Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω
Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ’ Τεύχος 123 Μάιος 2018
«Ένα σπίτι για τον Καραγκιόζη» Απομαγνητοφώνηση:
Κώστας Καζάκος
«Ο ρόλος του Καραγκιόζη στο λαϊκό μας πολιτισμό»
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Μ Ε ΡΑ Θ Ε ΑΤ Ρ Ο Υ Σ Κ Ι Ω Ν Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ ΑΤΑ
ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Αφιέρωμα στον
Φώτη Ράμμο
Συμμετέχει η ορχήστρα παραδοσιακών οργάνων του
Κλέαρχου Κορκόβελου
Οι δηλώσεις ενδιαφέροντος, για τις συμμετοχές στο 7ο Φεστιβάλ Καραγκιόζη Νέας Ιωνίας, άρχισαν στις 16 Απριλίου και λήγουν στις 2 Μαΐου 2018, τηλεφωνικά ΜΟΝΟ στον Καλλιτεχνικό Διευθυντή της Εθνικής Σκηνής Θεάτρου Σκιών, κύριο Αλιμπέρτη: 6972137746. Το Φεστιβάλ θα είναι αφιερωμένο στον αείμνηστο λαϊκό ζωγράφο και καραγκιοζοπαίχτη ΦΩΤΗ ΡΑΜΜΟ, για το έργο και την προσωπικότητα του οποίου θα γίνει αναφορά την πρώτη μέρα του Φεστιβάλ και θα δοθεί αναμνηστική πλακέτα στην εγγονή του, Πόπη Τζουβάνα. Τις 5 πρώτες μέρες (από Δευτέρα 18 μέχρι και Παρασκευή 22 Ιούνη) θα συμμετάσχουν πέντε επαγγελματίες καραγκιοζοπαίχτες, κατά την έννοια του καταστατικού, ένας για κάθε μέρα. Το Σάββατο 23 Ιούνη, θα πάρουν μέρος δύο ερασιτέχνες καραγκιοζοπαίχτες από 16 ετών και άνω. (Μπορεί να ζητηθεί βίντεοπαράσταση). Το Δ.Σ. και το Κ.Σ. διατηρούν το δικαίωμα να προσθέσουν επιπλέον συμμετοχές για νέουςερασιτέχνες καραγκιοζοπαίχτες, σε μία ή περισσότερες από τις πρώτες πέντε μέρες του Φεστιβάλ. Όλοι θα παίζουν με τη δική τους σκηνή, πλάτους τουλάχιστον 3 μέτρων και με ηχητική κάλυψη του Δήμου. Η τελική απόφαση θα είναι υπό την απόλυτη δικαιοδοσία του Διοικητικού και Καλλιτεχνικού Συμβουλίου, που σε κοινή συνεδρίαση θα αποφασίσουν το οριστικό πρόγραμμα και τις συμμετοχές.
Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664 Διόρθωση κειμένων:
Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης
Εξώφυλλο: Πάνος Καπετανίδης
Σελίδα
2
2ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
«Ένα σπίτι για τον Καραγκιόζη» Απομαγνητοφώνηση ομιλίας: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης
Κώστας Καζάκος
«Ο ρόλος του Καραγκιόζη στο λαϊκό μας πολιτισμό» Το να μιλήσουμε για τον Καραγκιόζη, είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, που ξεπερνάει αυτά τα τυπικά προβλήματα στέγης. Άλλωστε, αυτά τα προβλήματα είναι κοινά και σε άλλους χώρους. Μου θύμισε όλη η περιπέτεια της στέγης, το θεατρικό μουσείο, το οποίο καταστρέφεται, το τρων τα ποντίκια. Μία μεγάλη κληρονομιά των μεγάλων ανθρώπων του θεάτρου, που πέρασαν μέχρι σήμερα, το οποίο είναι τώρα χωρίς στέγη, η βιβλιοθήκη του είναι χωρίς στέγη. Έχει δημιουργήσει κάτι χρέη, οχτακόσιες χιλιάδες ευρώ, από ό,τι έχω μάθει, τα οποία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει κανείς και θα καταστραφούν όλα τα εκθέματα. Είναι σε μία ποντικότρυπα και καταστρέφονται κάθε μέρα. Δεν υπάρχει λύση για το θέμα. Θα παλεύουμε. Και θα δούμε. Του χρόνου, του παραχρόνου, μέχρι το 2060, που λένε οι Γερμανοί τραπεζίτες ότι θα πηγαίνουμε τον κατήφορο, θα κρατήσει η κρίση. Και θα δούμε. Όσο θα αντέξει το κουράγιο και των νέων ανθρώπων, οι παλιοί φεύγουν, αυτό θα είναι μία μόνιμη κατάσταση. Ο Καραγκιόζης, τώρα, τα ιστορικά στοιχεία είναι γνωστά, τα ακούσαμε και από τους προηγούμενους ομιλητές, έχει καταγωγή από την νοτιοανατολική Ασία, αλλά εκεί είχα την τύχη να δω και στην Ινδονησία και στην Ινδία. Στην Κίνα, δεν ξέρω. Δεν έχει περιεχόμενο η υπόθεση του Θεάτρου Σκιών, είναι περισσότερο θρησκευτικού χαρακτήρα, είναι περισσότερο οι περίτεχνες φιγούρες, περίτεχνες, καταπληκτικά πράγματα, αλλά δεν έχει περιεχόμενο όλο αυτό. Ο τούρκικος Καραγκιόζης, που λειτούργησε στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, υπάρχουν ενδείξεις σοβαρές από ξένους περιηγητές, που περάσανε από την Ελλάδα, όπως ο Πουκεβίλ και διάφοροι άλλοι, που αναφέρουν ότι βλέπανε παραστάσεις Καραγκιόζη, πολύ πριν από την Επανάσταση. Και αναφέρεται μάλιστα και κάποια παράσταση, στα Γιάννενα, από το 1809, που την είχε παρακολουθήσει, λέει, και ο Λόρδος Βύρωνας, εκεί στην αυλή του Αλή Πασά, φαίνεται. Αλλά αυτός ο Καραγκιόζης ο τούρκικος, επίσης, δεν έχει περιεχόμενο. Είναι μία βωμολοχία. Δεν έχει καμία διάσταση λαϊκού πολιτισμού. Είναι τούρκικος ο μαυρομάτης, αυτός, ο Καραγκιόζης. Αλλά δεν έχει καμία σχέση με αυτό που συνέβη στον τόπο μας, στην Ελλάδα, μετά την Επανάσταση, τα πρώτα χρόνια, τις πρώτες δεκαετίες μετά το 1840. Και μετά, που αντιλαμβάνεται κανείς πώς ήταν η ελληνική επαρχία, η ελληνική κοινωνία, τότε, μέχρι την Λάρισα που ήμασταν, έτσι, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο. Η μόνη πολιτιστική ανάσα, που υπήρχε στον τόπο, για πολλές δεκαετίες, μέχρι και τον περασμένο αιώνα, το μισό περασμένο αιώνα, ήτανε ο Καραγκιόζης και τα μπουλούκια των θεατρίνων, που γύριζαν, όργωναν όλη την ελληνική επαρχία, πινώντας και διψώντας, και ήτανε η μόνη επαφή των Ελλήνων εκείνης της περιόδου, με αυτό που λέμε πολιτισμό. Δεν υπήρχε τίποτα. Ήταν νεκρή. Γυρίζανε από χωριά, κεφαλοχώρια, κωμοπόλεις, τις πόλεις τις μεγάλες. Περίμενε η ελληνική επαρχία πότε θα φτάσει στο κεντρικό καφενείο της πλατείας ο καραγκιοζοπαίχτης, να πάρουν ανάσα οι άνθρωποι. Και τα μπουλούκια. Δεν έχει εκτιμηθεί, ποτέ, η προσφορά αυτών των δύο φαινομένων του πολιτισμού μας, τα σκοτεινά εκείνα χρόνια. Έτυχε, από μικρός και εγώ, από πιτσιρίκος, στον Πύργο, όπου γεννήθηκα, να έχουμε κάποιους μεγάλους καραγκιοζοπαίχτες, εκεί. Κάποιο Μανωλόπουλο θυμάμαι, που ήταν διάσημος καραγκιοζοπαίχτης. Και θυμάμαι τις μάντρες. Οι εικόνες αυτές, όταν έπεφτε το σούρουπο, που βγαίνανε με τις ποτίστρες και καταβρέχανε το χώμα, μπροστά
Σελίδα
3
στη μάντρα και έβγαινε, με την κουδούνα, ο καραγκιοζοπαίχτης, ήτανε από τις ωραιότερες εικόνες, που έχω αποθησαυρίσει από την παιδική μου ηλικία. Και αργότερα βέβαια, είχα την τύχη να έχω γνωρίσει πολλούς από τους σπουδαίους καραγκιοζοπαίχτες, όπως πήγαινα τακτικά και παρακολουθούσα, που έφτιαχνε τις φιγούρες του, εκεί, ο γερο-Σωτήρης ο Σπαθάρης, σε μία πορτούλα που ήτανε μέσα στριμωγμένος και μετά και με τον Ευγένιο, που είχαμε και συνεργασία, και τον Χαρίδημο και τον Αθηναίο και τον Βάγγο, που τους έχω γνωρίσει από κοντά και αγάπησα. Και αυτό θέλω να επισημάνω, αυτή η τέχνη, από τον Μίμαρο, αυτόν τον ευφυή Πατρινό, πήρε άλλη διάσταση, που δεν την είχε ποτέ, ούτε στους τόπους καταγωγής του Θεάτρου Σκιών. Αυτόν το χαρακτήρα τον απόκτησε, εδώ, στην Ελλάδα και σε εκείνα τα χρόνια. Τι έκανε δηλαδή; Είχε την έμπνευση αυτός ο άνθρωπος, από ένστικτο, το ένστικτο του μάστορα, γιατί δεν ήταν φιλόλογος, μάστορας ήταν, από την εμπειρία του, από τη σχέση του με το κοινό, που είναι πολύ σοβαρό θέμα, ο δεσμός του καραγκιοζοπαίχτη με το κοινό του, όπως είναι και των ηθοποιών στο θέατρο. Χωρίς το κοινό, είναι ανύπαρκτη η τέχνη αυτή. Κατάφερε και συνέλαβε ένα πρόσωπο, αυτήν τη φιγούρα του