolayısıyla Ayça’nın tahmini doğrudur. Doğru yanıt “B” seçeneğidir. Bilgi Notu: Oyuna başlamadan önceki nabız sayısı ile oyun oynadıktan sonraki nabız sayısı farklıdır. Oyun oynarken kalp atışı ve buna bağlı olarak da nabız sayısında artma olur.
5. Egzersiz yaparken veya heyecanlandığımızda nabız sayısı ve soluk alıp verme hızı nasıl değişir? A) Nabız artar. Soluk alıp verme hızı da artar. B) Nabız azalır. Soluk alıp verme hızı da azalır. C) Nabız artar. Soluk alıp verme hızında değişiklik olmaz. D) Nabız değişiklik olmaz. Soluk alıp verme hızı artar.
7. Egzersiz yapan Bilge’nin vücudunda bir takım değişiklikler olur. Aşağıdakilerden hangisi bunlardan biri değildir? A) Nabız sayısında artış olur. B) Soluk alıp verme sıklığı artar. C) Vücudundaki maddeleri ter yoluyla dışarı atar. D) Kalp atışlarında değişiklik olmaz
Çözüm: Egzersiz yaparken ya da heyecalandığımızda nabız artar, soluk alıp verme hızı da artar. Doğru yanıt “A” seçeneğidir.
Çözüm: Egzersiz yaparken kalp atışları artar. Doğru yanıt “D” seçeneğidir.
20
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT EGZERSİZ YAPALIM BİLİMLERİ TEST 3 1. Vücut dinlenme hâlinde iken kalp atım hızı düşer. Nabız da düşer. Aşağıdaki aile bireylerinden hangisinin nabzı diğerlerine göre düşüktür? A) Mutfakta yemek hazırlayan anne B) Salonda gazete okuyan baba C) Odasında top oynayan çocuk D) Arkadaşıyla dans gösterisi hazırlayan abla
Ünite 1 KONU 4
5. Aşağıdaki durumlardan hangisinde nabzımız yükselir? A) B)
C)
2. Arkadaşım Özlem’in kedi fobisi var. Küçükken başından geçen bir olay yüzünden kedilerden çok korkuyor. Bizimle birlikte yemek yemek için lokantaya giden Özlem’in önüne kedi çıkıyor. Yaşadığı bu olaydan sonra Özlem’in nabzı nasıl etkilenir? A) Nabız sayısı yükselir. B) Nabız sayısı düşer. C) Nabız sayısı değişmez D) Nabız sayısı hissedilmez.
6.
D)
I. Damarlarda dolaşan kan sıvı ve akışkandır. II. Vücutta kirlenen kan damarlar ile akciğere gider. III. Kan, besin ve oksijeni damar yolu ile bütün vücuda dağıtır. Yukarıdaki bilgilerin hangileri doğrudur? A) I – II B) I – III C) II – III D) I – II – III
7. Aşağıdaki egzersizlerden hangisi kol kaslarını geliştirmek için yapılmaz?
3. Şirine, Şirinler Ormanı’nda böğürtlen toplarken birden karşısına Gargamel’in kedisi Azman çıkar. Şirine’nin Azman’dan kaçarken soluk alıp verme hızında nasıl bir değişim olur? A) Soluk alıp verme hızı azalır. B) Soluk alıp verme hızı artar. C) Soluk alıp verme hızı değişmez. D) Soluk alma artar soluk verme azalır.
A)
B)
C)
D)
8. Egzersiz yapan birinin soluk alışverişi hızlanır. Bunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Daha fazla oksijene gereksinim duyulması B) Daha fazla ter atılması C) Akciğerlerin esnek olması D) Midenin daha fazla çalışması
4. Nabız vücudumuzun hangi bölümünde hissedilmez? A) El bileği, dirsek içi B) Kasık, şakak C) Ayak bileği, şakak D) Yanak, parmak
Not: Bu soruyu hatalı çözdüysen çözümlü test 2. soruyu incele.
