Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω
Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ’ Τεύχος 102 Ιούνιος 2016
ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΛΟΦΟΥ ΣΤΡΕΦΗ Σχετικά με τη ματαίωση του 20ού Φεστιβάλ Καραγκιόζη λόφου Στρέφη, ο Πρόεδρος Πάνος Καπετανίδης έστειλε, στα μέλη του Σωματείου, την παρακάτω ανακοίνωση:
Αγαπητοί συνάδελφοι. Βρίσκομαι στη δυσάρεστη θέση να σας ανακοινώσω ότι το 20ό Φεστιβάλ Καραγκιόζη λόφου Στρέφη ματαιώνεται. Οι προσπάθειές μου, προς την μεριά του Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α. (Οργανισμό του Δήμου Αθηναίων), ύστερα από τα οργανωτικά προβλήματα, που βγήκαν από μεριάς του Συλλόγου «Γειτονιά», δεν καρποφόρησαν. Τα σοβαρότερα ζητήματα ήταν της ρευματοδότησης, (η ΔΕΗ σφράγισε το πίλαρ, στο πλάι του θεάτρου, λόγω ηλεκτροπληξίας ατόμου, που προσπάθησε να κλέψει ρεύμα), προβλήματα με την εξέδρα (μου ζητήθηκε να την παραλάβω και να υπογράψω, για την ακεραιότητά της, μέχρι να την ξεστήσουν), προβλήματα, ακόμη, με την αποκατάσταση και ασφαλή λειτουργία του φωτισμού του χώρου, ακόμα και της εξασφάλισης της καθημερινής καθαριότητας. Και αυτά, χωρίς να μπούμε στα ζητήματα εκτύπωσης και κόλλησης αφίσας, προσκλήσεων, προγραμμάτων ενημέρωσης σχολείων. Μου αντιπροτάθηκε το φεστιβάλ να γίνει τριήμερο και στο παρακείμενο γηπεδάκι μπάσκετ του λόφου, κάτι που απέρριψα. Με συγκινητικά σχόλια, αντιμετώπισαν την πραγματικά κακή είδηση και τα μέλη του «γκρουπ» του Σωματείου, στο Facebook. «Ας κρατήσουμε όλοι μας τις όμορφες στιγμές από το φεστιβάλ του Στρέφη και ας ελπίσουμε, από του χρόνου, να συνεχίσει την πορεία του, ξανά! Ας είναι ένα διάλειμμα η φετινή ματαίωση». «Απλά, κρίμα… Τα σχόλια είναι περιττά (γιατί, άμα το ανοίξω, δεν μαζεύεται)», «Το μόνο γνήσιο φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών ξεκίνησε, μάλλον, την τελευταία χρυσή δεκαετία, για το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών και την τέχνη του Καραγκιόζη, με επαγγελματίες καραγκιοζοπαίχτες, ασχέτως κορυφαίους ή μη…». «Ευχή να ξαναλειτουργήσει ο αδερφός Σύλλογος "Γειτονιά"! Γιατί, όπου κλείνει ένας πολιτιστικός Σύλλογος, η σκοτεινιά παίρνει τη θέση του». Αλλά και η ελπιδοφόρα θύμηση ενός παλιού τραγουδιού: «Ένα παλιό τραγουδάκι έλεγε: Όταν κάτι τελειώνει, κάτι άλλο αρχίζει, όσο και αν η ζωή στα θυμίζει. όταν κάτι τελειώνει, κάτι άλλο αρχίζει, η ζωή πάει εμπρός, συνεχίζει»... Σε κοινή συνεδρίαση, την Τρίτη 24 Μάη, το Δ.Σ. και το Κ.Σ. Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου του Σωματείου αποφάσισε για το Θεάτρου Σκιών πρόγραμμα του 5ου Φεστιβάλ Νέας Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Διόρθωση κειμένων: Ιωνίας. Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης
Εξώφυλλο: Πάνος Καπετανίδης Φιγούρα Π. Μιχόπουλου από το ημερολόγιο της Pirelli
ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664
Σελίδα
2
5Ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ Ν. ΙΩΝΙΑΣ
Μ
έσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα της κρίσης, ο λαός επιμένει να κάνει πολιτισμό. Το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών, σε συνεργασία με τον «Οργανισμό Πολιτισμού, Άθλησης και Νεολαίας του Δήμου Νέας Ιωνίας» (ΟΠΑΝ), συνδιοργανώνουν το 5ο κατά σειρά Φεστιβάλ Καραγκιόζη που είναι αφιερωμένο στην μνήμη του μεγάλου καραγκιοζοπαίχτη Παναγιώτη Μιχόπουλου και με το σύνθημα «ΕΝΑ ΣΠΙΤΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ». Χώρος του φεστιβάλ το γηπεδάκι 5Χ5 της Πλατείας Αγ. Γεωργίου (πλησίον Ηλεκτρικού Σταθμού ΗΣΑΠ), θα συμμετάσχουν ΑΦΙΛΟΚΕΡΔΩΣ καραγκιοζοπαίχτες παλιότεροι και νέοι. Η έναρξη κάθε παράστασης θα είναι στις 9:00 το βράδι και η είσοδος θα είναι ΕΛΕΥΘΕΡΗ
Παναγιώτης Μιχόπουλος (1915-1984)
Καταγόταν από την Αθήνα (από την περιοχή του Θησείου). Πρωτογνώρισε τον Καραγκιόζη στο πάλκο του Μανωλόπουλου, αλλά βασικός δάσκαλός του ήταν ο Μπομποτίνος. Η καλλιτεχνική δράση του δεν περιορίστηκε απλώς στην Αθήνα ή γενικότερα στην Ελλάδα, αλλά έφτασε μέχρι τις Η.Π.Α., όπου παρουσίασε το έργο του ακόμα και σε αμερικάνικα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ο ίδιος διηγείται ότι «από μικρό παιδί που είδα τις πρώτες παραστάσεις του
Σελίδα
3
Καραγκιόζη, άκουγα να λένε οι μεγαλύτεροι: “Τώρα! Πάει ο Καραγκιόζης!...”. Δηλαδή από τότε πεθαίνανε τον Καραγκιόζη. Εγώ όμως έχω τη γνώμη (μέσα σ’ αυτή την πενηντάχρονη καλλιτεχνική μου σταδιοδρομία, όπου γνώρισα τις χαρές και τα φαρμάκια της τέχνης μου) πως όσο γεννιούνται άνθρωποι θα ζει ο Καραγκιόζης, γιατί στα πρόσωπα του Θεάτρου Σκιών αντικαθρεφτίζονται οι βασανισμένοι της γης». Επιπροσθέτως, όπως αφηγείται και πάλι ο ίδιος στον Κώστα Τσίπηρα, «στις παραστάσεις μου προσπάθησα πάντα να διατηρήσω ανόθευτο τον ελληνικό χαρακτήρα του Καραγκιόζη και την κλασική έκφρασή του, παίζοντας έργα πατριωτικά, ηρωικά και κοινωνικά, με φιγούρες έγχρωμες, αποκλείοντας τα τρομακτικά. Θέλοντας όμως να παρουσιάσω και Καραγκιόζη στην παλαιότερη μορφή του, όπως παιζόταν από το 1860 στην Ελλάδα, συχνά δίνω παραστάσεις με φιγούρες ασπρόμαυρες χαρτονένιες, σκαλιστές, χρησιμοποιώντας φωτισμό ασετιλίνης και διαλέγοντας έργα κλασσικά που παίζονταν από εκείνη την εποχή. Οι παραστάσεις αυτές γίνονται κυρίως για τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους των γραμμάτων, ώστε να διαμορφώσουν ακριβή γνώμη για το ελληνικό Θέατρο Σκιών, πώς ξεκίνησε και πώς παίζεται σήμερα». Το 1972, εκδόθηκε ένα βιβλίο από τις εκδόσεις «Ερμείας» με τον τίτλο «Πέντε κωμωδίες και δύο ηρωικά», στο οποίο ο Μιχόπουλος αναφέρει για την ιστορία του Θεάτρου Σκιών: «Στις περιοδείες μου στην Ελλάδα, προ του πολέμου, απ’ όπου περνούσα, έπιανα κουβέντα με τους γεροντότερους που μου μίλαγαν για τα περασμένα. Μερικοί με βεβαίωναν πως Εργαλεία του οι παππούδες τους έβλεπαν Καραγκιόζη στα χρόνια της σκλαβιάς. Μιχόπουλου, από την (…) Στην Παραμυθιά, το 1933 ένας γέροντας ενενήντα χρονών, έκθεση «Το Θέατρο καλοστεκούμενος, μου είπε: - Καλούτσικα παίζεις κ’ η αφεντιά σου, μα δεν φτάνεις τους παλιούς καραγκιοζοπαίχτες που παίζανε τα Σκιών στην Ελλάδα». βασανιστήρια των Χριστιανών από τον τύραννο Αλή Πασά μόνο με Εθνικό Ιστορικό πέντε κουτσούνια (φιγούρες)». Μουσείο. Από το ένθετο του περιοδικού “Ο Καραγκιόζης μας” (Βιογραφίες Ελλήνων Καραγκιοζοπαιχτών - Τεύχος 65 - Ιανουάριος 2013) http://www.karagkiozis.com/gr_players_bio.pdf
Χορηγοί επικοινωνίας
Δεν πήραμε φέτος την “αιγίδα” από Υπουργείο Παιδείας και Υπ. Πολιτισμού για το φεστιβάλ
ΜΗΝΥΜΑ
Παρακαλώ τα μέλη του Σωματείου να ενημερώνουν τον Πρόεδρο του Σωματείου, Πάνο Καπετανίδη, για τις οποιεσδήποτε αλλαγές, στα στοιχεία μέλους, κυρίως στοιχεία διευθύνσεων, e-mail και τηλέφωνα, για την εξασφάλιση των ενημερώσεών τους. Επίσης, οι φίλοι, που επιθυμούν να ενημερώνονται, να κάνουν το ίδιο.