Καραγκιόζη, που είναι στο τελευταίο-τελευταίο επίπεδο της κοινωνικής πυραμίδας. Είναι στον πάτο. Του τα έχουνε πάρει όλα. Δεν του έχει μείνει τίποτα. Είναι πειναλέος, κουρελής, ξυπόλυτος, στην τρύπια καλύβα του, με οικογένεια, χωρίς επάγγελμα, χωρίς δουλειά, αμόρφωτος, δεν υπάρχει παρακάτω σκαλοπάτι από αυτό, είναι ο άνθρωπος, δηλαδή, που δεν έχει να χάσει τίποτα και σε καμία περίπτωση. Αυτό είναι μέσα από την καλλιτεχνική φύση του Μίμαρου και των άλλων μεγάλων καραγκιοζοπαιχτών. Μιλάμε για τον Μίμαρο, γιατί είναι ο άνθρωπος που το στερέωσε, που το δημιούργησε αυτό το φαινόμενο. Αυτός δεν είχε να χάσει τίποτα και επομένως δεν είχε κανένα λόγο να μην λέει αυτό που αισθάνεται. Δηλαδή μέσα από την τέλεια έλλειψη, προήλθε μία απελευθέρωση της προσωπικότητάς του. Δεν έγινε, ποτέ, επαναστάτης. Έμεινε στο επίπεδο του αντιεξουσιαστή, δηλαδή αυτό το σεράι του Πασά και η καλύβα του Καραγκιόζη είναι οι δύο όψεις: η πάνωπάνω και η κάτω-κάτω της κοινωνικής πυραμίδας. Ο Πασάς εκπροσωπεί την κάθε είδους εξουσία και ο Καραγκιόζης εκπροσωπεί το κάτω-κάτω επίπεδο του λαού. Αυτό είναι μοναδικό, σαν σύλληψη. Θυμάμαι τα λόγια του Μπρεχτ, που έχει πει, έτσι, επιγραμματικά, ότι αν δεν πας, λέει, να ξαπλώσεις μαζί με τους ανθρώπους, που είναι στο δάπεδο, στο πάτωμα, στο χώμα, και κοιτάνε προς τα πάνω, διότι δεν έχει παρακάτω να κοιτάξουνε, κοιτάνε απάνω και βλέπουνε όλη την πυραμίδα της κοινωνίας, όλα τα στρώματα της κοινωνίας είναι επάνω. Μόνο από εκεί μπορείς να τα δεις όλα καθαρά και να μπορέσεις να συνειδητοποιήσεις
Σελίδα
4
τη θέση σου. Όταν είσαι παραπάνω, κοιτάς προς τα κάτω. Έχεις κάποιον να εκμεταλλεύεσαι. Αυτός που δεν έχει κανέναν να εκμεταλλεύεται, είναι ξάπλα και κοιτάει επάνω και αυτός μπορεί να συλλάβει τι συμβαίνει μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Τι σημαίνει αφεντικό και δούλος. Τι σημαίνει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτό δεν συλλαμβάνεται αλλιώς, σε τέτοια πληρότητα. Ο Μίμαρος συνέλαβε αυτό το μοναδικό. Για αυτό, ο Καραγκιόζης, όπως διαμορφώθηκε, είναι η πιο πλήρης και σχηματοποιημένη λαϊκή έκφραση. Είναι και σε άλλους τομείς. Είναι και στη ζωγραφική, υπάρχει η λαϊκή ζωγραφική, που είναι, επίσης, σχηματοποιημένη, έχουν αφαιρεθεί όλα αυτά τα πρόσκαιρα υλικά και έχει μείνει η ουσία του. Το να το συντομεύσουμε, αυτό είναι ένα ζήτημα και πώς να το ψηλαφήσεις. Τέλος πάντων. Καλά. Θέλω να επισημάνω ένα στοιχείο. Αυτές οι τέχνες, οι λαϊκές, που έχουνε φτάσει σε αυτό το όριο, το ακραίο όριο της σχηματοποίησης, δεν πρέπει να θίγονται, δεν έχουν ανάγκη επικαιροποίησης, διότι τα λένε όλα. Και είναι πάντα επίκαιρες, ακριβώς γιατί έχουνε συλλάβει το νόημα και τη διαδικασία του κοινωνικού γίγνεσθαι. Δεν χρειάζεται να αλλάξουνε θέματα. Δεν χρειάζεται ο Πασάς να πάρει άλλη μορφή. Ο Πασάς είναι εκεί, με διάφορες μορφές, κάθε φορά. Και ο φτωχός είναι εκεί, με διάφορες μορφές, κάθε φορά. Αλλά είναι αυτός. Ένας. Είναι ο αγώνας της επιβίωσης. Δεν ακούμε τώρα, συνέχεια, επιβίωση; Και σπρώχνεται ο κόσμος, στην επιβίωση; Η επιβίωση είναι ζωώδης κατάσταση, όμως, δεν είναι ανθρώπινη. Ο άνθρωπος δεν επιβιώνει. Το ζώο επιβιώνει και δεν μπορεί να επέμβει, να αλλάξει τον κύκλο της ζωής του. Ο άνθρωπος επενέβη και θέλει να κάνει ανθρώπινη ζωή. Δεν θέλει να επιβιώνει, όπως το ζώο. Λοιπόν, ο Καραγκιόζης είναι η δύναμη της επιβίωσης, επειδή η κατάρα, στον τόπο μας, δεν έχει τελειώσει. Σπρώχνονται, στην επιβίωση, οι άνθρωποί μας, όλες αυτές τις δεκαετίες, που έχουνε περάσει, από την παλιγγενεσία και μετά. Λοιπόν! Σας ευχαριστώ! Υπεύθυνος απομαγνητοφώνησης: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης
Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Μ Ε ΡΑ Θ Ε ΑΤ Ρ Ο Υ Σ Κ Ι Ω Ν - Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α 1
Ο Κ ΑΤ Σ Α Ν Τ Ω Ν Η Σ ΜΙΑ ΕΞΑΙΣΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ Τάσου Κούζαρου - Καλλιτέχνη Θεάτρου Σκιών-Φιλολόγου Την Κυριακή των Βαΐων, 1 Απριλίου 2018, στον Σινέ ΣΟΦΙΑ στην πλατεία Αγίας Τριάδας της Αργυρούπολης δόθηκε από τον Καραγκιοζοπαίκτη Μιχαήλ Ταυλάτο, πλαισιούμενο υπό των Νικολάου Αλιφραγκή, Μανώλη Χατζηαναγνώστου και Παναγιώτη Χατζηαναγνώστου, η σπουδαιότατη και δυσκολότατη στην απόδοσή της ηρωική παράσταση Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ και…. Ο ΑΙΜΟΒΟΡΟΣ ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, όπως συμπλήρωναν στις ρεκλάμες τους οι παλαιοί Καραγκιοζοπαίκτες! (Φωτό 1) Σπεύσαμε λοιπόν και εμείς, Κοτσορές και Κούζαρος, από Γαλάτσι και Αγίους Αναργύρους, να παρακολουθήσουμε την πολυαγαπημένη παράσταση ευρισκόμενοι ανάμεσα στους εκλεκτούς συναδέλφους, πρωτοστατούντος του Προέδρου, αλλά και σε ένα ικανοποιητικό κοινό που ομολογουμένως παρακολούθησε με υποδειγματική ησυχία και «θρησκευτική ευλάβεια», θα λέγαμε, τον αγώνα και το μαρτύριο του ήρωος Κατσαντώνη. Τόσο κάμερες όσο και κινητά τηλέφωνα αποθανάτισαν το συγκλονιστικό δράμα σε εντυπωσιακά του σημεία ή και καθ’ ολοκληρίαν. Όσο για εμάς τους δύο «κατά διαταγή του πολυχρονεμένου μας Βεζύρη (Μιχάλη Ταυλάτου) ως άλλοι τσιγκενέδες σφυρηλατήσαμε εκ του προχείρου και εκ των ενόντων την άλυσο και την σπράγκα με την οποία κατά το τελευταίο μέρος του μαρτυρίου του ήρωος ο τσιγκενές Κοτσορές αλυσόδεσε τον Κατσαντώνη!». Πράγματι πολύ χαρήκαμε αυτή τη μηδαμινή συμμετοχή μας στην όλη δράση των άξιων συναδέλφων. Με τον εναρκτήριο ήχο του κουδουνιού προσωπικά 1 Ο Κατσαντώνης ενώπιον του τυράννου συγκινήθηκα βλέποντας τον φίλτατο Μιχάλη, κατά το ήθος των παλαιών, να κάμνει ευλαβικά μεγάλο το σταυρό του με τα μάτια υψωμένα στον ουρανό, για να
2. Το εντυπωσιακό σκηνικό
ενδυναμωθεί στο δύσκολο έργο που είχε να ανταπεξέλθει. Και επειδή «η νίκη αγαπάει την προσπάθεια» ο Μιχάλης νίκησε, γιατί και ο ίδιος και οι συνεργάτες του άοκνα προσπάθησαν. Πληροφορήθηκα από κοινό μας φίλο ότι πάνω από πενήντα φορές εμελέτησε την αντίστοιχη παράσταση του αειμνήστου δασκάλου του του Βάγγου! Τι να πει ο θεατής για τα σκηνικά και τις φιγούρες; Χάρμα οφθαλμών! Ιδιαίτερα το μεγαλοπρεπές σαράι του Αλή Πασά που φιλοτέχνησε με μεράκι ο μαθητής των Σπύρου και Θέμη Καράμπαλη, αγαπητός φίλος και συνάδελφος φιλόλογος κ. Δημήτριος Μπερέκος! (Φωτό 2)
Σελίδα
5
3. Κώστας Λεπενιώτης συνομιλεί με τον Κατσαντώνη
αναβιώσατε εσείς, νέα παιδιά, με την παράστασή σας ιστορικές αλήθειες που μας συντάραξαν - και μάλιστα την πρωταπριλιά τη μέρα που κυριαρχεί το ψέμα! Και επειδή συγκλονιστήκαμε - βουρκωμένοι οι περισσότεροι από εμάς, οι μεγαλύτεροι έστω - ξεσπάσαμε σε θερμότατα και παρατεταμένα χειροκροτήματα όταν η επουράνιες δυνάμεις δαφνοστεφάνωναν τον ήρωα. (Φωτό 8) Ιδού ποιες ιστορικές αλήθειες αναβιώσατε: οι πρωταγωνιστές του δράματος ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ, ΒΕΛΗ ΓΚΕΚΑΣ, ΙΟΥΣΟΥΦ ΑΡΑΠΗΣ, ΤΑΧΗΡ ΓΚΕΚΑΣ, είναι εκ των παλαιοτέρων χαρακτήρων που εισήχθησαν ως βασικοί ήρωες
5...Ο Κατσαντώνης ένοπλος μπλοκάρει τον Βελή Γκέκα: «Ό,τι γράφει δεν ξεγράφει!»
