Eerlijk en solidair toerisme

Belgische Technische Coöperatie Naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal oogmerk

Coopération Technique Belge Société Anonyme de droit public à finalité sociale

Foto: BTC

EERLIJK EN SOLIDAIR TOERISME: EEN VOORBEELD VAN EERLIJKE HANDEL IN DE DIENSTENSECTOR SAMUEL POOS - FAIR TRADE CENTRE – OCTOBER 2008

Samuel Poos, Fair Trade Centre- Belgische Technische Coöperatie, Hoogstraat 147, 1000 Brussel - samuel.poos@btcctb.org, 0473/734 984

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Inhoud INHOUD............................................................................................................................................2 INLEIDING .......................................................................................................................................3 IN WELKE ZIN KAN EERLIJK TOERISME EEN MOGELIJK ANTWOORD BIEDEN AAN DE DESTRUCTURERENDE EFFECTEN VAN HET MASSATOERISME? ......................................................4 ENKELE TYPISCHE KENMERKEN VERGELEKEN MET DE “KLASSIEKE” EERLIJKE HANDEL ..........6 DE GRENZEN VAN HET EERLIJK TOERISME .........................................................................................7 EERLIJK TOERISME ALS MIDDEL OM DE AMBACHTEN TE HERONTDEKKEN EN TE DOEN HERLEVEN .......................................................................................................................................7 MINKA FAIR TRADE, PERU...............................................................................................................8 MCCH, ECUADOR ...........................................................................................................................9 PHU PHIANG .................................................................................................................................9 DE PROBLEMATIEK VAN DE CERTIFICERING VAN HET EERLIJK TOERISME ................................10 RESPECT VOOR HET MILIEU: GEEN GEMAKKELIJKE ZAAK .........................................................12 ENKELE “EERLIJKE” TOUROPERATORS IN HET ZUIDEN .............................................................13 AIPC: ASOCIACION PARA LA INTÉGRACION Y PROGRESO DE LAS CULTURAS - BOLIVIË ...13 ALTERNATIVE TOURISM GROUP - PALESTINA ................................................................13 APANI DHANI.............................................................................................................................14 BENIN ECOTOURISM CONCERN .......................................................................................................15 BIOPLANETA..............................................................................................................................16 CEPODRA - PERU ........................................................................................................................16 DÉSERT BLEU (MALI ) ....................................................................................................................17 FEKRITAMA (MADAGASCAR) ..........................................................................................................17 GOU.TA.PAN.SOU (BURKINA FASO) ..........................................................................................18 JATARI (ECUADOR).....................................................................................................................18 LES COMPAGNONS RURAUX - TOGO ....................................................................................19 MANO A MANO (PERU) ..................................................................................................................19 MANOS AMIGAS - PERU ...........................................................................................................20 PAPANGU - ECUADOR .............................................................................................................20 RESEAU DES COMPETENCES SANS FRONTIERES - KAMEROEN ......................................22 ENKELE “EERLIJKE” TOUROPERATORS IN HET NOORDEN .........................................................23 TOURISME, AUTREMENT........................................................................................................23 ALTERVOYAGES .............................................................................................................................23 CROQ’ NATURE ..............................................................................................................................23 LA ROUTE DES SENS .......................................................................................................................24 ATES, ASSOCIATION POUR UN TOURISME EQUITABLE ET SOLIDAIRE ...........................................24 BIJLAGE 1: ENKELE DEFINITIES ...................................................................................................25 BIJLAGE 2: HANDVEST VOOR EERLIJK TOERISME .......................................................................26 DE PRINCIPES VAN HET EERLIJK TOERISME..............................................................................26 DEFINITIE VAN EERLIJK TOERISME .................................................................................................26 DE VERBINTENISSEN VAN DE ACTOREN VAN EERLIJK TOERISME .....................................................27 Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 2

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Inleiding Het toerisme maakt vandaag ongeveer 10% van de internationale economische activiteit uit. In de landen van het Zuiden is het de tweede grootste economische sector, na de petroleumindustrie.

De sector kent wereldwijd een sterke ontwikkeling. Terwijl in de naoorlogse periode 10 à 20 miljoen toeristen de landsgrenzen overstaken, bedroeg dit aantal over heel de wereld reeds zo’n 200 miljoen in 1975, 500 miljoen in 1995, 700 miljoen in 2002 en 808 miljoen in 2005!1 Volgens de Wereldtoerismeorganisatie zouden er in 2020 zo’n 1,6 miljard toeristen zijn. Het omzetcijfer van de sector zou dan 2 000 miljard dollar bedragen.

Dit biedt nieuwe ontwikkelingskansen voor de arme en structureel zwakke regio’s. In het laatste decennium lag het jaarlijkse groeitempo van de toeristenstroom in de ontwikkelingslanden hoger dan het wereldgemiddelde.2 Hun inkomsten uit het toerisme werden tussen 1992 en 1999 meer dan verdubbeld. Meteen werd het toerisme de voornaamste bron van deviezen voor de 49 MOL, als we de petroleumsector, die zich concentreert in drie van deze landen, buiten beschouwing laten.3 Is het toerisme dan het nieuwe wondermiddel tegen de armoede in de ontwikkelingslanden?

Bepaalde vormen van toerisme kunnen alleszins een krachtige economische motor zijn (invoer van deviezen, creatie van tewerkstelling, verbetering van de handelsbalans, nieuwe investeringen, ondersteuning van lokale diensten, valorisatie van natuurlijke en culturele rijkdommen, …).

Toch zijn het zeer vaak de landen van het Noorden die er het meeste baat bij hebben (luchtvaartmaatschappijen, touroperators, hotelketens), tegenover maar een kleine minderheid van de lokale bevolking. De positieve effecten worden soms zelfs sterk geneutraliseerd door zeer negatieve, destructurerende effecten: • • • • • •

• •

Zeer lage lonen van de lokale werknemers in hotels, restaurants, animatie, en zelfs transport.

De ontwikkeling van prostitutienetwerken en kinderarbeid. Volgens het Internationaal Arbeidsbureau werken ongeveer 20 miljoen kinderen jonger dan 18 jaar in de toeristische sector.

De invoer van producten en diensten uit het Noorden om een gestandaardiseerde dienstverlening te bieden in het Zuiden.

De spanningen die kunnen voortvloeien uit de ontwikkeling van een moderne activiteit, met een tewerkstelling die de concurrentie aangaat met de traditionele economische sectoren.

Een directe druk op de kwetsbare ecosystemen, met als gevolg de aantasting van het fysieke milieu en een verstoring van de wilde fauna en flora.

Een concurrentiestrijd voor het gebruik van zeldzame hulpbronnen, voornamelijk land en water. Een middelgroot golfterrein in Thailand bijvoorbeeld verbruikt evenveel water als 60.000 lokale bewoners per jaar… En in Agadir (Marokko) worden de grasvelden van de hotels dag en nacht besproeid, terwijl de bevolking in de buitenwijken van de stad geen toegang heeft tot drinkbaar water.4 Het duurder worden van de gronden als gevolg van de toeristische druk.

De terugkeer van de winsten naar de landen van de investeerders. In Thailand blijft slechts 30% van het geld uitgegeven door de toeristen in het land.5

1 Bernard Duterme, Expansion du tourisme international: gagnants et perdant, Alternatives Sud, Centre tricontinental (CETRI), Syllepse, 2006.

2 Franco Frangialli, secretaris-generaal van de Wereldtoerismeorganisatie, 2003 3 Wereldtoerismeorganisatie.

4 Jean-Marie Collombon, Tourisme et développement, inéluctable évolution, GRET. 5 Wereldtoerismeorganisatie Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 3

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

• •

De ontvangst van massa’s toeristen die de lokale bevolking overspoelen, met als risico de desorganisatie van de traditionele gemeenschappen.

De vermindering van de biodiversiteit, vooral door de massale bouwwerken aan de kust.

In welke zin kan eerlijk toerisme een mogelijk antwoord bieden aan de destructurerende effecten van het massatoerisme?

Sinds de jaren 1980 treft het massatoerisme steeds meer ontwikkelingslanden. Steeds meer mensen gingen zich vragen stellen over de kwalijke gevolgen hiervan voor de autochtone bevolking. Zo ontstond het begrip ‘eerlijk toerisme’.

In tegenstelling tot de overheersende trend naar dumpingprijzen en last minutes is het eerlijk toerisme gebaseerd op het respect voor de reële prijs, kortom “de juiste prijs”. Deze eerlijke prijs moet menswaardige lonen en een sociale dienstverlening in overeenstemming met de normen van de Internationale Arbeidsorganisatie garanderen, maar ook de afschrijving van de investeringen in uitrusting, de financiering van de opleiding van de betrokkenen en de bijdrage aan diensten voor de bescherming van milieu en cultuur. Het werken met voorschotten en de snelle betaling van de saldo’s moeten voorkomen dat de lokale operatoren schulden maken, het anticiperen vergemakkelijken en de investeringen beveiligen. Ten slotte vergemakkelijkt de garantie op stabiele prijzen ook een anticipatie op de lange termijn.6 “We moeten op het toerisme hetzelfde principe toepassen als op de eerlijke handel van levensmiddelen. De consument is bereid een beetje meer te betalen, op voorwaarde dat die meerprijs rechtstreeks ten goede komt aan de lokale bevolking.”7 In het eerlijk toerisme participeren de lokale gemeenschappen op overheersende wijze in de evolutie van de activiteiten (mogelijkheid tot wijziging, heroriëntatie, stopzetting). Ze hebben ook een aanzienlijke inbreng in het dagelijkse beheer.8 EEN

HANDVEST OM DE BAKENS UIT TE ZETTEN

Met het oog op de definiëring van het concept werd door het Franse Plate-Forme du Commerce Equitable een handvest voor eerlijk toerisme uitgewerkt, in samenwerking met verscheidene geëngageerde operatoren.9 Het steunt op de volgende principes: • • •

Het streven naar langetermijn-partnerschappen met de ontvangende gemeenschappen, de lokale dienstverleners en de promotie- en verkoopsorganisaties.

