Tap san 2011

TRONG SOÁ NAØY

TOÅ CHÖÙC THÖÏC HIEÄN TS-BSCKII.NGUYEÃN KHAÉC MINH BSCKI.HUYØNH THÒ MINH NGUYEÄT

BIEÂN TAÄP BSCKII.VOÕ VAÊN QUANG BS.TRAÀN QUYÙ PHI CN.PHAÏM THÒ THU HAØ

TRÌNH BAØY CN.VUÕ HAÏ LONG

ÑÒA CHÆ LIEÂN LAÏC Email: quang@cdytqn.edu.vn phi@cdytqn.edu.vn halong@cdytqn.edu.vn thuha@cdytqn.edu.vn SOÁ ÑAËC BIEÄT KYÛ NIEÄM 50 NAÊM THAØNH LAÄP TRÖÔØNG

- Lôøi ngoû - BSCKI. Huyønh Thò Minh Nguyeät......................................................3 - Coi troïng coâng taùc phoøng choáng ma tuùy, teä naïn xaõ hoäi trong hoïc sinh-sinh vieân Nhaø tröôøng - Nguyeãn Thoï................................................................................4 - Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp quaûn lyù nhaèm naâng cao chaát löôïng ñoäi nguõ giaûng vieân Nguyeãn Tieán Long........................................................................................ 7 - Coâng taùc Ñoaøn, phong traøo thanh nieân tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây - Nguyeãn Vuõ Hoàng..........................................................12 - Nhö moät lôøi tri aân - HQL........................................................................15 - Tuoåi treû tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam vôùi “Naêm Thanh Nieân” Leâ Thò Kim Ngaân.......................................................................................... 16 - Sô löôïc veà quaù trình phaùt trieån giaùo duïc ñaïi hoïc Vieät Nam - Hoà Thò Thöôøng............................................................................................19 - Nhöõng tieàn thaân cuûa ngoâi tröôøng hoâm nay - Huyønh Vaên Sôn.................22 - Kyù öùc thôøi gian... - Nguyeãn Ñình Tuaán...................................................24 - Lòch söû phaãu thuaät caét gan - Voõ Vaên Quang............................................25 - Baøn veà ñieàu trò noäi khoa loeùt daï daøy taù traøng chöa bieán chöùng hieän nay - Nguyeãn Ñình Tuaán........................................................................................ 30 - Rubella vaø thai ngheùn - Nguyeãn Thò Ngoïc Loan .....................................33 - Mieân man mieàn nhôù... HB.....................................................................35 - Ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng - Leâ Thò Bích Ngoïc................................ 36 - Ngoâi tröôøng mô öôùc - Traàn Thò Thu Phöông........................................... 37 - Moät thôøi ñeå nhôù - Leâ Thò Bích Lan........................................................ 38 - Hoài öùc veà maùi tröôøng y ngaøy aáy - Ñoaøn Vaên Thaønh................................ 41 - Caûm ôn Thaày Coâ vì taát caû nhöõng gì Thaày Coâ ñaõ daønh cho em - Nguyeãn Thò Löïu.............................................................................................43 - Vaøi suy nghó cuûa ngöôøi daïy ngheà ñieàu döôõng - Nguyeãn Thò Lieãu ..............44 - DDFAO - PRO Mediscan M - Heä thoáng kyõ thuaät hieän ñaïi trong thaêm doø chöùc naêng vaø saøng loïc chaån ñoaùn - Ñoã Thaønh Phöông............................. 46 - Qui taéc reøn noùi Tieáng Anh löu loaùt - Phaïm Thò Thu Haø.............................48 - Thöïc phaåm chuyeån gen - Trình Lieân Vy.................................................50 - Chuyeán ñoø - Nguyeãn Thò Ñan Phöôïng....................................................51 - Döï phoøng hen pheá quaûn vaø phöông tieän döï phoøng - Nguyeãn Thò Thanh Taâm .............................................................................................................52 - Xöa vaø nay - Ñinh Lyù............................................................................ 53 - Tìm Hieåu beänh Tay-Chaân-Mieäng ôû treû em - Huyønh Vaên Sôn................... 54 - CERASORB ® M - Söï tieán boä an toaøn trong phaãu thuaät xöông - Nguyeãn Cöï...................................................................................................57 - Giaùo duïc söùc khoûe beänh nhaân nhoài maùu cô tim -Leâ Thò Dung................. 58 - GOUT - Caùch phaùt hieän vaø ñieàu trò theo Y hoïc coå truyeàn - Buøi Thò Kim Thoa.......................................................................................... 60 - Toâi ñi daïy - Phaïm Thò Töôøng Lieân......................................................63 - Moät soá yeáu toá khôûi phaùt gaây ñau ñaàu Migraine - Khöông Minh Tuyeát........64 - Thuoá c uoá n g daï n g Vieâ n Suû i : Phaû i thaä n troï n g khi duø n g - Phan Thò Myõ Linh.........................................................................................66 - Beùo phì ôû treû em - Nguyeãn Thò Thanh Taâm................................................... 67 - Giôùi thieäu moät soá loaøi saùn môùi phaùt hieän taïi Vieät Nam - Nguyeãn Thanh Quang....................................................................................69 - Nhöõng chöõ vieát taét thoâng duïng trong thuaät ngöõ Tieáng Anh chuyeân ngaønh y Phaïm Thò Töôøng Lieân....................................................................................73 - Dieâu boâng döôïc lieäu - Hoà Thò Than.........................................................81 - Ñöøng neân noùi “khoâng yeâu voäi”! - Cao Thò Hueâ........................................82 - Boå sung saét vaø acid folic tröôùc khi mang thai - Hoà Thò Lieân.....................83 - Chaêm soùc beänh nhaân sau tai bieán maïch maùu naõo taïi nhaø - Leâ Thò Dung.........84 - Beänh tieåu ñöôøng vaø caùch phoøng ngöøa - Ñoaøn Phöôùc Hoàng......................86 - Tröôøng Y teá Quaûng Nam - Cao Thò Hueâ...................................................88 - Baïn hieåu gì veà ngöôøi ñieàu döôõng? - Leâ Thò Thanh Vaân.............................88 - Tuoåi maõn kinh - Giai ñoaïn bieán ñoåi lôùn cuûa phuï nöõ - Hoà Thò Thanh...........89 - Moät soá khaùc bieät giöõa tieáng Anh-Anh vaø tieáng Anh-Myõ - Phaïm Thò AÂu... 92 - Vieát veà tröôøng Y teá Quaûng Nam - Löông Vaên Nhô................................... 93 - Veà moät söï hieåu laàm thuaät ngöõ “prospective” - Phaïm Thò Thu Haø....................94

HOÄP THÖ

Thôøi gian qua, BBT taäp san Sinh hoaït khoa hoïc ñaõ nhaän ñöôïc nhieàu baøi vieát cuûa caùc thaày giaùo, coâ giaùo, CBVC nhaø tröôøng. Do khuoân khoå trang in coù haïn, nhöõng baøi vieát chöa ñöôïc ñaêng treân taäp san laàn naøy, BBT seõ ñaêng trong nhöõng soá tieáp theo. BBT xin chaân thaønh caûm ôn söï ñoùng goùp baøi vieát cuûa quyù thaày coâ giaùo, CBVC nhaø tröôøng.

Baøi vieát xin göûi veà theo ñòa chæ email: quang@cdytqn.edu.vn, phi@cdytqn.edu.vn, halong@cdytqn.edu.vn hoaëc thuha@cdytqn.edu.vn

Nhaân dòp leã kyû nieäm 50 naêm thaønh laäp tröôøng, khaùnh thaønh tröôøng môùi, ñoùn nhaän Huaân chöông Ñoäc laäp haïng III, UÛy ban nhaân daân tænh Quaûng Nam gaén bieån coâng trình chaøo möøng 15 naêm taùi laäp tænh. Thay maët Ban Giaùm hieäu nhaø tröôøng, quyù thaày coâ giaùo, caùn boä vieân chöùc, hoïc sinh - sinh vieân tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam gôûi lôøi caûm ôn chaân thaønh ñeán quyù vò laõnh ñaïo tænh, laõnh ñaïo caùc caáp, caùc ngaønh ñaõ quan taâm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi vaø giuùp ñôõ nhaø tröôøng veà moïi maët, cuøng vôùi söï noã löïc phaán ñaáu cuûa caùc theá heä thaày coâ giaùo, caùn boä coâng chöùc, hoïc sinh - sinh vieân 50 naêm qua, Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñaõ tröôûng thaønh veà moïi maët.

Nhaân dòp naøy Nhaø tröôøng toå chöùc bieân taäp cuoán Taäp san ñaëc bieät goàm nhöõng baøi vieát chuyeân moân cuõng nhö nhöõng baøi hoài kyù, nhöõng kyû nieäm veà maùi tröôøng xöa, nhöõng ngaøy thaùng gian nan khoå cöïc, nhoïc nhaèn vaø anh duõng qua bao theá heä.

Theá heä ngaøy nay tieáp böôùc cha anh trong coâng taùc ñaøo taïo caùn boä y teá cho tænh Quaûng Nam vaø caùc tænh trong khu vöïc Mieàn Trung vaø Taây Nguyeân nguyeän seõ giöõ vöõng truyeàn thoáng cuûa Tröôøng anh huøng, giöõ vöõng danh hieäu cao quyù nhaø nöôùc ñaõ trao taëng cho Tröôøng.

Trong quaù trình bieân taäp cuoán taäp san ñaëc bieät naøy chaéc chaén khoâng traùnh khoûi nhöõng sô suaát vaø thieáu soùt, kính mong quyù ñoäc giaû thoâng caûm vaø löôïng thöù.

Ban Bieân taäp kính giôùi thieäu cuoán Taäp san ñaëc bieät naøy ñeán vôùi quyù vò ñaïi bieåu vaø ñoäc giaû gaàn xa.

Traân troïng!

PHOÙ HIEÄU TRÖÔÛNG BSCKI.HUYØNH THÒ MINH NGUYEÄT

Cn. Nguyeãn Thoï

TS-BSCKII. Nguyeãn Khaéc Minh - Hieäu tröôûng Nhaø tröôøng, nhaän côø thi ñua xuaát saéc trong phong traøo quaàn chuùng toaøn daân BVANTQ cuûa Boä Coâng an.

N

hieàu naêm qua, teä naïn ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi ôû nöôùc ta dieãn ra raát phöùc taïp vaø coù chieàu höôùng gia taêng, nguy hieåm hôn, teä naïn naøy ñaõ phaùt trieån nhanh choùng trong taàng lôùp thanh nieân, len loûi vaøo hoïc ñöôøng vaø gaây ra nhöõng hieåm hoïa khoân löôøng cho ñoái töôïng HSSV. Thoáng keâ cho thaáy trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ñoái töôïng nghieän ma tuùy ñang coù xu höôùng “treû hoùa” ngaøy caøng nhieàu vaø nhaèm vaøo giôùi HSSV, nhöõng ngöôøi chöa coù vieäc laøm oån ñònh.

Nöôùc ta hieän coù tôùi hôn 30 trieäu HSSV! con soá ñoù ñuû noùi leân yù nghóa quan troïng cuûa coâng taùc phoøng, choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi hoïc ñöôøng ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi.

Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñoùng treân ñòa baøn 2 phöôøng An Xuaân vaø An Myõ thuoäc trung taâm thaønh phoá Tam Kyø; HSSV cuûa tröôøng chuû yeáu ôû tænh Quaûng

4

Nam, ngoaøi ra coøn moät soá tænh, thaønh trong caû nöôùc, vôùi soá löôïng vaø qui moâ lôùn, hieän nay coù treân 2700 HSSV. Ñoái töôïng HSSV raát ña daïng, phöùc taïp, phaàn lôùn HSSV ôû ngoaïi truù (treân 80%) neân raát khoù khaên trong vieäc theo doõi, quaûn lyù HSSV ngoaøi giôø leân lôùp. Tuy HSSV ñoâng, nhöng trong nhöõng naêm qua ña soá HSSV ñeàu coù yù thöùc töï giaùc trong quaù trình hoïc taäp vaø reøn luyeän, tham gia tích cöïc vaøo caùc hoaït ñoäng chung cuûa Nhaø tröôøng nhö: Hoaït ñoäng veà giaùo duïc chính trò- tö töôûng, hoaït ñoäng giaùo duïc truyeàn thoáng, xaõ hoäi töø thieän, giao löu, keát nghóa; hoäi thi tìm hieåu veà ma tuyù, HIV/AIDS... Noäi boä HSSV trong Nhaø tröôøng luoân coù tinh thaàn ñoaøn keát, töông thaân töông trôï, cuøng phaán ñaáu hoïc taäp, reøn luyeän toát, maëc duø vôùi nhieàu thaønh phaàn toân giaùo vaø saéc toäc khaùc nhau (4 toân giaùo vaø 14 saéc toäc). Khoâng coù nhöõng bieåu hieän

chöùng toû söï yeáu keùm veà chaáp haønh yù thöùc toå chöùc, kyû luaät vaø nhöõng yeâu caàu veà reøn luyeän ñoái vôùi HSSV; khoâng coù bieåu hieän maát ñoaøn keát, chia reõ noäi boä, khoâng coù HSSV xeáp loaïi haïnh kieåm yeáu. Trong nhöõng naêm qua, nhôø coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc veà taùc haïi cuûa ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi ñöôïc thöïc hieän toát ñaõ mang laïi keát quaû toát trong coâng taùc phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi. Trong nhieàu naêm qua, nhaø tröôøng chöa phaùt hieän, cuõng nhö caùc cô quan ban ngaønh khaùc chöa phaùt hieän tröôøng hôïp naøo laø HSSV cuûa nhaø tröôøng nghieän hay taøng tröõ, vaän chuyeån, buoân baùn ma tuùy. Ñeå coù ñöôïc ñieàu ñoù, tröôùc heát laø do: - Coâng taùc quaûn lyù HSSV; coâng taùc phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi vaø baûo veä an ninh traät töï luoân ñöôïc nhaø tröôøng coi troïng. Vaøo ñaàu caùc naêm hoïc, Nhaø tröôøng ñaõ thaønh laäp Ban chæ ñaïo coâng taùc phoøng, choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi; thaønh laäp ñoäi côø ñoû (ñoäi töï quaûn) trong HSSV goùp phaàn gìn giöõ moâi tröôøng sö phaïm toaøn dieän trong nhaø tröôøng.

- Haèng naêm nhaø tröôøng toå chöùc coù hieäu quaû vaø nghieâm tuùc “Tuaàn sinh hoaït coâng daân HSSV” theo chæ ñaïo cuûa Boä Giaùo duïc - Ñaøo taïo. Theo ñoù, nhaø tröôøng ñaõ môøi caùc giaûng vieân, baùo caùo vieân coù kinh nghieäm tham gia giaûng daïy vaø baùo caùo caùc chuyeân ñeà theo quy ñònh cuûa

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Boä Giaùo duïc & Ñaøo taïo, trong ñoù coù caùc chuyeân ñeà veà ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi... Qua ñoù, nhaèm naâng cao nhaän thöùc cuûa HSSV veà ñöôøng loái, chuû tröông cuûa Ñaûng; chính saùch, phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc; naâng cao yù thöùc traùch nhieäm coâng daân, hieåu roõ quyeàn lôïi, nghóa vuï cuûa HSSV tröôùc khi böôùc vaøo naêm hoïc môùi. Ñaëc bieät, nhaø tröôøng ñaõ laøm toát coâng taùc chæ ñaïo, toå chöùc cho HSSV kyù cam keát “Noùi khoâng vôùi ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi”. Ñeå traùnh “cam keát hình thöùc”, nhaø tröôøng thaønh laäp caùc toå, CLB phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi; caùc toå, CLB naøy naém baét thoâng tin, tình hình dieãn bieán tö töôûng trong HSSV, giaùm saùt HSSV caù bieät.

- Caùc ñoaøn theå trong nhaø tröôøng toå chöùc toát caùc hoaït ñoäng giaùo duïc chính trò tö töôûng vaø thöôøng xuyeân theo doõi vieäc cam keát cuûa HSSV. Ñoàng thôøi toå chöùc toát phong traøo thi ñua chuû ñoäng thöïc hieän coâng taùc baûo veä an ninh traät töï, phoøng choáng toäi phaïm; phoøng choáng ma tuùy, teä naïn xaõ hoäi trong HSSV nhaø tröôøng.

- Thöôøng xuyeân cuûng coå toå baûo veä, phaân coâng nhieäm vuï cuï theå vaø ñöôïc trang bò caùc phöông tieän hoã trôï ñeå thuaän lôïi trong luùc laøm nhieäm vuï.

- Toå chöùc nghieâm tuùc cho HS-SV hoïc taäp quaùn trieät caùc vaên baûn phaùp qui cuûa caùc caáp, caùc luaät vaø caùc vaên baûn höôùng daãn lieân quan ñeán coâng taùc phoøng, choáng toäi phaïm, phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi...Chuû ñoäng toå chöùc toát vieäc giaùo duïc veà neáp soáng, hoïc taäp, laøm vieäc coù kyû cöông; giaùo duïc giaù trò cuoäc soáng

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

vaø kyõ naêng soáng cho HSSV. Thöïc hieän toát phong traøo "Daân chuû, kyû cöông, tình thöông vaø traùch nhieäm” trong nhaø tröôøng.

