Τουριστικόςοδηγός βοΐου 1

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ...

Όσοι έχουν γνωρίσει το Βόιο σίγουρα το φύλαξαν σε κείνη την ξεχωριστή γωνιά της μνήμης, όπου οι αναμνήσεις δεν ξεθωριάζουν εύκολα, αλλά παραμένουν ζωντανές και αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου. Οι αδρές γραμμές των βουνών, η εναλλαγή της βλάστησης, η ποικιλία του ανάγλυφου, το αιώνιο χρώμα της πέτρας, σμιλεμένης με τη μαεστρία των μαστόρων, η ανεπιτήδευτη ζεστασιά αλλά και η αψάδα των ορεσίβιων, τα παραδοσιακά εκλεκτά προϊόντα, τα ανόθευτα έθιμα και οι παραδόσεις, η ιστορία, οι μύθοι… Ένας καμβάς πολύμορφος, με χρώματα, μυρωδιές και ακούσματα, που έμεινε αλώβητος μέσα στους αιώνες και τραβά πάντα σα μαγνήτης τους «μυημένους», όσους δηλαδή έζησαν ή πέρασαν έστω και για λίγο από κει. Είναι οι τυχεροί που δε χρειάζονται έξωθεν καθοδήγηση για να προσεγγίσουν την ψυχή του ξεχωριστού αυτού τόπου, που δεν προσφέρεται για εύκολη τουριστική εκμετάλλευση. Τι γίνεται όμως με τους «αμύητους»; Τις περισσότερες φορές δυστυχώς ακολουθούν τυφλά κάποιους «επαγγελματίες» της τουριστικής προβολής, που διαθέτουν μεν τις τεχνικές, αλλά, καθώς δεν έχουν μόνιμους δεσμούς με τον τόπο, αδυνατούν να πιάσουν το σφυγμό του. Η Οικολογική Κίνηση Ν. Κοζάνης, μια οργάνωση με 20ετή θητεία στην υπεράσπιση των ορεινών όγκων, ανέλαβε το εγχείρημα να φωτίσει και να προβάλει τις ομορφιές του Βοΐου με έναν τρόπο διαφορετικό, βιωματικό. Ακολούθησε μια ζωντανή διαδικασία, η οποία διήρκεσε ένα χρόνο και περιλάμβανε ανοιχτές εκδηλώσεις και συζητήσεις με τους ντόπιους, περιηγήσεις και σημάνσεις παλιών μονοπατιών, βιντεοσκοπήσεις γεφυριών και διαδρομών, καθαρισμούς και εθελοντική εργασία. Καρπός αυτής της διαδικασίας δεν ήταν μόνο ο παρών οδηγός γνωριμίας και ανάδειξης του ιδιαίτερου αυτού τόπου, αλλά και όλο το υλικό προβολής του Άνω Βοΐου. Ήταν επίσης η διαπίστωση ότι ο τόπος κρατά ακόμη δυνάμεις και μνήμες, ώστε να ξεπεράσει τον συνηθισμένο στόχο ενός ακόμη «διατηρητέου» ή ενός «μουσείου της φύσης» και να βάλει τον πήχη πιο ψηλά. Ο Οδηγός λοιπόν αυτός είναι ένα μικρό δείγμα του τι μπορεί να δει και να ζήσει στο Βόιο ο κάθε επισκέπτης, είτε ως απλός τουρίστας, είτε ως απαιτητικός περιηγητής που επιδιώκει μια βαθύτερη γνωριμία με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Στις σελίδες του θα βρείτε πληροφορίες: • για τα πετρόχτιστα γεφύρια του Τσοτυλίου, τη θαυμαστή αρχιτεκτονική και την ιστορία τους • για τα περιπατητικά μονοπάτια του Πενταλόφου και του Βυθού, • για τους παραδοσιακούς οικισμούς του Δήμου Αγίου Κοσμά, • για την περιοχή Επταχωρίου – Ζούζουλης και τα πέτρινα γεφύρια τους • για τις νέες προοπτικές, που ανοίγει στον τόπο η οικολογική οπτική. Στην προσπάθεια αυτή πολλοί στάθηκαν δίπλα στην Οικολογική Κίνηση και τη στήριξαν, είτε μέσα από το θεσμικό τους ρόλο, (τοπικοί Δήμοι, Κοινότητες και Νομαρχία Κοζάνης), είτε ως Σύλλογοι και ομάδες προσφοράς και δράσης των χωριών. Της άνοιξαν τα σπίτια και την καρδιά τους, φιλοξένησαν κι αγκάλιασαν τα μέλη της σαν να ήταν γνώριμοι από τα παλιά. Ας μας επιτραπεί όμως να τονίσουμε και το σημαντικό ρόλο που έπαιξαν σε αυτό το τόσο ξεχωριστό εγχείρημα τα νέα παιδιά της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης: ο Νίκος, ο Πάνος, η Γεωργία, ο Τρύφωνας, η Δάφνη, ο Νικόλας, ο Γιώργος, η Ελίνα, ο Τάσος, ο Λουκάς. Είναι οι άνθρωποι που πίστεψαν σε αυτή την υπόθεση, που έκαναν το Βόιο δεύτερη πατρίδα τους, που συνδύασαν το Internet και το GPS με το φτυάρι και τον κασμά. Είναι οι ακούραστοι εργάτες που έφτασαν ως την ψυχή του μαγικού κόσμου της Πίνδου και με το πάθος και τον ενθουσιασμό τους είναι έτοιμοι να μεταφέρουν κι εμάς εκεί. Ας τους ακολουθήσουμε. Κοζάνη, Μάρτιος 2008 Δρ. Λ. Ι. Τσικριτζής

Επίκουρος καθηγητής ΤΕΙ Πρόεδρος Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης

Ευχαριστούμε :

Τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης, τον Μ. Γκάση (Δήμαρχο Τσοτυλίου), τον Ι. Παπαδόπουλο (Δήμαρχο Αγίου Κοσμά Αιτωλού), τον Γ. Καρούτα (Πρόεδρο κοινότητας Πενταλόφου), τον Ι. Μπαμπούλη (Πρόεδρο κοινότητας Αρένων Γράμμου). Το Εργαστήριο Τεχνολογίας Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας για τη βοήθεια στη σχεδίαση των χαρτών. Τους Πολιτιστικούς Συλλόγους Τρικόρφου, Κυπαρισσίου , Γυναικών Καλλονής, Δασυλλίου, τον Μαγιάνη Αριστοτέλη του Εκπολιτιστικού συλλόγου Βυθού, ιδιαιτέρως την οικογένεια του Ευάγγελου Νικόδημου για τη φιλοξενία των εθελοντών στο Βυθό. Τέλος ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους τους κατοίκους των υπό παρέμβαση περιοχών, για την θερμή υποδοχή με την οποία αγκάλιασαν την δύσκολη προσπάθεια μας.

H HH H H H H H H HH H

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ

Έργο « Δράσεις ενίσχυσης της απασχόλησης ανέργων με την ενεργό συμμετοχή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ).» Α΄ Κύκλος. Κωδικός: 111859 Φορέας Υλοποίησης: Οικολογική Κίνηση Κοζάνης, Υποέργο: 168 1ο Σχέδιο Δράσης Τίτλος: «Ανάδειξη, καθαρισμός και σηματοδότηση τριών ορειβατικών μονοπατιών περιοχής ιδιαίτερου φυσικού κάλλους στο όρος Βόϊο, Κοινότητας Πενταλόφου, Νομού Κοζάνης.» Διοικητικοί Υπεύθυνοι Σχεδίου: Κοζιάκης Νίκος , Αγγέλη Ελένη, Γεωγράφοι – Περιβαλλοντολόγοι

2ο Σχέδιο Δράσης Τίτλος: «Καταγραφή, ανάδειξη και προστασία πέτρινων γεφυριών Δήμου Τσοτυλίου, Νομού Κοζάνης» Διοικητικοί Υπεύθυνοι Σχεδίου: Σταμκόπουλος Νίκος. Μηχανικός Περιβάλλοντος. Μήσσια Δάφνη, Μηχανολόγος Μηχανικός. Επιπλέον προσωπικό: Ευθυμίου Γεώργιος, Μηχανολόγος Μηχανικός.

3ο Σχέδιο Δράσης Σήμανση και καθαρισμός του μονοπατιού σύνδεσης των πέτρινων γεφυριών Κουσιουμπλή, Ζούζουλης και Επταχωρίου, Κοινότητας Αρένων, Νομού Καστοριάς. Διοικητικοί Υπεύθυνοι Σχεδίου : Καλημέρης Πάνος, Οικονομολόγος.

4ο Σχέδιο Δράσης Ανάδειξη και προστασία παραδοσιακών οικισμών Δήμου Αγίου Κοσμά Αιτωλού, Νομού Γρεβενών (Καλλονή – Τρίκορφο – Κυπαρίσσι - Δασύλλιο). Διοικητικοί Υπεύθυνοι Σχεδίου : Καβουρίδου Γεωργία, Αρχιτέκτων Μηχανικός. Επιπλέον προσωπικό: Νικοδήμου Χάιδω.

ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ Ε.Κ.Τ.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ ¢ ¢¦ ¢ § ¡

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ

Τσοτύλι ΤοΤο Τσοτύλι

Το Τσοτύλι είναι μια μικρή κωμόπολη στα δυτικά του νομού Κοζάνης, σε υψόμετρο 840μ. Αποτελεί το διοικητικό και οικονομικό κέντρο του ομώνυμου δήμου. Η φυσιογνωμία της περιοχής και του εδάφους είναι ποικιλόμορφη, ορεινή, λοφώδης, με πολλές βαθιές χαραδρώσεις και δάση. Στα λιγοστά καλλιεργήσιμα εδάφη καλλιεργούνται καπνός και σιτηρά ενώ στα ορεινά ο κόσμος ζει από την κτηνοτροφία. Η όλη περιοχή αποτελεί ένα από τα ομορφότερα κομμάτια του νομού Κοζάνης, λόγω της άγριας φύσης της και τη διατήρηση παραδοσιακών οικισμών και κτισμάτων της.

Ιστορία

Ήταν κάπου στα 1833, όταν με σουλτανικό «Ιραδέ» ιδρύθηκε η εβδομαδιαία αγορά Τσοτυλίου γνωστή ως «Καρί παζάρ», που τελούνταν και τελείται κάθε Σάββατο με μεγάλη απήχηση στην ευρύτερη περιοχή. Εντύπωση προκαλούσε στους επισκέπτες το πλήθος γυναικοπαρεών που συγκεντρώνονταν από τους γύρω οικισμούς για να ψωνίσουν. Για αυτόν τον λόγο όλη η περιοχή είναι γεμάτη από μονοπάτια που οδηγούσαν από κάθε χωριό στο Τσοτύλι. Στα 1871 ιδρύθηκε το Ιστορικό Γυμνάσιο από τη Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Κωνσταντινουπόλεως και στα 1873 ανεγέρθηκε το Γυμνάσιο – Οικοτροφείο, γνωστό ως Τσοτύλειος Σχολή, από την ανωτέρω Αδελφότητα, το οποίο βρισκόταν υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου. Το 1928 ανεγέρθηκε χωριστό διδακτήριο ως προέκταση του παλιού Γυμνασίου-Οικοτροφείου και το 1958 ολοκληρώθηκε η ανέγερση ενός νέου Οικοτροφείου (η σημερινή Μαθητική Εστία Τσοτυλίου) το οποίο και συντηρείται από το 1987 από το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας. Το Τσοτύλι αποτελεί από το 1873 Πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Μακεδονίας αφού εδώ και εκατόν τριάντα χρόνια περίπου λειτουργεί η Τσοτύλειος Σχολή. Μεγάλη η προσφορά στα Γράμματα αφού αποφοίτησαν από αυτό χιλιάδες μαθητές σε δύσκολους καιρούς οι οποίοι διέπρεψαν και διαπρέπουν σε σημαντικούς τομείς της κοινωνίας μας. Η εβδομαδιαία αγορά και το Γυμνάσιο – Οικοτροφείο είχαν σαν αποτέλεσμα το Τσοτύλι να αυξηθεί δημογραφικά και να αποβεί ένα σημαντικό, αξιόλογο εμπορικό και πνευματικό κέντρο όχι μόνο του Βοΐου, αλλά και των γύρω επαρχιών. Από τα παλαιότερα χρόνια αλλά και μέχρι και σήμερα, ως έδρα του Δήμου αποτελεί το διοικητικό, εμπορικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό κέντρο, το οποίο με τις υπάρχουσες και προβλεπόμενες υποδομές είναι πόλος έλξης και κέντρο εξυπηρέτησης για όλους τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Μεγάλο πλήγμα δέχθηκε η περιοχή από τα αντίποινα των κατακτητών του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και τον εμφύλιο που ακολούθησε. Το ορεινό του εδάφους βοηθούσε τη δράση των ανταρτών. Οι καταστροφές σε σπίτια, περιουσίες, ζωές και ψυχές, οδήγησε πολλούς από τους κατοίκους στην μετανάστευση με αποτέλεσμα η περιοχή να χάσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού της. Οι περισσότεροι τόποι υποδοχής ήταν η Θεσσαλονίκη, η Αυστραλία, και ο Καναδάς.

Τα Καστανοχώρια του Τσοτυλίου

Τα καστανοχώρια αποτελούν ένα δίκτυο μικρών και πανέμορφων οικισμών. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι ο Αυγερινός, η Δαμασκηνία, το Πολυκάστανο, η Ζώνη. Η Δαμασκηνιά (Βιντελούστι) είναι ένα από τα μεγαλύτερα Καστανοχώρια του Βοΐου. Βρίσκεται μεταξύ Τσοτυλίου και Άργους Ορεστικού σε υψόμετρο 950 μ. «Ως εκ της θέσεώς του και του επικέντρου αυτού μεταξύ των Καστανοχωρίων», όπως χαρακτηριστικά γράφει ο αείμνηστος καθηγητής Γ. Παναγιωτίδης, «σπουδαίον διεδραμάτισε πρόσωπον κατά τον τελευταίον ιδία εθνικόν αγώνα» (τον Μακεδονικό). Το μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου κοντά στη Δαμασκηνιά θεωρείται από τα σημαντικότερα μεταβυζαντινά (1629) μνημεία της Δυτικής Μακεδονίας.

4

Το χωριό Δαμασκηνιά

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Το Πολυκάστανο (Κλιπίστι) ιδρύθηκε το 1750 στα ριζά του ‘‘Κλέψιου’‘ κάτω από τις θεόρατες κορφές του Παλιοκρημινίου. Εκτός από τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή το Πολυκάστανο είναι γνωστό για τα γλυκά κάστανά του. Στην περιοχή έχουν εντοπισθεί σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα, τα οποία εκθέτονται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κοζάνης. Ο Αυγερινός (Κονστάντσικο) είναι χτισμένος σε υψόμετρο 1.050μ στα ανατολικά αντερείσματα της Βόρειας Πίνδου στους πρόποδες του Βοΐου. Βρίσκεται σε ιδανική τοποθεσία, μέσα σε πλούσια βλάστηση, με περίφημη θέα προς όλη σχεδόν την επαρχία Βοΐου. Από τα μεγαλύτερα και ορεινότερα Καστανοχώρια, εκτός από το ιδανικό κλίμα και τις ασύγκριτες φυσικές ομορφιές, έχει την τέχνη των παλιών μαστόρων αποτυπωμένη στα διώροφα πέτρινα σπίτια και στις εκκλησίες. Η Ζώνη (Ζάντσκο) αποτελεί τον κατεξοχήν ορεινό οικισμό που μας υποδέχεται στην ιδιόμορφη οροσειρά των Οντρίων. Το χωρίο περιτριγυρίζεται από κάθετους βράχους, συνθέτοντας ένα τοπίο άγριο αλλά συνάμα γαλήνιο. Μία πανέμορφη δασική οδός συνδέει την περιοχή με την Νέα Κοτύλη μέσα από απέραντα δάση οξιάς και πεύκου.

Τα χωριά της κοιλάδας του ‘‘Πραμόριτσα’’ Τα χωριά που περιβάλλουν τον ποταμό έχουν ένα ιδιαίτερο χρώμα, διαφορετικό από τα υπόλοιπα Καστανοχώρια. Από την περιοχή διέρχεται ο ποταμός Πραμόριτσα, ο οποίος αποτελεί το σημαντικότερο παραπόταμο του Αλιάκμονα και τις όχθες του ενώνουν πλήθος πέτρινων γεφυριών. Τα χωριά της περιοχής του Βοΐου δεν τα πιάνει το μάτι σου επάνω στον χάρτη. Από τη μια αγκαλιάζουν το ομώνυμο βουνό και από την άλλη στριφογυρίζουν μαζί με την Πραμόριτσα.

(Ντρενογιάννης Γ.) Δύο χωριά τα οποία είναι πολύ διαφορετικά στο ύφος και στο τοπίο είναι το Κριμήνι και το Ροδοχώρι. Το Κριμήνι είναι ένα γραφικό χωριό, ήρεμο με όμορφα αρχοντικά από πέτρα. Στο κέντρο του στέκει επιβλητική η εκκλησία του Αγίου Ευσταθίου και αξίζει η επίσκεψη του Λαογραφικού Μουσείου. Πυκνή βλάστηση, αρχοντόσπιτα με λουλουδιασμένες αυλές, καλντερίμια, και το θαυμάσιο γεφύρι του Τσιούκαρη που ζεύει τον Πραμόριτσα πλέκουν την εικόνα του Ροδοχωρίου. Το Ροδοχώρι, είναι ένα όμορφο χωριό περικυκλωμένο από πυκνή βλάστηση με ποικιλία σπάνιων μανιταριών που αφθονούν κοντά στο ποτάμι. Στο κέντρο της πλατείας υψώνεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Η κοιλάδα του ποταμού Πραόριτσα Η πανοραμική θέα του Βοΐου από το χωριό Κορυφή, στα 930 μ., και η διαδρομή προς τη Χρυσαυγή επιφυλάσσουν ευχάριστες εκπλήξεις. Πρώτα οι κατάφυτοι λόφοι και τα βουνά με τα μαστοροχώρια γαντζωμένα στις απότομες πλαγιές, ενώ στο βάθος ξεπροβάλλει η Πίνδος με τις ατέλειωτες βουνοκορφές. Στη θέση “Γιοφύρια”, λίγο πριν μπείτε στην Χυσαυγή βρίσκεται ένα μονότοξο γεφύρι, κτισμένο το 1795. Φύλακάς του στέκεται το πέτρινο εικονοστάσι του Αγίου Νικολάου με το λιθοανάγλυφο λιοντάρι, έργο του μεγάλου κάλφα Γεωργίου Λάζου ή Βράγγα, όπως ήταν γνωστός. Καθώς ανηφορίζουμε στο βουνό και το τοπίο γίνεται πιο άγριο και ορεινό συναντάμε τους πέτρινους οικισμούς της Μορφής και του Τριαδίου να στέκουν αγέρωχα στα υψηλότερα σημεία της κοιλάδας. Η ιστορία των δύο χωριών είναι βαθιά συνδεδεμένη με τη ζωή του ποταμού. Μια στάση στην πλατεία τους σας δίνει την ευκαιρία να συνομιλήσετε με τους φιλόξενους κατοίκους και να απολαύσετε τη γαλήνια ατμόσφαιρα στο Παλιό Καφέ της Μόρφης παρέα με τις μνήμες του τόπου. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

5

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ

Πέτρινα Γεφύρια ΤαΤα Πέτρινα Γεφύρια

Το σύμβολο του δήμου είναι τα πετρόκτιστα γεφύρια του. Χτισμένα σε διαφορετικές περιόδους της Τουρκοκρατίας, διάσπαρτα στις πλαγιές του Βοϊου, το καθένα με δική του ιστορία, θρύλους και ταυτότητα. Αποτελούν ζωντανά μνημεία της εποχής της ακμάζουσας μετακινούμενης κτηνοτροφίας στο Βόιο και γενικότερα στην Πίνδο. Τότε οι ορεινοί οικισμοί έσφυζαν από ζωή. Οι δυτικομακεδόνες έμποροι, με παροικίες σε όλη την Κεντρική Ευρώπη, πηγαινοφέρνανε εμπορεύματα σε Ελλάδα και Δούναβη, και οι χιλιοτραγουδισμένοι κλέφτες παραμόνευαν κοντά στα γεφύρια. Οι καιροί βέβαια άλλαξαν, τα περισσότερα γεφύρια πλέον δε χρησιμοποιούνται, αλλά κρατάν τη μνήμη ζωντανή. Για τους περισσότερους επισκέπτες τα γεφύρια είναι μόνο η αφορμή για ευχάριστες διαδρομές στη φύση.

Τα πέτρινα γεφύρια του Δήμου Τσοτυλίου.

Το γεφύρι του Ανθοχωρίου Το γεφύρι του Ανθοχωρίου είναι το μεγαλύτερο του Βοϊου. Συνέδεε εμπορικά Γρεβενά με το Τσοτύλι, και αποτελούσε πέρασμα για τα κοπάδια του Βοϊου που ξεχειμώνιαζαν στη Θεσσαλία. Δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία κτίσης του, αλλά υπολογίζεται στα μέσα του 18ου αιώνα.

Το γεφύρι του Ανθοχωρίου.

6

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Ο θρύλος θέλει να κτίστηκε με τη χορηγία κάποιου μεγαλοκτηνοτρόφου από την Πίνδο. Όταν αυτός προσπάθησε να διαβεί με το κοπάδι και την οικογένειά του τον ποταμό, μια απότομη και ορμητική ροή έπνιξε τη μονάκριβη κόρη του. Ο τραγικός πατέρας το θεώρησε σημάδι του Θεού, που ήθελε να τον τιμωρήσει για την πλεονεξία του. Τη νύχτα είδε στον ύπνο του έναν άγγελο με κάπα και αγκλίτσα, ο οποίος τον πρόσταξε να χτίσει ένα γεφύρι στο σημείο που πνίγηκε η κόρη του. Το γεφύρι επισκευάστηκε πρώτη φορά το 1937, και δεύτερη στη δεκαετία του 70 όπου και κρίθηκε διατηρητέο μνημείο. Βρίσκεται σε απόσταση δύο χιλιμέτρων από το Ανθοχώρι, λίγα μέτρα πλησίον της επαρχιακής οδού που συνδέει το Ανθοχώρι με το Φυτώκι. Η μεγάλη καμάρα του γεφυριού του Ανθοχωρίου

Το γεφύρι της Τσιούκας στη Μόρφη Από τη Μόρφη μπορεί κανείς να επισκεφθεί το δίτοξο γεφύρι της Τσιούκας Το γεφύρι της Τσιούκας είναι χτισμένο πάνω στον ποταμό Πραμόριτσα. Παλιά συνέδεε τους οικισμούς Μόρφης, Κορυφής και Τσούκας. Ο τελευταίος οικισμός δεν υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια. Από προφορικές μαρτυρίες είναι γνωστό ότι χτίστηκε από πληρωμένους τεχνίτες και από αγγαρείες Μορφιτών μεταξύ 1720 και 1730. Είναι το παλαιότερο χρονολογημένο γεφύρι στο Δήμο Τσοτυλίου. Η χρηματοδότηση έγινε από φορολογίες που επέβαλε το αρματολίκι της περιοχής στα γύρω χωριά. Το γεφύρι της Τσιούκας

Το 2007 η Οικολογική Κίνηση Κοζάνης σηματοδότησε την πεζοπορική διαδρομή που συνδέει το γεφύρι με τον οικισμό της Μόρφης, που στην ουσία αποτελεί τμήμα του παλιού μονοπατιού σύνδεσης Μόρφης -Τσούκας. Η διαδρομή ξεκινάει από την πλατεία του χωριού και συνεχίζεται ακολουθώντας τα σήματα και δίνοντας προσοχή στη διάβαση της εθνικής οδού. Ο επισκέπτης μπορεί να κατηφορίσει σε 45’ στο γεφύρι που βρίσκεται σε μια όμορφη τοποθεσία, και να επιστρέψει ανηφορίζοντας στον οικισμό σε μία ώρα. Ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να περάσει από παλιό όμορφο πηγάδι.

Η καμάρα από το γεφύρι της Τσούκας

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

7

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ

Το γεφύρι του Τσιούκαρη στο Ροδοχώρι Το γεφύρι του Τσιούκαρη συνέδεε παλιά τον οικισμό του Ροδοχωρίου με το Τσοτύλι. Χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για τη διάβαση αγροτικών μηχανημάτων. Χτίστηκε με τη χορηγία του Δημητρίου Τσιούκαρη, ενός Ροδοχωρίτη μάστορα ξενιτεμένου στην Κωνσταντινούπολη. Δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία κτίσης, αλλά το αναφέρουν ιστορικές μαρτυρίες του 1890. Είχε πέντε καμάρες, από τις οποίες οι δύο μικρότερες ελάχιστα διακρίνονται σήμερα λόγω της βλάστησης και των προσχώσεων. Καταπράσινα λιβάδια που συναντά ο επισκέπτης στην πορεία προς το γεφύρι

Η μεγαλύτερη καμάρα στην οποία ήταν εντοιχισμένη και η χρονολογία κτίσης του γεφυριού κατέρρευσε το 1955 από διάβρωση της βάσης της και αντικαταστάθηκε με πλάκα από σκυρόδεμα. Δίπλα στο γεφύρι, στην απέναντι όχθη του Πραμόριτσα -όπως έρχεται κάποιος από το Ροδοχώρι-, υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος του «Παλιομονάστηρου». Πρόκειται για αρχαίο οικισμό με κάποια από τα ερείπια του οποίου χτίστηκε το γεφύρι. Το γεφύρι βρίσκεται σε μια περιοχή με οργιώδη βλάστηση, σε απόσταση 2,5 χιλιομέτρων από τον οικισμό του Ροδοχωρίου. Το σηματοδοτημένο μονοπάτι ξεκινάει από την κεντρική πλατεία του χωριού, ακολουθώντας το δασικό δρόμο. Η διαδρομή συνίσταται για ευχάριστη και εύκολη πεζοπορία διάρκειας 1 ώρας περίπου όπου μπορεί να θαυμάσει, κυρίως την ανοιξιάτικη και καλοκαιρινή περίοδο, πελώρια σε έκταση λιβάδια στολισμένα με αμέτρητα χρώματα.