21
Ünite 1 KONU 4
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT EGZERSİZ YAPALIM BİLİMLERİ TEST 3 9. Nabız sayısıyla ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
13. Beden eğitiminde öğretmenimiz hemen futbol oynamak isteyen arkadaşlarımıza şu uyarıyı yaptı: “Çocuklar takım sporları ve egzersiz yapmadan önce kısa süreli ısınma hareketleri yapmalıdır. Çünkü ısınma hareketleri kaslarınızın ağrımasını ve sakatlanma riskini azaltır.”
A) Dinlenme esnasında nabız normaldir. B) Çocukların nabız sayısı yetişkinlerden daha fazladır. C) Egzersiz yaparken nabız sayısı azalır. D) Nabzın en kolay ölçüldüğü yerlerden biri boyun damarıdır.
Yukarıdaki uyarıya rağmen öğrencilerden hangisi bu uyarıya uygun davranmamıştır?
10. Aşağıdaki şekillerden hangisinde nabız doğru yerden ölçülemez? A)
B)
C)
D)
A) Can, kısa kısa zıplama hareketleri yaptı. B) Alper, arkadaşıyla koşma yarışı yaptı. C) Mert, kollarını ve bacaklarını hareket ettirdi. D) Eren, ısınmak için esneme hareketleri yaptı. 14.
11. Emre, okuldan eve giderken yolda bir köpek gördü. Köpekleri seven Emre hayvanı sevmek istedi. Fakat köpek aniden Emre’ye doğru havlayarak koşmaya başladı. Bu durumda panikleyen Emre kaçmaya başladı.
1
Emre’nin nabız atışı ve nefes alıp-vermesi nasıl değişir? A) B) C) D)
3
Nabız atışı azalır, nefes alışı artar. Nabız atışı ve nefes alışı artar. Nabız atışı artar, nefes alışı azalır. Nabız atışı ve nefes alışı azalır.
4
5
12. Nabzımızı en doğru biçimde öğrenebilmek için vücudumuzun neresinden sayım yapmalıyız? A) B) C) D)
2
6
7
Sağ ayak bileğimizden Sol ayak bileğimizden Sağ bileğimizden Sol bileğimizden
Resimlerdeki hareketlerden hangileri bacak kaslarını geliştirmeye yardımcı olur? A) 1, 2, 3, 4 C) 4, 5, 6, 7 22
B) 2, 3, 4, 5 D) 2, 3, 5, 6, 7
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT EGZERSİZ YAPALIM BİLİMLERİ TEST 3
Ünite 1 KONU 4
15. Aşağıdakilerden hangisi solunum yapmamızın sebebi değildir?
19. Egzersiz boyunca nabız aynı oranda artmaz.
A) Vücudumuzdaki kirli kanı dışarı atmak B) Vücudumuza temiz hava almak C) Enerji için gereken oksijeni vücuda almak D) Vücudumuzdaki kirli havayı dışarı atmak
Bunun nedenini aşağıdaki ifadelerden hangisi karşılamaz? A) Soluk alış verişimiz artar. B) Kalp daha fazla kan pompalar. C) Damarlar içinde dolanan kan miktarı artar. D) Akciğerlere pompalanan oksijen miktarı artar.
16. Aşağıdaki vücut yapılarından hangileri dolaşımla ilgilidir?
A) B) C) D)
Kalp
Damar
İskelet
Karaciğer
Mide
Kan
20. Aşağıdakilerden hangisinde nabız sayısında artış gözlenmez? A) B) C) D)
Kalp – Damar – Kan İskelet – Karaciğer – Mide Kalp – Karaciğer – Kan Mide – Karaciğer – Damar
21. I. Nabız sayısının artmasına II. Egzersiz yapmaya III. Kalbin daha hızlı çarpmasına V. Vücudun oksijene olan ihtiyacına Soluk alıp verme hızı yukarıdakilerden kaç tanesine bağlıdır?