Σελίδα
4
Υπουργικό... φάουλ! Ο Μπαλτάς παράτησε 100 πρόσφυγες στην Ακρόπολη κι έφυγε...
Προσοχή! Από 1η Ιουνίου
Ήθελε (λέει) να τους μάθει τον ελληνικό Πολιτισμό. Αλλά τον δικό του προσωπικό πολιτισμό τον ξέχασε κάπου στην... Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Ο Αριστείδης Μπαλτάς έκανε πράξη τη φράση «για τα μάτια του κόσμου» όταν το πρωί της Δευτέρας (09.05.2016) κάλεσε 100 πρόσφυγες για ξενάγηση στην Ακρόπολη, τους... παρέδωσε στην ξεναγό και εξαφανίστηκε. Όλα αυτά ο υπουργός Πολιτισμού. Ο άνθρωπος που (υποτίθεται πως) πρεσβεύει
Αύξηση του ΦΠΑ στην παροχή υπηρεσιών
Από 23 σε 24%
τον πολιτισμό της χώρας έκανε κάτι εξαιρετικά απρεπές, αν όχι αγενές: κάλεσε οικογένειες προσφύγων και μεταναστών να επισκεφτούν την Ακρόπολη. Συνολικά 100 άνθρωποι, Σύριοι και Αφγανοί, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας της Ευρώπης. Κι εκείνος τι έκανε; Αφού τους υποδέχτηκε, τους... παράτησε κι έφυγε! Πηγές του Υπουργείου, πάντως, υποστήριξαν πως ο κ. Μπαλτάς δεν παράτησε τους πρόσφυγες στην Ακρόπολη αλλά έφυγε για να συναντήσει άλλο γκρουπ στο Μουσείο...
Σελίδα
5
ΕΝΑΣ ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΚΩΜΩΔΙΩΝ ΤΟΥ «ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη
Οι δέκα τίτλοι των αντιπροσωπευτικότερων, κατά τη γνώμη μας, κωμωδιών, από το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών, που ακολουθούν, έχουν, ως βασικό γνώμονα, τη δομή τους. Σε γενικές γραμμές, η εν λόγω δομή έχει μελετηθεί, για πρώτη φορά, από τον Σηφάκη, ο οποίος, στο κλασικό του βιβλίο: «Η παραδοσιακή δραματουργία του Καραγκιόζη» (εκδόσεις: «Στιγμή», Αθήνα 1984), προσπάθησε να ανοίξει το δρόμο, για ένα είδος ταξινόμησης των κωμωδιών του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών, με βάση και έναυσμα την αντίστοιχη μελέτη του Προπ, πάνω στο λαϊκό παραμύθι. Με λίγα λόγια, ο Σηφάκης υιοθέτησε το σύστημα των λειτουργιών του Προπ, κάνοντας, βεβαίως, και τις αναγκαίες μετατροπές, έτσι ώστε να τις προσαρμόσει, τηρουμένων, πάντα, των αναλογιών, στα βασικά δεδομένα της δομικής μορφής των κωμικών παραστάσεων του λαϊκού Καραγκιόζη. Η προσπάθεια του Σηφάκη, για πολλά χρόνια, δεν βρήκε συνέχεια, μολονότι η αξιοποίηση της μεθοδολογίας του Προπ άρχισε, τελευταία, να γίνεται, ξανά, της μόδας και να επανέρχεται, στην επικαιρότητα. Ωστόσο, το μεγαλύτερο κενό της μελέτης του Σηφάκη ήταν ότι, αν και διαχώρισε τις παραδοσιακές κωμωδίες από τα άλλα θεματικά είδη (ως προς τη δομή τους), δεν τόλμησε, τελικά, μια αναλυτικότερη εμβάθυνση στην κωμωδία και την αναγκαία σχετική προσέγγιση όλων των υπόλοιπων θεματικών ειδών (π.χ., με τα ηρωικά ή τα λαογραφικά-κοινωνικά έργα). Αντιθέτως, ο Σηφάκης προτίμησε γενικεύσεις, που συμβαδίζουν μεν με το σκεπτικό της μεθόδου του Προπ, αλλά αδικούν, αναπόφευκτα, το ρεπερτόριο του Καραγκιόζη, το οποίο υπεραπλουστεύεται και κινδυνεύει να ταυτιστεί με τυποποιημένες δομικές ευκολίες, που παραγνωρίζουν πολλές πτυχές του.
10. «Οι Δύο Λόρδοι»
Ο Καραγκιόζης και ο Μπαρμπαγιώργος ντύνονται λόρδοι, για να μπορέσουν να εξαπατήσουν έναν τσιγκούνη χρυσοχόο. Ο Καραγκιόζης παριστάνει τον ξενόγλωσσο, για να πείσει για την αγγλική καταγωγή του, ενώ ο Μπαρμπαγιώργος καλύτερα να μασάει, παρά να μιλάει. Συνεπώς, ο ορεσίβιος βλάχος θα πρέπει να είναι λακωνικός και να λέει, μονάχα, δύο λέξεις: «Βέβαια» και «Μάλιστα». Ακόμα και αυτές οι δύο λέξεις, όμως, αρκούν, για να στεφθεί η επιχείρηση, από πλήρη αποτυχία, εξαιτίας της αγνότητας του Μπαρμπαγιώργου, οπότε η απάτη λαμβάνει άδοξο τέλος.
9. «Ο Καραγκιόζης Πλοίαρχος»
Ο Μπαρμπαγιώργος, και πάλι, είναι, κατ’
Σελίδα
6
ουσία, ο πρωταγωνιστής αυτής της παλιάς κωμωδίας, που αποδίδεται στην ηπειρώτικη παράδοση και στον καραγκιοζοπαίχτη Ρούλια, ο οποίος, κάπως έτσι, επιβάλλει τον Μπαρμπαγιώργο, στον κύριο πρωταγωνιστικό κωμικό ρόλο, απειλώντας, ακόμα, και την κωμική πρωτοκαθεδρία του Καραγκιόζη. Οι δυο τους συνθέτουν ένα νέο πρωταγωνιστικό δίδυμο: Τον ξυπόλυτο και καμπούρη λαϊκό ήρωα, με το κοφτερό μυαλό, από τη μια, και τον αγαθό και αγνό ορεσίβιο τσέλιγκα, με τη μεγάλη μυϊκή δύναμη, από την άλλη. Πρόκειται για το ίδιο μοτίβο, που είχαμε συναντήσει στους «Δύο Λόρδους», μόνο που, εδώ, παρεμβάλλεται και ένα μεγάλο ταξίδι. Το ταξίδι, πια, αποτελεί ένα ιδιαίτερο δομικό γνώρισμα, που χαρακτηρίζει συγκεκριμένες, μόνο, παραστάσεις του Καραγκιόζη, διαμορφώνοντας ένα εντελώς ξεχωριστό είδος κωμωδιών (και όχι μόνο), με έντονο το γνώρισμα της περιπέτειας.