De aanwezigheid van een overlegstructuur tussen de partijen.

De organisatie van toeristische activiteiten gericht op de lokale, duurzame ontwikkeling, met inbegrip van de herinvestering van de gemaakte winsten.

Gilles CAIRE, Tourisme solidaire, capacités et développement socialement durable, 5e Conférence internationale sur l’approche des Capacités – Paris 11-14 septembre 2005 Les amis de Mamadou, Senegal 8 Uittreksel van het Franse handvest voor eerlijk toerisme, zie bijlage.

9 Zie volledige tekst in bijlage.

6 7

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 4

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

• •

De naleving van transparantie inzake de besluitvorming, de financiële transacties, de algemene boekhouding en de informatie ter attentie van de reizigers.

Wat betreft de reizigers: het afzien van elke houding of interventie die de sociale, culturele en ecologische evenwichten van de ontvangende gemeenschap kunnen verstoren.

DIVERSE

BETROKKEN ACTOREN

Bij het eerlijk toerisme zijn minstens drie categorieën van actoren betrokken (stakeholders): de verenigingen in het Noorden, de basisorganisaties in het Zuiden en de toeristen (klanten/gebruikers).

De verenigingen in het Noorden informeren en sensibiliseren de mensen voor de kwalijke gevolgen van het massatoerisme, ze verkopen solidaire reizen en bieden organisatorische ondersteuning aan de bevolkingen van het Zuiden (collectieve organisatie, meer bepaald ondersteuning bij de uitwerking van projecten).

De organisaties van het Zuiden leveren toeristische diensten, werken ontwikkelingsprojecten uit en besteden een deel van de winst van de toeristische activiteiten aan hun ontwikkelingsprojecten.

De toeristen participeren direct of indirect aan het ontwikkelingsproject. De eerlijke toerist wordt, op dezelfde wijze als zijn neef “de eerlijke consument”, ertoe aangezet zijn rol te herdefiniëren en ter zake een inspanning te leveren. Hij moet zich immers vooraf informeren over de politieke, economische en sociale situatie van het bezochte land. Er wordt ook verwacht dat hij zijn vooroordelen opzij zet met het oog op wederzijds respect en een respectvol gedrag ten overstaan van de lokale eigenheid (eerbied voor plaatselijke gebruiken, schaarsheid van bepaalde goederen …).10

IS EERLIJK TOERISME MICROTOERISME?

“In tegenstelling tot het massatoerisme is eerlijk toerisme eerst en vooral “microtoerisme” in niet specifiek toeristische, vaak rurale gebieden. Hier geldt de regel van de drie W’s: weinig bezoekers (groepen van 5 tot ca. 12 personen), weinig tijd (een verblijf ter plaatse duurt doorgaans niet langer dan 8 tot 10 dagen), weinig maanden (geen permanente ontvangst, doelbewust seizoensgebonden verblijven buiten de periodes van de landbouwactiviteiten).

Deze keuze voor kleinschaligheid vloeit voort uit een streven naar het zo weinig mogelijk verstoren en ontwrichten van de lokale gemeenschap en de wens om de voorkeur te geven aan kwaliteit boven kwantiteit, qua service zowel als qua aanpak. Ook de juiste schaal is belangrijk voor het toegankelijk maken van het begrip duurzame ontwikkeling en het garanderen van de sociale cohesie en een goed beheer via sociale nabijheid. Tegelijkertijd tracht men niet zozeer de ‘frontale’ concurrentie aan te gaan met het traditionele toerisme gericht op de bekende bestemmingen, maar wel zoveel mogelijk te focussen op de differentiatie en zich te concentreren op meer afgelegen gebieden. Het

10 Remi Bellia, DESS Economie Sociale Co-organisateur du FITS, Nadine Richez-Battesti, Maître de conférences, CEFI, Tourisme solidaire : innovation et réseau Analyse comparée France-Italie, Colloque Les enjeux du management responsableUniversité Catholique de Lyon-18-19 juin 2004

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 5

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

“toeristische manna” kan op die manier zorgen voor een betere irrigatie van het nationale of regionale territorium, en de strijd aangaan tegen de ontvolking van de landelijke gebieden.”11 HET INSTRUMENT ARMOEDEBESTRIJDING

VOOR

REËLE

ONTMOETINGEN

EN

Zo zijn de voorwaarden vervuld voor ontmoetingen met verrijkende uitwisselingen tussen inwoners en toeristen, waarbij deze laatsten de eersten niet uitbuiten maar hen de middelen bieden voor een waardig bestaan. Wederzijds respect en het verlangen om elkaar beter te leren kennen vormen de basiselementen van deze programma’s, met extra mogelijkheden voor internationale solidariteit. Hier wordt de stap gezet van een “burgerschap met vakantie” naar een “burgerschap in de vakantie”.12 Het is duidelijk dat het eerlijk toerisme zijn steentje kan bijdragen in het kader van de millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties: de vermindering van de armoede in de wereld tegen 2015.

Het eerlijk toerisme biedt bovendien een antwoord op de bekommernissen van het Europees parlement wanneer dit “wijst op de noodzaak tot het herinvesteren van de economische winst van het toerisme in de lokale ontwikkeling; vraagt aan de reisorganisatoren om hun forfaitaire reisformules te herzien zodat de lokale gemeenschappen er meer profijt uit trekken; spoort de touroperators ertoe aan zoveel mogelijk een beroep te doen op de lokale materiële en menselijke hulpbronnen, met inbegrip van de kaderfuncties.”13

ENKELE TYPISCHE KENMERKEN VERGELEKEN MET DE “KLASSIEKE” EERLIJKE HANDEL Het eerlijk toerisme onderscheidt zich van de productie van levensmiddelen of ambachtelijke producten op enkele specifieke terreinen: •

De verplaatsing van de consument naar het product en het directe contact met de producent. De toeristen moeten zich verplaatsen naar de locaties en dus naar de mensen die er wonen om te kunnen consumeren.

•

De gelijktijdigheid “productie/consumptie”, wat een sterk reactievermogen impliceert, met name vanwege de ontwikkelingen die zich kunnen voordoen tussen het tijdstip waarop het product gecreëerd wordt en het tijdstip waarop het geproduceerd/geconsumeerd wordt.

•

De zeer sterke betrokkenheid van de consument bij de productie. De klant ontvangt nooit helemaal dezelfde dienst.

•

De immaterialiteit en de onmogelijkheid om het product te testen voor consumptie. Er is geen staal. Het risico op vergissing wordt door de klant gepercipieerd als zeer hoog en maakt hem zeer veeleisend ten opzichte van de informatie en de personalisering van de respons.

11 Gilles CAIRE, Tourisme solidaire, capacités et développement socialement durable, 5e Conférence internationale sur l’approche des Capacités – Paris 11-14 septembre 2005 12 Nassima Firosehousen, Flora Libercier, ibid.

13 Resolutie van het Europees Parlement over toerisme en ontwikkeling (2004/2212(INI))

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 6

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

•

De onmogelijkheid om te komen tot een volledige standaardisering, zoals bij de ambachten en in tegenstelling tot de levensmiddelen.14

DE GRENZEN VAN HET EERLIJK TOERISME •

Net zoals bij de eerlijke handel zijn de hoge prijzen voor verblijven in het kader van eerlijk toerisme een rem op de ontwikkeling.

•

Er zijn diverse vragen, waarbij wordt gewezen op een gevaar voor acculturatie van de gastbevolkingen of voor transformatie van hun cultuur in folklore. Een andere vraag betreft het belang van een opleiding in dienstverlenende activiteiten voor de lokale bevolkingen.15

•

“Gezien de definitie en de doelstelling kan eerlijk toerisme alleen bestaan in de vorm van micro-ondernemingen waarbij gewerkt wordt met specifieke projecten en partners binnen geografische grenzen.”16

•

“Gezien het respect voor het principe van de kennismaking met de levenswijze en de waarden van de lokale bevolking moet het eerlijk toerisme zich vaak tevredenstellen met een algemeen lager niveau van hoteldiensten. De verwezenlijking van een eerlijke ontmoeting tussen toeristen uit het Noorden en autochtonen uit het Zuiden is immers moeilijk indien de enen slapen in een viersterrenhotel met zwembad terwijl de anderen wonen in armoedige huizen zonder water en elektriciteit. Deze twee kenmerken kunnen leiden tot de desinteresse van een groot aantal potentiële kopers.”17

Eerlijk toerisme als middel om de ambachten te herontdekken en te doen herleven “Het geïsoleerde leven van de vakantieclubs geeft nauwelijks kans tot contact met de kleine lokale producenten. Het recreatieve toerisme overheerst en is ruimer verspreid dan het rondreizende ontdekkingstoerisme. Zelfs bij georganiseerde culturele reizen is er een “sturende” begeleiding, met een tijdsbeperking en geleide aankopen, wat evenmin het contact met de kleinste producenten bevordert. De toerist ziet nauwelijks iets van de armoedige buurten, tenzij door het vliegtuigraampje tijdens het landen. En de werknemers van de informele economie ziet hij vaak alleen door het raam van een autobus. Men schat dan ook dat een all-inreiziger twee keer minder uitgeeft aan lokale producten dan een zelfstandige toerist.” 18 Aangezien de toeristen-consumenten doorgaans meer koopkracht hebben dan de meerderheid van de inwoners van de ontwikkelingslanden, is er echter een unieke gelegenheid tot handelscontacten

Françoise El Alaoui, Le Tourisme Equitable, 2002 Quelle contribution du tourisme « solidaire » au développement des pays africains ? Tours, zaterdag 22 januari 2005, bijeenkomst belegd door Centraider en het netwerk Afrique 37 in het kader van de commissie ‘Afrique’.