17. Hangi seçenekteki çocuğun nabız sayısı diğerlerine göre daha fazla olur? A) B) C) D)
Korkulu rüya görme Yorgunluktan uyuya kalma Sevinçli haber alma Üzüntülü haber alma
A) 4
Yatakta uyuyan çocuğun Eve yürüyen çocuğun Basketbol oynayan çocuğun Sırada oturan çocuğun
B) 3
C) 2
22. Mithat, aşağıdaki yerlerden hangisine giderse oradan çıkışta vücudu sağlıklı ve zinde olacaktır?
18. Sağlıklı ve zinde vücuda sahip olmak için egzersiz yapmalıyız.
A)
B)
C)
D)
Aşağıdakilerden hangisi egzersiz için doğru bir ifadedir? A) B) C) D)
D) 1
Egzersiz sonrası enerji ihtiyacı artar. Egzersiz boyunca nabız değişmez. Herkes aynı egzersizi yapabilir. Egzersiz boyunca kalbin atış hızı değişmez. 23
Ünite 1 KONU 4
FEN VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM / CANLILAR VE HAYAT EGZERSİZ YAPALIM BİLİMLERİ DOĞRU YANLIŞ - BOŞLUK DOLDURMA - EŞLEŞTİRME
A. Aşağıda verilen tümcelerden doğru olanlara (D), yanlış olanlara (Y) işaretini koyunuz. 1) 2) 3) 4) 5)
( ( ( ( (
6) ( 7) ( 8) (
) ) ) ) )
Kalbin pompaladığı kanı damarlarda hissetmemize nabız denir. Nabzımızı boyun, el ve ayak bileklerinde kolaylıkla hissederiz. Tempolu egzersizler kalp atış hızının yükselmesine neden olur. Koşma, heyecanlanma ve hastalanma durumunda nabız azalır. Doktorların, kalp atışını, akciğerin sesini ve çalışmasını dinlediği alete stetoskop denir. ) Egzersiz uygun kıyafet ve ayakkabıyla yapılmalıdır. ) Çok sıcak veya çok nemli havalarda egzersiz yapılmalıdır. ) Dengeli ve düzenli beslenmeliyiz.
B. Aşağıdaki tümcelerde boş bırakılan yerlere, kutular içindeki uygun sözcükleri yazınız. kalp
nabız
oksijen
kalp
nabız
karbondioksit
1) Spor yaparken ..................... atışlarımız ve ..................... sayımız artar. Bu da kanımızın akciğerlere daha çabuk gitmesi ve temizlenmesi anlamına gelir. Dolayısıyla kanımıza daha çok ..................... girer. 2) Kanı harekete geçiren ve kanın damarlarla tüm vücudu dolaşmasını sağlayan organ ............. tir. 3) Kanın hareketi sırasında damarda oluşan atışa ..................... denir. C. Aşağıdaki sözcükleri yatay, dikey ve çapraz olarak “Sözcük Avı” bulmacasında bulunuz. KAFATASI
İSKELET
VÜCUT
KEMİK
NABIZ
OMURGA
AKCİĞER
KAS
EGZERSİZ EKLEM DOLAŞIM
YUTAK
DAMAR
NEFES
GIRTLAK
OKSİJEN
KALP
STETESKOP
SPOR
LİF
M B
T
E
L
E
K
S
İ
J
S
P
S
T
J
U O
I
K
A
L
T
R
I
G H
E
U
T
Y M
I
A
P M M E
L
K
E
F
K
L
U
U
K
B
S
O K
S
İ
J
E
N
I
V
T
R
Z
L
Ö
T
T
D
S M B
S
A G
İ
M D
Z
E
D
V
I
C R
A
A
K
S
A
N
L
H
T
A
S
P
B
N
K
A C R Ö M
L
E
F
E M
L
İ
F
İ
F
A R
M A C
E Ğ
İ
C K
A
N
S
A
V
L
Z
T
L
E
T
J
Z
A
K
R
K
K
B O E
E
T
O G
I
K
D
F
U
R
K
A
P
C N
V
Z
E
C R
İ
S
P O R
K G B
L
U
M
I
Ş
O D
H M D
24
N D
E A
L
I
P
I
P
Ü M
L
Z
V G V
FEN BİLİMLERİ
Ünite 2 KONU 1
KUVVETİN ETKİLERİ / FİZİKSEL OLAYLAR KUVVETİN CİSİMLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR 1. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Canlı varlıklar kendiliğinden hareket edebilir. B) Cansız varlıklar canlıların etkisiyle hareket edebilir. C) Canlı varlıklar beslenme, barınma, göç vb. sebeplerden dolayı hareket ederler. D) Papatya su bulmak için yapraklarıyla güneşe yönelir.