Επιτυχημένη η μίμηση των φωνών, πλούσια η αλλαγή των σκηνικών, ζωηρός ο χειρισμός των φιγουρών, σωστός ο ρυθμός της ροής της παράστασης! Κι αν έγινε «κάποιο μικρό λάθος» ποιος δίνει σημασία; «ΤΟ ΟΛΟΝ ΜΕΤΡΑΕΙ» δίδασκε ο Κούζαρος, ο ρέκτης των ηρωικών παραστάσεων. (Φωτό 3, 4, 5, 6, 7) «Το όλον μετράει», καλέ μου Μιχάλη, και κατά τη γνώμη μου τόσο εσύ όσο και οι συνεργάτες σου αγγίξατε το ΑΡΙΣΤΑ! ΕΥΓΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΣΑΣ! Και πολύ περισσότερο Εύγε, γιατί εν έτει 2018
4. Ο Βελή Γκέκας οδηγεί στην αιχμαλωσία την Αγγελικούλα και τον μικρό Αλέξανδρο του ελληνικού θεάτρου σκιών. Να τι επιβεβαιώνει ο Ν.Ι. Γιαννόπουλος σε άρθρο του στην επετηρίδα του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός, 1916, σελ. 177187, υπό τον τίτλο «Η ληστεία εν τη επαρχία Αλμυρού κατά τα τέλη του 18ου αιώνος»: «… τόσο δε διαβόητος υπήρξε ο Βελή Γκέκας επί αιμοβορία, ώστε το όνομά του απεθανατίσθη υπό των κατοίκων της Θεσσαλίας και εν τοις κατά το τουρκικό έθος λειτουργούσι μικροθιάσοις Καραγκιόζ εν Θεσσαλία οι ήρωες των πράξεων αυτών είναι ο Ισούφ Αράπης, ο Βελή Γκέκας και ο Ταχήρ ή άλλως Ταχήρ Γκέκας ονομαζόμενος Ζαπίτης……» (Ζαπτιές= αστυνόμος). Οι ανωτέρω
αναφερόμενοι βάζουν τις υπογραφές τους κάτωθεν δύο ΔΑΝΕΙΣΤΙΚΩΝ που υπογράφουν και οι γέροντες Γουριώτες το ένα με χρονολογία τον Νοέμβριο του 1801 και το άλλο με ημερομηνία 20 Οκτωβρίου 1803. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου τυχαίο ότι διαχρονικά ο Πασάς των παραστάσεών μας είναι και Βεζύρης! Μόνο ο Αλή Τεπελενλής έφερε και τους δύο συγχρόνως τίτλους!
Σελίδα
6
7. Ο Ιουσούφ Αράπης απειλεί τον ηγούμενο έξω από το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Κονιδάρη
Ούτε ότι ο Βελή Γκέκας είναι τόσο τυραννικός βασανιστής του Καραγκιόζη και των φίλων του και εξαιτίας του γεννήθηκε «το αντίπαλον δέος», ο Μπαρμπαγιώργος! Ούτε ότι ο αξιωματικός που πρωτοσυναντά ο Χατζηαβάτης κατά την έναρξη της παραστάσεως ονομάζεται «ως εκ του αυτομάτου» κύριος Ταχήρ! Ούτε ότι ο Κατσαντώνης και ο Αλή Πασάς είναι εκ των αρχαιοτέρων παραστάσεων του Θεάτρου Σκιών! Η πρώτη μνεία της εντοπίζεται το 1898 στην Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ την Κυριακή 2 Αυγούστου:
ΒΙΝΤΖΙ (Πλατεία Κυριακού) «Περίεργον λαϊκόν θέαμα ο Ευφυής Καραγκιόζης. Απόψε ο Κατσαντώνης και ο Αλή Πασάς με βαρελότα. Χαλασμός κόσμου». Και ποιος παίζει; φυσικά ο διδάσκαλος των Καραγκιοζοπαικτών Ιωάννης Ρούλιας! Τότε φαίνεται πως πρωτακούστηκε το: «Δεν με τρομάζεις, ωρέ Αλή, Φωτιά, σφυρί κι αμόνι, Βαράτεμε σκοτώστε με, Σκυλιά, τον Κατσαντώνη!» (Φωτό 9) 8. Η αποθέωση του ήρωος
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ (Οι φωτογραφίες της παραστάσεως του Μιχάλη Ταυλάτου, παραχωρήθησαν ευγενώς από τον κ. Ευστράτιο Πασχαλίδη τον οποίο και ευχαριστούμε θερμώς)
9. Ο Κατσαντώνης υπομένει καρτερικά το μαρτύριο
Σελίδα
7
Η Υ Γ Ω ΓΟ ΙΑ η Γ Α ΛΟ Ν α ν ί δ Ω ετ Υ Φ π Ο α Ο Τ Θ υΚ ο Ο Ρ άν το
υ
Π
“Τ η γλ ώ σ σ α μου έδωσαν ελληνική” Οδυσσέας Ελύτης
Οι δύο τελείες Για να φανεί καθαρά η στενότητα της σχέσης ανάμεσα στα μέρη του λόγου που χωρίζονται από τις δυο τελείες, η προηγούμενη λέξη από αυτές, θα πρέπει να λέγεται με τέτοιο τρόπο, που η επόμενη φράση μετά τις δύο τελείες να φαίνεται σαν μοιραία ακολουθία της προηγούμενης που την εγέννησε. Θα είναι κάτι σαν ανάμεσα από ένα κόμμα και μία επάνω τελεία, με μιαν εσώτερη όμως τάση για ολοκληρωμένη συνέχιση και τέλος. η παύση μετά τις δύο τελείες θα διαρκεί δηλαδή λίγο περισσότερο από το κόμμα και θα κατεβαίνει λίγο σε τόνο η τελευταία συλλαβή πριν από τις δύο τελείες. 1) Ορίστε σας ερωτώ: γιατί μαθές φεύγει καμιά φορά απ' τα νερά μας η γοργόνα; Ηλ. Βενέζης, Μπλοκ C 2) Και τώρα και πριν και στο μέλλον θα κρατά αυτός ο νόμος: πως τίποτα στη ζωή των ανθρώπων δεν έρχεται με χωρίς και καμιά δυστυχία. Σοφοκλής, Αντιγόνη 3) Και τότε θα πεις: είχε δίκιο ο Μιχάλης Καραμάνος. Η μοίρα των ανθρώπων είναι ο Θάνατος. Μ. Καραγάτσης, Γιούγκερμαν 4) Και στο γιο του Φλώρη θα 'λεγα: τράβα, παιδί μου, το δρόμο σου, κάτι κακό στο νου σου θα μελέτησες δε σου το δίνω το κορίτσι μου. Κ. Παλαμάς, Τρισεύγενη
Τα αποσιωπητικά Για να φανερωθεί ότι δεν ολοκληρώνεται η φράση μας στο σημείο αποσιώπησης και ότι μένει ατέλειωτη για κάποιο σοβαρό λόγο, η τελευταία λέξη μας πριν από τα αποσιωπητικά θα πρέπει να ειπωθεί σαν ξεκρέμαστη. Για να γίνει δε τούτο δεν έχουμε παρά να ανεβάσουμε τον τόνο της τελευταίας
Σελίδα
8
εντελώς συλλαβής, ανάλογα με το συναίσθημα που μας κατέχει εκείνη τη στιγμή και που για αυτό σωπαίνουμε τα παρακάτω: φόβο, συγκίνηση, δισταγμό, ντροπή ή για να δείξουμε απειλή, αηδία, περιφρόνηση ή πάλι για να επιτύχουμε κάποιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα με τη λέξη ή τις λέξεις, που θα ακολουθήσουν μετά τη σιωπή μας. 1) Κι έτσι σου είναι λοιπόν θυγατέρες σου και... Σοφοκλής, Οιδίπους επί Κολωνώ 2) Ποιος μυαλωμένος άνθρωπος θα 'παιρνε γυναίκα τη Λεμονιά, τη Λεμονιά που όλο το χωριό ήξερε... Δ. Μπόγρης, Αρραβωνιάσματα 3) Μα δω τη ντροπιασμένη μου κι άπονη θυγατέρα... τι ξίζω θέλ' ιδεί κι αυτή την σήμερον ήμερα. Γ. Χορτάτζης, Ερωφίλη 4) Μόνον όπου υπάρχει αγάπη στη μέση... μόνον εκεί... Μ. Καραγάτσης, Γιούγκερμαν 5) Τ' όνομά σου σέρνεται στα στόματα του κόσμου, σε τρόπο που... Κ. Παλαμάς, Τρισεύγενη 6) Μιλούσε κι έκοβε με το σπαθί του δρόμο μες στην Τουρκιά, δεξιά, ζερβά, και προχωρούσε... Ν. Καζαντζάκης, Κων/νος Παλαιολόγος
Η παρένθεση Η μέσα στην παρένθεση φράση έχει ένα νόημα εντελώς διαφορετικό και ξέχωρο από την υπόλοιπη περίοδο. Διακόπτει δε τη συνέχεια του λόγου, άσχετα αν καμιά φορά τον επεξηγεί ή τον συμπληρώνει. Κατά κανόνα, οι παρετιθέμενες φράσεις πρέπει να τονίζονται χαμηλότερα από τον άλλο λόγο που προηγείται και την ακολουθεί. 1) Μ' απής για καλοσύνη σου και χάριν εδική σου, (καλά κι η τύχη μου ποτέ με τη βασιλική σου τύχη δεν έμοιασε) αδερφό και φίλον έκαμες με. Γ. Χορτάτζης, Ερωφίλη 2) Όμως εσείς που όλα τα ξέρετε, παρθένες
Μούσες, (απ' τη μοίρα με τον δαριόνεφο πατέρα σας και με τη μνημοσύνη γιατί λάχατε την ιερή τούτη την κλήρα), τώρα γροικάτε με. Πίνδαρος, Παιάνες 3) Και πάνω απ' όλα τούτο (η φωνή του Ζορμπά ήταν γιομάτη θυμό και τρόμο): γιατί να πεθαίνουμε; Ν. Καζαντζάκης, Αλέξης Ζορμπάς 4) Κι εκεί, σαν από πείνα αχόρταγη, την πείνα της ψυχής, απ' το μαύρο της δισάκι τις άγιες βίβλους των χρησμών τραβώντας, (έτσι προχθές τη βίγλιζα μακράθε), αρχινάει να τους γεύεται βαθειά της. Άγγ. Σικελιανός, Σίβυλλα 5) Aλλ' ο αρχηγός της συντεχνίας, τους είχε προειπή ότι η ξυλεία καθώς το ηξεύρει αυτός (και τούτο το έλεγε μυστηριωδώς) θα μεταφερθεί οπίσω πάλιν διά θαλάσσης. Α. Παπαδιαμάντης, Βαρδιάνος στα Σπόρκα 6) Κάθε τέχνης (κι ο νόμος αυτός δείχνεται και στα πιο απλά και πεζά αντικείμενα της βιωτικής ανάγκης και στα πιο αιθέρια της φαντασίας), κάθε τέχνης κύριος γίνεται ο άνθρωπος σύμφωνα με δυο τρόπους- με μιαν από μέσα ενέργεια μίας ξεχωριστής ψυχής που ολοένα εμπνέεται και φωτίζεται, ασυνείδητα και με μιαν άπ' έξω διδασκαλία, που την ενέργεια αυτή, την τρέφει κάθε τόσο και την κυβερνάει και συνείδηση της δίνει. Κ. Παλαμάς, Για το Βασιλικό Θέατρο και τη Δραματική Σχολή του Ωδείου
Τα εισαγωγικά Τα λόγια που περικλείονται μέσα σε εισαγωγικά, (παραδείγματα, ρητά, λέξεις ή φράσεις που διατυπώθηκαν από κάποιον κατά λέξη) πρέπει να διαστέλλονται από το υπόλοιπο κείμενο της περιόδου και να χρωματίζονται διαφορετικά. Θα διαφέρουν δε από τα προηγούμενά τους, καθώς και τα ακόλουθα, κατά το ρυθμό που θα γίνεται γρηγορότερος αν ως τότε ήταν αργός, κατά την ένταση που θα δυναμώνει αν μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν μικρή, και κατά τον τόνο που θα οξύνεται αν ήταν βαθύς. Το ίδιο ακριβώς θα γίνεται και για τα γράμματα,