8. «Ο Καραγκιόζης Αστροναύτης»
Από τα χρόνια του Λουκιανού, μέχρι τον Ιούλιο Βερν και από τον Ζωρζ Μελιές, μέχρι τον Ντίνο Θεοδωρόπουλο, η τέχνη, σε κάθε μορφή της, αναζήτησε τα ταξίδια στο διάστημα. Ο Θεοδωρόπουλος, για πρώτη φορά, με όπλο του τις εμπειρίες του από τη θητεία του, στην Αμερική, ανεβάζει τον Καραγκιόζη, πάνω σε ένα διαστημόπλοιο, με προορισμό τη Σελήνη. Η περιπέτεια, σε όλο της το μεγαλείο, συνδυασμένη, με μεγάλα ταξίδια, στα πρότυπα των περιπετειωδών κωμωδιών, που είχαν δομηθεί, πάνω στην ιδέα ενός αρχικού ταξιδιού, με καράβι, στα πελάγη. Η δομική πορεία αυτών των ταξιδιών ολοένα και μεγαλώνει: από το έρημο νησί των κατεργαραίων του Γιάννη Ρούλια, έφτασε στους Αγίους Τόπους, σε ζούγκλες, ακόμα και στον Άδη, για να κορυφωθεί, στο αχανές διάστημα.
7. «Ο Δον Ηλίας Κολοκύθας»
Οι κωμωδίες του Καραγκιόζη δεν είναι δυνατό να περιοριστούν, μονάχα, στη στατική δομή της παρέλασης των κλασικών τύπων, μέσα από τους οποίους δομείται η ανάληψη μιας δράσης από τον Καραγκιόζη, λόγω μιας έλλειψης, που οδηγεί σε μια σειρά από γκάφες και, ενίοτε, σε θρίαμβο ή άθλο. Είναι γνωστό, επίσης, ότι οι κωμωδίες του Καραγκιόζη δεν έχουν αντλήσει το υλικό τους, μόνο, από τις οθωμανικές αντίστοιχες κωμωδίες, οι οποίες, με τη σειρά τους, αντλούσαν τα θέματά τους, από το μιμοθέατρο. Ειδικότερα, ο Καραγκιόζης είχε και άλλες πηγές έμπνευσης: Μια από αυτές ήταν το κουκλοθέατρο, το οποίο φέρεται να σχετίζεται, με κωμωδίες, όπως ο «Δον Ηλίας Κολοκύθας». Η (κατά λάθος) είσοδος του Καραγκιόζη, σε ένα τρελάδικο, αποτελεί ξεχωριστό ειδικό γνώρισμα και άλλων κωμωδιών, που αποτελούν, από μόνες τους, μια ειδική κατηγορία.
6. «Ο Καραγκιόζης Προφήτης»
Μια ακόμα κωμωδία, που δεν έχει καμία σχέση, όπως φαίνεται και από τον τίτλο της, με το αντίστοιχο οθωμανικό δραματολόγιο. Δίνοντας, επίσης, έμφαση στη θεατρική δομή και όχι στη μορφολογία των λαϊκών παραμυθιών, θα λέγαμε ότι πρόκειται για την πιο αντιπροσωπευτική, ίσως, περίπτωση κωμωδίας, που βασίζεται στην πλαστοπροσωπία, πάνω στην οποία βασίστηκαν, εξάλλου, και οι κλασικότερες κωμωδίες του ελληνικού κινηματογράφου. Ο Καραγκιόζης παριστάνει, αρχικώς, τον Υπασπιστή του πεθαμένου Πασά και καταλήγει, τελικά, να παριστάνει τον Προφήτη, κάτι που (στις μέρες μας), ίσως, να θεωρούνταν
Σελίδα
7
τολμηρό ή και επικίνδυνο, αν ο Καραγκιόζης είχε, σήμερα, την παλιότερη δύναμή του, σκεπτόμενοι τις έντονες αντιδράσεις των σημερινών μουσουλμάνων, απέναντι σε δυτικές, κατ’ αυτούς προκλητικές, σύγχρονες μορφές τέχνης.
5. «Ο Καραγκιόζης διά της βίας Γιατρός»
Ο Καραγκιόζης γίνεται γιατρός, με το ζόρι, αντλώντας, πλέον, την έμπνευσή του, από το θεατρικό δραματολόγιο της Δύσης και από το έργο του Μολιέρου. Πρόκειται για την εκπληκτική δυνατότητα αυτής της πολύ σπουδαίας τέχνης να αντλεί το θεατρικό της υλικό, κυριολεκτικά, από παντού, για να το φέρνει, στα μέτρα της. Άλλη μια περίπτωση θεατρικής πλαστοπροσωπίας, καθώς ο Καραγκιόζης, με το ζόρι, παριστάνει ένα μεγαλογιατρό, ο οποίος, τελικά, σώζει την άρρωστη κόρη του Πασά, με τα ψέματα και με τα παραμύθια, παρά με την επιστήμη του. Ο Πασάς, εδώ, δεν είναι, (όπως στις συνήθεις κωμωδίες), ένας διεκπεραιωτής ενός απλού εξουσιαστικού ρόλου, που αναθέτει εργασίες. Στα πρότυπα του «Προφήτη», είναι ο φορέας μιας αυστηρής εξουσίας, την οποία ο λαϊκός Καραγκιόζης απομυθοποιεί. Έτσι, στο τέλος του έργου, ο εξουσιαστής Πασάς θα αποδειχτεί, αναμφισβήτητα, ότι είναι ένας «βλάκας και μισός».
4. «Το Πιθάρι»
Μια κωμωδία οθωμανικών καταβολών, η οποία, δομικά, έχει, ως σημείο αναφοράς της, ένα μεγάλο κιούπι, ακριβώς στη μέση της σκηνής: Το «Θέατρο του Παραλόγου», σε όλο του το μεγαλείο. Είναι, όντως, κρίμα και άδικο να επαναλαμβάνονται (ως θέσφατα) τα μοτίβα, π.χ., της έλλειψης ή της μεσιτείας κτλ., αντί να αναδεικνύεται ο σουρεαλισμός μιας κωμικής τέχνης, η οποία ανέδειξε το Παράλογο, πάνω στη σκηνή, πολύ πριν να γίνει ο υπερρεαλισμός επίσημη καλλιτεχνική τάση. Αλλιώς τι δουλειά θα είχε (στο έργο) ένα πρωταγωνιστικό πιθάρι, μέσα στο οποίο χωράνε, ούτε λίγο, ούτε πολύ, εφτά ήρωες, κάποιοι εκ των οποίων με πελώριο μέγεθος (Μπαρμπαγιώργος) ή με τεράστια μύτη (Μορφονιός);
3. «Ο Καραγκιόζης Φούρναρης»
Άλλη μια κωμωδία, η οποία, στα πρότυπα του «Γιατρού» και του «Προφήτη», έχει ως βάση, στη δομή της, τη σύγκρουση ανάμεσα στον Καραγκιόζη και τον Πασά, με τον πρώτο να επικρατεί, κατά κράτος, του δεύτερου. Πρόκειται για δυνατούς αντιπάλους, με τον Πασά να διαθέτει, επιπλέον, και τη δύναμη των όπλων. Όμως, ο πιο έξυπνος Καραγκιόζης, για μια ακόμη φορά, θα επικρατήσει. Είναι φανερή η δύναμη του λόγου, ο οποίος αποτελεί το μεγάλο θεατρικό όπλο τέτοιων κωμικών έργων, με τη σφραγίδα μεγάλων μαστόρων, όπως ο Μίμαρος ή ο Αντώνης Μόλλας.
2. «Το Στοιχειωμένο Δέντρο»
Στα πρότυπα του «Πιθαριού», ο σουρεαλισμός του «Δέντρου» φτάνει στο αποκορύφωμά του. Οι άνθρωποι γίνονται ζώα (και όχι μόνο), σε μια απίθανη κωμωδία, που γίνεται πιστευτή και που μόνο στο πανί του Καραγκιόζη, μπορεί να πραγματοποιηθεί. Η αληθοφάνεια επιτυγχάνεται, χάρη στην επιλογή των ζώων: Ο αναίσθητος γάιδαρος (Καραγκιόζης), ο φιλήσυχος Χατζηαβάτης (κατσίκι), ο βοσκός Μπαρμπαγιώργος (βόδι), ακόμα και ο άντρας Σταύρακας, που κάποιοι παίχτες τον κάνουν θήλυ.