8

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ

Το γεφύρι του Τσιούκαρη

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

9

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Το γεφύρι του Κριμηνίου Το γεφύρι του Κριμηνίου χτίστηκε το 1802 πάνω στον ποταμό Πραμόριτσα ή Πολύστροφο, παραπόταμο του Αλιάκμονα. Κατασκευάστηκε για να συνδέσει το Κριμήνι με το Τσοτύλι, κάτι που συνεχίζει να το κάνει εδώ και 205 χρόνια. Χορηγοί του έργου ήταν ο ιερέας του Κριμηνίου Παπαστεργίου και η παπαδιά του. Είναι πεντάτοξο, αλλά η τελευταία μικρότερη καμάρα του έχει καλυφθεί από προσχώσεις και δεν είναι ορατή. Η μεγάλη καμάρα του ανατινάχτηκε το 1946 και έκτοτε αντικαταστάθηκε με πλάκα από σκυρόδεμα. Παλαιότερα είχε δύο ανοίγματα εκτόνωσης που όμως σε κάποια φάση της ζωής του τα έκλεισαν με πέτρες.

Το Γεφύρι του Κριμηνίου

Το γεφύρι βρίσκεται πάνω στον δρόμο που συνδέει το Τσοτύλι με το Κριμήνι περίπου δύο χιλιόμετρα πριν το Κριμήνι..

Το γεφύρι του Κριμηνίου μετά την ανατίναξη του από τους Γερμανούς.

Το γεφύρι του Κοιλαδίου Το γεφύρι του Κοιλαδίου είναι χτισμένο δίπλα στον ομώνυμο οικισμό και ενώνει τις όχθες του Τσαβαλεριώτικου ρέματος πηγή του παραπόταμου «Βέλος». Χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από αυτοκίνητα που περνάνε πάνω από αυτό. Το 1905, και μετά από πολλές πλημμύρες που παρέσερνε τα μέχρι τότε ξύλινα γεφύρια του Κοιλαδίου, οι τότε Βαλαάδες, -εξισλαμισμένοι Ελληνόφωνοι- κάτοικοί του αποφάσισαν να χτίσουν ένα πέτρινο. Το έργο το ανέθεσαν σε Πολυκαστανιώτες μαστόρους, οι οποίοι φθάνοντας στο Κοιλάδι, άνοιξαν βαθιά θεμέλια στους δυο αντίκρυ βράχους και ζήτησαν από τους κατοίκους να θυσιάσουν ένα ζώο για να στεριώσει το γεφύρι. Οι κάτοικοι πρότειναν αρχικά έναν πετεινό και έπειτα ένα πρόβατο αλλά οι μάστοροι αρνήθηκαν και τα δύο γιατί επιθυμούσαν το τριμηνήτικο μοσχάρι του χότζα που έβοσκε παραδίπλα.

10

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Για να μην αποκαλύψουν τις προθέσεις τους στους Κοιλαδιώτες, τους ζήτησαν να αποφασίσει το ρέμα ποια θυσία θέλει. Έτσι περίμεναν μια μέρα που έβρεχε, και αφουγκράστηκαν τη βουή του ρέματος στη χαράδρα. Η βουή ακουγόταν σαν μουγκριτό μόσχου, και έτσι οι Βαλαάδες πείστηκαν ότι έπρεπε να θυσιαστεί το μοσχάρι. Το μοσχάρι θυσιάστηκε, ψήθηκε στο φούρνο και οι μάστορες το έτρωγαν για δύο ημέρες. Σε είκοσι μέρες η κατασκευή του γεφυριού είχε τελειώσει. Χαρακτηριστικό της κατασκευής του είναι τα στηθαία του, που χτίστηκαν με μακριές κάθετες πέτρες και επιβίωσαν ως τις μέρες μας, αλλά και το χτίσιμο των βάθρων που έγινε κατά το ανισόδομο σύστημα. Το γεφύρι βρίσκεται μέσα στον οικισμό του Κοιλαδίου λίγα μέτρα από την πλατεία του χωριού. Οπτική κάτω από την καμάρα του γεφυριού (πηγές ποταμού Βέλος)

Το Πετρογέφυρο Το Πετρογέφυρο ή Πετσιανώτικο γεφύρι είναι χτισμένο πάνω στο χείμαρρο του λασπορέματος, παραπόταμο του Πραμόριτσα. Συνέδεε παλιά τους οικισμούς της Μόρφης και της Τριάδας με το Τσοτύλι. Η ακριβής ημερομηνία κτίσης δεν είναι εξακριβωμένη, αλλά τοποθετείται στα 1810. Ο θρύλος θέλει μια χήρα Μορφήτισσα με τα ορφανά της τον Πέτρο και τη Γαλάνω, να ξεκινούν γύρω στο 1650 για τη Βιέννη για να διεκδικήσουν την περιουσία του πατέρα τους που μόλις είχε αποβιώσει. Περνώντας το Λασπόρεμα, που εκείνη τη στιγμή είχε μεγάλη ροή, ο Πέτρος παρασύρθηκε και πνίγηκε. Η μητέρα του αργότερα χορήγησε την κατασκευή του γεφυριού, και το ονόμασε στη μνήμη του γιού της «Πετρογέφυρο». Μια άλλη παραλλαγή του θρύλου, θέλει τον Πέτρο, γιο Διλοφίτη, που επέστρεφε από την Κωνσταντινούπολη. Οι διάφορες παραλλαγές του θρύλου δείχνουν ότι πρέπει να υπάρχει κάποια ιστορική βάση. Παρά την κομψή κατασκευή του, το γεφύρι δεν ήταν αρκετά ανθεκτικό. Εκτός από τα τόξα του, η υπόλοιπη κατασκευή έγινε με ακατέργαστους λίθους χωρίς συνδετικό υλικό. Έτσι ο πανδαμάτορας χρόνος αλλά και οι χρυσοθήρες του προκάλεσαν αρκετές φθορές. Χρειάστηκε να επισκευαστεί το 1965 και το 1994. Το Πετρογέφυρο απέχει 2 km από το χωριό Τριάδα και συνίσταται για μια ευχάριστη πεζοπορία 1 ώρας. Το σηματοδοτημένο μονοπάτι ξεκινάει από την πλατεία του χωριού, διασχίζει τον επαρχιακό δρόμο για λίγα μέτρα και έπειτα εισέρχεται σε δασικό δρόμο λίγο πριν το γεφύρι, όπου ακολουθεί μικρό μονοπάτι. 200 μέτρα πριν φτάσει ο επισκέπτης στο Πετρογέφυρο έχει την ευκαιρία να το θαυμάσει πανοραμικά. Η περιοχή στην οποία βρίσκεται, όπως και όλα τα γεφύρια του Τσοτυλίου, αποτελεί πέρασμα της αρκούδας της Πίνδου.

Το Πετρογέφυρο Πατημασιά αρκούδας

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

11

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ

Τα γεφύρια της Χρυσαυγής Η διαδρομή με το αυτοκίνητο από το Τσοτύλι προς τους δασωμένους λόφους που βρίσκεται η Χρυσαυγή είναι όμορφη κάθε εποχή του χρόνου, αλλά ιδιαίτερα το φθινόπωρο, όπου τα φυλλοβόλα δάση έχουν μια απίστευτη ποικιλία χρωμάτων

Το γεφύρι της Βάθιας Το γεφύρι της Βάθιας, ή μικρό γεφύρι της Χρυσαυγής, είναι χτισμένο πάνω από το ρέμα «Βάθια», σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη Χρυσαυγή, στην επαρχιακή οδό προς Κορυφή. Παλαιότερα συνέδεε τους δύο αυτούς οικισμούς.

Το γεφύρι της Βάθιας

12

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Ένα τμήμα του γεφυριού έχει καλυφθεί από τη νεότερη γέφυρα που βρίσκεται πλησίον του. Στο τμήμα αυτό του γεφυριού, υπήρχε η εγχάρακτη πλάκα της ημερομηνίας κτίσης του γεφυριού «1795 ΜΙΝΥ ΙΟΥΛΙΟΥ» η οποία τώρα είναι εντοιχισμένη στη νέα γέφυρα για να διασωθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο γεφύρι σώζονται ακόμα δύο αρκάδες, δηλαδή οι κάθετες πέτρες που προεξέχουν στις άκρες της στέψης. Αυτές τοποθετούνταν για μην τρομάζουν τα ζώα και να διαβαίνουν άφοβα το γεφύρι. Σε πολλά γεφύρια, όπως και στο συγκεκριμένο, στηρίζονταν τα στηθαία, δηλαδή μικρές οριζόντιες πέτρες για καλύτερη προστασία. Χαραγμένα σύμβολα στα τοιχώματα του γεφυριού Κατά την παράδοση, το γεφύρι κτίστηκε το 1854 με τη χορηγία ενός ληστή, του Νικόλαου Ζάμπρου από το Πολυνέρι Γρεβενών. Σε μία καταδίωξή του από τα αποσπάσματα, δεν κατάφερε να περάσει το ρέμα που εκείνη τη μέρα ήταν πλημμυρισμένο και ζήτησε από τους Χρυσαυγιώτες να τον κρύψουν. Ως αντάλλαγμα χρηματοδότησε την κατασκευή του γεφυριού, και επιθεωρούσε το έργο κρυμμένος στον παρακείμενο νερόμυλο. Ως αρχιμάστορας θεωρείται ο Διλοφίτης «Νικόλαος Αναγνώστης Τζιούφας», ο οποίος λέγεται ότι κατασκεύαζε ακόμα και τα εργαλεία του. Τα στηθαία κατασκευάστηκαν από τους Χρυσαυγιώτες Ευθύμιο Ζιούλα και Αθανάσιο Πούλιο, αν και μια άλλη παράδοση θέλει τους δύο τελευταίους αποκλειστικούς δημιουργούς ολόκληρης της κατασκευής.

Το Παλιομάγερο πλημμυρισμένο τη δεκαετία του ‘50

Το γεφύρι βρίσκεται σε μια όμορφη τοποθεσία 15’ ευχάριστης πεζοπορικής διαδρομής. Ο περιβάλλον χώρος έχει διαμορφωθεί κατάλληλα και αποτελεί χώρο αναψυχής. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει έναν παλιό νερόμυλο ο οποίος είναι πρόσφατα ανακαινισμένος.

Το Παλιομάγερο Το Παλιομάγερο σήμερα με τον ανακαινισμένο νερόμυλο ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

13

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Φυσικά Αξιοθέατα Τα Όντρια όρη που δεσπόζουν στην περιοχή των Καστανοχωρίων, εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες με καταπληκτικά φυσικά τοπία, πολύμορφα βράχια, μοναδική χλωρίδα και πανίδα. Αίσθηση προκαλούν οι παλιοί θρύλοι για τους λάκους που υπάρχουν εκεί. Τα Όντρια αποτελούν το δεύτερο μεγάλο τμήμα του Βοϊου, τα οποία έχουν κάθετη διεύθυνση στον κύριο κορμό, ξεκινώντας από την περιοχή του ‘Παλιοκριμηνίου’ και καταλήγοντας στο Δήμο Ορεστίδας, λίγα χιλιόμετρα πριν την πόλη της Καστοριάς. Υψηλότερες κορυφές είναι η ‘Μεγάλη Οτρά’ (υψόμετρο 1589μ.) και η ‘Μικρή Οτρά’ (υψόμετρο 1530μ.). Μια ανάβαση στα Όντρια αποτελεί μια αξέχαστη εμπειρία για όσους λατρεύουν την ορεινή πεζοπορία.

Όντρια - στο βάθος το χωριό Ζώνη

Παλιοκριμήνι Το Παλιοκριμήνι αποτελεί τη δεύτερη ψηλότερη κορυφή του Βοΐου με υψόμετρο στα 1807 μέτρα, μετά τον κατά ελάχιστα πιο ψηλό Προφήτη Ηλία Ζουπανίου. Ένα από τα πολλά μυστήρια του Βοΐου είναι και το ό,τι δεν μας αποκαλύπτει εύκολα τις κορυφές του. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το Παλιοκριμήνι είναι πιο ψηλό και κατά συνέπεια ψηλότερο και από τον Προφήτη Ηλία, άσχετα αν ο Αηλιάς δεσπόζει στην περιοχή. Το Παλιοκριμήνι είναι μία πανέμορφη κορφή σε σχήμα οροπεδίου, η οποία είναι ομαλή στην ανατολική της πλευρά, ενώ η δυτική αποτελείται από μια εντυπωσιακή χαράδρα που φτάνει λίγο πιο πάνω από το Επταχώρι. Το βουνό, όπου υπάρχουν ακόμη υπολείμματα του παλιού ομώνυμου οικισμού, γίνεται εύκολα προσβάσιμο από το χωριό Πολυκάστανο, είτε με αυτοκίνητο 4x4, είτε με πεζοπορία, διασχίζοντας οργιώδη βλάστηση, μαγευτικά ξέφωτα και πανέμορφα ορεινά τοπία. Το Παλιοκριμήνι όπως φαίνεται από την κορυφή του Πρ. Ηλία

Η υπεραιωνόβια βελανιδιά στην Βουχωρίνα Βοϊου Η υπεραιωνόβια βελανιδιά στο χωριό Βουχωρίνα αποτελεί «μνημείο της φύσης». Έχει περίμετρο 8 μέτρα, η οποία παρά τις πολλές εκατονταετίες παραμένει θαλερή, κουβαλώντας τις αναμνήσεις και τις δοξασίες του χωριού. Η γέννηση της βελανιδιάς χάνεται στα βάθη του χρόνου και αποτελεί σήμα κατατεθέν της Βουχωρίνας, δεσπόζει στην πλατεία του χωριού και συντροφεύει τους λιγοστούς εναπομείναντες κατοίκους.

14

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Δραστηριότητες Πεζοπορία Σηματοδοτημένες πεζοπορικές διαδρομές: 1. Στην Τριάδα: Πλατεία Τριάδας – Πετρογέφυρο (μέγιστη διάρκεια 1 ώρα).

2. Στη Μόρφη: Πλατεία Μόρφης – Γεφύρι Τσούκας – (μέγιστη διάρκεια 45’).

3. Στο Ροδοχώρι: Πλατεία Ροδοχωρίου – Γεφύρι Τσούκας – (μέγιστη διάρκεια 1 ώρα). όλες οι παραπάνω διαδρομές περνούν από λιβαδικές και δασικές εκτάσεις, και είναι τόσο βατές που ενδείκνυνται και για άτομα που ασχολούνται πρώτη φορά με την πεζοπορία.

Διαδρομές με Ποδήλατο 1. Δραγασιά- Ζώνη- Πολυκάστανο- Δάφνη- Αυγερινός- Βυθός 2. Κριμήνι- - Κυδωνιές 3. Τσοτύλι – Λευκάδι – Σταυροδρόμι – Ασπρούλα – Μεσόλογγος – Πλακίδα – Διχείμαρρο – Αγίασμα – Ομάλη – Γλυκοκερασιά

Διαδρομές με Ι.Χ.

1. Αυγερινός – Μονή Αγίας Τριάδας 2. Αυγερινός - Δάφνη – Πολυκάστανο – Ζώνη – Δραγασιά – Καστανόφυτο 3. Τσοτύλι – Λούβρη – Κριμήνι – Ροδοχώρι – Κυδωνιές – Αγ. Κοσμάς 4. Τσοτύλι – Μόρφη – Αγ. Σωτήρα - Πεντάλοφος

Διαδομές με Αυτοκίνητο 4x4 ή Μηχανή 1. Ζώνη- Νέα Κοτύλη 2. Πολυκάστανο- Παλιοκριμήνι 3. Αυγερινός- Κορυφές Πρ. Ηλία 4. Αυγερινός- Μόρφη

Μανιτάρια και Κάστανα Για τους λάτρεις της συλλογής μανιταριών, η περιοχή του Βοΐου προσφέρει την μεγαλύτερη ποικιλία από διάφορα είδη. Επίσης το φθινόπωρο οι πλαγιές του Βοϊου βρίθουν από νόστιμα κάστανα.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

15

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Γιορτές και Έθιμα: Πανηγύρια Κατά τη διάρκεια του Αυγούστου, οι περισσότεροι οικισμοί έχουν το πανηγύρι τους. Είναι μια ευκαιρία για τους μετανάστες να γυρίσουν, να ανταμώσουν με αγαπημένα πρόσωπα και να γλεντήσουν όπως παλιά. Παράλληλα, είναι και μια ευκαιρία για τον επισκέπτη να βιώσει τις στιγμές της αυθεντικής μακεδονίτικης παράδοσης του Βοϊου.

Καστανογιορτή στη Δαμασκηνιά Το κάστανο είναι το κατεξοχήν προϊόν του Βοΐου. Εδώ και τρία χρόνια, στις αρχές του Οκτώβρη, διοργανώνεται η γιορτή καστάνου στη Δαμασκηνιά. Προσφέρονται κάστανα ψητά και βραστά, καθώς και κρασί. Πολύς κόσμος συγκεντρώνεται από διάφορα μέρη της Ελλάδας και η γιορτή κυλάει με χορό και τραγούδι. Η Καστανογιορτή έχει την αυθεντικότητα της παράδοσης που έχουν τα πανηγύρια, και συγχρόνως αποτελεί άριστη εναλλακτική εξόρμηση για αυτόν που αναζητά κάτι το διαφορετικό.

Γιορτή Μπάτζιου στην Χρυσαυγή Έντονη είναι η πολιτιστική δραστηριότητα στην Χρυσαυγή κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου. Ο μπάτζιος αποτελεί μία από τις παραδοσιακές γεύσεις της περιοχής. Συνηθιζόταν να ψήνεται τον χειμώνα στο αναμένο τζάκι, σε σχάρα ή ακόμη συχνότερα πάνω στη μασιά του τζακιού. Ταυτόχρονα ψηνόταν και φέτες από ζυμωτό ψωμί. Η εκδήλωση περιλαμβάνει αναπαράσταση της παραγωγής του μπάτζιου, χορό, τραγούδι, εκθέσεις πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλα δρώμενα. Επίσης προσφέρονται πολλά είδη μαγειρεμένου μπάτζιου και κρασί.

Γιορτή Βουνού στο Παλιοκριμήνι Η Γιορτή βουνού στο Παλιοκριμήνι διοργανώνεται στα τέλη του Ιούλη. Οι διοργανωτές προκαλούν όσους ψάχνουν κάτι διαφορετικό, όσους αγαπούν το βουνό και την παρθένα φύση να συμμετέχουν στο οδοιπορικό που πραγματοποιείται σε μια πανέμορφη περιοχή. Αφετηρία του οδοιπορικού είναι το Πολυκάστανο. Η διαδρομή είναι από τις ωραιότερες μέσα σε οργιώδη βλάστηση από βελανιδιές, οξιές, πεύκα,, κι έλατα, ένα ταξίδι πέρα από κάθε φαντασία. Όσοι αποφασίσουν να συμμετάσχουν θα ανακαλύψουν ότι φτάνοντας στο Παλιοκριμίνι η φύση θα τους υποδεχτεί με όλη της τη μεγαλοπρέπεια, θα εντυπωσιαστούν και θα γαληνέψουν από το τοπίο. Θα δροσιστούν στα γάργαρα νερά, θα αναπνεύσουν καθαρό αέρα, θα μαζέψουν τσάι του βουνού και σαλέπι, θα γευτούν αγριοφράουλες, αλλά δεν θα τους λείψει και η διασκέδαση αφού οι διοργανωτές υπόσχονται στους επισκέπτες πολλές εκπλήξεις.

Γουρουνοχαρά στον Αυγερινό Το γραφικό έθιμο της γουρουνοχαράς ή «Γιορτή της τσιγαρίδας» αναβιώνει την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων στον Αυγερινό. Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν εκλεκτά παραδοσιακά εδέσματα υπό τους ήχους παραδοσιακής ορχήστρας.

Αγορές παραδοσιακών προϊόντων Αξίζει να αγοράσετε παραδοσιακά προϊόντα όπως γλυκά κουταλιού, μπάτζιο, μαρμελάδες, μέλι, λικέρ. Θα τα βρείτε στην αγορά του Τσοτυλίου ή τους θερινούς μήνες στα γύρω χωριά. Το φθινόπωρο αξίζει να αγοράσετε κάστανα.

16

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ɼƼǻËÏÊÉÏ¼Ò Ï¼ ˶ÏÍÄɼ ÂÀÁ»Íļ Ταξιδεύοντας στο Τσοτύλι Με λεωφορείο Από την Κοζάνη εκτελούνται καθημερινά δρομολόγια του ΚΤΕΛ προς Τσοτύλι. Οι ώρες αναχώρησης είναι 9:05, 11:35, 15:15, 16:45, 19:55 για τις καθημερινές, ενώ τις Κυριακές δεν εκτελούνται τα δρομολόγια των 11:35, 15:15.

Με αυτοκίνητο Με αυτοκίνητο οι επισκέπτες μπορούν να προσεγγίσουν τον Δήμο Τσοτυλίου μέσω Κοζάνης από την Εγνατία Οδό προς Καστοριά.

Φαγητό Τσοτύλι

Χρυσαυγή

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ – ΠΙΤΣΑΡΙΑ – ΤΑΒΕΡΝΑ «ΕΚΑΤΗ»:

ΤΑΒΕΡΝΑ - ΨΗΣΤΑΡΙΑ «ΚΟΥΤΣΟΥΚΗ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ»: ΤΗΛ. 2468063193 (υπεύθυνος κ. Κουτσούκη Ανδρομάχη).

2ο χιλ. Τσοτυλίου-Νεάπολης ΤΗΛ. 2468031720 (υπεύθυνος κ. Μουρουζίδης Χριστόφορος).

Πολυκάστανο

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ «ΛΑΔΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ»:

ΤΑΒΕΡΝΑ - ΨΗΣΤΑΡΙΑ «ΚΛΕΨΙΟΣ»: ΤΗΛ. 2468032168 (υπεύθυνος κ. Ψούνος Απόστολος).

ΤΗΛ. 2468031392 (υπεύθυνος κ. Λαδάς Αλέκος). ΤΑΒΕΡΝΑ - ΨΗΣΤΑΡΙΑ «ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ»: ΤΗΛ. 2468031683 (υπεύθυνος κ. Αδαμόπουλος

Κορυφή

Γεώργιος). ΤΑΒΕΡΝΑ - ΨΗΣΤΑΡΙΑ «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ»:

ΤΑΒΕΡΝΑ - ΨΗΣΤΑΡΙΑ «ΚΟΡΥΦΗ»: ΤΗΛ. 2468031214 (υπεύθυνη κα Ζησοπούλου Ελένη). ΤΗΛ. 6978660406 (υπεύθυνη κα Ζήκου Νίκη). ΤΑΒΕΡΝΑ - ΨΗΣΤΑΡΙΑ «ΚΟΣΜΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ»: ΤΗΛ. 2468031576 (υπεύθυνος κ. Κοσμίδης Κωνσταντίνος). ΤΑΒΕΡΝΑ «ΠΙΚΑΣΟ»: ΤΗΛ. 2468031810 (υπεύθυνος κ. Καραγιάννης Θεόδωρος).

Χρήσιμα τηλέφωνα

Ξενοδοχεία- Ξενώνες

Δημαρχείο Τσοτυλίου: 2468031626,2468031650,

Τσοτύλι ΞΕΝΩΝΑΣ “Α.Θ. ΚΑΡΟΥΤΑ”: ΤΗΛ. 2468049025-26 (υπεύθυνος κ. Καλαγασίδης Γεώργιος).

6 κλίνες ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ “ΚΕΝΤΡΙΚΟ”: ΤΗΛ. 2468031465 (υπεύθυνος κ. Παρισάς Ιωάννης). 30 κλίνες

Αστυνομία: 2468031666 ΕΛΤΑ: 2468031514 Ταξί: 2468031617 Κέντρο Υγείας: 2468031800

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

17

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏͼÒ

¦ ¡ -

- ¢¡ ¡ - ¦ -

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏͼÒ

ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ – Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ – Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ Ο Δήμος Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, όπως ήταν η αρχική του ονομασία, σήμερα Δήμος Αγίου Κοσμά ιδρύθηκε το 1998. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό μέρος του Ν. Γρεβενών και περιλαμβάνει 11 γειτονικά χωριά με κοινά πολιτιστικά, οικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Τα περισσότερα βρίσκονται στον οδικό άξονα Γρεβενών – Πενταλόφου – Ιωαννίνων. Τα χωριά αυτά είναι : το Μέγαρο, που έχει οριστεί έδρα του δήμου, η Καληράχη, το Κυπαρίσσι, οι Κυδωνιές, η Καλλονή, το Τρίκορφο, ο Άγιος Κοσμάς, οι Εκκλησιές, το Οροπέδιο, το Δασύλλιο και το Λείψι. Είναι χωριά που «δένουν» σε μια αρμονική ενότητα χάρη στα κοινά χαρακτηριστικά, που είναι τα ήθη και τα έθιμα, οι παραδόσεις και η αρχιτεκτονική τους ομοιομορφία, ιδιαίτερα πριν το καταστροφικό σεισμό του 1995. Το όνομα «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός» δόθηκε τιμητικά στο δήμο, στη μνήμη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, μιας μορφής που χωρίς υπερβολή δίκαια κατατάχθηκε στους δασκάλους του γένους μας. Είναι γνωστή η συμβολή του στην ανάσταση του Γένους μας. Σε μια από τις περιοδείες του πέρασε και από την περιοχή αυτή το 1776 και δίδαξε στο χωριό «Τσιράκι» που μετονομάστηκε σε Άγιο Κοσμά και χτίστηκε προς τιμή του εκκλησία.

