«ο καραγκιοζησ μασ» αριθμός τεύχους 121 μάρτιος 2018

Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω

Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ’ Τεύχος 121 Μάρτιος 2018

ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ

ΔΥ Ο Π Α ΡΑ Σ ΤΑ Σ Ε Ι Σ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ Το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών, βρισκόμενο σε οικονομική αδυναμία να αντιμετωπίσει ακόμα και τα τρέχοντα έξοδα στέγασης, μηn έχοντας λάβει τα τελευταία οκτώ χρόνια, καμία επιχορήγηση από την πολιτεία, στρέφεται στον φυσικό αιμοδότη της παράδοσης. Στον διαχρονικό θεατή του που ξεκινάει να αγαπά τον Καραγκιόζη από την νηπιακή μέχρι και την γεροντική ηλικία. Τον θεατή που αγκαλιάζει με πάθος την μοναδική στο είδος της παραδοσιακή – λαϊκή μας τέχνη. Την τέχνη του Θεάτρου Σκιών. Έτσι διοργανώνει ΔΥΟ παραστάσεις για την οικονομική ενίσχυσή του με εισιτήριο για μικρούς-μεγάλους 5, Η πρώτη διπλή παράσταση πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία την Κυριακή 25 Φεβρουαρίου (Πρωί ώρα 11:30 και απόγευμα ώρα 4:00) στο Κινηματοθέατρο «OSCAR» με την κωμωδία: «Ο γάμοw του Μπαρμπαγιώργου» που παρουσίασε ο Καραγκιοζοπαίχτης και μέλος του Καλλιτεχνικού Συμβουλίου του Σωματείου μας, Νίκος Αλεφραγκής.

«Ο Κατσαντώνης» Αφιέρωμα στην Εθνική μας επέτειο

και στην 28

Μάρτη Παγκόσμια μέρα Θεάτρου Σκιών

Η δεύτερη παράσταση αναμένεται να πραγματοποιηθεί την Κυριακή 1η Απριλίου ώρα 12 το μεσημέρι στο Κινηματοθέατρο «ΣΟΦΙΑ» (Πλ. Αγίας Τριάδος - ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ) με το έργο: Ο ήρωας των Αγράφων «Κατσαντώνης».

• Αφιέρωμα στην Εθνική μας επέτειο

και στην Παγκόσμια μέρα Θεάτρου Σκιών (28 Μάρτη) που θα παρουσιάσει ο Καραγκιοζοπαίχτης Μιχάλης Ταυλάτος, μέλος επίσης του Καλλιτεχνικού Συμβουλίου του Σωματείου μας.

Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664 Διόρθωση κειμένων:

Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης

Εξώφυλλο: Άγγελος Αλιμπέρτης

Σελίδα

2

• Οι καραγκιοζοπαίχτες και υπόλοιποι συντελεστές ΔΕΝ ΑΜΕΙΒΟΝΤΑΙ ενώ οι κινηματογράφοι «Oscar» και «ΣΟΦΙΑ» προσφέρονται ΔΩΡΕΑΝ από τους αιθουσάρχες τους. Τους ευχαριστούμε όλους θερμά. Πάνος Καπετανίδης

Σελίδα

3

2ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

«Ένα σπίτι για τον Καραγκιόζη» Μέσα από τα τεύχη του περιοδικού μας, θα δημοσιεύσουμε τις ομιλίες των ΣΥΝΕΔΡΩΝ, αρχικά όσων τις είχαν καταθέσει σε ηλεκτρονική μορφή (με τυχαία σειρά) και αργότερα των υπόλοιπων, όταν γίνει η απομαγνητοφώνηση.

ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΗΓΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ:

«Ο ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΤΡΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟ ΦΙΔΙ» Του Τάκη Μαζαράκη

Η ιστοριογραφία για τον Αλέξανδρο αρχίζει κιόλας πριν τον θάνατό του. Τέτοιες ιστορίες εύκολα πλάθονται και με τις συχνές επαναλήψεις σύντομα εξελίσσονται σε θρύλους και μυθιστορίες. Όλοι οι θρύλοι και μυθιστορίες του Αλέξανδρου τόσο στην Ελλάδα, όσο και στις άλλες χώρες έχουν ως αφετηρία ένα μυθιστόρημα γραμμένο στην Αλεξάνδρεια γύρω στα 300 μ. Χ., όπου σε αυτό συμφύρονται μαζί γνήσιο και φανταστικό υλικό. Δεν μας είναι γνωστό το όνομα του ελληνόγλωσσου αλεξανδρινού ανώνυμου συγγραφέα, που δανείστηκε διάφορες προφορικές, όσο και λογοτεχνικές θρυλικές διηγήσεις και τις έβαλε μέσα σε ένα ψευδοϊστορικό πλαίσιο πλέκοντας έτσι, κάποιο ομοιόμορφο σύνολο. Επικράτησε όμως το όνομα ΨευδοΚαλλισθένης εξ αιτίας της λαθεμένης, σε μερικά μεσαιωνικά χειρόγραφα, απόδοσης του έργου στον ιστοριογράφο του Αλέξανδρου, Καλλισθένη τον Ολύνθιο. Το μυθιστόρημα αυτό μεταφράστηκε σχεδόν αμέσως μετά την συγγραφή του στα λατινικά και κατά τις αρχές του μεσαίωνα ή και αργότερα, σε όλες τις άλλες ομιλούμενες γλώσσες του γνωστού κόσμου και είχε μεγάλη πολιτιστική επίδραση. Οπωσδήποτε το Βυζάντιο υπήρξε η πλουσιότερη παραγωγή στις γραπτές παραλλαγέςδιασκευές του Ψευδο-Καλλισθένη. Όλα σχεδόν τα χειρόγραφα της ελληνικής παράδοσης για τον

Σελίδα

4

Αλέξανδρο, προέρχονται από την βυζαντινή εποχή. Περισσότερα από είκοσι χειρόγραφα μας δίνουν ένα πεζό κείμενο του Μυθιστορήματος μα διαφέρουν όλα μεταξύ τους. Οι αντιγραφείς των χειρογράφων αυτών αισθάνονταν απόλυτα ελεύθεροι να παραλείπουν, να διασκευάζουν, να προσθαφαιρούν επεισόδια και να ξαναγράφουν ολόκληρα χωρία εκσυγχρονίζοντας την γλώσσα. Έτσι εμφανίζονται πέντε βασικές ομάδες διασκευών, που χαρακτηρίζονται με τα γράμματα α, β, γ, ε, και λ. Η βυζαντινή διασκευή ε σώζεται ολόκληρη μόνο σε ένα βυζαντινό χειρόγραφο. Το χειρόγραφο αυτό, σε γλώσσα δημώδη, ανάμεικτη με πιο λόγια και επιτηδευμένα στοιχεία, χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα, ωστόσο η καταγεγραμμένη σε αυτό παραλλαγή ε πρέπει να χρονολογηθεί στα τέλη του 7ου με αρχές 8ου αιώνα. Υπάρχουν συνολικά έντεκα χειρόγραφα του λεγόμενου μεσο-ελληνικού Μυθιστορήματος, το οποίο δημιουργήθηκε λίγο πριν την πτώση της Κωνσταντινούπολης που βασίστηκαν στην ε διασκευή της Ψευδο-καλλισθένειας διήγησης. Ωστόσο το σημαντικότερο στοιχείο είναι πως αυτό το μέσο-ελληνικό αυτό Μυθιστόρημα της χειρόγραφης παράδοσης αποτέλεσε τη βάση για το ελληνικό τυπωμένο Μυθιστόρημα της εποχής της τουρκοκρατίας, της περίφημης Φυλλάδας του Αλέξανδρου του Μακεδόνος. Ο οψιμότερος ανάμεσα στους γνωστούς άμεσους προγόνους της έντυπης Ιστορίας του Μεγαλέξανδρου είναι ένα χειρόγραφο της Μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων χρονολογημένο ακριβώς στις 27 Ιουλίου 1640 και που παραδίδει μια νέα διασκευή. Στη συνέχεια και περί τις τελευταίες δεκαετίες του 17ου αιώνα, γύρω στα 1680, μία νεώτερη παραλλαγή της ίδιας πεζής διασκευής, θα πάρει για πρώτη φορά το δρόμο για τα τυπογραφεία της Βενετίας και θα βγει σε εκατοντάδες και αργότερα σε χιλιάδες αντίτυπα. Το φτηνό αυτό λαϊκό βιβλίο, που πρωτοβγήκε από τα πιεστήρια της Βενετίας, είναι η λεγόμενη «Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου» όπως θα την αποκαλέσουν οι απλοϊκοί χρήστες της. Είναι αναμφισβήτητο πάντως, ότι τόσο η Φυλλάδα, όσο και η προφορική Παράδοση δηλαδή Παραμύθια, Δημοτικά τραγούδια και ο θρύλος του δρακοντοκτόνου Αγίου Γεωργίου, είναι τα γενεσιουργά αίτια της Παράστασης του καταραμένου φιδιού. Εκτός από το Μυθιστόρημα του Αλέξανδρου του Ψευδο-Καλλισθένη, ένα ακόμα λογοτεχνικό έργο με θέμα το μυθικό Αλέξανδρο γράφτηκε στην αρχαιότητα στα ελληνικά και στη συνέχεια μεταφράστηκε στα λατινικά, στις ευρωπαϊκές μεσαιωνικές γλώσσες και στα περσικά. Πρόκειται για την περίφημη Επιστολή του Αλέξανδρου στον Αριστοτέλη περί της Ινδίας, η οποία, ενσωματώθηκε και στην α διασκευή του Μυθιστορήματος, σε μια πιο συνοπτική μορφή, ενώ σε άλλες διασκευές, το περιεχόμενό της ή τμήματά του μετατρέπονται σε τριτοπρόσωπη διήγηση και εντάσσονται κανονικά στη ροή της αφήγησης, όπως π. χ. στην Φυλλάδα. Το κείμενο της επιστολής φαίνεται πως αντλεί στοιχεία από τον Ονησίκριτο και περιέχει πληθώρα μυθικών στοιχείων και επεισοδίων, καθώς ο Αλέξανδρος υποτίθεται ότι εισχωρεί με το στρατό του στα ενδότερα της Ινδίας, αμέσως