16 http://www.travel2world.be/pratique/pra_dossier_16.htm 17 http://www.travel2world.be/pratique/pra_dossier_16.htm 18 Gilles CAIRE, Tourisme solidaire, capacités et développement socialement durable, 5e Conférence internationale sur l’approche des Capacités – Parij 11-14 septembre 2005 14

15

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 7

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

met de kleine lokale producenten. Deze verkoop van producten kan bijdragen tot het ontstaan of de ondersteuning van ambachtelijke en commerciële microprojecten.19 In deze kleine “eerlijke wereld” wordt reeds gewerkt rond de complementariteit van toerisme en ambachten. Verscheidene groepen van “eerlijke” producenten organiseren al toeristische activiteiten.

MINKA FAIR TRADE, PERU In de Quechua-taal verwijst het concept “minga” of “minka” naar een levenswijze in gemeenschappen gebaseerd op wederzijdse ondersteuning en de uitwisseling van producten. Alle grond behoort toe aan de gemeenschap en alle landbouwactiviteiten verlopen collectief. Minka is een handelsorganisatie die de ambachtelijke producenten stimuleert om de traditionele culturele structuren van de Amerikaanse Indianen te bewaren, en zo bijdraagt tot het afremmen van de rurale exodus. Sinds 1977 reeds werkt Minka aan een netwerk van producenten over heel Peru, waardoor de geïsoleerd levende ambachtslieden in de bergstreken de artisanale tradities uit de Andes kunnen voortzetten. Minka helpt de afgelegen gemeenschappen bij de aankoop van grondstoffen, ondersteunt de productie, ontwikkelt samen met de ambachtslieden nieuwe producten en zoekt naar afzetmarkten in binnen- en buitenland.

Minka organiseert samen met deze groepen, voor het merendeel zeer arme vrouwen, sociale programma’s en alfabetiseringscampagnes. De organisatie geeft tevens een krantje uit, dat gemakkelijk leesbaar is. Zo wordt gezorgd voor de uitwisseling van informatie tussen de groepen, met ruime aandacht voor algemene onderwerpen (voeding, inheemse cultuur...).20 In de laatste jaren ontwikkelde Minka een toeristische onderneming die de reizigers de mogelijkheid biedt om met eigen ogen te komen kijken naar de effecten van de eerlijke handel in Peru.

De introductie van het toerisme bracht veranderingen teweeg in deze gemeenschappen. Het toerisme levert drie soorten inkomsten: via de betaling voor diensten (maaltijden, logies, transport, gidsen,…), via de directe verkoop van ambachtelijke artikelen en via giften door groepen toeristen.

Over het gebruik van de ontvangen gelden via giften wordt op democratische wijze beslist, met het accent op de verbetering van de uitrusting en de infrastructuur van de gemeenschappen. Deze nieuwe inkomsten bieden aan de gezinnen van de producenten ook de mogelijkheid langer samen te blijven in de loop van het jaar. De mannen zien zich immers minder genoodzaakt om te gaan werken in de steden of de mijnen, terwijl de vrouwen thuisblijven om voor het huishouden en de kinderen te zorgen en de ambachtelijke productie voort te zetten.

Website: www.minkafairtrade.com E-mail: ventas@minkafairtrade.com Calle Barcelona 115 – Lince LIMA – PERÚ Tel./fax (0051 1) 442-7740 / 422-2132

19 Gilles CAIRE, Tourisme solidaire, capacités et développement socialement durable, 5e Conférence internationale sur l’approche des Capacités – Paris 11-14 septembre 2005.

20 www.madeindignity.be

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 8

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

MCCH, ECUADOR MCCH heeft twee hoofddoelstellingen: de eerlijke handel en de erkenning van de verschillende volkeren van de Ecuadoriaanse samenleving. MCCH heeft een netwerk van gemeenschapswinkels in heel het land. Daarbij horen nog talrijke activiteiten die werkgelegenheid scheppen: de productie en verkoop van cacao, een solidariteitsfonds, de promotie van de ambachten. MCCH stelt een ruime waaier van diensten ter beschikking van zijn leden: een coöperatieve bankvereniging, technische opleidingen, alfabetiseringscampagnes en acties om de mensen bewust te maken voor duurzame ontwikkeling… MCCH strijdt eveneens voor de erkenning van de rechten van de inheemse volkeren en de gelijkheid van man en vrouw.

De Maquita Cushunchic Tour Operator werd opgericht binnen MCCH met het oog op de ontwikkeling van het eerlijk toerisme. Deze organisatie biedt een ruime waaier van mogelijkheden, van een ontdekkingsdag tot een 22-daagse rondreis door het land. Er zijn ook aangepaste formules voor reizigers geïnteresseerd in natuur, avontuur, lokale cultuur, ontmoetingen met arbeiderscoöperatieven, enz. www.fundmcch.com.ec

PHU PHIANG Phu Phiang is een Thailandse touroperator die gepersonaliseerde reizen aanbiedt aan reizigers met een specifieke belangstelling voor ambachten, kunst of andere culturele tradities.

Phu Phiang stelt een toerisme voor dat direct ten goede komt aan de lokale gemeenschappen. Deze touroperator nodigt de reizigers uit om kennis te maken met de verschillende culturen en volkeren van het koninkrijk. Zo kunnen de toeristen ambachtslieden ontmoeten die zich bezighouden met eerlijke handel, en kunnen ze zelf zien wat de reële impact is van dit soort handel op de rurale gemeenschappen. Zo wil men het ware gelaat van Thailand tonen, wat weinig toeristen te zien krijgen. Phu Phiang vermijdt massatoerisme en geeft de voorkeur aan reizen in kleine groepjes samengesteld uit mensen met gelijke interesses. www.phuphiang.com

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 9

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

De problematiek van de certificering van het eerlijk toerisme Er zijn tal van handvesten, gedragscodes, labels en certificeringen in de toeristische sector. Het probleem is dat de consument door de bomen het bos niet meer ziet. Tal van spelers op de markt grijpen bovendien hun kans om zich naar believen te profileren met het begrip “duurzame ontwikkeling”.

Is een certificering voor eerlijk toerisme noodzakelijk of wenselijk?

De certificering kan een positieve rol spelen als zij leidt tot actieplannen voor een permanente verbetering van de participerende bedrijven.

Een certificering van het eerlijk toerisme vereist de oprichting van gespecialiseerde, onafhankelijke instellingen die geen reizen organiseren (onafhankelijkheid is een absolute voorwaarde voor een reële, objectieve controle).

De opgestelde normen moeten bovendien voldoende streng zijn met het oog op relevantie en geloofwaardigheid. Wat zeker niet altijd het geval is met de huidige labels in de toeristische sector.

Zo zou het label “Green globe 21”, het bekendste certificeringsprogramma op het vlak van verantwoordelijk toerisme, volgens het WWF “meer verwarring scheppen dan duidelijkheid”. Green Globe 21 geeft aan bedrijven de mogelijkheid het logo te gebruiken zodra ze toetreden tot het certificeringsprogramma. Een lichtjes verschillend logo wordt dan toegekend zodra de certificering voltooid is. Het is echter weinig waarschijnlijk dat de consumenten het verschil zien. Van de 500 ondernemingen die het logo “Green Globe 21” voeren zijn er maar 60 die beantwoorden aan de certificeringseisen.21

EEN PROCES IN ONTWIKKELING

Het proces van de uitwerking van het concept van het eerlijk toerisme en de definiëring van de criteria is momenteel nog aan de gang. Het moet worden onderworpen aan de actieve participatie en samenwerking van alle betrokken partijen. Daarbij moet het voorbeeld worden gevolgd van de eerlijke handel, met zowel een praktische als een theoretische benadering. Bovendien moet worden gewerkt aan de toepassing van het concept, maar tegelijkertijd moet men blijven nadenken over de middelen voor een verbetering en preciezere definiëring.22 Voor Françoise El Alaoui “spreekt het vanzelf dat er geen uniek concept bestaat dat in alle gevallen kan worden toegepast. Hoe meer men een concept veralgemeent (vooral de criteria), hoe meer het aan kracht verliest en de toepassing ervan wordt aangetast. Misschien moet men een echte differentiëring overwegen, naargelang van de streek of het specifieke geval (…). Wellicht hebben we nood aan verschillende controle-instellingen, extern, onafhankelijk en transparant, naar gelang het gaat over het Noorden of het Zuiden, de toeristische bedrijven of de staten, het milieu of het erfgoed, de bevolkingen of de territoria..

21 22

Tourism Concern, Fair Trade in Bulletin 2 Corporate, herfst 2000.

Françoise El Alaoui, Le Tourisme Equitable, 2002 Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 10

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Welke instelling kan immers controle uitoefenen op de toepassing van de regels en criteria voor een eerlijk toerisme in zulke uiteenlopende domeinen als de sociologische impact op de bevolkingen, de aantasting van het milieu of de sociale wetten?”.23 Bovendien zijn er nog andere vragen: moet men een certificaat verlenen aan de dienst zelf (de reis) of aan de organisaties of bedrijven die deze dienst organiseren? In de veronderstelling dat de bedrijven worden gecertificeerd: moet het certificaat dan worden verleend aan de organisaties in het Zuiden of in het Noorden? Hoe verloopt de selectie van een derde certificaatverlener? En hoe moeten we de logica van de certificering doorvoeren op het nationale en lokale niveau?24

DE

KWESTIE VAN HET LABEL

Het Belgische Onderzoeks- en informatiecentrum van de verbruikersorganisaties25 wees er onlangs op dat volgens de (Belgische) Raad voor het Verbruik (Advies 334): “Kan als een label worden beschouwd: het kwaliteitspictogram dat: o o

o

o o

een meerwaarde garandeert in vergelijking met de wettelijke beschikkingen; toegekend wordt door een organisme dat onafhankelijk staat ten overstaan van de producent of dienstverstrekker en dat regelmatig een controle vooraf en achteraf uitvoert op de producten of diensten waaraan het label hangt; conform is aan een transparant en officieel door de overheid erkend lastenkohier, en dat onderworpen wordt aan de controle van een organisme dat hiertoe door de overheid geaccrediteerd werd; gemakkelijk herkenbaar en te begrijpen is voor de consument; duidelijk, ondubbelzinnig en precies informeert over de toegevoegde waarde.”