Οικονομική Ζωή Η οικονομική ζωή των χωριών της περιοχής έχει τα χαρακτηριστικά κλειστής οικονομίας με μικρούς γεωργικούς κλήρους, κοπάδια, αμπέλια, μικρό αριθμό μεγάλων γαλακτοπαραγωγικών ζώων και ζώων για γεωργικές εργασίες. Στις αρχές του αιώνα η δημογραφική αύξηση των χωριών, η εξάντληση των πόρων, ο τεμαχισμός των κλήρων, δημιουργούν οικονομικά αδιέξοδα και τότε παρατηρείται η πρώτη μεγάλη έξοδος των κατοίκων προς το εσωτερικό κυρίως, αλλά και προς το εξωτερικό. Γι’ αυτό και σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι των χωριών αυτών είναι λιγοστοί.

Πολιτιστική Ζωή Η πολιτιστική ζωή των χωριών περιορίζεται κυρίως στις εκδηλώσεις στις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης, Πάσχα και Χριστούγεννα. Ξεχωριστή νότα, όμως, σε κάθε χωριό, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες είναι τα πανηγύρια. Κάθε χωριό με το δικό του τρόπο και τα δικά του έθιμα οργανώνει το πανηγύρι, που δεν είναι απλά μια ευκαιρία ξεκούρασης και διασκέδασης, αλλά μια μέρα συνάντησης, το λεγόμενο «αντάμωμα», των χωριανών που σμίγουν εκείνη την ημέρα από κάθε γωνιά της Ελλάδας και του εξωτερικού.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

19

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Τοπική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Η αρχιτεκτονική της περιοχής είναι ενιαία όχι μόνο για τους οικισμούς που εντάσσονται στο Δήμο Αγίου Κοσμά, αλλά και των περισσοτέρων που βρίσκονται στο Βόιο, είτε ανήκουν στο Ν. Γρεβενών, είτε στο Ν. Κοζάνης. Κατά μήκος ολόκληρου σχεδόν του όρους υπάρχει ένα δίκτυο πάνω από 40 ημιορεινών και ορεινών οικισμών σε υψόμετρο από 750 έως 1450 μέτρα. Τα παραδοσιακά αυτά πετρόχτιστα χωριά, τα λεγόμενα «μαστοροχώρια» ή «καστανοχώρια», αποτελούν οργανωμένους οικιστικούς και πολιτιστικούς ιστούς, αποτελώντας πλέον ιδιαίτερους προορισμούς εναλλακτικού τουρισμού. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε σε πέντε κυρίως αιώνες, από τον 15ο έως τον 20ο. Εξαιτίας των συνεχών επιδρομών και καταστροφών που υπέστησαν οι οικισμοί, κυρίως την εποχή της Τουρκοκρατίας, καταφέρνουν να σταθεροποιηθούν σε μόνιμους οικισμούς από τον 18ο αιώνα και μετά. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των οικισμών είναι ότι κτίζονται σε ασφαλή σημεία, μέσα σε πυκνά δάση, μακριά από διαβάσεις, ακριβώς για να «κρυφτούν» και να προστατευθούν από οποιαδήποτε εχθρική επιδρομή. Από εκείνο το σημείο και μετά αρχίζουν να δημιουργούν τις πρώτες βάσεις εξέλιξης και προόδου. Το ορεινό του τόπου, τα λιγοστά χωράφια ανάγκασαν τους ανθρώπους να ασχοληθούν με την κτηνοτροφία και να ασκήσουν συστηματικά το επάγγελμα του χτίστη και του πελεκητή κερδίζοντας τη φήμη των άξιων μαστόρων. Οργανωμένοι σε μπουλούκια, ξεκινούσαν την άνοιξη τις δουλειές που είχε κλείσει από πριν ο πρωτομάστορας και γύριζαν στον τόπο τους αργά το φθινόπωρο. Οι ικανοί αυτοί μάστοροι όργωναν κυριολεκτικά ολόκληρη τη βαλκανική αλλά και τις χώρες της Ασίας, χτίζοντας μεγαλόπρεπα αρχοντικά, περίτεχνες βρύσες, καστρομονάστηρα και έζεψαν τα ποτάμια στις στενοποριές τους υψώνοντας μονότοξα και πολύτοξα γεφύρια. Έτσι, στα χωριά τους, από τις αρχές του 19ου αιώνα τα σπίτια αρχίζουν να παίρνουν άλλη μορφή και παύουν να είναι καλύβες. Γίνονται κτίρια μονώροφα, διώροφα, τριώροφα, πέτρινα με σχέδια που να εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων. Σ’ αυτό συνετέλεσε το βραχώδες του εδάφους της περιοχής, που χαρίζει πέτρα πολλών ειδών και αποχρώσεων. Τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι κατά ένα μεγάλο μέρος προϊόν των αναγκών των ίδιων των κατοίκων και αποτέλεσμα του τρόπου ζωής τους. Τα υλικά δομής των σπιτιών είναι τα υλικά που προσφέρει η φύση. Έτσι, τα κτίσματα κατασκευάζονται από ντόπια πέτρα και ξύλο. Οι εξωτερικές επιφάνειες των πέτρινων τοίχων παραμένουν ανεπίχριστες και γενικά οι κατοικίες προσαρμόζονται στις μορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες του τόπου καθώς και στις φιλοδοξίες και τις οικονομικές δυνατότητες του ιδιοκτήτη. Το κτίριο δεν θα μπορούσε να «σταθεί» μόνο του, αν δεν είχε γύρω του μια αυλή. Οριοθετείται από ψηλούς πέτρινους μαντρότοιχους, ενώ χαρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι οι ξύλινες αυλόθυρες των οποίων το μέγεθός τους είναι τέτοιο που άλλοτε επέτρεπε την είσοδο ενός φορτωμένου ζώου. Πολλές φορές οι πόρτες αυτές είναι διακοσμημένες με γυφτόκαρφα δημιουργώντας έτσι ενδιαφέροντα σχέδια στην επιφάνειά τους και συνήθως προστατεύονται με δικές τους σκεπούλες από ξύλινο σκελετό και σχιστόπλακες. Ο όγκος των κτισμάτων είναι αυστηρά γεωμετρικός και με πυργόσχημη μορφή. Κοιτάζοντας το περίγραμμα του κτιρίου θα παρατηρήσετε κάποιους ακρογωνιαίους λίθους, που ονομάζονται αγκωνάρια. Είναι λαξεμένες πρισματικές πέτρες που τοποθετούνται στις γωνίες, στις διασταυρώσεις και στα τέρματα των τοίχων και που συμβάλλουν στην σταθερότητα των κτισμάτων. Όσον αφορά το σχήμα των κτισμάτων, όσα θα συναντήσετε είναι ορθογωνικά, με συμμετρία στην κύρια όψη, η οποία τονίζεται, σε κάποια από αυτά, από την κατασκευή ενός εξώστη στον όροφο, που παίζει και προστατευτικό ρόλο για την είσοδο της κατοικίας.

20

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι επίσης και τα παράθυρα. Είναι πάντα ξύλινα και ανάλογα με το ύψος που βρίσκονται διαφέρουν στο μέγεθος. Δηλαδή, αυτά που είναι χαμηλά, δηλαδή στους βοηθητικούς χώρους, είναι στενόμακρα και μικρά, όσο χρειάζεται για τον αερισμό του χώρου., ενώ αυτά που βρίσκονται στον όροφο είναι μεγάλα και ανοίγονται στο πάχος της τοιχοποιίας. Θα δείτε σε μερικά από αυτά κάποιες σιδεριές, τα λεγόμενα «ριχτά» που τοποθετούνταν για λόγους προστασίας. Φυσικά, δε λείπουν και οι επεμβάσεις σε πολλά σπίτια, που κυρίως λόγω άγνοιας έχουν αντικατασταθεί τα ξύλινα κουφώματα με μεταλλικά ή οι σιδεριές με παντζούρια πλαστικά. Ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό, που δεν θα περάσει απαρατήρητο, είναι οι διάφορες επιγραφές στις όψεις των κτιρίων. Σε λιθανάγλυφες εντοιχισμένες πλάκες αναγράφεται η χρονολογία ανέγερσης του κτίσματος και πολλές φορές συναντούμε εθνικά σύμβολα, καθώς και το σύμβολο του σταυρού. Το τελευταίο χρησιμοποιείται τόσο για να δηλώσει τη θρησκεία, όσο και για να αποτελέσει ένα είδος φυλακτού για το κτίσμα και τους κατοίκους του. Ψάξτε να βρείτε στα αγκωνάρια ανάγλυφη αναπαράσταση του μάστορα ή του ιδιοκτήτη, καθώς και άλλες αναπαραστάσεις ζώων, όπως γάτες, πουλιά και άλλα. Όλα αυτά είχαν φυλακτικό χαρακτήρα. Όσο για τις στέγες των κτιρίων, πλέον δεν χρησιμοποιούνται οι λιθόπλακες, αφού και τα κτίσματα που τις διατηρούν ακόμη, έχουν προβλήματα με την αντοχή των ξύλων της στέγης. Έτσι, στα περισσότερα οι πλάκες έχουν αντικατασταθεί με κεραμίδια χρώματος κόκκινου ή γκρι. Παρατηρήστε πόσο όμορφα και ομαλά εντάσσονται όλα αυτά τα κτίσματα στο περιβάλλον και πόσο αρμονικά δένουν με τα χρώματα της φύσης. Αφεθείτε σε ένα αξέχαστο ταξίδι στο χρόνο και απολαύστε το όσο μπορείτε πριν επιστρέψετε στην καθημερινότητα των πόλεων...

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

21

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏͼÒ

ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ

Που Βρίσκεται...

Το Κυπαρίσσι υπάγεται στο Δήμο Αγ. Κοσμά και βρίσκεται σε απόσταση 24 χμ βορειοδυτικά της πόλης των Γρεβενών και πάνω στο δρόμο Γρεβενών – Πενταλόφου. Συνορεύει με τα χωριά Αγ. Κοσμά, Μέγαρο, Πρόσβορο , Καλλονή, Τρίκορφο και Χρυσαυγή με τα οποία επικοινωνεί με ασφάλτινες διαδρομές. Έχει ακόμη γρήγορη πρόσβαση στο χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας μέσω Μεγάρου – Αναβρυτών ή μέσω Καλλονής – Δοτσικού – Φιλιππαίων. Η έκταση που καταλαμβάνει είναι 8.800 στρέμματα. Είναι οικισμός χτισμένος σε υψόμετρο 920 μ. με 80 σπίτια και 30 μόνιμους κατοίκους το χειμώνα.Το καλοκαίρι οι κάτοικοι ξεπερνούν τους 300 αφού είναι ένα καταπράσινο χωριό με πολύ καλό κλίμα, συνθήκες που το μετέτρεψαν σε καθαρά τουριστικό προορισμό. Μεγάλες παροικίες Κυπαρισσιωτών βρίσκονται σε Γρεβενά, Τρίκαλα, Αλεξάνδρεια, Καβάλα, Γερμανία, Αμερική και Αυστραλία. Απ’ αυτούς που βρίσκονται στις ανατολικές χώρες λόγω του εμφυλίου πολέμου οι περισσότεροι επέστρεψαν εδώ και αρκετά χρόνια.

Ιστορία...

Αξίζει Να Δείτε...

Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες ο οικισμός υπάρχει πριν το 1700 ενώ οι προφορικές το τοποθετούν πολύ παλιότερα. Το παλιό του όνομα ήταν Μπίσιοβο και υπάρχουν δύο εκδοχές για το όνομα αυτό. Η σλαβικής προέλευσης που θέλει να σημαίνει χώρο γεμάτο βελανιδιές και η τούρκικη που σημαίνει πέντε σπίτια – πέντε φαμίλιες. Η δεύτερη ονομασία Δίσβατο δόθηκε το 1926 με τη μετονομασία όλων των χωριών. Το όνομα αυτό δεν ικανοποίησε τους κατοίκους οι οποίοι αντέδρασαν και πριν ακόμη το όνομα πάρει το δρόμο για τη νομιμοποίηση μετατράπηκε σε Κυπαρίσσι. Το όνομα αυτό – αφού στην περιοχή δεν φύονται κωνοφόρα – αποδίδεται στους κατοίκους που στο σύνολό τους είναι ψηλοί και λεπτοί σαν κυπαρίσσια.

Αν και η μορφή του χωριού επηρεάστηκε από τις καταστροφές του πολέμου και από τις νέες κατασκευές ειδικά μετά το σεισμό του 1995 το Κυπαρίσσι εξακολουθεί να παραμένει ένα γνήσιο μαστοροχώρι με αρκετά ακόμη δείγματα τεχνοτροπίας και αρχιτεκτονικής. Σημαντικότατα κτίσματα η βυζαντινή λιθόκτιστη και λιθόσκεπη εκκλησία του Αγ. Γεωργίου (1867) με το χειροποίητο ξυλόγλυπτο τέμπλο, το πέτρινο δημοτικό σχολείο (1915), το τριώροφο με πελεκητές κολώνες καμπαναριό και το ανάγλυφο μονοκόμματο εικονοστάσι με μορφή λιονταριού και αγιογραφίες σκαλισμένες στην πέτρα. Όλα τους έχουν τη σφραγίδα της τεχνοτροπίας του γνωστού λιθοξόου ΒΡΑΓΚΑ που καταγόταν από το γειτονικό χωριό Αγ. Κοσμά. Αξίζει να επισκεφτείτε το πέτρινο γεφύρι του Παπατάκη, χτισμένο στα 1920 στο δρόμο προς Κοσμά Αιτωλό όπου σώζεται η μία καμάρα μόνο, και το Παλιόκαστρο, ένας λόφος στην είσοδο του χωριού, σημείο αρχαιολογικού χώρου. Αν και ποτέ δεν έγιναν εδώ επίσημες ανασκαφές υπάρχουν ευρήματα οικισμού ενώ βρέθηκαν κατά καιρούς κεραμικά και πολεμικά σκεύη βυζαντινής και ρωμαϊκής εποχής. Αν έχετε χρόνο ζητήστε να δείτε λίγα από τα δέκα πηγάδια που βρίσκονται σε αυλές ή σοκάκια του χωριού. Κατασκευάστηκαν εδώ και πολλά χρόνια και εξακολουθούν να λειτουργούν αναδεικνύοντας την τέχνη και το μεράκι των κτιστάδων του χωριού.

22

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Ενδιαφέροντα... Ακόμη, μπορείτε να επισκεφτείτε το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία στο λόφο Μπούτσκα που δεσπόζει απέναντι από το χωριό και απ’ όπου μπορείτε να θαυμάσετε τη θέα που προσφέρει, και τον Αγ. Δημήτριο όπου βρέθηκαν παλαιοί τάφοι. Εντυπωσιακό είναι και το άγαλμα του στρατηγού του δημοκρατικού στρατού Νικόλαου Θεοχαρόπουλου (καπετάν Σκοτίδα). Οι τέσσερις βρύσες του χωριού Σιόποτο, Τρανό Πηγάδι, Γούλης και Κισμές θα σας δροσίσουν όλο το χρόνο, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, ο Γούλης θα σας “ποτίσει” και με την παντοτινή αγάπη για αυτό το χωριό. Αξίζει να πιείτε το τσίπουρο στην κεντρική πλακόστρωτη όμορφη πλατεία και να περπατήσετε στη φανταστική διαδρομή χωριό – Νιντρούζι συναντώντας τις τρεις βρύσες Μπορίμι, Ανδρώνης και Νταλέτσος. Η δέση του Αγγελάκη με το μικρό καταρράκτη προσφέρεται για τους λάτρεις του υγρού στοιχείου.

Πανηγύρια... Οι πιο σημαντικές γιορτές του χωριού, στις οποίες αξίζει να παρευρεθείτε το καλοκαίρι, είναι το πανηγύρι του χωριού, την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου και το αντάμωμα των Κυπαρισσιωτών στην πλατεία στα τέλη Ιουλίου. Θα χαρείτε το ίδιο όμως και στη χειμερινή τους γιορτή, τη Γουρνοχαρά, τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, όπου μπορείτε να απολαύσετε το υπέροχο χοιρινό κρέας. Κύριο χαρακτηριστικό όλων των γιορτών είναι το καλό φαγητό, το άφθονο ποτό και φυσικά ο χορός με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής. Όλες είναι εκδηλώσεις που ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα και εκπέμπουν αγάπη, φιλοξενία και μεράκι.

Πολιτισμός Από πλευράς κουλτούρας, εθίμων και ηθών, το Κυπαρίσσι αν και ανήκει στο νομό Γρεβενών είναι πιο κοντά στην περιοχή Βοΐου ακολουθώντας την ίδια με την περιοχή αυτή πορεία. Πολυταξιδεμένοι από χρόνια οι Κυπαρισσιώτες λόγω της κύριας ασχολίας τους (κτιστάδες, πετράδες τεχνίτες) άνοιξαν ορίζοντες, δημιούργησαν επιχειρήσεις, σπούδασαν και είναι σήμερα όλοι τους όπου και αν κατοικούν πετυχημένοι επαγγελματίες και επιστήμονες. Στα θετικά στοιχεία η μετάδοση της αγάπης των παλιών στις νεότερες γενιές με αποτέλεσμα νέα παιδιά να επισκέπτονται αλλά και να συμμετέχουν στα δρώμενα του χωριού. Απ’ το 1912 έχουμε τον πρώτο σύλλογο στην Αμερική με το όνομα «Αδελφότης Αγ. Αθανάσιος» και μεγάλη προσφορά στο χτίσιμο της εκκλησίας, του σχολείου και της γέφυρας. Σήμερα στο χωριό υπάρχει ένας από τους παλιότερους συλλόγους του νομού (1976) με έντονη δράση σε επίπεδο εκδηλώσεων και έργων : πλατεία, παιδική χαρά, πανηγύρι, θεατρικές παραστάσεις, χορευτικά, συναυλίες, ιστοσελίδα κ.λ.π. Το εκτελούμενο αυτόν τον καιρό έργο του συλλόγου (Λαογραφικό μουσείο) θα αποτελέσει πόλο έλξης επισκεπτών αφού θα είναι ένα από τα πιο πλούσια και οργανωμένα της περιοχής (πάνω από 500 εκθέματα), χάρη στον ακούραστο συλλέκτη – συντηρητή Κυπαρισσιώτη Φώτη Δημόπουλο.

Αξίζει Να Δοκιμάσετε... Μπορείτε να προμηθευτείτε μέλι από τοπικούς παραγωγούς και ακόμα φασιανούς, κοτόπουλα, αυγά, πέρδικες και παγώνια από τη μεγαλύτερη στην Ελλάδα μονάδα των Διονύση και Βαγγέλη Παπαδόπουλο. Στις περιόδους που βγαίνουν τα μανιτάρια θα ζήσετε πρωτόγνωρες εμπειρίες με τη συλλογή τους και θα γευτείτε παραδοσιακές συνταγές που καταγράφονται στο βιβλίο «Μανιταρομαγειρέματα» της Κυπαρισσιώτισσας κυρίας Βέργου-Ευαγγελοπούλου. Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε το μαγαζί της κας Φρειδερίκης στην κεντρική πλατεία του χωριού και να πιείτε το καφεδάκι σας ή να απολαύσετε ένα πεντανόστιμο γεύμα με ομελέτα, τουρσί, παϊδάκια, χωριάτικο λουκάνικο και φασιανό στιφάδο.

Χρήσιμες Πληροφορίες Στο χωριό δε λειτουργεί ξενώνας. *** το υλικό μας το παραχώρησε ο κος Ευαγγελόπουλος Χρήστος, Κυπαρισσιώτης στην καταγωγή, ιστοριογράφος και ερευνητής ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

23

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏͼÒ

ΚΑΛΛΟΝΗ ΚΑΛΛΟΝΗ Που Βρίσκεται... Συνεχίζοντας την πορεία προς τον Πεντάλοφο, μετά το Κυπαρίσσι σε λίγα χιλιόμετρα στα αριστερά σας θα βρείτε τον οικισμό της Καλλονής. Οι δυνατότητες να προσεγγίσετε οδικώς το χωριό είναι τρεις : από τα Γρεβενά, μόλις 29 χμ, από το Δίλοφο Βοΐου, μόλις 11 χμ. και από τη Χρυσαυγή Βοΐου, μέσω του Τρίκορφου. Ανήκει και αυτή στο Δήμο Κοσμά Αιτωλού και είναι και ο μοναδικός οικισμός που είναι χαρακτηρισμένος ως παραδοσιακός (σύμφωνα με την απόφαση ΕΔ2/α/04/Φ.Θ. 2-111978). Στην πλαγιά του ψηλότερου λόφου «Ογλά», στα 998 μ. υψόμετρο θα δείτε να στέκονται, εδώ και 300 περίπου χρόνια, τα μονώροφα ή διώροφα πέτρινα σπίτια, σε διάταξη αμφιθεατρική σκεπασμένα, πολλά από αυτά ακόμα, με γκρίζες πλάκες. Κάποτε ο πληθυσμός της Καλλονής έφτανε του 489 κατοίκους, αλλά η καταχνιά της ξενιτιάς και του εμφυλίου την σκέπασαν. Όταν αυτή κάποια στιγμή διαλύθηκε, η Καλλονή ήταν έρημη. Σήμερα το χωριό έχει μόλις 4 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι τους θερινούς μήνες φτάνουν τους 300.

Ιστορία... Το παλαιό όνομα της σημερινής Καλλονής ήταν Λούντζι ή Λούντζιον. Δεν είναι γνωστή η γλωσσική προέλευση του παλαιού αυτού ονόματος, αλλά το πιθανότερο είναι πως προέρχεται από τις Σλαβικές γλώσσες. Αν και δε γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία κτίσης του οικισμού, την ύπαρξή της κατά το 18ο αιώνα μαρτυρούν, ο Κώδικας της Ζάμπορδας, όπου αναφέρεται με την ονομασία Λούτσης χωρίον και με ένα όνομα αφιερωτή στη Β’ Γραφή, μετά το 1962. Ως χωρίον Λούντζι, το αναφέρει ο Μητροπολίτης Νεόφυτος στον Κώδικα της Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης στα 1797. Η περιοχή, βέβαια, κατοικήθηκε από τους αρχαίους χρόνους, όπως μαρτυρούν τα ερείπια βυζαντινού οικισμού στο ύψωμα Ογλάς και στη θέση Ελευθεροχώρι. Τη νέα ονομασία την πήρε το 1926, όταν έγινε η μετονομασία όλων των χωριών που είχαν ξενικά ονόματα. Η προτίμηση του σημερινού ονόματος Καλλονή, από την αρμόδια επιτροπή, στηρίχθηκε στη θέση του χωριού, στα ωραία σπίτια και στους λιθοστρωμένους δρόμους του. Μια σωστή καλλονή...

Αξίζει Να Δείτε... Μόλις φτάσετε στο χωριό, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να κάνετε είναι να αφήσετε το αυτοκίνητό σας, μιας και οι στενοί δρόμοι, μάλλον θα σας δυσκολέψουν στη μετακίνησή σας. Εξάλλου, αξίζει να απολαύσετε τις ομορφιές του πεζοί. Δε γίνεται να μη σταθείτε στη βρύση του χωριού, Κόζια, ακριβώς στην είσοδο του χωριού, χτισμένη από τους κατοίκους πριν από το 1910. Αφού δροσιστείτε από το γάργαρο νερό της, κατευθυνθείτε προς τον οικισμό και στη διακλάδωση, ακολουθείστε πρώτα την αριστερή πορεία. Σε λίγο θα βρείτε στα αριστερά σας το πρώτο αξιοθέατο, το σχολείο. Κτίστηκε το 1914 και περιλαμβάνει έναν κεντρικό χώρο με δύο μεγάλες αίθουσες εκατέρωθεν, καθώς και μία ισόγεια αίθουσα.

24

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Σήμερα δε λειτουργεί ως σχολείο, αλλά ως λαογραφικό μουσείο η μία αίθουσα. Εκεί αναλύεται το χθες του τόπου, ξετυλίγοντας ιστορίες από τη ζωή των περασμένων χρόνων, με τοπικές φορεσιές, υφαντά, οικιακά σκεύη, φωτογραφίες και αγροτικά εργαλεία. Δίπλα από το σχολείο, μνημείο της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στέκει η τρίκλητη βασιλική του Αγίου Νικολάου. Όπως αναφέρει η επιγραφή του, ο ναός χτίστηκε ΕΤΟΣ 1864 ΙΟΥΝΙΟΥ 15. Οι μονοκόμματες πέτρινες κολώνες που στηρίζουν τα

κομψά θολωτά ανοίγματα της στοάς, είναι στολισμένες με μικρά ελικοειδή σχήματα. Μικρές λεπτομέρειες που χαρακτηρίζουν τη βαθιά γνώση και την ευαισθησία του ανώνυμου λιθοξόου. Το λιθανάγλυφο περιθύρωμα της εισόδου είναι θαυμάσιο. Ο γλύπτης επηρεασμένος από τη φύση που τον περιβάλλει και το θρησκευτικό συναίσθημα, μεταφέρει πάνω στον ψαμμιτόλιθο σχήματα και σύμβολα και τα ενώνει με τέχνη. Το ίδιο αξιόλογος είναι και ο λιθόγλυπτος διάκοσμος στο τύμπανο του ιερού.