Σελίδα

5

μετά την ήττα του Πώρου, όπου συναντά εξωτικά ζώα και αντιμετωπίζει τέρατα, δηλητηριώδη φίδια, δράκοντες όλων των ειδών, το γιγάντιο κήτος-νησί, γίγαντες, κυνοκέφαλους, γρύπες, αλογάνθρωπους, καθώς και τον λεγόμενο Οδοντοτύραννο, (ένα τέρας σαν τον δεινόσαυρο, που ονομάζεται τρικεράτωψ) «θηρίον μείζον παντῶν τῶν ἐλεφάντων». Η επιστολή αυτή μεταφράστηκε από τα ιταλικά στα νεοελληνικά και τυπώθηκε σε έκδοση Βενετίας, ως λαϊκό βιβλίο τερατολογικού και παραμυθιακού περιεχομένου, παρόμοιο με την Φυλλάδα και μάλιστα αποτελεί συμπλήρωμά της. Εδώ έχουμε την έκδοση του 1758, που ίσως είναι και η edicio princeps (θέλει έρευνα ακόμη η εκδοτική της σταδιοδρομία…). Πιστεύουμε λοιπόν, ότι παράλληλα με την Φυλλάδα, πιθανότατα να είχε υπ’ όψιν ο πρωτεϊκός καλλιτέχνης καραγκιοζοπαίχτης και το λαϊκό αυτό βιβλίο. Αυτό μας πάει ήδη στα μέσα του 18ου ή στις αρχές του 19ου αιώνα, ως προς την περίοδο, όπου συνετέθη το έργο «Ο Μεγαλέξαντρος και το καταραμένο φίδι» της ηπειρωτικής κυρίως παράδοσης. Και μία ερμηνεία περί εμφανίσεως του Αντιόχου στο Θ.Σ. Στη Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου παίζουν, όπως είναι γνωστό, και άλλοι στρατηγοί ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο ρόλο: Ο Σέλευκος, ο Βύζας, ο Φιλόνης και προπαντός ο Πτολεμαίος και ο Αντίοχος. Ο Αντίοχος εν τούτοις κατέχει ανάμεσά τους μιαν εξαιρετική θέση. Σε ένα μακρύ επεισόδιο που εκτείνεται σε περισσότερες από 30 σελίδες με τίτλο «Πώς επήγεν ο Αλέξανδρος εις το βασίλειον της θαυμαστής Κανδάκης». Ο Αλέξανδρος καταπατάει (κατασκοπεύει) μεταμφιεσμένος ως Αντίοχος το παλάτι της Κανδάκης (Η Κανδάκη είναι η βασίλισσα των Αμαστριδών κατά την Φυλλάδα) ενώ ο αληθινός Αντίοχος αναλαμβάνει προσωρινά το ρόλο του Αλέξανδρου στο στρατόπεδό του. Εδώ γίνεται μία εναλλαγή ρόλων. Ο Αλέξανδρος σε πολλά χωρία του μυθιστορήματος μεταμφιεζόταν σε αγγελιοφόρο (αποκρισάρη) ή καταπατητή (κατάσκοπο) του εαυτού του, ώστε να έχει από πρώτο χέρι τις κατάλληλες πληροφορίες, χρήσιμες για τις περαιτέρω κινήσεις του. Η αλλαγή αυτή των προσώπων μεταξύ των δύο ηρώων της Φυλλάδας, οδήγησε τον καραγκιοζοπαίχτη, που ήταν αναμφισβήτητα ένας από τους λαϊκούς αναγνώστες ή ακροατές της Φυλλάδας, στην ανάμιξη των δύο αυτών προσώπων στο ρεπερτόριό του. Άλλωστε τα έργα που έχουν ήρωά τους τον Αλέξανδρο ή τον Αντίοχο παρουσιάζουν την ίδια βασική δομή. Πρόκειται φανερά για τον ίδιο μύθο και τον ίδιο ήρωα με διαφορετικό όνομα κάθε φορά. Ακόμα και ο προσδιορισμός του Αντιόχου «ο Μακεδόνας» που ανήκει δικαιωματικά στον Αλέξανδρο και που μόνο από την Φυλλάδα είναι δυνατό να παραλήφθηκε, αποδεικνύει την ταύτιση (ή την σύγχυση) των δύο ηρώων και τη σύντηξή τους σε ένα πρόσωπο. Βιβλιογραφία 1. Βελουδής, Γιώργος, (επιμ.) Διήγησις Αλεξάνδρου του Μακεδόνος, Αθήνα, Ερμής, 1989.

2. Ανώνυμος, Επιστολή Αλεξάνδρου του Μακεδόνος προς τον διδάσκαλόν του Αριστοτέλην, Ενετίησι (Βενετία), Παρά Αντωνίω τω Τζάττα, αψνη (1758).

Σελίδα

6

Tου Θωμά Αθ. Αγραφιώτη

Κάθε βράδυ, νέο έργο: Έργο Έβδομο και Τελευταίο (7/7) Ο αστυνόμος είχε απόλυτο δίκιο. Όπως ακριβώς τα σκεφτόταν, με την πρέπουσα καθυστέρηση, έτσι ακριβώς είχαν συμβεί. Ως βοηθός του αφελή και φλύαρου Τζημάρα, είχα δράσει με τον ίδιο σχεδόν τρόπο και με ανεπαίσθητες, σχεδόν ασήμαντες και λεπτομερειακές διαφορές, έτσι ώστε ο Τζημάρας να πάρει το τέλος που του άρμοζε. Βρισκόμουν, ήδη, πολύ μακριά από το θέατρο, με την αστυνομία να μην ξέρει καν ποιος είμαι, ως ο ασήμαντος βοηθός ενός μεγάλου καλλιτέχνη, ο οποίος είχε επιστρατευθεί από τον ίδιο, άρα υπεράνω πάσης υποψίας. Ωστόσο, η όλη ιστορία δεν είχε λήξει ακόμα. Αναμενόταν το ρεκβιέμ, το οποίο δόθηκε, τελικά, εκεί που με ψάχνανε. Ο αστυνόμος, θεωρώντας, οριστικά πλέον, ως αθώο τον Τζημάρα και με δεδομένη την παρουσία του Γιακωβάκη, ανάμεσα στο κοινό, είχε στοχοποιήσει την Αφροδίτη, ως ύποπτη για την παραπλανητική στάση της απέναντι στο όργανο, που με άφησε ελεύθερο να δράσω και να κρεμάσω τον Τζημάρα. Θεώρησε, με άλλα λόγια, πως η Αφροδίτη έδρασε, σκοπίμως, ώστε να μου αφήσει το πεδίο ελεύθερο, για να σκοτώσω τον Τζημάρα, άρα ήμουν εγώ ο συνεργός της. Μόλις κατάλαβε η Αφροδίτη το αδιέξοδο στο οποίο είχε φτάσει και μόλις αντιλήφθηκε ότι η επόμενη κίνηση του αστυνόμου θα ήταν η σύλληψή της, το έσκασε και άρχισε να περιπλανιέται εκεί ακριβώς, όπου νόμιζαν ότι περιπλανιέμαι ακόμα εγώ. Στους υπόγειους διαδρόμους του θεάτρου. Την ίδια ώρα, το κοινό απολάμβανε, αγόταν και φερόταν, όπως συμβαίνει πάντα με το κάθε κοινό, που είναι σαν κοπάδι πρόβατα, αν του φερθεί κανείς με σκηνοθετική μαεστρία. Η χορωδία έψελνε τα τελικά της νεκρώσιμα άσματα για την αδικοχαμένη ψυχή του Πατριάρχη, σαν σε νεκρώσιμη τελετή, χωρίς να ξέρει ότι έψελνε έτσι την ψυχή του Τζημάρα για το ταξίδι της στη χώρα των σκιών, ενώ ο Γιακωβάκης απολάμβανε, σαν σε αφασία, το όλο μυσταγωγικό περιβάλλον, ενθυμούμενος ίσως τις παλιές καππαδόκικες ρίζες του, σαν ένας από τους έσχατους βυζαντινούς της Πόλης και όχι μόνο. Ο κόσμος των σκιών κρύβει πολλά μυστικά… Η Αφροδίτη ήξερε ότι, έτσι όπως ήρθανε τα πράγματα, κανείς δεν θα την πίστευε. Όντως, είχε δει ένα αποκρουστικό πρόσωπο, κάπου εκεί στο θεωρείο, να της χαμογελάει, με τρόπο ύπουλο και σαρδόνιο, με το δείκτη του χεριού, πάνω στο σημείο, όπου κατοικοεδρεύει ο εγκέφαλος. Ήθελε, με τον τρόπο του, να της δείξει ότι της έδινε ένα πολύ καλό μάθημα, όντας αυτός που, όντως, κρυβόταν πίσω από όλα, καθώς δεν θα ήταν δυνατό να ήμουν μόνο εγώ, στην όλη ιστορία, ο δράστης, που θα τα έκανε όλα μόνος του. Ήταν λογικό να έχω όχι απλά ένα βοηθό, σαν ένα δεύτερο χέρι, για τους απαιτητικούς φόνους, αλλά και ένα σύμβουλο ή δεύτερο εγκέφαλο ή και πρώτο ακόμη, σαν ηθικό αυτουργό, σε μια διπλή δουλειά, κατά την οποία το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο και όχι μόνο. Βοήθα με να σε βοηθώ να ανεβούμε το βουνό, αλλιώς, με αποτέλεσμα η συνεργατική μου δράση μαζί με τον άγνωστο Χ αυτού του μοιραίου και σκοτεινού θεωρείου να είναι, τελικά, η άριστη συνταγή για την υλοποίηση ενός τόσο δύσκολου και απαιτητικού πρότζεκτ. Η Αφροδίτη, σαν τρελή και αλλοπαρμένη, έτρεχε πέρα-δωθε, μέσα στους γλιστερούς και τρομακτικούς διαδρόμους των υπογείων του Ορφέα και μέσα σε μια κατάσταση πανικού, όχι τόσο για να ξεφύγει από το μάτι

Σελίδα

7

της δικαιοσύνης και τα νύχια της αστυνομίας, όσο γιατί είχε μια κρυφή ελπίδα ότι, εκεί στα βάθη του θεάτρου, θα έβρισκε τον πραγματικό και κρυφό, ως τότε, δράστη. Αυτόν που είχε δει να την κοιτάζει, με αληθινή χαιρεκακία και άλλη τόση απόλαυση, από το θεωρείο, χαμογελώντας, με απόλαυση, μέσα από τα παχουλά του μάγουλα, σαν να έπαιρνε εκδίκηση για όλα όσα είχαν προηγηθεί. Αλλά και αυτός, με βάση το σχέδιό μας, θα έπρεπε να τη συναντήσει, για την τελευταία πράξη του δράματος, ώστε να ολοκληρωθεί το παζλ της εκδίκησης και να έρθει να με συναντήσει για την τελική διαφυγή μας. Για την έβδομη και τελευταία, πια, Φονική Αποθέωση. Ένα πέρασμα από τα βίαια ηρωικά δράματα σε κάτι εξίσου δραματικό και καραγκιόζικο, αλλά ακόμα πιο κοντά στον υπαρκτό τρόμο και στην ενσάρκωση αυτού που προσπαθεί να μας πείσει ότι δεν υπάρχει. Και πράγματι! Την ώρα που η Αφροδίτη έτρεχε με πανικό, χωρίς να ξέρει πού πηγαίνει, σαν να ψάχνει στο άγνωστο, μια σκιά δαιμονική εμφανίστηκε μπροστά της, όχι σκιά φιγούρας, αλλά σκιά ενός υπαρκτού προσώπου, που μετά βίας μπορούσε κανείς να διακρίνει ποιος είναι, αν ήταν άνθρωπος και δεν ήταν κάποιος δαίμονας από τα έγκατα της γης, μέσα στα βάθη της οποίας έτσι κι αλλιώς περιφερόταν η Αφροδίτη, λίγο από πριν τη σύλληψή της, που ήταν ζήτημα χρόνου για την αστυνομία.