- Phaùt huy toát qui cheá daân chuû taïi cô sôû, nhaø tröôøng ñaõ trieån khai roäng raõi nhieàu thuøng thö goùp yù vaø nhieàu keânh thoâng tin khaùc, thoâng qua ñoù ñeå naém baét caùc thoâng tin chung veà tröôøng, trong ñoù coù thoâng tin veà HSSV vaø ñaëc bieät toá giaùc nhöõng caù nhaân coù haønh vi sai traùi. Töø ñoù, giuùp Nhaø tröôøng laøm toát coâng taùc giaùo duïc ñoái vôùi HSSV cuõng nhö CBVC. Ñoái vôùi HSSV ngoaïi truù, nhaø tröôøng ñaõ lieân heä chaët cheõ vôùi caùc toå chöùc thuoäc ñòa baøn daân cö vaø coù sô ñoà quaûn lyù HSSV ñeán taän nôi ôû cuûa HSSV ngoaïi truù, khi HSSV thay ñoåi choã ôû phaûi ñöôïc ñaêng kyù vaø baùo caùo vôùi phoøng Coâng taùc HSSV ñeå tieän vieäc quaûn lyù, theo doõi vaø kieåm tra giaùm saùt HSSV khi caàn; cuoái moãi hoïc kyø ñeàu coù xaùc nhaän cuûa ñòa phöông ñoái vôùi HSSV veà chaáp haønh quy ñònh taïi nôi cö truù ñeå laøm cô sôû xeùt ñieåm reøn luyeän. Coâng vieäc naøy ñöôïc thöïc hieän thöôøng xuyeân nhaèm kòp thôøi phaùt hieän, ngaên ngöøa ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi trong HSSV. - Thöïc hieän coâng taùc baûo ñaûm an ninh chính trò, traät töï an toaøn xaõ hoäi theo Quyeát ñònh soá 46/2007/QÑ-BGDÑT ngaøy 20 thaùng 8 naêm 2007 cuûa Boä tröôûng Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo vaø Thoâng tö lieân tòch soá 34/2009/TTLTBGDÑT-BCA, ngaøy 20 thaùng 11 naêm 2009 cuûa Boä Giaùo duïc-Ñaøo taïo vaø Boä Coâng an, veà vieäc Höôùng daãn phoái hôïp thöïc hieän coâng taùc baûo ñaûm an ninh, traät töï taïi caùc cô sôû giaùo duïc thuoäc heä thoáng quoác daân. Nhaø tröôøng ñaõ

cuøng coâng an xaây döïng quy cheá phoái hôïp thöïc hieän coâng taùc baûo ñaûm an ninh, traät töï trong Nhaø tröôøng. Qua ñoù, Nhaø tröôøng ñaõ thöôøng xuyeân laøm toát vieäc phoái hôïp cuøng ñòa phöông nôi nhaø tröôøng ñöùng chaân trong vieäc phoái hôïp quaûn lyù HSSV vaø phoái hôïp haønh ñoäng khi coù söï coá xaûy ra laøm maát an ninh, traät töï, an toaøn xaõ hoäi thoâng qua vieäc giuùp ñôõ, trao ñoåi, cam keát vaø phoái hôïp trong coâng taùc ñaûm baûo an ninh, traät töï vaø phoøng choáng toäi phaïm; phoøng choáâng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi.

- Thoâng qua caùc buoåi chaøo côø, giao ban ñaàu thaùng nhaø tröôøng ñaõ kòp thôøi bieåu döông khen thöôûng CBVC, HSSV ñaõ coù thaønh tích xuaát saéc trong phong traøo Baûo veä an ninh traät töï; phoøng choáng toäi phaïm, ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi trong tröôøng vaø treân ñòa baøn, ñoàng thôøi cuõng nhaéc nhôû vaø chaán chænh caùc haønh vi chöa ñuùng trong HSSV. Nhìn chung, tình hình chính trò, tö töôûng luoân oån ñònh, khoâng coù nhöõng bieåu hieän hoaëc bieán ñoäng lôùn veà tö töôûng trong HSSV. Caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi töø thieän, giaùo duïc truyeàn thoáng khoâng ngöøng ñöôïc phaùt huy, thöïc hieän toát coâng taùc phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi trong nhaø tröôøng; keát hôïp chaët cheõ giöõa nhaø tröôøng vaø coâng an ñòa phöông trong vieäc giaùo duïc HSSV. Chính vì vaäy, ñaõ mang laïi hieäu quaû giaùo duïc cao.

Vôùi nhöõng keát quaû nhö ñaõ neâu treân, töø naêm 2001 ñeán naêm 2010, Nhaø tröôøng lieân tuïc ñöôïc Boä Coâng an taëng Côø ñôn vò daãn ñaàu vaø Baèng khen coâng nhaän thaønh tích xuaát saéc trong phong

5

traøo Quaàn chuùng Baûo veä ANTQ vaø Toång cuïc An ninh cuõng ñaõ khen thöôûng Löïc löôïng Baûo veä.

Nguyeân nhaân gia taêng teä naïn ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi trong tröôøng hoïc ôû nöôùc ta coù theå nhaän thaáy moät phaàn laø do nhöõng khuyeát ñieåm veà quaûn lyù, giaùo duïc cuûa 03 truï coät laø: gia ñình, nhaø tröôøng vaø xaõ hoäi ñoái vôùi HSSV. Nhieàu thanh nieân con nhaø khaù giaû nhöng thieáu söï quaûn lyù, giaùo duïc cuûa gia ñình ñaõ bò boïn toäi phaïm loâi keùo vaøo con ñöôøng nghieän ngaäp vaø buoân baùn ma tuyù. Maët khaùc, do moät boä phaän lôùp treû coù loái soáng thöïc duïng, höôûng thuï, löôøi bieáng laïi muoán coù nhieàu tieàn ñeå tieâu xaøi ñaõ tham gia buoân baùn, vaän chuyeån caùc chaát ma tuyù vì lôïi nhuaän; moät soá thieáu hieåu bieát coäng vôùi söï toø moø neân ñaõ thöû ma tuyù vaø nghieän. Ñeå laøm toát coâng taùc phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi trong thôì gian ñeán, nhaø tröôøng ñeà ra moät soá giaûi phaùp nhö sau: Moät laø: Tieáp tuïc laøm toát coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc baèng nhieàu hình thöùc phong phuù, ña daïng vaø sinh ñoäng, laøm cho HSSV chuû ñoäng traùnh xa ma tuyù.

Laøm toát coâng taùc giaùo duïc truyeàn thoáng, loøng töï troïng, giaùo duïc giaù trò cuoäc soáng vaø kyõ naêng soáng cho HSSV. Moãi caùn boä, giaûng vieân phaûi luoân trôû thaønh taám göông saùng cho HSSV noi theo.

Hai laø: Taêng cöôøng giaùo duïc vaø thöïc hieän neà neáp kyû cöông, neáp soáng vaên hoaù, vaên minh trong nhaø tröôøng. Naém baét vaø xöû lyù thoâng tin kòp thôøi, chaán chænh kòp thôøi caùc haønh vi sai phaïm vaø giaùo duïc HSSV caù bieät.

Ba laø: Tieáp tuïc laøm toát coâng

6

Khen thöôûng CBVC-HSSV ñaït thaønh tích xuaát saéc trong phong traøo BVAN traät töï trong Nhaø tröôøng.

taùc vieäc toå chöùc cho HSSV kyù cam keát “Noùi khoâng vôùi ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi”. Môû roäng hoäp thö “goùp yù” ñeå kòp thôøi toá giaùc, phaùt hieän caùc haønh vi coù bieåu hieän sai phaïm ñeå quaûn lyù, giuùp ñôõ HSSV tieán boä.

Boán laø: Loàng gheùp chöông trình phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi vaøo“tuaàn sinh hoaït coâng daân HSSV” ñaàu caùc naêm hoïc, vaøo caùc chöông trình hoïc chính khoaù vaø ngoaïi khoaù. Kòp thôøi khen thöôûng caù nhaân, taäp theå ñaït thaønh tích xuaát saéc trong coâng taùc phoøng choáng toäi phaïm, ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi trong nhaø tröôøng.

Naêm laø: Ngoaøi vieäc tuyeân truyeàn giaùo duïc, caùc ñoaøn theå nhaø tröôøng thöôøng xuyeân toå chöùc caùc hoaït ñoäng boå ích, thieát thöïc vaø laønh maïnh ñeå loâi cuoán ñoâng ñaûo HSSV. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng nhö “tìm hieåu luaät phoøng choáng ma tuyù”, “thi tieåu phaåm phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi”, “vaên ngheä toaøn daân phoøng choáng ma tuyù”... giuùp caùn

boä, giaûng vieân, HSSV coù nhaän thöùc hieåu bieát saâu saéc veà teä naïn naøy.

Saùu laø: Thaét chaët moái quan heä giöõa nhaø tröôøng, gia ñình vaø chính quyeàn ñòa phöông ñeå laøm toát coâng taùc giaùo duïc HSSV, ngaên ngöøa caùc teä naïn trong HSSV khoâng ñeå caùc phaàn töû xaáu loâi keùo, duï doã HSSV. Baûy laø: Thöïc hieän toát quy cheá phoái hôïp giöõa nhaø tröôøng vaø coâng an ñòa phöông, qua ñoù ñònh kyø toå chöùc sô keát, ñaùnh giaù, laøm toát coâng taùc thi ñua khen thöôûng, ñoäng vieân nhöõng taäp theå vaø caù nhaân coù thaønh tích ñaáu tranh phoøng choáng ma tuyù, teä naïn xaõ hoäi.

Nhaø tröôøng nhaän thaáy raèng vieäc laøm toát coâng taùc ngaên ngöøa, ñaáu tranh phoøng choáng teä naïn ma tuyù seõ khoâng chæ taùc ñoäng tích cöïc ñeán ñoái töôïng HSSV cuûa tröôøng maø coøn goùp moät phaàn taùc ñoäng tích cöïc tôùi vieäc phoøng, choáng ma tuyù vaø teä naïn khaùc trong xaõ hoäi./.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

N

guoàn nhaân löïc laø nhaân toá quyeát ñònh ñeán khaû naêng caïnh tranh, chaát löôïng ñaøo taïo vaø söï phaùt trieån nhanh, beàn vöõng cuûa Nhaø tröôøng. Ñeå phaùt trieån nguoàn nhaân löïc coù chaát löôïng nhaèm ñaùp öùng chöùc naêng, nhieäm vuï ñaøo taïo caàn phaûi coù nhieàu giaûi phaùp ñoàng boä, trong ñoù coù coâng taùc quaûn lyù nhaèm naâng cao chaát löôï n g ñoä i nguõ giaû n g vieâ n (ÑNGV) cuûa Nhaø tröôøng. Vôùi nhaän thöùc ñoù, ngay töø khi môùi ñöôïc thaønh laäp naêm 2006 treân cô sôû tröôøng Trung hoïc Y teá Quaûng Nam, theo Quyeát ñònh soá 408/QÑ-BGD&ÑT, ngaø y 24 thaùng 01 naêm 2006 cuûa Boä tröôûng Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, Ñaûng uûy, Ban Giaùm hieäu Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñaõ coù nhieàu giaûi phaùp thieát thöïc nhaèm

naâng cao chaát löôïng ÑNGV cuûa tröôøng vaø ñaõ ñaït ñöôïc moät soá thaønh töïu ñaùng ghi nhaän, ñoù laø: Toång soá caùn boä, giaûng vieân cuûa tröôøng hieân nay laø: 113 ngöôøi, trong ñoù: Giaûng vieân 90 ngöôøi, chieám tyû leä 80%, nhaân vieân: 23 ngöôøi, chieám tyû leä 20%; trình ñoä sau ñaïi hoïc laø 19 ngöôøi, chieám tyû leä 17%; trình ñoä ñaïi hoïc: 55 ngöôøi, chieám tyû leä 49%, trình ñoä khaùc 16 ngöôøi, chieám tyû leä 14 %.

Soá giaûng vieân tham gia coâng taùc quaûn lyù (tröôûng phoù caùc khoa, phoøng, boä moân laø 24 ngöôøi, chieám tyû leä 21%). Haàu heát, (ÑNGV) cuûa tröôøng vöõng vaøng veà baûn lónh chính trò, trình ñoä chuyeân moân, nghieäp vuï cao, phaåm chaát ñaïo ñöùc trong saùng, luoân trau doài vaø thöïc haønh y ñöùc, chaáp haønh ñuùng, ñaày ñuû moïi chuû tröông, ñöôøng loái cuûa Ñaûng,

chính saùch phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc, göông maãu trong coâng taùc giaûng daïy, coù tinh thaàn töông thaân töông aùi vaø ñoaøn keát noäi boä cao. Ñaëc bieät, Ban Giaùm hieäu, laõnh ñaïo caùc phoøng khoa, boä moân cuûa Nhaø tröôøng coù trình ñoä sau ñaïi hoïc vaø ñaïi hoïc chuyeân ngaønh vöõng vaøng, naêng ñoäng, coù taàm nhìn, coù yù thöùc trong coâng vieäc vaø töï hoaøn thieän baûn thaân cao, coù moái quan heä coâng taùc toát vôùi caùc ñôn vò y teá trong tænh, luoân hoaøn thaønh toát caùc nhieäm vuï ñöôïc giao, Ñaûng boä Nhaø tröôøng hieän coù 03 chi boä tröïc thuoäc vôùi 30 ñaûng vieân, chieám treân 25% toång soá caùn boä, giaûng vieân trong Nhaø tröôøng.

Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc nhö treân, hieän nay Nhaø tröôøng cuõng gaëp phaûi nhöõng khoù khaên nhaát ñònh, nhö:

Ths. Nguyeãn Tieán Long

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

7

ÑNGV coøn thieáu, ñaëc bieät laø ÑNGV chuyeân ngaønh Y - Döôïc, ÑNGV tuoåi ñôøi coøn treû, nghieäp vuï sö phaïm trong coâng taùc giaûng daïy chöa nhieàu, thieáu chuyeân gia gioûi cho caùc ngaønh ngheà ñaøo taïo môùi cuûa tröôøng,. .. Thöïc traïng treân do nhieàu nguyeân nhaân khaùch quan vaø chuû quan. Ñeå giaûi quyeát nhöõng khoù khaên neâu treân ngoaøi söï quan taâm cuûa caùc caáp, caùc ngaønh, ñoøi hoûi Nhaø tröôøng caàn ñeà ra moät soá giaûi phaùp nhö sau: 1. Naâng cao taàm nhaän thöùc cuûa ÑNGV Nhaän thöùc laø cô sôû ñeå haønh ñoäng, do ñoù caàn naâng cao nhaän thöùc veà vai troø, vò trí cuûa ÑNGV cuõng nhö taàm quan troïng cuûa vieäc phaùt trieån vaø naâng cao chaát löôïng ÑNGV cuûa tröôøng trong tình hình hieän nay. Ñaây laø giaûi phaùp caáp thieát nhaèm goùp phaàn xaây döïng vaø phaùt trieån ÑNGV veà moïi maët ñeå taïo ra söï thoáng nhaát trong nhaän thöùc vaø haønh ñoäng.

Vì vaäy, Ñaûng uûy, Ban giaùm hieäu Nhaø tröôøng caàn ñöa ra nhöõng chuû tröông, Nghò quyeát vaø nhöõng hoaït ñoäng thieát thöïc, phuø hôïp cho töøng hoïc kyø, töøng naêm hoïc. Toå chöùc caùc Hoäi nghò chuyeân ñeà baøn veà coâng taùc xaây döïng vaø naâng cao chaát löôïng ÑNGV cuûa tröôøng ñeå moïi ngöôøi ñöôïc tham gia baøn baïc, theå hieän yù kieán cuûa mình treân tinh thaàn daân chuû, töï giaùc, goùp phaàn tìm ra bieän phaùp toát nhaát ñeå thöïc hieän.

Toå chöùc tuyeân truyeàn saâu roäng baèng nhieàu hình thöùc linh hoaït, phuø hôïp, nhaèm toân vinh ngheà nghieäp, toân vinh nhaø giaùo, qua ñoù naâng cao nhaän thöùc, yù thöùc

8

traùch nhieäm cuûa moïi thaønh vieân trong coâng taùc xaây döïng, phaùt trieån vaø naâng cao chaát löôïng ÑNGV cuûa tröôøng nhaân caùc ngaøy leã lôùn, nhö ngaøy thaày thuoác Vieät Nam 27/02, ngaøy nhaø giaùo Vieät Nam 20/11.

2. Laøm toát coâng taùc xaây döïng quy hoaïch, keá hoaïch phaùt trieån ÑNGV Quy hoaïch ÑNGV laø noäi dung quan troïng coù taàm quyeát ñònh ñaûm baûo cho coâng taùc caùn boä ñi vaøo neàn neáp, chuû ñoäng, coù taàm nhìn xa, ñaùp öùng nhieäm vuï tröôùc maét vaø laâu daøi. Ñeà aùn quy hoaïch ÑNGV laø baûn luaän chöùng khoa hoïc veà coâng taùc phaùt trieån ñoäi nguõ, goùp phaàn xaùc ñònh höôùng ñi cuûa Nhaø tröôøng, laø cô sôû khoa hoïc vaø thöïc tieãn cho vieäc laäp keá hoaïch ñaøo taïo, boài döôõng ÑNGV, ñoàng thôøi laø cô sôû ñieàu khieån, ñieàu chænh hoaït ñoäng quaûn lyù, laõnh ñaïo cuûa Nhaø tröôøng. Vieäc xaây döïng vaø quy hoaïch ÑNGV phaûi caên cöù vaøo Ñeà aùn quy hoaïch vaø chieán löôïc phaùt trieån chung cuûa Nhaø tröôøng. Treân cô sôû Ñeà aùn veà coâng taùc caùn boä, phoøng Toå chöùc - Haønh chính tham möu cho Hieäu tröôûng cuï theå hoùa Ñeà aùn baèng keá hoaïch tuyeån duïng, ñaøo taïo, boài döôõng ÑNGV cho töøng naêm hoïc, töøng giai ñoaïn vaø phaûi ñöôïc coâng khai hoùa, daân chuû hoùa ñeå moïi ngöôøi chuû ñoäng tham gia vaø thöïc hieän. Caàn coù söï öu tieân ñeán ÑNGV nhaèm ñaûm baûo nhieäm vuï tröôùc maét vaø chuù troïng xaây döïng ñoäi nguõ cho ñònh höôùng phaùt trieån laâu daøi. Trong quaù trình thöïc hieän keá hoaïch treân phaûi kieân quyeát traùnh tình traïng “ñaùnh troáng boû duøi”, quy

hoaïch moät ñöôøng laøm moät neûo, laøm ñeán ñaâu tính ñeán ñaáy. Song cuõng caàn coù caùch laøm meàm deûo, linh hoaït vöøa ñaûm baûo muïc tieâu tröôùc maét laïi ñaûm baûo thöïc hieän ñöôïc chieán löôïc laâu daøi. Trong quaù trình trieån khai toå chöùc thöïc hieän neân thöôøng xuyeân kieåm tra, ñaùnh giaù, kieåm chöùng thöïc tieãn ñeå coù bieän phaùp ñieàu chænh boå sung kòp thôøi nhaèm naâng cao hieäu quaû thöïc hieän.