Ενδιαφέροντα... Ακριβώς απέναντι από το χωριό και στην κορυφή του κατάφυτου λόφου, διακρίνεται από πολύ μακριά το κάτασπρο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Ο λόφος από την πλευρά του χωριού και βόρεια πλευρά του είναι κατάφυτος από δάσος βελανιδιάς και άλλων δέντρων. Ο μικρός αυτός ναός κτίστηκε στα 1911. Είναι καθαρό και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Στις 20 Ιουλίου, ημέρα γιορτής του Προφήτη Ηλία μεταφέρθηκε και το ετήσιο πανηγύρι του χωριού. Έχοντας ως βάση την Καλλονή μπορείτε να κάνετε ωραιότατες διαδρομές στη γύρω περιοχή. Μια από αυτές είναι ο δρόμος που βγάζει στο Δοτσικό. Η παρθένα και άγρια φύση που απλώνεται προς τον Τσέρο, το Ρουμάνι, τον Τάλιαρο και την Σκούρτζα είναι εκπληκτική.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

25

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Πανηγύρια Η πολιτιστική ζωή του χωριού οργανώνεται γύρω από γεγονότα που σηματοδοτούν και διακόπτουν την καθημερινότητά της. Έτσι, οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, η αναχώρηση των «μπουλουκιών» των μαστόρων την άνοιξη (μετά τις αποκριές) και η επιστροφή πριν από τα Χριστούγεννα, η αναχώρηση των τσελιγκάδων κοντά στη γιορτή του Αγίου Δημητρίου και η επιστροφή τους μετά του Αγίου Γεωργίου, οι γάμοι και τα πανηγύρια καθορίζουν το πλαίσιο στο οποίο οργανώνεται η πολιτιστική ζωή του χωριού. Σήμερα ιδιαίτερο γεγονός της πολιτιστικής ζωής του χωριού είναι το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου, που αποτελεί μέρα συνάντησης των κατοίκων της Καλλονής που λείπουν για καιρό σε άλλες πόλεις. Θα βρείτε τους κατοίκους στην αυλή του εξωκλησιού να μαγειρεύουν παραδοσιακά φαγητά, που τα μοιράζονται με όλους τους επισκέπτες. Αν βρεθείτε στην Καλλονή το πρώτο Σάββατο του Αυγούστου, θα έχετε και την ευκαιρία να παρευρεθείτε στον παραδοσιακό δείπνο. Καθιερώθηκε και διοργανώνεται από το Σύλλογο Γυναικών του χωριού και περιλαμβάνει δείπνο με παραδοσιακές γεύσεις που ετοιμάζουν οι γυναίκες του χωριού Πολιτισμός. Ο Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών είναι ένας δραστήριος σύλλογος που έχει προσφέρει και συνεχίζει να προσφέρει στο χωριό. Καθιέρωσε με επιτυχία από το 1983 και μετά τον παραδοσιακό δείπνο, ενώ παράλληλα ανάστησαν και το εγκαταλελειμμένο σχολείο. Συνέλεξαν αντικείμενα από τα σπίτια του χωριού και οργάνωσαν την έκθεσή τους στη μία αίθουσα του σχολείου. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Άγιος Νικόλαος», συμβάλλει και αυτός στην οργάνωση του πανηγυριού, ενώ σε συνεργασία με το Σύλλογο Γυναικών προσπαθούν να οργανώσουν και να κρατήσουν ζωντανό το χωριό.

Αξίζει Να Δοκιμάσετε... Στο καφενείο του κυρίου Αριστείδη στην κεντρική πλατεία του χωριού μπορείτε να πιείτε το καφεδάκι σας, το τσιπουράκι σας παρέα με νόστιμους μεζέδες, ή να γευτείτε νοστιμότατο κρέας στη σούβλα. Η εξυπηρέτηση που θα σας προσφέρει η κυρία Τούλα είναι άψογη. Το τηλέφωνο του καφενείου είναι : 24620 82725

Χρήσιμες Πληροφορίες Στην Καλλονή δε λειτουργεί ξενώνας.

26

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏͼÒ

ΤΡΙΚΟΡΦΟ ΤΡΙΚΟΡΦΟ Που Βρίσκεται... Το Τρίκορφο είναι το τρίτο χωριό που συναντάμε στο δρόμο μας από Γρεβενά προς Πεντάλοφο. Δε βρίσκεται επάνω σε αυτόν τον οδικό άξονα, γι’ αυτό προσέξτε να ακολουθήσετε τις πινακίδες και να στρίψετε εγκαίρως δεξιά. Ανήκει και αυτό στο Δήμο Αγ. Κοσμά και βρίσκεται περίπου 30 χμ βορειοδυτικά της πόλης των Γρεβενών. Είναι ένας ορεινός οικισμός χτισμένος σε υψόμετρο 1000 μ. και συμπληρώνει και αυτό την οικογένεια των μαστοροχωρίων του Βοΐου. Οι μόνιμοι κάτοικοι αριθμούν μόλις τους 9 το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι φτάνουν περίπου τους 40. Φτάνοντας στο χωριό, θα διακρίνετε τα περίπου 60 κτίσματά του ανάμεσα στο δάσος βελανιδιάς και καστανιάς που το περιβάλλει. Δε διακρίνονται μαχαλάδες όπως σε άλλα χωριά, καθώς είναι εμφανές ότι αποτελεί έναν συμπαγή οικισμό και έχει γενικότερα νοτιοδυτικό προσανατολισμό, ενώ πίσω του στέκεται ο λόφος με το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία να το επιβλέπει και να το προστατεύει.

Ιστορία... Το παλαιό όνομα του οικισμού ήταν Τριτσκό. Λέγεται πως η παλιά ονομασία οφείλεται στις τρεις οικογένειες που πρωτοκατοίκησαν στο χωριό, ενώ η σημερινή ονομασία Τρίκορφο οφείλεται στις τρεις συνεχιζόμενες κορυφές των βόρειων υψωμάτων Αϊ-Λιάς, Γρεντιές και Κριθάρια. Υπάρχει η εκδοχή ότι στη σημερινή του θέση μεταφέρθηκε ο οικισμός γύρω στα 1845 από την τοποθεσία του Αϊ-Δημήτρη που είναι γύρω στα 400 μέτρα πιο κάτω. Το 1845 αναφέρεται για πρώτη φορά το Τριτσκό, στα αρχεία της Μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης, ενώ όταν καταστράφηκε το Τριτσκό, κάποιοι από αυτούς τους κατοίκους δημιούργησαν το σημερινό Τρίκορφο.

Αξίζει Να Δείτε... Αφήστε το αυτοκίνητο στην είσοδο του χωριού και ξεκινήστε με μια βόλτα, για να δείτε τα έργα των μαστόρων της εποχής εκείνης. Μονώροφα, διώροφα και τριώροφα πέτρινα σπίτια, αν και λίγα στον αριθμό, μπορούν να σας κάνουν να σταματήσετε για να τα θαυμάσετε αρκετή ώρα. Δεν θα βρείτε πλακόστρωτα σοκάκια, μιας και οι δρόμοι του χωριού «αναβαθμίστηκαν» με μια στρώση ασφάλτου. Ειδικά την άνοιξη και το καλοκαίρι, οι λιγοστοί κάτοικοί του περιποιούνται τις αυλές τους έτσι ώστε να συμπληρώνουν την όμορφη εικόνα του χωριού.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

27

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Όπως θα μπαίνετε στο χωριό θα δείτε στα αριστερά σας και λίγο πιο ψηλά από το δρόμο το Δημοτικό σχολείο, για το οποίο οι Τρικορφιώτες είναι πολύ περήφανοι. Πρόκειται για ένα κτίριο πέτρινο, με υπερυψωμένο υπόγειο και έναν όροφο, που κτίστηκε το 1931 με προσωπική εργασία των μαστόρων του χωριού. Αποτελεί δείγμα της αρχιτεκτονικής της εποχής, με τα αγκωνάρια να υπογραμμίζουν το περίγραμμα του κτιρίου, τα μεγάλα ανοίγματα να φωτίζουν το εσωτερικό του και την είσοδό του να μας υποδέχεται με τα πέτρινα υποστυλώματα. Το κτίριο πρόκειται να ανακαινιστεί και να χρησιμοποιηθεί είτε ως συνεδριακό κέντρο, είτε ως χώρος όπου θα διοργανώνονται διάφορα δρώμενα με παραδοσιακή μουσική. Κατηφορίζοντας, κατευθυνθείτε προς την έξοδο του χωριού προς Αγ. Κοσμά και θα βρείτε στα αριστερά σας την εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Πρόκειται για μια εκκλησία βασιλικού ρυθμού, κτισμένη στα 1857. Στο βορινό τοίχο θα δείτε μια χαμηλή στοά που προστατεύει και εξασφαλίζει την είσοδο στην εκκλησία, ενώ στη δυτική πλευρά στέκεται ένα επίσης χαμηλό καμπαναριό, όλα χτισμένα με περισσή λεπτομέρεια από ακατέργαστη πέτρα. Αν έχετε χρόνο ζητήστε από τους κατοίκους (κάποιος θα έχει το κλειδί) να ανοίξει την εκκλησία για να μπορέσετε να θαυμάσετε το εσωτερικό του.

Ενδιαφέροντα... Αξίζει, για όσους αγαπούν το περπάτημα, να ανηφορίσετε προς το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Βρίσκεται ακριβώς πάνω από το χωριό, ενώ η διαδρομή είναι σύντομη. Η θέα που προσφέρει το ύψωμα αυτό θα αποζημιώσει όσους έκαναν το κόπο να φτάσουν μέχρι εκεί. Θα δείτε να απλώνεται μπροστά σας όλη η περιοχή προς Βόιο και Γρεβενά.

28

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Πανηγύρια... Η πολιτιστική ζωή του χωριού επικεντρώνεται στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, καθώς και στο πανηγύρι του χωριού στις 20 Ιουλίου, ημέρα του Προφήτη Ηλία. Την ημέρα αυτή οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στο εκκλησάκι, όπου και εκκλησιάζονται, ενώ στη συνέχεια προσφέρουν φαγητό στο κτίριο του πολιτιστικού συλλόγου.

Πολιτισμός Στο χωριό δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Τρικορφιωτών Θεσσαλονίκης, που αναλαμβάνει τις εκδηλώσεις στο χωριό. Στη βόλτα σας μέσα στον οικισμό, μετά το σχολείο στα δεξιά σας, θα δείτε ένα ισόγειο μικρό κτίσμα. Είναι του πολιτιστικού συλλόγου, όπου υπάρχει μια μεγάλη βιβλιοθήκη σχετική με την ιστορία του χωριού, καθώς και φωτογραφικό υλικό με την πανίδα και τη χλωρίδα της περιοχής. Επίσης, διοργανώνεται κάποια μέρα μέσα στον Ιούλιο ή Αύγουστο, μία έκθεση χειροτεχνίας, όπου μπορείτε όχι μόνο να δείτε τις κατασκευές, αλλά και να αγοράσετε ό,τι σας κεντρίσει το ενδιαφέρον.

Χρήσιμες Πληροφορίες Το χωριό είναι πολύ μικρό και έτσι δε θα βρείτε ούτε καφενείο, ούτε ταβέρνα, αλλά ούτε και ξενώνα. Αρκεστείτε σε μια βόλτα μέσα στο χωριό και αν συναντήσετε κάποιον κάτοικο, εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία να μιλήσετε μαζί του, που με απλότητα και ευγενική περιέργεια θα σας πληροφορήσει για οτιδήποτε σας ενδιαφέρει.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

29

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏͼÒ

ΔΑΣYΛΛΙΟ ΔΑΣYΛΛΙΟ Που Βρίσκεται... Το Δασύλλιο είναι ένας ορεινός οικισμός που ανήκει στο Δήμο Αγ. Κοσμά και το συναντούμε στο δρόμο μας από Γρεβενά προς Πεντάλοφο, ακριβώς μετά το χωριό Τρίκορφο. Βρίσκεται περίπου 35 χμ βορειοδυτικά της πόλης των Γρεβενών και σε υψόμετρο 1000 μ. Συνορεύει με τα χωριά Δίλοφο, Πεντάλοφο, Καλλονή, Τρίκορφο, Χρυσαυγή, Δοτσικό και Μεσολούρι. Το χωριό είναι γραφικό, καθώς είναι κυριολεκτικά «σκαρφαλωμένο» σε μια πλαγιά. Έχει γενικότερα νοτιοδυτικό προσανατολισμό και χωρίζεται σε τρεις «μαχαλάδες» : ένας κεντρικός, όπου βρίσκεται και η κεντρική πλατεία «ράχη» όπως την ονομάζουν οι χωριανοί, ένας ο «πέρα» και ένας ο «επάνω» μαχαλάς. Όπως στα περισσότερα ορεινά χωριά, έτσι κι εδώ οι κάτοικοι είναι λιγοστοί, μόλις 30, ενώ το καλοκαίρι φτάνουν τους 120. Είναι ένα από τα γραφικά χωριά που έχει η ελληνική ύπαιθρος, ένα χωριό που συνδυάζει την ατέλειωτη ομορφιά του βουνίσιου τοπίου και την απλότητα των ανθρώπων.

Ιστορία... Το Δασύλλιο πρωτοχτίστηκε 5 χμ νοτιοδυτικά της σημερινής του θέσης και ήταν γνωστό ως Μαγέρη ή Μαέρη. Επικρατεί η άποψη πως η ονομασία του χωριού είχε λατινική προέλευση και προήλθε από το λατινικό επίθετο θηλυκού γένους και συγκριτικού βαθμού : major – major – majus, που σημαίνει «μεγαλύτερη». Εξάλλου η Μακεδονία διετέλεσε στην κυριαρχία των Ρωμαίων 543 χρόνια και είναι φυσικό να μας άφησαν και ονόματα χωριών, αλλά και έθιμα και δοξασίες. Επειδή όμως το χωριό βρισκόταν κοντά στην αρβανιτόστρατα δεχόταν επιδρομές με κορύφωση την τελική καταστροφή του από τους Αρβανίτες στα 1770. Μια ομάδα οικογενειών ίδρυσε ξανά το χωριό στην τοποθεσία Παλαιοχώρι, 100 μ. νοτίως του σημερινού. Ο σημερινός οικισμός ονομάστηκε Δασύλλιο, ακριβώς από το Δασύλλιο που βρίσκεται εκεί κοντά.

Αξίζει Να Δείτε... Τα σπίτια του χωριού, διώροφα και τριώροφα, καλοχτισμένα με τέχνη και μαστοριά από τους ίδιους τους κατοίκους, σώθηκαν από την καταστροφική μανία των κατοχικών στρατευμάτων, τον Ιούλιο του 1944. Αξίζει, λοιπόν πρώτα να κάνετε μια βόλτα μέσα στο χωριό και να θαυμάσετε την τέχνη των μαστόρων, και μετά να επισκεφτείτε μερικά από τα αξιόλογα κτίρια που διατηρούνται σε άριστη κατάσταση.

30

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Κοντά στην πλατεία θα συναντήσετε την εκκλησία του Αγ. Νικολάου που στέκεται εκεί από το 1875. Πριν από αυτήν, στην ίδια θέση, οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού είχανε κτίσει μια άλλη εκκλησία η οποία όμως κατέρρευσε από το βάρος που είχαν οι λιθόπλακες. Υπεύθυνος για την ανέγερση του νέου ναού ήταν ο αρχιμάστορας Ευάγγελος Κώτα Τζάμος. Ο εσωτερικός διάκοσμος που είναι βασιλικού ρυθμού, έγινε με εράνους, δωρεές και αφιερώματα των Δασυλλιωτών. Δίπλα στην εκκλησία στέκεται το πέτρινο καμπαναριό, που χτίστηκε το 1929. Υπεύθυνος ήταν ο φημισμένος κάλφας και λιθοξόος Γεώργιος Βράγκας, από τον Άγιο Κοσμά Γρεβενών. Χρησιμοποίησε πελεκητή πέτρα και σε εγχώρια λιθόπλακα έγραψε ανάγλυφα : «ΧΡΟΝΟΥ ΦΕΙΔΟΥ 16 ΙΟΥΝ 1929 ΕΡΓΟΝ Γ. ΒΡΑΓΚΑ». Τα πρώτα τους γράμματα οι Δασυλλιώτες τα διδάσκονται στο νάρθηκα του Αγ. Νικολάου και στη συνέχεια σε ένα σπίτι κοντά στην εκκλησία. Στα 1900 όμως το χωριό αποκτά το σχολείο του, ένα όμορφο, ισόγειο πέτρινο κτίσμα, το οποίο δυστυχώς σήμερα δε λειτουργεί, λόγω έλλειψης μαθητών.

Κοντά στο χωριό, περίπου 500 μ. νότια, βρίσκεται η εκκλησία της Αγ. Παρασκευής. Κτίστηκε το 1920 από το Δασυλλιώτη κάλφα Γεώργιο Ιωάννου Τζάμο και οι εικόνες του τέμπλου αγιογραφήθηκαν το 1921 από μοναχούς της Σκήτης της Αγίας Άννας, του Αγ. Όρους. Η εικόνα της εκκλησίας θεωρείται θαυματουργή ενώ η παράδοση διασώζει μια ιστορία σχετική. Μιλάει για την αιχμαλωσία Ναουσαίων κοριτσιών από τους αρβανίτες που στο δρόμο τους για τον Αλή Πασά σταμάτησαν στο Δασύλλιο για να περάσουν τη νύχτα. Έκλεισαν τις κοπέλες, δεμένες μέσα στην εκκλησία, ενώ αυτοί πήγανε να φάνε και να πιούνε. Τελικά οι κοπέλες με τη βοήθεια της Αγ. Παρασκευής κατάφεραν να δραπετεύσουν, ενώ οι αρβανίτες από το θυμό τους πυροβόλησαν την εικόνα της αγίας και έβαλαν φωτιά στην εκκλησία. Μετά από την εμφάνιση όμως της αγίας στους αρβανίτες, μετανοούν και επιστρέφουν για να σβήσουν τη φωτιά. Η ιστορία τελειώνει με τις κοπέλες να στέλνουν από ευγνωμοσύνη δυο στεφάνια από ασήμι στην εκκλησία όπου είχαν γραμμένα τα ονόματά τους, τα οποία όμως σήμερα δε διασώζονται.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

31

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Παλιά είναι επίσης και η εκκλησία του Αγ. Μηνά, στη θέση Παλιομάγερο, περίπου 2 χμ βορειοδυτικά του χωριού. Στο δρόμο από Γρεβενά προς το χωριό θα δείτε στα αριστερά σας και σε απόσταση περίπου 30 μ. ένα πέτρινο μονότοξο γεφύρι να στέκεται πάνω από το ποτάμι Παλιομάγερο. Χτίστηκε στα 1910 από τους Παύλο Μπούρτζο και Νικόλαο Μπάμπαλη. Έχει διαστάσεις 18 μ. μήκος, 3 μ. πλάτος και 7,5 μ. ύψος καμάρας.

Ενδιαφέροντα... Σε απόσταση περίπου 5 χμ νοτιοδυτικά του σημερινού οικισμού υπάρχει το τοπωνύμιο Παλιομάγερο, όπου πρωτοϊδρύθηκε η Μαέρη και απ’ όπου μπορείτε να θαυμάσετε την υπέροχη θέα που προσφέρει αυτό το ύψωμα. Επίσης αξιόλογη θέα προσφέρει και η κορυφή Καστανιές (1100 μ.), 800 μ. βόρεια του χωριού. Αν σας αρέσει η πεζοπορία, μπορείτε να παρακάμψετε την κορυφή και να συνεχίσετε το περπάτημα βόρεια για μερικές εκατοντάδες μέτρα. Θα συναντήσετε ένα πανέμορφο δάσος με πεύκα και καστανιές, στο οποίο έρχονται το φθινόπωρο κάτοικοι της περιοχής Βοΐου και μαζεύουν κάστανα.

Πανηγύρια... Το χωριό γιορτάζει στις 26 Ιουλίου, ημέρα της Αγ. Παρασκευής. Στη γιορτή αυτή, οι Δασυλλιώτες εκκλησιάζονται στον ομώνυμο ναό και στη συνέχεια απολαμβάνουν το στιφάδο που προσφέρει η εκκλησία, ενώ ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακή μουσική και χορό. Την ημέρα εκείνη καταφθάνει στο χωριό πολύς κόσμος για να προσκυνήσει τη θαυματουργή εικόνα.

Αξίζει Να Δοκιμάσετε... Απολαύστε ένα καφέ ή τσίπουρο στην κεντρική πλατεία «ράχη» στο καφενείο - παντοπωλείο του κου Σκόδρα και δοκιμάστε τους νόστιμους μεζέδες είτε κάτω από τη σκιά των δέντρων το καλοκαίρι, είτε μέσα στη ζεστασιά του μικρού μαγαζιού το χειμώνα.

Χρήσιμες Πληροφορίες Στο χωριό δε λειτουργεί ξενώνας.

32

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏͼÒ

ΔΙΛΟΦΟ ΔΙΛΟΦΟ Που Βρίσκεται... Το Δίλοφο είναι το τελευταίο χωριό που συναντάμε στο δρόμο μας από τα Γρεβενά προς Πεντάλοφο. Ανήκει στην Κοινότητα Πενταλόφου του Νομού Κοζάνης. Συνορεύει με τους οικισμούς Πεντάλοφο, Χρυσαυγή, Δασύλλιο και απέχει 39 χμ από Γρεβενά, ενώ από τον Πεντάλοφο μόλις 12 χμ. Εάν θέλετε μπορείτε να παρακάμψετε την εθνική οδό Κοζάνης – Ιωαννίνων και να φτάσετε στον Πεντάλοφο μέσω μιας εναλλακτικής διαδρομής, ακολουθώντας έναν χωματόδρομο περίπου 7 χμ και μια διαδρομή μέσα στο πράσινο. Ο δρόμος αυτός προβλέπεται να ασφαλτοστρωθεί σύντομα. Όπως και τα υπόλοιπα χωριά του Βοΐου, έτσι και το Δίλοφο είναι ένα χωριό που έχει εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους του. Χτισμένο στα 965 μ. το χειμώνα έχει περίπου 5 κατοίκους, ενώ το καλοκαίρι έχει 100 περίπου άτομα. Παρά την εγκατάλειψη όμως, θα παρατηρήσετε ότι πολλά από τα σπίτια είτε επισκευάζονται είτε ανακατασκευάζονται, με αποτέλεσμα να μη θυμίζει σε τίποτα εγκαταλελειμμένο χωριό. Το Δίλοφο, λόγω της θέσης του και της βλάστησης, παλαιότερα, αποτέλεσε σωστό κρησφύγετο για τους κυνηγημένους Έλληνες. Βρίσκεται ανάμεσα σε βαθιές δασοσκεπασμένες χαραδρώσεις και περιβάλλεται ολόγυρα από ψηλούς λόφους, που το περικλείουν από όλες τις πλευρές και εμποδίζουν τη θέα από παντού. Μόνο προς το βορειοανατολικό μέρος έχει ένα ευρύ άνοιγμα και βλέπει πέρα μακριά προς το γυμνό Σνιάτσικο.

Ιστορία... Η παλιότερη ονομασία του οικισμού είναι Λιμπόχοβο. Τα πιθανότερο είναι ότι οι πρώτοι οικιστές ήρθαν από το πλησιέστερο Λιμπόχοβο της Β. Ηπείρου, που κατά τους περασμένους αιώνες είχε αρκετό ελληνικό πληθυσμό και αξιόλογα ελληνικά σχολεία. Εκτός από την Ήπειρο, άλλος ένας σημαντικός αριθμός οικογενειών προήλθε από τα καμποχώρια της Ανασελίτσας για να αποφύγουν τον εξισλαμισμό. Και τέλος, το μεγαλύτερο μέρος των οικογενειών ήρθε από το γειτονικό Τσέρο μετά τις αλλεπάλληλες καταστροφές του. Μεγάλη ήταν και η προσφορά του κατά το Μακεδονικό Αγώνα, όπου το Δίλοφο αποτέλεσε σταθμό ανεφοδιασμού των διερχόμενων αγωνιστών και αργότερα θέατρο συγκρούσεων κατά την περίοδο της εθνικής αντίστασης και του εμφυλίου. Σε αντίθεση με άλλους παρακείμενους οικισμούς, το Δίλοφο δεν καταστράφηκε, γι’ αυτό και παρουσιάζει αξιόλογα δείγματα τοπικής αρχιτεκτονικής που ανάγονται από τα μισά του 19ου αιώνα. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

33

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Αξίζει Να Δείτε... Πριν ξεκινήσετε να δείτε τα πιο αξιόλογα κτίρια, επιβάλλεται να κάνετε μια βόλτα μέσα στο χωριό και να θαυμάσετε τις υπέροχες πέτρινες κατοικίες, τα καλντεριμωτά σοκάκια και την εκπληκτική θέα. Διώροφα και τριώροφα σπίτια, μεγάλα σε διαστάσεις είναι χωρισμένα σε δυο μαχαλάδες (γειτονιές), που απέχουν μεταξύ τους περίπου 600 μέτρα. Ο κάθε μαχαλάς υποδιαιρείται σε άλλους μικρότερους. Ο μεγάλος στον Ντρουγκομαχαλά, τη Ράχη και την Τραγανή και ο μικρός στον Κουτσούφλιανο και το Κοντουλάκι.

Μόλις τελειώσετε τον περίπατό σας, επιστρέψτε στην κεντρική πλατεία. Εκεί θα βρείτε την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Πριν γίνει η σημερινή εκκλησία, υπήρχε άλλη παλιά, αφιερωμένη κι εκείνη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κατεδαφίστηκε τα 1844 και στην ίδια θέση έγινε η καινούρια. Ο νέος ναός είναι βασιλικού ρυθμού, τρίκλιτος με γυναικωνίτη. Χτίστηκε διακοσμήθηκε και αγιογραφήθηκε αποκλειστικά με δωρεές και την προσωπική εργασία Διλοφιτών. Το φιρμάνι υπαγόρευε ο νέος ναός να είναι ισομεγέθης με τον προηγούμενο και καθόριζε συγκεκριμένες διαστάσεις. Οι κάτοικοι όμως κατασκεύασαν το νέο ναό μεγαλύτερο από τον προηγούμενο, κάτι που εικάζεται ότι προέκυψε με δωροδοκία των Οθωμανών υπαλλήλων, που ήρθαν, έλεγξαν και επέβαλαν πρόστιμο 455 γρόσια, μόνο για το μέγεθος των παραθύρων και τις τεχνικές ατέλειες του ναού. Δίπλα στην εκκλησία θα δείτε το κωδωνοστάσιο, που χτίστηκε το 1923 με πέτρες πελεκητές.