- Εσύ; Εσύ; - Ναι! Εγώ! Χαμογελούσε, σαν τον άρχοντα του σκότους, σαν ένας δαίμονας, που τη συναντούσε στα υγρά και απόκρυφα μέρη της γης. Σαν μια από τις δαιμονικές φιγούρες των έργων του Καραγκιόζη, που έπαιρναν την ανθρώπινη μορφή του διάβολου και άσωτου κουμπάρου, του Ροβέρτου και τόσων ακόμα εκπροσώπων του κακού στον μπερντέ, όπου όλες αυτές οι διαβολικές μορφές έπαιρναν πειστική σάρκα και πειστικά οστά, για να τρομάξουν το άδολο λαϊκό κοινό και τα ανύποπτα παιδιά, σε μια εποχή που το θέαμα ήταν κυρίως για μεγάλους και δευτερευόντως για μικρούς. Ο Τηλέμαχος είχε επιστρέψει,

Σελίδα

8

για να πάρει την εκδίκησή του, μια προσωπική και καλλιτεχνική εκδίκηση, για την προδοσία της Αφροδίτης και του υπόλοιπου καλλιτεχνικού μικρόκοσμου, μαζί με εμένα φυσικά, με γνώμονα πάντα τη συναδελφικότητα, αλλά και την από κοινού μεγάλη εκδίκηση για τα πάσης φύσεως μιάσματα, που λυμαίνονταν την τέχνη των σκιών. Της χαμογελούσε, με τον ίδιο τρόπο, χωρίς να της πει κάτι παραπάνω, καθώς τα λόγια ήταν περιττά. Είχε πάρει την εκδίκησή του, από όλους όσοι, με τις πράξεις και τα λόγια τους, με αυτά που έκαναν και με αυτά που δεν έκαναν, με την ένοχη σιωπή τους, εκεί που έπρεπε να μιλήσουν, και πάνω από όλα με την πλεονεξία τους και με την προδοσία τους. Και όλοι τους είχαν τιμωρηθεί μέσα από την ίδια την τέχνη, που επί τόσα χρόνια απομυζούσαν, εκμεταλλευόντουσαν για εύκολο χρήμα και κατέστρεφαν. Μέσα σε δέκατα του δευτερολέπτου, η Αφροδίτη είχε, πια, καταλάβει ότι όλα αυτά έδεναν μέσα από το κίνητρο της εκδίκησης, της γνώσης και της εμπειρίας. Είχε καταλάβει ότι απέμενε, μόνο, το δικό της τέλος, για να λάβει τέλος όλο το δράμα, σαν ένα πρώτης τάξεως ρεκβιέμ.

- Κοίτα με! Μόνο, κοίτα με και θυμήσου! Θυμήσου! Η Αφροδίτη δεν μπορούσε ούτε να αρθρώσει λέξη, κοιτώντας τον εκδικητικό Τηλέμαχο, που δρώντας, φαινομενικά, εκ του μακρόθεν της μάχης και που βλέποντας, με τρόπο τρομακτικά σαδιστικό, το κάθε θύμα του να παίρνει το τέλος που του αρμόζει, γελούσε και επέμενε στην ίδια κίνηση, με πριν, του δείκτη προς το χώρο, όπου λημεριάζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Την κοιτούσε με έναν τρόπο, αυστηρά τελετουργικό και πολύ βλοσυρό, αλλά άλλο τόσο χαιρέκακο και σαδομαζοχιστικό, σαν να ήθελε να την υπνωτίσει, για να την κάνει να προκαλέσει, από μόνη της, το δικό της τέλος και να κλείσει η όλη τελετουργία των φόνων πιο μυσταγωγικά, πιο εσωτερικά, πιο ήρεμα, πιο αθόρυβα, πιο παστρικά και αυτήν τη φορά, χωρίς πολλή βία, σαν να επιζητούνταν μια πιο ανακουφιστική κάθαρση. Η Αφροδίτη έπεσε χάμω, λιπόθυμη φαινομενικά, αλλά στη σκληρή πραγματικότητα, νεκρή και προδομένη από την καρδιά της, όπως τόνισε τουλάχιστον η γνωμάτευση του ιατροδικαστή και αφού βρέθηκε πεσμένη από την αστυνομία. Δεν πρόλαβε κανείς να την ανακρίνει και φυσικά δεν βρέθηκε ποτέ κανείς μαζί της. Ο Τηλέμαχος, σαν με δαιμονική ταχύτητα, σαν να είχε αναληφθεί, εξαφανίστηκε, γλιστρώντας με μαεστρία, όπως και εγώ, μέσα από τους υπονόμους, λίγο πιο δύσκολα από μένα δηλαδή, λόγω της χρονικής καθυστέρησης, αλλά πάντοτε με βάση το σχέδιό μας. Η νεκρή Αφροδίτη, περισσότερο ανεπίσημα και

λιγότερο επίσημα, πήρε πάνω της το βάρος όλης της ιστορίας, με τους ψιθύρους της πόλης να της καταλογίζουν αν όχι όλα, τουλάχιστον τα περισσότερα φονικά, θεωρώντας πως ακόμα και αν είχε συνεργάτη, αυτός δεν βρέθηκε ποτέ. Εξάλλου, από τότε, η πόλη ηρέμησε από τα φονικά, σαν από θαύμα και κανείς δεν ασχολήθηκε, για καιρό, ούτε καν ο Γιακωβάκης, με την τέχνη των σκιών, σαν να πρόκειται για μια τέχνη στοιχειωμένη, που για λίγο καιρό θα έπρεπε να κρυφτεί κάπου στο συλλογικό ασυνείδητο της πόλης και του πληθυσμού της, για να ξεχαστεί, μέχρι να επουλωθούν τα πολλά και βαριά τραύματά της. Ο καιρός, ωστόσο, ήταν, είναι και θα είναι, νυν και αεί, ο καλύτερος γιατρός, που βοήθησε το κακό να ξεχαστεί και με την κοινή γνώμη να θεωρεί, πια, ότι η Αφροδίτη μπορεί να μην μπήκε στο δρόμο της δικαιοσύνης των ανθρώπων, αλλά τιμωρήθηκε τελικά από τη θεία δικαιοσύνη, που δεν επέτρεψε στην τραυματισμένη καρδιά της να αντέξει στη δοκιμασία του ανθρωποκυνηγητού, που είχε εξαπολύσει η αστυνομία εναντίον της. Ο Ορφέας ήταν αυτός, τελικά, που θεωρητικά την είχε στείλει στον Άδη, μολονότι, στην πραγματικότητα, ο δαίμονας του Θεάτρου των Σκιών, ήταν αυτός που είχε λάβει δράση, όπως έκανε ως καλικάντζαρος, ως ερωτευμένος Ροβέρτος ή ως διάβολος που, με την ιδιότητα του κουμπάρου, υπνωτίζει, για να καταστρέψει, τον ανύποπτο Καραγκιόζη. Κάπως έτσι, ένιωθε ο Τηλέμαχος, όταν κοιτούσε τόσο εκ του μακρόθεν, όσο και ενώπιος ενωπίω, την Αφροδίτη, για να την ρίξει κάτω νεκρή και να κλείσει τον κύκλο των επιμελημένων δολοφονιών. Έφυγε μαζί μου, πάντοτε, με βάση το σχέδιό μας και γυρίσαμε εκεί που είχε καταφύγει, από την αρχή της αναγκαστικής αυτοεξορίας του. Το μέρος αυτό θα ήταν το καταφύγιό μας για κάποια χρόνια ακόμη, καθώς θα περιμέναμε να έρθει το πλήρωμα του χρόνου, να λησμονηθεί η όλη ιστορία και να καταλαγιάσει ο πόνος και ο φόβος, για να επιστρέψουμε. Τα τοπικά, τα υπερτοπικά, τα κρατικά, τα εθνικά, τα βαλκανικά, τα ευρωπαϊκά και τα διεθνή γεγονότα είναι τόσα πολλά, που η σκόνη της λησμονιάς δεν θα αργούσε να καλύψει και τη δική μας ιστορία. Εξάλλου, η υπόθεση μπήκε στο αρχείο και δεν επρόκειτο να ξαναβγεί, καθώς η Αφροδίτη, σαν άλλος Ιησούς, είχε πάρει πάνω της όλες τις αμαρτίες και είχε φορτωθεί με όλες τις ευθύνες, με τη διαφορά ότι ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ο ηθικός αυτουργός, από τον οποίο προκλήθηκε η εξορία και το πάθος για εκδίκηση του Τηλέμαχου και για απόδοση της δικαιοσύνης από τη μεριά του και από τη μεριά μου. Οπότε το μυστήριο δεν λύθηκε ποτέ και η καρδιακή προσβολή της Αφροδίτης, φυσική ή υπερφυσική, θα σήμανε το τέλος της υπόθεσης, δηλαδή της υπόθεσης που είχε κλείσει. Τελικά, αποδήμησε από φυσικά αίτια, ακόμα και από την έντονη ψυχολογική πίεση των στιγμών εκείνων, ή οι δαιμονικοί οφθαλμοί του Τηλέμαχου ήταν αυτοί που την κοίμισαν μια για πάντα, στέλνοντάς την στα λεγόμενα κοιμητήρια. Ιδού η απορία, αν και ιδιαίτερη σημασία δεν είχε πια. Σημασία είχε το αίσθημα της εκδίκησης, της λύτρωσης και της δικαιοσύνης για τον Τηλέμαχο και ίσως ακόμα περισσότερο και για μένα τον ίδιο. Η μεγαλύτερη δικαίωση, ωστόσο, θα ήταν το ίδιο το μέλλον… Η επιστροφή μας, μετά από έτη πολλά, στον τόπο του εγκλήματος, στον οποίο, κατά τραγική και μοιραία σύμπτωση, γυρίζει πάντοτε ο κάθε δολοφόνος, θα κατέληγε να είναι θριαμβευτική. Παρά τις ενδιάμεσες και αναπόφευκτες δυσκολίες της, η προσαρμογή των δολοφόνων στον τόπο, που προείπαμε, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το κατάλληλο κλίμα για έναν εγκληματία που δρούσε για το δίκαιο, ως τα επόμενα αιματηρά γεγονότα του «βρώμικου» 1989, όταν ο εφιάλτης επανήλθε, με το τέλος να βάφεται με αίμα. Μόνο που τα γεγονότα του 1989 φαινόντουσαν να καθοδηγούνται από κάτι ανώτερο, το οποίο ίσως και να μην ταυτιζόταν τόσο με τη θεια αγία Βούληση, όσο με κάτι άλλο, μανιχαϊστικά, αντίθετο. Ο Γιακωβάκης, που σύντομα θα έμπαινε στα εβδομήντα του, καθόταν, παίζοντας με το κομποσχοίνι του, στην άκρη ενός καφενείου, όπου έδινε, περιστασιακά, κάποιες από τις παραστάσεις του. Άκουγε, συχνά, για τα γεγονότα, στα οποία εμπλεκόταν και ο ίδιος, γελώντας με τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης. Κοίταζε το ημερολόγιο τοίχου, που έδειχνε μία από τις 365 ημέρες του 1959 και προφήτευε το μέλλον, όταν οι γύρω του «εσχατολογούσαν»: «Κύριοι! Δεν θα πιάσω αιώνα, αλλά θα τον αγγίξω»!