3.
I. II. III. IV.
Virajı dönen kamyon Durağa yaklaşan otobüs İnişe geçen uçak İstasyona yaklaşan tren
Yukarıdakilerin hangisinde farklı bir hareket söz konusudur? A) I
B) II
C) III
D) IV
Çözüm: Durağa yaklaşan otobüs, inişe geçen uçak, istasyona yaklaşan tren yavaşlar. Fakat virajı dönen kamyon yön değiştirir. Doğru cevap “A” seçeneğidir.
Çözüm: Bitkiler güneş ışığından daha fazla yararlanmak için güneşe yönelirler. Su bulma görevi kökündür. Doğru cevap “D” seçeneğidir.
Bilgi Notu: Hareket hızlanma, yavaşlama, sallanma, yön değiştirme, dönme şeklinde olabilir. Duraktan yolcusunu alan otobüs hızlanır. İstasyona yaklaşan tren yavaşlar. Duvara çarpan top yön değiştirir. Salıncağın hareketi sallanma, saatteki akrep ve yelkovanın hareketi dönme hareketidir.
Bilgi Notu: Canlı varlıkları, cansız varlıklardan ayıran en önemli özelliklerden birisi de hareket etmeleridir. Hareket, bir varlığın, diğer varlığa göre yer değiştirmesidir. Cansız varlıklar kendiliğinden hareket edemezler. Ancak dışarıdan bir etki sonucunda hareket ederler. İnsanın otomobili çalıştırması gibi.
2.
4.
I
II
III
IV
1
Yukarıdakilerin hangisinde tehlikeli bir davranış söz konusudur? A) I
B) II
C) III
2
3 Yukarıdaki görsellerde belirtilen varlıkların hareket etmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
D) IV
Çözüm: Hareket eden otomobili durdurmak çok tehlikeli bir davranıştır. Olumsuz sonuçlar doğurabilir. Doğru cevap “B” seçeneğidir.
A) B) C) D)
Bilgi Notu: Hareket eden bir cismi iterek ya da çekerek hızı yavaşlatılabilir ya da durdurulabilir. Hareket eden bir cismi durdurmaya çalışmak çok tehlikeli olabilir. Örneğin; hareket hâlindeki aracı durdurmak için tutmaya çalışmak kazalara neden olabilir. İtme, çekme ile cisimleri hareket ettiren, hızlandırabilen, yavaşlatabilen, yönünü değiştirebilen etki kuvvettir. Ancak her uygulanan kuvvet cisimleri hareket ettirmeyebilir. Bir çocuğun iterek buzdolabını hareket ettiremeyeceği gibi.
1 Çekme İtme Çekme İtme
2 Çekme İtme İtme Çekme
3 İtme Çekme Çekme İtme veya çekme
Çözüm: 1. resimde çocuk sandığı iter. 2. resimde penaltı atan çocuk topu iterek, 3. resimde çocuk uçurtmayı çekerek hareket ettirir. Doğru cevap “B” seçeneğidir.