1. «Οι Βάτραχοι»
Άλλη μια παράσταση, που (δομικά και όχι μόνο) αποτελεί, από μόνη της, μια ειδική κατηγορία. Οι «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη, από το δίδυμο Σπαθάρη-Παυριανού, με τη συμμετοχή πολλών ακόμα επώνυμων καλλιτεχνών. Μια εκπληκτική διασκευή της αριστοφανικής κωμωδίας, στον μπερντέ, που μας αναγκάζει να επαναλάβουμε ότι είναι πολύ άδικο, για μια σειρά συγκεκριμένων κωμωδιών του νεοελληνικού Καραγκιόζη, να ταξινομούνται όλες, μαζικά και αδιάκριτα, ως ένα σύνολο κωμωδιών, ταξινομούμενες με δευτερεύοντα, μαζικά και συχνά ασήμαντα κριτήρια.
Σελίδα
8
Γιάννη Χατζή
Για μια νέα απόδοση της «Κασσιανής» στο Θέατρο Σκιών Στις 31 Μαρτίου1905 στον τετρασέλιδο «Χρόνο» του Κ. Χαιρόπουλου ξεκινά την καριέρα της η μυθιστορηματική «Κασσιανή», σε συνέχειες, «δια χειρός» Αριστείδη Κυριακού. Θα ακολουθήσει ένας τόμος 1244 σελίδων, στις εκδόσεις Σαραβάνος. Η «Κασσιανή» έκτοτε θα γίνει βιβλίο πολυδιαβασμένο, βγαίνει σε τεύχη, γίνεται θέατρο, σινεμά και φυσικά Καραγκιόζης. Η παράσταση της «Κασσιανής» στο θέατρο σκιών, ανήμερα Μεγάλη Τρίτη, πάντα συγκινούσε μέχρι δακρύων το «φιλοθέαμον κοινόν», την «αξιότιμον πελατείαν», όταν στη τελευταία πράξη η Κασσιανή παρ’ όλες τις πιέσεις απαρνιέται κατηγορηματικά τα εγκόσμια και ύμνοι σαν το «κύμα της θαλάσσης» και φυσικά το «η εν πολλαίς αμαρτίες περιπεσούσα γυνή» ακούγονται, για να γράψουν ένα ποιητικό, θρησκευτικό και μελοδραματικό φινάλε. Από τότε «η εν πολλαίς εκδόσεις περιπεσούσα Κασσιανή», γνωρίζει μια έντονη εκδοτική δραστηριότητα, μέσα κι έξω από την Ελλάδα, δείχνοντας ακόμη μια φορά τη μεγάλη απήχηση που είχε το θρησκευτικό λαϊκό μυθιστόρημα, τουλάχιστον στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Το γνωστό τροπάριό της, φιλοτέχνησε σε ελεύθερη απόδοση και ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς. Μια ζωή «Κασσιανή» θα έλεγε κανείς! Είναι δύσκολο να ακολουθήσει κανείς την εκδοτική καριέρα της Κασσιανής σε Ελλάδα, Αμερική (Νέα Υόρκη, Σικάγο), Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Κάιρο κλπ.. Από ό,τι φαίνεται το μυθιστορηματικό αμάρτημά της δεν είναι μόνο «συνεχές» αλλά και «διαρκές». Υπολογίζεται ότι η επιτυχία της «Κασσιανής» απέφερε στο συγγραφέα της το μεγάλο για την εποχή ποσό των εξήντα χιλιάδων δραχμών. Η Κασσιανή στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Το 1867 ο Κωνσταντινοπολίτης Αλέξανδρος Σταματιάδης δραματοποιεί σε δυο πράξεις το ποίημα του Δημήτριου Βερναδάκη Εικασία, με το τίτλο «Κασσιανή και Ακύλλας ή Θρησκεία και έρως». Πρόκειται για το πρώτο σειράς όλης ιστορικών δραμάτων με θέμα την Κασσιανή. Θα ακολουθήσει η τραγωδία του Αντωνίου Ιω. Αντωνιάδη «Θεόφιλος και Ικασία» σε τέσσερεις πράξεις. Η Κασσιανή θα πρωτοεμφανιστεί στη σκηνή τον Ιούνιο του 1907, σε θεατρική διασκευή του ίδιου του Αρ. Κυριακού και πρωταγωνίστρια τη μεγάλη Μαρίκα Κοτοπούλη, στο θίασο Μ. Κοτοπούλη, Βονασέρα, Μυράτ, Λεπενιώτη. Η πρεμιέρα γίνεται στο θέατρο «Νεαπόλεως» στις 26-7-1907. Η μεγάλη επιτυχία και το θέμα φυσικά θα επιτρέψει και την έκδοση σχετικού καρτ-ποστάλ με τη Μαρίκα Κοτοπούλη ρασοφορεμένη Κασσιανή να εμπνέεται ύμνους και τη λεζάντα «Μαρίκα Κοτοπούλη. Πρωταγωνίστρια Βασιλικού Θεάτρου». Θα ξαναπαρουσιαστεί μεταγλωττισμένο στη δημοτική στο θέατρο «Κεντρικόν» στις 31-3-1934, με πρωταγωνίστρια τη Μελπομένη Κολυβά. Την περίοδο του Μεσοπολέμου, η εκδοτική επιτυχία της Κασσιανής, που η μυθιστορηματική της εκδοχή, γίνεται ευρέως γνωστή στο λαϊκό κοινό, από τα μυθιστορήματα
Σελίδα
9
επιφυλλίδας, θα προκαλέσει το ενδιαφέρον δύο δραματουργών, που βασισμένοι στο ιστορικό δράμα του Αρ. Κυριακού, θα μεταφέρουν στη θεατρική σκηνή, με περίσσια λαϊκή φαντασία, τον ατυχή έρωτα και τη σθεναρή στάση της μεγάλης μας υμνωδού. Πρόκειται για το τρίπρακτο «Η Κασσιανή (Εικασία)» του Στέφανου Χαραλαμπίδη, που γράφτηκε το 1930 και τυπώθηκε το 1936 στο τυπογραφείο «Κόσμος» της Ν. Υόρκης και το «Η Κασσιανή» (έξη πράξεις) του Πέτρου Κ. Κοτοπούλη το 1937. Η μεγάλη όμως καριέρα της θεατρικής Κασσιανής εξελίχθηκε στην ελληνική επαρχία από τα θεατρικά μπουλούκια. Μάλιστα διασώζεται χειρόγραφο το κείμενο του Κυριακού που παράσταιναν τα μπουλούκια, με καταγραμμένη ονομαστικά τη διανομή των ρόλων κάποιας περιοδείας. Αναφέρεται ακόμη και στο ρεπερτόριο των θιάσων Στέφανου και Αλέκου Χρυσοστομίδη, που δραστηριοποιήθηκαν κύρια στον Πειραιά και το Κερατσίνι. Στη Θεσσαλονίκη το 1923 την περίοδο πριν το Πάσχα, η «Κασσιανή» θα παιχτεί από το θίασο Βερνάρδου-Ζαφειρίου-Μαχαιρίδη, στο παραβαρδάριο θέατρο ΣΠΛΕΝΤΙΤ (μετέπειτα κινηματογράφος ΙΛΙΟΝ). Το παράδειγμα του πάλκου ακολούθησε το 1960 κι ο κινηματογράφος με μια ελεύθερη διασκευή 90 λεπτών της ζωής της Κασσιανής, σε σενάριο και σκηνοθεσία Ανδρέα Λαμπρινού, μια παραγωγή της «Άρμα Φιλμ». Τη μουσική έγραψε ο Χρ. Μουραμπάς. Στο ρόλο του Θεόφιλου ο Ανδρέας Μπάρκουλης και της Κασσιανής, η Αλίκη Ζαβερδινού, κοντά τους, ο Γ. Καμπανέλλης και ο Δήμος Σταρένιος. Η Κασσιανή στο ντόπιο Θέατρο Σκιών. Απόν τα πρώτα του κιόλας χρόνια το λαϊκό ανάγνωσμα, δε σταμάτησε να τροφοδοτεί με υλικό τον Καραγκιόζη. Η εντυπωσιακή αποδοχή της «Κασσιανής» από το αναγνωστικό κοινό, οδήγησε τους καραγκιοζοπαίκτες στο να προσεταιριστούν τη δημοτικότητά της και να τη δραματοποιήσουν για το Θέατρο Σκιών, σ’ ελεύθερη φυσικά διασκευή και με έντονο το προσωπικό τους στοιχείο. Σ’ αυτή τους την προσπάθεια η δημιουργική φαντασία και η πλαστική ικανότητά τους, επιστρατεύει όλα τα μέσα για το στρώσιμο κλίματος υποβολής και μεταφυσικής ατμόσφαιρας για τη συναισθηματική φόρτωση των θεατών. Υποβλητική μουσική, ψαλμωδίες και ανάλογος φωτισμός, ιδιαίτερα στη σκηνή όπου ο Διάβολος επιχειρεί να παρασύρει την Κασσιανή να ενδώσει στο πάθος του Θεόφιλου και να εγκαταλείψει το μοναστήρι. Η παράσταση ολοκληρώνεται με το τροπάριο της Κασσιανής. Σε μια αγροτική Ελλάδα η απλότητα της κοινωνικής οργάνωσης και η πρωτογενής και άμεσα συνδεδεμένη με τη φύση πολιτισμική παιδεία, επιτρέπει μεγαλύτερες δυνατότητες για ταύτιση με τα δρώμενα. Ο θεατής συμπάσχει με τους πρωταγωνιστές και μπορεί από τη μια να παρουσιάζεται με μια απλοϊκότητα και αφέλεια, από την άλλη όμως η όλη αυτή κατάσταση δικαιώνει την ουσία της αποστολής του θεάτρου, σαν μια μίμηση πράξης σπουδαίας και τελείας. Η ταύτιση αυτή πολλές φορές έχει προκαλέσει κατά τη διάρκεια της παράστασης