ΤΕΛΟΣ

Σελίδα

9

“Τ η γλ ώ σ σ α

Η Υ Γ μου έδωσαν Ω ΓΟ ΙΑ η Γ Α ΛΟ Ν α ν ί δ ελληνική” Ω τ Υ Φ πε Οδυσσέας Ελύτης Ο α Ο Τ Θ υΚ ο Ο ΡΠ ά ν 3. Ο ΤΟΝΙΣΜΟΣ υ το

Γενικά Τονισμό λέμε την εντασιακή απόχρωση της φωνής κατά την εκφορά του λόγου. Εξαρτάται δε ο τονισμός κυρίως από την κατανόηση του κειμένου, την ηχητική αντίληψη του ομιλούντα, την τεχνική του κατάρτιση, τη φωνητική του κατάσταση-άσκηση και την ικανότητά του να αποδώσει αισθητικά τα εκφερόμενα, ιδίως μάλιστα όταν ανταποκρίνονται σε κάποιο χαρακτήρα. Ο τονισμός πετυχαίνεται και διαφοροποιείται φυσικά με την ποσοτική αύξηση της έντασης της τονιζόμενης συλλαβής, την παράταση της διάρκειάς της και την εναλλαγή του τονικού της ύψους, που μπορεί να διαγράψει μία οποιαδήποτε καμπύλη. Στην ολοκλήρωση του τονισμού συντελεί αποτελεσματικά και ο βαθμός συνοχής των άτονων συλλαβών, σε σχέση με την τονιζόμενη, τόσο στην ίδια λέξη όσο και στις άλλες που συνθέτουν μία πρόταση, περίοδο κλπ.. Ο τονισμός σε συνδυασμό με τη στίξη, τον τόνο, την παύση και το χρωματισμό (βλ. λέξεις) παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην απόδοση του κειμένου, γιατί αποσαφηνίζει την απλή πρόταση, την ολοκληρώνει και της δίνει νόημα και υπόσταση• τις απανωτές δε προτάσεις, που το τονικό τους ύψος η πρώτη λέξη της κάθε επόμενης πρότασης το δανείζεται από το τονικό ύψος της τελευταίας λέξης της προηγούμενης πρότασης, ο τονισμός, με τη συμβολή και τον κατάλληλο χειρισμό του, τις συντονίζει φυσιολογικά σε ένα αρτιωμένο σύνολο, τις ξεκαθαρίζει, διαστέλλει ταυτόχρονα τη σημαντικότερη φράση, σαν τη συνισταμένη όλων των άλλων και προβάλλει τα κυριότερα σημεία της όλης περιόδου! Σημαντική φράση είναι αυτή που περιέχει τη λέξη «κλειδί», τη λέξη δηλαδή που κλείνει μέσα της μία υψηλή έννοια, μία ανώτερη σκέψη, ένα δυνατό αίσθημα, μία πρωτότυπη ιδέα, το κυρίαρχο χρώμα μιας εικόνας, την αληθινή όψη ενός σχήματος, το ιδιαίτερο γνώρισμα κάποιου χαρακτήρα. Ο σωστός τονισμός, με την τονική διαφοροποίηση των φράσεων και την ευχάριστη διαδοχή της εκφοράς τους, συντελεί στην καταπολέμηση της μονοτονίας, κεντρίζει το ενδιαφέρον του ακροατή και προφυλάσσει το άτομο από τις απότομες και χωρίς λόγο αλλαγές του τόνου, που πρέπει να αποφεύγονται σαν αφύσικες και άστοχες, γιατί η ψυχή δεν μεταπηδάει απότομα από τη μία κατάσταση στην άλλη. Μεσολαβεί μία ενδιάμεση κατάσταση περιεκτική της προηγούμενης και προετοιμαστική της διαδόχου της, γεγονός που αποκλείει κάθε ηχητικό «άλμα», η οποιαδήποτε δε πρόθεση του ομιλητή για να εκφραστεί οφείλει να συνοψίζεται στην υποχρέωση του ίδιου, να ταυτίσει τα εκφραστικά του σχήματα με τις εσωτερικές και μόνο προθέσεις του κειμένου. Μ' αυτές τις προϋποθέσεις, καμιά φράση δεν θα μοιάζει σε τονισμό με οποιαδήποτε, άλλη, αφού, απλούστατα, θα διαφέρουν σε νόημα όλες οι φράσεις μεταξύ τους. Η μορφοποιημένη φωνητική ενότητα ΤΟΥ ΓΥΡΟΛΟΓΟΥ και ο τονισμός της Αυτή η μορφοποιημένη φωνητική ενότητα είναι ένα ιδιόμορφα χρωματισμένο κατασκεύασμα. Τη συνθέτουν φράσεις που εμφανίζουν μία ιδιοτυπία στον τρόπο της εκφοράς τους. Η ιδιοτυπία τους αυτή συνίσταται στη μελωδική εντύπωση που δημιουργούν και πηγάζει άμεσα από τη διάθεση και φαντασία του πραγματευτή. Ποικίλλει δε στην καθεμιά τους ανάλογα με το μήκος και το περιεχόμενό τους χωρίς ποτέ να μειωθεί η ισχυρή ένταση, το μεγάλο συνήθως ύψος με τα σκαμπανεβάσματά του, ο μουσικός τονισμός και ο ρυθμός. Τούτος δε διακρίνεται τόσο από τους διασκορπισμένους μακρόσυρτους και τονισμένους φθόγγους της φράσης, όσο και από τους προβαλλόμενους διακεκομμένους. «...ο Έεεεμποράας… ο Έεεεμπ... Βγάατε να δείτε ωραία τσίτια, γερούς αλατζάδες, και καλές δατίστεεες...

Σελίδα

10

Τζάαααμπα τα δίνω. Ελάτε να πάρετεεεε!... Έεεεχω και μεταξωτά για τις όοοοο-μορφ-ρφέες... Για την προίκα σας, κορίτσια, σεντόνια, πετσέτες, μαξιλαροθήκες, νταντέλες, τραπεζομάντηλα, μαντήλια, κάλτσες, κουβαρίστρες, μουλινέδες και λάστιχα έεεχω. Και σούςτεεες, βελόνες, καρφίτσες, παραμάνες και χάντρες καλέεεες και πολλέεεες!... Έεεεχω και βλαχομαλάααματαααα, κουδούνια, γαλαροκουούδουνάαα! Για τις ωραίες και καλές κυράδες έεχω και σερνικοβότανα. Παίρνω τραχανά και χυλοπίττες, κοτόπουλα, μύγδαλα, σιτάρια, κριθάρια, λαθούρια παίρνω, παίρνω και καμιά γάτα... και τις γάτες τριάντα ζωντανές και εικοσιπέντε ψόφιες. ο Έεεεεμπορας.... ο Έεεμπ...» Η μορφοποιημένη φωνητική ενότητα ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ και ο τονισμός της Αυτή η μορφοποιημένη φωνητική ενότητα είναι μία σοβαρή ψαλμωδική απήχηση. Ο εκφραστικός της τρόπος διακυμαίνεται ανάμεσα στον καθαρά προφορικό λόγο και το τραγούδισμα. Οι φθόγγοι, με τις εναλλαγές του ρυθμού και του ύψους σημειώνουν διάφορες τεθλασμένες. Οι κορυφές αυτών των τεθλασμένων ανταποκρίνονται στα τονιζόμενα φωνήματα, με την εξαίρεση του τελευταίου. Τούτο με το ιδιόρρυθμο τράβηγμα ή τσάκισμά του, συνυφαίνεται με τους υπόλοιπους λυγερούς, στρογγυλούς, θερμούς και ισόχρονης διάρκειας τόνους, για να συμπληρωθεί το συντονισμένο ψαλμωδικά σύνολο, που διαπνέεται από αίσθημα αγάπης και πίστης και εκφέρεται με τη σεμνότητα που επιβάλλει το δέος του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. ...Την Θεοτόκον και Μητέρα του φωτός εν ύμνοις τιμώντες μεγαλύνομεν... ...η Χάρις τον Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος είη μετά πάντων ημών!...

- Κύριε! Κύριε! Επίβλεψον εξ ουρανού και ιδέ και επίσκεψαι την άμπελον ταύτην και κατάρτισαι αυτήν, ην εφύτευσεν η δεξιά Σου!...

4. Η ΠΑΥΣ Η Γενικά

Παύση λέμε τη διακοπή για ένα χρονικό διάστημα της ροής του λόγου, που εξαρτάται από το σημείο στίξης (βλ. λέξη), από το περιεχόμενο της εκφερόμενης φράσης, από την ψυχική κατάσταση και το χαρακτήρα που την εκφράζει, από τη στιγμή, από τη σοβαρότητα και το περίπλοκο των λεγομένων, από την έκταση και τη μορφή του χώρου, από τη θέση του ομιλητή σε αυτόν και από το είδος του λόγου. Σκοπός της παύσης είναι να δοθεί στον ομιλούντα ο απαιτούμενος χρόνος να ανανεώσει τον αέρα των πνευμόνων, να συγκεντρώσει τις σκέψεις του, να ελέγξει τα αισθήματα και τα συναισθήματά του και να τα εκφράσει ανάλογα, να ανακεφαλαιώσει τις ιδέες του, παράλληλα όμως να βρει την ευκαιρία και ο ακροατής να κατανοήσει τα όσα άκουσε, ώστε με την άνεσή του να διατεθεί για τα όσα πρόκειται να ακούσει ακόμα. Η παύση είναι σχετική με το ρυθμό, για να μεγαλώνει με την επιβράδυνσή του και να μικραίνει με την επιτάχυνσή του. Η όποια διασάλευση αυτής της αρμονικής σχέσης θα συντελούσε στο κομμάτιασμα του λόγου και στην αποσύνθεσή του. Πρέπει, λοιπόν, να σταθμίζουμε τη διάρκεια της παύσης με ακρίβεια, έτσι που κατά την ανάγνωση, ομιλία, απαγγελία ή υπόκριση, να μην προκύπτει καμιά διακοπή νοήματος, αλλοίωση αισθήματος ή σύγχυση εικόνας, γιατί το κοινό, έχοντας σαν διάμεσό του τον αναγνώστη, ομιλητή, απαγγελέα ή τον υποκριτή, παρακολουθεί το κείμενο και αντιδράει ανάλογα με τα ακροώμενα. Είναι απαραίτητη η παύση γιατί ξεκουράζει τον ακροατή και του ζωογονεί το ενδιαφέρον, για αυτό και πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτερα. Όταν μάλιστα δε σημειώνεται από τη στίξη τότε είναι που επιβάλλεται να διακρίνουμε το ακριβές σημείο της παύσης. Ακολουθεί μία σειρά από περιπτώσεις σχετικές: 1) Στις καταστάσεις που εκφράζουν απειλή, σαδισμό, ερωτικό πάθος, οργή, εκνευρισμό, σύγχυση, αδυναμία, ασθενικότητα, μεγάλη σκέψη, κατάπληξη, δειλία, μίσος, αδικία, ξάφνιασμα απότομο, έκσταση, θαυμασμό, φόβο, αμνησία, διερεύνηση περιβάλλοντος ή πλήθους κλπ., όπου ο λόγος διακόπτεται σε πολλά σημεία του. Αν μάλιστα η διακοπή γίνει με πλήρη άπνοια, (βλ. λέξη) τότε ο σκοπός της παύσης θα δικαιωθεί απόλυτα και η αισθητική συγκίνηση που θα δημιουργήσει θα είναι σημαντική, π.χ.: Θα σου ’λεγα πατέρας μου αν δεν ήσουν... πως βγήκες άπ' τα λογικά σου! Σοφοκλής, Αντιγόνη Θα πρέπει να βρει εδώ να τον υποδεχθούν αληθινούς φίλους του λαού. Δ. Ρώμας, Τρεις κόσμοι

Σελίδα

11

Αντιπολίτεψη στο σπίτι μου... δε θέλω Γρ. Ξενόπουλος, Στέλλα Βιολάντη 2) Στα διαλογικά μέρη μετά από απρόσμενη ερώτηση, για να φανερωθεί πιο ανάγλυφα η άγνοια, η αμφιβολία, η απώλεια μνήμης, η συγκέντρωση της σκέψης, η φοβία, η αναποφασιστικότητα, η υπεκφυγή, η ευθύνη κλπ..