25
FEN BİLİMLERİ
KUVVETİN ETKİLERİ / FİZİKSEL OLAYLAR KUVVETİN CİSİMLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
ÇÖZÜMLÜ AÇIKLAMALI SORULAR
7. Aşağıdakilerden hangisi kuvvet sonucu kalıcı şekil değişikliğinin yaşamımıza kattığı estetik bir sonuç değildir?
Bilgi Notu: Günlük yaşantımızda cisimleri hareket ettirmek için itme–çekme kuvvetleri uygularız. Lokomotifin vagonları hareket ettirmesi, marketlerde alışveriş yaparken kullandığınız alışveriş arabalarının hareketi örnek verilebilir.
A) Çocuğun oyun hamuruyla çeşitli cisimler yaparak, yaratıcılığını geliştirmesi B) Topraktan vazo yapılması C) Kırılan bardağın yerine yenisinin alınması D) Ceviz ağacından dekoratif ev eşyası yapılması
5. Aşağıdakilerden hangisinde uygulanan kuvvet sonucunda cismin hareketinde hız artışı gerçekleşmez? A) Yokuş aşağı yuvarlanan topun hareketinde B) Frenine basılan aracın hareketinde C) Sürücünün hızını 100 km’ye çıkardıktan sonra aracın hareketinde D) İtilen topun hareketinde
Çözüm: Kırılan bardağın yerine yenisinin alınması ihtiyaçla ilgilidir. Kalıcı şekil değişikliğinin estetik bir sonucu değildir. Doğru cevap “C” seçeneğidir. Bilgi Notu: Kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerinden olan şekil değişikliği kalıcı veya geçici olabilir. Bazı cisimler esnek olduklarından kuvvet ortadan kalktığında eski hâline dönebilir. Şekil değişikliğine neden olan kuvvet vurma, germe, sıkma, bükme şeklinde olabilir. Bu şekilde uygulanan kuvvetler sonucunda bazı cisimler, kuvvet ortadan kalktığında eski hâline dönemezler.
Çözüm: Frenine basılan aracın hareketinde hız artışı değil, durma gerçekleşir. Doğru cevap “B” seçeneğidir. Bilgi Notu: Bir cismin hareketinde hızlanma, yavaşlama ya da yön değiştirme görülüyorsa bu cisme kuvvet uygulanmış demektir. Kuvvet; cisimlerin hareketini hızlandırır, yavaşlatır, durdurur ya da yönünü değiştirir.
8. Şeyda ve ailesi hipermarkete alışverişe gittiler. Aldıkları porselen tabak, balon, cam su bardağı, yumurta, peynir, plastik kâsedir.
6. Aşağıdakilerden hangisi kuvvet etkisi ortadan kalktıktan sonra eski hâline dönebilir? A)
C)
Ünite 2 KONU 1
B)
Şeyda ve ailesi aldıklarından hangilerini daha dikkatli taşımaları gerekir? A) Porselen tabak – cam bardak – yumurta B) Peynir – plastik kâse – balon C) Yumurta – plastik kâse – balon D) Cam bardak – yumurta – peynir
D)
Çözüm: Porselen tabak, cam bardak , yumurta daha dikkatli taşınmalıdır. Düştüğünde, çarptığında kırılabilir. Doğru cevap “A” seçeneğidir.
Çözüm: Sadece sünger eski hâline dönebilir. Doğru cevap “A” seçeneğidir.
26
KARTOPU YAYINCILIK SANAYİ VE TİCARET LİMİTET ŞİRKETİ
ISBN 978-975-8550-62-3
Dr. Faik Muhittin Adam Cad. (850. Sokak) Nu.: 38/104 Konak - İZMİR Telefon: (0 232) 425 79 63 / Belgegeçer: (0 232) 489 37 37 www.kartopuyayincilik.com
9
789758 550623