3. Ñaûm baûo Cheá ñoä chính saùch vaø quyeàn lôïi veà vaät chaát, tinh thaàn Hieän taïi, ñôøi soáng cuûa ÑNGV tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam noùi chung coøn gaëp nhieàu khoù khaên, möùc thu nhaäp thaáp so vôùi nhöõng ngöôøi coù cuøng naêng löïc, trình ñoä nhöng coâng taùc ôû lónh vöïc kinh teá - xaõ hoäi khaùc, ñieàu ñoù ñaõ laøm aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán tö töôûng, tình caûm cuõng nhö taâm huyeát vôùi ngheà cuûa ÑNGV, töø ñoù nhöõng heä luïy keùo theo ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán chaát löôïng ñaøo taïo. Do vaäy, vieäc xaây döïng vaø thöïc hieän toát caùc cheá ñoä, chính saùch ñoái vôùi ÑNGV coù yù nghóa heát söùc quan troïng, ñoøi hoûi Nhaø tröôøng caàn tieáp tuïc nghieân cöùu vaø hoaøn thieän caùc vaên baûn quy ñònh veà cheá ñoä, chính saùch coù tính neàn taûng vaø vaän duïng moät caùch meàm deûo, linh hoaït vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa ñôn vò nhö: cheá ñoä coâng taùc ñoái vôùi ÑNGV, ñònh möùc lao ñoäng cuûa nhaø giaùo, caùc quy ñònh veà quaûn lyù chuyeân moân, ñaûm baûo toát caùc quyeàn lôïi vaät chaát, tinh thaàn cho ÑNGV nhö tieàn löông, tieàn thöôûng, phuï caáp, cheá ñoä thanh toaùn vöôït giôø, ñieàu kieän

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

laøm vieäc, cheá ñoä nghæ ngôi do Nhaø nöôùc quy ñònh. Ñaëc bieät ñoái vôùi coâng taùc thi ñua - khen thöôûng caàn phaûi ñöôïc chuù troïng vaø ñaûm baûo thaät söï coâng baèng.

Maët khaùc, Nhaø tröôøng caàn coù cheá ñoä hoã trôï vaø khen thöôûng kòp thôøi cho nhöõng ngöôøi ñaït thaønh tích cao trong hoïc taäp, nghieân cöùu khoa hoïc, boài döôõng naâng cao trình ñoä chuyeân moân, nghieäp vuï, traùnh tình traïng bình quaân chuû nghóa trong hoaït ñoäng khen vaø thöôûng cuõng nhö caùc quyeàn lôïi khaùc.

4. Ñaøo taïo naâng cao trình ñoä cho ÑNGV Ñaây laø moät nhieäm vuï chính trò heát söùc quan troïng, ñaøo taïo naâng cao trình ñoä cho ÑNGV laø nhaèm xaây döïng ÑNGV ñaûm baûo ñuû veà soá löôïng, hôïp lyù veà cô caáu vaø chuaån veà chaát löôïng. Vì theá, vieäc naâng cao trình ñoä chuyeân moân, naêng löïc sö phaïm vaø phaåm chaát ñaïo ñöùc nhaø giaùo ñeå töøng böôùc tieán ñeán ñaït tyû leä veà soá ÑNGV coù trình ñoä sau ñaïi hoïc theo quy ñònh cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo caàn ñöôïc ñaëc bieät chuù yù.

Muoán vaäy phaûi baét ñaàu töø vieäc löïa choïn caùc giaûng vieân thích hôïp cöû ñi hoïc sau ñaïi hoïc, theo chuyeân ñeà, muõi nhoïn baèng nhieàu hình thöùc. Qua ñoù, ñöa phong traøo hoïc taäp, boài döôõng, nghieân cöùu khoa hoïc trong Nhaø tröôøng vaøo neàn neáp, xem ñaây laø moät nhieäm vuï taát yeáu, baét buoäc ñoái vôùi ÑNGV, laø phöông tieän cô baûn, quan troïng ñeå naâng cao trình ñoä, naêng löïc moïi maët cho ÑNGV nhaát laø naêng löïc hoaït ñoäng thöïc tieãn. Ngoaøi vieäc töï boài döôõng chuyeân moân, nghieäp vuï, Nhaø

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

tröôøng caàn coù keá hoaïch ñaøo taïo, boài döôõng cho ñoäi nguõ naøy veà nghieäp vuï sö phaïm ñeå giuùp hoï vöõng vaøng vaø töï tin hôn trong coâng taùc giaûng daïy cuûa mình. Ñeå thöïc hieän keát hoaïch treân, Nhaø tröôøng caàn xaây döïng loä trình, thôøi gian cho moãi chöùc danh vaø saép xeáp nguoàn nhaân löïc thay theá ñeå khoâng aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng daïy vaø hoïc cuûa tröôøng trong thôøi gian cuûa giaûng vieân ñi ñaøo taïo boài döôõng. Ñoái vôùi nhöõng giaûng vieân treû, coù ñieàu kieän Nhaø tröôøng neân ñònh höôùng cho hoï ñöôïc theo hoïc theo chöông trình daøi haïn taäp trung, coøn vôùi nhöõng ngöôøi chöa coù ñieàu kieän hoaëc gaëp nhieàu khoù khaên thì neân ñònh höôùng cho hoï hoïc theo hình thöùc taïi chöùc hoaëc boài döôõng ngaén haïn...

5. Naâng cao naêng löïc sö phaïm Naêng löïc sö phaïm cuûa ÑNGV tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam nhìn chung coøn yeáu hôn so vôùi naêng löïc chuyeân moân ngheà.

Vì vaäy, vieäc boài döôõng naâng cao veà nghieäp vuï sö phaïm cho ÑNGV laø vieäc laøm heát söùc caàn thieát.

Hieäân nay, maëc duø hôn 90% ÑNGV cuûa tröôøng ñaõ qua caùc lôùp boài döôõng nghieäp vuï sö phaïm baäc I, baäc II, sö phaïm Y hoïc.

Song ñeå ÑNGV coù nghieäp vuï sö phaïm vöõng vaøng giaûng daïy ôû moät tröôøng Y hoïc, ñoäi nguõ naøy caàn ñöôïc reøn luyeän, tieáp tuïc boài döôõng baèng caùc hình thöùc nhö: Tham gia caùc lôùp taäp huaán, hoäi thaûo chuyeân ñeà do Nhaø tröôøng toå chöùc. Beân caïnh ñoù, Nhaø tröôøng neân môøi caùc Giaùo sö, chuyeân gia ñaàu ngaønh. .. veà lónh vöïc naøy töø

caùc Vieän, tröôøng Ñaïi hoïc... ñeán taäp huaán, boài döôõng, caäp nhaät kieán thöùc chuyeân moân, phöông phaùp giaûng daïy cho ÑNGV cuûa tröôøng. Maët khaùc, caùc Giaùo sö, chuyeân gia naøy coù theå döï caùc giôø giaûng cuûa giaûng vieân Nhaø tröôøng ñeå töø ñoù coù höôùng boå sung, ñieàu chænh, goùp yù nhöõng öu khuyeát cuûa moãi giôø giaûng, qua ñoù giuùp cho ÑNGV cuûa tröôøng naém vöõng caùc phöông phaùp giaûng daïy, nhaèm goùp phaàn naâng cao hieäu quaû vaø chaát löôïng giaûng daïy cho ÑNGV cuûa tröôøng.

6. Naâng cao naêng löïc ngoaïi ngöõ vaø öùng duïng coâng ngheä thoâng tin trong quaù trình daïy vaø hoïc Nöôùc ta ñang ôû thôøi kyø môû cöûa hoäi nhaäp, hôïp taùc vôùi nhieàu nöôùc. Nhieàu nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi quan taâm ñeán lónh vöïc giaùo duïc vaø y teá. Do ñoù, ÑNGV phaûi coù trình ñoä ngoaïi ngöõ vöõng vaøng ñeå ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu tuyeån choïn thuoäc caùc ñeà aùn ñaøo taïo caùn boä khoa hoïc kyõ thuaät taïi nöôùc ngoaøi. Hôn nöõa, ngoaïi ngöõ laø coâng cuï ñeå hoïc taäp vaø khai thaùc taøi lieäu nöôùc ngoaøi nhaèm caäp nhaät neàn Y hoïc tieân tieán cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Vì vaäy, vieäc môû caùc lôùp boài döôõng ngoaïi ngöõ, Nhaø tröôøng caàn chuû ñoäng coù keá hoaïch toå chöùc cho ÑNGV tieáp xuùc vôùi caùc chuyeân gia nöôùc ngoaøi, ñi tham quan, thöïc taäp ôû nöôùc ngoaøi nhaèm naâng cao trình ñoä ngoaïi ngöõ vaø taêng cöôøng hieåu bieát veà chuyeân moân. Maët khaùc, Nhaø tröôøng caàn quan taâm ñeán vieäc phaùt trieån, öùng duïng coâng ngheä thoâng tin vaøo hoaït ñoäng

9

daïy vaø hoïc, taïo ra moâi tröôøng giaùo duïc mang tính töông taùc cao chöù khoâng chæ ñôn thuaàn laø thaày giaûng, troø nghe; thaày ñoïc, troø cheùp, nhö vaäy seõ khích leä cuõng nhö taïo ñieàu kieän ñeå hoïc sinh - sinh vieân chuû ñoäng tìm kieám tri thöùc, saép xeáp hôïp lyù quaù trình töï hoïc. Do vaäy, ñoøi hoûi moãi ÑNGV phaûi söû duïng thaønh thaïo maùy vi tính vaø khai thaùc thoâng tin treân maïng, xaây döïng ñöôïc caùc baøi giaûng ñieän töû, söû duïng ñöôïc caùc phaàn meàm quaûn lyù ñaøo taïo vaø quaûn lyù beänh vieän. Ñeå laøm toát nhieäm vuï aáy, yeâu caàu ñaët ra vaø ñoøi hoûi Nhaø tröôøng, ngoaøi vieäc ñoäng vieân, khuyeán khích cuõng caàn baét buoäc ÑNGV thöïc hieän vieäc töï boài döôõng, naâng cao trình ñoä tin hoïc nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu ñaøo taïo trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa hieäân ñaïi hoùa.

7. Taêng cöôøng cô sôû vaät chaát, trang thieát bò daïy hoïc phuïc vuï cho hoaït ñoäng daïy vaø hoïc Ñoåi môùi coâng taùc quaûn lyù veà cô sôû vaät chaát, trang thieát bò vaø phöông tieän daïy hoïc coù yù nghóa quan troïng trong vieäc naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng chuyeân moân, nghieäp vuï cuûa ÑNGV. Beân caïnh vieäc ñaàu tö ñaày ñuû, phuø hôïp thieát bò ñoà duøng daïy hoïc, thì vieäc ñaàu tö vaø naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa thö vieän cuõng caàn ñöôïc chuù troïng. Bôûi leõ, ñaây laø nôi cung caáp thoâng tin, taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ñoïc phaùt trieån toaøn dieän, ñaëc bieät laø tö duy saùng taïo, goùp phaàn giuùp Nhaø tröôøng hoaøn thaønh söï nghieäp ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc, boài döôõng nhaân taøi cho ñaát nöôùc. Do ñoù, thö vieän caàn

10

ñaùp öùng ñaày ñuû veà saùch giaùo khoa, giaùo trình, saùch tham khaûo chuyeân ngaønh phuø hôïp vôùi ngaønh ngheà ñaøo taïo cuûa Nhaø tröôøng. Maët khaùc, thö vieän caàn ñöôïc boå sung nguoàn thoâng tin töø caùc baùo caùo khoa hoïc, baùo caùo ngoaïi khoùa theo chuyeân ñeà,...

Voán taøi lieäu phaûi ña daïng vaø phong phuù veà theå loaïi, ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu söû duïng cuûa ngöôøi duøng. Vì theá, beân caïnh saûn phaåm thoâng tin truyeàn thoáng nhö: heä thoáng muïc luïc, caùc baûn thö muïc,... Vieäc phaân coâng caùn boä thö vieän gioûi veà chuyeân moân, nghieäp vuï, saùng taïo trong coâng taùc thö vieän, coù keá hoaïch cuï theå trong xaây döïng caùc saûn phaåm thoâng tin vaø dòch vuï thoâng tin thö vieän phuø hôïp vôùi yeâu caàu vaø coù tính oån ñònh cao nhö: cô sôû döõ lieäu, aán phaåm toång quan cuõng nhö dòch vuï thoâng tin môùi phuïc vuï theo cheá ñoä hoûi ñaùp, cheá ñoä choïn loïc hoäi thaûo khoa hoïc, noùi chuyeän chuyeân ñeà, dòch vuï tra cöùu thoâng tin qua maïng nhaèm naâng cao chaát löôïng toaøn dieân cho caû ÑNGV vaø hoïc sinh - sinh vieân.

8. Hieåu bieát veà kinh teá xaõ hoäi Do nhöõng ñaëc thuø ngheà nghieäp neân moät soá giaûng vieân ít quan taâm ñeán vaán ñeà kinh teá - xaõ hoäi (KT-XH) daãn ñeán haïn cheá nhaän bieát veà vaán ñeà naøy, keå caû nhöõng noäi dung lieân quan maät thieát vôùi ngheà nghieäp cuûa mình.

Ngaøy nay, trong thôøi kyø Coâng nghieäp hoùa - Hieän ñaïi hoùa, hoäi nhaäp neân kinh teá theá giôùi ñoøi hoûi ÑNGV caàn phaûi hieåu bieát veà kinh teá thò tröôøng, ñoàng thôøi naém

chaéc quy luaät vaän ñoäng cuûa noù ñeå thích öùng vôùi neàn kinh teá thò tröôøng; cuøng vôùi kinh teá thò tröôøng, kinh teá tri thöùc ñang hình thaønh vaø phaùt trieån, noùi chung ÑNGV caàn ñöôïc boài döôõng ôû nhieàu lónh vöïc ñeå hieåu bieát ñöôïc toaøn dieän. Muoán vaäy, Nhaø tröôøng caàn taêng cöôøng lieân heä vôùi cô quan chöùc naêng, phaán ñaáu 6 thaùng moät laàn toå chöùc noùi chuyeän thôøi söï veà KT-XH, caùc chuû tröông chính saùch cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc vaø söï phaùt trieån coâng taùc Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo,...

Toå chöùc caùc cuoäc thi tìm hieåu nhaân caùc ngaøy leã lôùn veà caùc lónh vöïc nhö: kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi... cuûa ñòa phöông, ñaát nöôùc, khu vöïc vaø treân theá giôùi, qua ñoù khuyeán khích ÑNGV taïo quyõ thôøi gian ñeå theo doõi, caäp nhaät thoâng tin, nhaèm naâng cao tinh thaàn yeâu nöôùc, yeâu ngheà, chuû ñoäng reøn luyeàn, phaán ñaáu ñeå ñaït chuaån möïc cuûa ngöôøi giaûng vieân, töø ñoù seõ taïo nieàm tin cho hoïc sinh - sinh vieân, bôûi leõ nieàm tin laø cô sôû hình thaønh tính tích cöïc cho tuoåi treû, vaø hoïc taäp saùng taïo hôn.

9. Quan taâm vaø laøm toát coâng taùc tuyeån duïng, thu huùt vaø phaân coâng nhieäm vuï Coâng taùc tuyeån duïng ÑNGV phaûi theo ñuùng quy trình, keá hoaïch. Caùc nguoàn ñoái töôïng caàn tuyeån choïn laø nhöõng sinh vieân naêm cuoái, caùc hoïc vieân ñang hoïc sau ñaïi hoïc cuûa caùc tröôøng Ñaïi hoïc, ñuùng chuyeân ngaønh, coù nguyeän voïng muoán trôû thaønh giaûng vieân cuûa tröôøng sau khi toát nghieäp vaø caùc ñoái töôïng laø caùn boä y teá coù trình ñoä ñaïi hoïc, sau ñaïi

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

hoïc ñang coâng taùc taïi cô sôû y teá neáu hoï thaät söï mong muoán trôû thaønh caùn boä giaûng daïy chính thöùc hoaëc kieâm nhieäm cuûa tröôøng (Nhaø tröôøng caàn coù chính saùch thu huùt caùn boä thích hôïp).

Toå chöùc phaân coâng ÑNGV môùi ñöôïc tuyeån duïng vaøo caùc khoa, boä moân thích hôïp vôùi trình ñoä chuyeân moân ñöôïc ñaøo taïo. Cuøng vôùi coâng taùc tuyeån choïn vaø phaân coâng nhaân löïc, vieäc ñaøo taïo vaø boài döôõng ñeå coù ÑNGV theo töøng chuyeân ngaønh caàn ñöôïc xem laø moät hoaït ñoäng then choát cuûa toå chöùc Nhaø tröôøng. Hoaït ñoäng tuyeån choïn, ñaøo taïo vaø boài döôõng nguoàn nhaân löïc ñuùng höôùng seõ quyeát ñònh raát lôùn ñeán chaát löôïng ñaøo taïo vaø khaúng ñònh vò trí cuûa Nhaø tröôøng. Vì raèng, khi coù ñöôïc moät cô caáu toå chöùc hôïp lyù seõ laø cô sôû ñeå xaây döïng Nhaø tröôøng toàn taïi vaø phaùt trieån beàn vöõng.

10. Xaây döïng toát quy cheá keát hôïp Tröôøng - Vieän Tröôøng Cao ñaúng Y teá, laø moät tröôøng chuyeân ñaøo taïo veà chuyeân ngaønh Y - Döôïc. Vì vaäy, Nhaø tröôøng caàn toå chöùc toát quy cheá keát hôïp Tröôøng - Vieän ñeå taïo ñieàu kieän cho ÑNGV ñi laâm saøng vaø tröïc tieáp laøm vieäc taïi caùc Beänh

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

vieän theo ñuùng chuyeân moân giaûng daïy. Beân caïnh ñoù, Nhaø tröôøng neân cöû ÑNGV tham gia caùc cuoäc Hoäi thaûo, Hoäi nghò theo chuyeân ngaønh do caùc beänh vieân toå chöùc nhaèm giuùp cho ÑNGV cuûa tröôøng vaø caùn boä cuûa caùc beänh vieân coù cô hoäi giao löu, chia seû veà chuyeân moân, nghieäp vuï vaø caäp nhaät kieán thöùc.

11. Toå chöùc ñaùnh giaù, xeáp loaïi chuyeân moân nghieäp vuï ñoái vôùi ÑNGV Ñaùnh giaù, xeáp loaïi chuyeân moân nghieäp vuï ñoái vôùi ÑNGV laø nhieäm vuï cuûa caùc caáp quaûn lyù trong Nhaø tröôøng, nhaèm ñoäng vieân, taïo ñieàu kieän ñeå ÑNGV phaán ñaáu thöïc hieän toát nhieäm vuï giaûng daïy, boài döôõng vaø töï boài döôõng... Goùp phaàn naâng cao chaát löôïng, hieäu quaû giaùo duïc,...