34

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Αξίζει Να Δείτε... Στον απέναντι μαχαλά θα βρείτε, επίσης, και το σχολείο του χωριού. Τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του χωριού χρησιμοποιούσαν για σχολείο το νάρθηκα της εκκλησίας. Αργότερα κατά το 1830-40 έγινε το πρώτο σχολείο. Ήταν ένα μικρό οίκημα κοντά στην εκκλησία. Το πραγματικό σχολείο έγινε το 1873. Αφού επί 61 χρόνια πρόσφερε τις υπηρεσίες του, κατεδαφίστηκε το 1934 για να γίνει με τα υλικά του το νέο διθέσιο σχολείο, που δυστυχώς το 1970 έκλεισε οριστικά πια, από έλλειψη μαθητών. Παλαιότερα λειτούργησε ως μουσείο με διάφορα αντικείμενα από τα σπίτια του χωριού, με την πάροδο των χρόνων, όμως, εγκαταλείφθηκε και ο χώρος δεν είναι, πλέον, επισκέψιμος.

Ενδιαφέροντα Ο Προφήτης Ηλίας είναι το παλιότερο εκκλησάκι του χωριού. Κτίστηκε το 1817 και ανακαινίστηκε εκ νέου το 1866. Μη χάσετε την ευκαιρία να το επισκεφτείτε. Μπορείτε να φτάσετε είτε με αυτοκίνητο είτε περπατώντας μέσω δασικού δρόμου. Η διαδρομή είναι εκπληκτική καθώς βρίσκεστε συνεχώς περιτριγυρισμένοι από δάσος με πεύκα, έλατα, βελανιδιές και καστανιές. Φτάνοντας στο εκκλησάκι θα έχετε τη δυνατότητα να θαυμάσετε την πραγματικά υπέροχη θέα που προσφέρει αυτό το ύψωμα. Είναι χτισμένο πάνω στο διάσελο ανάμεσα στους ψηλούς λόφους του Ρουμανιού και της Βάλιας, που πάντα φυσάει ένα δροσερό δυνατό αεράκι. Θα αντικρύσετε τον πανύψηλο Σμόλικα με τα αιώνια χιόνια, τη Γομάρα, τη Βασιλίτσα, το Μελίσσι και πιο κοντά την Πλάκα και τον Ξέρακα.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

35

ÄÆÄÎÈʸ ÎÏÊ ÓÍÌȼ ÏÃÒ Ë¶ÏÍ¼Ò Πολιτισμός Στο Δίλοφο δραστηριοποιείται ο Εξωραϊστικός – Πολιτιστικός – Αθλητικός Σύλλογος Διλόφου, που τα τελευταία χρόνια λόγω της ένταξής του στην Κοινότητα Πενταλόφου, καθώς και λόγω της εγκατάλειψής του από τους κατοίκους, περιορίζεται κυρίως σε καθαρισμούς κάποιων χώρων (παιδική χαρά) και στη διατήρηση της καλής κατάστασης των κοινόχρηστων χώρων του χωριού.

Αξίζει Να Δοκιμάσετε... Το Δίλοφο διαθέτει μόνο μία ταβέρνα και βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την εκκλησία, στην πλατεία. Θα βρείτε τον κ. Τηλέμαχο Σαμαρά, που θα σας εξυπηρετήσει με τον καλύτερο τρόπο και θα σας ετοιμάσει νοστιμότατα κρεατικά, που είναι άλλωστε και το καλύτερο που μπορείτε να βρείτε στην περιοχή αυτή. Ζητήστε την «σπεσιαλιτέ» του, ψητό αρνί. Αν σας αρέσει μάλιστα το τυρί και ειδικότερα ο μπάτζιος (είδος αλμυρής φέτας), μπορείτε να προμηθευτείτε άφθονο από τον ίδιο, μιας και διατηρεί και το τυροκομείο στο χωριό.

Μια συνταγή από το Βόιο: ‘‘Γιαπράκια λαδερά με μανιτάρια’’ ΥΛΙΚΑ 1 µέτριο λάχανο αρµιά (λάχανο τουρσί), 1 κιλό άγρια µανιτάρια, 1 µεγάλο ξερό κρεµµύδι ή 1 µατσάκι φρέσκα κρεµµυδάκια, 1½ φλιτζάνι τσαγιού ελαιόλαδο, 1 φλιτζάνι τσαγιού ρύζι γλασέ, 1-2 ποτήρια«αρµόζµο» ή νερό, τριµµένο µαυροπίπερο και σπυριά µοσχοπίπερου, κόκκινο πιπέρι, ρίγανη, ψιλοκοµµένο δυόσµο, αλάτι χοντρό (µόνο αν η αρµιά δεν είναι πολύ αλµυρή) ΕΚΤΕΛΕΣΗ Βγάζουµε ένα-ένα τα φύλλα της αρµιάς, αφαιρούµε µε το µαχαίρι τα σκληρά και ινώδη κοτσάνια, και κόβουµε τα φύλλα σε µικρότερα κοµµάτια. Στρώνουµε στον πάτο της κατσαρόλας µια σειρά από ξηρές κληµατόβεργες και από πάνω 2 µεγάλα φύλλα αρµιάς. Ετοιµάζουµε τη γέµιση ως εξής: Ψιλοκόβουµε τα µανιτάρια και τα τσιγαρίζουµε µε 1 φλιτζάνι λάδι. Προσθέτουµε τα ψιλοκοµµένα κρεµµύδια και έπειτα το ρύζι και 1-2 ποτήρια «αρµιόζουµο» ή 1-2 ποτήρια νερό αν η αρµιά είναι αλµυρή και ανακατεύουµε για 4-5 λεπτά µέχρι να εξατµιστούν τα υγρά. Στο τέλος προσθέτουµε κόκκινο πιπέρι, τριµµένο µαυροπίπερο,µερικά σπυριά µοσχοπίπερου, την ρίγανη και το δυόσµο. Στη συνέχεια παίρνουµε µια κουταλιά σούπας από το µείγµα, το βάζουµε σε ένα φύλλο αρµιάς, το τυλίγουµε και το τοποθετούµε στην κατσαρόλα. Αραδιάζουµε όλα τα γιαπράκια στην κατσαρόλα πασπαλίζοντας την κάθε σειρά µε το υπόλοιπο κόκκινο πιπέρι. Μόλις τα αραδιάσουµε όλα, προσθέτουµε το υπόλοιπο λάδι και τα σκεπάζουµεµε µερικά φύλλα αρµιάς. Τα περιχύνουµε µε αρµόζουµο µέχρι να σκεπαστούν όλα. Σκεπάζουµε τα γιαπράκια µε ένα πυρίµαχο πιάτο και τα βράζουµε για 2-3 ώρες. Κατά την διάρκεια του βρασίµατος, προσθέτουµε ή αφαιρούµε αρµόζµουν.

(Η τοπική συνταγή συλλέχθηκε από τη Φανή Φτάκα)

Χρήσιμες Πληροφορίες

Προτεινόμενες Διαδρομές

Μετά το γεύμα, δε χρειάζεται να μετακινηθείτε πολύ. Δίπλα ακριβώς από την ταβέρνα βρίσκεται ο ξενώνας, τον οποίο διατηρεί και πάλι ο κ. Τηλέμαχος Σαμαράς. Ζητήστε να μείνετε σε ένα από τα δωμάτια, τα οποία διαθέτουν δικό τους μπάνιο και είναι πολύ καθαρά. Μπορείτε να καλέσετε στο 24680 63433 για να κλείσετε όποτε θέλετε ένα δωμάτιο.

36

Με Ι.Χ. [α] – Αγ. Κοσμάς – Κυπαρίσσι – Καλλονή – Τρίκορφο [β] – Αγ. Κοσμάς – Κυδωνιές – Ροδοχώρι – Κριμήνι [γ] – Καλλονή – Δοτσικό [δ] – Δασύλλιο – Δίλοφο Με 4x4 [α] – Δασύλλιο – Πέτρινο Γεφύρι Μαέρης (Δασυλλίου) – Αγ. Μηνάς

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ ¢ ¦ ¢ ¡ ¢ ¡ ¢¡

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

όρος ΤοΤο όρος ΒόιοΒόιο Το Βόιο χρειάζεται καιρός για να το χωρέσει ο νους, χρειάζεται καιρός για να μάθεις τη ζωή και την ιστορία που κρύβει στους κόρφους του.

Ψηλά βουνά, δάση απέραντα, όπου μπερδεύει το πεύκο με το έλατο κι ο γάβρος με την οξιά. Βαθιές χαράδρες που διακλαδίζονται σαν πελώριο ψαροκόκαλο και που στα βάθη του κυλούν ορμητικά ποτάμια, λαγκαδιές που βουίζουν μυστικά μέσα στην άχνα της απεραντοσύνης, χωριά γαντζωμένα σε απότομες πλαγιές με τις φολιδωτές σκεπές από τη σταχτιά πλάκα του βουνού, που θαρρείς αγγίζουνε τον ουρανό, συνθέτουν το κάδρο του Βοΐου. Σε τούτο τον τόπο, όπου το κάθε τοπίο είναι μια ψυχική διάθεση στο φως, στο χρώμα, στους ήχους και την ιστορία των ανθρώπων της πέτρας, σκαρφαλώνουν τα μαστοροχώρια. Αργύρης Παφίλης Το όρος Βόϊο, από το οποίο πήρε την ονομασία της ολόκληρη η επαρχία, αποτελείται στην ουσία από τέσσερα επιμέρους βουνά ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Δεν πρόκειται για ένα ομοιογενές όρος, αλλά για μία οροσειρά με διεύθυνση Βορρά – Νότου, όπως και η υπόλοιπη Πίνδος. Το μήκος του φθάνει τα 45 χιλιόμετρα και το πλάτος του τα 25. Πρόκειται για ένα από τα πιο δασωμένα βουνά της Ελλάδας, με Μαγικές εικόνες από το Όρος Βόιο δασοκάλυψη που πλησιάζει το Καλοκαίρι - Φθινόπωρο 80% και κορυφές που υψώνονται προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι αρχαίοι Έλληνες χαρακτήριζαν με αυτό το όνομα ολόκληρη την οροσειρά της Πίνδο. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του βουνού είναι το πλήθος και το ιδιαίτερο σχήμα των κορυφών του, κάτι που οφείλεται στους εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς. Η διάταξη των πετρωμάτων είναι από τα δυτικά προς τα ανατολικά, με αποτέλεσμα οι δυτικές πλαγιές να είναι ιδιαίτερα απόκρημνες, ενώ οι ανατολικές περισσότερο ομαλές και δασωμένες.

38

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Περιλαμβάνει τον κύριο κορμό, που ξεκινά κατά μήκος της λεκάνης που σχηματίζεται μεταξύ του Νεστορίου και του χωριού Πεύκος της Καστοριάς, διασχίζει το Νομό Κοζάνης και καταλήγει στα Γρεβενά. Το μεγαλύτερο μέρος του βουνού βρίσκεται στο Νομό Καστοριάς. Η ιδιαιτερότητά του είναι ότι αποτελείται από δύο ομώνυμες κορυφές ίσου ύψους, τον ‘‘Προφήτη Ηλία Ζουπανίου’’ (υψόμ. 1808μ.) και το ‘‘Παλιοκριμήνι’’ (υψόμ.

1807μ.). Την τρίτη υψηλότερη κορυφή αποτελεί το ‘‘Πετρίτσι’’ (υψόμ. 1768μ.) και την τέταρτη ο ‘‘Πύργος Κοτύλης’’ (υψόμ.

1761μ.). Ολόκληρη η κορυφογραμμή του κυρίως κορμού αποτελεί το υψηλότερο τμήμα του όρους με πλήθος κορυφών πάνω από τα 1700 μέτρα. Τα υπόλοιπα 3 τμήματα του βουνού συνθέτουν τα παράξενα ‘‘Όντρια’’, ο ‘‘Τάλιαρος’’ και η ιδιόμορφη λοφοσειρά Πολυκάστανου – Αυγερινού – Τσοτυλίου. Δορυφορική εικόνα κορυφών Προφήτη Ηλία - Παλιοκριμηνίου Τα νερά που αναβλύζουν από τις πηγές ανάμεσα στους βράχους σχηματίζουν φυσικές λεκάνες νερού και καταρράκτες που λαξεύουν τις πέτρες.

Από το Βόιο πηγάζει ο μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας, ο Αλιάκμονας, καθώς και οι κύριοι παραπόταμοί του, ο Βενέτικος και η Πραμόριτσα. Από τη δυτική πλευρά του βουνού ξεκινά ένας ακόμα ιστορικός και πανέμορφος ποταμός, ο Σαραντάπορος, βασικός παραπόταμος του Αώου. Στα πλούσια οικοσυστήματα του Βοΐου, που περιλαμβάνουν πολλά μικτά δάση, κυριαρχεί η βελανιδιά, η καστανιά, η οξιά, το πεύκο, το έλατο, ενώ εμφανίζονται επίσης και ρόμπολα. Κατά δεύτερο λόγο υπάρχουν καρυδιές, κέδρα, λεπτοκαρυές, και αμυγδαλιές. Η χαμηλή βλάστηση του βουνού διαθέτει πλούσιο τσάι, σαλέπι, πρασσάκο και πολλές τριανταφυλλιές.

Στον Προφήτη Ηλία Ζουπανίου ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

39

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Στο Βόιο απαντάται κάθε είδος άγριας πανίδας που μπορεί να συναντήσει κανείς στη Βόρεια Ελλάδα, όπως ελάφια, ζαρκάδια, λύκους, αγριόχοιρους, αρκούδες, αετούς, γεράκια, μπούφους, σκίουρους, αλεπούδες, αγριόγατες, τσακάλια, αλλά και ψάρια. Βόρεια του Πενταλόφου υπάρχει σπήλαιο με δύο στοές. Επίσης πηγή με ιαματικά νερά λίγο έξω από το χωριό έχει ευεργετικά αποτελέσματα σε όσους έχουν ρευματοαρθριτικές παθήσεις, αλλά και γενικότερα το ευνοϊκό κλίμα της περιοχής δημιουργεί σοβαρές προσδοκίες για τη θεραπεία δύσκολων ασθενειών που σχετίζονται με το αναπνευστικό σύστημα. Υπάρχουν μαρτυρίες για άγνωστα βάραθρα και σπήλαια σε όλο το μήκος του βουνού.

Στον ορεινό όγκο του Βοΐου, υπάρχει πλήθος από αρχαίες και νεότερες διαδρομές ιστορικά καταγεγραμμένες. Από αυτές, άλλες διαμορφώθηκαν σε δρόμους, άλλες σε πεζοπορικά και ορειβατικά μονοπάτια, ενώ άλλες χάθηκαν μαζί με τους οικισμούς που συνέδεαν.

Οι επιβλητικές κορυφές, τα ορμητικά ποτάμια και τα απέραντα δάση, που αλλάζουν χρώματα με την εναλλαγή των εποχών, κάνουν το Βόιο παράδεισο για ορεινές διαδρομές σε δρόμους και ορειβατικά μονοπάτια.

Το Βόϊο είναι μία από τις πιο αξιόλογες οικολογικά και πολιτιστικά γεωγραφικές ενότητες της Δυτικής Μακεδονίας, αποτελώντας συνέχεια της περιοχής του Γράμμου και των περιοχών οικισμών των Γρεβενών. Βουνά της Πίνδου μου ψηλά, με τα πολλά κλαριά σας, με τα τρανά τα πεύκα σας, τες γέρικες οξιές σας, ζήλεψα τα λημέρια σας, τους ίσκιους, τες δροσιές σας. Κ. Κρυστάλλης

40

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Ο Πεντάλοφος Ο Πεντάλοφος Πεντάλοφος Πεντάμορφος!

Πέτρα είχαμε, πέτρα δουλέψαμε! Στο ανάγλυφο του Βοΐου και το σύμπλεγμα των ορεινών χωριών του, ανάμεσα στη “Γκραντίσκα” και το “Ρουμάνι” βρίσκεται χτισμένος ο Πεντάλοφος, το ξακουστότερο και μεγαλύτερο μαστοροχώρι της Μακεδονίας. Η γειτονιά του Πενταλόφου είναι μια από τις ωραιότερες γωνιές της Βόρειας Πίνδου, τόσο για το εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον ανάμεσα στα πυκνά δάση και τα επιβλητικά ορεινά τοπία, όσο και για τη γραφικότητα των παραδοσιακών οικισμών. Τριγύρω απλώνεται μια ατελείωτη πρόσκληση στην ομορφιά, στα μνημεία και στην ιστορία.

Σαν το μαρμαρωμένο τον αετό, τούτο το πέτρινο χωριό με τις απλωμένες του φτερούγες ...

Το βλέμμα του επισκέπτη μαγνητίζεται από τον όμορφο Πεντάλοφο

Ο Πεντάλοφος, το παλιό και ξακουστό ‘‘Ζουπάνι’’, έχει εκτεταμένο ανατολικό ορίζοντα και 500 περίπου καλοδιατηρημένα κτίσματα, διαταγμένα κατά αμφιθεατρικό τρόπο. Ένας παραδοσιακός οικισμός με πέτρινα σπίτια, γραφικά σοκάκια και πολλές φυσικές ομορφιές. Η τέχνη των άξιων μαστοροκαλφάδων βρίσκεται αποτυπωμένη στις περίτεχνες εκκλησιές, στις βρύσες, στα καμπαναριά και στην αρματωσιά των διώροφων και τριώροφων σπιτιών που με τα λιακωτά τους, τα στενά παράθυρα και τα κεντημένα με σταυρούς αγκωνάρια, τινάζουν το πέτρινο ανάστημά τους ψηλά σα να θέλουν να αγγίξουν τη βραχωμένη στέγη της Γκραντίσκας. Για να γνωρίσει κανείς τον Πεντάλοφο δεν αρκεί να σταματήσει στην κεντρική πλατεία της ‘‘Λότζιας’’, αλλά πρέπει να χωθεί στα στενορύμια που φιδολιγίζονται μέσα στα σπλάχνα του από όπου μπορεί να ανασύρει ιστορίες ανθρώπων σπάνιες και παραδόσεις παραμυθένιες. Μέσα στα σκιερά σοκάκια του ακόμα και σήμερα ζωντανεύουν σκηνές απλές, καθημερινές, εικόνες παλιών καιρών, πάνω σε φωτογραφίες της σέπιας και του ασπρόμαυρου ξεχασμένες. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

41

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Η ιδιαίτερη ιστορία του χωριού Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο τόπος πρωτοκατοικήθηκε οργανωμένα στο ύψωμα της Γκραντίσκας όρος Δόντι) από το 1346 όταν ξεκίνησε να λειτουργεί ως κάστρο.

Η κορυφή της Γκραντίσκας.

Η λέξη ‘‘Γκραντίσκα’’ σημαίνει μικρή πόλη.

Ο πρώτος πυρήνας του χωριού δημιουργήθηκε το 1427 και έπειτα εγκαταστάθηκαν αμιγώς ελληνικοί πληθυσμοί από άλλες περιοχές του Βοΐου και της Ηπείρου. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το Ζουπάνι ήταν ήδη το σημαντικότερο κεφαλοχώρι της παλιάς ‘‘Ανασελίτσας’’. Το 1829 κάηκε ύστερα από επιδρομή Αρβανιτών. Η μετέπειτα ιστορία του χωριού είναι γεμάτη από σκληρούς αγώνες εναντίον των τυράννων τουρκαλβανών και το 1916 βρέθηκε μέχρι και υπό γαλλική κατοχή αποικιακών στρατευμάτων Αλγερινών και Αράβων. Στον Πόλεμο του ’40 η περιοχή αποτέλεσε το ορμητήριο του ελληνικού στρατού. Επειδή τότε ο δρόμος σταματούσε στη Βουχωρίνα, γυναίκες από τον Πεντάλοφο και το Βυθό πήγαιναν ως εκεί με τα πόδια, φορτώνονταν τα ασήκωτα πολεμοφόδια και τα κουβαλούσαν μέσα στις λασπουριές της Πίνδου μέχρι το μέτωπο του πολέμου. Αυτές ήταν οι ‘‘Γυναίκες της Πίνδου’’, οι ηρωίδες το ’40.

Η νύχτα ζύγωνε, η βροχή δυνάμωνε και οι πρώτοι στρατιώτες πρόβαλαν μουσκεμένοι μέχρι το πετσί με το όπλο και τα εφόδιά τους φορτωμένοι. Μα σα νύχτωσε κατέφθαναν κι άλλοι πολλοί και γυναίκες με μουλάρια και άντρες με δαδιά για να δουν και να ξεφορτώσουν. Ακόμα και στην αυλή μας είχαμε πολεμοφόδια. Φωνές, αλαλαγμός, τα ζώα δεν τα άφηναν να γυρίσουν πίσω στα σπίτια τους, έπρεπε να ξαναπάνε στον Αι-Γιώργη της Βουχωρίνας. Ορθάνοικτες οι πόρτες του σχολείου να δεχθούν τους στρατιώτες. Με τα προπύλαιά του, τα μεγάλα παράθυρα και τις πελεκητές σε αρμονία πέτρες του, μου μιλούσε: «Μη φοβάσαι, θα νικήσουμε». (Δωροθέα Τακαλιού)

Στο χωριό του παππού μου τον Πεντάλοφο υπάρχει ένα άγαλμα. Αυτό το άγαλμα είναι η Γυναίκα της Πίνδου. Είναι μια κοντή γριούλα που έχει στην πλάτη της ένα σάκο με φαγητά και μάλλινα ρούχα. Όταν βλέπω το άγαλμα το θαυμάζω γιατί μου θυμίζει τους αγώνες και τις θυσίες που έκαναν τότε. Δεμερτζίδου – Κάσσου Μαρία, 8 ετών

Το χωριό βομβαρδίστηκε πολλές φορές και έζησε αργότερα πολύ έντονα τα θλιβερά γεγονότα του Εμφυλίου.

42

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Τα έργα της πέτρας Ο λαϊκός πολιτισμός της περιοχής είναι συνυφασμένος με τους μαστόρους της πέτρας. Το ορεινό του εδάφους ανάγκασε από τα παλιά χρόνια πολλούς κατοίκους να μεταναστεύσουν στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Οι ικανοί αυτοί τεχνίτες έχτισαν μεγαλόπρεπα αρχοντικά, στολίδια μοναδικά της μακεδονικής αρχιτεκτονικής, εκκλησίες και μοναστήρια επιβλητικά, με πανύψηλα καμπαναριά, βρύσες περίτεχνες και ένωσαν τις όχθες των ποταμών υψώνοντας μονότοξα και πολύτοξα πέτρινα γεφύρια. Ολόκληρο το χωριό σχημάτιζε πομπή που τους συνόδευε μέχρι τα τελευταία σπίτια και με τον ίδιο τρόπο τους υποδέχονταν όταν επέστρεφαν. Έβγα ως τον κλαψόδεντρο, Οργανωμένοι σε σινάφια και συντεχνίες, έχτισαν στο Πήλιο, σε όλη την Να με ξεπροβοδήσεις, τουρκοκρατούμενη χώρα, αλλά και πέρα από αυτή. Γι’ αυτό το λόγο ο κάθε μάστορας με υπερηφάνεια λέει: ‘‘Οι Ζουπανιώτες έχτισαν τον κόσμο’’. Να με κοιτάς να χάνομαι, Και να μου τραγουδήσεις. Μακάριος Πηλέας (1899)

Η τέχνη της τελευταίας μεγάλης γενιάς αυτών των μαστόρων φτάνει στο απόγειό της με το περιστύλιο και το καμπαναριό της κεντρικής εκκλησιάς του Πενταλόφου, τον Αγ. Αθανάσιο.