Fair Trade in Tourism South Africa (FTTSA)26 Op het vlak van de certificering van het eerlijk toerisme heeft het Zuiden, voor één keer, een voorsprong op het Noorden. In Zuid-Afrika is er ‘Fair Trade in Tourism South Africa’ (FTTSA), een vereniging die zich richt op het stimuleren en publiceren van voorbeelden van goede praktijken bij Zuid-Afrikaanse dienstverleners inzake eerlijk en verantwoordelijk toerisme.

‘Fair Trade in Tourism’ biedt de garantie dat de bevolking, waarvan de gronden, de natuurlijke rijkdommen, de arbeid, de kennis en de cultuur worden gebruikt in het kader van de toeristische activiteiten, ook voordeel trekken uit de winsten van deze activiteiten.

In 1999 begon de in Londen gevestigde organisatie ‘Tourism Concern’ met de samenstelling van een internationaal netwerk ‘Fair Trade in Tourism’, met als hoofdtaak: de uitwisseling van onderzoekswerk en informatie.

23 24 25 26

Françoise El Alaoui, Le Tourisme Equitable, 2002 PCFE – Plate-Forme française pour le Commerce Equitable http://www.oivo-crioc.org/fr/ http://www.fairtourismsa.org.za/languages/french.html Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 11

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Op 13 juni 2002 werd het label ‘Fair Trade in Tourism SA’ in Zuid-Afrika officieel gelanceerd. Voor de eerste keer in de geschiedenis van de eerlijke handel werd een label voor duurzaam toerisme gecreëerd.

Op 22 oktober 2003 werden de eerste labels uitgereikt aan toeristische dienstverleners.

Het FTTSA-label is het eerste symbool voor eerlijke praktijken in de toeristische industrie.

Dit label wordt toegekend aan toeristische dienstverleners die de volgende regels strikt naleven: • • •

Eerlijke lonen en redelijke arbeidsomstandigheden, eerlijke toeristische praktijken, herverdeling van de winst.

Eerlijke handelspraktijken.

Eerbied voor de rechten van de mens, voor culturen en milieu.

De kandidaten voor het FTTSA-label worden bijvoorbeeld erkend indien zij zich verbinden tot het aankopen van lokale producten, de ontwikkeling van lokale competenties, de ondersteuning op het vlak van gezondheid en de bewustmaking inzake aids; maar ook de opleiding inzake milieu en de ondersteuning van de lokale gemeenschappen.

De toeristische dienstverleners evalueren eerst en vooral zichzelf. Daarna volgt er een evaluatie op de locatie door een onafhankelijke instantie. De resultaten van deze evaluatie worden vervolgens besproken door een raad van deskundigen, die al dan niet het label verleent. Het gebruik van het label wordt nauwkeurig gecontroleerd door een team van de FTTSA, zodat de hoge normen kunnen worden aangehouden.

Respect voor het milieu: geen gemakkelijke zaak Een andere kwestie die moet worden opgelost: het vliegtuig als meest vervuilende transportmiddel.

Kunnen we nog het vliegtuig nemen in het kader van een billijk en solidair toerisme? Getuigt dit van een duurzame aanpak?

Het toerisme is goed voor 60% van het luchtverkeer en zou verantwoordelijk zijn voor 5,3% van de uitstoot van broeikasgassen, terwijl het transport goed is voor ongeveer 90% van dit percentage.

Er wordt geraamd dat het vliegverkeer verantwoordelijk is voor 2 à 3% van het totale verbruik van fossiele brandstoffen in de wereld, en tot 3,5% van het broeikaseffect. Meer dan 80% van deze cijfers zijn voor rekening van de burgerluchtvaart. Volgens de huidige trends zou deze impact nog sterk toenemen en zou het luchttransport een van de snelst groeiende bronnen van de uitstoot van broeikasgassen zijn.27 “Velen denken dat het aansporen van de mensen om vrijwillig minder met het vliegtuig te reizen helemaal geen afdoende resultaten zal opleveren. Daarom gaan er stemmen op voor het invoeren van persoonlijke vliegquota. Iedereen zou dan bijvoorbeeld 3 000 kilometer per jaar mogen vliegen, wat betekent dat men enkele jaren moet sparen om naar de Kaap (Zuid-Afrika) te mogen reizen.”28

Milieuprogramma van de Verenigde Naties en Wereldtoerismeorganisatie, Vers un tourisme durable, guide à l’usage des décideurs, 2006 Imagine, demain le monde, dossier « consommer durable, un acte de résistance aujourd’hui », septemberoktober 2006.

27

28

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 12

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Enkele “eerlijke” touroperators in het Zuiden

AIPC: ASOCIACION PARA LA INTÉGRACION Y PROGRESO DE LAS CULTURAS - BOLIVIË

AIPC is een Boliviaanse v.z.w. die als algemeen doel heeft een beter begrip tot stand te brengen van de verschillende culturen, om zo de culturele waarden te integreren en te verspreiden. Daartoe bevordert deze vereniging de integratie en werkt zij aan vorming, communicatie en dialoog.

AIPC wil aan iedereen de mogelijkheid bieden toegang te krijgen tot educatie en opleiding. De vereniging richt zich vooral tot de jongeren. Ze geeft voorrang aan programma’s in verband met educatie in een interculturele context en activiteiten die bijdragen tot de mobiliteit van de mensen in de wereld. Via haar acties wil de AIPC werken aan een open klimaat, respect voor diversiteit, persoonlijke en sociale ontwikkeling en de creatie van arbeid, zodat de jongeren met meer realiteitszin en enthousiasme de uitdagingen van onze samenleving kunnen aangaan. Essentieel voor deze organisatie is de aandacht voor de kansarme jongeren. Daartoe ontwikkelt zij instrumenten voor de educatie en integratie, waarmee de adolescenten nieuwe horizonten kunnen ontdekken.

AIPC werkte 3 types programma’s uit: een programma voor integratie via de mobiliteit van personen in de wereld; een programma voor integratie via de sociaal-culturele opleiding en een programma voor integratie via de tewerkstelling. In het kader van haar programma voor integratie via de mobiliteit biedt de AIPC aan de jongeren verblijven in het buitenland aan, maar ook vrijwilligerswerk in de gemeenschappen of verblijven waarbij ze talen kunnen leren. De vereniging wil op deze manier de jongeren helpen om zich te ontplooien, de onderlinge communicatie bevorderen en hun leren samen te leven in een sfeer van respect en solidariteit. asogtcon@hotmail.com

ALTERNATIVE TOURISM GROUP - PALESTINA De groep voor alternatief toerisme ATG werd opgericht in 1995. ATG streeft naar de promotie van cultureel toerisme met een humaan karakter in de Palestijnse gebieden. Het doel is een steeds groter publiek aan te trekken en te ontvangen met de hulp van lokale gidsen en Palestijnse infrastructuur.

Het aanbod richt zich tot diverse kerken, reisagentschappen, touroperators en studenten.

ATG heeft zich gespecialiseerd in een toerisme met aandacht voor de historische, culturele, sociale, politieke en religieuze aspecten van het heilig land. De organisatie wil hierbij de klemtoon leggen op een meer geëngageerd toerisme en een sterke verbetering van de kennis van de buitenlandse toeristen.

Aan de groepen reizigers wordt ook aangeboden deel te nemen aan vrijwilligerswerk in Palestijnse NGO’s. Bovendien kan men persoonlijk kennismaken met Palestijnse en Israëlische vertegenwoordigers, om zo een beter begrip te krijgen van de complexe politieke situatie in beide landen. Ten slotte zijn er ook trektochten door de woestijn, om zo een beter idee te krijgen van het bijbelverhaal.

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 13

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Aan de hand van deze acties wil ATG het toerisme naar het heilig land bevorderen. De groep biedt de toeristen de mogelijkheid tot persoonlijke ontmoetingen met de christenen, moslims en joden die in het Palestijnse gebied wonen. Zo hoopt ze bij te dragen tot betere onderlinge contacten, zodat iedereen een beter begrip krijgt van de politieke en spirituele verzuchtingen van alle partijen. Het doel is een verdieping van de kennis van de toeristen over de menselijke consequenties van het Israëlisch-Palestijnse conflict en van het vredesproces in het Midden-Oosten. Zo wordt getracht het christelijk engagement om te vormen tot concrete actie. www.patg.org

APANI DHANI Apani Dhani is een Indiase toeristische dienstverlener, actief in Rajasthan. Een verregaand ecologisch engagement en het streven naar een gezond leven brachten de stichters tot de oprichting van deze organisatie. Apani Dhani stelt uitzonderlijke verblijven voor, met respect voor het milieu en de lokale bevolking. Het aanbod omvat begeleide uitstappen in de streek en activiteiten met begeleiding door de lokale gemeenschappen, zoals kooklessen, initiaties in kunsten en ambachten, taallessen Hindi, enz.

Apani Dhani ontwikkelde een programma op economisch, sociaal en milieugebied met respect voor de lokale gemeenschappen. Zo verbond de organisatie zich ertoe vooral lokale mensen in dienst te nemen en de permanente werkgelegenheid te bevorderen. Ze biedt eerlijke lonen en arbeidsvoorwaarden. De onderneming streeft naar het tot stand brengen van duurzame arbeidsrelaties met de kleine lokale structuren of gezinnen, met het oog op de herverdeling van de inkomsten voortgebracht door het toerisme. Ze spoort de reizigers er toe aan ambachtelijke producten direct bij de producenten te kopen en tracht zelf zoveel mogelijk lokaal aan te kopen.

Apani Dhani ondersteunt plaatselijke ontwikkelingsprojecten. Aan de reizigers wordt een ethische code overhandigd, en er wordt informatie gegeven over de cultuur, de streek, het beleid en de ondersteunende projecten. Apani Dhani informeert en sensibiliseert de reisagentschappen waarmee wordt samengewerkt. De onderneming leidt zelf haar personeel op.