Tuy nhieân, vieäc ñaùnh giaù, xeáp loaïi phaûi ñaûm baûo khaùch quan, khoa hoïc, coâng khai, daân chuû vaø coâng baèng, phaûn aùnh ñuùng naêng löïc vaø phaåm chaát cuûa moãi giaûng vieân; phaûi laøm roõ ñöôïc öu, khuyeát ñieåm, maët maïnh, maët yeáu veà phaåm chaát chính trò ñaïo ñöùc loái soáng, naêng löïc vaø hieäu quaû coâng taùc, khaû naêng phaùt trieån cuûa giaûng vieân. Do vaäy, vieäc ñaùnh giaù, xeáp loaïi ÑNGV neân

thöïc hieän sau moãi naêm hoïc nhaèm thuùc ñaåy ñoäi nguõ giaûng vieân khoâng ngöøng hoïc taäp, reøn luyeän ñeå naâng cao phaåm chaát chính trò, ñaïo ñöùc, loái soáng, trình ñoä chuyeân moân, nghieäp vuï, neâu göông toát cho ngöôøi hoïc.

Toùm laïi: Chaát löôïng giaùo duïc phuï thuoäc raát lôùn vaø chuû yeáu vaøo ÑNGV. Trong nhöõng naêm qua, Ñaûng vaø nhaø nöôùc ta quan taâm nhieàu veà chaát löôïng ÑNGV vaø ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû ñaùng nghi nhaän, song vaãn chöa ñaùp öùng ñöôïc vôùi yeâu caàu phaùt trieån söï nghieäp giaùo duïc trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa - hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc.

Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam töø khi thaønh laäp ñeán nay ñaõ vaø ñang raát chuù troïng ñeán coâng taùc quaûn lyù nhaèm naâng cao chaát löôïng ÑNGV, chaát löôïng ñaøo taïo.

Thieát nghó, vieäc ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp neâu treân nhaèm naâng cao chaát löôïng ÑNGV cuûa tröôøng seõ goùp phaàn xaây döïng ÑNGV vöõng vaøng veà baûn lónh chính trò, gioûi veà chuyeân moân, nghieäp vuï, trong saùng veà y ñöùc laø moät yeâu caàu khaùch quan coù tính caáp thieát ñeå ñöa nhaø tröôøng vöõng böôùc phaùt trieån, vì muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh, daân chuû, coâng baèng, vaên minh.

11

V

ôùi tính chaát ñaëc thuø trong hoaït ñoäng cuûa mình, toå chöùc ñoaøn trong nhaø tröôøng coù vai troø raát lôùn trong caùc hoaït ñoäng giaùo duïc chính trò, truyeàn thoáng, ñaïo ñöùc, loái soáng; yù thöùc chaáp haønh phaùp luaät, kyõ naêng soáng vaø yù thöùc coâng daân trong hoïc sinh - sinh vieân. Xaùc ñònh ñaây laø nhieäm vuï troïng taâm cuûa coâng taùc Ñoaøn vaø phong traøo thanh nieân tröôøng hoïc, treân cô sôû chöông trình coâng taùc cuûa caùc caáp boä ñoaøn, söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng uûy, Ban Giaùm hieäu nhaø tröôøng, cuøng vôùi tinh thaàn ñoaøn keát, söï naêng ñoäng, saùng taïo, hoaït ñoäng ñoaøn vaø phong traøo thanh nieân ñöôïc tuoåi treû tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam trieån khai ñoàng boä, coù nhieàu ñoåi môùi vaø ñem laïi hieäu quaû thieát thöïc.

Coâng taùc giaùo duïc chính trò tö töôûng ñaõ coù nhieàu böôùc tieán môùi,

12

Cn. Nguyeãn Vuõ Hoàng goùp phaàn naâng cao nhaän thöùc chính trò, boài döôõng nieàm tin, khôi daäy tình caûm caùch maïng trong hoïc sinh, sinh vieân. Haèng naêm, Ñoaøn tröôøng phoái hôïp vôùi caùc phoøng, ban lieân quan toå chöùc cho taát caû hoïc sinh, sinh vieân hoïc taäp chuû nghóa Maùc-Leânin, tö töôûng Hoà Chí Minh, Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng caùc caáp, Ñaïi hoäi Ñoaøn caùc caáp. Phaùt ñoäng caùc ñôït thi ñua theo töøng chuû ñieåm, phuø hôïp vôùi caùc ngaøy leã lôùn trong naêm. Cuï theå hoùa chöông trình haønh ñoäng caùc cuoäc vaän ñoäng “Tuoåi treû Vieät Nam hoïc taäp vaø laøm theo lôøi Baùc”; “Tuoåi treû soáng ñeïp- soáng coù ích”. ... Vôùi phöông chaâm “Moãi chi ñoaøn laø moät tuû saùch veà Baùc”, Ñoaøn tröôøng ñaõ phaùt ñoäng caùc chi ñoaøn toå chöùc söu taàm nhöõng maãu chuyeän hay, nhöõng lôøi daïy, tö lieäu veà Baùc gaén vôùi caùc buoåi sinh hoaït chi

ñoaøn nhaèm naâng cao nhaän thöùc trong hoïc sinh - sinh vieân; toå chöùc caùc hoaït ñoäng veà nguoàn thaêm laïi caùc nôi nhö: Khu di tích Sôn Myõ-Quaûng Ngaõi, moä cuï Huyønh Thuùc Khaùng, Beänh xaù Ñaëng Thuøy Traâm, Thaønh coå Quaûng Trò, Nghóa trang lieät só Tröôøng Sôn, coá ñoâ Hueá... Qua ñoù, giaùo duïc hoïc sinh - sinh vieân veà truyeàn thoáng caùch maïng haøo huøng cuûa daân toäc, veà Baùc Hoà kính yeâu, veà Ñaûng quang vinh, veà nhöõng taám göông hy sinh anh duõng, veà tình yeâu queâ höông ñaát nöôùc.

Coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc phaùp luaät, naém tình hình dieãn bieán tö töôûng hoïc sinh sinh vieân luoân ñöôïc chuù troïng thoâng qua caùc buoåi giao ban toaøn tröôøng, caùc buoåi ñoái thoaïi tröïc tieáp giöõa Ñaûng uûy, Ban Giaùm hieäu vôùi hoïc sinh - sinh vieân, caùc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

buoåi noùi chuyeän chuyeân ñeà, toaï ñaøm, baûn tin thanh nieân... noùi chung gaén lieàn vôùi moïi hoaït ñoäng trong nhaø tröôøng. Hoaït ñoäng vaên hoùa- theå thao vaø sinh hoaït giao löu luoân ñöôïc ñaåy maïnh vôùi nhieàu hình thöùc phong phuù. Caùc giaûi thi ñaáu theå duïc theå thao, caùc ñeâm hoäi dieãn vaên ngheä, tuyeân truyeàn ca khuùc caùch maïng... thöôøng xuyeân ñöôïc toå chöùc. Caùc hoaït ñoäng naøy ñaõ taùc ñoäng tích cöïc ñeán ñôøi soáng vaên hoùa, tinh thaàn cuûa hoïc sinh sinh vieân.

Phong traøo thi ñua hoïc taäp, reøn luyeän trong hoïc sinh - sinh vieân luoân ñöôïc Ban Chaáp haønh ñoaøn tröôøng xaùc ñònh laø nhieäm vuï raát quan troïng cuûa hoaït ñoäng ñoaøn vaø phong traøo thanh nieân.

Ban chaáp haønh Ñoaøn Tröôøng phaùt ñoäng ngay töø ñaàu naêm hoïc caùc ñôït thi ñua chuû ñieåm nhaân caùc ngaøy leã lôùn. Qua caùc ñôït thi ñua Ñoaøn tröôøng ñeàu toång keát, ñaùnh giaù, tuyeân döông khen thöôûng caùc caù nhaân, taäp theå coù thaønh tích xuaát saéc nhaèm taïo khoâng khí thi ñua soâi noåi trong nhaø tröôøng. Caùc hình thöùc naâng cao chaát löôïng hoïc taäp ñöôïc coi troïng. Caùc buoåi toaï ñaøm, caùc hoäi thi hoïc sinh gioûi, hoäi thi Olympic chính trò vaø tìm hieåu tö töôûng Hoà Chí Minh, hoäi thi Rung Chuoâng Vaøng..., taïo ra saân chôi thi ñua hoïc taäp haøo höùng, boå ích cho hoïc sinh, sinh vieân.

Höôûng öùng phaùt ñoäng “2 khoâng” cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, Ban Chaáp haønh Ñoaøn tröôøng tieán haønh phaùt ñoäng ñaêng kyù khoâng vi phaïm quy cheá thi, kieåm tra ñeán taát caû hoïc sinhsinh vieân. Ngoaøi hình thöùc kyû luaät veà vi phaïm quy cheá thi kieåm tra, Ban Chaáp haønh coøn coù

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

nhöõng hình thöùc kyû luaät thích ñaùng vôùi nhöõng hoïc sinh - sinh vieân vi phaïm nhaèm haïn cheá tình traïng khoâng thaät trong thi, kieåm tra. Qua ñoù, naâng cao chaát löôïng hoïc taäp vaø reøn luyeän cuûa hoïc sinh- sinh vieân. Ñoaøn vieân Chi ñoaøn Giaùo vieân tieán haønh nghieân cöùu nhieàu ñeà taøi khoa hoïc vaø nhieàu saùng kieán caûi tieán phuïc vuï coâng taùc giaûng daïy vaø quaûn lyù. Thöôøng xuyeân tham gia Hoäi nghò khoa hoïc coâng ngheä tuoåi treû caùc tröôøng Y Döôïc Vieät Nam, caùc ñeà taøi tham gia ñeàu ñaït giaûi. Caùc hoïc sinh sinh vieân naêm cuoái ñi thöïc teá taïi coäng ñoàng vaø böôùc ñaàu laøm quen vôùi caùc ñeà taøi veà coäng ñoàng, tham gia cuøng khoa, boä moân thöïc hieän nhöõng ñeà taøi nghieân cöùu mang tính thöïc teá cao, phaûn aùnh nhöõng vaán ñeà söùc khoûe ñang noåi coäm taïi coäng ñoàng.

Xung kích, tình nguyeän vì cuoäc soáng coäng ñoàng laø hoaït ñoäng ñöôïc thöïc hieän xuyeân suoát trong nhieäm kyø qua, ñaït hieäu quaû thieát thöïc vaø ñöôïc ñaùnh giaù cao. Tình nguyeän taïi choã ñöôïc chuù troïng ñuùng möùc vaø thöïc hieän thöôøng xuyeân nhö veä sinh moâi tröôøng; giöõ gìn an ninh traät töï tröôøng hoïc, an toaøn giao thoâng, phoøng choáng caùc teä naïn xaõ hoäi, hieán maùu.... Caùc ñoäi thanh nieân tình nguyeän luoân xöùng ñaùng laø ñoäi quaân xung kích trong nhöõng ñôït tình nguyeän xaõ hoäi, nhöõng hoaït ñoäng naøy goùp phaàn khaéc phuïc khoù khaên taïi ñòa phöông vaø ñaõ ñeå laïi nhieàu aán töôïng toát ñeïp trong nhaân daân.

Caùc hoaït ñoäng nhaân ñaïo töø thieän, tinh thaàn töông thaân töông aùi ñöôïc hoïc sinh- sinh vieân neâu cao trong caùc ñôït quyeân goùp uûng hoä ngöôøi ngeøo, uûng hoä

caùc naïn nhaân thieân tai trong nöôùc vaø treân theá giôùi. Quyõ “Thaép saùng öôùc mô” luoân ñöôïc duy trì.

Trong thôøi gian qua, Ñoaøn tröôøng ñaõ trao nhieàu suaát hoïc boång cho nhöõng hoïc sinh - sinh vieân coù thaønh tích hoïc taäp, reøn luyeän toát, coù hoaøn caûnh ñaëc bieät khoù khaên.

Chöông trình tieáp söùc muøa thi ñaõ ñoùn tieáp, tö vaán cho haøng ngaøn thí sinh vaø ngöôøi nhaø veà nôi aên ôû, ñi laïi, ñòa ñieåm thi, höôùng daãn caùc thuû tuïc döï thi vaø tham gia giöõ gìn an ninh traät töï, an toaøn giao thoâng trong caùc kyø thi tuyeån sinh. Phong traøo tình nguyeän hieán maùu luoân ñöôïc hoïc sinh- sinh vieân höôûng öùng nhieät tình, ngoaøi vieäc toå chöùc vaø tham gia caùc phong traøo hieán maùu tình nguyeän, nhieàu ñoaøn vieân ñaõ hieán maùu nhieàu laàn ñeå kòp thôøi cöùu soáng ngöôøi beänh trong khi ñi laâm saøng taïi caùc beänh vieän. Moâ hình ngaân haøng maùu soáng ñaõ vaø ñang phaùt huy hieäu quaû, nhôø moâ hình naøy maø vieäc lieân heä caùc tình nguyeän vieân hieán maùu trong caùc tình huoáng caáp baùch ñaït hieäu quaû cao. Ñaëc bieät laø chieán dòch Heø tình nguyeän. Cöù moãi khi heø ñeán, hoïc sinh-sinh vieân Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam naùo nöùc trong phong traøo sinh vieân tình nguyeän, khoâng ngaïi khoù khaên, gian khoå mang laïi nieàm vui, nieàm haïnh phuùc duø nhoû nhaát cho ñoàng baøo daân toäc thieåu soá vuøng saâu, vuøng xa vôùi nhieàu hoaït ñoäng thieát thöïc: Truyeàn thoâng giaùo duïc söùc khoûe, veä sinh moâi tröôøng, san laáp neàn nhaø, giao löu vaên hoùa-theå thao, taëng hoïc boång tieáp söùc ñeán tröôøng, taëng quaø cho caùc gia ñình chính saùch, khaùm phaùt thuoác mieãn phí. Caùc hoaït ñoäng tình nguyeän

13

vì coäng ñoàng ñaõ thöïc söï taïo ra moâi tröôøng thöïc tieãn cho hoïc sinh - sinh vieân reøn luyeän, coáng hieán vaø tröôûng thaønh.

Coâng taùc xaây döïng toå chöùc Ñoaøn trong nhieäm kyø qua ñaõ coù söï chuyeån ñoäng tích cöïc veà chaát vaø löôïng. Hoaït ñoäng, sinh hoaït cuûa caùc chi ñoaøn, lieân chi coù söï tieán boä ñaùng keå. Caùc chi ñoaøn vaø lieân chi ñaõ tham möu vôùi Ban Chaáp haønh ñoaøn tröôøng vaø töï toå chöùc ñöôïc nhieàu hoaït ñoäng thieát thöïc, hieäu quaû. Moät soá caùn boä ñoaøn tröôûng thaønh leân raát nhieàu töø caùc phong traøo haønh ñoäng, töøng böôùc khaúng ñònh vai troø tieân phong trong caùc hoaït ñoäng.

Coâng taùc quaûn lyù ñoaøn vieân töøng böôùc ñöôïc chaán chænh. Chöông trình reøn luyeän ñoaøn vieân ñöôïc trieån khai vaø ñaùnh giaù ñònh kyø.

Coâng taùc kieåm tra gaén vôùi vieäc thöïc hieän caùc keá hoaïch hoaït ñoäng cuûa Ñoaøn tröôøng, giaùm saùt caùc hoaït ñoäng reøn luyeän ñeán töøng chi ñoaøn. Coâng taùc phaùt trieån ñoaøn vieân môùi luoân ñöôïc chuù troïng, coâng taùc ñoaøn tòch, ñoaøn vuï, töï trau doài kyõ naêng nghieäp vuï coâng taùc Ñoaøn ôû caùc caùn boä Ñoaøn luoân ñöôïc quan taâm vaø ñoân ñoác thöïc hieän. Haèng naêm toå chöùc nhieàu ñôït taäp huaán coâng taùc ñoaøn cho caùn boä ñoaøn caùc chi ñoaøn. Coâng taùc caùn boä cuûa Ñoaøn ñöôïc quan taâm thöôøng xuyeân.

Chuù troïng coâng taùc nhaân söï Ñaïi hoäi chi ñoaøn nhaèm löïa choïn nhöõng caùn boä coù phaåm chaát, naêng löïc, loøng nhieät tình, yù thöùc traùch nhieäm cao vaø coù naêng khieáu hoaït ñoäng ñoaøn ñeå tieáp tuïc giöõ vöõng vaø phaùt huy phong traøo cuûa Nhaø tröôøng.

Coâng taùc Ñoaøn tham gia xaây döïng Ñaûng ñöôïc Ban Chaáp haønh Ñoaøn tröôøng phaùt huy coù hieäu

14

quaû. Tham möu toát vôùi caáp uûy trong vieäc trieån khai thöïc hieän nghò quyeát taêng cöôøng söï laõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa caáp uûy Ñaûng ñoái vôùi coâng taùc ñoaøn vaø phong traøo thanh nieân. Coâng taùc phaùt trieån ñaûng vieân môùi trong hoïc sinhsinh vieân ñaõ taïo böôùc ñoät phaù, thôøi gian qua ñaõ coù raát nhieàu ñoaøn vieân öu tuù ñöôïc vinh döï keát naïp Ñaûng.

Caùc hoaït ñoäng mang tính chieàu saâu, vôùi hình thöùc, phöông phaùp ña daïng, ñaõ thu huùt ñöôïc söï tham gia ñoâng ñaûo cuûa hoïc sinh sinh vieân, qua ñoù naâng cao nhaän thöùc, giaùo duïc ñaïo ñöùc loái soáng, goùp phaàn hoaøn thieän nhaân caùch, giuùp hoïc sinh sinh vieân traùnh xa nhöõng teä naïn xaõ hoäi. Nhaän thöùc vaø tö töôûng chính trò cuûa hoïc sinh - sinh vieân ngaøy caøng bieåu hieän tích cöïc. Ñaïi boä phaän Ñoaøn vieân thanh nieân yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng trong hoïc taäp, reøn luyeän. Hoïc sinh - sinh vieân töøng böôùc naâng cao naêng löïc baûn thaân, töï khaúng ñònh mình trong caùc hoaït ñoäng Ñoaøn, phong traøo thanh nieân.