Σελίδα
9
που θα βλέπουμε γραμμένα σε διαφορετικό ρυθμό από το υπόλοιπο κείμενο. Αν πάλι έχουμε εισαγωγικά και μέσα σε αυτά υπάρχουν και διπλά κόμματα, τότε θα κάμουμε δύο διαφοροποιήσεις του τόνου της έντασης και του ρυθμού, σε αντιδιαστολή από τον ακολουθούμενο μέσο τρόπο. Η διαστολή δε του νοήματος των φάσεων αυτών οφείλει να γίνεται έντονη και ανάγλυφη, ώστε και η προκαλούμενη εντύπωσή τους να γίνεται και κείνη χειροπιαστή και άμεση στο ακροατήριο. 1) Χίλιοι μού λεν «φύγ' απ' εδώ» χίλιοι μου λένε «στάσου»! Γ. Χορτάτζης, Ερωφίλη 309 2) Τότε με φωτίζει ο Θεός και παίρνω ένα δαδί με φωτιά εις το χέρι και φωνάζω «βάλτε φωτιά και εις το τρανό λαγούμι, τώρα όπου ζύγωσαν οι Τούρκοι, να τους αφανίσουμε». I. Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα
Η παύλα Εάν με την παύλα φανερώνεται ότι διακόπτεται ο λόγος για κάποια συγκεκριμένη αιτία όπως συμβαίνει με τα αποσιωπητικά, τότε θα πρέπει να τονισθεί και να ειπωθεί σαν αυτά η τελευταία λέξη, πριν από την παύλα. Εάν όμως σκοπός της είναι να δείξει μία μεγάλη αντίθεση ανάμεσα σε αυτά που ειπώθηκαν και σε εκείνα που θα ακολουθήσουν, τότε θα πρέπει να τονισθεί ακριβώς διαφορετικά και η επόμενη φράση, έτσι που η αλλαγή να γίνει ανάλογη και φανερή. Όταν δε η παύλα ακολουθεί την τελεία, τότε η παύση της τελείας μεγαλώνει σε διάρκεια. 1) Τρέχει τρελλά, ζητώντας μας μαχαίρι, και τη γυναίκα- όχι, τη μάνα του, όπου να ‘ναι, τη μάνα αυτού και των παιδιών του. Σοφοκλής, Οιδίπους Τύραννος
3) Μ' αν καταβάθου κατέχεις τα ρητά να νογάς, οι παλιοί να τι λέγαν: «Δυο κακά για το κάθε καλό, των ανθρώπων οι αθάνατοι μοιράζουν». Πίνδαρος, Πύθιον
2) Πολλήν ώρα έστάθηκαν συνομιλώντας, μα μου έφευγαν τα λόγια- αραιά και που άκουσα κανένα, και έμελετούσαν και το Βασιλικό. Α. Μάτεσις, Βασιλικός
4) Μία φορά, μία φορά μονάχη, σε ξέσπασμ' αναπάντεχο θυμού, τον άκουσα να ψιθυρίζει: «Μία γυναίκα φτάνει για να μας γλυτώσει, μία γυναίκα να μας αφανίσει». Κ. Παλαμάς, Τρισεύγενη
3) Κι έχουν να λένε πως δεν μπορείς να είσαι και τα δυοάνθρωπος της επιστήμης, του πνεύματος, και άνθρωπος της πράξης. Ηλ. Βενέζης, Μπλοκ C
5) Κι είπε σ' όλο το στράτευμα: «Όσοι πιστοί εμπρός, παιδιά, σήμερον γεννηθήκαμε και θα σωθούμε σήμερον». Δημοτικό, Του πολέμου του Δηρού 6) Και σηκώσει των Κισσίων το κάστρο κι αυτό θρήνον αντίφωνο: «Ωχ, αλί!». Αισχύλος, Πέρσες. 7) Τέλος πάντων τα μάτια άγρια καρφώνει στες δάφνες, και πολλή ώρα έπειτα λέει: «Σύρε σημείο χαράς» και φουχτωμένο με τα δυο το χτυπάει στο Σταυρωμένο. Δ. Σολωμός, Ο Λάμπρος
4) Λαγούμια να κρυφτούν ως κι οι αλεπούδες έχουν κι έχουν φωλιές ζεστές και τα πουλιάμονάχος εγώ δεν έχω πού να γείρω το κεφάλι. Ν. Καζαντζάκης, Χριστός 5) Γυναίκα που προβάλλει στη ζωή σου όπως πρόβαλε αυτή, και με γητεύει όπως με γήτεψε, και με λατρεύει όπως με λάτρεψε, και με τρελλαίνει, όπως με τρέλλανε, κι ύστερα κάνει ό,τι έκανε- το φυσικό της είναι όλα τα πονηρά... Κ. Παλαμάς, Τρισεύγενη 6) Κι άλλοτε ο Κώστας είχε «φάγει ξύλο» από τον διδάσκαλο, χωρίς να πταίη- ενώ άλλη φοράν πάλιν είχε μείνει ατιμώρητος ενώ έπταιεν. Α. Παπαδιαμάντης, η φωνή του Δράκου ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Σελίδα
10
Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΧΤΗΣ
ΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ
(1890-1975) ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ & ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (ως το 1940)
του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Πάτρα θεωρείται και είναι η κοιτίδα του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών. Στην πόλη αυτή, γεννήθηκε, ανδρώθηκε και εξελίχθηκε η τέχνη του νεοελληνικού Καραγκιόζη, κάτι που βεβαίως είχε ευρύτερες ρίζες, που απλώνονταν σε όλη την ευρύτερη περιφέρεια. Το Θέατρο Σκιών, ειδικότερα, έκανε τα πρώτα του βήματα στο χώρο της δυτικής Ελλάδας, κινούμενο από την Ήπειρο (με επίκεντρο τα Ιωάννινα) και φτάνοντας, καθοδικά, μέχρι την περιοχή της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου. Με άλλα λόγια, εξελίχθηκε σε μια γεωγραφική γραμμή, η οποία οριζόταν από την Ήπειρο, την Ακαρνανία και την Αιτωλία, μέχρι την Αχαΐα, την Ηλεία και την Μεσσηνία. Ο συγκεκριμένος γεωγραφικός χώρος, κατά βάση πεδινός, προσφερόταν για τις εύκολες μετακινήσεις των πλανόδιων καραγκιοζοπαιχτών, οι οποίοι, με βάση τις διαθέσιμες πηγές, ξεκίνησαν από τα Γιάννενα, δραστηριοποιήθηκαν στην Αιτωλοακαρνανία και έφτασαν στην Πάτρα, το κέντρο της δυτικής Ελλάδας. Η πόλη της Πάτρας, με το λιμάνι της και την εμπορική της κίνηση, ήταν ο ιδανικός τόπος, για την καλλιτεχνική εξάπλωση της τέχνης του Καραγκιόζη και στην υπόλοιπη δυτική Πελοπόννησο, μέσω του εύφορου κάμπου της Ηλείας, μέχρι και την Καλαμάτα. Σκεπτόμενος κανείς τη γεωγραφία της περιοχής, είναι εύλογο να καταλάβει το εύκολο πέρασμα και την άνετη κάθοδο αυτού του θεάματος από τα βόρεια προς τα νότια, ώστε να επιβληθεί σε όλη την πεδινή γραμμή της δυτικής Ελλάδας. Η οροσειρά της Πίνδου ήταν το βασικό γεωγραφικό εμπόδιο, που δυσχέραινε το πέρασμα των καλλιτεχνών προς την ανατολική Ελλάδα. Ωστόσο, αργά ή γρήγορα, η Αθήνα, ως πρωτεύουσα, κάποια στιγμή θα αγκάλιαζε το εν λόγω θέαμα και αυτό έγινε, όπως ήταν αναμενόμενο, μέσω του κέντρου της δυτικής Ελλάδας, δηλαδη της Πάτρας. Και ενώ η Κωνσταντινούπολη (επί Τουρκοκρατίας) ήταν το κέντρο του Οθωμανικού Θεάτρου Σκιών (και του τουρκικού, μετά το 1923), η Αθήνα (ως πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου, από το 1830 και εξής, στην άκρη των Βαλκανίων), έγινε εστία του νεοελληνικού Καραγκιόζη μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα, χάρη κυρίως στην πληθωρική παρουσία του Αντώνη Μόλλα. Η Πάτρα, όμως, δεν είχε χάσει τα δικά της πρωτεία. Η πτώση του Θεάτρου Σκιών της Πάτρας και της δυτικής Ελλάδας φαίνεται να αρχίζει πολύ αργότερα, κάπου στα 1980, εξαιτίας της επιβολής της τηλεόρασης, αλλά και για συγκεκριμένους καλλιτεχνικούς λόγους, που όμως δεν θα αναλυθούν από την παρούσα έρευνα. Με άλλα λόγια, παρά την πρωτοκαθεδρία της Αθήνας (και παρά την αναμενόμενη, γεωγραφικά, άνοδο του θεάματος και βορειότερα της ανατολικής Ελλάδας, μέσω Θεσσαλίας, στην πόλη της Θεσσαλονίκης), η Πάτρα και η δυτική Ελλάδα παρέμεναν, μέχρι περίπου και την εποχή της Μεταπολίτευσης,
Σελίδα
11
το κύριο, πανελλαδικά, κέντρο της τέχνης του Καραγκιόζη. Αυτήν την ιστορική εξέλιξη της τέχνης του Θεάτρου Σκιών (σε ολόκληρη την περιοχή της δυτικής Ελλάδας και με βασικό κέντρο την Πάτρα) μελετά η παρούσα εργασία, ξεκινώντας από τη γεωγραφική αρχή της φυσικής εξέλιξης μιας πορείας από την Ήπειρο και τα Γιάννενα του Αλή Πασά, για να φτάσει, μέσω Αιτωλοακαρνανίας, στην Πάτρα και την Καλαμάτα, από τα τέλη του 19ου αιώνα, μέχρι και το 1940.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Βασίλη Θωμόπουλου
(Πρόεδρος Δημοτικής Βιβλιοθήκης-Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Πατρέων)
Ο Βασίλης Θωμόπουλος βραβεύει τον Ανδρέα Κυριαζόπουλο στα εγκαίνια της Έκθεσης
Το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών ή Καραγκιόζης, όπως είναι πανελληνίως γνωστό, είναι ένα πολυτιμότατο κομμάτι του νεοελληνικού θεάτρου και της λαογραφίας. Πρόκειται για γνήσιο λαϊκό θέατρο, αγαπητό στο λαό γιατί τον εξέφραζε. Η Πάτρα που είναι η πόλη που έχει γεννήσει τον Καραγκιόζη, έχει ισχυρούς δεσμούς με το Θέατρο Σκιών και τον αγαπημένο ξυπόλητο ήρωα. Πρέπει να στηριχτεί και να αναπτυχθεί δημιουργικά και η λαϊκή παραδοσιακή τέχνη, σε μια προσπάθεια να αναδειχθούν τα πιο εξελίξιμα, ριζοσπαστικά στοιχεία της, σε αντιπαράθεση με τη νόθευσή της με φολκλοριστικά και ψευτοπανηγυριώτικα υποκατάστατα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα λαϊκής τέχνης είναι το Θέατρο Σκιών.