Γιορτές και Έθιμα

Οι μάστορες αυτοί αποτέλεσαν την αφετηρία μιας ιστορικής πορείας που έδωσε στους Έλληνες το δικαίωμα να αισθάνονται περήφανοι για τα έργα τους στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Εμείς οι Πενταλοφίτες είμαστε δια ζωής ερωτόπληκτοι με τον τόπο μας. (Αχιλλέας Παπαευθυμίου)

Ιδανική περίοδος επίσκεψης στον Πεντάλοφο είναι ο Νοέμβρης, όταν γίνεται το μεγάλο Καστανοπάζαρο, όπου τα περίφημα γλυκά κάστανα του Βοΐου έχουν την τιμητική τους, ενώ όλο το βουνό έχει ντυθεί με τα σπάνια φθινοπωρινά του χρώματα. Αξίζει κανείς να ζήσει το ιδιαίτερο έθιμο των ‘‘αερόστατων’’ την Καθαρά Δευτέρα, ένα έθιμο που έχει ζωή πάνω από 200 χρόνια, και να τριγυρίσει στα χωριά της περιοχής που κάνουν τα πανηγύρια τους την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

43

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Ο Αγ. Αχίλλειος Σπουδαία σε καλλιτεχνική και ιστορική αξία είναι η τρίκλιτη βασιλική του Αγ. Αχίλλειου με νάρθηκα και ανοικτή στοά στη δυτική και νότια πλευρά. Εδώ οι μαστοροκαλφάδες του Βοΐου υπερέβαλαν εαυτόν. Πρόκειται για ένα μοναδικό αρχιτεκτόνημα και αριστούργημα της αγιογραφικής τέχνης. Ο ναός είναι κατάγραφος από τοιχογραφίες που ξεχωρίζουν για τη χρωματική τους ευαισθησία. Τις τοιχογραφίες φιλοτέχνησε το 1774 ο ζωγράφος Μιχαήλ. Στον Αγ. Αχίλλειο διασταυρώνονται τρεις μεγάλες σχολές της λαϊκής τέχνης, η Ζουμπανιώτικη αρχιτεκτονική, η ξυλογλυπτική του Τουρνόβου Ηπείρου και η ζωγραφική των Χιονιάδων, που κατατάσσεται στις σπουδαιότερες αξίες της μεταβυζαντινής αγιογραφίας. Σήμερα έχει κηρυχτεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο, ενώ παλιότερα, αποτελούσε τόπο εκκλησιασμού Πενταλοφιτών και Βυθινών. Οι Πενταλοφίτες σέβονταν τόσο πολύ τον Άγιο Αχίλλειο, που μια παλιά παράδοση αναφέρει ότι όσοι περνούσαν έφιπποι έξω από το ναό έπρεπε να ξεπεζέψουν, γιατί αλλιώς τα άλογα τρόμαζαν, αγρίευαν και δεν προχωρούσαν. Σαν περάσεις φίλε από τον Πεντάλοφο, μην ξεχάσεις να ανάψεις ένα αγιοκέρι στη χάρη του Αγίου και να θαυμάσεις από κοντά τα έργα μιας εποχής όπου δεν υπήρχαν οι μηχανές και οι άνθρωποι δε ζούσαν στον πυρετό μας. Αργύρης Παφίλης

Διάσχιση Όρους Δόντι (‘‘Γκραντίσκα’’) Αγ. Αχίλλειος – Κορυφή Γκραντίσκας – Κάτω Πεντάλοφος Απόσταση : 3 km Μέγιστη Διάρκεια : 1h & 30’ Βαθμός Δυσκολίας : Α Το πεζοπορικό μονοπάτι ξεκινά από την κεντρική πλατεία του Πενταλόφου, σε υψόμετρο 1.055 μέτρων. Πρώτο σταθμό αποτελεί η εκκλησία του Αγ. Αχιλλείου. Συνεχίζοντας στο δρόμο που οδηγεί στον οικισμό του Βυθού, ακολουθεί μικρή ανάβαση προς την κορυφή της Γκραντίσκας με μέγιστο υψόμετρο τα 1.110 μέτρα, διανύοντας τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε6. Η περιοχή έχει χαρακτηρισθεί επίσης ως αξιόλογος αρχαιολογικός χώρος. Η θέα προς τον Πεντάλοφο, το Βυθό, την τεχνητή λίμνη του ποταμού ‘‘Πραμόριτσα’’, την υψηλή κορυφή του Προφήτη Ηλία και την ευρύτερη κοιλάδα του Βοΐου είναι ανυπέρβλητη. Ο συνδυασμός των χρωμάτων, γαλάζιο, πράσινο, κεραμιδί, ωχρό, πλίθινο και σταχτί αλλάζει σταδιακά με την ένταση του ήλιου. Έπειτα η διαδρομή ακολουθεί τη νότια κορυφογραμμή, εισέρχεται στα πέτρινα σοκάκια του χωριού, πέφτει στο υψόμετρο των 950 μέτρων και ανηφορίζει πάλι πίσω στη Λότζια. Η Γκραντίσκα δεν είναι απλά ένας βράχος. Οι Πενταλοφίτες τον θεωρούν ιερό και αποτελεί πλέον έθιμο για ζευγάρια, παρέες και ολόκληρες οικογένειες, ντυμένες με τα καλά τους, να ποζάρουν μπροστά της για μια φωτογραφία. Πολλοί νιόπαντροι επέλεγαν να φωτογραφηθούν με φόντο την αγέρωχη ράχη, συμβολίζοντας έτσι το θεμέλιο της ανθεκτικότητας του γάμου.

44

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Ο βράχος που μαγνητίζει το βλέμμα μας και την ψυχή μας.

Ακόμη καλύτερο από το να ατενίζεις τη Γκραντίσκα, είναι να κατοικείς πάνω της. Ο Πεντάλοφος από την κορυφή της Γκραντίσκας.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

45

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Ο Βυθός Ο Βυθός

Τόπος σπαρμένος πέτρες, δάση και γκρεμούς.

Παρέα με τον Πεντάλοφο, βυθισμένος στην αγκαλιά του ‘‘Καραουλιού’’ στα ριζά θεόρατων βράχων, ανάμεσα σε φυλλοβόλα δάση, απλώνεται ο Βυθός, ο παλιός ‘‘Ντόλος’’, ένα χωριό αλλιώτικο από τ’ άλλα. Βρίσκεται στο βάθος μιας απότομης ρεματιάς, κρυμμένο κυριολεκτικά μέσα στη θεριεμένη βλάστηση, με τις απότομες πλαγιές να υψώνονται κατακόρυφα πάνω από τις στέγες. Ο τόπος ολόγυρα άγριος μα συνάματόσο γαλήνιος. Το ορεινό τούτο χωριό με τις βαθιές χαράδρες και τα απότομα βράχια, που τα σμίλεψε η διαρκής υπομονή του νερού και τα σχηματοποίησαν οι θυμοί του ανέμου, με τα ατελείωτα δάση από οξιές, βελανιδιές και καστανιές, ζει το παρόν με έκδηλη την τάση να αναπολεί νοσταλγικά το παρελθόν, αλλά παράλληλα και να προβληματίζεται για το αβέβαιο μέλλον, όπως συμβαίνει με όλα τα βουνίσια χωριά μας… Λίγα χωριά στα μέρη μας είναι χτισμένα σε τόσο ορεινό τόπο.

Όταν χιονίζει το τοπίο γίνεται μαγευτικό.

46

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Την έντονη ζωή του Βυθού στο παρελθόν μαρτυρά το πλήθος μονοπατιών που τον περιβάλλουν.

Η πολύπαθη ιστορία του χωριού Πότε ακριβώς έγινε ο πρώτος συνοικισμός δεν είναι βεβαιωμένο, αλλά από τις σωζόμενες παραδόσεις μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η χρονολογία του βρίσκεται μεταξύ των ετών 1600 - 1620. Στη σημερινή θέση του χωριού προϋπήρχαν κάποιες οικογένειες πριν το 1600. Πρώτα δημιουργήθηκε ο κάτω Ντόλος από διασκορπισμένες αγροτικές οικογένειες και από κάποιες άλλες που ήρθαν από το παλαιοχώρι‘‘Ισκιοντόλος’’ (στα ανατολικά του Βυθού, κοντά στην εκκλησία των Ταξιαρχών), που θα πει “Εσκί Ντόλος”, δηλαδή παλαιός Ντόλος. Αργότερα έγιναν οι τρεις συνοικισμοί του επάνω Ντόλου. Περί τα έτη 1630 - 1640 δημιουργήθηκε η κεντρική συνοικία από τις αγροτικές οικογένειες του παλαιοχωρίου ‘‘Φτέρη’’ (στους πρόποδες του Αηλιά, κοντά στο ‘‘Παλιομανάστηρο’’). Γύρω στα έτη 1700 - 1720 δημιουργήθηκε η ανατολική συνοικία από τις οικογένειες των παλαιοχωρίων ‘‘Καλογρίτσα’’ και ‘‘Ζάλτσι’’ (βρίσκονταν πίσω από το Καραούλι). Τελευταία, στα έτη 1720 - 1740 έγινε και η ψηλότερη συνοικία από οικογένειες διωγμένες από το ‘‘Κεράσοβο’’ της Ηπείρου. Έπειτα εγκαταστάθηκαν κάτοικοι από το κατεστραμμένο ηρωικό χωριό ‘‘Παλιοκριμήνι’’, την Κυψέλη και το Σούλι. Στην άγρια αυτή χαράδρα κατέφυγαν οι Έλληνες από τα παλιοχώρια, που κάποτε έσφυζαν από ζωή, για να μπορούν να αντιστέκονται πιο αποτελεσματικά στις επιδρομές των κατακτητών. Το καλοκαίρι του 1777 πέρασε από την περιοχή και ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Άγιος Κοσμάς. Η βλάστηση έχει καταπνίξει την παλιά Φτέρη

Σε παλαιά έγγραφα ο Ντόλος αναφέρεται ως μαχαλάς της κωμόπολης του Ζουπανίου. Το έτος 1884 με ενέργειες του ιατρού Κοσμά Αγακίδη αποτέλεσε ανεξάρτητη κοινότητα. Στον πολιτιστικό σύλλογο του χωριού σώζονται πολλά παραδοσιακά κειμήλια. Η προσφορά του Βυθού στον αγώνα για εθνική ανεξαρτησία οδήγησε τη διοίκηση των Γερμανών στη μικρόψυχη απόφαση να πυρπολήσουν το χωριό αδιακρίτως στις 4 Ιουλίου του 1944.

Παράδοση και Φύση του Βυθού Ο Βυθός είναι από τα χωριά αυτά που έχουν απομείνει να κρατούν την παραδοσιακή τους μορφή, με τα πετρόχτιστα σπίτια, τα χορταριασμένα καλντερίμια, την απόλυτη σιγή. Οι λιγοστοί κάτοικοι του χειμώνα συνεχίζουν να ζουν διατηρώντας το ύφος και τη μορφή μιας άλλης ζωής. Κι αυτό είναι που κάνει ετούτα τα χωριά μοναδικά. Στο Βυθό ο επισκέπτης βιώνει έντονα το στοιχείο του μόχθου και της υπομονής του μάστορα. Ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής είναι το πέτρινο σχολείο στο κέντρο του Βυθού, που έπαψε να λειτουργεί εδώ και 20 χρόνια. Οι ξενώνες που υπάρχουν τόσο στον Πεντάλοφο όσο και στο Βυθό αποτελούν τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της τοπικής τέχνης, δείχνοντας την ειλικρινή διάθεση για τη γνήσια Το μεράκι του πελεκάνου που με μεγάλη υπομονή το αποτύπωσε πάνω στην πέτρα. διατήρησή της και όχι για μια σκηνογραφική της ανάπλαση. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

47

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Αντιστεκόμενα στη φθορά του χρόνου, σώζονται μέχρι σήμερα παλιά πηγάδια, καλντερίμια και μικρά πέτρινα γεφύρια.

Ταξιδευτής όπου και αν πήγα, Τόπο καλύτερο δεν είδα. Τούτο φιλόξενο χωριό, Το ‘χω σα δεύτερη πατρίδα. Κανάκης Νίκος (επισκέπτης) Ο Βυθός από την κορυφή του Καραουλιού

Σπάνιας ομορφιάς ο Βυθός, τις ημέρες του καλοκαιριού βγαίνει από το λήθαργο, όπως και οι υπόλοιποι ορεινοί οικισμοί του Βοΐου, λες και μια μάγισσα χτυπάει το ραβδάκι της και ξαναγυρίζει η ζωή και η κίνηση. Πανέμορφα χωριά, ξεχασμένα για πολλά χρόνια, ξαναβρίσκουν σιγά σιγά τη ζωή.

Ξανάνοιξαν τα ελάχιστα καφενεία και στήθηκαν σούβλες με αρνιά και κοκορέτσια και ο ήχος του κλαρίνου ξεχύθηκε σε λόγγους και βουνά…και άρχισε το γλέντι.

48

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Το μαγευτικό τοπίο συμπληρώνουν οι πηγές και η τεχνητή λίμνη του ποταμού Πραμόριτσα, στα καθαρά και ‘‘δροσερά’’ νερά του οποίου οι νέοι του Βυθού δε διστάζουν να βουτήξουν το καλοκαίρι.

Αγαπούμε αυτό που γνωρίζουμε καλύτερα.

Διάσχιση Όρους Σκοπού (‘‘Καραούλι’’) ‘‘Σταυρός’’ – Κορυφή Καραουλιού – Καστανόδασος ‘‘Λόγγου’’ Απόσταση : 3 km Μέγιστη Διάρκεια : 1h & 30’ Βαθμός Δυσκολίας : Β Το πεζοπορικό μονοπάτι ξεκινά από τoν ‘‘Μάρμαρο’’, την πλατεία του Βυθού, σε υψόμετρο 1.035 μέτρων και ανηφορίζει προς την εκκλησία των ‘‘Εισοδίων της Θεοτόκου’’. Έχοντας διασχίσει τμήμα του επάνω Βυθού, πρώτο σταθμό αποτελεί η τοποθεσία ‘‘Σταυρός’’, με εκπληκτική θέα προς το χωριό, την κορυφή του Προφήτη Ηλία και την ευρύτερη περιοχή του Βοΐου. Η ανάβαση συνεχίζεται και το μονοπάτι φθάνει στην εντυπωσιακή κορυφή του Καραουλιού σε υψόμετρο 1.195 μέτρα, διασχίζοντας ένα μικτό δάσος βελανιδιάς. Ιδιαίτερης ομορφιάς είναι οι απόκρημνες πλαγιές του βουνού συνθέτοντας ένα τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με τον όμορφο ουρανό του Βυθού να συμπληρώνει το τοπίο. Έπειτα η διαδρομή κατηφορίζει και εισέρχεται στο πυκνό και παραμυθένιο Καστανόδασος του ‘‘Λόγγου’’. Τέλος, ακολουθώντας το παλιό καλντερίμι, το μονοπάτι καταλήγει πάλι πίσω στην πλατεία. Υπάρχει δυνατότητα να ακολουθηθεί και αντίστροφη πορεία.

Βγήκα στου Κόρακα τ’ φωλιά, Βγήκα να πάρω αέρα, Να δω πως ζούνε τα πουλιά, Πως την περνούν τη μέρα. Σιόμος Σιουρταβέλας (1901)

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

49

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Το Καραούλι έχει συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα καταγραφής ιδιαίτερων τοπίων του Ε.Μ.Π.

Η παράξενη κορυφή του Καραουλιού

50

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Το Μοναστήρι της Αγ. Τριάδας Ανάμεσα στους οικισμούς, στους πιο απόμακρους και συνάμα πιο όμορφους τόπους, βυζαντινά μοναστήρια, γεφύρια και εκκλησιές φτιαγμένες από πέτρα γεμίζουν την ψυχή με ηρεμία και γαλήνη. Από το Βυθό μετά από μια μικρή διαδρομή μέσα σε πυκνότατο δάσος από οξιές και καστανιές ο ταξιδιώτης φτάνει στο Μοναστήρι της Αγ. Τριάδας. Τόπος όμορφος και γαλήνιος που προκαλεί θαυμασμό και δέος. Πλατύφυλλες οξιές, πολύκλαδες βελανιδιές και γέρικες καστανιές, αδερφωμένες σε πυκνά συμπλέγματα, ορθώνονται αγέρωχες, δημιουργώντας ένα μεγαλόπρεπο σκηνικό. Στη σημερινή του θέση ιδρύθηκε το 1792 κοντά στην παλαιότερη Μονή των Ταξιαρχών (Παλιομανάστηρο) του 16ου αιώνα, μέσα στη σύγχυση και την αναστάτωση που επικρατούσαν εκείνη την εποχή στη Δυτική Μακεδονία. Το σημερινό Μοναστήρι, για τη θέση του οποίου πολλοί θρύλοι σώζονται μέχρι σήμερα, αποτελεί συνέχεια των παλαιοτέρων μοναστηριών που τιμούνταν στο όνομα των Ταξιαρχών.

Το μοναστήρι είναι χτισμένο στα ριζά της υψηλότερης κορυφής του Βοΐου, σε υψόμετρο 1.050 μέτρων.

Ο ναός, χτισμένος με πελεκητή πέτρα, αποτελεί λαμπρό δείγμα της οικοδομικής αρχιτεκτονικής του Βοΐου. Το Μοναστήρι είναι φημισμένο για το μοναδικό Αθωνικού τύπου καθολικό του. Είναι Βυζαντινού ρυθμού με τρεις τρούλλους, θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο και υπέροχες τοιχογραφίες Διακοσμήθηκε με λιθανάγλυφα του Μίλιου Ζουπανιώτη, ενώ το 1802 ο ζωγράφος Μιχαήλ φιλοτέχνησε το εσωτερικό του. Το καθολικό φωτίζεται μόνο από το φως των κεριών και η ατμόσφαιρα είναι κατανυκτική.

Το Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας είχε μεγάλη περιουσία και κατά καιρούς δέχτηκε έντονες επιδρομές. Η φήμη του μεγάλη. Το όνομά του, γνωστό σε όλη τη Δυτική Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, διαδίδονταν με σεβασμό και υπερηφάνεια από τους ταξιδεμένους μαστόρους και εμπόρους του Βοΐου. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στους αγώνες των Μακεδόνων την περίοδο της τουρκοκρατίας, πρωτοστατούντος του ιερομόναχου Σεραφείμ Χονδροκώστα από τον Πεντάλοφο. Η προσφορά του Μοναστηριού στους αγώνες και στην υπόθεση της παιδείας του έθνους υπήρξε πλούσια. Σε όλη την περίοδο της μακραίωνης σκλαβιάς θέρμαινε τις ελπίδες και τα εθνικά όνειρα του Γένους. Διέθεται 50 κελιά, ενώ λειτουργούσε και κρυφό σχολείο. Το έτος 1821 ο μοναχός του Διονύσιος Αγακίδης από το Βυθό απαγχονίστηκε στην Ελασσώνα ύστερα από σκληρά βασανιστήρια, γιατί είχε αναπτύξει δράση κλεφταρματολισμού στο Βόϊο. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

51

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Σήμερα στυλοβάτης της Μονής είναι ο πάτερ Σεραφείμ, που διακρίνεται για την εργατικότητα και την ευσέβειά του, φροντίζοντας με πολλή αφοσίωση την πάλαι ποτέ διαλάμψασαν Μονή, παλιότερα σε συντροφιά με την αξιαγάπητη μητέρα του Βαρβάρα. Ο ηγούμενος Σεραφείμ, από την Ανθούσα Τσοτυλίου, πράος, καλοσυνάτος, λιγομίλητος και πάντα ιδιαίτερα εξυπηρετικός, αγωνίζεται εκεί ψηλά, μεταξύ ουρανού και γης. Το Μοναστήρι έκανε πολλά για τους ανθρώπους και οι άνθρωποι πολλά για το Μοναστήρι. Γνώρισε την εγκατάλειψη και την καταστροφή, όμως δε λύγισε, αγωνίστηκε σκληρά, αναγεννήθηκε και ορθώνεται πάλι περήφανο για το λαμπρό του παρελθόν με προθυμία να προσφέρει σε οποιωνδήποτε ζητήσει τη χάρη του.

Οι μοναχοί είναι ευτυχείς γιατί παίρνουν δύναμη από την αγάπη τους προς το Θεό.

Το ποτάμι της Πραμόριτσας κοντά στο Μοναστήρι

Η Αγ. Σωτήρα Τα ορεινά χωριά του Βοΐου συνθέτουν ένα εκπληκτικής ομορφιάς οικιστικό σύνολο άγνωστο για πολλούς. Μικρά και πανέμορφα, σκαρφαλωμένα στις πλαγιές και τις κοιλάδες, απόμακρα μέσα στο καταπράσινο τοπίο, όπου νιώθει έντονα κανείς ότι τα κτίσματα αποτελούν φυσική συνέχεια του τοπίου. Έτσι είναι και η Αγ. Σωτήρα, η παλιά ‘‘Σβόλιανη’’, που εκτείνεται αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός λόφου σε υψόμετρο 920 μέτρων. Το χωριό συγκαταλέγεται στα γραφικότερα του Βοΐου, καθώς έχει διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό την παραδοσιακή του όψη, με τα πανέμορφα διώροφα πέτρινα σπίτια του. Κουμαριές, οξιές, φτελιές, βελανιδιές και καστανιές στολίζουν τη διαδρομή μέχρι την είσοδο του οικισμού. Το χωριό φαίνεται έρημο, αλλά κάποιες καμινάδες που καπνίζουν και τα ασπροκέντητα κουρτινάκια στα παράθυρα φανερώνουν την ανθρώπινη παρουσία. Στην Αγ. Σωτήρα όπως και το Δίλοφο βρήκαν καταφύγιο πολλοί κάτοικοι μετά την καταστροφή του χωριού ‘‘Τσέρος’’. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής στηρίχθηκαν στη φύση για την επιβίωσή τους, όμως με ιδιαίτερο σεβασμό προς αυτή.

Το ιδιαίτερο ύφος ττου χωριού συνθέτουν τα πέτρινα πεζούλια και τα παλιά καλντερίμια.

52

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Ακολουθώντας τη ροή του ποταμού Πραμόριτσα φθάνουμε ακριβώς κάτω από το χωριό. Το ποτάμι ζεύγει το δίτοξο γεφύρι της Σβόλιανης. Το πέτρινο γεφύρι χτίστηκε στα 1851 με ενέργειες του Παπανικηφόρου, που πρώτα έχτισε εκεί ένα νερόμυλο. Ένα πολύ μεγάλο τόξο, που το ένα σκέλος του πατάει σε ψηλό βράχο, καλύπτει την κοίτη του ποταμού. Ένα μικρότερο ακόμη μαζί με το πρώτο δίνουν απότομη κλίση στο γεφύρι. Στο χτίσιμό του δούλεψε ο τεχνίτης Γεώργιος Αντωνόπουλος από την Αγ. Σωτήρα. Το ύψος του γεφυριού είναι 8,5 μέτρα και το μήκος του 26 μέτρα. Κάτω από το μεγάλο τόξο έχουν σχηματιστεί σταλακτίτες από τα άλατα ασβεστίου που περιέχονται στο κονίαμα και παρασύρονται από τη βροχή.

‘‘Το ταξίδι του ποταμού Πραμόριτσα’’ Αγ. Σωτήρα – Πέτρινο Γεφύρι Σβόλιανης Απόσταση : 1,5 km Μέγιστη Διάρκεια : 45’ Βαθμός Δυσκολίας : Α Παλιό καλντερίμι και πλακόστρωτο μονοπάτι από την Κοινότητα Πενταλόφου. Η απόσταση μπορεί να μειωθεί στο μισό εάν η διαδρομή ξεκινήσει από την Εθνική Οδό κάτω ακριβώς από το χωριό. Μόλις 15’ πριν το γεφύρι αφήνοντας για λίγο το μονοπάτι βγαίνουμε στη δεξιά ράχη. Η θέα του γεφυριού και του ποταμού από ψηλά είναι εντυπωσιακή. Το γεφύρι συγκαταλέγεται στα ομορφότερα της Μακεδονίας Η αρμονία ανθρώπινου κτίσματος και φύσης

Το Ξεχασμένο Μονοπάτι Βυθός - Προφήτης Ηλίας” (μέσω Σκάλας) ‘‘Σκοτωμένο Νερό’’ - Φυλάκιο - Σκάλες - Προφήτης Ηλίας Απόσταση : 13,5 km Μέγιστη Διάρκεια : 6h & 30’ Βαθμός Δυσκολίας : Β Η ορειβατική διαδρομή ξεκινά από το Βυθό και καταλήγει στον Προφήτη Ηλία, την υψηλότερη κορυφή του Βοΐου (1808μ), διερχόμενη για 1,5χλμ. στο τελικό της τμήμα από το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6 και τις δύο σιδερένιες σκάλες. Στο μεγαλύτερο μέρος της διέρχεται από εκπληκτικά φυλλοβόλα δάση βελανιδιάς, καστανιάς και οξιάς, ακολουθώντας κατά μήκος την κορυφογραμμή της Μαύρης Ράχης (Μαυριάχα). Η θέα από τον Προφήτη Ηλία προς τις απόκρημνες πλαγιές του Βοΐου, την υπόλοιπη Πίνδο, τον Όλυμπο, τη λίμνη της Καστοριάς, τα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας και τις πελώριες αλβανικές οροσειρές είναι μοναδική. Ένα μαγεμένο πανόραμα με καταπράσινες πλαγιές και χιονισμένες βουνοκορφές. Στα πλαίσια της διαδρομής εντάσσονται και οι εντυπωσιακοί Καταρράκτες του Σκοτωμένου Νερού, οι οποίοι αποτελούνται από την Κάτω Βάθρα (δύσκολη προσέγγιση) ύψους 25 μέτρων και την Άνω Βάθρα (εύκολη προσέγγιση) ύψους 30 μέτρων. Ιδανικότερη εποχή για επίσκεψη στο Σκοτωμένο Νερό είναι η περίοδος Νοεμβρίου – Μαΐου. Μέχρι τώρα οι Καταρράκτες θεωρούνταν άγνωστοι και απροσπέλαστοι. Υπάρχει δυνατότητα επιστροφής από την ίδια διαδρομή, μιας και η κάθοδος είναι κατά πολύ συντομότερη και ευκολότερη, είτε από συντομότερα μονοπάτια που οδηγούν στον αυχένα Πενταλόφου (1h & 30’), στη Νέα Κοτύλη (3h & 30’, χωρίς επίσκεψη στο Παλιοκριμήνι) ή στο Μοναστήρι της Αγ. Τριάδας (2h & 30’). Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις στις οποίες δεν θα γίνει επιστροφή στο Βυθό, θα πρέπει να έχει εξασφαλισθεί αυτοκίνητο που θα μεταφέρει την ορειβατική ομάδα. Υπάρχει καλό σήμα κινητού τηλεφώνου σε όλη σχεδόν την περιοχή. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

53

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Οι ντόπιοι ονόμασαν την περιοχή ‘‘Σκοτωμένο Νερό’’ γιατί είναι τόσο άγρια τα βράχια που το νερό πέφτοντας από τόσο μεγάλο ύψος διαλύεται σε κομμάτια και ‘‘σκοτώνεται’’. Η κάτω βάθρα

54

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ GPS - ΜΗΚΟΥΣ - ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ Ποτίστρες Προφήτης (Πόσιμο Φυλάκιο Πατώματα Ηλίας νερό)

Τοποθεσία

Σημείο Έναρξης

Σταυρός

Γεφυράκι ‘Σιουλίστ’

Κάτω Βάθρα

Άνω Βάθρα

φ

40.2080

40.2071

40.2085

40.2198

40.2213

40.2221

40.2215

40.2175

40.2236

λ

21.1256

21.1296

21.1183

21.1100

21.1132

21.1126

21.0997

21.0853

21.0839

Υψόμετρο (μ.)

1.020

1.110

950

1.180

1.230

1.300

1.535

1.590

1.808

Απόσταση (μ.)