Ze beperkt het aantal deelnemers zodat de ontvangende gemeenschappen niet worden verstoord en de contacten worden bevorderd. Ze biedt ook traditionele maaltijden op basis van biologische producten en maakt gebruik van hernieuwbare energie (zonne-oven, waterverwarming op zonne-energie, fotovoltaïsche zonnepanelen). Ze verzamelt het regenwater, maakt de mensen bewust van de schaarsheid van het water en streeft naar een sterke vermindering van het afval. Ook worden de reizigers aangemoedigd om deel te nemen aan niet vervuilende activiteiten.

Apani Dhani ondersteunt bovendien een lokale NGO met als doel de gemeenschap te dienen via educatie en opleiding van de meest kansarmen. Ze begeleidt workshops en overweegt te starten met een coöperatieve vereniging van lokale ambachtslieden. http://apanidhani.com/french/apani/index.htm

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 14

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

ASSOCIATION DES ORGANISATIONS PAYSANNES - MALI (partner van Tamadi)

PROFESSIONNELLES

De vereniging van professionele landbouwersorganisaties AOPP heeft een sterke vestiging in de streek van Ségou en Mopti, die een bijzonder interessant toeristisch potentieel biedt. De AOPP startte, samen met Tamadi, een project voor landelijk toerisme in deze streken. Zo wil ze bijdragen tot:

de valorisatie van de plattelandscultuur en de cultuur van Mali; de versterking van de culturele en sociale uitwisseling tussen het Noorden en het Zuiden; het genereren van bijkomende inkomsten voor de landbouwers; de verbetering van de habitat en de woonomgeving in een ruraal milieu; de diversifiëring van de financieringsbronnen van de lokale landbouwersorganisaties en de AOPP.

www.tamadi.org www.cnop-mali.org/article.php3?id_article=1

BENIN ECOTOURISM CONCERN Benin Ecotourism Concern is een NGO opgericht in 1999 om de ontwikkeling van het land te bevorderen door de natuurlijke bronnen te benutten voor eco-toeristische doeleinden. De NGO voert acties in de volgende drie belangrijkste domeinen: bijstand-advies inzake ecologische ontwikkeling met behulp van onderzoeken, projectfinancieringen en de oprichting van een aangepast juridisch kader; de planning en het beheer van ecotoeristische sites; en de organisatie van opleidingsprogramma’s. Benin Ecotourism Concern heeft in het bijzonder deelgenomen aan de oprichting van een reservaat voor mona-apen en de installatie van een informatieplatform voor de ambachtelijke sector in West-Afrika.

Benin Ecotourism Concern is erg actief in de bevordering van het toerisme in het land. De NGO biedt reizigers verschillende toeristische rondreizen aan om het land te ontdekken door lange tochten en ontmoetingen met de inwoners.

Deze tochten financieren een deel van de NGO-activiteiten en zijn een bron van inkomsten voor de dorpen.

Benin Ecotourism Concern organiseert ook talrijke activiteiten om de verschillende sites bekend te maken bij de touroperators, de media en het grote publiek. www.ecobenin.org www.ecobenin.org/koussoukoingou

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 15

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

BIOPLANETA Bioplaneta is een nationaal Mexicaans netwerk dat bestaat uit bedrijven, coöperatieve verenigingen, NGO’s en diverse instellingen. Het algemene doel is de bevordering van de duurzame ontwikkeling, de solidariteit en de bescherming en het herstel van het milieu. De organisatie focust vooral op de opleiding van kleine producenten om hen te helpen bij het bewaren van de kwaliteit van de vervaardigde producten op de verschillende markten. Het netwerk werkt ook aan de verdediging van een eerlijke en rechtvaardige handel.

Onlangs begon Bioplaneta met een netwerk van ecotoeristische bedrijven. Het is reeds actief in vijf staten in het zuiden van Mexico en ontwikkelt momenteel zijn activiteiten in de staat Chiapas. De organisatie werkt aan de bevordering van het ecotoerisme als een alternatief middel tot duurzame ontwikkeling van de gemeenschappen. Deze aanpak kan immers heel wat opleveren op economisch, sociaal en ecologisch gebied.

Bioplaneta streeft naar de bescherming van de natuurlijke zowel als culturele rijkdommen en naar een billijke verdeling van de inkomsten, ten einde het levenspeil van de bevolking te verbeteren en de mensen verantwoordelijk te maken voor hun eigen ontwikkeling. Bioplaneta organiseerde onlangs een praktische introductieworkshop ecotoersime om zo de basisprincipes te verduidelijken en de toepassing ervan te bevorderen. http://www.bioplaneta.com/

CEPODRA - PERU CEPODRA is een organisatie opgericht door een groep Shipibo-indianen. Ze wonen op de oevers van de rivier Uyucali in de Peruaanse provincies Uyucali en Loreto. Deze streek heeft een zeer rijke cultuur en een onmetelijke biologische diversiteit. De Shipibo’s zijn technisch onderlegd op het gebied van landbouw, visvangst, sociale communicatie, educatie en geneeskunde. De jonge Shipibo’s kunnen studies volgen in landbouw en visvangst of een officiële toeristische gids worden. Er zijn ook mannen en vrouwen die traditionele ambachtelijke producten maken met authentieke dessins op basis van grondstoffen uit het woud. Het doel van de organisatie is een aanzienlijke verbetering van de levensomstandigheden van de autochtonen.

CEPODRA wil werken aan een ontwikkeling die geen negatieve invloed heeft op het milieu en oog heeft voor de diversiteit van de verschillende volkeren. Men wil ook nieuwe lokale competenties ontwikkelen op het gebied van recht, toerisme, landbouw en visvangst, gezondheidszorg, enz. Het doel is ook een perfectionering van de technieken inzake ambachten en houtbewerking. De organisatie verdedigt eveneens de rechten en de intellectuele eigendom van de inheemse volkeren.

CEPODRA ontwikkelde een programma voor een ruraal, solidair en duurzaam toerisme. De organisatie biedt jongeren verblijven met volledige onderdompeling in de cultuur aan. Het aanbod omvat ook educatieve kampen, thematische rondreizen en avontuurlijk ecotoerisme. De deelnemers kiezen voor participatie en maken zo kennis met de woonomstandigheden, gewoonten, levensstijl en Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 16

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

maaltijden van de gemeenschap. Individuele formules voor logies zijn eveneens beschikbaar. De deelnemers kunnen ook cursussen volgen om de taal te leren. Tijdens het verblijf kunnen zij de ambachtslieden aan het werk zien. De organisatie biedt ook alternatieven wat betreft vrijwilligerswerk en pre-beroepsactiviteiten. Zo kunnen vrijwilligers meewerken aan de bescherming van de rijkdommen en de verbetering van de levensomstandigheden van de inheemse volkeren. http://www.tremembe.unimondo.org/turismo/Download/2006/El_Cepodra_presentaz.pdf

DÉSERT BLEU (MALI ) Désert bleu, een reisagentschap opgericht in 2006 in Mali, concentreert zijn activiteiten op het ontdekken van de levensstijl van de Toeareg. Het agentschap wil toeristen bekend maken met de levensstijl, de cultuur en de tradities van de Toeareg via zijn toeristische rondreizen. Deze activiteiten zorgen ervoor dat de leefomstandigheden van deze bevolkingen verbeteren door een diversificatie van hun activiteiten: Elk jaar worden een vijftigtal toeristen verwelkomd.

Désert bleu maakt 10% van haar opbrengst over aan de organisatie Tilwat « Nouveaux Espoirs ».

Deze organisatie, opgericht door Terya So, La maison des amis (Franse ontwikkelingsorganiatie), wil de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en drinkbaar water vergemakkelijken voor de Toearegbevolkingen uit het noorden van Mali. Er werd reeds een school gebouwd die 28 leerlingen telt. De uitbreiding van de school staat op het programma net als de oprichting van een soort internaat zodat de kinderen ook naar school kunnen wanneer het familiekamp ver van de school is opgesteld. Ook andere projecten worden onderzocht, zoals de aanleg van drinkbare waterputten of de oprichting van een coöperatie voor de aankoop van graangewassen.

Het reisagentschap stelt drie rondreizen door Mali voor die alledrie de levensstijl van de Toearegherders laten ontdekken. De drie rondreizen concentreren zich op de woestijn en de directe omgeving van de Niger-stroom. Het agentschap stelt diverse activiteiten voor (bezoeken, ontmoetingen met ambachtsmensen, …) die de reizigers de kans bieden om zich onder te dompelen in de Toeareg-cultuur. www.desertbleu.net http://teryaso.free.fr/projets.php?cat=3&projet=7

FEKRITAMA (MADAGASCAR) Fekritama is een Madagaskische boerenorganisatie die steun biedt aan kleine producenten, hun producten op de markt brengt en sociale projecten organiseert.

De organisatie heeft een actieplan ontwikkeld, het PASAPA, om landbouwfilières en –coöperaties op te richten (vooral rijst-, maïs- en aardnotenfilières) en de rechten van de producenten te verdedigen. Het actieplan van Fekritama promoot het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, organiseert sensibiliseringscampagnes (over het beleid, aids, …), strijdt tegen corruptie en leidt projecten voor microkredieten, sparen en de capaciteitsopbouw van vrouwen.

MATOR is een ander programma rond plattelandstoerisme ontwikkeld door Fekritama, in samenwerking met Agriterra, een Nederlandse instelling die zich bezighoudt met de vorming van de bevolking en TAMADI dat de reizen op de markt brengt.

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 17

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

MATOR biedt toeristische verblijven en drie rondreizen aan. De verblijven vinden plaats in de herberg van Iarintsena in de regio van de Haute Matsiatra. De rondreizen gaan langs de regio van de Hoge Gronden en van Menabe en laten de reizigers kennismaken met de bewoners en de lokale cultuur.

MATOR werkt zoals een coöperatie: De lokale bevolking beslist over de data en de organisatie van de reizen. www.tamadi.org www.fekritama.mg

GOU.TA.PAN.SOU (BURKINA FASO) GOU.TA.PAN.SOU werd in 2001 opgericht door de bewoners van het dorp Goubré in Burkina Faso om het dorp en de omgeving te ontwikkelen. De belangrijkste doelstellingen van de organisatie zijn: onderwijs, gezondheidszorg en zelfvoorziening van levensmiddelen.