3) Για να χαρακτηρίσουμε μία κατάσταση, ένα πρόσωπο, ένα πλήθος ή κάποιο γεγονός με μία χειρονομία ή κίνηση, που συνηθέστατα εκδηλώνεται πριν από το λόγο, π.χ.: ...μην σου δώσω καμιά ανάποδη! Λαϊκή έκφραση Ήθελα να τη θαυμάζω καλλιτεχνικώς!... Γρ. Ξενόπουλος, Πειρασμός 4) Στα έντονα πάθη, στις μεγάλες, συγκινήσεις όπου κάτω από την επήρειά τους αδυνατεί το άτομο να συνεχίσει το λόγο του, που τον αντικαθιστά ο λυγμός, ο στεναγμός ή το πάγωμα, με την πλήρη αδράνεια και σιωπή.

5) Στην υπνηλία, σε ορισμένες αρρώστιες, στα βαθιά γεράματα και στις τελευταίες στιγμές, που οι λέξεις βγαίνουν χωριστές, αργά, σβηστά, μηχανικά κατά κοντά διαστήματα.

6) Σε περιπτώσεις ανακοπής ή συγκοπής, όπου και αυτή η ίδια η λέξη κόβεται στα δύο από το ξαφνικό γεγονός, π.χ.: Πά-ψε! Τρελ-λέ!... Σκύ-λε! Μά-να!...

7) Όταν αλλάζει το νόημα, με τη διαδοχή τετράστιχων ή παραγράφων.

8) Ύστερα από τεχνητό ξέχασμα, για λόγους έμφασης.

9) Όταν απευθυνόμενοι σε οκνηρό, αδιάφορο ή ανόητο και θέλουμε να γίνουμε περισσότερο σαφείς, εκφέρουμε τις λέξεις αργά και διακεκομμένα, π.χ.: Αυτό- που- θέλω- να- καταλάβεις- είναι…

10) Για να μην προκύψει παρανόηση με την επιπόλαιη ή λαθεμένη ανάγνωση μιας φράσης, όπου οπωσδήποτε πρέπει να ξεχωριστούν οι λέξεις της, για να μην αντιληφθούμε άλλο αντί άλλου, π.χ.: α) και μ’ άλλον εζωγράφιζε... β) και μάλωνε, εζωγράφιζε... γ) Κεμάλ δεν εζωγράφιζε... δ) και μάλλον εζωγράφιζε...

11) Στη ρητορεία όπου, λόγω του μεγάλου χώρου, του άνισου επίπεδου των ακροατών, των μεγάλων αποστάσεων και του αργού ρυθμού, οι λέξεις πρέπει να διαχωρίζονται έτσι που να φτάνουν αυτούσιες ίσαμε τον τελευταίο ακροατή.

12) Σε κείμενο δυσνόητο με λέξεις δύσχρηστες, που τις εκφέρουμε αργά και χωριστά για την απόλυτη κατανόησή τους.

13) Στην υπαγόρευση όταν σταματάμε ανάμεσα στις λέξεις και πολλές φορές κι ανάμεσα στις συλλαβές τους, όταν (οι λέξεις) είναι ξενικές, ασυνήθιστες και πρέπει να ακουστούν καθαρότατα, π.χ.: Pul-mo-se-rum Υ-φα-λο-κρη-πί-δα 14) Σε μερικά γυμναστικά παραγγέλματα, όπως π.χ. εμπρός μαρς, όπου σταματάμε ύστερα από τη λέξη εμπρός, για να πάρει το σώμα την απαιτούμενη κλίση και μετά αναφωνούμε μαρς.

15) Για να μην προηγηθεί αηδία από την ένωση δύο λέξεων, π.χ. της καταδρομής, οπότε μ’ ένα μικρό σταμάτημα έπειτα από το της, ασφαλιζόμαστε.

16) Όταν ο σύνδεσμος και συνδέει δύο προτάσεις, π.χ.: Και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα και πιαίνεις στο μονάρχην Αρταξέρξην, ή κάποιο άγνωστο άρωμα με μεθά και μία αίγλη αστραφτερή μού γλυκαίνει τα μάτια. Π. Δημητρακόπουλος, Σιδηρά διαθήκη 17) Πριν από το διαζευκτικό σύνδεσμο ή, π.χ.: Ομολογείς ή αρνείσαι πως δεν το ’χεις εσύ κάμει; Σοφοκλής, Αντιγόνη ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Σελίδα

12

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ του Άγγελου Αλιμπέρτη

1) Κείνο τον καιρό στην Κέρκυρα γίνεται αυτό το επεισόδιο: Ένα αυστριακό καράβι ξεφόρτωσε στο νησί ντουφέκια και πολεμοφόδια για λογαριασμό της Τουρκίας, να τα μεταφέρουν στην Αλβανία. Η Ρωσία που δεν τα πήγαινε καλά με την Τουρκία, ζήτησε να της παραδώσουν. Ο Κανάρης το βρήκε σωστό. Αγριέψανε οι Τούρκοι και φοβέρισαν πως θα στέλνανε πολεμικό καράβι για να παραλάβουν τα ντουφέκια και τα πολεμοφόδια. Του Ψαριανού το αυτί πού χαμπάριζε τέτοιες φοβέρες! Και μάλιστα τούρκικες!... Ξύπνησε μέσα του πάλι ο τουρκομάχος μπουρλοτιέρης. Προστάζει αμέσως να φύγουν για την Κέρκυρα τα δύο πολεμικά καράβια «Βασιλεύς Γεώργιος» και «Βασίλισσα Όλγα». Σε λιγάκι ο υπασπιστής του, του φέρνει να υπογράψει τη σχετική διαταγή. Του τη διαβάζει κι αυτός συμπληρώνει: - Να γράψεις κάτω απ’ τη διαταγή, να μην γυρίσουν πίσω τα καράβια μας, αν δε βουλιάξουν το τουρκικό! Τα χάνει ο αξιωματικός.

- Ναύαρχέ μου, αυτά δεν είναι δυνατόν να γραφτούν κάτω από ένα επίσημο έγγραφο.

- Κάνε αυτό που σου λέω γω, του μιλάει αυστηρά και χτυπάει τη γροθιά στο γραφείο του. Μουδιασμένος βγαίνει απ’ το υπουργικό γραφείο ο υπασπιστής. Πηγαίνει και βρίσκει μερικούς

ανώτερους αξιωματικούς, για να μεσολαβήσουν να μην αναφέρει στο έγγραφο αυτά που ήθελε ο Υπουργός του. Με χίλια βάσανα καταφέρανε αυτοί να τον κάνουν να υποχωρήσει. Μόλις οι Τούρκοι μάθανε πως τα δύο πολεμικά τράβηξαν για την Κέρκυρα, τα χρειάστηκαν. Όπως πάντα, έμεινε η φοβέρα τους, χωρίς να την ξεπληρώσουν…» (Τάκη Λάππα, ΚΑΝΑΡΗΣ Ο ΜΠΟΥΡΛΟΤΙΕΡΗΣ) 2) «Να ξέρετε πως αν τρέξουμε να σώσουμε την Μακεδονία, η Μακεδονία θα μας σώση. Θα μας σώση από την μετριότητα και από την ψοφοσύνη, θα μας λυτρώσει από τον αισχρό τον ύπνο, θα μας ελευθερώση. Αν τρέξουμε να σώσουμε την Μακεδονία, εμείς θα σωθούμε». Ίων Δραγούμης, Μαρτύρων ηρώων και αίμα, σ. 5. (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Μ. Κεκροπουλου-Γ. Χαρωνίτης)

«Ο θάνατος του στρατηγού Καραϊσκάκη» στην Θεσσαλονίκη

Το έργο του «Ο θάνατος του στρατηγού Καραϊσκάκη», θα παρουσιάσει ο Γιάννης Χατζής επετειακά το Σάββατο 17 Μαρτίου και ώρα 7 μ. μ. στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης. Το έργο θα παιχτεί για πρώτη φορά και είναι μια προσπάθεια του καλλιτέχνη να αποδώσει πιστά τα γεγονότα και τα πρόσωπα εκείνων των τραγικών για τον ελληνισμό ημερών, στον μπερντέ του Καραγκιόζη. Πρόκειται για μια πολυπρόσωπη παράσταση, που διανθίζεται με δημοτικά τραγούδια και ποιήματα. Για την παράσταση κατασκευάστηκαν νέες φιγούρες και σκηνικά. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι δυο από τις τρεις πράξεις του έργου διαδραματίζονται πάνω στο κατάστρωμα πλοίων και χρειάστηκε ιδιαίτερη προσπάθεια για να αποδοθεί το απαιτούμενο ντεκόρ. Η επετειακή αυτή παράσταση είναι η τελευταία σειράς ηρωικών παραστάσεων που ο Γιάννης Χατζής έγραψε και παρουσίασε. Μερικές από αυτές είναι: «Γραικός, Γενίτσαρος και Βενετσιάνος», «Ο χαλασμός της Νάουσας», «Ο Εμμανουήλ Παπάς και ο ξεσηκωμός της Χαλκιδικής», «Ο Μάρκος Μπότσαρης», «Η σφαγή των Προξένων», «Ρήγας Φεραίος», «Η σπηλιά του Κατσαντώνη», «Το όνειρο του Οδυσσέα Ανδρούτσου», «Ο Καραγκιόζης καντηλανάφτης στο Αρκάδι», «Οι Δροσουλίτες», «Ροδάνθη η Κριτσιωτοπούλα», «Το κρυφό σχολείο», «40 παλικάρια από την Λεβαδιά», «Η νίλα του Δράμαλη στα Δερβενάκια». Γιάννης Χατζής

Σελίδα

13

Η Μ [Σημ. Εκδ.: Από το διαδίκτυο έφτασε στα χέρια μας μια ΣΙ ΣΗ παρέμβαση του Ε.Ε.Τ.Ε.] Η ΧΡ ΒΑ Μ Για τις παραστάσεις Ελληνικού Θεάτρου Σκιών στα σχολεία ΙΑ Μ ΑΡΕ Το Δ.Σ. του Ε.Ε.Τ.Ε. (Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος) έκανε Π παρέμβαση προς το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων με θέμα τις

παραστάσεις ελληνικού Θεάτρου Σκιών στα σχολεία, επισημαίνοντας μεταξύ άλλων τα εξής: «Αναγνωρίζοντας την καλλιτεχνική, ιστορική και παιδαγωγική σημασία του ελληνικού Θεάτρου Σκιών προτείνουμε: Τη συγκρότηση αρμόδιου θεσμικού οργάνου του Υπουργείου Παιδείας, που θα χορηγεί άδειες για πραγματοποίηση θεαμάτων στα σχολεία και τα κριτήρια θα έχουν παιδαγωγικό και καλλιτεχνικό χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσαν να υπάρξουν δράσεις προώθησης και προβολής της συγκεκριμένης τέχνης με παραστάσεις σε σχολεία, που θα χρηματοδοτούνταν από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους για τον πολιτισμό. Οι παραστάσεις του Θεάτρου Σκιών δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με εμπορικά κριτήρια αλλά ως καλλιτεχνική δημιουργία και ως ένα σημαντικό στοιχείο του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Οι καλλιτέχνες του Θεάτρου Σκιών θα πρέπει να τύχουν μέριμνας από την Πολιτεία ώστε να διευκολυνθεί η δραστηριότητά τους σε καλλιτεχνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Λόγω έλλειψης σταθερού εισοδηματικού πόρου θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με αμιγή καλλιτεχνικά και παιδαγωγικά κριτήρια και να αναγνωριστούν ως φορείς μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας που έχει μεγάλη σημασία για την διατήρηση της συνείδησης της ιστορικής συνέχειας της κοινωνίας μας».

To Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού και Εθνική Επιτροπή της Διεθνούς Ένωσης Πλαστικών Τεχνών (ΑΙΑΡ/UNESCO). Είναι αυτοδιοικούμενο Ν.Π.Δ.Δ. από τους εικαστικούς καλλιτέχνες. Διοικείται από ενδεκαμελές Δ.Σ. που το εκπροσωπεί. Όλα τα μέλη του Ε.Ε.Τ.Ε. έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, εφόσον είναι ταμειακώς εντάξει.

MIA [Σημ. Εκδ.: Χωρίς να γνωρίζουμε το πλήρες κείμενο της επιστολής του Ε.Ε.Τ.Ε. δημοσιοποιούμε την απάντηση που έλαβε ΑΠΑΝΤΗΣΗ αυτό από το Υ.Π.Ε.Θ.:] Aπάντηση του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Αρ. Πρωτ. Φ20.2/15983/Δ2/31-1-2018: Σε απάντηση, της με αρ. πρωτ. 1697/21-11-2017 επιστολής σας, με θέμα «Παραστάσεις Ελληνικού Θεάτρου Σκιών στα σχολεία» σας ενημερώνουμε ότι η εγκύκλιος με αρ. πρωτ. 116691/ Γ7/20/09/2010, την οποία αναφέρετε στην επιστολή σας δεν ισχύει. Από τη Διεύθυνση Σπουδών, Προγραμμάτων και Οργάνωσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης εκδίδεται κάθε χρόνο εγκύκλιος, η οποία ορίζει τα σχετικά με την παρακολούθηση θεαμάτων από μαθητές και μαθήτριες εντός σχολικού ωραρίου. Συγκεκριμένα, κατά το τρέχον σχολικό έτος 2017-2018 ισχύει για τα σχολεία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης η με αρ. πρωτ. Φ1/170346/Δ2/11-10-2017 εγκύκλιος με θέμα «Παρακολούθηση θεαμάτων από μαθητές/τριες εντός σχολικού ωραρίου», την οποία σας επισυνάπτουμε. Επισημαίνουμε ότι στον πίνακα αποδεκτών της εγκυκλίου περιλαμβάνεται και το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών. Ο ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΣ [Σημ. Εκδ.: Η εγκύκλιος, που παραθέτει το Υ.Π.Ε.Θ, λέει σχεδόν τα ίδια με τις προηγούμενες των χρόνων της κρίσης. Καμιά αναφορά στα λεγόμενα και στην πρόταση του Ε.Ε.Τ.Ε.]

Σελίδα

14

ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΑΠΟΚΡΕΩ ΤΟ ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΟΙ …… ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΚΤΕΣ

ΤΑΣΟΥ ΚΟΥΖΑΡΟΥ – ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ – ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ Κατά την περίοδο του Τριωδίου, όπως ονομάζεται το εκκλησιαστικό βιβλίο με τους ψυχωφελείς ύμνους και τα κατανυκτικά τροπάρια που κατατείνουν στην ψυχική σωτηρία και την απώθηση των αμαρτημάτων σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, πανάρχαια έθιμα του Ελληνισμού, εκπήγαζαν και εκπηγάζουν επιτρέποντας την κοινωνική αλλά και ατομική εκτόνωση του αρνητικού φορτίου που συσσωρεύει η καθημερινή βιοπάλη και σύγκρουση, τόσο μέσα στην ατομική όσο και στη συλλογική ψυχή. Χοροί, τραγούδια, φαγοπότι, μεταμφιέσεις, δρώμενα, πειράγματα, μιμήσεις, παραστάσεις, η σάτιρα και το σκώμμα 1. ΚΟΥΖΑΡΟΣ στο απώγειό τους συνδράμουν ψυχοθεραπευτικά, αποκαθιστώντας Αχείο Σπύρου Κούζαρου την κοινωνική συνοχή, ώστε ενωμένοι να φωνάξουμε: “Carna Vale”1 Χαίρε κρέας, αποδεχόμενοι την αποχή από την κρεοφαγία (από+κρέως, κρέαος<κρέατος <κρέασος < κρέας)2 τον καθαρισμό και την προετοιμασία για την «μεγάλη τεσσερακοστή» που ενήστευσε και αυτός ο Θεάνθρωπος. Τα κοινωνικά και θρησκευτικά αυτά έθιμα συναντώνται υπό πάσαν έποψιν αξιοσημείωτα και εν Αθήναις επισημαίνει ο Ακαδημαϊκός Δημήτριος Καμπούρογλου3: «Ιδίως κατά τας Απόκρεω ετελούντο εν Αθήναις τα παραδοξότατα ταράματα, τα και ξόανα λεγόμενα, δηλαδή περιφέροντο ξύλινοι ανθρωπίσκοι, ως τα σημερινά περίπου νευρόσπαστα. Ο παίζων τα ξόανα ελέγετο είδωλο, όπως ωνομάζοντο εν γένει εν Αθήναις οι εν τη σημερινή εξευγενισθείση γλώσση ονομαζόμενοι μασκαράδες!» Τα ξόανα, οι ξύλινοι ανθρωπίσκοι περιφέροντο στην Αθήνα από τα είδωλα, δηλαδή τους ανδρεικελλοπαίκτες που ονομάζονται πλέον στα τέλη του 19ου αιώνα μασκαράδες, Υπήρχαν, λοιπόν στην πανάρχαιη παράδοσή μας, οι κούκλες, οι κουτσούνες, τα κουτσούνια και οι παίχτες, τα ξόανα (τα ξύλινα ομοιώματα τω θεών) και τα είδωλα (οι σκιές των αποθανόντων)4,που σαφέστατα μας παραπέμπουν στην αρχαιότητα! και όμως <<…το κουκλοθέατρο ήρθε στην Ελλάδα από την Ιταλία5..» πληροφορία που ως σήμερα δεν έχει διασταυρωθεί «… δε φαίνεται (όμως) να απέχει πολύ από είδηση που μας δίνει ο Νικ. Λάσκαρης6, πως το κουκλοθέατρο το έφερε στην Ελλάδα «άσημος τις ηθοποιός, αλλά την βοήν αγαθός ο εκ Ζακύνθου Ανδρέας Στραβός». Και ο Γ.Β. Τσοκόπουλος7 συμπληρώνει: «Από της Επτανήσου το ξύλινον θέατρον μετεφέρθει κατά το 1870 εις Αθήνας, όπου εισήχθη υπό τινος Πειραιώτου. Η πρώτη του σκηνή εστήθη εν τη πλατεία του Θησείου, όπου σωρηδόν ετράπησαν οι αστοί 2. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΡΑΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ των Αθηνών ….». Δυστυχώς ούτε αυτή η μαρτυρία (ΤΟΛΙΑΣ) “ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΠΕΡΝΤΕ” διασταυρούται από το σωζόμενο τύπο της εποχής! Μ.ΙΕΡΩΝΥΜΙΔΗ σελ. 169 Έτσι, διαμορφώθηκε το αθηναϊκό κουκλοθέατρο

Σελίδα

15

που τα επόμενα χρόνια διαδόθηκε σε όλες τις μεγαλουπόλεις της τότε Ελλάδος. Ενδεικτικά στο Ναύπλιο το 1978, στο Μεσολόγγι το 1882, ενώ το 1883 ο ποιητής Σουρής από το 2ο φύλλο του ΡΩΜΗιΟΥ ΤΟΥ καθιστά τον Φασουλή και τον Περικλή πρωταγωνιστές της σατιρικής του ποίησης, κάνοντας ταυτοχρόνως την εμφάνισή τους και στον Πειραιά. Η Χαλκίδα διασκεδάζει με τον Φασουλή το 1885, με αποκορύφωση το 1888 οπότε πραγματοποιείται περίλαμπρος εορτασμός «της Βασίλισσας της Ζευζεκιάς, της Βασίλισσας της τρέλλας» αποκριάς, την οποία προσφωνεί ο Καραγκιόζης των συνοικιών, ο Περικλέτος της Ανατολής, όπως πλέον αρχίζει να αποκαλείται μαζί με τον Φασουλή του κέντρου σε στίχους του Σουρή. Και ποιος διανέμει το πρόγραμμα του κομητάτου της απόκρεως; Ο αμίμητος φουστανελλάς! Ακούσατε – ακούσατε, φίλοι και συνάδελφοι, ο προάγγελος του Μπαρμπαγιώργου; Ας μη βιάζονται λοιπόν όσοι σπεύδουν να ορίσουν τα γενέθλια του Μπάρμπα μας του Γιώργη το 1897, μηχανικά ,επιπόλαια και λανθασμένα, γιατί η έρευνα αλλού μας οδηγεί! Πέρα όμως από τον Φασουλή του δρόμου με τις αυτοσχέδιες παραστάσεις πάνω από κάρρα, διαμορφώθηκε σταδιακά και ο έντεχνος με κορυφαίους εκφραστές τον Δημοσθένη Μαριδάκη και τον κατά πολλούς μαθητή του, Χρήστο Κονιτσιώτη, που με τον Πασχάλη του επεσκίασε τους πάντες στον καιρό του, μέχρι και του θανάτου του το 1928. Ξεκινώντας και ο ίδιος ο Κονιτσιώτης την καλλιτεχνική του δράση από τον Καραγκιόζη, του αντιπρόσφερε πλήθος παραστάσεων από τον «Λήσταρχο Νταβέλη» και τον «Ανδρέα Πασσαδόρο» ως τον «Δον Ηλία Κολοκύθα» και τον «Δια της βίας γιατρό», με πρωταγωνιστές τον Πασχάλη στο κουκλοθέατρο, τον Καραγκιόζη στον μπερντέ. Οι 35 και πλέον κούκλες του Κονιτσιώτη, αληθινά κομψοτεχνήματα ξυλογλυπτικής, ντυμένες με εξαιρετικά ρούχα της εποχής που είχαν επιμεληθεί η μοδίστρα σύζυγος και η κόρη του, πουλήθηκαν μέσω των μικρών αγγελιών, γιατί το κράτος δια του υπουργείου πολιτισμού αλλά και η επιστήμη δια της λαογραφίας και εθνογραφίας, άργησαν καμμιά εξηνταριά χρόνια να ενδιαφερθούν για το ανεκτίμητο αυτό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, δηλαδή από το 1928 μόλις το 19980! Τι συνέβη όμως με τις κούκλες του Κονιτσιώτη και την τύχη του κουκλοθεάτρου εντωμεταξύ; Οι μαρτυρίες που διέσωσε η ακατάλυτη μνήμη του Καραγκιοζοπαίκτη Σπύρου Κούζαρου, (φωτο 1) είναι άκρως διαφωτιστικές: «Όταν πέθανε ο Χρήστος Κονιτσιώτης το 1928, οι κουκλοθεατράδες της εποχής (Κούζαρος κ.λ.π) νοίκιαζαν τις κούκλες του, που, 3. ΦΩΤΟ ΤΙΤΛΟΥ – ΚΟΥΚΛΕΣ ΚΟΝΙΤΣΙΩΤΗ έχοντας γίνει γνωστές απ’ αυτόν ήταν πόλος έλξης για το θεατρόφιλο αθηναϊκό κοινό. Αργότερα γύρω στα 1930, μερικές από τις κούκλες του αγοράστηκαν σε πολύ ψηλή τιμή για την εποχή από τον πλούσιο Καραγκιοζοπαίκτη Γιάννη Μουστάκα, που συνεργαζόταν με το Σπύρο Κούζαρο. Κούκλες του Κονιτσιώτη πουλήθηκαν από τη γυναίκα του – πιθανόν την ίδια εποχή - στον Πρίμα που υπήρξε βοηθός του Κονιτσιώτη και στον Απόστολο Καραστεργιόπουλο………».8 Ο Απόστολος Καραστεργιόπουλος, (φωτο 2) ο καραγκιοζοπαίκτης γνωστός και ως Τόλιας, αναδείχθηκε και σε τέλειο κουκλοπαίκτη! Σε αυτοβιογραφικό του σημείωμα ο Κούζαρος συμπληρώνει: «…Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας μαζί με τον Ιωάννη Μουστάκα, στο Θέατρο ΚΑΤΣΗ (Κάτσας Σταθμός Λαρίσσης) και στο Θέατρο ΡΕΚΟΡ (τέρμα στην Αχαρνών), μαζί με τον Ανδρέα Νικητόπουλο παίξαμε κουκλοθέατρο με κούκλες του Κονιτσιώτη, που είχε πεθάνει εκείνο τον καιρό, και μαζί με τον Γεώργιο Πολίσσαρο, 4. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΣ 1931 πολύ καλό καραγκιοζοπαίκτη..». Την ίδια περίοδο αναδεικνύονται Αχείο Σπύρου Κούζαρου ως αξιολογότατοι κουκλοπαίκτες οι καραγκιοζοπαίκτες: Διονύσιος