Τα έργα του απλού λαού εκφράζουν τις ανάγκες του, τις προσδοκίες, τους αγώνες του για καλύτερη ζωή, ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη και χειραφέτηση, δηλαδή, εκφράζουν τις προοδευτικές τάσεις της εποχής τους. Κι αφού βάζουν το λιθαράκι τους στην πρόοδο της ανθρωπότητας και εκφράζουν διαχρονικά τη συνέχεια μέχρι τις μέρες μας, αποτελούν τη λαϊκή μας παράδοση, την κληρονομιά μας, και για αυτό τη μαθαίνουμε στους νέους, συνεχίζουμε να την καλλιεργούμε σε υψηλότερο επίπεδο, σύμφωνα με τις ανάγκες των ανθρώπων της εποχής μας. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι καρπός πολύχρονης και κοπιαστικής έρευνας. Είναι μια ουσιαστική συμβολή και εμπλουτισμός της ιστορικής γνώσης για το Θέατρο Σκιών, καθώς και για τον Πολιτισμό της Πάτρας και της Δυτικής Ελλάδας.
ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ…
Σου αφιερώνουμε το βιβλίο τούτο, με όλη μας την αγάπη, ξέρουμε ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και ανεκπλήρωτα όνειρά σου, που επιτέλους, έστω και από εκεί ψηλά, που είσαι παρέα με τον πατέρα του
Σελίδα
12
Θωμάς Αγραφιώτης, Νίκος Φραγκόπουλος & Λεωνίδας Μαργαρίτης
Καραγκιόζη και πατέρα σου, Ντίνο, και όλους αυτούς που αγαπάς, το βλέπεις να παίρνει ζωή. Σε ευχαριστούμε για όλα όσα έκανες για εμάς, για την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά που μας άφησες, αλλά και άλλο τόσο για την Τέχνη του Θεάτρου Σκιών, που μας μύησες από τότε που γεννηθήκαμε. Τα παιδιά σου…
«Ο Καραγκιοζοπαίχτης Ντίνος Θεοδωρόπουλος (1890-1975) και το Θέατρο Σκιών της Πάτρας & της Δυτικής Ελλάδας (ως το 1940)»
Παρουσίαση
Τη Δευτέρα βράδυ της 19 Μαρτίου στις 8.00 μ.μ. έγινε η παρουσίαση του λευκώματος «Ο Καραγκιοζοπαίχτης Ντίνος Θεοδωρόπουλος (1890-1975) και το Θέατρο Σκιών της Πάτρας & της Δυτ. Ελλάδας ως το 1940» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη. Η παρουσίαση εντάχθηκε στις παράλληλες εκδηλώσεις που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Πατρέων που φιλοξενούνται στην Δημοτική Πινακοθήκη. Η παρουσίαση του λευκώματος έγινε στο χώρο της Πινακοθήκης με ομιλητές τους: Λεωνίδα Μαργαρίτη, Πρόεδρο της Εταιρείας Λογοτεχνών ΝΔ Ελλάδος, Συγγραφέα, και Βασίλειο Χριστόπουλο, Συγγραφέα. Ταυτόχρονα στη Δημοτική Πινακοθήκη λειτουργούσε έκθεση φιγούρας Θεάτρου Σκιών η οποία ήταν αφιερωμένη στον καραγκιοζοπαίχτη Ντίνο Θεοδωρόπουλο (1890-1975). Η έκθεση θα συνεχιστεί έως τις 29 Απριλίου. Περιλαμβάνει σπάνιες φιγούρες από πλαστικό, η πλειοψηφία των οποίων κατασκευάστηκε στις Η.Π.Α., όπου έδρασε καλλιτεχνικά ο Ντίνος Θεοδωρόπουλος από το 1914 έως και το έτος 1929, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Πάτρα ως το τέλος της ζωής του. Μεταξύ των εκθεμάτων περιλαμβάνονται σπάνια χειρόγραφα έργων του Ντίνου Θεοδωρόπουλου, με έμφαση στο κλασικό έργο «Ο Βασιλιάς των Ορέων», καρτ-ποστάλ, ρεκλάμες, φωτογραφικό υλικό, δίσκοι και αφίσες, τα οποία προέρχονται από τη Συλλογή του Θεοδωροπούλειου Μουσείου και Θεάτρου Σκιών Πάτρας, με υπεύθυνο συντήρησης και διάσωσης του υλικού τον Νίκο Φραγκόπουλο-Θεοδωρόπουλο. Η επιμέλεια της Έκθεσης είναι του καραγκιοζοπαίχτη και εκπαιδευτικού Θωμά Αθ. Αγραφιώτη.
Η Ομιλία του Β. Χριστόπουλου:
Λεωνίδας Μαργαρίτης & Βασίλειος Χριστόπουλος
Φίλοι και φίλες, καλησπέρα σας. Θα ξεκινήσω την ομιλία μου με το συγγραφέα. Ο Θ. Αγραφιώτης είναι ένας αφοσιωμένος και παθιασμένος άνθρωπος του Θεάτρου Σκιών, που τα τελευταία χρόνια ζει,
Σελίδα
13
εργάζεται και δρα καλλιτεχνικά στην περιοχή μας. Είναι δάσκαλος σε δημόσιο σχολείο και καραγκιοζοπαίχτης. Είναι ο επιμελητής της εφημερίδας «Ο Καραγκιόζης μας» του Πανελληνίου Σωματείου Θεάτρου Σκιών. Είναι συγγραφέας θεατρικών έργων και λογοτεχνικών αφηγημάτων του Θεάτρου Σκιών. Και έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα την παιδαγωγική διάσταση της Θωμάς Αγραφιώτης, Χρήστος Πατρινός, τέχνης του Καραγκιόζη. Βασίλειος Χριστόπουλος και Αλέξιος Μπρούσαλης Ένας αφοσιωμένος και παθιασμένος στην υπηρεσία του Θεάτρου Σκιών. Μερικές φορές, όμως, δεν μπορεί να τιθασεύσει το πάθος του. Αντί να συσπειρώνει γύρω του τους ομοτέχνους του, προκαλεί αντιθέσεις και κάποιες φορές συγκρούσεις. Για να μην κατηγορηθούμε ότι αποσιωπούμε τα γεγονότα, να θυμίσω το ζήτημα της δημιουργίας του μνημείου στα Ψηλά Αλώνια. Ο Θωμάς οραματίστηκε το μνημείο της Τριανδρίας: Μίμαρος Βασίλαρος, Θεοδωρόπουλος. Η Αντιπολίτευση στο Δήμο, συγγραφείς και τοπικοί μελετητές του Θεάτρου Σκιών της πόλης μας, μεταξύ των οποίων κι εγώ, είχαμε εκφράσει δημόσια τις αντιρρήσεις μας. Σε ό,τι με αφορά θα αναφερθώ κάπως αναλυτικά στη διαφωνία μας: Πότε δημιουργήθηκε το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών; Το 1894 που ισχυρίστηκε ο Θωμάς ή το 1890-ίσως και νωρίτερα; Αυτή ήταν η διαφωνία μας. Το 1894 ο Μίμαρος είναι γνωστός και διάσημος και ο τύπος ασχολείται επαινετικά μαζί του. Έχουμε πολλά δημοσιεύματα υπέρ της «απαράμιλλης» τέχνης του. Λογικό είναι, λοιπόν, να έχει ξεκινήσει μερικά χρόνια νωρίτερα. Κανείς καλλιτέχνης δεν διαμορφώνει το προσωπικό του ύφος από την πρώτη του εμφάνιση. Κανείς δεν αναγνωρίζεται από την πρώτη στιγμή και ειδικά όταν υπηρετεί μια ταπεινή και ανατολίτικης προέλευσης τέχνη που είναι υπό διωγμόν. Άλλωστε υπάρχουν δημοσιεύματα πολύ ενωρίτερα για Θέατρο Σκιών στην πόλη μας χωρίς να σημειώνουν το όνομα του καραγκιοζοπαίχτη. Αναφέρω δυο δημοσιεύματα που αναφέρονται στον Μίμαρο: Τo «Αστυ» της Αθήvας, 10 Ioυλίoυ 1894 (Χατζηπανταζής) σε αvταπόκριση από Πάτρα τoυ Γ. Βώκoυ, γράφει: Λεωνίδας Μαργαρίτης, Βασίλειος Χριστόπουλος. Δύvαμις (o Μίμαρoς) εις τo vα απoμιμείται Στο βήμα ο Νίκος Φραγκόπουλος και vα αvαπαριστά τύπoυς διαφόρωv κατoίκωv,