Σελίδα
10
την άμεση επέμβαση των θεατών στην εξέλιξη της πλοκής του έργου, δικαιώνοντας τις λειτουργίες της ομαδικής δημιουργίας. Τέτοια παραδείγματα θα είχαν να εξιστορήσουν όλοι οι καραγκιοζοπαίχτες. Στην «Κασσιανή», ένα αριστουργηματικό ψυχογράφημα, φανταστικό και πραγματικό σπάνε τα διαχωριστικά σύνορα, αποκτώντας ισχυρή γοητεία και περίσσια οικειότητα. Ο «μάστορας» πόνταρε στο αυξημένο θρησκευτικό συναίσθημα του πληθυσμού, αφουγκραζόμενος τον κοινωνικό περίγυρο. Άφηνε ξέφρενη τη φαντασία του να αναπλάσει, να συμπληρώσει ή και να διαστρέψει ακόμη, ανάλογα με τις απαιτήσεις της «μάντρας» και την τεχνική οικονομία του μπερντέ. Όλα για τη συγκινησιακή φόρτιση του «αξιότιμου» κοινού. «Κασσιανή: Σε νίκησα, πειρασμέ! (Ο πειρασμός εμφανίζεται με τη μορφή Διαβόλου και με τα ανάλογα φωτιστικά και ηχητικά εφέ). Πειρασμός: (Στο αυτί της Κασσιανής). Έρως είναι το πιο καλύτερο και ευγενικό αίσθημα… Μην δυσκολεύεσαι, για ένα φιλί κερδίζεις τον κόσμο όλον… Κασσιανή: Άφησέ με, πειρασμέ, σε τι σκέψεις με ωθείς». (Απόσπασμα από το κείμενο του Βασίλαρου) Στην κλασική παράσταση της «Κασσιανής» η πρωταγωνίστρια υψώνεται προς το θείο, χωρίς να χάσει την ανθρώπινη υπόστασή της, γι’ αυτό κι ο θεατής ταυτίζεται μαζί της και συμπάσχει. Το έργο παρουσιάζονταν κύρια την Σαρακοστή και επιλεκτικά την Μεγάλη Τρίτη, σ’ ένα γυναικοκρατούμενο κοινό, που βαλάντωνε στο κλάμα. Στην παράσταση αυτή, διακρίθηκε ο Βασίλαρος (Βασίλειος Ανδρικόπουλος), που διεκδικεί και την πατρότητα του έργου (Η Κασσιανή και ο Θεόφιλος). Διασώζεται χειρόγραφο τετράδιό του με το κείμενο της παράστασης με τη μορφή διαλόγων. Στο τέλος του κειμένου του έργου ο Βασίλαρος με αυτοβιογραφική διάθεση συμπληρώνει: «Γαργαλιάνοι, Τριφυλίας, έτος 1928, το έργον, έχει μεταφρασθεί, υπ’ εμού, βροχοχιονόνερο, ο Βασίλαρος έγραφε. Εργασία, ανάλογα τότε καλή, μαζί μου, ο Άσσος του τραγουδιού, Ιωάννης Παγανός. Επέθανε φυματικός. Θεός σχωρέστον. Βασίλαρος». Σαν παράσταση η Κασσιανή αναφέρεται και στον κατάλογο των έργων του, που ο Βασίλαρος παραθέτει στη χειρόγραφη και αδημοσίευτη βιογραφία του. Η Άννα Σταυρακοπούλου σε σχετική με τον Ντίνο Θεοδωρόπουλο εργασία της, ανάμεσα στους τίτλους των παραστάσεων που έπαιζε στην Πάτρα 1929-1940 ο καραγκιοζοπαίκτης, περιλαμβάνει τις παραστάσεις «Έρως και θρησκεία» και «Έρως, θρησκεία και Διάβολος», πρόκειται μάλλον για την ίδια παράσταση με θέμα την ιστορία της Κασσιανής. Φυσικά το έργο με διάφορες εκδοχές παιζόταν και από άλλους καραγκιοζοπαίκτες, με τελευταίο τον πατρινό καραγκιοζοπαίκτη Κώστα Μακρή, σε διασκευή και προσαρμογή κειμένου του Θωμά Αγραφιώτη.
Σελίδα
11
Παρουσιάστηκε στο θέατρο «Αγορά» στην Πάτρα, στις 19 και 20 Απριλίου 2016, συνοδεία βυζαντινής μουσικής. Μια παράσταση σ’ αναζήτηση άλλου ύφους. Για το ιστορικό πρόσωπο της μελωδού Κασσιανής ή Κασίας ή Εικασίας ή Ικασίας ή Ταϊσίας οι γνώμες των ιστορικών διχάζονται. Η ζωή της μοιάζει με θρύλο και σαν τέτοιος πέρασε μέχρι σήμερα, συγκινώντας για αιώνες τους ανθρώπους. Στη λαϊκή φαντασία περισσότερο από το αξιοθαύμαστο και πολύτιμο ποιητικό της έργο, μένει η σθεναρή στάση της Κασσιανής, απέναντι στις ιδιομορφίες του πρίγκηπα Θεόφιλου (βασίλευσε το 829-842 μ. Χ.), όταν υπερασπιζόμενη την προσωπικότητα και τη γυναικεία της υπόσταση, θυσίασε τον σπουδαιότερο θρόνο εκείνης της εποχής. Η πλατιά διάδοση των λαϊκών θεαμάτων και στη συγκεκριμένη περίπτωση η εκδοτική επιτυχία της «Κασσιανής» του Αρ. Κυριακού, βίασε τις διαθέσεις των καραγκιοζοπαικτών, στο να παρουσιάσουν μια δραματοποιημένη εκδοχή του λαϊκού μυθιστορήματος για τον μπερντέ του Καραγκιόζη. Η λειτουργικότητα και αισθαντικότητα του μπερντέ πόνταρε στην εξωτερίκευση της θρησκευτικότητας του λαού και κατ’ επέκταση φυσικά σε οικονομικά οφέλη. Το όλο κλίμα της παράστασης στόχευε στη συναισθηματική φόρτιση των θεατών, προβάλλοντας ιδιαίτερα στο τέλος τη θυσία και τη μοναστική κατάληξη της πρωταγωνίστριας, όπου ακούγονταν και το γνωστό τροπάριο της Κασσιανής. Στην ανάπτυξη του μύθου, του ύφους και του ήθους της παράστασης, από τη μια συνηγορούσαν η κοινωνική διαστρωμάτωση του κοινού και η χρονική περίοδο που παρουσιάζονταν το έργο (Σαρακοστή, Μεγάλη Τρίτη), από την άλλη όμως όλα αυτά περιόριζαν και περιθωριοποιούσαν τους καραγκιοζοπαίκτες, στην ανάπτυξη και προβολή άλλων πλευρών της προσωπικότητας της Κασσιανής, εξ ίσου σπουδαίων και αξιοθαύμαστων, με τη θρησκευτική στάση της μελωδού. Συγκεκριμένα αναφέρομαι στην υπεράσπιση της γυναικείας της υπόστασης, του θάρρους και του δικαιώματος της ελευθερίας της γνώμης της. Η γνωστή αξιοπρεπή στάση και απάντησή της στην προκλητική ερώτηση του Θεόφιλου, ξεπερνά τα καθιερωμένα για τις γυναίκες της εποχής, σε βαθμό μάλιστα σκανδάλου, ιδιαίτερα όταν αποδέκτης της συμπεριφοράς της είναι ένας πρίγκηπας. Με λίγα λόγια, η Κασσιανή «μπάζει», μέσα στον μεσαίωνα, το πολυσυζητημένο και πανταχού παρών μέχρι σήμερα γυναικείο πρόβλημα. Σ’ αυτό ξεπερνά την εποχή της αποδεικνύοντας ότι δεν ήταν μόνο μια φωτισμένη ποιήτρια, αλλά και μια οξυδερκής και πρωτοπόρα γυναίκα στον αγώνα για την ισότητα των φύλλων. Μια ενδιαφέρουσα και αξιόλογη φυσιογνωμία, που στα χρόνια εκείνα υπερασπίστηκε την ηθική υπόσταση της γυναίκας, τις ανθρώπινες κι όχι μόνο τις ιερές αξίες. Πολύ σωστά η Αγγελική Στεργίου σε πόνημά της για την Κασσιανή το 1986 στη Θεσσαλονίκη θα τη χαρακτηρίσει «μορφή τόσο παλιά και τόσο νέα». Μ’ αυτές τις σκέψεις και έχοντας υπόψη μου το έργο του Βασίλαρου, τόλμησα μια νέα