Σελίδα

16

Πάτρας, Παναγιώτης Μιχόπουλος, (φωτο 4) Αργύριος Θούγας, Εμμανουήλ Μανώλαρος, Σωτήρης Πρωτόγερας κ.α. Τα ονόματά τους διασώζει αναμνηστική καρτ – ποστάλ που φιλοτέχνησε ο Σπύρος Κούζαρος, κατόπιν παραγγελίας του φίλου, κουμπάρου και πιστού συνεργάτη του Αργύρη Θούγα. (φωτο 5) Ο Θούγας απομένοντας τελευταίος της μακράς σειράς των ανδρεικελοπαικτών των αθηναϊκών δρόμων και πλατειών κατά τας απόκρεω, προσπάθησε να διασώσει το έθιμο. Με οδηγό την προαναφερθείσα καρτ-ποστάλ η εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 21ης Φεβρουαρίου 1975, γράφει τα εξής: «ΗΤΑΝ ΚΑΠΟΤΕ οι απόκριες (λαϊκό πανηγύρι), όπως σημειώνεται και στην αναμνηστική κάρτα που εικονίζει το υπαίθριο πάλκο του Φασουλή της εποχής του 30. Το αποκριάτικο κουκλοθέατρο το στήναμε σε χαρακτηριστικά και πολύβοα σταυροδρόμια της Αθήνας: στο φανάρι του Διογένη, στην Αγία Σωτήρα Πλάκας και έξω από την Μητρόπολη.

5. ΑΡΓΥΡΙΟΣ ΘΟΥΓΑΣ Οι παραστάσεις ήταν συνεχείς από το μεσημέρι, ως αργά την νύχτα. Αχείο Σπύρου Κούζαρου Η υπαίθρια σκηνή, απ’ όπου ο Φασουλής σατίριζε του κυβερνώντες και αναστέναζε για τα πάντοτε καλύτερα φευγάτα χρόνια, ήταν ένα τετράγωνο παραβάν. Έμπαιναν μέσα ένας-ένας και εναλλασσόμενοι οι καλλιτέχνες, σε ανάταση χέρια κουνούσαν τις μαριονέττες που έλεγαν καλαμπούρια και αλληλοσυμπλέκονταν με ρόπαλα, γκλίτσες και ηχηρότατα χαστούκια. Γύρω από τη σκηνή δυο-τρείς παλιάτσοι κρατούσαν τα χωνιά των εισπράξεων. ‘Ηταν οι λεγόμενοι γράπες, εκείνοι που γραπώνανε τις συνεισφορές των θεατών…… Όλες αυτές οι εκδηλώσεις σταμάτησαν τα πρώτα μετά τον πόλεμο χρόνια «Δεν τα θέλει τέτοια πράγματα ο τουρισμός, μας είπαν και μας απέπεμψαν, όταν ζητήσαμε και ξαναζητήσαμε τις σχετικές άδειες». Είπε ο γνωστός στους παλαιότερους καλλιτέχνης κύριος Α. Θούγας….».(φωτο 6) Κατ’ αυτό τον τρόπο, φίλοι και φίλες του Καραγκιόζη και του κουκλοθεάτρου, τελείωσε ο υπαίθριος αποκριάτικος φασουλής και απέμεινε μόνο στα Καραγκιοζοθέατρα, να ψυχαγωγεί απ΄τη σκηνούλα του που βρισκόταν δίπλα στη πεντάμετρη του Καραγκιόζη στα μεταπολεμικά χρόνια, καλύπτοντας το μισάωρο από τη δύση του ηλίου μέχρι που νύχτωνε καλά, για ν’ αρχίσει στο φωτισμένο πανί η καλοκαιρινή παράσταση του Θεάτρου Σκιών! Γειά σας – Γειά σας και καλές μακαρονάδες και Καλή Σαρακοστή, που έλεγε και ο Πασχάλης, Σημειώσεις – Βιβλιογραφία 1. Caro, carnis θηλυκο = κρέας, σάρξ Vale: ως ασπασμός των απερχομένων = έρρωσο, χαίρε, υγίαινε (valeo2 = χαίρω) 2. Το σ και το τ μεταξύ δύο φωνηέντων αποβάλλονται, το α+ο συναιρούνται σε ω 3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ, τόμος Α’ σελ.

244, α’ Κοινωνικά Έθιμα 4. Δες ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ, Ραψωδία Ψ’ στιχ.

71κε και ΟΔΥΣΣΕΙΑ Ραψωδία λ’ 5. ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΑ Πελλοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, ανάτυπο τόμος 2, Ναύπλιο 197980 6. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝ ΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ, τόμος 2ος σελ.212 Αθήναι 1939 7. Ο ΦΑΣΟΥΛΗΣ σελ, 213-17, ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΙΕ’ τόμος, φυλλάδιον 3 Νοέμβριος 1892 8. ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΑ, όπου προηγουμένως σελ. 48 6. ΚΑΡΤ ΠΟΣΤΑΛ

Σελίδα

17

Περί Παιδείας:

«Το κουκλοθέατρο στη σύγχρονη Εκπαίδευση» Η εκπομπή «Περί Παιδείας», ένα χρόνο μετά το αφιέρωμά της στο Θέατρο Σκιών και τον Καραγκιόζη στην Εκπαίδευση (μια εκπομπή με τους επαγγελματίες καραγκιοζοπαίχτες Φώτη Πλέσσα, Χρήστο Πλέσσα και Θωμά Αθ. Αγραφιώτη), επιστρέφει και πάλι στις παραστατικές τέχνες στην εκπαίδευση και συγκεκριμένα τώρα στο κουκλοθέατρο, με καλεσμένους τον Μάκη (Γεράσιμο) Μουρελάτο (κουκλοπαίχτη και κατασκευαστή κούκλας) και τον Θωμά Αθ. Αγραφιώτη (καραγκιοζοπαίχτη, Δρ. Παιδαγωγικής). Θέμα της εκπομπής: «Το Κουκλοθέατρο στην Εκπαίδευση». Στο πρώτο (θεωρητικό) μέρος της εκπομπής, αναλύθηκαν θέματα, όπως: 1) Το κουκλοθέατρο στην Ελλάδα και όλο τον κόσμο. 2) Το κουκλοθέατρο σε σχέση με τον Καραγκιόζη και το Θέατρο Σκιών. 3) Το κουκλοθέατρο στην Ελλάδα του σήμερα και ιδίως στην Πάτρα. 4) Το κουκλοθέατρο στο Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας. 5) Το κουκλοθέατρο στην εκπαίδευση, με το πρώτο μέρος να κλείνει με την ενότητα «ΕτυμολογίαΓνώμων». Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, παρουσιάζονταν πλάνα από φωτογραφίες με φιγούρες Θεάτρου Σκιών και κούκλες του Μάκη Μουρελάτου, όπως επίσης και αποσπάσματα από εργαστήρια κατασκευής κούκλας για κουκλοθέατρο σε παιδιά, που πραγματοποίησαν οι Μάκης Μουρελάτος και Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης, στις 30 Ιουνίου 2016, στο Παλαιό Νοσοκομείο Πάτρας και στα πλαίσια του τότε Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας. Στο δεύτερο (πρακτικό) μέρος, ο Μάκης Μουρελάτος παρουσίασε μια ενδεικτική τεχνική κατασκευής κούκλας, δηλαδή το πώς να κατασκευάσουμε κεφάλι κούκλας σε πέντε λεπτά. Ακολούθησε ειδική αναφορά στο ρεπερτόριο του κουκλοθεάτρου, με παρουσίαση αποσπασμάτων από την πετυχημένη παράσταση κουκλοθεάτρου «Ο Ποντικός και η Κόρη του», που παρουσιάστηκε στις 28 και 29 Ιουνίου στο Παλαιό Νοσοκομείο Πάτρας και στα πλαίσια του τότε Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας, πριν δηλαδή από τη διεξαγωγή των προαναφερθέντων εργαστηρίων. Η διασκευή του έργου ήταν του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη, από το ομώνυμο, παλιό και ξακουστό, λαϊκό παραμύθι, ενώ τις κούκλες εμψύχωναν οι: Μάκης Μουρελάτος, Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης και ο καραγκιοζοπαίχτης Κωνσταντίνος Λαλιώτης. Τα συμπεράσματα της παραπάνω συνέντευξης εστιάζουν στην ιδιαίτερα σημαντική συνεισφορά αυτής της πανάρχαιας μορφής τέχνης στην εκπαίδευση, στην ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία αυτών των παραστάσεων, αλλά και στην πολύ μεγάλη ανάγκη η Ελληνική Εκπαίδευση να