0

600

2.000

4.500

6.300

6.800

10.000

12.000

13.500

Χρόνος

0

20’

50’

2h

3h & 20’ 3h & 55’ 4h & 50’ 5h & 45’ 6h & 30’

Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία γιορτάζει στις 20 του Ιούλη, όταν οι κάτοικοι του Βυθού και του Πενταλόφου οργανώνουν ομαδική ανάβαση, λειτουργία και γιορτή στο βουνό. Παλιότερα, η συγκεκριμένη διαδρομή από το Βυθό γίνονταν με άλογα.

Να πιεις νερό απ’ το Στρόζιαβο, Νερό απ’ τη Μαυριάχα.

Χιονισμένος ο Σμόλικας από τον Αηλιά

Βγήκα ψηλά στον Αηλιά ωρέ Βλαχοθανάση, Κι αγνάντεψα τη Γράμμουστα, Μας την εχάλασε η τουρκιά, Μας πήραν χίλια πρόβατα και δυο χιλιάδες γίδια.

Η επάνω βάθρα

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

55

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ “Προφήτης Ηλίας” - Η Σκεπή του Βοΐου Υψόμετρο 1805...! Ένα μέγεθος όχι σημαντικό. Γίνεται όμως σημαντικό καθώς μετριέται με τα μέτρα τα ψυχολογικά της παιδικής ηλικίας. Ένα βουνό είναι, νάνος μπροστά σε γίγαντες, όμως έχει ξεχωριστή τη φυσική του μεγαλοπρέπεια και συναρπαστική την οπτική του απεραντοσύνη. Είναι ο Αϊ-Λιάς ο Ζουπανιώτικος, η ψηλότερη κορυφή του Βοΐου, αφέντης της ομώνυμης επαρχίας, της παλιάς Ανασελίτσας. Τούτο το βουνό πάντα μου προκαλούσε το δέος. Ακόμα και τώρα, σα διαβάζω ή ακούω για βουνά μακρινά και αόρατα, την εικόνα τούτου του βουνού φέρνω μπροστά μου. Μας μιλούσε στο σχολείο ο δάσκαλος για τον Όλυμπο και του Ολύμπιους Θεούς κι άθελά μου έριχνα κρυφό το βλέμμα μου σε τούτο το βουνό, τον Αϊ-Λιά, μπας και δω κάποιον από αυτούς να κατηφορίζει προς την Ανασελίτσα.

Tούτο το βουνό ήταν και είναι δεμένο με τις αγωνίες και τις προσδοκίες της αγροτιάς. Πρωί και βράδυ το βλέμμα του αγροτόκοσμου σημαδεύει την κορυφή του για να δεχθεί τα μετεωρολογικά μηνύματα της ημέρας. Γελάει την αυγή καθώς ερωτιάρικα δέχεται τα χαϊδέματα από τις ακτίνες του άστρου της ημέρας και το δειλινό φουσκώνουν τα στήθια του από περηφάνια καθώς ντύνεται στα χρυσοπόρφυρα για να καληνυχτίσει τον κόσμο που εξουσιάζει. Τούτο το βουνό πολλά έχει να μας πει από την παλιά και νεώτερη ιστορία του τόπου μας. Εδώ κατοικούσαν οι αρχαίοι Βόϊοι (Βοιωτοί) κι από εδώ κατά τα τέλη της εποχής του χαλκού έφυγαν κι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλία πρώτα και στη Στερεά Ελλάδα έπειτα. Στα χρόνια τα μαύρα της τουρκοκρατίας πέρα απ’ αυτό απλωνόταν η Αρβανιτιά. Κι όταν στους μετέπειτα χρόνους η φασιστική μεγαλομανία επιχειρούσε να παραβιάσει τις εθνικές μας πύλες, μέχρι τούτο το βουνό έφταναν οι εχθρικές οβίδες κι από εδώ άντρες και γυναίκες ρίχτηκαν στης μάχης τη φωτιά. Δεξιά βαθιές χαράδρες, πνιγμένες στης οξιάς το δάσος. Αριστερά του πεύκου και του έλατου η πράσινη απεραντοσύνη. Ελαφρό και ταπεινό το αεράκι που πνέει από την πλευρά της οξιάς και συστέλλεται μπροστά στο βουητό του αέρα του πευκοδάσους. Και όσο ανεβαίνεις νέοι τόποι και νέοι κόσμοι, άγνωστοι μέχρι τώρα, ξετυλίγονται μπροστά σου… (του Αείμνηστου Λάζαρου Παπαϊωάννου, από την Κορυφή Βοΐου)

Η σιδερένια σκάλα στην κορυφή του Προφήτη Ηλία

Στο μονοπάτι πριν τον Αηλιά

56

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ

Η ξεχασμένη διαδρομή απο το Βυθό στον Αηλιά συναντά στο τέλος της το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε6

Βράχος με μορφή γίγαντα στο Σκοτωμένο Νερό

Άλλα Οργανωμένα Μονοπάτια Πεντάλοφος – Προφήτης Ηλίας – Παλιοκριμήνι – Νέα Κοτύλη (Ε6) Απόσταση : 23,5 km Μέγιστη Διάρκεια : 7 & 30’ Βαθμός Δυσκολίας : Β Καλά σηματοδοτημένο μονοπάτι από το Δασαρχείο, αλλά είναι λάθος οι χρόνοι που δίνει. Η διαδρομή ξεκινά 6 χλμ. μετά τον Πεντάλοφο, ακλουθώντας την Εθνική Οδό με πορεία το Επταχώρι, από τη θέση ‘‘εικονοστάσι’’, από όπου μπορεί να φθάσει κανείς στην κορυφή του Προφήτη Ηλία μόλις σε 1h & 30’. Οι πιο τολμηροί μπορούν να ξεκινήσουν από την κεντρική πλατεία του χωριού, ακολουθώντας το Μονοπάτι Ε6 ‘‘Πεντάλοφος – Ζούζουλη’’, όμως στρίβοντας δεξιά μόλις φθάσουν κάτω από την κορυφή του Προφήτη Ηλία. Η επιλογή αυτή θα αυξήσει την απόσταση κατά 5 χλμ. Η διαδρομή μπορεί να μειωθεί και να μετατραπεί σε διάσχιση εάν δεν γίνει ανάβαση στον Προφήτη Ηλία, αλλά ακολουθηθεί η κυρίως πορεία του Ε6 που τον παρακάμπτει από δεξιά. Είναι ευχάριστη λόγω των μικρών υψομετρικών διαφορών, πολύ πλούσια σε βλάστηση και γεμάτη εναλλαγές τοπίων.

Ολόκληρη η διαδρομή προσφέρει μοναδικές εικόνες διασχίζοντας το απόκρημνο φρύδι.

Τα μικτά δάση των Κορυφών του Βοΐου ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

57

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Πεντάλοφος – Γεφύρι Πενταλόφου - Σπλήνα – Προφήτη Ηλίας Διλόφου – Δίλοφο Απόσταση : 5,5 km Μέγιστη Διάρκεια : 3h Βαθμός Δυσκολίας : Β Καλά σηματοδοτημένο και οργανωμένο μονοπάτι από την Κοινότητα Πενταλόφου. Στην αρχή της διαδρομής υπάρχει το πανέμορφο σπήλαιο του Πενταλόφου στην τοποθεσία ‘‘Ζαμπάτιστα’’. Η διαδρομή από τον Προφήτη Ηλία Διλόφου μπορεί να φθάσει μέχρι και τον Αγ. Μηνά, μια ξεχωριστή τοποθεσία όπου σμίγουν δύο ποταμοί, αλλά συνίσταται για έμπειρους πεζοπόρους γιατί είναι δύσκολη και χρονοβόρα, ειδικά στην επιστροφή. Με όχημα βουνού που θα περιμένει στον Αγ. Μηνά η ομάδα μπορεί να καταλήξει στο πέτρινο γεφύρι του Δασυλλίου, διασχίζοντας μία από τις ωραιότερες διαδρομές του Βοΐου. Από τον Προφήτη Ηλία μπορεί να αυξηθεί η διαδρομή, ακολουθώντας το δασικό δρόμο στα δεξιά και καταλήγοντας στο Δασσύλλιο

Το Ννεοοικοδομήσιμο πέτρινο γεφύρι του Πενταλόφου

Βράχοι με μορφή δεινοσαύρου στον Προφήτη Ηλία Διλόφου

Η καταπληκτική θέα προς το Γράμμο από το παρατηρητήριο της Σπλήνας

58

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ ‘‘Το ταξίδι του ποταμού Πραμόριτσα’’ Πεντάλοφος – Πέτρινο Γεφύρι ‘‘Ντέρι’’ Απόσταση : 3,5 km Μέγιστη Διάρκεια : 1h & 30’ Βαθμός Δυσκολίας : Α Πλακόστρωτο μονοπάτι από την Κοινότητα Πενταλόφου. Το γεφύρι γίνεται επισκέψιμο σε 5’ και από το μονοπάτι που ξεκινά από την Εθνική Οδό, 7 χλμ. πριν τον Πεντάλοφο. Η περιοχή στην οποία βρίσκεται το γεφύρι με τους μικρούς καταρράκτες είναι από τις ομορφότερες του Βοΐου.

Ειδικά το χειμώνα και την άνοιξη το τοπίο γίνεται μαγικό. Στους απόκρημνους βράχους των διαδρομών το νερό χαρίζει εικόνες εντυπωσιακές

Απόσταση : 4,5 km

Βυθός – Ι.Μ. Αγ. Τριάδας Μέγιστη Διάρκεια : 2h & 30’

Βαθμός Δυσκολίας : Β

Καλά σηματοδοτημένο μονοπάτι από το Δασαρχείο. Πρόκειται για την παλιά πορεία των Βυθινών προς το Μοναστήρι. Η διαδρομή ξεκινά 2 χλμ. από την πλατεία του χωριού, ακολουθώντας το δρόμο που οδηγεί σήμερα στη Μονή. Παρόλα αυτά, ακόμη και ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος προσφέρεται για πεζοπορία, χαρίζοντας εκπληκτική θέα προς την Τεχνητή Λίμνη του Βυθού και τη γύρω περιοχή. Έπειτα το μονοπάτι εισέρχεται δεξιά στο καστανόδασος του ‘‘Μπάμπιακου’’ και κατηφορίζει μέχρι τον πανέμορφο καταρράκτη του Πολύκαρπου. Το μονοπάτι καταλήγει στο Μοναστήρι, προσφέροντας όμορφες εναλλαγές τοπίων και διασχίζοντας προστατευόμενη περιοχή. Ολόκληρη η διαδρομή ακολουθεί τη ροή του ποταμού Πραμόριτσα, προσφέροντας εικόνες μοναδικής ομορφιάς.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

59

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Διαδρομές με Ποδήλατο Στην περιοχή του Πενταλόφου έχουν ορισθεί ως ποδηλατόδρομοι οι διαδρομές : •

Αγ. Παρασκευή – Γρηγόρη Καλύβα – Μπριάστα – Μπαγιάτη Λάκκος – Δημοβάλι – Μαριάντζα – Διασταύρωση προς ρέμα Καψάλια – Εθνική Οδός, μήκους 17 χλμ. που βρίσκεται μεταξύ Πενταλόφου και Προφήτη Ηλία.

•

Βυθός – Αυγερινός, μήκους 12 χλμ.

Διαδρομές με Αυτοκίνητο 4x4 ή Μηχανή • Βυθός – Δασική οδός για Σκοτωμένο Νερό – Ι.Μ. Αγ. Τριάδας - Νιρικήτα • Βυθός – Πηγές Πραμόριτσας - Γαγαμήτα – Ποτίστρες – Κορυφές Προφήτη Ηλία • Πεντάλοφος - Ρουμάνι – Τάλιαρος • Δίλοφο – Προφήτης Ηλίας Διλόφου – Δασύλλιο • Επάνω Δίλοφο – Επάνω Πεντάλοφος

Τερατόμορφοι βράχοι στο Σκοτωμένο Νερό Η Πρόσβαση στο Σκοτωμένο νερό γίνεται μέχρι ένα σημείο και με αυτοκίνητο. Εντυπωσιάζουν οι ιδιαίτερα κάθετοι βράχοι της περιοχής

Διαδρομές με αυτοκίνητο Ι.Χ.

• Πεντάλοφος – Αγ. Σωτήρα - Δίλοφο – Δασύλλιο • Πεντάλοφος - Επταχώρι • Πεντάλοφος – Βυθός – Ι.Μ. Αγ. Τριάδας – Αυγερινός

Το Βόιο διαθέτει ιδιαίτερα πλούσιο δασικό δίκτυο

60

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ļ½¼¸ÉÊÉÏ¼Ò Ï¼ ÊÉÊË Ïļ ÏÊÔ ÊØÊÔ Ταξιδεύοντας στον Πεντάλοφο •

Από Κοζάνη, μέσω Νεάπολης – Τσοτυλίου (92χλμ.)

•

Από Καστοριά, μέσω Νεάπολης – Τσοτυλίου (78χλμ.), μέσω Καστανόφυτου – Δαμασκηνιάς (70χλμ.), μέσω Νεστορίου – Επταχωρίου (95χλμ.)

•

Από Γρεβενά, μέσω Οροπεδίου – Καλλονής (75χλμ.)

•

Από Ιωάννινα μέσω Κόνιτσας (110 χλμ.)

Αγορές Παραδοσιακών Προϊόντων •

Το Φθινόπωρο μην ξεχάσετε να προμηθευτείτε τα γλυκά κάστανα του Βοΐου, παραδοσιακά γλυκά του κουταλιού και καρύδια από τοπικούς παραγωγούς. Πρόκειται για απολύτως βιολογικά προϊόντα.

•

Αναζητήστε γαλακτοκομικά προϊόντα από τους τοπικούς κτηνοτρόφους.

•

Μην ξεχάσετε τις ξακουστές ‘‘Λουκανίτσες’’ από το κρεοπωλείο του Λάζου.

Τοπικές Γεύσεις “Ζουπάνι” (Ψητό Αρνί, κρεατικά της ώρας)

“Το κουτούκι του Μηνά” (Κεμπάπ, κοκορέτσι, μπάτζιος)

“Κυρά Βασιλική” (Πίτες, μαγειρευτά, κρεατικά της ώρας)

‘‘Τάκης’’ (Κοκορέτσι, κεμπάπ, ψητό αρνί)

Κεντρικό Καφενείο Πενταλόφου (Τοπικές συνταγές, κρεατικά της ώρας)

Καφενείο – Ψησταριά Βυθού (Μπάτζιος με αβγά, ψητό αρνί, κεμπάπ)

Ξενώνες Κοινοτικός Ξενώνας Δωμάτια 3, Χωρητικότητα 10 άτομα τηλ. 2468041501

Ξενώνας “Δημήτρης” Δωμάτια 6, Χωρητικότητα 15 άτομα τηλ.&φαξ 2468041296, 6976840850

“Κάτω μαχαλάς” ‘‘Παραδοσιακός Ξενώνας Βυθού’’ Δωμάτια 4, Χωρητικότητα 8 - 10 άτομα Δωμάτια 4, Χωρητικότητα 10 άτομα τηλ. 6944593331 Ξενοδοχείο ‘‘Πίνδος’’ Δωμάτια 11 τηλ. 2468041057, 41058

Ο παραδοσιακός Ξενώνας στο Βυθό

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

61

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ

Γεωγραφικά, ιστορικά και πολιτιστικά για το Επταχώρι. Γεωγραφικά, ιστορικά και πολιτιστικά στοιχείαστοιχεία για το Επταχώρι. Το Επταχώρι είναι το τελευταίο χωριό της Καστοριάς προς την Ήπειρο χτισμένο σε υψόμετρο 880 μ. Ουσιαστικά βρίσκεται στο σημείο που γειτνιάζουν τα σύνορα των νομών Κοζάνης και Καστοριάς με τον νομό Ιωαννίνων, η Δυτική Μακεδονία με την Ήπειρο. Η απόστασή του από την Καστοριά είναι 105 χιλιόμετρα, μέσω Νεαπολέως Κοζάνης και 78 χιλιόμετρα μέσω Νεστορίου Καστοριάς. Από την Κοζάνη απέχει περίπου 110 χιλιόμετρα. Το χωριό διασχίζεται από το επταχωρίτικο ρέμα (Πετριτσίου), το οποίο καταλήγει στο ζουζουλιώτικο ρέμα, που εκβάλλει στο Σαραντάπορο. Δάση με έλατα, πεύκα, οξιές και βελανιδιές, βραχώδεις πλαγιές με απότομες κλίσεις, πετρώματα με σπάνιους χρωματισμούς γεμάτα απολιθώματα σου φανερώνουν μυστικά θαλάσσιας ζωής σε παλαιές γεωλογικές περιόδους, μια σπάνια φυσική ομορφιά: Αυτό είναι το Επταχώρι! «Σύμφωνα με την παράδοση, το Επταχώρι δημιουργήθηκε από τους κατοίκους επτά χωριών της περιφέρειας, που εγκαταστάθηκαν στην κατάλληλη (από φυσικής οχυρώσεως) σημερινή τοποθεσία με αποκλειστικό σκοπό την προστασία τους από τις ληστρικές επιδρομές των Τουρκαλβανών. Η ακριβής ημερομηνία παραμένει άγνωστη, όμως σύμφωνα με μαρτυρίες του Κώδικα της Ιεράς Μονής της Ζάμπορδας Γρεβενών, το χωριό κτίστηκε νωρίτερα από το 1600 μ. Χ. Το αρχικό του όνομα ήταν «Μπουρμπουτσικόν» και η μετονομασία του σε Επταχώρι έγινε το 1927». Η συμβολή των Επταχωριτών ήταν μεγάλη στην επανάσταση για την απελευθέρωση του γένους το 1821 και κατά τον Μακεδονικό αγώνα. Στις πλαγιές και τα υψώματα του Επταχωρίου και της Ζούζουλης γράφτηκε η πιο χρυσή σελίδα του έπους του ’40 με πρωταγωνιστή τον συνταγματάρχη Κων/νο Δαβάκη και τους στρατιώτες του. Το Επταχώρι δεν γλίτωσε την μοίρα των περισσοτέρων ορεινών ελληνικών χωριών και δυστυχώς κάηκε από τους Γερμανούς, την 4η Ιουλίου 1944, χωρίς ευτυχώς να χαθούν ανθρώπινες ζωές, αλλά χάνοντας μεγάλο μέρος του οικιστικού του πλούτου.

Το χωριό έχει σήμερα περίπου 250 κατοίκους, που κατά τους θερινούς μήνες φτάνουν τους 800, οπότε και σφύζει από ζωή θυμίζοντας τον παλιό καλό καιρό. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

63

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ

Αξίζει επισκεφτείτε Αξίζει να να επισκεφτείτε Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Σε ένα μικρό πλάτωμα μιας δασωμένης πλαγιάς, στους πρόποδες του Τάλιαρου και σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από το Επταχώρι βρίσκεται η μονή του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Ακολουθώντας την εθνική οδό Κοζάνης - Ιωαννίνων με κατεύθυνση Ανατολικά προς Κοζάνη, υπάρχει πινακίδα στα δεξιά του δρόμου, όπου και ξεκινά χωματόδρομος που καταλήγει μετά από 2 χιλιόμετρα στο μοναστήρι.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου ήταν ένα ολόκληρο συγκρότημα κτιρίων. Στη δυτική και βορινή πλευρά υπήρχαν διώροφα οικήματα που χρησίμευαν για τη διαμονή των μοναχών. Στην ανατολική πλευρά υπήρχε επίσης διώροφο οίκημα για την υποδοχή και την φιλοξενία των προσκυνητών και την σταύλιση των ζώων. Ό Ναός είναι αθωνικού τύπου, δηλαδή σταυροειδής εγγεγραμμένος με πλάγιες κόγχες και χωρίζεται στον κυρίως ναό και στη λιτή. Είναι ένα μικρό ορθογώνιο οικοδόμημα κτισμένο με ακατέργαστους λίθους και σκεπασμένο με σχιστόλιθους. Είναι τρίκλιτος και στο κέντρο του μεσαίου κλίτους υψώνεται ένας μεγάλος τρούλος. Στη δυτική πλευρά της στέγης, πάνω από τον πρόναο, υψώνονται άλλοι δύο μικρότεροι τρούλοι, όλοι οκταγωνικοί, με τέσσερα στενόμακρα παράθυρα και άλλα τόσα κτισμένα. Ο κυρίως ναός χωρίζεται από το νάρθηκα με λιθόκτιστο τοίχο και από το Άγιο Βήμα με ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στην ξύλινη πόρτα, από την οποία μπαίνει κανείς από τον πρόναο στον κυρίως ναό, υπάρχουν 12 μικρές ζωγραφιές με τους 12 αστερισμούς του χρόνου και κάτω από κάθε αστερισμό υπάρχει μια ζωγραφιά που αναφέρεται σε παραστάσεις της καθημερινότητας της ζωής ( κοντά στο τζάκι, κυνήγι, χειρωνακτικές δουλειές κ.α.) Ολόκληρο το εσωτερικό του καθολικού είναι κατάγραφο. Οι τοιχογραφίες είναι εξαιρετικής μεταβυζαντινής τέχνης και πιθανόν να είναι έργο Επταχωριτών ζωγράφων ή Λινοτοπιτών, μιας και το Λινοτόπι βρίσκονταν πολύ κοντά στο Επταχώρι.

Áðü ôéò âõæáíôéíÝò åðéãñáöÝò ðïõ âñßóêïíôáé ðÜíù áðü ôéò èýñåò ôïõ ðñïíáïý êáé ôïõ íáïý, âãáßíåé ôï óõµðÝñáóµá ðùò ï íáüò ÷ôßóôçêå ôï êáëïêáßñé ôïõ 1625 µ.×. êáé ç ðåñÜôùóç ôïõ åóùôåñéêïý äéÜêïóµïõ ïëïêëçñþèçêå ôï 1632, åðôÜ ÷ñüíéá µåôÜ.

...Η παράδοση θέλει κτήτορα του μοναστηριού κάποιον ιερέα του Παλαιοχωρίου, που έχασε την γυναίκα του και όλα τα παιδιά του και πέρασε φοβερές δοκιμασίες. Έτσι αποφάσισε να αφιερώσει την ζωή του στον Θεό, δίνοντας όλη την περιουσία του για να χτίσει το μοναστήρι. Έγινε μοναχός και ο πρώτος ηγούμενος του μοναστηριού...

64

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου.

Βορειανατολικά του μοναστηριού και σε πολύ μικρή απόσταση βρίσκεται ο μικρός κοιμητηρικός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Είναι μονόχωρος άκογχος ναός στεγασμένος με ατύμπανο ημισφαιρικό τρούλο. Οι θαυμάσιες τοιχογραφίες και η ανέγερσή του έγιναν επί ηγουμενίας Ησαϊου με δαπάνες του ιδίου και μερικών μοναχών, όμως παραμένει άγνωστη η χρονολογία τους η οποία τοποθετείται από τους αρχαιολόγους στον 17ο αιώνα.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

65

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Ο Μύλος του Γκιουλέκα (Καπετάν Γκολέτση) Στα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας, την περίοδο που το έθνος ξεκινούσε το τιτάνιο έργο της απελευθέρωσης, ένα παλικάρι από το Επταχώρι μαζί με άλλους τολμηρούς συγχωριανούς του έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση. Ο Νικόλαος Γκολέτσης ή «Βουρβουντζιώτης» όπως συστηνόταν ο ίδιος, προσέφερε με τόλμη και αυτοθυσία τις υπηρεσίες του στη μαχόμενη πατρίδα, στο πλευρό των ηρωικών μορφών του Μάρκου Μπότσαρη, του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Καραϊσκάκη. Ο ίδιος ο Καραϊσκάκης για να τιμήσει την ανδρεία του στην μάχη της Αράχοβας του απένειμε τον βαθμό του Χιλίαρχου. Το 1827 ύστερα από θυσίες και σκληρό αγώνα ετών, αποφασίζει με τους συμπολεμιστές του να επιστρέψουν στο Επταχώρι. Ο χιλίαρχος Γκολέτσης μεταφέρει μαζί του ένα πολύτιμο κειμήλιο: Είναι τα δύο σπαθιά, με την ιδιόχειρη αφιέρωση του ιδίου του Καραϊσκάκη... Όλοι οι αγωνιστές επιστρέφουν στις παλιές δουλειές τους, πάντα όμως ετοιμοπόλεμοι για το κέλευσμα της ελευθερίας. Ο Χιλίαρχος Γκολέτσης δουλεύει μερονυχτίς στον υδρόμυλό του. Εδώ του όρισε η μοίρα ραντεβού με το θάνατο, παλιό γνώριμο από το πεδίο των μαχών, τόσο άδικα και οικτρά. Δολοφονήθηκε στο μύλο από κάποιον σχιζοφρενή συγχωριανό του...

...Στον καιρό της τουρκιάς, δούλευαν ακατάπαυστα περισσότεροι από 10 νερόμυλοι για τις ανάγκες του χωριού (Αγ. Γεωργίου 2, Δήμου 2, Κυρατζή, Γκολέτση, Τζημοκώστα κ.α)...

66

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής Ο σημερινός ναός είναι χτισμένος πάνω στα ίδια θεμέλια του παλιού ομώνυμου πετρόκτιστου ναού, που χρονολογείται πριν τον 17ο αιώνα. Το 1914 με δαπάνη του ευεργέτη του Επταχωρίου, Κωνσταντίνου Μπεκιάρη κτίστηκε ο σημερινός μεγαλόπρεπος ναός, προκειμένου να αντικαταστήσει τον παλιό ετοιμόρροπο Ιερό Ναό. Ο περίτεχνος εσωτερικός διάκοσμος αποτελεί έργο δύο Αγιοριτών μοναχών, που κράτησε πάνω από τρία χρόνια και υλοποιήθηκε χάρη στην οικονομική υποστήριξη του συλλόγου «των απανταχού Επταχωριτών της Αμερικής» και τις επίμονες προσπάθειες του ιερέα Κων/νου Σκαλιστή.