GOU.TA.PAN.SOU werkt samen met de Belgische vzw Afrique au cœur. Door dit partnerschap zijn heel wat projecten kunnen worden verwezenlijkt: de renovatie en uitbreiding van de school, de alfabetisering van de bevolking, het verlenen van microkredieten, de aanleg van een graanmolen, etc.

Uit dit partnerschap is ook een project voor solidair toerisme ontstaan: Er werden tien traditionele hutten gebouwd om de reizigers te ontvangen. De reizen worden georganiseerd van oktober tot maart en bestaan uit zowel een toeristische rondreis als een verblijf van 5 à 6 dagen in Goubré, om de cultuur en de tradities van het dorp te leren kennen. www.afrique-au-coeur.be/voyages.htm

JATARI (ECUADOR) De stichting Jatari werd opgericht door Indiaanse Ecuadoranen uit de Sagura-regio. De stichting promoot de duurzame ontwikkeling van de gemeenschappen met respect voor hun specifieke culturele eigenschappen en voor het milieu. De stichting steunt in het bijzonder het onderwijs en de universitaire vorming van jongeren.

Er wordt momenteel een project voor solidair toerisme opgestart: er werden reeds infrastructuren en een toerismebureau gebouwd en 18 gidsen werden al opgeleid.

De reizen zouden zich moeten concentreren op de ontdekking van de plaatselijke omgeving en cultuur. Daarom steunt Jatari het behoud van de traditionele ambachten en helpt het bij de organisatie van twee traditionele feesten: Kapak raymi en Pawkan raymi. www.tamadi.org

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 18

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

LES COMPAGNONS RURAUX - TOGO “Les compagnons ruraux” is een vereniging opgericht in 2000. Het gaat om een apolitieke organisatie zonder winstoogmerk, die zich bezighoudt met onderzoek en advies. Deze vereniging streeft naar een betere bescherming van de eigen leefomgeving en een optimale integratie van de biodiversiteit in de lokale activiteiten, en dit met het oog op een duurzame ontwikkeling van de gemeenschappen. Zij wil de landelijke bewoners betrekken bij haar acties. Daartoe streeft ze samen met hen naar oplossingen voor de ecologische en sociaal-economische problemen waarmee ze geconfronteerd worden. Ze besteedt een deel van haar middelen aan de bewustmaking van de jongeren, want ze vindt dat de toekomst van de planeet in hun handen ligt. De organisatie wil de armoede bestrijden door de gemeenschappen de grondbeginselen bij te brengen van een individuele en collectieve emancipatie.

De activiteiten van de “compagnons ruraux” concentreren zich op het bewaren van de biodiversiteit, de milieuopvoeding en de duurzame ontwikkeling, maar ook op de ontwikkeling van de landelijke gebieden. Ook de educatie inzake duurzaam toerisme maakt deel uit van het actieterrein. Met het oog hierop organiseert de vereniging internationale stages op het vlak van milieuopvoeding, landbouw, bosbouw, duurzaam toerisme en cultuur. Deze stages zijn bestemd voor alle actoren op het gebied van duurzame ontwikkeling en ook voor buitenlandse studenten die werkervaring willen opdoen in een ontwikkelingsland en willen kennismaken met andere culturen. compagnonsruraux@yahoo.fr MANO A MANO (PERU) Mano a Mano werd in 1993 opgericht om te helpen bij de ontwikkeling van Peru. De organisatie werkt in twee sloppenwijken in de noordelijke voorsteden van Lima: Merced en los Jazmines. Hun belangrijkste activiteiten zijn opleidingen en hulp aan het onderwijs. In elke voorstad werd een bibliotheek en een opvanghuis voor jongeren opgericht. In deze centra kunnen kinderen hun huiswerk komen maken en leren lezen. Er worden ook opleidingen en informatieseminaries georganiseerd voor volwassenen: in 2007 waren er opleidingen over de ambachten, over het respecteren van bepaalde regels in verband met hygiëne, …

Mano a Mano heeft recent ook een apotheek geïnstalleerd waardoor de twee voorsteden nu ook toegang hebben tot gezondheidszorgen.

Mano a Mano zet in al haar activiteiten de deelname en integratie van de plaatselijke bevolking op de eerste plaats: de opvanghuizen en de bibliotheken worden uitgebaat door jongeren uit de wijk in ruil voor de financiering van hun studies.

Mano a Mano verhuurt kamers aan reizigers. De vereniging voor solidaire reizen D.E.P.A.R.T.S heeft in haar toeristische rondreis een overnachting geïntegreerd voorgesteld door Mano a Mano.

Dit opvangsysteem kent een groot succes: de voorspellingen van het aantal reizigers werden overschreden. http://limamam.ifrance.com Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 19

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

MANOS AMIGAS - PERU Manos Amigas is een kleine NGO met als doel de bevordering van de ontwikkeling van sterk achtergestelde landen, de deelname van gemarginaliseerde gemeenschappen aan de sociale en culturele integratie en de bewustmaking van deze gemeenschappen op het vlak van ecologie.

De organisatie is vooral actief in Peru, in de streek van Darién. De bewoners in deze streek behoren tot drie verschillende etnische groepen. Zij voorzien in hun levensonderhoud via landbouw, jacht, visvangst, rivierhandel en ambachten. Er is een groot gebrek aan economische hulpbronnen en de kinderen moeten vaak kilometers lopen om naar school te gaan. De slechte hygiënische omstandigheden zijn een groot probleem. De inwoners zijn voor al hun levensbehoeften (drinkwater, hygiëne, toiletten) aangewezen op de rivier die door de streek stroomt. Het spreekt dan ook vanzelf dat het water en het milieu besmet zijn, wat allerlei risico’s op ziekten met zich meebrengt. De medische voorzieningen zijn er zeer beperkt. Veel vrouwen bevallen zonder medische bijstand omdat de afstand tot de gezondheidscentra te groot is. Er wordt vaker een beroep gedaan op traditionele geneesmiddelen dan op de westerse geneeskunde.

Manos Amigas ondersteunt verschillende projecten in deze streek. De vereniging levert een economische bijdrage aan een project voor de sanering en de bouw van latrines in verschillende gemeenschappen. Het doel van dit project is de verbetering van de hygiënische omstandigheden, het verhinderen van de besmetting van het water en de sanering van het milieu. Manos Amigas ondersteunde eveneens een project voor de ontwikkeling van een onthaalcentrum voor alleenstaande vrouwen. Zij worden immers vaak uitgestoten of achtergelaten en hebben dan ook geen middelen of geen enkele ondersteuning. De leiders van het centrum willen deze jonge vrouwen responsabiliseren, hen helpen bij de opvoeding van hun kinderen, opleiding geven en deze jonge moeders een vak aanleren zodat ze zelf kunnen voorzien in hun behoeften. De organisatie werkte nog mee aan andere projecten: een project voor de opleiding van kleine boeren en veehouders met het oog op de verbetering van hun economische en sociale situatie, een project voor de productie en commercialisering van kippen gericht op de verbetering van de levensomstandigheden van de inheemse vrouwen, de oprichting van bezigheidscentra voor personen met een fysieke handicap, de aanleg van een elektriciteitsnetwerk naar een kleine gemeenschap, een sport- en cultuurproject voor de integratie van marginale jongeren, enz. http://www.manosamigas.org

PAPANGU - ECUADOR Papangu is een Ecuadoriaans reisagentschap gespecialiseerd in communautair ecotoerisme. De organisatie heeft veel ervaring op dit terrein. Ze is een pionier op het vlak van toeristische expedities, met aandacht voor de cultuur, de gewoonten, de traditionele geneeskunde, enz. Ze zet zich in voor de bescherming en de ontwikkeling van het Amazonegebied in Ecuador en wil vooral werken aan Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 20

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

het behoud van de fauna en flora van Pastaza, de streek waar ze actief is. Tegenover de exploitatieeconomie en de vernietiging van de natuur veroorzaakt door de hier gevestigde petroleumindustrie staat het ecotoerisme, dat steeds meer wordt beschouwd als een alternatief voor de lokale ontwikkeling.

De grote nationale en internationale petroleumconcerns vormen een permanente bedreiging voor het milieu en het ecosysteem in deze streek. De milieu-effecten teweeggebracht door deze industrie zijn onomkeerbaar. 1 200 000 hectaren grond werden reeds vernietigd. Daarbij komen nog de chemische besmetting, de uitroeiing van diersoorten, de organische misvormingen, enz. Kinderen en vrouwen worden het meest getroffen door deze vervuiling.

In 2001 kende Papangu de zwaarste ramp in zijn geschiedenis. Een jammerlijke brand waarvan de oorsprong nog steeds onbekend is, vernietigde in enkele uren tijd al het materiaal en de inspanningen van het bedrijf van de voorbije 8 jaar. Het verlies bedroeg meer dan 300 000 dollar. De leiders van Papangu hebben een sterk vermoeden dat het gaat om criminele brandstichting vanwege de petroleumindustrie.

Papangu heeft vandaag nog steeds moeite om deze catastrofe te boven te komen. Daarom doet de organisatie een oproep tot solidariteit en zoekt ze middelen om haar strijd voor de bescherming van het Amazonewoud, zijn inwoners, zijn natuurlijke rijkdommen en zijn erfgoed voort te zetten. Ze wil haar engagement ten overstaan van Amazonië en vooral ten overstaan van de gemeenschappen betrokken bij het ecotoerisme hernieuwen. Ze werkt aan de versterking van het zelfvertrouwen en de eigenwaarde van deze mannen en vrouwen. Zij mogen immers nooit hun recht op leven, vrede en gezondheid opgeven. De organisatie doet er alles aan om de spirituele kracht van deze volkeren te beschermen tegen de bekrompen belangen van multinationale ondernemingen of van de staat. http://www.tourism-watch.org/esp/4esp/4esp.ecoturismo/index.html

RENCONTRES D’AÏT AÏSSA (MAROKKO) De vereniging Kounouz werd in 2003 opgericht om vrouwen te helpen zich te ontwikkelen en integreren in de Marokkaanse samenleving. De vereniging organiseert alfabetiseringslessen en zorgt voor het voorschoolse onderwijs van kinderen jonger dan zes jaar. Ze probeert ook de ambachten (door opleidingen te organiseren) te ontwikkelen en de landbouw en veeteelt te moderniseren: Er wordt momenteel een programma voor de genetische verbetering van de veestapel geïnstalleerd en het gebruik van nieuwe landbouwgronden wordt onderzocht. Kounoz wil tenslotte de inkomsten van de lokale bevolking diversifiëren door het plaatselijke toerisme te ontwikkelen.