Σελίδα
14
ιδίως δε Ζακυvθίωv, με τόσηv τέχvηv και επιτυχίαν. Ο ΜΗΝΥΤΩΡ Πατρώv, την 3η Σεπτεμβρίoυ 1894 (Σ. Βρεττός) γράφει: «Ο περίφημoς πλέov θεατρώvης Χρήστoς Καλoγερόπoυλoς εγκαιvίασε από χθες vέαv θεατρικήv περίoδov με τov Μίμαρov τov περίφημov αυτόv κωμικόv οv από πoλλoύ αvέμεvoν εις Πάτρας. Τo κέvτρov τώρα πλέov της εκλεκτoτέρας κoιvωvίας όχι εις τα Υψηλά Αλώvια αλλ’ εις τηv πλατείαν Όλγας». Και αυτό μόνο το δημοσίευμα νομίζω ότι λύνει τη διαφωνία μας. Νέα περίοδος την οποία προ πολλού ανέμενον εις Πάτρας. Δηλαδή το 1894 ήταν ήδη γνωστός και καθιερωμένος (από πολλού). Μίλησα για ανατολίτικη τέχνη που για χρόνια ήταν υπό διωγμόν. Να μου επιτρέψετε μια μικρή αναφορά: Το vέo κράτoς και η vέα αστική τάξη εισάγουν τηv ευρωπαϊκή τέχvη (πoλυφωvική μoυσική, ευρωπαϊκή ζωγραφική, μελoδραματικό θέατρo-όπερα, oπερέτα). Οι παραδοσιακές τέχνες τίθενται υπό διωγμόν. Από τo διωγμό αυτό δεv γλυτώvει oύτε τo δημoτικό τραγoύδι. Τα δημoσιεύματα που αφορούν τoν Καραγκιόζη, τo δημoτικό τραγoύδι, τoυς αμαvέδες, είvαι πoλλά και εvδεικτικά. Τα δημoτικά/κλέφτικα, πoυ κάπoιoι ελάχιστoι φωτισμέvoι απoκαλούν εθνική μoυσική, oι θεωρητικoί τoυ εκσυγχρovισμoύ τα χαρακτηρίζoυν «λείψαvα της ασιατικής βαρβαρότητoς». Γράφει η «Νέα Εφημερίς» στις 4 Οκτωβρίoυ τoυ 1893 (περιέχεται στo Κωμειδύλλιo τoυ Θ. Χατζηπαvταζή): Υπάρχει παρ’ ημίν δημώδης τις μoυσική μεμoρφωμένη; Έστω υπάρχει αλλά είναι αυτή ελληνική μoυσική; Ναι λέγoυσι τινές, είναι Εθνική, αυτήν εσχημάτισαν oι αγρoδίαιτoι και oι oρεινoί μας…..Πως δυνάμεθα vα ισχυριστώμεν ότι oι αγρoδίαιτoι και oρεινoί μας εσχημάτισαv μoυσικήν εν η oι ασιατικoί ρυθμoί μετά της περιφήμoυ επωδoύ τωv αμάν εισί κατάφωρoι; Η Εφημ. «Επί τα πρόσω» της Πάτρας, 18 Ioυλίoυ 1884 (Σ. Βρετός): Μεταξύ τωv ασέμνωv νυχτερινώv θεαμάτωv υπάρχει και εν ακόμη… Είναι δε τoύτo, o βωμoλoχώτατoς Καραγκιόζης όστις πήξας εκεί τo ευτελές τoυ παράπηγμα διδάσκει πρακτικήν ηθικήν… Χωρίς να λείπει και μία κάπoια μoυσική μoυχλιασμέvωv oργάvων… Να πρόoδoς τιμώσα τoν τόπoν αληθινά. Χρειάστηκε λοιπόν χρόνο ο Μίμαρος, ο οποίος θριαμβεύει το 1894, να επιβάλει τη νέα μορφή της τέχνης του. Η οποία προέρχεται από μια τέχνη που βρίσκεται υπό διωγμόν. Γι’ αυτό, λοιπόν, επιμείναμε τότε να αναφέρεται η χρονολογία 1890, αν και πρέπει να ξεκίνησε πριν το 1888 και θα μπορούσε να γραφτεί: πριν το 1890. Προς τιμήν του ο Θωμάς τελικά συναίνεσε. Δεν ξέρω αν πείστηκε ή απλά συμφώνησε. Θα μας πει ο ίδιος. Και ερχόμαστε στην ουσία της σημερινής εκδήλωσης: Στη μελέτη-λεύκωμα «Ο Καραγκιοζοπαίχτης Ντίνος Θεοδωρόπουλος και το Θέατρο Σκιών της Πάτρας & της Δυτ. Ελλάδας (ως το 1940)». Το βιβλίο αν και αφιερωμένο στον Ντίνο Θεοδωρόπουλο προβάλλει το θεωρητικό σχήμα: Ο γενάρχης Μίμαρος δημιούργησε το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών, το οποίον εξέλιξαν και ανάπτυξαν οι εξίσου μεγάλοι πατρινοί Ντίνος Θεοδωρόπουλος και Βασίλαρος. Πρόκειται για την Τριανδρία του Πατρινού Θεάτρου Σκιών. Η Τριανδρία είναι όρος του Θ. Αγραφιώτη ο οποίος προσπαθεί να την θεμελιώσει επιστημονικά και άμεσα να την καθιερώσει.
Σελίδα
15
Μάλιστα κυκλοφόρησε και μια μονογραφία για την Τριανδρία που δείχνει καθαρά αυτήν του την πρόθεση. Κατ’ αρχήν κάθε συγγραφέας και ερευνητής έχει το δικαίωμα να παρουσιάζει και να τεκμηριώνει την άποψή του. Η κάθε άποψη μετά τη δημοσίευσή της γίνεται αντικείμενο κριτικής. Έτσι μέσα από τις παρουσιαζόμενες θέσεις και τις προκαλούμενες αντιθέσεις προσεγγίζεται και η επιστημονική αλήθεια. Πολλοί συντοπίτες που έχουν ασχοληθεί με το Θέατρο Σκιών διαφωνούν με το θεωρητικό σχήμα του Θωμά. Θεωρούν ότι αν τιμούμε την τριανδρία ισότιμα, κονταίνουμε το γενάρχη της Μίμαρο. Είναι δικαίωμα του Θωμά να τεκμηριώνει τη θέση του και είναι δικαίωμά τους να προβάλουν τις αντιθέσεις τους. Προσωπικά συμφωνώ με το θεωρητικό σχήμα του Αγραφιώτη. Αυτό το σχήμα διατύπωσα και ο ίδιος μέσα από το βιβλίο-βιογραφία του καραγκιοζοπαίχτη Ορέστη-Ανέστη Βακάλογλου. Ήταν και η εμπειρική άποψη του ίδιου του Ορέστη. Αυτό το σχήμα, πιστεύω, ανταποκρίνεται στην ιστορική αλήθεια και με αυτό το σχήμα η Πάτρα και η περιοχή μας δεν προβάλλεται μόνο ως το λίκνο ή γενέτειρα. Αλλά αναδεικνύεται μητρόπολη που γέννησε, εξέλιξε και ανέπτυξε το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών. Ο Μίμαρος είχε δίπλα του πολλούς γνωστούς καραγκιοζοπαίχτες. Τον Πάγκαλο, τον Αγαπητό και βέβαια τον ρουμελιώτη Ρούλια, ισάξιό του καλλιτεχνικά. Αλλά το σημαντικό για την περιοχή μας είναι ότι μετά τον Μίμαρο ακολουθούν δεκάδες καραγκιοζοπαίχτες: Βουτσινάς, Μανωλόπουλος, Θεοδωρέλλος, Σωτηρόπουλος. Στα 1920 και μετά, όμως, η Πάτρα αναδεικνύει δυο μεγάλους: Που συνεχίζουν στο δρόμο του Μίμαρου με βελτιώσεις, καινοτομίες, νέες τεχνικές και νέα
Σελίδα
16
έργα: Ντίνος Θεοδωρόπουλος και Βασίλαρος. Εγγράμματοι, δημιουργικοί συγγραφείς, καινοτόμοι, νεωτεριστές. Μιλάμε δηλαδή για μια σχολή, η οποία κυριαρχεί μέχρι και τις παραμονές του 2ου παγκόσμιου πολέμου. Η Πάτρα που γνωρίζει και τιμά μόνον τον Μίμαρο, δυσκολεύεται να αφομοιώσει το σχήμα της Τριανδρίας. Θα πρότεινα στον Θωμά να μην βιάζεται. Ο χρόνος δουλεύει για τις απόψεις του. Λίγα λόγια για τη διάδοση της τέχνης και την εξάπλωσή της στην Αθήνα: Ο Μίμαρος γεννήθηκε το 1860. Ξεκίνησε να παίζει το 1890 (πρέπει είπαμε να ξεκίνησε και λίγο νωρίτερα). Πάντως βρισκόταν σε ώριμη ηλικία. Ήταν μορφωμένος, καλλιεργημένος, άριστος ψάλτης στην Μητρόπολη, καθηγητής βυζαντινής μουσικής. Τελευταία του παράσταση το 1903. Είπαμε πως είχε δίπλα του πολλούς άξιους. Αναφέραμε τον ρουμελιώτη Ρούλια. Ο Ρούλιας ήταν μαθητής του Μίμαρου. Ο Θωμάς δείχνοντας τη βαθιά του εκτίμηση και προτίμηση προς τον Ρούλια, πιστεύει πως ήταν ισότιμοι συνεργάτες και αυτό το δείχνει σε κάθε του κείμενο. Ο Βλαχογιάννης πάντως (που υποστηρίζει τον πατριώτη του Ρούλια), στη νουβέλα του Της Τέχνης τα φαρμάκια, αναφέρει το Ρούλια ως μαθητή του Μίμαρου. Περιγράφει μάλιστα το μάστορα Μίμαρο ως σκληρό, άδικο και μεθύστακα. Ίσως έτσι να ήταν και όλοι οι μάστορες. Να θυμίσουμε πως ο Ρούλιας γεννήθηκε το 1872. Ήταν 12 ολόκληρα χρόνια μικρότερος από τον Μίμαρο. Επίσης ο Θεοδωρόπουλος γεννήθηκε το