Αξίζει να επισκεφτεί κανείς το Μουσείο του Ιερού Ναού της Αγίας Παρασκευής, όπου φυλάσσονται πολλά ιερά κειμήλια, εικόνες του 18ου αιώνα και πολλά εκκλησιαστικά βιβλία (1596 – 1856)

..Το Επταχώρι είναι ένα χωριό που ανταμείβει πλουσιοπάροχα τον επισκέπτη. Αρκεί μια βόλτα στους μαχαλάδες του χωριού, τις παραδοσιακές πέτρινες βρύσες με το πεντακάθαρο δροσερό νερό, τα πανέμορφα καλντερίμια και τα γοητευτικά υψώματα που προσφέρουν πανοραμική θέα, για να ταξιδέψει κανείς με ευκολία σε εποχές αλλοτινές...

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

67

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Το Γεφύρι του Επταχωρίου (Παπαλιάς)

Το γεφύρι του Επταχωρίου συνδέει τις δυο γειτονιές του Ανήλιο και Παπαλιάς, γεφυρώνοντας το Επταχωρίτικο ρέμα. Παρόλο που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του οικισμού, καμία παράδοση και κανένα ιστορικό στοιχείο σχετικά με αυτό δεν έχει σωθεί.

Η ημερομηνία κτίσης του είναι επίσης άγνωστη, αλλά το γεφύρι υπήρχε σίγουρα το έτος 1900. Είναι μονότοξο με μήκος 19 μ, πλάτος 2,2 μ, ύψος 5,5 μ, και άνοιγμα τόξου 10 μ. Είναι καλοκτισμένο, με τέσσερις σιδεριές στην καμάρα του και πελεκητή πέτρα, κάτι που δείχνει την επιμέλεια των μαστόρων που το κατασκεύασαν.

68

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Το αρχοντικό του Γιαννούλη (Οικία Τσίγκαλου) Μέσα στο Επταχώρι, λίγα μέτρα μετά το κέντρο του άνω μαχαλά, δεσπόζει το διατηρητέο αρχοντικό του Γιαννούλη, αντιπροσωπευτικό δείγμα της παραδοσιακής βοϊότικης αρχιτεκτονικής. (Βλέπε χάρτη Επταχωρίου).

Τα παλιά Καλντερίμια Μέσα στο χωριό, στην αγκαλιά των προστατευτικών τριγύρω πλαγιών, κάτω από το πυκνό φύλλωμα των δέντρων, υπάρχουν κρυμμένοι και χρόνια τώρα αχρησιμοποίητοι, «διάδρομοι» που ενώνουν πλέον το χώρο με το χρόνο, το παρελθόν με το παρόν. Άλλοτε στράτες απαραίτητες για την επιβίωση και την μεταφορά εμπορευμάτων, περιμένουν σήμερα να τις ξαναανακαλύψει ο διαβάτης και να του ψιθυρίσουν μυστικά από άλλες εποχές όπου οι αυτοκινητόδρομοι δεν υπήρχαν και η ανθρωπιά περίσσευε... Η στράτα που οδηγούσε από το Επταχώρι στην Καστοριά

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

69

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ

Μονοπάτια & Διαδροµές

Μονοπάτια & Διαδροµές

Πεζοπορικό Μονοπάτι Γεφύρι Επταχωρίου – Γεφύρι Κουσιουµπλή Το γεφύρι Κουσιουµπλή βρίσκεται σε απόσταση 2 χιλιοµέτρων από τον οικισµό, σε µια ξεχωριστή τοποθεσία. Το 2007 η Οικολογική Κίνηση Κοζάνης σηµατοδότησε µια όµορφη πεζοπορική διαδροµή µέσα από το δάσος, όπου µπορεί κάποιος να ανηφορήσει στην κορυφή των Αµπελώνων σε 35΄ και να κατηφορίσει στο πέτρινο γεφύρι σε συνολικά µία ώρα. Η διαδροµή δεν συνίσταται για ανθρώπους που δεν έχουν ασχοληθεί ποτέ µε την πεζοπορία. Το γεφύρι είναι επίσης προσβάσιµο µε αυτοκίνητο. Ο τόπος ολόγυρα άγονος και φτωχός, σαν τα ορεινά χωριά της Ηπείρου, με ανύπαρκτα σχεδόν τα χωράφια και Απανωτές οι νεροσυρμές.

70

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Το γεφύρι του Κουσιουµπλή Το γεφύρι του Κουσιουµπλή χτίστηκε στα τέλη 18ου ή αρχές του 19ου αιώνα, σύµφωνα µε προφορικές µαρτυρίες ενενηντάχρονων Επταχωριτών σε έρευνα του 1994.

Γεφυρώνοντας το Ζουζουλιώτικο ρέµα, συνέδεε τη Ζούζουλη µε το Επταχώρι, την Ήπειρο µε την Δυτική Μακεδονία. Για την κατασκευή του εργάστηκαν οι Γεώργιος Δήµος, Τσιαµοχρήστος, και οι αδερφοί Γαλάνη, όλοι τους µάστορες από το Επταχώρι. Αναστηλώθηκε στις αρχές της δεκαείας του ’90 µε δαπάνες των Επταχωριτών.

Περιγραφή Διαδροµής Η εκκίνηση του πεζοπορικού µονοπατιού γίνεται στην ουσία µε το που περάσετε απέναντι το γεφύρι του Επταχωρίου. Ακολουθείτε το µπλέ τετράγωνο σηµατάκι µε το σύµβολο του λευκού γεφυριού. Με κατεύθυνση προς τα δεξιά, ο επισκέπτης διασχίζει τον κάτω µαχαλά µε την ονοµασία Παπαλιάς. Έπειτα από δέκα λεπτά πεζοπορίας στον χωµατόδροµο, αφήνετε πίσω σας το Επταχώρι και εισέρχεστε στο πευκόδασος από τα αριστερά της πλαγιάς. Ακολουθεί δεκάλεπτη απότοµη ανάβαση που καταλήγει στο τέρµα της κορυφογραµµής που συνδέει τους γειτονικούς λόφους. Η θέα που προσφέρεται είναι εκπληκτική. Το Επταχώρι φαίνεται πλέον σαν µια µικρή ζωγραφιά µέσα στην αγκαλιά της πλαγιάς. Συνεχίζετε πρός τα δεξιά. Εάν ακολουθήσετε το χωµατόδροµο στα αριστερά σας, σε δέκα λεπτά εισέρχεστε σε ένα πανέµορφο πευκόδασος. Η διαδροµή όµως προς αυτή την κατεύθυνση δεν έχει σήµανση και έτσι χρειάζεται προσοχή από τον επισκέπτη. Συνεχίζοντας δεξιά από την κορυφογραµµή, σε δέκα λεπτά προσεγγίζετε την κορυφή των αµπελώνων, µε υψόµετρο 970 µέτρα. Πρώτη οπτική επαφή µε το γεφύρι του Κουσιουµπλή και τις πλαγιές του Σµόλικα, ενώ στα δεξιά δεσπόζει ο ορεινός όγκος του επιβλητικού Γράµµου και η μεγάλη κορυφογραμμή του Βοΐου. Η θέα δικαιώνει τον κόπο της ανάβασης. Ακολουθεί απότοµη κατάβαση που χρειάζεται προσοχή λόγω της απότοµης κλίσης και του σαθρού εδάφους. Σε λιγότερο από 20 λεπτά, περνώντας απέναντι τον δρόµο που οδηγεί στη Ζούζουλη, φτάνετε στο πανέµορφο µονότοξο γεφύρι του Κουσιουµπλή. Μπορείτε να επιστρέψτε στο Επταχώρι από την ίδια διαδροµή ή εναλλακτικά από τον χωµατόδροµο που οδηγεί σε δέκα λεπτά στην Ε.Ο Ιωαννίνων – Κοζάνης. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

71

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Χειµερινή Πεζοπορία Μόνο µε κατάλληλο χειµερινό εξοπλισµό. Υπάρχει σήµανση µε πάσσαλους για ορατότητα και σε χιονισµένο τοπίο.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΕ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΚΑΙ ΠΟΔΗΛΑΤΟ

72

Για εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα να περπατήσουν ως το γεφύρι, υπάρχει η εναλλακτική λύση της επίσκεψής του µε το αυτοκίνητο. Αφήνετε το Επταχώρι µε κατεύθυνση τα Ιωάννινα και ένα χιλιόµετρο µετά βρίσκετε στη διασταύρωση προς Ζούζουλη. Μετά από 500 µέτρα χωµατόδροµου βρίσκετε στα δεξιά σας το γεφύρι του Κουσιουµπλή. Η διαδροµή προτείνεται επίσης και για mountain bike, και είναι εύκολη λόγω της µικρής απόστασης και των οµαλών κλίσεων που παρουσιάζει.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ

Πεζοπορικό Μονοπάτι “Ζούζουλη – Πέτρινο Γεφύρι Ζούζουλης (παλιός νερόµυλος)” ...Η Ζούζουλη περιτριγυρίζεται από τα βουνά Τάλιαρο, Σταυρό, Κακαβά, Μπουχέτσι και Γκουργκούλι. Η ακριβής ηµεροµηνία ιδρύσεως του χωριού παραµένει άγνωστη, πρέπει όµως να κατοικούνταν πριν το 1534, σύµφωνα µε πληροφορίες από τον Κώδικα της Ζάµπορδας. Κατοικούνταν από Ηπειρώτες, καταστράφηκε από τους Τουρκαλβανούς, αλλά κατοικήθηκε πάλι σύντοµα. Αποτελούνταν από τρείς διάσπαρτες συνοικίες που δεν ξεπερνούσαν σε σύνολο τα 40 σπίτια. Το χωριό ερήµωσε το 1967 και σήµερα πλέον κατοικείται µόνον κατά τους θερινούς µήνες, κυρίως τα Σαββατοκύριακα. Από το 1990 οι κάτοικοι της Νέας Ζούζουλης Καστοριάς, κατόρθωσαν να επανιδρύσουν την κοινότητά τους µε έδρα την ιστορική «παλαιά» Ζούζουλη...

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

73

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Το γεφύρι της Ζούζουλης Το γεφύρι της Ζούζουλης χτίστηκε το 1880 στη θέση “Καζάνια”, γεφυρώνοντας το Ζουζουλιώτικο ρέµα και συνδέοντας τη Ζούζουλη µε τον Πεντάλοφο. Η παράδοση αναφέρει ότι χτίστηκε µε τη χορηγία ενός αγωγιάτη από τη Φούρκα της Κόνιτσας, εις µνήµη του αδερφού του που πνίγηκε στο ρέµα. Μια άλλη εκδοχή θέλει να χτίστηκε µε τη χρηµατοδότηση του τοπικού άρχοντα, επειδή συγκινήθηκε από τον πνιγµό ενός µικρού κοριτσιού, όταν το τσελιγκάτο της επιχείρησε να διαβεί το ορµητικό ρέµα. Οι µάστορες ήταν από την Καστάνιανη της Κόνιτσας, που θεωρούνταν οι καλύτεροι της Ηπείρου. Στη θεµελίωση παραβρέθηκε και ο Ζουζουλιώτης Μάνθος Δηµήτριος (1867 -1952), χάρη στον οποίο η ηµεροµηνία κτίσης είναι γνωστή. Το πεζοπορικό µονοπάτι εκκινεί από την κεντρική πλατεία της Ζούζουλης. Κινήστε πάνω στο χωµατόδροµο µε κατεύθυνση δεξιά από την πλατεία για να βγείτε 50 µέτρα µετά αριστερά και να κινηθείτε στο παράλληλο μονοπάτι με το δρόµο. Μετά τη διάσχιση των χωραφιών, εισέρχεστε στο δάσος και κατευθύνεστε νοτιότερα από την αρχική πορεία σας. Η θέα του Τάλιαρου από εδώ κόβει την ανάσα. Οι εναλλαγές χρωµάτων και πετρωµάτων του άγριου ανάγλυφου που αποκαλύπτεται Και όχι άδικα, αφού δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι επιβλητικά κεντρίζει την φαντασία του επισκέπτη. βρίσκεστε ανάµεσα στο µεταίχµιο του γιγάντιου Σµόλικα και τις απαρχές του πολυθρύλητου Βοΐου. Σε περίπου 20΄ έχετε την πρώτη οπτική επαφή µε το γεφύρι της Ζούζουλης και φτάνετε στο πιο δύσκολο κοµµάτι της διαδροµής. Η κατάβαση του αυχένα απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, καθότι το σαθρό έδαφος γλιστράει και η κλίση είναι απότοµη. Σε 15΄ η κατάβαση τελειώνει και µπαίνετε σε ένα πανέµορφο πευκόδασος. Κινήστε παράλληλα µε το ποτάµι, το οποίο βρίσκεται στα αριστερά σας και σε λιγότερο από 10΄έχετε φτάσει στο Γεφύρι και τον παλιό νερόµυλο. Η επιστροφή µπορεί να γίνει εναλλακτικά από το χωµατόδροµο, αλλά δεν είναι το ίδιο ευχάριστη.

74

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Χειµερινή Πεζοπορία Μόνο µε κατάλληλο χειµερινό εξοπλισµό. Υπάρχει σήµανση µε πάσσαλους για ορατότητα και σε χιονισµένο τοπίο, αλλά χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όταν κινήσθε παράλληλα του ρέμματος.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΕ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΚΑΙ ΠΟΔΗΛΑΤΟ

Για εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα να περπατήσουν ως το γεφύρι, υπάρχει η εναλλακτική λύση της επίσκεψής του µε το αυτοκίνητο. Ακολουθείτε το χωµατόδροµο στην κατεύθυνση του µονοπατιού . Μετά από 2 χιλιόµετρα κατάβασης βρίσκετε µπροστά σας το γεφύρι της Ζούζουλης και τον ανακατασκευασµένο νερόµυλο. Η διαδροµή ενδείκνυται και για mountain bike.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

75

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Χρυσή Λίγα χιλιόµετρα δεξιά από την Ε.Ο. Κοζάνης – Ιωαννίνων, µετά το Επταχώρι, βρίσκεται το χωριό Χρυσή. Τόπος ανόθευτος, με απολαυστική διαδροµή που οδηγεί σε έναν προορισµό γεµάτο µε πινελιές από το παρελθόν, αµόλυντο από την τουριστική «αξιοποίηση». Χωριό πανέµορφο µε φιλόξενους και ευγενικούς κατοίκους, µιας άλλης εποχής, µιας άλλης Ελλάδας. Έκπληξη αποτελεί το γεγονός ότι το σχολείο του χωριού λειτουργεί µε τέσσερις µαθητές, σε πείσµα των καιρών που θέλουν εγκαταλελειµµένα χωριά και ασφυκτικές πόλεις.

Προτεινόµενο Μονοπάτι: Χρυσή – Κάτω Αρένα – Λίµνη “Μουτσάλια” – Πάνω Αρένα. Ακολουθείτε τον δασικό δρόµο που οδηγεί προς Πευκόφυτο και µε εναλλαγές µονοπατιού – δρόµου, φτάνετε σε µια λίµνη κρυµµένη κάτω από την κάτω Αρένα. Από εκεί προσεγγίζετε τη λίµνη Μουτσάλια, όπου φθάνει και δρόµος, και µπορείτε να συνεχίστε για την πάνω Αρένα. Σήµανση δεν υπάρχει. Σε όλο το µήκος της διαδροµής τα σηµάδια του εµφυλίου είναι διάσπαρτα. Οχυρά και πυροµαχικά σου υπενθυµίζουν εποχές που οφείλουµε να µην ξαναζήσουµε ποτέ.

Πευκόφυτο Από τη Χρυσή, ακολουθώντας την σύντοµα φθάνετε στο τελευταίο, πανέµορφο χωριό της κοινότητας Αρένων Γράµµου, το Πευκόφυτο. Χτισµένο σε 1050 µέτρα, είναι το χωριό των Κατσαούνηδων Βλάχων και φηµίζεται για τα τρεχούµενα νερά του. Και εδω η παλέτα της φύσης χαρίζει στο µάτι απίθανους χρωµατικούς συνδιασµούς. Αξίζει να επισκεφτείτε το µικρό λαογραφικό µουσείο του χωριού, όπου γίνεται εµφανής η Ηπειρώτικη καταγωγή των κατοίκων του.

Προτεινόµενη διαδροµή: Πευκόφυτο – Λίµνη Μουτσάλια (1740 µ.) Ξεκινάτε µέσα από το χωριό µπροστά από την εκκλησία. Στη µέση της διαδροµής ,σε 3,5 χιλιόµετρα περίπου, συναντάτε μια πηγή. Από εδώ και µέχρι το τέλος η διαδροµή δυσκολεύει λόγω της απότοµης κλίσης και της πυκνής βλάστησης. Το μονοπάτι καλά σηµαδεµένο µε ασπροκόκκινα µεταλλικά πινακιδάκια πάνω στα δέντρα. Η λίµνη είναι προσβάσιµη και µε αυτοκίνητο, ενώ υπάρχει και χώρος για κατασκήνωση. Ο χωµατόδροµος που ξεκινά από το πευκόφυτο, στα έξι χιλιόµετρα χωρίζει και αριστερά πηγαίνει για Αρένες (2192 µ.) και την πανέµορφη λίµνη Μουτσάλια (1740µ.), ενώ ευθεία συνεχίζει για το περίφηµο και ιστορικό βλαχοχώρι της Γράµµουστας.

76

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ

Γράµµος: Το µεγαλείο της φύσης.

Γράµµος: Το µεγαλείο της φύσης. Γεωγραφία

Η κοινότητα Αρένων Γράµµου περικλείει ένα κοµµάτι µόνο του µεγαλείου που ονοµάζεται “Γράµµος”. Αξίζει να αναφέρουµε ότι η ελληνοποιηµένη ονοµασία «Αρένες» προέρχεται από το βλάχικο «Αρίνες» όπου στα βλάχικα «Αρίν» σηµαίνει ψιλό, αµµώδες χώµα. Η οµορφιά της οροσειράς του Γράµµου είναι δύσκολο να περιγραφεί µε λέξεις. Βαθιές χαράδρες, χιονισµένες βουνοκορφές, αλπικά δάση και άφθονα επιφανειακά νερά συνθέτουν ένα µωσαϊκό ιδιαίτερου φυσικού κάλους που θαρρείς πως έχει ξεµυτίσει από αρχέγονους µύθους, προσκαλώντας τον επισκέπτη σε ένα όργιο αισθήσεων, εικόνων, αρωµάτων και ήχων. Εδώ φωλιάζουν οι πηγές του Αλιάκµονα και του Σαρανταπόρου. Η Ψηλότερη κορυφή του φτάνει τα 2.524 µέτρα. Για δεκαετίες µετά τον εµφύλιο εγκαταλείφθηκε και λόγω του φόβου των ναρκών (σήµερα έχει αρχίσει σοβαρή προσπάθεια αποναρκοθέτησης), η φύση έδρασε ανενόχλητη από την ανθρώπινη παρουσία, συνθέτοντας ένα έργο τέχνης που πολύ πρόσφατα αναγνωρίστηκε. Σήµερα πλέον ο ορεινός όγκος του Γράµµου συµπεριλαµβάνεται:

Στις σηµαντικότερες περιοχές για τα Πουλιά στην Ελλάδα.

Στα Μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Στις σηµαντικότερες περιοχές για την καφέ Αρκούδα.

Φυσικό περιβάλλον - Οικολογία Η οροσειρά καλύπτεται από φυσικά ώριµα δάση µε σηµαντικούς τύπους οικοτόπων. Τα µεικτά δάση (αλπικά πεύκα, µαύρη ελάτη) είναι ανεπηρέαστα σε µεγάλο βαθµό και η υποαλπική ζώνη είναι εκτεταµένη µε ενδηµικά και σπάνια είδη χλωρίδας (υπάρχουν πάνω από 3.000 είδη µανιταριών). Δεσπόζουν υποαλπικές λίµνες (Αρένες – Μουτσάλια) καθώς και η ψηλότερη λίµνη της Ελλάδος (λίµνη Γκίστοβα) σε υψόµετρο 2.350 µέτρα. Οι επονοµαζόµενες “Δρακόλιµνες”αποτελούν γεωλογικό φαινόµενο από την εποχή των παγετώνων . Υπολογίζεται ότι στην κοιλάδα Γράµµου – Βοΐου ζούν περίπου 15 αρκούδες.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

77

ËϼÓÌÍÄ ÆÀ¸ ËÊÔ Ê Í ÈÈÊÒ ÔɼÉÏ ÏÊ ¹ÄÊ Ο Γράµµος αποτελεί για την αρκούδα τη µοναδική ζώνη εξάπλωσης του είδους στην Πίνδο και την υπόλοιπη Βαλκανική. Τα απόκρηµνα βράχια του φιλοξενούν το αγριόγιδο (το ευρωπαϊκό είδος αντιλόπης), που όµως απειλείται σοβαρά. Μεγάλη είναι και η ποικιλία αρπακτικών, κυρίως µε παρουσία ειδών όπως ο χρυσαετός, ο πετρίτης, ο ασπροπάρης, ο Φιδαετός και δασικών όπως ο δρυοκολάπτης. Συναντούνται τρία είδη “Τρίτωνα” (αµφίβια σαν τη σαλαµάνδρα που ζουν µόνιµα στο νερό) και η παρουσία της αµµόσαυρας και της αλπικής οχιάς.

Η δηµιουργία ενός εθνικού δρυµού στην περιοχή του Γράµµου - Βοΐου αποτελεί εδώ και χρόνια πάγιο αίτηµα της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης. Οφείλουµε να προσέχουµε τα βουνά µας σαν τα µάτια µας!

Διαµονή - Φαγητό

Διαµονή - Φαγητό

Ζούζουλη

Επταχώρι Ξενώνες

Ταβέρνες

Παραδοσιακός Ξενώνας «Ιδοµενεύς» 4 σουΐτες των 4ων ατόµων – θερµαινόµενη πισίνα Τηλ: 24670 87501-2 Φαξ: 2467087503 www.idomeneus.gr

Τσάγκα Κυρατσώ Τηλ: 2467084164

Γακίδης Σπύρος Τηλ: 2467084081 Αριθ. Κρεβατιών: 10

Δήµου Γιαννούλα 24670 84165

Σιασούλη Δήµητρα Τηλ: 2467084141

Τριανταφύλλου Δορωθέα Τηλ :24670 84159

Χρήσιµα τηλέφωνα

Χρήσιµα τηλέφωνα

Υπάρχει κοινοτικός ξενώνας ο οποίος δεν λειτουργεί. Δεν υπάρχει κατάλυµα για φαγητό και διαµονή επισκεπτών.

Χρυσή Δεν υπάρχει ξενώνας. Για φαγητό: Πανάτσια Φανή τηλ: 6973523455, Τσιγάρας Βασίλειος τηλ 24670 84196

Πευκόφυτο Ο κοινοτικός ξενώνας δεν λειτουργεί Για φαγητό: Γεράση Μαρία τηλ: 2467081585

1. Κοινότητα Αρένων Γράµµου: τηλ 24670 84029/ φαξ: 24670 84774 2. Τµήµα συνοριακής φύλαξης: 2467081857 3. Αγροτικό Ιατρείο Επταχωρίου: 2467084022 4. Πυροσβεστικό κλιµάκιο Επταχωρίου: 2467083599- 2467082628 5. Δηµοτικό Σχολείο :2467084008 6. Κρατικός Παιδικός Σταθµός: 2467084083 Υπάρχει βενζινάδικο στο Επταχώρι.

78

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΓΙΑ ΑΣΦΑΛΗ ΟΡΕΙΝΗ ΠΕΖΟΠΟΡΙΑ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

Συγκεντρώνουμε όσο γίνεται περισσότερα στοιχεία για τη διαδρομή που θα ακολουθήσουμε. Έχουμε προαποφασίσει και προσυμφωνήσει όλοι μαζί για το μήκος και τη διάρκεια της πορείας. Έχει οργανωθεί με ακρίβεια ο τρόπος και ο χρόνος επιστροφής μας. Δεν ξεκινάμε ποτέ μόνοι μας και δεν απομακρυνόμαστε από την υπόλοιπη ομάδα. Παίρνουμε μετεωρολογική πρόβλεψη, γιατί ο καιρός στις κορυφές των βουνών είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητος. Εάν δεν γνωρίζουμε καλά την περιοχή ζητάμε τη βοήθεια Οδηγού Βουνού. Φροντίζουμε να προμηθευτούμε κινητά τηλέφωνα και αν είναι δυνατό και G.P.S. Ενημερώνουμε γνωστούς και φίλους για την ακριβή πορεία που θα ακολουθήσουμε. Φροντίζουμε να είμαστε σε καλή φυσική κατάσταση. Εφοδιαζόμαστε με τα απαραίτητα ρούχα και παπούτσια και τακτοποιούμε επιμελώς το σακίδιό μας, το οποίο δεν θα πρέπει να είναι βαρύ και να έχει προεξοχές. Φροντίζουμε ειδικά για τον εφοδιασμό μας σε νερό. Εφοδιαζόμαστε με τους απαραίτητους χάρτες. Δεν συνεχίζουμε σε δύσκολα μονοπάτια αν νιώθουμε να μας κυριεύει ανασφάλεια. Φροντίζουμε για την οργάνωση μικρού φαρμακείου. Κινούμαστε αργά και προσεκτικά. Κάνουμε οικονομία δυνάμεων και δεν πιέζουμε οριακά το σώμα μας. Προμηθευόμαστε εγκαίρως τα τηλέφωνα των αρμόδιων υπηρεσιών που μπορεί να φανούν χρήσιμα. Δεν ξεχνάμε την προστασία του βουνού και της φύσης γενικότερα.

Ç Ðßíäïò äýóêïëç, áëëÜ ðáíݵïñöç èá åßíáé ðÜíôá åêåß ãéá íá µáò äå÷èåß ôçí åðüµåíç öïñÜ…