Σελίδα
12
ανάγνωση, μια νέα απόδοση της ιστορίας της Κασσιανής, επιχειρώντας να ανιχνεύσω πλευρές του γυναικείου ζητήματος και να αναδείξω τη διαχρονικότητα της πάλης των γυναικών για ισότιμη με τους άνδρες ζωή και ύπαρξη. Κι όλα αυτά χωρίς να στερήσω από την Κασσιανή το θρησκευτικό μεσαιωνικό υπόβαθρο, που καθόριζε καταλυτικά συμπεριφορές και επιλογές, σ’ όλες τις εκδηλώσεις της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. Η παράσταση έπρεπε να συνάδει από τη μια με τα κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα της εποχής, που υψώνουν την πορεία της Κασσιανής προς το θείο και από την άλλη να αναδεικνύει την ανθρωπομετρική της διάσταση σαν μιας μορφωμένης και ανεξάρτητης γυναίκας με ποιητικές ανησυχίες. Ο λόγος της Κασσιανής στο έργο μου συχνά παίρνει λυρική χροιά, ενώ πέρα από το γνωστό ύμνο «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίες…», ακούγονται κι άλλοι ύμνοι της, όπως το «Κύματι θαλάσσης…». Η δραματοποίηση της δικιάς μου εκδοχής τέλειωσε στις 10-4-2000. Για την παράσταση φιλοτεχνήθηκαν χαρτονένιες κοπιδιαστές φιγούρες και σκηνικά, με πηγή έμπνευσης τις αγιογραφίες, τις λαϊκές ζωγραφιές εποχής, διάφορα ψηφιδωτά, τις περιγραφές των ιστορικών και τα λαϊκά αναγνώσματα. Εκτός από βυζαντινούς ύμνους χρησιμοποιήθηκαν και δημοτική και έντεχνη μουσική, όπως και διάφορα σύγχρονα ποιήματα. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στο μέτρο του δυνατού στη πιστότητα με τα ιστορικά γεγονότα και τις πτυχές της καθημερινής ζωής των βυζαντινών. Χαρακτηριστική είναι η δεύτερη σκηνή της πρώτης πράξης, όπου σειρά διασκεδαστών προσέρχεται στο παλάτι, για να ψυχαγωγήσει τους θαμώνες της γιορτής, για την επιλογή της συζύγου του πρίγκηπα Θεόφιλου. Εμφανίζεται πενταμελής κομπανία βυζαντινών μουσικών με όργανα της εποχής, τριμελής ομάδα ακροβατών εδάφους, μάγοςταχυδακτυλουργός και γητευτής φιδιών. Το έργο έκανε πρεμιέρα την Τρίτη 23 Μαΐου 2000 στο Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν στην Αθήνα στα πλαίσια της διοργάνωσης έκθεσής μου με θέμα το Βυζάντιο (23-31 Μαΐου). Η έκθεση φιλοξένησε και φιγούρες του καραγκιοζοπαίχτη Παύλου Επτανήσιου. Η διοργάνωση ήταν της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, έδρα Βυζαντινής Ιστορίας. Ξαναπαρουσιάστηκε στις 2 Ιουλίου 2000 στην πλατεία της παραδοσιακής εβραϊκής συνοικίας Μπαρμπούτα στη Βέροια, με τη διοργάνωση του Ενιαίου Φορέα Πολιτισμού του υπουργείου και των Φίλων του Βυζαντινού Μουσείου. Παράλληλα λειτούργησε έκθεση φιγούρας και αφίσας μου με θέμα το Βυζάντιο στο αρχοντικό Μπέκα. Την όλη επιμέλεια των εκδηλώσεων και της ανάλογες εισηγήσεις είχε η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Κα Βαρβάρα Κουταβά Δεληβοριά. Η παράσταση θα ξαναπαρουσιαστεί την 1 Απριλίου 2004 στον εκθεσιακό χώρο των Λουτρών Παράδεισος (Μπέη Χαμάμ), στα πλαίσια σειράς παραστάσεων που δόθηκαν με έργα βυζαντινής θεματολογίας, στην έκθεση φιγούρας- αφίσας μου (15-3-2004 έως 3-42004) «Βυζαντινές ανταύγειες στον μπερντέ του Καραγκιόζη». Η όλη διοργάνωση ήταν της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Μια ζωή Κασσιανή…! Η παρουσίαση φέτος, λίγο πριν από τη Μεγάλη Εβδομάδα, της «Κασσιανής» από τον άξιο και δραστήριο πατρινό καραγκιοζοπαίχτη Κώστα Μακρή, με την επιμέλεια του επίσης αξιόλογου Θωμά Αγραφιώτη, απέδειξε ότι ο βίος και η πολιτεία της Κασσιανής στα λαϊκά θεάματα δεν μας έχουν πει ακόμη το στερνό
Σελίδα
13
τους αντίο. Κάπου θα ελλοχεύει μια νέα παράσταση. Μέχρι τότε οι πιστοί θα στριμώχνονται στις εκκλησίες κάθε Μεγάλη Τρίτη, οι μυθιστορηματικές εκδοχές θα διαδέχονται η μια την άλλη κι ο Καραγκιόζης σαν ένα θέαμα που ακουμπά στο χθες, αφουγκράζεται το σήμερα κι ονειρεύεται το αύριο, σίγουρα θα έχει να κάνει μια νέα παρουσίαση, μια νέα απόδοση, μια νέα ανάγνωση, μια νέα έντεχνη ανανέωση. Σαλονίκη, 11 Μαΐου 2016 * Υ.Γ. Οι φωτογραφίες στο κείμενο είναι από την παράστασή μου στις 23 Μαΐου 2000 στο ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν. Στην παραπάνω παρουσίαση βοήθησαν: * Κείμενα του Θεολόγου –Αρχιμανδρίτη Θεόδωρου Β. Τζεδάκη (1959), του Ακαδημαϊκού Δημήτριου Σ. Μπαλάνου (1949), Οι εκδόσεις του «Συλλόγου προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων», «Η εκκλησία μας. 1900) και «Ιστορία της Εκκλησίας. 1904». * «Βυζαντινών βίος και πολιτισμός». Καθηγητού πανεπιστημίου Φαίδωνος Κουκουλέ. * «Κασσιανή ο μύθος και η αλήθεια». Αγγελικής Στεργίου (1986). * «Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Α.Α. VASILIEV. * «Το Ελληνικό Ιστορικό Δράμα» Από το 19ο στον 20ό αιώνα. Θόδωρου Χατζηπανταζή (2006). * «Ο Αριστείδης Κυριακός και το λαϊκό ανάγνωσμα». Απόστολου Δούρβαρη (1992). * «Παράδοση και ανανέωση: Ο καραγκιοζοπαίχτης Ντίνος Θεοδωρόπουλος στην Πάτρα του 1930». Άννας Σταυρακοπούλου. * «Φιλμογραφία του Ελληνικού Κινηματογράφου». Στάθη Βαλούκου. * «Ο ήχος στον Καραγκιόζη». Κώστα Τσίπηρα. * Ανέκδοτη βιογραφία του Βασίλαρου. * «Κασσιανή» χειρόγραφο τετράδιο του Βασίλαρου. * «Η Κασσιανή στα λαϊκά θεάματα και αναγνώσματα». Γιάννη Χατζή. Εφημερίδα Θεσσαλονίκη. Μεγάλη Τρίτη. 14 Απριλίου 1998. * «Ο Καραγκιόζης μας». Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών. Τεύχος 101, Μάιος 2016. Άρθρο «Η «Κασσιανή, στο θέατρο «Αγορά». * «Αναμνήσεις ενός θεατρίνου». Αλέκου Χρυσοστομίδη. * «Τα θέατρα των Αθηνών και η ιστορία τους (1835-1920). «Συλλογές 1997». * «Το θέατρο στην παλιά Θεσσαλονίκη». Κώστα Τομανά. * Χειρόγραφο τετράδιο μπουλουκιών με το έργο «Κασσιανή». * Οι πληροφορίες των καραγκιοζοπαιχτών Βάγγου και Γιάνναρου. Γ. Χ.