Tuy nhieân, caàn phaûi nhìn nhaän raèng coâng taùc Ñoaøn vaø phong traøo thanh nieân thôøi gian qua vaãn coøn toàn taïi nhöõng haïn cheá. Ñoù laø: Moät soá phong traøo haønh ñoäng chöa thöïc söï lan toûa vaø thu huùt ñoâng ñaûo ñoaøn vieân thanh nieân; Chaát löôïng hoaït ñoäng chi ñoaøn chöa cao, chöa thaät söï chuû ñoäng, haàu nhö chæ hoaït ñoäng theo söï chæ ñaïo vaø phaùt ñoäng cuûa Ñoaøn tröôøng; moät boä phaän hoïc sinh - sinh vieân chöa thaät söï phaán ñaáu trong hoïc taäp, reøn luyeän, tu döôõng baûn thaân, thôø ô vôùi caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi. Nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá naøy laø do ñoäi nguõ caùn boä

ñoaøn ñeàu laø coâng taùc kieâm nhieäm; coâng taùc laõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa Ban Chaáp haønh ñoâi luùc chöa kòp thôøi; moät boä phaän hoïc sinh - sinh vieân thieáu nhieät huyeát, thôø ô vôùi caùc hoaït ñoäng Ñoaøn hoaëc tham gia moät caùch chieáu leä, mieãn cöôõng; kyõ naêng coâng taùc ñoaøn cuûa ñoäi nguõ caùn boä caáp chi ñoaøn khoâng ñoàng ñeàu, khoâng theo kòp yeâu caàu thöïc teá.

Vaán ñeà ñaët ra cho toå chöùc Ñoaøn laø phaûi naêng ñoäng, saùng taïo trong vieäc toå chöùc caùc phong traøo haønh ñoäng phuø hôïp nhaèm phaùt huy coù hieäu quaû caùc maët tích cöïc, ñoàng thôøi haïn cheá nhöõng maët tieâu cöïc trong ñôøi soáng Ñoaøn vieân thanh nieân.

Döôùi söï laõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa caùc caáp boä Ñoaøn, cuûa Ñaûng uûy, Ban Giaùm hieäu, coâng taùc Ñoaøn vaø phong traøo thanh nieân tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñaõ coù söï phaùt trieån khaù vöõng chaéc, ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû ñaùng khích leä, khoâng ngöøng cuûng coá toå chöùc, naâng cao chaát löôïng ñoäi nguõ nhaèm ñaùp öùng ñöôïc vieäc naâng cao chaát löôïng caùc phong traøo haønh ñoäng. Caùc hoaït ñoäng cuûa Ñoaøn coù söï phaùt trieån veà chaát, ña daïng vaø phong phuù hôn.

Caùc hoaït ñoäng Ñoaøn höôùng ñeán vieäc ñoäng vieân, khôi daäy tinh thaàn xung kích, tình nguyeän cuûa ñoâng ñaûo hoïc sinh sinh vieân, taïo ra moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå hoïc sinh-sinh vieân reøn luyeän, coáng hieán, vaø tröôûng thaønh. Tham möu toát vôùi Ñaûng uûy trong chöông trình haønh ñoäng, taïo ñöôïc söï quan taâm, chaêm lo cuûa caáp uûy Ñaûng, chính quyeàn, tieáp tuïc khaúng ñònh uy tín cuûa Ñoaøn trong thôøi kyø môùi, goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi nhieäm vuï chính trò cuûa Nhaø tröôøng.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

N

HQL

höõng ngaøy naøy, haàu nhö taát caû moïi ngöôøi trong tröôøng ñeàu taát baät nhö con thoi, taát taû doïn deïp,voäi vaøng goùi gheùm ñoà ñaïc ñeå chuyeån leân tröôøng môùi.

Coøn chuùng toâi, ñang maûi meâ vôùi nhöõng doøng chöõ nhö con kieán, lang thang khaép moïi mieàn kyù öùc, luïc loïi töøng “oâ nhôù”trong ngoån ngang ñeå ñöùa con tinh thaàn kòp ra ñôøi. Ñaây roài! Chuùng toâi tình côø baét gaëp moät cuoán Soå Löu Nieäm coøn vöông ñaày buïi thôøi gian, treân trang giaáy ñaõ xæn maøu, moät böùc thö vaãn coøn roõ neùt buùt chaân phöông cuûa baø Marie vieát göûi cho tröôøng. Caùch ñaây 24 naêm, moät phuï nöõ ngöôøi Anh laøm vieäc cho toå chöùc Y Teá Theá Giôùi ñaõ ñeán thaêm vaø ñeå laïi cho chuùng ta nhöõng moùn quaø ñaày yù nghóa. Qua böùc thö aáy, baø ñaõ göûi laïi nhöõng doøng chöõ ñaày caûm ñoäng saâu saéc vaø chaân thaønh. Sau ñaây, toâi xin maïo muoäi göûi ñeán quyù ñoäc giaû nguyeân baûn böùc thö vaø baûn dòch nhö moät lôøi tri aân göûi ñeán baø Marie.

Caùc baïn thaân meán!

Caûm ôn loøng hieáu khaùch nhieät thaønh maø caùc baïn ñaõ daønh cho toâi trong 5 ngaøy qua taïi tröôøng caùc baïn. Toâi raát vui khi ñöôïc taän maét nhìn thaáy moät phaàn cô ngôi cuûa tröôøng vaø ñaëc bieät laø caùc em hoïc sinh ñaõ tröôûng thaønh trong coâng vieäc. Söï coáng hieán cuûa ñoäi nguõ caùn boä cuûa tröôøng, loøng nhieät thaønh trong saùng vaø nhöõng thaønh töïu maø caùc em hoïc sinh cuûa tröôøng ñaõ theå hieän taïi caùc Trung taâm y teá maø toâi ñaõ tham quan ñaõ ñeå laïi trong toâi nhieàu aán töôïng toát ñeïp. Cuõng thaät voâ cuøng aán töôïng veà nguoàn thuoác Nam vaø phöông phaùp ñieàu trò baèng y hoïc coå truyeàn phong phuù cuûa caùc baïn.

Toâi hy voïng caùc baïn seõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ töø caùc cô quan trong nöôùc cuõng nhö caùc toå chöùc höõu nghò nöôùc ngoaøi.

Rieâng toâi, toâi haùo höùc mong ñôïi ñöôïc keå laïi cho caùc toå chöùc taïi nöôùc Anh nhöõng ñieàu veà caùc baïn.

Xin göûi taëng caùc baïn böùc tranh Ñoâi chim Boà caâu - bieåu töôïng cuûa hoøa bình vaø thònh vöôïng.

Chuùc caùc baïn thaønh coâng trong söï nghieäp thieâng lieâng cuûa mình.

Chaøo thaân aùi.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

15

Cn. Leâ Thò Kim Ngaân

N

aêm 2011 laø naêm coù nhieàu söï kieän chính trò quan troïng cuûa ñaát nöôùc vaø tuoåi treû Vieät Nam, laø naêm dieãn ra Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù XI, baàu cöû Quoác hoäi khoùa XIII, kyû nieäm 80 naêm thaønh laäp Ñoaøn TNCS Hoà Chí Minh, 70 naêm thaønh laäp Ñoäi TNTP Hoà Chí Minh, vaø 55 naêm truyeàn thoáng Hoäi LHTN Vieät Nam. Rieâng ñoái vôùi Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam chuùng ta, naêm 2011 coøn coù yù nghóa heát söùc ñaëc bieät, ñaùnh daáu moác lòch söû 50 naêm xaây döïng, tröôûng thaønh vaø phaùt trieån beàn vöõng cuûa Nhaø tröôøng. Beà daøy truyeàn thoáng 50 naêm xuyeân suoát qua nöûa theá kyû thaät söï voâ cuøng to lôùn vôùi bieát bao ñoùng goùp thaàm laëng vaø kieân trì cuûa caùc theá heä ñaõ giöõ vöõng vaø taïo neân vò theá cho Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ngaøy hoâm nay. Trong 50 naêm aáy, cuøng vôùi soá löôïng Giaùo vieân, CBCNV ngaøy caøng lôùn maïnh, Ñoaøn thanh nieân cuõng ñaõ coù söï tröôûng thaønh, phaùt trieån döôùi söï laõnh ñaïo, dìu daét cuûa caáp uûy Nhaø tröôøng. Naêm 2011 cuõng laø naêm coù yù nghóa quan troïng ñoái vôùi tuoåi treû

16

Ñoaøn tröôøng vì khoâng chæ ñaùnh daáu chaëng ñöôøng 80 naêm lòch söû veû vang cuûa Ñoaøn TNCS Hoà Chí Minh vaø tuoåi treû Vieät Nam, maø coøn laø naêm ñöôïc Ñaûng vaø Nhaø nöôùc choïn laøm “Naêm Thanh nieân”.

Trong söï chuyeån mình cuøng ñaát nöôùc ñoåi môùi, “Naêm Thanh nieân” thaät söï coù yù nghóa vì ñaõ cuï theå hoùa tö töôûng Nghò quyeát 25 cuûa BCH Trung öông Ñaûng khoùa X veà taêng cöôøng söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ñoái vôùi coâng taùc thanh nieân thôøi kyø ñaåy maïnh CNH, HÑH ñaát nöôùc. Ñieàu naøy taïo ra cô hoäi, moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå thanh nieân theå hieän traùch nhieäm cuûa mình vôùi xaõ hoäi, ñoùng goùp vaøo söï nghieäp xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác, vaøo caùc muïc tieâu phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, cuûa coäng ñoàng baèng khaû naêng, trí tueä, söùc treû cuûa mình. Ñoàng thôøi ñoøi hoûi thanh nieân ñoùng goùp nhieàu hôn, khaúng ñònh nhieàu hôn trong caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi, ghi daáu aán kyû nieäm 80 muøa xuaân cuûa Ñoaøn.

Tuoåi treû Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñeán nay vôùi löïc löôïng hôn 30 ñoaøn vieân Chi ñoaøn Giaùo

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

vieân vaø gaàn 3000 ñoaøn vieân caùc Chi ñoaøn hoïc sinhsinh vieân cuõng ñaõ coù nhöõng nhaän thöùc roõ neùt veà vai troø cuûa mình trong caùc hoaït ñoäng höôùng veà naêm thanh nieân vaø höôùng tôùi chaøo möøng 50 naêm thaønh laäp Nhaø tröôøng. Moät trong nhöõng vaán ñeà caáp baùch ñaët ra cho tuoåi treû caû nöôùc noùi chung vaø tuoåi treû Nhaø tröôøng chuùng ta noùi rieâng chính laø coâng taùc giaùo duïc lyù töôûng cho ñoaøn vieân thanh nieân, maø chuû yeáu höôùng tôùi ñoái töôïng hoïc sinh-sinh vieân.

Trong boái caûnh kinh teá - xaõ hoäi vaø taâm lyù con ngöôøi trong giai ñoaïn hieän nay phöùc taïp vaø ña chieàu, coâng taùc giaùo duïc lyù töôûng cho thanh nieân gaëp khoâng ít khoù khaên. Nguyeân nhaân thöù nhaát laø do söï caùch bieät töông ñoái roõ raøng veà kinh teá, ñieàu kieän hoïc taäp, laøm vieäc, höôûng thuï giöõa caùc ñoái töôïng thanh nieân daãn tôùi söï caùch bieät trong suy nghó, nhaän thöùc cuûa thanh nieân khaùc nhau; nguyeân nhaân thöù hai laø thanh nieân coù cô hoäi tieáp caän vôùi quaù nhieàu thoâng tin, thaäm chí laø caùc thoâng tin traùi chieàu. Tuøy thuoäc vaøo nhaän thöùc, trình ñoä, tình caûm vaø suy nghó cuûa moãi ngöôøi, hoï coù söï tieáp nhaän vaø chuyeån bieán thaønh haønh ñoäng khaùc nhau. Trong khi ñoù, nhöõng keânh truyeàn thoâng chính thöùc cuûa heä thoáng chính trò noùi chung, cuûa Ñoaøn TNCS Hoà Chí Minh noùi rieâng chöa thöïc söï ñeán vôùi caùc ñoái töôïng thanh nieân moät caùch hieäu quaû. Ñieàu ñoù taïo ra khoù khaên lôùn trong giaùo duïc chính trò tö töôûng ñoái vôùi thanh nieân trong giai ñoaïn hieän nay. Ngaøy nay, moät boä phaän thanh nieân, hoïc sinh - sinh vieân coù loái soáng ích kyû, thöïc duïng, phai nhaït öôùc mô hoaøi baõo toát ñeïp cuûa tuoåi treû, deã bò kích ñoäng, loâi keùo vaøo nhöõng tieâu cöïc, teä naïn xaõ hoäi, soáng xa rôøi taäp theå, thieáu traùch nhieäm vôùi coäng ñoàng vaø vôùi caû chính baûn thaân mình. Vì vaäy, toå chöùc Ñoaøn thanh nieân phaûi ñaët ra muïc tieâu laøm theá naøo ñeå giuùp cho tuoåi treû hoïc ñöôøng coù yù thöùc hoøa nhaäp coäng ñoàng, trôû thaønh nhöõng thaønh vieân tích cöïc trong caùc hoaït ñoäng coäng ñoàng thì hoï môùi coù ñieàu kieän nhaän thöùc, hieåu bieát, coù tình caûm vaø thay ñoåi caùch suy nghó, haønh ñoäng theo chieàu höôùng toát hôn. Ñeå tieán tôùi muïc tieâu naøy, coâng taùc giaùo duïc truyeàn thoáng, lyù töôûng caùch maïng cho giôùi treû phaûi luoân ñöôïc coi troïng, caàn toå chöùc thöïc hieän caùc cuoäc vaän ñoäng tieâu bieåu nhö: “Tuoåi treû Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam nguyeän hoïc taäp vaø laøm theo lôøi Baùc”, dieãn ñaøn “Tuoåi treû soáng ñeïp, soáng coù ích”, “Hoïc taäp reøn luyeän vì ngaøy mai laäp nghieäp”, “Xaây döïng neùt ñeïp tuoåi treû hoïc ñöôøng ñaát Quaûng”... Beân caïnh ñoù cuõng

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

caàn phaûi chuù troïng tieáp tuïc ñoåi môùi noäi dung, hình thöùc hoaït ñoäng theo höôùng thieát thöïc, cuï theå vaø hieäu quaû nhaèm ñaùp öùng nhu caàu chính ñaùng cuûa ñoaøn vieân thanh nieân. Moät soá noäi dung maø Ban chaáp haønh Ñoaøn tröôøng ñaõ ñaët ra ñeå höôûng öùng naêm thanh nieân 2011 nhö laø: - Hình thaønh cho ñoaøn vieân thanh nieân coù lyù töôûng, baûn lính chính trò, coù phaåm chaát loái soáng ñeïp, coù loøng yeâu nöôùc saâu saéc, coù nhaän thöùc ñaày ñuû veà söù meänh lòch söû cuûa mình trong thôøi kyø môùi, quyeát taâm ñi ñeán cuøng con ñöôøng maø Ñaûng vaø Baùc Hoà ñaõ choïn, tích cöïc höôûng öùng cuoäc vaän ñoäng "Hoïc taäp vaø laøm theo lôøi Baùc". Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, caàn giuùp cho ñoaøn vieân thanh nieân hoøa mình vaøo caùc phong traøo hoaït ñoäng cuûa toå chöùc Ñoaøn.

Beân caïnh ñoù, toå chöùc Ñoaøn cuõng khoâng ngöøng ñoåi môùi phöông thöùc hoaït ñoäng, taïo ra nhieàu hình thöùc hoaït ñoäng, nhieàu saân chôi ñaûm baûo söï ña daïng, phong phuù ñeå thu huùt lôùp treû höôûng öùng tham gia.

- Toå chöùc Ñoaøn cuõng caàn trang bò cho thanh nieân haønh trang hieåu bieát veà phaùp luaät, taïo cho thanh nieân "Böùc töôøng löûa" ñeå ñeà khaùng laïi caùc teä naïn xaõ hoäi. Ñaát nöôùc ñang töøng böôùc hoäi nhaäp vôùi quoác teá, caùi toát laãn caùi xaáu vaãn ñang len loûi vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi haøng ngaøy vaø ñoái töôïng ñaàu tieân seõ chòu taùc ñoäng, deã haáp thuï nhaát chính laø giôùi treû. Vì vaäy, caàn coù bieän phaùp giuùp thanh nieân töï trang bò kieán thöùc cô baûn veà phaùp luaät, kyõ naêng soáng vaø söùc ñeà khaùng tröôùc nhöõng caùm doã, nhöõng teä naïn xaõ hoäi ñang ngaøy moät gia taêng vaø len loûi vaøo moïi ngoùc ngaùch cuûa choán hoïc ñöôøng.

- Toå chöùc Ñoaøn vôùi vai troø laø ngöôøi baïn ñoàng haønh cuøng tuoåi treû, luoân luoân ñoäng vieân, saün saøng giuùp ñôõ, thöôøng xuyeân hoã trôï vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi giuùp caùc ñoaøn vieân thanh nieân phaán ñaáu noã löïc trong hoïc taäp vaø reøn luyeän, nhaèm trang bò cho mình haønh trang tri thöùc. Tuoåi treû Nhaø tröôøng caàn phaûi xaùc ñònh “Tri thöùc chính laø chìa khoùa môû caùnh cöûa ñi vaøo töông lai töôi saùng", ñeå töø ñoù coù ñoäng cô hoïc taäp ñuùng ñaén, mang tính töï giaùc vaø tích cöïc. Tuoåi treû phaûi töï khaúng ñònh ñöôïc vai troø, vò trí cuûa mình trong xaõ hoäi, phaûi noã löïc vöôn leân "laäp thaân, laäp nghieäp", phaùt huy tính chuû ñoäng, saùng taïo, tinh thaàn töï löïc, bieát vöôït qua nhöõng khoù khaên thöû thaùch ñeå vöôn leân.