De vereniging organiseert in samenwerking met de Belgische organisatie « Rencontres d’Aït Aïssa » reizen van eerlijk toerisme, te voet of per MTB: de reizigers overnachten bij inwoners en kunnen zich dus volledig onderdompelen in de plaatselijke cultuur en het landschap ontdekken. De vereniging organiseert ook kampen voor jeugdbewegingen waardoor jongeren in contact komen met het leven van de plaatselijke bevolkingen. http://www.aitaissa.be

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 21

Fair Trade Centre - Belgische Technische CoĂśperatie

RESEAU DES COMPETENCES SANS FRONTIERES - KAMEROEN RECOSAF is een apolitieke vereniging zonder winstoogmerk die werd opgericht in Kameroen in 1994. Haar doel is de bevordering van het sociaal toerisme en de duurzame ontwikkeling. Ze werkt aan de diversificatie, innovatie en valorisatie van de lokale rijkdommen, zodat het toerisme ten goede kan komen aan de landelijke en stedelijke gemeenschappen.

Deze vereniging houdt zich bezig met de promotie van toerisme en cultuur, de ondersteuning en de organisatie van de ambachtslieden en de bescherming van het cultureel erfgoed. Ze wil tevens de bijencultuur stimuleren en de landbouw steunen. Daarbij wordt een belangrijke plaats Š Echoway toegekend aan de responsabilisering van jongeren en vrouwen. De gebruikte hulpmiddelen zijn informatie, communicatie, opvoeding, bewustmaking, opleiding, technische bijstand, studiewerk en projectontwikkeling.

RECOSAF is lid van BITS, een organisatie die zich inzet voor de verdediging van de rechten op het gebied van vrije tijd, vakantie en toerisme. BITS groepeert verenigingen die actief zijn in meer dan 35 landen. www.recosaf.venez.fr

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 22

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Enkele “eerlijke” touroperators in het Noorden

TOURISME, AUTREMENT De vzw ‘Tourisme, autrement’ verkoopt geen reizen, maar organiseert het ethische en eerlijke Salon ‘Tourisme autrement’, geeft informatie en advies, toont publicaties en geeft een overzicht van de operators die hebben deelgenomen aan de het Salon. De vzw biedt ook opleidingen aan in scholen en op aanvraag van openbare of privéoperatoren. www.tourisme-autrement.be

ALTERVOYAGES Twee verenigingen "Mouvement d'Actions à Travers-Monde" en "Identité Amérique Indienne" slaan de handen in elkaar: hun voorstel is een aanbod van alternatieve reizen langs verschillende culturen. Op het programma voor 2009 staan reizen naar Ecuador, Peru, Argentinië, Guatemala (in samenwerking met de coöperatieve Café Chorti) en de Dominikaanse Republiek. www.altervoyages.org

CROQ’ NATURE Sinds 1994 reeds biedt de vereniging Croq’Nature toeristische diensten aan, gebaseerd op ontdekkingstochten door de woestijn en ontmoetingen met de woestijnbewoners. De eerlijke en billijke verdeling van de inkomsten van het toerisme zorgt voor een aanzienlijke versterking van de cohesie van de gemeenschappen via deze projecten en maakt de bevolking bewust van de problemen. Via deze ethische benadering kan Croq’Nature de authenticiteit van de verblijven bewaren, en tegelijk de dienstverlening van zijn partners professionaliseren. Novethic constateerde de positieve effecten van deze benadering in het zuiden van Marokko.

De wieg van deze eerlijke aanpak van Croq’Nature staat in de Zuid-Marokkaanse stad Zagora. In 1993 ontmoette Jean-Luc Gantheil - directeur en oprichter van de vereniging Croq’Nature – er de familie Azizi. Dit leidde tot een ommekeer in het leven van deze gesedentariseerde nomadenfamilie.

In die tijd was de familie Azizi straatarm en konden de 17 gezinsleden amper overleven. Dankzij het eerlijk toerisme staat de familie nu aan het hoofd van een echte woestijn-kmo, die elk jaar werk bezorgt aan 25 mensen en in het seizoen zelfs 80. “We hebben onze ontwikkeling te danken aan het eerlijk toerisme,” vertelt het gezinshoofd Naji Azizi. “Voor ons gaat het er in essentie om onze bezoekers de kans te bieden de woestijn en de cultuur van de nomaden op optimale wijze te ontdekken. De solidariteit en de herverdeling van de rijkdommen maakte reeds deel uit van onze waarden,” zo voegt hij eraan toe. 29 www.croqnature.com

29

Bron: Pierre-Marie Coupry, Novethic, online sinds: 01/12/2004 Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 23

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

LA ROUTE DES SENS30 La Route des Sens garandeert een eerlijk en solidair toerisme, gebaseerd op ontmoeting en uitwisseling. Zo maakt de reiziger kennis met de rijkdom van cultuur, mens en milieu via een waaier van bestemmingen. Het programma omvat ook ontmoetingen met de begunstigden van de hulpprogramma’s. Zij zelf bepalen, organiseren en begeleiden de ontvangst van de toeristen. Zo ontstaat een directe, eerlijke economie, waarvan de mensen zelf de vruchten plukken. De winst van de organisatie van deze verblijven (ongeveer 10 à 20% van de reiskosten), aangevuld met andere middelen van de vereniging, maken de financiering van de hulpprogramma’s mogelijk.

Bestemmingen: Panama, Marokko, Laos. http://www.rtedsens.org/

ATES, ASSOCIATION POUR UN TOURISME EQUITABLE ET SOLIDAIRE In Frankrijk werd op 30 mei 2007 op initiatief van de UNAT (Union Nationale des Associations de Tourisme) de ATES (Association pour un tourisme équitable et solidaire) opgericht.

Bij de stichtende leden zijn 15 baanbrekende reisverenigingen die zich reeds jaren engageren op het vlak van solidair toerisme, samen met de UNAT, de federatie LVT (Loisirs Vacances Tourisme) en het ‘Plate-Forme du Commerce Equitable’.

Het hoofddoel van de ATES is de ondersteuning, evaluatie en promotie van eerlijke en solidaire toeristische projecten en actoren: een toerisme gebaseerd op overleg en een evenwichtig partnerschap met de lokale bevolkingen, om zo bij te dragen tot de ontwikkeling van de ontvangende streken.

De vereniging staat open voor elke reisorganisatie die beantwoordt aan de criteria voor eerlijk en solidair toerisme opgesteld door de ATES, en ook voor elke organisatie of persoon die in de praktijk deze vorm van toerisme ondersteunt.

Door op nationaal niveau de verschillende touroperators en partnerorganisaties betrokken bij een eerlijk en solidair toerisme te groeperen wordt de ATES een bevoorrechte gesprekspartner. Zo geeft de vereniging, vooral aan het grote publiek, meer duidelijkheid en zichtbaarheid wat betreft deze sterk groeiende sector, zijn reisaanbod en zijn effecten inzake lokale ontwikkeling.

Haar prioritaire acties hebben betrekking op promotie, communicatie en aangepaste maatregelen inzake kwaliteit en controle.

ATES, 8, rue César Franck 75015 PARIJS - Sandrine Bot – s.bot@unat.asso.fr – Tel.: + 33 1 47 83 48 27 www.tourismesolidaire.org

30

http://www.ongd.lu/article.php3?id_article=288 Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 24

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Bijlage 1: enkele definities SOCIAAL TOERISME:

heeft als doel het toegankelijk maken van het toerisme voor zoveel mogelijk mensen; heeft de neiging te evolueren naar vormen van solidair toerisme.

SOLIDAIR TOERISME:

projecten die gericht zijn op een reële lokale ontwikkeling. Ofwel ondersteunt de touroperator de lokale ontwikkelingsprojecten, ofwel dient een deel van de prijs van de reis voor de financiering van een rehabilitatie- of sociaal project.

Hierbij ligt de nadruk op:

- de bewustmaking van de reizigers en de voorbereiding van de reis, - de mogelijkheden tot contact met de lokale bevolking: ontmoetingen, culturele activiteiten, overnachting bij de bewoners; - de milieuproblematiek: bewustmaking en responsabilisering van de reizigers, afvalbeheer, beheer van hulpbronnen; - betrokkenheid bij een of meer lokale ontwikkelingsprojecten bepaald door de gastbevolking; - de lokale economische voordelen.31 EERLIJK TOERISME: gebaseerd op het model van de eerlijke handel, met het accent op de eerlijke vergoeding van de producenten in het Zuiden, de participatie van de gastgemeenschap en een democratische besluitvorming. De winsten van deze activiteiten moeten voor het grootste deel ten goede komen van de lokale gemeenschap en verdeeld worden tussen de leden van de autochtone bevolking.

TOERISME OF ETHISCH TOERISME: bevordert sociaal een ecologisch meer respectvolle praktijken bij de traditionele toeristische dienstverleners, door de nadruk te leggen op de sociale verantwoordelijkheid van de ondernemingen en de ontwikkeling van correctieve acties, maar ook de bewustmaking van de toeristen.