1890. Όταν ο Μίμαρος έδινε τις τελευταίες του παραστάσεις, ο Θεοδωρόπουλος (και ο Βασίλαρος) ήταν ήδη μεγαλύτεροι από 15. Γνώρισαν δηλαδή τον Μίμαρο. Ο Ρούλιας ανέβηκε στην Αθήνα σε νεαρή ηλικία (μετά το 1894) και έστησε το θέατρό του στο Μετς. Ήταν πράγματι σε νεαρή ηλικία εκεί γύρω στα 22 του χρόνια. Ο θεωρούμενος ως θεμελιωτής του Θεάτρου Σκιών της Αθήνας Αντώνης Παπούλιας ή Μόλλας γεννήθηκε το 1871. Αν και ήταν συνομήλικος του Ρούλια, ο Μόλλας έγινε μαθητής του (του Ρούλια). Για τους Αθηναίους ο Μόλλας θεωρείται ο θεμελιωτής του ελληνικού Θεάτρου Σκιών. Ο Ρούλιας λοιπόν υπήρξε ο σύνδεσμος που μετέφερε την πατρινή τέχνη και τεχνογνωσία στην Αθήνα για να την παραλάβει ο Αντώνης Μόλλας. Στα 1898-99 ανέβηκε στην Αθήνα και ο Μίμαρος και θριάμβευσε. Βρισκόμαστε μετά το 1893. Οι επικοινωνίες έχουν αρχίσει να εξομαλύνονται. Το 1893 εγκαινιάζεται η σιδηροδρομική γραμμή-ΣΠΑΠ, Πάτρα-Πειραιάς. Το 1893 ανοίγει η διώρυγα της Κορίνθου. Με το τραίνο ή το ατμόπλοιο σε 8-12 ώρες μπορείς να πας στην Αθήνα. Οι καλλιτεχνικές εξορμήσεις και συναντήσεις γίνονται πιο εύκολες. Οι καλλιτεχνικές ωσμώσεις από σπάνιες η αδύνατες πριν το 1893, γίνονται πια συνηθισμένες. Η πατρινή τέχνη και τεχνογνωσία μεταφέρεται εύκολα στην Αθήνα και τροφοδοτεί τη γενιά των Αθηναίων καραγκιοζοπαιχτών. Να επανέλθω τώρα στην αξία και τη συμβολή του Θεοδωρόπουλου, που αποτελεί το αντικείμενο του βιβλίου. Θα χρησιμοποιήσω τα λόγια του Ορέστη, που υπήρξε μαθητής του, και τα οποία αναφέρει και ο Θωμάς στο βιβλίο του: Ο Θεoδωρόπoυλoς ήταν ένας αναμoρφωτής τoυ Θεάτρoυ Σκιών. Πρώτoς αυτός χρησιμoπoίησε τις έγχρωμες φιγoύρες από ζελατίνα πoυ ήσαν διαφανείς και έδειχναv τα χρώματα ζωνταvά. Τo 33, άλλoς κανείς δεν είχε έγχρωμες, όλoι oι άλλoι χάρτινες και δερμάτινες. Πρώτoς χρησιμoπoίησε και δύo πανιά, τo ένα ανέβαιvε τo άλλo κατέβαινε. Τα σεράγια τoυ oλόκληρα παλάτια, πρώτoς αυτός έστησε τέτoια σεράγια και φανταχτερά σκηνικά. Ακόμη, πρώτoς αυτός έβαλε μικρόφωνo και έπαιξε τραγoύδια από πλάκες γραμμόφωvoυ. Εκανε τoν Καραγκιόζη μεγάλo θέαμα πoυ συναγωνίστηκε με επιτυχία τα άλλα θεάματα και κυρίως τov κινηματoγράφo. Πoλλoί τoν βρίζανε και τoν κατηγoρoύσαν ότι χαλάει τηv παράδoση. Όλoι όμως αvαγκάστηκαν vα δεχτoύν τoυς νεωτερισμoύς τoυ. Αν o κινηματoγράφoς δεν κατάφερε vα σβήσει τo θέατρo τoυ Καραγκιόζη στην Πάτρα και μέχρι τo 1980 υπήρχαv Καραγκιόζηδες πoυ έδιναν καθημερινά παραστάσεις, αυτό oφείλεται στoν Θεoδωρόπoυλo. Και αλλού ο Ορέστης αναφέρει: Ο Θεoδωρόπoυλoς εκτός από νεωτεριστής πάνω στηv τεχνική τoυ θεάτρoυ, συγγραφέας με δικό τoυ ρεπερτόριo, άριστoς σατιρικός στιχoυργός, ήταν άφταστoς και στη ρεκλάμα. Και τι δεν σκεφτόταv τo πανέξυπvo μυαλό τoυ να διαφημίσει τo θέατρό τoυ. Αναφέραμε πως το βιβλίο αν και αφιερωμένο στον Ντίνο Θεοδωρόπουλο τεκμηριώνει το σχήμα: Ο γενάρχης Μίμαρος και οι εξίσου μεγάλοι πατρινοί Ντίνος Θεοδωροπουλος και Βασίλαρος, αποτελούν την Τριανδρία του Πατρινού Θεάτρου Σκιών. Και η Πάτρα τη Μητρόπολη που γέννησε και εξέλιξε το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών. Συμφωνώ με το σχήμα του Θωμά. Είναι επι-
Σελίδα
17
στημονικά ορθό, δεν μειώνει την πράγματι μοναδική αξία του Μίμαρου, αναδεικνύει την περιοχή μας σε Μητρόπολη του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών και θεωρώ πως απηχεί την κοινή γνώμη των παλιότερων καραγκιοζοπαιχτών. Εύχομαι στον Θωμά να συνεχίσει με την ίδια αφοσίωση να υπηρετεί το Θέατρο Σκιών. Θα του έλεγα και με το ίδιο πάθος. Να θυμάται, όμως, πως η αφοσίωση είναι απόφαση και επιλογή ζωής. Αλλά το πάθος είναι συναίσθημα. Και μερικές φορές πρέπει να το τιθασεύουμε. Κυρίως όταν βλέπουμε πως οι απόψεις μας προκαλούν στους ομότεχνους και ομοϊδεάτες μας αντεγκλήσεις και αντισυσπειρώσεις. Γι’ αυτό επαναλαμβάνω: Θωμά, μην βιάζεσαι. Ο χρόνος δουλεύει για τις απόψεις σου. Ευχαριστώ. Βασίλειος Χριστόπουλος Πηγή: https://vasileioschristopoulos.wordpress.com/ https://vasileioschristopoulos.wordpress.com/category/%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%BC%CE%B5 %CE%BD%CE%B1-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%85%CE%BE %CE%B5%CE%B9%CF%83/
Το μήνυμα του ηθοποιού και σκηνοθέτη κ. Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη, για την παρουσίαση του βιβλίου: «Ο καραγκιοζοπαίχτης Ντίνος Θεοδωρόπουλος (1890-1975) και το Θέατρο Σκιών της Πάτρας & της Δυτικής Ελλάδας (ως το 1940)» (Δευτέρα 19-3-2018): "Έφτασε στα χέρια μου, μόλις προχθές, από τον φίλο μου Νίκο Φραγκόπουλο, το λεύκωμα για τον Ντίνο Θεοδωρόπουλο και το Θέατρο Σκιών. Ομολογώ ότι εντυπωσιάστηκα από στην ποιότητα της έκδοσης. Ξεφυλλίζοντάς το, βυθίστηκα στον κόσμο εκείνου του σημαντικού καλλιτέχνη, αυτόν του Θεάτρου Σκιών, έναν κόσμο που διαμόρφωσε γενιές Ελλήνων και επηρέασε το συλλογικό ασυνείδητο ενός ολόκληρου λαού. Έναν κόσμο που χάνεται σιγά-σιγά στην εποχή μας και που πρωτοβουλίες σαν αυτή βοηθούν να κρατηθεί ζωντανός για τις μέλλουσες γενιές. Η μνήμη είναι απαραίτητη για να προχωρήσουμε στο μέλλον. Εύχομαι κάθε επιτυχία στην εκδήλωσή σήμερα κι ελπίζω να κρατήσουν το λεύκωμα αυτό πολλά χεράκια μικρών παιδιών. Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης".