- Toå chöùc Ñoaøn caàn taïo ra nhieàu phong traøo lôùn ñeå ñöa thanh nieân vaøo hoaït ñoäng thöïc tieãn, qua ñoù

17

giuùp thanh nieân phaùt huy loøng nhieät huyeát, saùng taïo, tinh thaàn xung kích tình nguyeän ñeå ñoùng goùp söùc treû trong coâng cuoäc xaây döïng vaø baûo veä nöôùc nhaø. Thanh nieân phaûi xung kích trong nhöõng vieäc môùi, vieäc khoù, bieát baûo veä moâi tröôøng vaø tích cöïc goùp phaàn xaây döïng moâi tröôøng xanh-saïch-ñeïp, phoøng choáng teä naïn xaõ hoäi, giöõ gìn traät töï an toaøn giao thoâng, daán thaân trong caùc phong traøo tình nguyeän vì coäng ñoàng, theå hieän ñuùng theo tinh thaàn "Ñaâu caàn thanh nieân coù, ñaâu khoù coù thanh nieân"... Ñeå caùc muïc tieâu treân ñaït ñöôïc hieäu quaû, toå chöùc Ñoaøn thanh nieân Nhaø tröôøng ñaõ luoân xaùc ñònh roõ ñoaøn vieân laø trung taâm cuûa toå chöùc Ñoaøn, caùn boä Ñoaøn phaûi luoân toân troïng, gaàn guõi vaø coù traùch nhieäm vôùi thanh nieân. Taêng cöôøng ñaåy maïnh caùc phong traøo thi ñua nhaèm taïo moâi tröôøng laønh maïnh cho ñoaøn vieân reøn luyeän veà caû nhaän thöùc vaø haønh ñoäng. Chuù troïng ñoåi môùi noäi dung, phöông thöùc hoaït ñoäng cuûa Ñoaøn, quan taâm ñeán nhu caàu nguyeän voïng chính ñaùng cuûa ñoaøn vieân thanh nieân. Beân caïnh ñoù, söï quan taâm chæ ñaïo cuûa Ñaûng uûy vaø Ban giaùm hieäu nhaø tröôøng chính laø yeáu toá quan troïng ñeå xaây döïng toå chöùc Ñoaøn luoân ñöôïc vöõng maïnh.

Thöïc tieãn hoaït ñoäng Ñoaøn Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam höôûng öùng “Naêm Thanh nieân” cuõng ñaõ coù nhieàu noã löïc phaán ñaáu, song cuõng gaëp khoâng ít khoù khaên. Tröôùc heát laø söï chuyeån bieán veà soá löôïng thaønh vieân Ban chaáp haønh Ñoaøn tröôøng do coù soá hoïc sinh-sinh vieân toát nghieäp ra tröôøng, coù soá caùn boä giaùo vieân nghæ sinh, sau ñoù phaûi nuoâi con nhoû; caùc caùn boä Ñoaøn haàu heát laø giaùo vieân hoaëc caùn boä haønh chính, hoaït ñoäng Ñoaøn chæ laø kieâm nhieäm, daãn ñeán thôøi gian daønh cho coâng taùc Ñoaøn vaãn coøn nhieàu haïn cheá. Tuy nhieân, vôùi tinh thaàn ñoaøn keát vaø loøng nhieät huyeát vôùi phong traøo Ñoaøn, cuøng vôùi söï quan taâm chia seû cuûa caáp uûy Ñaûng, taäp theå Ban chaáp haønh Ñoaøn tröôøng cuõng ñaõ vöôït qua khoù khaên hoaøn thaønh toát nhieäm vuï vaø thöïc hieän ñuùng theo tinh thaàn cuûa “Naêm thanh nieân” do Ñoaøn caáp treân chæ ñaïo. BCH Ñoaøn tröôøng trong naêm ñaõ toå chöùc toát caùc hoaït ñoäng vaên hoùa, vaên ngheä, theå duïc theå thao thu huùt löïc löôïng Ñoaøn vieân thanh nieân tham gia höôûng öùng nhieät tình. Ñaëc bieät, trong dòp chaøo möøng ngaøy Nhaø giaùo Vieät Nam 20/11 vöøa qua, ñoaøn vieân thanh nieân Nhaø tröôøng cuõng ñaõ höôûng öùng tham gia giaûi boùng chuyeàn vaø tham gia hoäi thi vaên ngheä do Ñoaøn tröôøng toå chöùc nhaèm baøy toû loøng tri

18

aân ñeán caùc Thaày Coâ giaùo, goùp phaàn ñem laïi khoâng khí töôi vui trong ngaøy hoäi lôùn cuûa quyù Thaày Coâ.

Ngoaøi caùc hoaït ñoäng vaên hoùa vaên ngheä, theå duïc theå thao, BCH Ñoaøn tröôøng cuõng ñaõ trieån khai toát keá hoaïch tieáp söùc muøa thi naêm 2011 vaø ra quaân chieán dòch thanh nieân tình nguyeän veà coäng ñoàng taïi xaõ mieàn nuùi Queá Laâm, huyeän Noâng Sôn nhaèm khaùm chöõa beänh, caáp phaùt thuoác cho ngöôøi ngheøo, treû em coù hoaøn caûnh khoù khaên vaø taëng quaø cho caùc hoä gia ñình chính saùch. Haønh trình ñeán vôùi ngöôøi daân caùc xaõ khoù khaên trong tænh ñaõ laøm ñeïp hình aûnh cuûa thanh nieân tình nguyeän Nhaø tröôøng noùi rieâng vaø thanh nieân tình nguyeän vì coäng ñoàng noùi chung. Trong nhöõng chuyeán ñi khaùm chöõa beänh ñoù, ñieàu ñaùng traân troïng laø coù nhöõng ngöôøi thaày thuoác ñaõ qua tuoåi thanh xuaân nhöng vaãn raát haêng haùi, nhieät tình tham gia. Nhöõng cöû chæ thaêm hoûi aân caàn, nhöõng taám loøng nhaân aùi cuûa nhöõng ngöôøi thaày thuoác ñaõ mang laïi nhieàu tình caûm toát ñeïp trong loøng moãi ngöôøi daân töø nhöõng em beù ñeán caùc cuï giaø. Qua nhöõng hoaït ñoäng tö vaán söùc khoûe vaø caáp phaùt thuoác mieãn phí, caùc baùc só coù ñieàu kieän chung tay cuøng nhau chaêm soùc söùc khoûe cho nhaân daân vaø hieåu roõ hôn, chia seû, caûm thoâng hôn vôùi nhöõng khoù khaên cuûa ngöôøi daân soáng ôû vuøng saâu, vuøng xa, vuøng khoù khaên caùch trôû. Ñoàng thôøi cuõng laø dòp ñeå caùc ñoaøn vieân hoïc sinh-sinh vieân coáng hieán söùc treû cuûa mình theå hieän traùch nhieäm vaø tình yeâu cuoäc soáng, laø moâi tröôøng giuùp hoï reøn luyeän tay ngheà vaø y ñöùc ñeå trôû thaønh ñoäi nguõ nhaân löïc y teá vöøa hoàng vöøa chuyeân trong töông lai. Tuoåi treû Nhaø tröôøng khoâng chæ theå hieän loøng nhieät huyeát trong caùc hoaït ñoäng tình nguyeän coäng ñoàng maø coøn raát haêng haùi trong coâng taùc hieán maùu nhaân ñaïo bôûi leõ laø hoïc sinh-sinh vieân ngaønh Y, hôn ai heát hoï hieåu roõ thoâng ñieäp “moät gioït maùu cho ñi, moät cuoäc ñôøi ôû laïi”. Coù nhöõng hoïc sinh sinh vieân cuûa tröôøng ñaõ töøng saün loøng chia seû nhöõng “gioït hoàng” quyù giaù ñeán hôn 10 laàn, ñaây laø nhöõng taám göông raát ñaùng traân troïng theå hieän tình caûm vaø traùch nhieäm seû chia vôùi coäng ñoàng. Ngoaøi ra, trong ñôït phaùt ñoäng bình choïn cho Vònh Haï Long ñöôïc trôû thaønh moät trong baûy kyø quan thieân nhieân môùi cuûa theá giôùi, tuoåi treû Nhaø tröôøng cuõng ñaõ ñoàng loaït höôûng öùng tham gia nhaén tin baàu choïn treân ñieän thoaïi di doäng vaø truy caäp vaøo website www.new7wonder.com vôùi taát caû tinh thaàn höùng khôûi vaø nieàm töï haøo daân (Xem tieáp trang 31)

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

C

uøng vôùi söï phaùt trieån cuûa lòch söû daân toäc, lòch söû giaùo duïc cuõng coù theå phaân chia caùc thôøi kyø töông öùng. Lòch söû phaùt trieån giaùo duïc ñaïi hoïc ñöôïc chia thaønh 4 thôøi kyø lôùn: Thôøi kyø phong kieán daân toäc, thôøi kyø Phaùp thuoäc, thôøi kyø töø luùc ra ñôøi nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa cho ñeán khi ñaát nöôùc thoáng nhaáât, bao goàm phaân kyø khaùng chieán choáng Phaùp (1945-1954) vaø phaân kyø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø ñaáu tranh thoáng nhaát ñaát nöôùc (1954-1975), cuoái cuøng laø thôøi kyø töø khi thoáng nhaát ñaát nöôùc 1975 ñeán nay 1. Giaùo duïc vaø giaùo duïc ñaïi hoïc thôøi phong kieán Thôøi kyø Baéc thuoäc (töø theá kyû 2 TCN ñeán 905) boä maùy thoáng trò phong kieán cuûa phöông Baéc môû moät soá tröôøng chuû yeáu cho ngöôøi Haùn sang ñònh cö ôû nöôùc ta, nhöng ban ñaàu chöa toå chöùc cheá ñoä thi cöû ñeå choïn ngöôøi taøi vaøo boä maùy thoáng trò maø theo cheá ñoä só toäc (laáy con em caùc gia ñình theá toäc cho laøm quan). Töø ñôøi Ñöôøng (theá kyû 7 ñeán theá kyû 10) môùi ñaët cheá ñoä thi cöû thay cho cheá ñoä só toäc vaø ñaët ra hoïc vò tieán só.

- Nhaø tröôøng: Caùc trieàu ñaïi phong kieán daân toäc ñaàu tieân cuûa nöôùc ta: Khuùc, Ngoâ, Ñinh, Tieàn Leâ (905 ñaán ñaàu theá kyû 11) chöa coù ñieàu kieän toå chöùc vieäc hoïc. Nhöng töø nhaø Lyù ñaàu theá kyû 11 nhaø nöôùc baét ñaàu chaêm lo toå chöùc neàn giaùo duïc vôùi daáu moác quan troïng laø döïng Vaên mieáu naêm 1070 vaø laäp Quoác Töû Giaùm naêm 1076. Quoác Töû Giaùm laø tröôøng coâng lôùn nhaát kinh ñoâ, laø tröôøng ñaøo taïo caáp baäc hoïc cao nhaát ôû nöôùc ta baáy giôø vaø coù theå coi laø tröôøng ñaïi hoïc ñaàu tieân ôû nöôùc ta. Tuy nhieân, heä thoáng nhaø tröôøng luùc baáy giôø chöa ñöôïc phaân chia thaønh caáp hoïc roõ reät neân khoâng coù chöông trình hoïc khaùc nhau.

- Chöông trình: Gioáng nhö ôû Trung Quoác, taøi lieäu giaùo khoa cô baûn cuûa neàn giaùo duïc phong kieán Vieät Nam laø caùc saùch kinh ñieån cuûa Nho giaùo: Töù Thö, Nguõ Kinh. Ngoaøi Töù thö vaø Nguõ Kinh, só töû coøn phaûi hoïc theâm caùc taøi lieäu khaùc veà lòch söû

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Cn. Hoà Thò Thöôøng Trung Quoác vaø Vieät Nam. - Phöông phaùp daïy vaø hoïc: hoaøn toaøn theo kinh vieän, tin töôûng tuyeät ñoái vaøo lôøi daïy cuûa “thaùnh hieàn”, töùc laø nhöõng ñieàu trong Töù Thö, Nguõ Kinh.

Caùch hoïc chuû yeáu laø hoïc thuoäc loøng. Caùch hoïc naøy raát thích hôïp vôùi noäi dung Nho giaùo vaø cheá ñoä phong kieán, nhöng taùc haïi chính laø khoâng reøn luyeän ñöôïc suy nghó ñoäc laäp vaø ñaàu oùc pheâ phaùn.

- Phöông phaùp thi cöû: Coù theå noùi laø raát nghieâm khaéc. Veà cô baûn coù ba kyø thi: thi höông (ôû tænh hoaëc lieân tænh), thi hoäi vaø thi ñình ôû kinh ñoâ.

Thi höông: Moãi kyø thi höông goàm coù boán laàn vaøo laøm baøi thi, goïi laø tröôøng moät, hai, ba vaø boán.

Tröôøng moät, só töû laøm baøi kinh nghóa; tröôøng hai laøm thô phuù; tröôøng ba laøm chieáu cheá bieåu, tröôøng boán laøm vaên saùch. Thôøi Hoà Quùy Ly coù theâm tröôøng naêm thi toaùn. Ñaäu thi höông ñöôïc danh hieäu cöû nhaân.

Thi hoäi: Ñöôïc toå chöùc taïi kinh ñoâ, thi hoäi cuõng qua caùc tröôøng nhö thi höông. Muoán vaøo thi hoäi phaûi laø cöû nhaân, muoán vaø thi ñình phaûi ñaäu thi hoäi.

Keát quaû thi hoäi chæ coù taùc duïng ñeå vaøo thi ñình naêm ñoù.

Thi ñình: Thi ôû saân vua, do vua laøm chaùnh chuû khaûo. Thi ñình ñaàu baøi coù theå raéc roái hôn, coù theå hoûi nhöõng vaán ñeà thôøi söï maø trieàu ñình quan taâm.

Töø naêm 1233 ñôøi Traàn goïi ngöôøi ñaäu thi ñình laø Thaùi hoïc sinh, goàm ba giaùp, sau ñoù chia ñeä nhaát giaùp thaønh tam khoâi: Traïng Nguyeân, Baûng Nhaõn vaø Thaùm Hoa. Töø 1374, ngöôøi ñoã thi ñình ñöôïc goïi laø Tieán Só.

Nhöõng quy cheá vaø tieâu chuaån ngöôøi ñi thi, thuû tuïc laøm baøi thi, leã nghi thöïc hieän trong kyø thi, ñeà phoøng tieâu cöïc raát chaët cheõ. Quy ñònh veà caùch laøm baøi, caùch vieát chöõ, xöng hoâ, kieâng huùy cuõng khaù phieàn phöùc. Thí sinh thi höông phaûi mang theo leàu choõng, thi hoäi coù saün leàu choõng trong tröôøng thi.

2. Giaùo duïc ñaïi hoïc thôøi phaùp thuoäc (cuoái theá kyû 19 ñeán 1945) Thöïc daân Phaùp coi giaùo duïc laø coâng cuï ñeå chinh

19

phuïc thuoäc ñòa, do ñoù chuùng thay theá nhanh choùng heä thoáng giaùo duïc phong kieán cuõ baèng heä thoáng giaùo duïc theo moâ hình cuûa Phaùp. ÔÛ Nam kyø, kyø thi höông cuoái cuøng laø vaøo naêm 1884, chöõ Haùn ñöôïc thoâi duøng trong giaáy tôø haønh chính naêm 1878. ÔÛ Trung kyø, kyø thi hoäi cuoái cuøng ñöôïc toå chöùc taïi Hueá vaøo naêm 1919, chöõ Haùn ñöôïc thoâi duøng trong giaáy tôø haønh chính naêm 1932.

Muïc ñích cuûa neàn giaùo duïc thöïc daân laäp ra cho ngöôøi baûn xöù laø ñaøo taïo moät taàng lôùp thöøa haønh chính saùch cuûa Phaùp cai trò vaø khai thaùc nöôùc ta; truyeàn baù tö töôûng sôï, phuïc Phaùp, bieát coâng ôn khai phaù cuûa Phaùp; mò daân. Chuû tröông nhaát quaùn cuûa chính quyeàn thöïc daân laø thöïc hieän chính saùch ngu daân. Vieäc hình thaønh heä thoáng caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc coù theå chia laøm ba giai ñoaïn: - Giai ñoaïn 1900-1924: caùc tröôøng ñöôïc Phaùp goïi laø cao ñaúng hay ñaïi hoïc ôû Haø Noäi thöïc chaát laø tröôøng trung hoïc chuyeân nghieäp. Muïc tieâu cuûa caùc tröôøng naøy laø ñaøo taïo loaïi caùn söï giuùp vieäc, hoïc theo chöông trình, thöôøng laø 2-3 naêm, 4 naêm ñoái vôùi tröôøng y.

Thöïc daân Phaùp môû moät soá tröôøng ôû Haø Noäi nhö: Y Döôïc, Thuù y, Phaùp chính, Cao ñaúng sö phaïm, Noâng laâm, Coâng chính, Thöông maïi, Cao ñaúng Vaên khoa, Khoa hoïc thöïc haønh.

- Giai ñoaïn 1924-1939: Thöïc daân Phaùp thöïc hieän “caûi caùch giaùo duïc” 1924-1925, thay ñoåi quy cheá ñaøo taïo ñeå caùc tröôøng trung hoïc chuyeân nghieäp voán coù daàn daàn trôû thaønh caùc tröôøng cao ñaúng thaät söï. Nhöõng caûi caùch ñoù bao goàm: naâng cao trình ñoä tuyeån sinh, taêng thôøi gian ñaøo taïo theâm moät naêm, taêng soá giaûng vieân coù hoïc vò treân ñaïi hoïc.

Giai ñoaïn naøy coù môû theâm tröôøng Cao ñaúng Myõ thuaät Ñoâng Döông (1924) trong ñoù coù ngaønh kieán truùc vaø hoäi hoïa.

- Giai ñoaïn 1939-1945: Chính saùch giaùo duïc cuûa Phaùp coù nhöõng söûa ñoåi ôû Ñoâng Döông nhaèm mò daân, tranh giaønh aûnh höôûng cuûa Nhaät vaø ñaûm baûo cho vieäc hoïc haønh cuûa con em ngöôøi Phaùp ôû Ñoâng Döông trong hoaøn caûnh chieán tranh.

Caùc tröôøng cao ñaúng - ñaïi hoïc thaät söï ñöôïc hình thaønh treân cô sôû caùc tröôøng tröôùc ñaây, nhö: Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc hoãn hôïp (1941), Tröôøng ñaïi hoïc Luaät khoa (1941), Tröôøng Cao ñaúng Noâng Laâm (1938), Cao ñaúng Thuù y (1941), Cao ñaúng Coâng chính (1944), Cao ñaúng Khoa hoïc (1941). Taát caû

20

caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc noùi treân taäp hôïp thaønh Vieän ñaïi hoïc Ñoâng Döông Chöông trình hoïc, taøi lieäu giaùo khoa ôû caùc baäc cao ñaúng ñaïi hoïc chuû yeáu nhaäp töø Phaùp, chuyeån ngöõ laø tieáng Phaùp.