Γίνε μέλος του Σωματείου,
με ένα “κλικ”!
Κάνοντας ηλεκτρονική αίτηση στο: http://www.karagkiozis.com/somateio/
Σελίδα
14
ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ Από το περιοδικό “Θέατρο” τόμος 10
Ο Καραγκιόζης είναι το Αρχαιότερο Ελληνικό Θέατρο. Τον καιρό της επαναστάσεως εχρησίμευσε ως τόπος συγκεντρώσεως και συνεννοήσεως των αρχηγών της Επαναστάσεως. Ανύποπτοι οι Τούρκοι δεν ημπορούσαν να φαντασθούν πώς μισά σ' αυτό το Θεατράκι καταστρωνόντουσαν σχέδια επί σχεδίων. Τα τελευταία αυτά χρόνια είχε εξελιχθεί πάρα πολύ. Εμείς οι νεότεροι καραγκιοζοπαίχτες βρήκαμε τον Καραγκιόζη σε νηπιώδη κατάσταση. Σκοπός αυτού του θεάτρου δεν είναι να ευχαριστήσει μόνο το θεατή προσωρινά και να τον κάνει να γελάσει, αλλά να του ριζώσει πιο βαθειά το αίσθημα της οικογένειας, του πατριωτισμού και της θρησκείας. Γενικά δε την συναίσθηση των καθηκόντων που έχει κάθε πολίτης απέναντι της κοινωνίας και απέναντι του εαυτού του. Σε κάθε παράσταση βρίσκει ο θεατής διδάγματα ωφελιμότατα, η κοινωνία ολόκληρη ζωντανεύει επάνω στη σκηνή. Κάθε πρόσωπο της σκηνής των σκιών αντιπροσωπεύει και από ένα τύπο ανθρώπων που ζουν και κινούνται τριγύρω μας. Ο Καραγκιόζης είναι τέλειος τύπος ανθρώπου του λαού. Το πρώτο πρόσωπο της σκηνής των σκιών. Ευφυολόγος, τραγουδιστής, καλόκαρδος, πατριώτης, πολιτικός. Ετοιμόλογος, ερωτόληπτος, ωραιομανής, ενώ είναι, άσχημος σε αφάνταστο βαθμό. Πότε είναι πλούσιος, πότε φτωχός, πότε κάνει τον κουτό, πότε τον παλικαρά. Άλλοτε η μεγάλη του εξυπνάδα τον οδηγεί στην τρέλα, πότε είναι αφελής, άλλοτε είναι απατεώνας και άλλοτε προστατεύει τους αδυνάτους φτάνοντας μέχρι θυσίας. Όπου θέλεις τον βρίσκεις: στο Σαράι, στην αγορά, στα λημέρια των υπερασπιστών της Πατρίδος, στα σαλόνια, στα λημέρια των ληστών, στο δρόμο, στα μοναστήρια. Γίνεται Πασάς, Σουλτάνος, Ναύαρχος, Στρατηγός, Δικηγόρος, Γιατρός, Υπηρέτης, Μάγειρας, Διπλωμάτης.. Πρώτος στις μάχες, στο ξύλο, στον έρωτα. Πρώτος στη φυλακή, πρώτος στην πολιτική, πρώτος στο ζήτω, πρώτος στο γιούχα. Είναι με όλα τα κόμματα, με όλους τους δημάρχους, με όλους τους Βουλευτάς, με όλους τους Υπουργούς. Πότε αντιπολιτευόμενος και άλλοτε συμπολιτευόμενος. Μα παρόλα τα επαγγέλματα που αλλάζει, ποτέ δεν είναι χορτάτος, πάντοτε πεινασμένος. Κάποτε που ήθελαν να τον κάνουν Σουλτάνο, ρώτησε: «Οι Σουλτάνοι τρώνε;». Είναι ο τέλειος τόπος του Ρωμιού. Ο Κολλητήρης. Γιος του Καραγκιόζη, είναι το αποτύπωμα του πατέρα του. Ο Καραγκιόζης τον διδάσκει πώς να κλέβει και τι κατεργαριές να κάνει. Ο Μπάρμπα Γιώργος. Είναι ο τέλειος τύπος του βουνίσιου χωριάτη, του Ρουμελιώτη. Άνθρωπος δυνατός, τίμιος, ηθικός, πολύ αγαθός χαρακτήρας, του αρέσει το τζάμπα και έχει μεγάλη μανία να παντρευτεί. Ο Καραγκιόζης γνωρίζοντας όλα αυτά τον μαλώνει πολλές φορές εκμεταλλευόμενος την αγαθότητά του. Ο Χατζηαβάτης. Είναι από τα δρώντα κυρίως πρόσωπα της σκηνής των σκιών. Είναι η πόρτα των Παραστάσεων. Τύπος αδυνάτου χαρακτήρα, δειλός στο άκρον. Πονηρός σε αφάνταστο βαθμό. Κόλαξ, όσο λίγοι. Κάνει τον μισοκακόμοιρο, ενώ τα αντιλαμβάνεται όλα. Παρασύρει πολλές φορές τον Καραγκιόζη σε διάφορες βρομοδουλειές. Είναι δε αχώριστος με αυτόν. Ο Σιορ Διονύσιος. Ζακυθινός από παλιά αρχοντική οικογένεια ξεπεσμένη. Τύπος δανδή. Πάντοτε όμως αποτυγχάνει στους έρωτές του και τις περισσότερες φορές τρώει ξύλο. Επειδή είναι όμορφα ντυμένος και με καλούς τρόπους, ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης τον μεταχειρίζονται σαν δόλωμα
«Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ Του Αντώνη Μόλλα»
Σελίδα
15
σε διάφορες κατεργαριές. Ο Πεπόνιας. Είναι πασάς. Ενώ είναι δειλός κάνει το παλικάρι και ενώ είναι κουτός κάνει τον έξυπνο. Εν μέρει αγαθού χαρακτήρα. Φαγάς, φαφλατάς και εγωιστής εις το έπακρον. Ο Σταύρακας. Κουτσαβάκης,
ψευτοπαλληκαράς, σερέτης τύπος Ψειριώτη της παλιάς Αθήνας με ευγενικούς τρόπους. Ενώ είναι άψιλος κάνει τον παραλή. Ποτέ δεν εννοεί να υποχωρήσει, αν και πάντοτε τρώει το ξύλο της χρονιάς του. Ακολουθείται από έναν υπασπιστή, τον Νώντα. Ο Ομορφονιός. Το αντίθετο του ονόματός του. Άσχημος με τεράστιο κεφάλι και μύτη. Είναι μικρόσωμος με κοντά πόδια. Έχει την ιδέα ότι είναι ωραίος και κοροϊδεύει τους άσχημους. Ο Βεληγκέκας. Δερβέναγας. Είναι ο παλικαράς του Σαραγιού ή μάλλον ο εκτελεστής του νόμου. Ενώ πολλές φορές κακομεταχειρίζεται τον Καραγκιόζη κατά βάθος τον φοβάται για την πονηριά του. Μόνο ο Μπαρμπαγιώργος τα βάζει με τον Βεληγκέκα και πολλές φορές τον δέρνει. Αυτά είναι τα κυριότερα πρόσωπα της σκηνής των σκιών. Μα υπάρχουν και πολλά άλλα, όπως ο Βεζίρης ο αντιπρόσωπος της εξουσίας, άλλοτε τυραννικός και άλλοτε καλός για τους υπηκόους του. Οι Πασάδες, οι Μπέηδες, οι αρματολοί και οι κλέφτες, παρμένοι από πρόσωπα, που έζησαν και έδρασαν πριν ή κατά την Ελληνική Επανάσταση, πρόσωπα ευγενικά που δεν λογαριάζουν το θάνατο για το κοινό συμφέρον, που μάχονται για τους άοπλους αδελφούς τους, ηρωικές Ελληνίδες που πολεμούν και αυτές. Μετά έρχονται διάφοροι άλλοι τύποι χωρικών και ανθρώπων των πόλεων. Αγάδες, Αλβανοί στρατιώτες, αξιωματούχοι διαφόρων εθνών. Αυτά τα άψυχα δέρματα κάθε βράδυ παίρνουν ζωή μπρος στο άσπρο πανί. Ο καραγκιοζοπαίχτης πρέπει να έχει μεγάλο ταλέντο. Πρέπει τον Καραγκιόζη να τον έχει μέσα στην ψυχή του και να έχει εγκολπωθεί τις παραστάσεις για να μπορέσει να τις μεταδώσει στον κόσμο. Ο παίχτης πρέπει να είναι ετοιμόλογος και τέλειος μιμητής φωνών. Επίσης, πρέπει να έχει μελετήσει καλά την κοινωνία. Συγκεντρώνοντας τα προσόντα αυτά, δεν μπορεί παρά να είναι μεγάλος καλλιτέχνης. Γιατί ο Καραγκιόζης είναι το αντιπροσωπευτικότερο Θέατρο της Ελλάδος, χωρίς καμία ξένη επίδραση. Γι’ αυτό, παρακολουθείται από όλες τις κοινωνικές τάξεις και μάλιστα από ανθρώπους των γραμμάτων και από σοφούς ξένους, οι οποίοι εκφράζονται με ειλικρινή ενθουσιασμό γι’ αυτόν. Στο θέατρό μου, έχουν έρθει πολλές φορές Βασιλείς, Πρεσβευταί και αντιπρόσωποι ξένων κρατών. Έχω δε παραστήσει σε πρεσβείες και στα μεγάλα θέατρα των Αθηνών.