VERANTWOORDELIJK

de internationale vereniging voor ecotoerisme TIES definieert ecotoerisme als “verantwoordelijke reis in de natuur met behoud van het milieu en ondersteuning van het welzijn van de lokale personen.” Ecotoerisme of groen toerisme duidt op een ecologisch toerisme met als hoofddoel het genieten van de natuur, de landschappen of bijzondere soorten. De activiteit moet leiden tot de bewustwording van de noodzaak tot bescherming van het natuurlijk en cultureel kapitaal.32 ECOTOERISME:

RURAAL TOERISME (landelijke verblijven, vakantie op de boerderij, gastenkamers): er ontstaat een nauwe relatie tussen de vakantiegangers en de bewoners, met als doel een betere wederzijdse uitwisseling en begrip. Deze activiteit vormt een bijkomende inkomstenbron voor landbouwbedrijven of landelijke gebieden.33 DUURZAAM TOERISME: de wereldtoerismeorganisatie geeft een complete definitie van duurzaam toerisme, en wijst daarbij op de noodzaak om alle vormen van toerisme duurzaam te maken. Deze instelling omschrijft duurzaam toerisme in vrij eenvoudige bewoordingen als: “Toerisme dat ten volle rekening houdt met de huidige en toekomstige economische, sociale en ecologische impact, waarbij wordt voldaan aan de behoeften van de bezoekers, de professionals, het milieu en de gastgemeenschappen.”

Ritimo, Cdtm34, 2005 http://fr.wikipedia.org 33 Réseau Eco-consommation, le tourisme sous toutes ses coutures 31

32

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 25

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

Bijlage 2: handvest voor eerlijk toerisme34 Reizen is het ideale middel om de contacten en het wederzijdse begrip tussen diverse volkeren te bevorderen. Het biedt mogelijkheden voor de ontplooiing van de reiziger zowel als van de gastheer/vrouw op persoonlijk, cultureel en economisch gebied. De middelen moeten daarbij op eerlijke wijze ten goede komen aan de gastbevolkingen en bijdragen tot de duurzame ontwikkeling van het gastgebied.

DE PRINCIPES VAN HET EERLIJK TOERISME Door de ontwikkeling van het massatoerisme en de promotie van de “packages”, waarbij alles inbegrepen is, evolueerde de reiziger sterk naar een consumptietoerist. Deze “merchandising” van reizen heeft echter veel negatieve effecten. Zo is er vandaag een kleine, zeer machtige groep van Westerse touroperators. Zij leggen hun regels en prijzen op, en vaak ook hun marketingnormen, aan de gastlanden en de lokale dienstverleners, zowel als aan hun klanten. Het toerisme biedt op die manier geen mogelijkheid meer om directe relaties aan te gaan tussen mannen en vrouwen van verschillende culturen, wat kan bijdragen tot het ontstaan van een meer solidaire wereld, waarbij de bevolkingen van de gastlanden de kans krijgen hun cultuur te valoriseren en bij te dragen tot een duurzame ontwikkeling. Integendeel, het toerisme wordt steeds meer een winstmachine voor enkele grote bedrijven. Deze onrechtvaardige trend versterkt de relaties overheerser/overheerste, vormt ze om tot een banaal gegeven en biedt weinig ruimte voor een benadering met respect voor de culturele diversiteit en de vaak kwetsbare sociale en natuurlijke evenwichten. In deze context en onder druk van de opgelegde regels en normen zien we twee fenomenen. Enerzijds geven de meest benadeelde kleine lokale dienstverleners zich over aan een ongebreidelde onderlinge concurrentie, waarbij ze het niveau van hun producten verlagen, met betreurenswaardige gevolgen voor zichzelf zowel als voor hun omgeving (sociaal, economisch, ecologisch, cultureel). Anderzijds hebben de bevolkingen veel moeite om handelsruimtes en gesprekspartners te vinden voor de ontwikkeling van een toerisme dat hen respecteert en helpt bij het opbouwen van een waardig bestaan.

Uitgaande van deze vaststellingen hebben de ondertekenaars van dit handvest voor een eerlijk toerisme als hoofddoel : de samenwerking met de gastgemeenschappen, de dienstverleners en de reizigers, met het oog op het behoud van hun waardigheid en hun autonomie in het kader van ontmoetingen en uitwisselingen, waarbij ze zelf zin en waarde geven aan hun handelingen.

In dit kader werken de operatoren van het eerlijk toerisme vooral samen met lokale dienstverleners (op de plaats van de reis). Zij respecteren de sociale en culturele waarden van hun omgeving en houden bij hun economische activiteiten zo veel mogelijk rekening met de criteria voor duurzame ontwikkeling (afhankelijk van hun manoeuvreerruimte).

Het eerlijk toerisme werkt tegelijkertijd aan de bevordering van een verantwoordelijk gedrag bij de reizigers, in het bijzonder via een specifieke bewustmaking voor de geldende principes.

DEFINITIE VAN EERLIJK TOERISME Eerlijk toerisme is een geheel van activiteiten en diensten aangeboden door toeristische operatoren aan verantwoordelijke reizigers, uitgewerkt door de ontvangende autochtone gemeenschappen (of toch minstens grotendeels in samenwerking met hen). Deze gemeenschappen nemen op overheersende wijze deel aan de evolutie van deze activiteiten (mogelijkheid tot aanpassing, 34

Handvest opgesteld door het Plate-forme française du commerce équitable Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 26

Fair Trade Centre - Belgische Technische Coöperatie

heroriëntering, stopzetting). Ze nemen ook in sterke mate deel aan het permanente beheer ervan (met een maximale beperking van de tussenpersonen die de principes van het eerlijke toerisme niet naleven). De sociale, culturele en financiële opbrengsten van deze activiteiten moeten in grote mate ten goede komen aan de lokale gemeenschap en eerlijk worden verdeeld onder de leden van de autochtone bevolking.

DE VERBINTENISSEN VAN DE ACTOREN VAN EERLIJK TOERISME De diverse actoren van dit circuit van eerlijk toerisme, in het bijzonder de organisaties die zorgen voor de promotie en de verkoop van de producten, kunnen worden beschouwd als actoren van eerlijk toerisme indien zij minstens de volgende verbintenissen naleven: 1/ Partnerschap 1a/ In de visie van het solidair toerisme is er een langetermijn-partnerschap tussen de gastgemeenschappen, de lokale dienstverleners en de organisaties die instaan voor de promotie en de verkoop van verblijven. Zij valoriseren de specifieke inbreng van elke partij, met een optimale integratie van de sociale en ecologische kosten.

1b/ Zij verdelen op eerlijke wijze onder elkaar de vruchten van hun activiteiten, die in complementariteit worden uitgeoefend.

2/ Overlegstructuur 2a/ Alle ontvangende partijen moeten worden geraadpleegd over de toeristische ontwikkelingsprojecten (met inbegrip van de ter plaatse wonende gemeenschappen die niet direct betrokken zijn bij de toeristische activiteiten in hun gebied), en dit voorafgaand aan de opstelling van de overeenkomsten voor de levering van de diensten. Daarbij moeten minstens de sociale basisrechten worden gerespecteerd (conventie van de Internationale Arbeidsorganisatie), alsook elke gebruikelijke lokale reglementering die meer bescherming biedt aan de werknemers.

2b/ De bepaling van de prijzen van de diensten, in het bijzonder de vergoeding van de dienstverleners, is onderworpen aan een proces van eerlijke onderhandelingen, met integratie van de naleving van de regels van de eerlijke concurrentie ten aanzien van de lokale dienstverleners. Daarbij is een aangepast voorschot, of zelfs een volledige voorafbetaling ten voordele van de lokale dienstverlener mogelijk, indien deze niet beschikt over voldoende bedrijfskapitaal om zelf de kosten verbonden aan de dienstverlening te dekken.

3/ Lokale ontwikkeling 3a/ De voorgestelde lokale toeristische activiteiten moeten zodanig worden geconcipieerd en beheerd dat ze direct bijdragen tot de duurzame ontwikkeling van de gastgemeenschappen en gastgebieden.

3b/ De winsten die het gevolg zijn van deze toeristische activiteiten, in het bijzonder die van de organisaties voor promotie en verkoop, worden grotendeels opnieuw geïnvesteerd in lokale ontwikkelingsacties onder het beheer van de gastgemeenschappen.

4/ Transparantie 4a/ De transparantie wat betreft de besluitvorming, de financiële transacties en de algemene boekhouding voor alle activiteiten is een essentieel kenmerk van het eerlijk toerisme. Deze transparantie biedt alle ontvangende partijen de kans effectief deel te nemen aan de besprekingen en geldt als een bekrachtiging van de eerlijkheid van de beslissingen.

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 27

Fair Trade Centre - Belgische Technische CoĂśperatie

4b/ Deze transparantie omvat ook kwalitatief hoogwaardige informatie voor de toeristen voorafgaand aan hun verblijf. Het gaat hierbij zowel om een realistische beschrijving van de inhoud van de voorgestelde diensten (toeristische marketing gebaseerd op de “verkoop van een droom� aan de toerist is uit den boze) als om een bewustmaking voor de bijzondere benadering van het eerlijk toerisme.

4c/ Ten slotte moet deze algemene transparantie de controle mogelijk maken van de verbintenis van alle actoren tot het leveren van een eerlijke toeristische activiteit. Deze controle kan worden uitgevoerd door elke persoon of instelling extern aan de organisatie.

5/ Verantwoordelijke reizigers De reiziger die kiest voor deze vorm van toerisme is een verantwoordelijke consument; hij is zich ervan bewust dat zijn houding en zijn handelingen ter plaatse voor de gastbevolking zowel een factor van ontwikkeling als een element van destabilisatie kunnen zijn. Bijgevolg verbindt hij zich ertoe af te zien van elke houding of interventie die de sociale, culturele en ecologische evenwichten van de gastgemeenschappen kunnen verstoren en hun ontwikkelingsdynamiek kunnen dwarsbomen.

In het bijzonder ziet hij af van elke gift en directe interventie ter plaatse die niet vallen onder de controle van de leiders van de gastgemeenschappen.

Eerlijk en solidair toerisme : een voorbeeld van eerlijke handel in de dienstensector. 28