Giaùo chöùc cao ñaúng ñaïi hoïc tuyeät ñaïi boä phaän laø ngöôøi Phaùp; ngöôøi Vieät chuû yeáu thuoäc ñoäi nguõ trôï lyù, trôï giaûng.

3. Giaùo duïc ñaïi hoïc thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp - Giaùo duïc ñaïi hoïc ôû vuøng töï do: Giai ñoaïn ñaàu cuûa cuoäc khaùng chieán, moät soá tröôøng Noâng laâm, Coâng chính, Myõ thuaät, Thuù y chæ giöõ laïi vaø môû theâm caùc lôùp trung caáp vaø toå chöùc ñi phuïc vuï saûn xuaát, chieán ñaáu. Ñaïi hoïc Y ruùt ngaéên naêm hoïc vaø taêng thôøi gian ñi phuïc vuï quaân y cho caùc chieán dòch.

Töø naêm 1953, hoaøn toaøn duøng tieáng Vieät laøm chuyeån ngöõ ôû baäc ñaïi hoïc. Vieäc göûi löu hoïc sinh ñi hoïc ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa cuõng ñöôïc baét ñaàu.

- Giaùo duïc ñaïi hoïc ôû vuøng bò taïm chieám: Töø naêm 1947-1949, thöïc daân Phaùp cho hoaït ñoäng laïi moät soá tröôøng töø thôøi phaùp thuoäc tröôùc ñaây: Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc Haø Noäi vaø chi nhaùnh cuûa noù ôû Saøi Goøn, Ñaïi hoïc Luaät vôùi boä phaän taïi Haø Noäi vaø taïi Saøi Goøn, Tröôøng Cao ñaúng Khoa hoïc Haø Noäi vaø chi nhaùnh cuûa noù taïi Saøi Goøn, Tröôøng Cao ñaúng Coâng Chính taïi Saøi Goøn, Tröôøng Cao ñaúng Kieán truùc taïi Ñaø Laït Töø naêm 1950, caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc ôû Haø Noäi hôïp nhaát thaønh Vieän ñaïi hoïc (VÑH) hoãn hôïp Vieät Phaùp laáy teân laø VÑH Haø Noäi vôùi hai trung taâm laø taïi Haø Noäi vaø Saøi Goøn.

Töø naêm 1951, tröôøng Cao ñaúng Khoa hoïc ñoåi teân thaønh Ñaïi hoïc Khoa hoïc; Tröôøng Cao ñaúng Coâng chính môû baäc ñaøo taïo cao caáp; Tröôøng Quoác gia Haønh chính thaønh laäp taïi Ñaø Laït 1952 vaø chuyeån veà Saøi Goøn naêm 1955 laáy teân laø Hoïc vieän Quoác gia Haønh chính; Tröôøng Voâ tuyeán ñieän thaønh laäp naêm 1947 tröïc thuoäc Cao ñaúng Khoa hoïc Saøi Goøn. Taát caû caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc treân ñaây ñeàu do Phaùp tröïc tieáp quaûn lyù.

Coù hai tröôøng do chính quyeàn Saøi Goøn quaûn lyù, ñoù laø Ñaïi hoïc Vaên khoa vaø tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm ñöôïc môû taïi Haø Noäi naêm 1950. Sau Hieäp ñònh Giô ne vô, hai tröôøng naøy ñöôïc chuyeån vaøo Saøi

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Goøn.

Töø cuoái naêm 1954 sau khi di chuyeån caùc tröôøng Ñaïi hoïc töø Haø Noäi vaøo nam, hai trung taâm Ñaïi hoïc Haø Noäi vaø Saøi Goøn hôïp nhaát, giöõa naêm 1955, VÑH hoãn hôïp Vieät Phaùp ñöôïc giao cho chính quyeàn Saøi Goøn quaûn lyù, laáy teân laø VÑH Quoác gia Vieät Nam, ñeán naêm 1957 ñoåi teân thaønh VÑH Saøi Goøn.

4. Giaùo duïc ñaïi hoïc thôøi kyø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø ñaáu tranh thoáng nhaát nöôùc nhaø (1954-1975) - Giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Baéc: Sau Hieäp ñònh Giônevô, caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng ôû vuøng töï do chuyeån veà Haø Noäi cuøng vôùi caùc boä phaän coøn laïi cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc ôû Haø Noäi ñöôïc tieáp quaûn toå chöùc thaønh Ñaïi hoïc Y-Döôïc, Ñaïi hoïc vaø Sö phaïm Vaên khoa, Ñaïi hoïc vaø Sö phaïm Khoa hoïc töï nhieân.

Töø 1956-1957, taát caû caùc tröôøng ñaïi hoïc ñöôïc caûi toå laïi hoaøn toaøn theo moâ hình Lieân Xoâ, goàm hai loaïi tröôøng ñaïi hoïc chính: Ñaïi hoïc Toång hôïp bao goàm caùc ngaønh khoa hoïc cô baûn (töï nhieân vaø xaõ hoäi) vaø moâ hình caùc tröôøng Ñaïi hoïc chuyeân ngaønh kyõ thuaät, thöôøng laø ñôn ngaønh hoaëc taäp hôïp moät soá ngaønh, ñoàng thôøi xaây döïng moät heä thoáng caùc hoïc vieän nghieân cöùu naèm beân ngoaøi caùc tröôøng hoïc theo moâ hình cuûa Lieân Xoâ.

Naêm hoïc 1956-1957, khai giaûng 5 tröôøng ñaïi hoïc ñaàu tieân theo moâ hình môùi taïi Haø Noäi: Ñaïi hoïc Toång hôïp, Ñaïi hoïc Baùch khoa, Ñaïi hoïc Y-Döôïc, Ñaïi hoïc Sö phaïm, Ñaïi hoïc Noâng Laâm.

Naêm hoïc 1960-1961 coù theâm caùc tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät, Ñaïi hoïc Kinh teá - Keá hoaïch, Ñaïi hoïc Thuûy lôïi, Ñaïi hoïc Giao thoâng vaän taûi taïi Haø Noäi vaø Ñaïi hoïc Sö phaïm Vinh.

Naêm hoïc 1962-1963, coù theâm tröôøng Ñaïi hoïc Ngoaïi thöông.

Naêm hoïc 1963-1964, coù theâm caùc tröôøng Ñaïi hoïc Böu ñieän, Theå duïc theå thao, Döôïc, Thöông nghieäp.

Naêm hoïc 1964-1965, coù theâm caùc tröôøng Ñaïi hoïc Laâm nghieäp, Taøi chính keá toaùn.

Naêm hoïc 1966-1967, coù theâm caùc tröôøng Ñaïi hoïc Moû- Ñòa chaát, Coâng nghieäp nheï, Thuûy saûn, Noâng nghieäp 2, Sö phaïm Vieät Baéc, Sö phaïm 2, Sö phaïm Ngoaïi ngöõ.

Theo soá lieäu thoáng keâ, vaøo naêm 1975 ôû mieàn

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Baéc coù 41 tröôøng ñaïi hoïc, 8.656 giaùo chöùc, 55.700 sinh vieân ñaïi hoïc caùc loaïi.

- Giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam: Baäc ñaïi hoïc coù hai loaïi hình tröôøng: Caùc tröôøng ñaïi hoïc ña lónh vöïc goïi laø VÑH vaø caùc tröôøng Cao ñaúng coäng ñoàng ñöôïc goäi laø VÑH Coäng ñoàng (VÑHCÑ) ñaøo taïo chöông trình hai naêm ñeå chuyeån tieáp hoïc ôû caùc VÑH vaø caùc lôùp daïy ngheà, boài döôõng...

Heä thoáng VÑH goàm coù VÑH Saøi Goøn laäp naêm 1955, VÑH Hueá laäp naêm 1957, VÑH Caàn Thô laäp 1966, VÑH Baùch khoa Thuû Ñöùc laäp 1973.

Heä thoáng VÑH Coäng ñoàng goàm coù VÑHCÑ Duyeân Haûi thaønh laäp naêm 1971, VÑHCÑ Quaûng Ñaø thaønh laäp naêm 1974, VÑHCÑ Tieàn Giang thaønh laäp naêm 1974. Heä thoáng caùc VÑHCÑ chöa toå chöùc xong, ñaëc bieät chöa trieån khai quy trình lieân keát ñaøo taïo chuyeån tieáp thì mieàn Nam ñöôïc giaûi phoùng.

Ngoaøi ra, coù caùc tröôøng ñaïi hoïc tö: VÑH Ñaø Laït, VÑH Vaïn Haïnh, VÑH Minh Ñöùc,...

Thôøi kyø naøy coøn coù ñaøo taïo sau ñaïi hoïc: caùc VÑH Saøi Goøn, VÑH Hueá, VÑH Caàn Thô ñeàu coù toå chöùc ñaøo taïo cao hoïc.

Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa chính quyeàn Saøi Goøn thì naêm 1975 ôû vuøng taïm chieám mieàn Nam coù 7 VÑH coâng, 11 VÑH tö, toång soá sinh vieân gaàn 170.000.

5. Giaùo duïc ñaïi hoïc cuûa nöôùc Vieät Nam thoáng nhaát töø 1975 ñeán nay Töø tröôùc khi ban haønh chuû tröông caûi caùch giaùo duïc, heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc ôû vuøng taïm chieám mieàn Nam tröôùc ñaây ñaõ ñöôïc tieáp quaûn vaø saép xeáp laïi: caùc moâ hình VÑH, VÑHCÑ, caùc loaïi ñaïi hoïc tö tröôùc ñaây bò xoùa boû; caùc tröôøng ñaïi hoïc ñöôïc toå chöùc laïi theo moâ hình caùc tröôøng ñaïi hoïc mieàn Baéc, töùc laø moâ hình Lieân Xoâ.

Töø vieäc toå chöùc laïi ñoù, treân ñòa baøn mieàn Nam tröôùc ñaây xuaát hieän caùc tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp: ÑHTH Tp.HCM, ÑHTH Hueá, caùc tröôøng ÑH ñôn lónh vöïc hoaëc ñôn ngaønh: taïi Tp.HCM coù ÑH Baùch khoa, Ñaïi hoïc Y Döôïc, Ñaïi hoïc Noâng laâm, Ñaïi hoïc Sö phaïm, Ñaïi hoïc Sö phaïm kyõ thuaät, Ñaïi hoïc Kinh teá, Ñaïi hoïc Taøi chính, Ñaïi hoïc Kieán truùc,...; taïi Hueá coù Ñaïi hoïc Noâng nghieäp, Ñaïi hoïc Y, Ñaïi hoïc Sö (Xem tieáp trang 79)

21

H

ôn 50 naêm tröôùc treân queâ höông Quaûng Nam Ñaø Naüng, töøng coù moät theá heä nhöõng ngöôøi thaày thuoác treû, nhöõng chaøng trai coâ gaùi quaân daân y Quaûng Nam, Quaûng Ñaø töø khaép moïi mieàn cuûa Toå quoác, trong cuoäc tröôøng chinh vó ñaïi cuûa caû daân toäc cuøng ra traän, ñaõ “xeû doïc Tröôøng Sôn ñi cöùu nöôùc”.

Nhöõng ngöôøi thaày thuoác ngaøy aáy coù maët trong nhöõng ñoäi phaãu tieàn phöông, nhöõng beänh xaù mang maät danh A1, B2, F1, Y2, Y3, X16, hay nhöõng beänh xaù Ñaïi Loäc, Ñieän Baøn, Hoäi An, Baéc Tam Kyø... vôùi khí theá thi ñua “ Tay suùng, tay caøy, vai tuùi thuoác, quyeát taâm ñaùnh thaéng giaëc Myõ xaâm löôïc”. Hoï ñaõ vöôït qua muoân vaøn khoù khaên gian khoå vaø hieåm nguy ñeå caáp cöùu, baêng boù, moå xeû ñieàu trò cho ñoàng ñoäi, chieán só vaø ñoàng baøo.

Ngaøy aáy, vôùi loøng nhieät tình haêng say caùch maïng, hoï ñaõ vöôït qua söï nghieät ngaõ cuûa chieán tranh, khoâng ngaïi khoù khaên gian khoå, hi sinh maùu xöông cuûa mình vì ñoäc laäp daân toäc.

Trong nhöõng naêm thaùng aùc lieät aáy, y teá laø moät trong nhöõng boä phaän caáu thaønh phuïc vuï cuoäc chieán tranh nhöng löïc löôïng caùn boä y teá caû tænh coøn raát thieáu vaø yeáu. Baùc só raát hieám, y só, y taù do Trung öông chi vieän chæ coù haøng chuïc, soá y só ñöa veà huyeän coù theå

22

Th.s - Bs. Huyønh Vaên Sôn ñeám treân ñaàu ngoùn tay trong khi ñoù vuøng giaûi phoùng ngaøy caøng môû roäng, hoaït ñoäng vuõ trang, ñaáu tranh chính trò ngaøy caøng daâng cao. Ñeå ngaønh y teá coù theå phuïc vuï laâu daøi cuoäc chieán tranh, Trung öông seõ chi vieän Baùc só vaø Döôïc só, soá caùn boä y teá khaùc coøn laïi ñoøi hoûi tænh phaûi gaáp ruùt ñaøo taïo nhö y taù, döôïc taù, nöõ hoä sinh. Luùc baáy giôø, vieäc toå chöùc laøm tröôøng, môû lôùp, soaïn taøi lieäu, giaùo trình, giaùo aùn, keå caû coâng taùc baûo veä an toaøn cho tröôøng lôùp laø raát khoù khaên. Trong hoaøn caûnh chieán tranh nhö vaäy nhöng nhöõng ngöôøi Thaày vaø troø ñaàu tieân ñaõ kieân cöôøng vöôït qua ñeå thöïc hieän xuaát saéc nhieäm vuï chính trò cao caû ñoù laø ñaøo taïo caáp toác caùn boä y teá taïi choã goùp phaàn phuïc vuï cuoäc chieán tranh thaàn thaùnh treân queâ höông Quaûng Nam Ñaø Naüng.

Naêm 1961, ngoâi tröôøng y teá ñaàu tieân cuûa tænh Quaûng Nam ra ñôøi.

Ngoâi tröôøng Y teá ñaàu tieân cuûa tænh ñoùng taïi xaõ Kyø Long huyeän Tam Kyø (nay laø xaõ Tam Daân huyeän Phuù Ninh). Trong thôøi chieán tranh tröôøng ñaõ phaûi nhieàu laàn di chuyeån ñeán caùc xaõ Nuù, xaõ Coùt cuûa huyeän Nam Traø My...

Tröôøng do y só Nguyeãn Thanh Lieâm phuï traùch toå chöùc vaø giaûng daïy, giaùo vieân coù Y só Ñinh Vaên Chaát, y só Phaïm Ngoïc Chöông, y

só Nguyeãn Quoác AÙi, Y só Nguyeãn Ñình Nghi, Döôïc só Nguyeãn Thò Haûi. Taøi lieäu giaûng daïy töï bieân soaïn vì luùc baáy giôø saùch veà y teá haàu nhö khoâng coù. Noäi dung giaûng daïy chuû yeáu laø nhöõng baøi hoïc thieát thöïc veà caáp cöùu chieán thöông, ñieàu trò beänh thoâng thöôøng vaø söû duïng thuoác nam...

Ngoaøi daïy vaø hoïc, Thaày vaø troø coøn phaûi lo töï löïc xaây döïng tröôøng traïi, lo thöïc phaåm, lo saùch vôû vôùi muoân vaøn khoù khaên vaäy maø hoï ñaõ coù theå môû heát lôùp naøy ñeán lôùp khaùc ñaøo taïo ra ñuû cöùu thöông, y taù phuïc vuï cho toaøn ngaønh. Heä ñaøo taïo laø lôùp y taù 6 thaùng chia laøm hai ñôït: hoïc vieân hoïc 3 thaùng ra tröôøng goïi laø y taù ñôït 1 vôùi trình ñoä cöùu thöông, sau moät thôøi gian ñöôïc goïi boå tuùc chuyeân moân 3 thaùng goïi laø y taù ñôït 2 roài thi toát nghieäp.

Naêm 1963, tænh Quaûng Nam ñaõ môû 3 lôùp y taù ñôït 1 vôùi 100 hoïc vieân. Tænh Quaûng Ñaø môû 1 lôùp y taù taïi laøng Xuoàng huyeän Hieân vôùi 27 hoïc vieân do Y só Hoaøng Anh Taâm phuï traùch vaø Y só Traàn Minh Ñöùc töø mieàn Baéc vaøo tham gia giaûng daïy. Naêm 1965, tænh Quaûng Ñaø tieáp tuïc môû lôùp y taù 3 thaùng vôùi 100 hoïc vieân haàu heát ñoä tuoåi töø 16 18 tuoåi. Lôùp naøy hoïc veà Y do baùc só Hoaøng Taâm, baùc só Leâ Hoàng Minh, Y só Traàn Minh Ñöùc giaûng daïy. Baùc só Tröông Quang Vaên

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

goùp phaàn daïy lôùp Hoä sinh, Döôïc só Töôøng Vinh daïy phaàn Döôïc.

Chöông trình vaø noäi dung töøng baøi giaûng do laõnh ñaïo Ban daân y töï bieân soaïn roài thoâng qua theo phöông chaâm “caàn gì hoïc naáy” chuù troïng giaùo duïc hoïc vieân quaùn trieät quan ñieåm chieán tranh nhaân daân cuûa Ñaûng trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng y teá. Ngöôøi y taù xaõ thoân phaûi bieát höôùng daãn nhaân daân caáp cöùu chieán thöông, töï caáp cöùu vaø caáp cöùu ngöôøi khaùc vôùi 5 kyõ thuaät cô baûn ( baêng boù, caàm maùu, coá ñònh xöông gaõy, taûi thöông vaø choáng choaùng cöùu ngaït). Veà Döôïc, hoïc vieân phaûi hoïc caùch söû duïng thoâng thaïo moät soá thuoác nam vaø nhöõng thuoác thöôøng duøng.

Keå töø naêm 1965 caû Quaûng Ñaø vaø Quaûng Nam ñaõ ñaøo taïo soá löôïng caùn boä y teá ngaøy caøng taêng vaø chaát löôïng cuõng ngaøy caøng naâng cao.