Σελίδα
16
Καραγκιοζο-σταυρόλεξο ΛΥ Σ Η τ ε ύ χ ο υ ς 1 0 1
Θέλετε να συμβάλλετε στην οικονομική στήριξη του Σωματείου; Μπορείτε να κάνετε κατάθεση στην Τράπεζα Eurobank,
Αριθμός λογαριασμού: 0026.0062.17.0200632294
IBAN: GR0802600620000170200632294
Σελίδα
17
Καραγκιοζο-σταυρόλεξο τεύχους 102
“ Τα δ ε λ φ ι ν ά κ ι α του Αμβρακικού”
ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Ο νομός, στον οποίο εξελίσσεται η δράση του έργου: “Τα Δελφινάκια του Αμβρακικού” 3. Άγγελος...: Ο παραγωγός της ταινίας: “Τα Δελφινάκια του Αμβρακικού” 5. Τα παιδιά παρουσιάζουν την παράσταση Θεάτρου Σκιών: “Ο Καραγκιόζης...” 8. Αλέξανδρος...: Από τους πρωταγωνιστές της ταινίας: “Τα Δελφινάκια του Αμβρακικού” 9. Ντίνος…: Συγγραφέας και σκηνοθέτης στα: “Δελφινάκια του Αμβρακικού” 11. Η Κωνσταντίνα Αλευρά είναι η μικρή...
Σελίδα
18
ΚΑΘΕΤΑ 2. Ο εκδοτικός οίκος του βιβλίου: “Τα Δελφινάκια του Αμβρακικού” 4. Χρήστος...: Από τους πρωταγωνιστές της ταινίας: “Τα Δελφινάκια του Αμβρακικού” 6. Ο Σταύρος Ντογιάκος είναι ο μικρός... 7. Τα παιδιά παρακολουθούν την κινηματογραφική ταινία “The Kid” του Τσάρλι... 10. Στην κωμόπολη αυτή, εξελίσσεται η δράση του έργου: “Τα Δελφινάκια του Αμβρακικού”
ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ
«Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ»
Σαν σήμερα 27 Ιουνίου έως 1 Ιουλίου 2011
«Στο φετινό 15ο Αθηναϊκό Φεστιβάλ Καραγκιόζη, στο λόφο του Στρέφη, που θα πραγματοποιηθεί, φέτος, από την Δευτέρα 27 Ιουνίου, μέχρι την Παρασκευή 1η Ιουλίου, τιμώνται, με τη διάκριση του επίτιμου μέλους του Σωματείου, δυο καραγκιοζοπαίχτες, λιγότερο γνωστοί στο αθηναϊκό κοινό: Ο πατρινός καραγκιοζοπαίχτης, Τάκης Παλαιοθόδωρος, που εργάστηκε, περισσότερο, στην περιφέρεια, με γενέτειρά του την Πάτρα, (γιος του αείμνηστου Καραγκιοζοπαίχτη Κώσταρου), τον οποίο έχει τιμήσει και η πολιτεία, με τιμητική σύνταξη και που, δυστυχώς, επαγγελματικοί λόγοι δεν θα του επιτρέψουν να είναι μαζί μας και να μας ξαναπαρουσιάσει τη δουλειά του. Ο άλλος είναι ο Γιώργος Μαμάης, εργάτης της τέχνης, από τα παλιότερα, εν ζωή, μέλη του Σωματείου μας, ένας φιλοσοφημένος λάτρης της λαϊκής παράδοσης, που, πολλές φορές, υποδύθηκε το ζωντανό Καραγκιόζη, σε παραστάσεις του Σωματείου και συναδέλφων του και πιστός φίλος του συλλόγου “Η Γειτονιά”. Επετειακό και συμβολικό το φετινό Φεστιβάλ, αφού κλείνει, φέτος, 15 χρόνια, από τότε, που δυο ονειροπόλοι, μέλη των δυο σωματείων, ο Πρόεδρος του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών, Πάνος Καπετανίδης, και η Γραμματέας του Συλλόγου Εξαρχείων –Νεάπολης “Η Γειτονιά”, Κάτια Σαββίδου έβαλαν σε εφαρμογή την σκέψη για τη δημιουργία ενός φεστιβάλ» (τεύχος 48, σελ. 2). «Η συμμετοχή των καραγκιοζοπαιχτών, στο φεστιβάλ, είναι ΑΦΙΛΟΚΕΡΔΗΣ, ενώ, για πρώτη φορά, φέτος, έγινε, με την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Την φετινή αφίσα, που απέσπασε θερμά σχόλια, φιλοτέχνησε το μέλος μας, Μπάμπης Ρουμελιώτης. Συμμετείχαν, με τη σειρά ημερομηνίας εμφάνισης, από Δευτέρα έως Παρασκευή, οι καραγκιοζοπαίχτες: Ο Κωνσταντίνος Κουτσουμπλής, με “Το τσίρκο του Σελίδα 30 Καραγκιόζη”, ο Πάνος Καπετανίδης, με “Το μαγικό μπουκάλι”, ο Νίκος Αλεφραγκής, με “Τα αινίγματα της Βεζυροπούλας”, ο Μιχάλης Ταυλάτος, με τον Καραγκιόζη “Στο λούναπαρκ” και ο Θωμάς Αγραφιώτης, με “Το φάντασμα του σαραγιού”. Τις ίδιες ημέρες, φέτος, συμμετείχαν, ώστε να δοκιμαστούν, μπροστά σε κοινό, οι ερασιτέχνες καραγκιοζοπαίχτες: Ο Μανώλης Μπαλούρδος, με “Το μεγαλύτερο ψέμα”, ο Κώστας Ντούμπας, με τον “Πρόλογο του Καραγκιόζη”, ο Χάρης Κουτσογιάννης, με τα “100 εντάλματα του καμπούρη”, ο Γιάννης Σταύρου, με το “Μαύρο ξιφομάχο” και ο Τάσος Δουρμουσόγλου, με τον “Καυγά”, τους οποίους το κοινό του Φεστιβάλ αποδέχτηκε, με μεγάλη αγάπη και επιεική κριτική. Να σημειώσουμε, εδώ, το ποιοτικό άλμα του φετινού κοινού και την ποικιλία των ηλικιών, που παρακολούθησε όλες τις παραστάσεις, με την αρμόζουσα προσοχή» (τεύχος 49, σελ. 2). Ακριβώς μετά από πέντε χρόνια, το 20ό Αθηναϊκό Φεστιβάλ λόφου Στρέφη δεν θα πραγματοποιηθεί…
Σελίδα
19
Σελίδα
20
Σελίδα
21
Σελίδα
22
Σελίδα
23
Σελίδα
24