Σελίδα

18

επενδύσει περισσότερο σε τέχνες όπως το κουκλοθέατρο ή το Θέατρο Σκιών και γενικότερα στην τέχνη, η οποία, για διάφορους λόγους, είναι σχετικά παραγκωνισμένη στο χώρο του Δημοτικού Σχολείου και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Η τελευταία διαπίστωση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, ειδικά για τη σύγχρονη εποχή, με αποδέκτες όλους αυτούς που κατέχουν νευραλγική θέση στο χώρο της Εκπαίδευσης, ώστε να σεβαστούν περισσότερο τις ανωτέρω τέχνες, οι οποίες εκτός των άλλων παίζουν σπουδαίο ψυχοπαιδαγωγικό και ψυχοθεραπευτικό ρόλο. Στη νέα ενότητα της εκπομπής «Ματιές στο σχολείο του μέλλοντος» με την Πανωραία Μακρή, έγινε παρουσίαση των Persona Dolls, μια πρωτοβουλία της σχολικής συμβούλου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης νηπιαγωγών, κ. Κατερίνας Καζέλα. Οι κούκλες με ταυτότητα ετοιμάζονται, για να μπουν στις τάξεις και να επεξεργαστούν θέματα διαφορετικότητας, που έχουν επιλέξει οι εκπαιδευτικοί και αφορούν ζητήματα που υπάρχουν στην ομάδα ή στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Οι υπέροχες αυτές κούκλες (σε μεγάλο μέγεθος και από φυσικά υλικά) έχουν τη δικιά τους προσωπικότητα, το δικό τους ιδιαίτερο χαρακτήρα, μοιάζουν με μικρά παιδιά και κάθε μία έχει τη δική της μοναδική ιστορία! Οι Persona Dolls αποτελούν μια καινοτόμα αντίληψη για τη χρήση της κούκλας στην παιδαγωγική διαδικασία! Είναι ίσως η πρώτη φορά που οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν την κούκλα σαν διαμεσολαβητή στην τάξη, την κούκλα που δεν είναι παιχνίδι για τα παιδιά, αλλά πολυεργαλείο για τον παιδαγωγό, που μπορεί να "κερδίσει την εμπιστοσύνη της", να ακούσει όλα όσα του ψιθυρίζει μυστικά, και να αναζητήσει λύσεις, για όλα εκείνα που τη στεναχωρούν και τη βασανίζουν, αλλά δεν μπορεί εύκολα να διαχειριστεί και να αντιμετωπίσει... Με τον τρόπο αυτό, η κούκλα αποκτά έναν ιδιαίτερο ρόλο στην τάξη και γίνεται πολύτιμος σύμμαχος για τον εκπαιδευτικό στην καταπολέμηση της κάθε μορφής βίας και εκφοβισμού, στην άρση των στερεοτύπων και στην αλλαγή στάσης και αντίληψης απέναντι σε διάφορα θέματα. Σε κάθε εκπομπή μας, η νέα ενότητα με τίτλο: "Οι μαθητές προτείνουν", σε συνεργασία με το Φροντιστήριο Γνώμων στις Σέρρες! Η εκπομπή προβλήθηκε την Τρίτη 20/02/2018, στις 22.00, στην Ολυμπιακή Ραδιοφωνία Τηλεόραση! Μπορείτε να την παρακολουθήσετε στο: https://www.youtube.com/watch?v=Yh-k4_pSgeE&index=53&list=PLIuA_lhPx1N2tMfXG2THxUR_gTqxHGG3F Μαρία Καραγγελή

Σελίδα

19

Την ημέρα αυτή, όπου παίζεται παράσταση Θεάτρου Σκιών, διαβάζονται κάθε φορά μηνύματα που γράφουν ο Πρόεδρος του Σωματείου, οι ίδιοι οι καραγκιοζοπαίχτες ή εξέχουσες προσωπικότητες. Οργανώνονται ημερίδες και διαλέξεις, ενώ στα μόνιμα θέατρα Θεάτρου Σκιών η είσοδος είναι ΕΛΕΥΘΕΡΗ. Το μήνυμα του Προέδρου Κάθε χρόνος που περνάει, βλέπω το Θέατρο Σκιών να απειλείται από τον αφανισμό του. Πριν χρόνια, μου τα ’λεγε και ο μάστοράς μου ο Βάγγος και τότε φιλονικούσαμε. Σήμερα, σε όποιον εμπιστεύτηκα εγώ ο ίδιος τους δικούς μου φόβους, πήρα τις ίδιες, παλιές, δικές μου αυθάδεις απαντήσεις.

Τι είναι αυτό που με τρομάζει; Το ψάχνω στους αριθμούς παραστάσεων που καταφέρνω να παίξω κάθε χρόνο. Τους ψάχνω στα αποτυχημένα επιχειρούμενα νέα σενάρια παραστάσεων από εκείνους που εμπορεύονται το θέαμα στα κυριακάτικα πρωινά. Το ψάχνω στο θράσος των πιτσιρικάδων που με το τσόφλι του αυγού στα μαλλιά τους καμώνονται με αυθάδεια ότι παίζουν Καραγκιόζη. Το ψάχνω στον εκφυλισμένο ατομικισμό μακριά από το συλλογικό, για τρία ευρώ το μήνα συνδρομή. Το ψάχνω στους μοναχικούς δρόμους που διαβαίνουν κάποιοι, στα σκαλιά του Μέγαρου Μουσικής, των διάφορων ιδρυμάτων Μείζονος Ελληνισμού, Νιάρχου, Κακογιάννη, που κάποιοι κατάφεραν και ανέβηκαν, ενώ απουσιάζουν από κάθε συλλογική προσπάθεια. Το ψάχνω στην απρόβλεπτη αδιαφορία των γενεών για μια τέχνη που αγαπούν οι άνθρωποι όταν είναι μικροί, αδιαφορούν και την φτύνουν όταν είναι στην προεφηβείαεφηβεία και την ξαναανακαλύπτουν, όταν γίνουν πια μεσήλικες. Σε κάθε αναζήτηση του «γιατί» καταλογίζω τις ευθύνες σε εμάς τους ίδιους, τους μύστες της τέχνης. Δεν ζηλεύουμε άδολα τους επιτυχημένους, αλλά τους φθονούμε. Δεν προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι από έναν καλό καλλιτέχνη, αλλά να τον μειώσουμε στα μέτρα μας. Ο μεγαλύτερος εχθρός τής κάθε τέχνης είναι ο ατάλαντος. Αυτός θα προσπαθήσει να σπείρει το μίσος και το διχασμό, κάτι που στις μέρες μας απλώνεται σε όλα τα επίπεδα, κοινωνικά, πολιτιστικά, πολιτικά. Απομονώστε λοιπόν τους ατάλαντους. Αδιαφορήστε για τους δήθεν κριτικούς με σκοπιμότητες. Σταματήστε το μύλο των άσκοπων αντιπαραθέσεων, των εσκεμμένων καταγγελιών, των προσωπικών επιθέσεων μέσω τρίτων.

O Πρόεδρος Πάνος Καπετανίδης Ένα ακόμα παράδοξο είναι η μειωμένη εκτίμηση

Σελίδα

20

αρκετών νέων εκπαιδευτικών. Παρά την τετραετή πια φοίτηση στο πανεπιστήμιο, με ειδικά μαθήματα που διδάσκονται σε αυτό, με την εισαγωγή πλέον του Θεάτρου Σκιών στα σχολικά βιβλία, αποπνέουν μια αντιπάθεια για την τέχνη. Δεν γνωρίζουν ή δεν υποψιάζονται τον παιδαγωγικό ρόλο που μπορεί να παίξει αυτή η μορφή τέχνης στη σχολική ηλικία. Δεν γνωρίζουν ότι ο Καραγκιόζης είναι αυτός που πρωτομίλησε στους Έλληνες για τους ήρωες του ’21, για τον Μέγα Αλέξανδρο, για τα κατορθώματα της αντίστασης στην κατοχή, υψώνοντας μάλιστα με κίνδυνο της ζωής του καραγκιοζοπαίχτη την Ελληνική σημαία. Φέτος έχει αποφασιστεί από την Ε.Ε. να ονομαστεί το 2018 ως έτος Ευρωπαϊκής Παράδοσης. Θα ήταν μια ευκαιρία το Υπουργείο Παιδείας να προωθήσει τις ελληνικές παραδόσεις, με έμφαση στη μοναδική στο είδος της παραδοσιακή-λαϊκή μας τέχνη, την τέχνη του Θεάτρου Σκιών. Δυστυχώς και από την μεριά της Ένωσης, δεν υπάρχει καμία ειδική χρηματοδότηση. Θα κάνουμε λοιπόν ό,τι κάνουμε πάντα. Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε ΜΟΝΟΙ μας, με όσους θέλουν να σταθούν συμπαραστάτες. Το κυριότερο όμως είναι να προσπαθήσουμε να κάνουμε πάντα καλά τη δουλειά μας. Και μην ξεχνάτε ότι η Ιστορία γράφεται από τους παρόντες. Το σύνθημα του ηλεκτρονικού περιοδικού είναι: «Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω»! Αθήνα, Τετάρτη, Δευτέρα, 26 Φεβρουαρίου 2018 Πάνος Καπετανίδης Πρόεδρος του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών

Α ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ Ι Δ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ι Ξ ΤΟ Ο « Ο Κ Α Ρ Α Γ Κ Ι Ο Ζ Η Σ Μ Α Σ » Α Τ Σ ΟΝ 1 0 0 τ ε ύ χ η π ρ ι ν : ΧΡ Τεύχος 21, Μάρτιος 2009, εξώφυλλο Τεύχος 21, Μάρτιος 2009, εξώφυλλο «Ο Καραγκιόζης στο Μπαράκι του Βασίλη (Διδότου 3, Κολωνάκι). Τρεις νέοι και σύγχρονοι καλλιτέχνες του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, ο Άγγελος Αλιμπέρτης, ο Κωνσταντίνος Κουτσουμπλής και ο Μιχάλης Ταυλάτος, συναντιούνται επί σκηνής, για να ζωντανέψουν μνήμες και όνειρα σκιών, μέσα από τη φωνή, το λόγο και την κίνηση των φιγούρων τους». http://www.karagkiozis.com/MARTIOS_09.pdf

Σελίδα

21

Καραγκιοζο-σταυρόλεξο ΛΥ Σ Η τ ε ύ χ ο υ ς 1 2 0

ΔΩΡΙΣΤΕ ΜΙΑ ΦΙΓΟΥΡΑ σαν συλλεκτική στο αρχείο του Σωματείου. Όσα μέλη ή φίλοι του Σωματείου, έχουν την ικανότητα να κατασκευάζουν φιγούρες, σκηνικά, ρεκλάμες ή έχουν στην κατοχή τους υλικό σχετικό με το Θέατρο Σκιών (συλλεκτικό ή καινούργιας κατασκευής), καλούνται να ενισχύσουν το Ιστορικό Αρχείο του Σωματείου, κάνοντας μια τέτοια δωρεά.

Συμβάλλετε στην οικονομική στήριξη του Σωματείου! Κάνετε κατάθεση στην Τράπεζα Eurobank, Αριθμός λογαριασμού:

IBAN: GR0802600620000170200632294

Σελίδα

22

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

ΚΑΘΕΤΑ

3-1-1999

2. Έγραψε για την κοιτίδα του εξελληνισμένου Καραγκιόζη 5. Έγραψε το δεύτερο κείμενο για τον Καραγκιόζη στο μουσείο 7. Δημιουργός των φιγούρων στο εξώφυλλο 9. Επιμελήτρια του αφιερώματος και της επιλεκτικής βιβλιογραφίας

Καραγκιοζο-σταυρόλεξο Tεύχους 121

“7 Hμέρες της Καθημερινής” 1. Έγραψε για τη συλλογή Whitman/Rinvolucri 3. Έγραψε δύο κείμενα περί ζωγραφικής και οπτικών/ηχητικών τεχνασμάτων 4. Έγραψε δύο κείμενα για τους Έλληνες και τους Τούρκους του μπερντέ 5. Έγραψε το κείμενο: «Aναζήτησέ τον στην ψυχή σου» 6. Έγραψε το πρώτο κείμενο για μια θέση του Καραγκιόζη στο μουσείο 8. Έγραψε για τη μουσική, το χορό και την κίνηση στον Καραγκιόζη 10. Έγραψε ότι: “Kάθε βράδυ νέο έργο...”

11. Έγραψε για τον Καταραμένο Όφι 12. Έγραψε για τις επιδράσεις στο ρεπερτόριο

Σελίδα

23

“Ο Ντούμπας έχει κέφια” Σκίτσα του Κώστα Ντούμπα Τον Διάκο θέλω, για να δω!!!

Τι με κρατάς εις τα δεσμά, γιατί με βασανίζεις;

Σελίδα

24

Γίνεσαι Τούρκος, Διάκο μου, την πίστη σου να αλλάξεις;

Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω!

Σελίδα

25

Τον Διάκο βάλτε στη φωτιά, έτσι θα λυτρωθούμε!

Για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει, τώρα που ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γης χορτάρι!

Σελίδα

26

Ήταν ο Ήρωας Αθανάσιος Διάκος!

Σελίδα

27