Σελίδα
18
(101-125)
του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη B) Νοέμβριος 2016 (τεύχος 106)- Μάρτιος 2017 (τεύχος 110) ΤΕΥΧΟΣ: 106 (Νοέμβριος 2016) ΕΞΩΦΥΛΛΟ: «Εδώ Πολυτεχνείο» του Πάνου Καπετανίδη ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 24 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: «Η γενιά του Πολυτεχνείου: Μύθοι και Αλήθειες» του Παναγιώτη Κεΐσογλου (2-4)
Γενική Συνέλευση και Αρχαιρεσίες στο Σωματείου: Σάββατο 26 Νοέμβρη (5-6) Εξετάσεις στο Σωματείο μας: Πέμπτη 1 Δεκέμβρη 2016 (7) «“Τα τραγούδια του Καραγκιόζη” και η ιστορική αλήθεια» του Πάνου Καπετανίδη (8-9) «Ο Καραγκιόζης στο Σχολείο» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη (10-11) Θέματα και Απόψεις, για τον Καραγκιόζη: Χρήστος Χαρίδημος (12-18) Καραγκιοζοσταυρόλεξο: Λύση τεύχους 105-Καραγκιοζοσταυρόλεξο (19-20) Ταξίδια στο χρόνο (21) Vantzo Κόμικ (22-24) ΤΕΥΧΟΣ: 107 (Δεκέμβριος 2016) ΕΞΩΦΥΛΛΟ: «Καλά Χριστούγεννα» του Πάνου Καπετανίδη ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 24 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Γενική Συνέλευση και Αρχαιρεσίες στο Σωματείου (2-3) Επιτροπή Δοκιμασίας Καραγκιοζοπαίχτη (3-5)
Σελίδα
19
Νέα Υπουργός Πολιτισμού η Λυδία Κονιόρδου (5) «Τα Ενενηντάχρονα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης & “Ο Καραγκιόζης μας”» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη (6-7) «Μασκοφόροι, κουκουλοφόροι και μεταμφιεσμένοι στο Θέατρο Σκιών» του Γιάννη Χατζή (8-16) Παρουσίαση του βιβλίου «Βρε, τον Καραγκιόζη!» (17) Ο Καραγκιόζης του Ευγένιου Σπαθάρη, με «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο»: Κυκλοφόρησαν 3 τόμοι (18) Καραγκιοζοσταυρόλεξο: Λύση τεύχους 106-Καραγκιοζοσταυρόλεξο (19-20) Ταξίδια στο χρόνο (21)
Vantzo Κόμικ (22-24) ΤΕΥΧΟΣ: 108 (Ιανουάριος 2017) ΕΞΩΦΥΛΛΟ: «Ευτυχισμένο το 2017» του Πάνου Καπετανίδη ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 16 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Δευτέρα 16 Ιανουαρίου 2017: Βασιλόπιτα (2) «Δέκα Χρόνια Εφημερίδας “Ο Καραγκιόζης μας” 1» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη (3-4) Θέματα και Απόψεις, για τον Καραγκιόζη: Σωτήρης Σπαθάρης (5-9) «Δύσκολοι καιροί για τη συλλογική δράση» του Πάνου Καπετανίδη (10-11) Ο μύθος του Σπηλαίου του Πλάτωνα (12) Καραγκιοζοσταυρόλεξο: Λύση τεύχους 107-Καραγκιοζοσταυρόλεξο (13-14) Ταξίδια στο χρόνο (15) «Ένας χρόνος χωρίς τον Γιώργο Μπαλαμπάνη» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη (15) Ακολουθούν Δύο Ένθετα Τεύχη με Επικαιροποιημένα βιογραφικά Ελλήνων και Κυπρίων καραγκιοζοπαιχτών (16) Ευχετήρια πρωτοχρονιάτικη κάρτα (16) ΤΕΥΧΟΣ: 109 (Φεβρουάριος 2017) ΕΞΩΦΥΛΛΟ: «Πατρινό Καρναβάλι» του Δημήτρη Βούρτση ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 20 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Κόψαμε τη Βασιλόπιτα (2-4) «Γεώργιος Μονδάνος του Ιωάννη (1955-2017)» του Σωκράτη Κοτσορέ (5) «Δέκα Χρόνια Εφημερίδας “Ο Καραγκιόζης μας” 2» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη (6-7) Θέματα και Απόψεις, για τον Καραγκιόζη:
Σελίδα
20
Γιώργος Θεοτοκάς (8-9) Πενήντα χρόνια από τον θάνατο του Γιώργου Θεοτοκά (9-10) Tελετή έναρξης του Πατρινού Καρναβαλιού 2017 (10-11) «Προς τον αιωνόβιο κυρ-Βασίλη Βασβανά» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη και του Οδυσσέα Κανλή (12-13) Καραγκιοζοσταυρόλεξο: Λύση τεύχους 108-Καραγκιοζοσταυρόλεξο (14-15) *** Ταξίδια στο χρόνο (16) 2 χρόνια ΣΥΡΙΖΑ (17) «O Kαραγκιόζης και το μνημόνιο» του Νικόλα (18-20) ΤΕΥΧΟΣ: 110 (Μάρτιος 2017) ΕΞΩΦΥΛΛΟ: «28 Μάρτη: Παγκόσμια Μέρα Θεάτρου Σκιών» του Πάνου Καπετανίδη ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 16 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο: Ένα Σπίτι για τον Καραγκιόζη. Κυριακή 18 Ιουνίου 2018. Συνεδριακό Κέντρο Νέας Ιωνίας (2-3) «Η Αναστήλωση των Ηρωικών» του Άγγελου Αλιμπέρτη (4-5) «Δέκα Χρόνια Εφημερίδας “Ο Καραγκιόζης μας” 3» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη (6-7) Θέματα και Απόψεις, για τον Καραγκιόζη: Αλέξης Πάρνης (8-9) «Μικρό Σχόλιο στον Ζεϊμπέκικο» του Γιάννη Τσαρούχη (9-10) Γελοιογραφία του Πάνου Καπετανίδη (10) Καραγκιοζοσταυρόλεξο: Λύση τεύχους 109-Καραγκιοζοσταυρόλεξο (11-12) Ταξίδια στο χρόνο (13) “Ο Ντούμπας έχει κέφια”. Σκίτσα του Κώστα Ντούμπα (14-16)
Σελίδα
21
Περί Σκιών
Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Μ Ε ΡΑ Θ Ε ΑΤ Ρ Ο Υ Σ Κ Ι Ω Ν ΑΦ Ι Ε Ρ Ω Μ Α 2
Γιορτάστηκε στο «Περί Σκιών»
η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου Σκιών Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η εσπερίδα για την Τριανδρία του Πατρινού Θεάτρου Σκιών στο Περί Σκιών Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, γιορτάστηκε στο «Περί Σκιών» η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου Σκιών (28/3), την Παρασκευή 30 Μαρτίου και στις 7.30 το απόγευμα, παρουσία πλήθους κόσμου και με εκλεκτές παρουσίες, από το χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και με πολλούς καραγκιοζοπαίχτες, που έδωσαν μήνυμα στήριξης και ενότητας. Το θέμα της εκδήλωσης, επίκαιρο όσο ποτέ, ήταν: «Τριανδρία του Πατρινού Θεάτρου Σκιών: Μίμαρος-Βασίλαρος-Θεοδωρόπουλος. Μια ιδέα που γεννήθηκε στο Περί Σκιών, γίνεται πραγματικότητα». Η εκδήλωση άνοιξε με καλωσόρισμα του Χρήστου Πατρινού, ο οποίος προλόγισε την εκδήλωση, στηρίζοντας, επισήμως, την Τριανδρία του Πατρινού Θεάτρου Σκιών: Μίμαρος-Βασίλαρος-Θεοδωρόπουλος. Στη συνέχεια, ο γιος του, Διονύσης Μαμάσης (Πατρινός), έκανε μια αναδρομή στην ιστορία του «Περί Σκιών», από το 2014, μέχρι σήμερα. Ο καραγκιοζοπαίχτης Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης αναφέρθηκε στις δύο πολύ πετυχημένες εσπερίδες, που είχαν οργανωθεί στο Περί Σκιών, το 2014 και το 2016, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου Σκιών. Κατόπιν, προχώρησε σε μία σύντομη, αλλά περιεκτική, αναδρομή στην Ιστορία του Θεάτρου Σκιών, από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια, για να κλείσει την ομιλία του με το πατρινό Θέατρο Σκιών (από το 1890 μέχρι και το 1950) και με ειδική αναφορά στην Τριανδρία του Πατρινού Θεάτρου Σκιών: Μίμαρος-Βασίλαρος-Θεοδωρόπουλος, μια ιδέα που είχε διατυπώσει ο ίδιος, για 1η φορά, στον ίδιο χώρο, το 2014. Τονίστηκε, ιδιαιτέρως, ότι ο Μίμαρος ήταν αυτός που προχώρησε στο συγκερασμό των ως τότε παραδόσεων (οθωμανικής & ηπειρώτικης), ώστε να γεννηθεί το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών, με τη βασική εξέλιξή του να λαμβάνει χώρα και πάλι στην Πάτρα, ιδίως κατά την εποχή του Μεσοπολέμου και με στυλοβάτες τον Βασίλαρο και τον Θεοδωρόπουλο. Κατόπιν, ο συλλέκτης Γιάννης Μυλωνάς έκανε μια νοσταλγική, αλλά και ουσιαστική, αναδρομή, στα θεατράκια του Καραγκιόζη της Πάτρας, από το 1950 και εξής, με έμφαση στο ρόλο των μεταπολεμικών πατρινών καραγκιοζοπαιχτών και ιδίως όσων δραστηριοποιήθηκαν καλλιτεχνικά στο «Ρεκόρ» και όχι μόνο (Δροσιά, Ζαβλάνι κτλ.). Και στις τρεις ομιλίες, αξιοποιήθηκε πλούσιο εποπτικό υλικό, ενώ υπήρξε και διάλογος με το κοινό, με τις απαραίτητες, στο τέλος, ευχές για τις γιορτές του Πάσχα. Λίγο πριν το τέλος της εκδήλωσης, τιμήθηκε για τη συγγραφική του δράση πάνω στην τέχνη του Καραγκιόζη, ο συγγραφέας Βασίλειος Χριστόπουλος, ο οποίος (εκτός των άλλων) έχει διακριθεί ως βιογράφος του καραγκιοζοπαίχτη Ορέστη και συγγραφέας μιας μυθιστορηματικής βιογραφίας για τον Μίμαρο, με τον τίτλο: «Στο Φως της Ασετιλίνης».
Σελίδα
22
Α Ι Δ Ι Ξ Ο Ο Α Τ Τ Σ ΟΝ ΧΡ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ»
100 τεύχη πριν:
«ΕΚΤΑΚΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: 9 Μαΐου. Ώρα 23:55. Έφυγε από τη ζωή, ο δάσκαλος Ευγένιος Σπαθάρης».
Τεύχος 23, Μάιος 2009, εξώφυλλο
http://www.karagkiozis.com/MAHS%2009.pdf
Γράψτε μας: Ένα άρθρο, τις σκέψεις σας, τις ιδέες σας. Μέχρι τις 20 κάθε μήνα. Αποστολή στο: somateiokaragkiozh@gmail.com
Σελίδα
23
Καραγκιοζο-σταυρόλεξο
ΛΥ Σ Η τ ε ύ χ ο υ ς 1 2 2
.
ΔΩΡΙΣΤΕ ΜΙΑ ΦΙΓΟΥΡΑ
σαν συλλεκτική στο αρχείο του Σωματείου. Όσα μέλη ή φίλοι του Σωματείου, έχουν την ικανότητα να κατασκευάζουν φιγούρες, σκηνικά, ρεκλάμες ή έχουν στην κατοχή τους υλικό σχετικό με το Θέατρο Σκιών (συλλεκτικό ή καινούργιας κατασκευής), καλούνται να ενισχύσουν το Ιστορικό Αρχείο του Σωματείου, κάνοντας μια τέτοια δωρεά.
Συμβάλλετε στην οικονομική στήριξη του Σωματείου! Κάνετε κατάθεση στην Τράπεζα Eurobank, Αριθμός λογαριασμού:
IBAN: GR0802600620000170200632294
Σελίδα
24
Καραγκιοζο-σταυρόλεξο Tεύχους 123
ΚΑΘΕΤΑ
ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ
Εαρινό Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών Πάτρας 2017
1. Στη μνήμη του αφιερωμένο (ονομαστική) 3. “... Λίγο απ’ Όλα”: Παίχτηκε από τον Κωνσταντίνο Λαλιώτη 5. Ο εγγονός του άνοιξε το Φεστιβάλ (ονομαστική) 7. Είχε παίξει για τελευταία φορά, στον ίδιο χώρο, το 1999 8. Επέβλεπε τους μικρούς καραγκιοζοπαίχτες 9. Αποκαλύπτεται στα Ψηλαλώνια 10. Παλαιό...: Εκεί, διεξήχθησαν οι τρεις πρώτες μέρες του Φεστιβάλ 12. Έπαιξε ηρωικό έργο τη δεύτερη μέρα του Φεστιβάλ
2. Τελευταίος εν ζωή μαθητής του Ντίνου Θεοδωρόπουλου 4. Έτερο μέλος της Τριανδρίας 6. Έκλεισε το πρώτο τριήμερο του Φεστιβάλ 11. Πρώτο μέλος της Τριανδρίας
Σελίδα
25
Του Γιώργου Βάντζου
Σελίδα
26
Σελίδα
27
Σελίδα
28