Tænh Quaûng Ñaø naêm 1965, ñaøo taïo 332 y taù ñôït 1, 108 hoä sinh ñôït 1; boài döôõng, boå tuùc 120 y taù ñôït 2. Naêm 1966 ñaøo taïo 406 y taù ñôït 1, 342 y taù ñôït 2, 101 hoä sinh ñôït 1, 64 hoä sinh ñôït 2 vaø 5 Döôïc taù. Ngoaøi ra, coøn môû 4 lôùp boå tuùc ngoïai khoa cho 74 y taù boå sung cho caùc ñoäi phaãu, beänh xaù. Naêm 1967, ñaøo taïo 345 y taù ñôït 1, 212 y taù ñôït 2, 86 y taù ñôït 3, 196 hoä sinh ñôït 1, 49 hoä sinh ñôït 2, 15 Döôïc taù. Naêm 1968 ñaøo taïo 318 y taù ñôït 1, 135 y taù ñôït 2, 18 y taù ñôït 3, 16 hoä sinh ñôït 2 vaø 34 Döôïc taù.

Tænh Quaûng Nam, naêm 1965, ñaøo taïo ñöôïc 233 y taù ñôït 1, 206 y taù ñôït 2, 179 hoä sinh ñôït 1. Naêm 1966, 80 y taù ñôït 1, 100 y taù ñôït 2, 15 hoä sinh ñôït 1, 70 hoä sinh ñôït 2.

Naêm 1966 coù 3 lôùp boài döôõng veà leà loái laøm vieäc cho 36 ñoàng chí tröôûng vaø phoù ban y teá xaõ. Thaùng 3 naêm 1968, môû lôùp Döôïc taù khoùa

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

1 taïi thoân 5 xaõ Tieân Laõnh. (Tieân Phöôùc) coù 18 hoïc vieân do Döôïc só Nguyeãn Thò Trí phuï traùch.

Chieán tranh vaãn ngaøy caøng aùc lieät, soá caùc ñoàng chí y só töø mieàn Baéc chi vieän vaøo laàn löôït hi sinh.

Nhöõng ngöôøi Thaày ñaàu tieân ñaõ vónh vieãn naèm xuoáng nhö Thaày Leâ Hoàng Minh hi sinh taïi Hoäi An ngaøy 30 -1 - 1968, thaày Traàn Minh Ñöùc vöøa môùi ñöôïc phong Baùc só vaø ñöôïc ñeà baït Phoù ban Daân y Quaûng Ñaø cuõng ñaõ hi sinh taïi Ñieän Baøn thaùng 9 naêm 1968. Ñoái vôùi ñaøo taïo caùn boä y teá trung hoïc thì Ban daân y khu V chöa coù chuû tröông cho caùc tænh ñaøo taïo. Keå töø naêm 1967 do khoâng coù y só töø mieàn Baéc chi vieän vaøo nöõa do ñoù Ban Daân y Quaûng Ñaø chuû tröông môû moät lôùp hoïc theo chöông trình Y só. Lôùp hoïc naøy khai giaûng ngaøy 19 -5-1967 taïi tröôøng caùn boä y teá tænh ñoùng taïi vuøng B huyeän Ñaïi Loäc do Y só Thaùi Ñoân Khanh phuï traùch cuøng vôùi söï tham gia giaûng daïy cuûa nhieàu baùc só, döôïc só . Toaøn boä hoïc vieân lôùp Y só khoùa naøy ñang hoïc phaûi ñi phuïc vuï cuoäc toång tieán coâng noåi daäy xuaân Maäu Thaân 1968 roài laïi veà tieáp tuïc hoaøn taát chöông trình vaø thi toát nghieäp ñaït 43 hoïc vieân. Töø 1968 ñeán 1969 Quaûng Ñaø môû lôùp Y só khoùa 2 ñöôïc 42 hoïc vieân vaø laø khoùa Y só cuoái cuøng cuûa tænh Quaûng Ñaø tính ñeán ngaøy Mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng. Coù theå noùi Tænh Quaûng Ñaø laø tænh ñaàu tieân cuûa khu V coù chuû tröông maïnh daïn ñaøo taïo Y só cuûa mieàn Nam Trung Boä Thôøi gian naøy, tænh Quaûng Nam cuõng môû lôùp boå tuùc töø Y taù leân Y só khoùa 1 do caùc baùc só Phöôùc, Lyù, Ñaøi, Kim Cuùc... giaûng daïy. Lôùp naøy toát nghieäp ñöôïc 25 hoïc vieân vaøo naêm 1969. Ñaây laø khoùa Y só ñaàu tieân vaø cuõng laø cuoái

cuøng cuûa tænh Quaûng Nam trong chieán tranh choáng Myõ.

50 naêm ñaõ troâi qua, laàn giôû laïi nhöõng trang lòch söû haøo huøng cuûa Ngaønh y teá Quaûng Nam Ñaø Naüng noùi chung vaø tröôøng y teá noùi rieâng ñeå thaáy söï kieân cöôøng veû vang trong söï nghieäp ñaøo taïo caùn boä y teá cuûa nhöõng tieàn thaân vaø tieàn nhaân cuûa ngoâi tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam hoâm nay.

Tröôøng coù 15 naêm phuïc vuï cuoäc chieán tranh choáng Myõ cöùu nöôùc, 35 naêm phuïc vuï söï nghieäp chaêm soùc söùc khoûe nhaân daân vaø ñaøo taïo caùn boä y teá ñeå cuøng caû nöôùc xaây döïng Toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa. 50 naêm qua coù nhöõng ngöôøi Thaày ñaõ vónh vieãn naèm xuoáng, coù nhöõng ngöôøi sau chieán tranh tieáp tuïc coáng hieán söùc löïc vaø trí tueä cuûa mình vì nhaân daân, coù ngöôøi naém giöõ nhöõng cöông vò laõnh ñaïo, coù ngöôøi ñaõ ñeán tuoåi nghæ ngôi, coù ngöôøi coøn ñang chòu noãi ñau thöông taät, coù nhöõng ngöôøi coøn ñang soáng duø trong hoaøn caûnh khoù khaên cuûa cuoäc soáng ñôøi thöôøng vaãn moät loøng taâm huyeát vôùi söï nghieäp ñaøo taïo caùn boä y teá, vaãn goùp tieáng noùi vaø doõi theo töøng böôùc tieán cuûa ngoâi tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam. Traân troïng lòch söû, bieát ôn nhöõng Thaày coâ ñaàu tieân, bieát ôn nhöõng ngoâi tröôøng y teá vaø lôùp hoïc y teá ñaàu tieân treân hai tænh Quaûng Nam, Quaûng Ñaø thôøi chieán tranh.

Traân troïng bieát ôn nhöõng Thaày coâ ñaàu tieân cuûa ngoâi tröôøng Trung hoïc Y teá Quaûng Nam - Ñaø Naüng nhöõng naêm ñaàu sau giaûi phoùng vôùi bao ngoån ngang vaø thieáu thoán traêm beà. Ngaøy nay, nhöõng Thaày coâ giaùo cuûa tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñang gaùnh vaùc moät söù meänh môùi ñoù laø ñaøo taïo caùc (Tieáp theo trang 33)

23

chuùng toâi coøn treû, chöa coù gia ñình rieâng neân coù nhieàu thôøi gian daønh cho hoïc troø vôùi nhöõng ñeâm thaày troø toå chöùc seminar, thaûo luaän saâu nhöõng vaán ñeà chuyeân moân coøn chöa ñöôïc roõ treân lôùp. Troø coá gaéng vaø thaày cuõng phaûi ñaàu tö môùi coù theå traû lôøi heát nhöõng thaéc maéc neâu ra.

Nhöõng hoaït ñoäng ngoaïi khoùa sinh hoaït ñoaøn, daõ ngoaïi, caém traïi xa ôû bieån Tam Thanh, ôû loøng hoà Phuù Ninh vaø coøn nhieàu nhieàu nöõa, taát caû ñeàu laø nhöõng kyû nieäm thaät ñeïp trong kyù öùc cuûa toâi. Trong khoù khaên ngaøy aáy, thaày troø chuùng toâi ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh tích ñaùng khích leä.

Roài toâi chuyeån coâng taùc veà Beänh vieän Ñaø Naüng vì yeâu caàu cuûa cuoäc soáng gia ñình nhöng ñònh meänh roõ raøng khoâng theå thay ñoåi. Sau taùm naêm böôn chaûi treân ñöôøng Tam Kyø - Ñaø Naüng ñi laøm, veà nhaø, khoâng hoïc haønh, khoâng ñònh höôùng töông lai, toâi choïn cho mình ñöôøng quay trôû laïi nôi toâi ñaõ baét ñaàu söï nghieäp.

Vaø ñeán baây giôø ñaây, ñoái vôùi toâi löïa choïn naøy vaãn laø deã chòu nhaát. Caûm ôn caùc anh chò em ñoàng nghieäp moät thôøi gaén boù ñaõ taïo ñieàu kieän cho söï Th.s -Bs Nguyeãn Ñình Tuaán trôû veà naøy.

Toâi cöù maõi ñoäng vieân mình theo lôøi baøi haùt maø Nhôù maõi nhöõng ngaøy aáy Khi coøn ñi hoïc cho ñeán tröôùc ngaøy thi ñaïi hoïc, toâi yeâu thích khi coøn hoïc ôû tröôøng Y Hueá vaø khi ñi toâi vaãn chöa bieát mình choïn ngheà gì. Meï toâi baûo: “ daïy toâi vaãn thöôøng eâ a cho hoïc troø mình nghe: Xin caûm ôn em moät caønh hoa traéng, Meï ñau oám maõi, thoâi thì maøy theo ngaønh Y ñi con Moät con chim hoàng trong naéng yeâu thöông aï!”. Theá laø toâi ñi thi Y ôû Hueá. Nhöõng naêm thaùng Xin caûm ôn em qua bao ñeâm nhoïc nhaèn mieät maøi treân giaûng ñöôøng ñaïi hoïc, toâi vaãn khoâng nghó raèng sau naøy toâi seõ trôû thaønh thaày giaùo.

Giöõ maùu trong tim cho moâi anh coøn hoàng Nhö moät ñònh meänh, toâi khaên goùi veà Tröôøng Xin caùm ôn em löông y nhö meï hieàn.

Trung hoïc Y teá Quaûng Nam - Ñaø Naüng khi Tam Kyø Neáu cuoäc soáng ñöøng coù quaù baïc ñaõi ngöôøi, toâi coøn laø moät thò xaõ nhoû beù, ñìu hiu, tröôøng lôùp coøn sô coøn seõ tieáp tuïc laøm thaày giaùo. Töông lai cuûa Tröôøng saøi, ñôøi soáng cuûa ngöôøi thaày coøn khoù khaên laém laém. Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñang roäng môû tröôùc maét Nhöõng ngaøy ñaàu taäp söï leân lôùp buoàn vui theo hoïc moãi ngöôøi, nhöõng thay ñoåi cuûa ngaønh Y teá tænh troø, nhöõng ñeâm tröïc beänh vieän thöùc traéng ñau theo ñang thaät quyeát lieät vaø coù nhieàu löïa choïn ñeå böôùc noãi ñau cuûa ngöôøi beänh, toâi daàn tröôûng thaønh tieáp. Toâi vaãn seõ böôùc tieáp treân con ñöôøng toâi ñaõ vaø trong nhöõng ngaøy gian khoù aáy. ñang choïn.

Hoïc troø thôøi aáy khoù khaên hôn hoïc troø baây giôø Neáu ñöôïc cho moät ñieàu öôùc, toâi seõ öôùc mình coù nhieàu nhöng caùi söï hoïc thì hôn haún. Caùc em ngoan ñuû tinh thaàn vaø söùc löïc ñeå vaãn coøn ñöôïc böôùc leân ngoaõn hôn, sieâng naêng hôn vaø roõ raøng laø kieán thöùc buïc giaûng cuûa Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ngaøy ra tröôøng cuõng hôn. Nhöng coâng baèng maø cho duø coøn phaûi vöôït qua nhieàu khoù khaên nöõa, noùi, ngaøy aáy, caùc em chæ hoïc chuyeân moân chöù nhöõng yeáu toá khaùch quan maø nhieàu khi khoâng phaûi khoâng coù quaù nhieàu moân phaûi hoïc nhö baây giôø vaø mình muoán laø ñöôïc.

24

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

BsCk2. Voõ Vaên Quang

Chuùng ta coù dòp nhìn laïi 50 naêm tröôûng thaønh vaø phaùt trieån cuûa ngoâi tröôøng thaân yeâu; vaø baøi dòch naøy cuõng laø hoài öùc veà moät lòch söû ñaày gian nan ñeå hình thaønh phaãu thuaät caét gan, moät cöùu caùnh toát nhaát cho ngöôøi beänh bò ung thö gan. Caùi nhìn vaøo hoài öùc bao giôø cuõng laøm ta ñaém ñuoái nieàm tri aân vaø traân troïng. ND giôùi thieäu baøi nguyeân taùc “Hepatic surgery and hepatic surgical anatomy: Historical partners in progress” cuûa David A, Mc Clucky, lee J.Skandalakis ñaêng trong World Journal Surgery soá 21: tr 330-342, Vol 21- 1997 haàu ngöôøi ñoïc coù caùi caûm nhaän tuyeät vôøi ñoù.

V

ôùi veû beân ngoaøi boùng laùng, meàm maïi, gan deã laøm cho ta coù aán töôïng ban ñaàu laø moät taïng hieàn laønh moät caùch laàm laïc. Song, khi ñaõ hieåu bieát kyõ, gan ñuùng laø moät trong nhöõng taïng raát khoù moå ñoái vôùi phaãu thuaät vieân. Gan coù nhu moâ meàm, deã vôõ vôùi heä thoáng phöùc taïp goàm caùc oáng, caùc tónh maïch, ñoäng maïch luoân chôø chöïc gaây tai öông cho nhaø ngoaïi khoa.

Maët khaùc, gan laïi coù ñaëc tính noåi baäc, ñoù laø khaû naêng taùi sinh vaø baûo toàn chöùc naêng raát lôùn sau khi bò caét boû cho duø ñeán 80% nhu moâ.

Lòch söû phaãu thuaät gan chöùa ñaày noã löïc cuûa caùc nhaø khoa hoïc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

ñaõ tìm hieåu tính chaát phöùc taïp ñoù. Noã löïc naøy vöøa töø caùc nhaø giaûi phaãu vöøa töø caùc nhaø ngoaïi khoa.

Bismuth ñaõ vieát (1982): “Caùi thôøi caét gan khoâng ñaëc thuø hay xeùn khoái gan theo vò trí vaø thöông tích cuûa thöông toån ñaõ ñi vaøo quaù khöù. Hieän nay moå caét gan phaûi coù cô sôû laø söï thoâng hieåu chính xaùc vieäc phaân chia gan- xaùc laäp ngaønh phaãu thuaät gan”.

Lòch söû phaãu thuaät gan coù theå chia laøm 03 thôøi kyø. Töø thôøi coå ñaïi ñeán cuoái theá kyû 19 laø lónh vöïc giaûi phaãu hoïc gan. Töø giöõa nhöõng naêm 1800 ñeán Theá chieán thöù II, ñaõ coù nhöõng tieán boä thuùc ñaåy ngoaïi khoa trong lónh vöïc

gan. Cuoái cuøng caû giaûi phaãu hoïc laãn ngoaïi khoa gan ñaõ phaùt trieån vaø duy trì cho ñeán ngaøy nay.

Nhöõng baùo caùo sôùm nhaát veà giaûi phaãu gan ñaõ coù töø kyû Assyro Babylonian (2000 - 3000 BC) qua vieäc caùc thaày cuùng nhìn gan (Hepatoscopy) ñeå chieâm boùi.

Gan cuûa cöøu ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå laøm vieäc naøy. Qua moâ hình gan cöøu baèng ñaát seùt, ngöôøi ta ñaõ daïy cho caùc moân sinh hoïc chieâm boùi, treân beà maët moâ hình ñöôïc ghi cheùp nhöõng lôøi tieân tri, ngöôøi ta nhìn thaáy coù 3 thuøy lôùn roài ñaët teân naøo laø “doøng soâng cuûa gan”, “ngoùn tay cuûa gan” vaø “nhaùnh”, oáng maät chung laø “loã thoaùt ra”, roán gan laø “caùnh cöûa”, thuøy traùi

25

laø “mieáng che maét ngöïa”v.v...

Söï moâ taû nhö theá khoâng heà coù moät yù nghóa veà khoa hoïc maø chæ mang tính chaát toân giaùo, thaàn bí.

Maõi ñeán thôøi Alexandian Herophilus ôû Chalcedon (334 280 BC) ngöôøi ta môùi coù nhöõng tìm hieåu mang tính chaát y khoa veà giaûi phaãu cuûa gan. Herophilus ngaøy xöa ñöôïc toân laø “cha ñeû cuûa ngaønh giaûi phaãu”, oâng ñaõ lôïi duïng vieäc moå töû thi ngöôøi vaø moå ngöôøi soáng ñöôïc cho pheùp ñeå khaûo saùt giaûi phaãu noäi taïng cuûa ngöôøi.Tuy nhieân caùc coâng trình cuûa Herophilus bò boû queân vaø Galen ñaõ tieáp tuïc söï nghieäp ñoù. Ñoái vôùi gan, Galen trích daãn moâ taû cuûa Herophilus “ôû ngöôøi, gan laø taïng coù kích thöôùc lôùn, to so vôùi gan cuûa nhöõng ñoäng vaät khaùc, noù naèm döôùi cô hoaønh, uoán voøng vaø meàm maïi, beân döôùi gan laø oå buïng vaø tónh maïch chuû, loõm, khoâng ñeàu, taïi ñaây coù moät raõnh qua ñoù tónh maïch baøo thaûi chui vaøo”. Moät ngöôøi ôû thaønh Alexandian khaùc cuøng thôøi Herophilus laø Erasistratus ôû Chies (310 -250 BC) ñaõ boå sung moät soá hieåu bieát cuûa mình veà giaûi phaãu gan vaø ñöa ra töø ngöõ “chuû moâ”, heä thoáng maïch maùu trong gan vaø Ganlen ñaõ trích daãn lôøi cuûa Erasistratus “.... trong gan coù hai loaïi maïch maùu ñoå vaøo cuøng moät nôi, moät loaïi chaïy töø tuùi maät vaø loaïi kia xuaát phaùt töø tónh maïch chuû. ....” Tuy nhieân, Erasistratus coù xu höôùng thieân veà hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa caùc cô quan vaø vì vaäy ngöôøi ta xem oâng laø “cha ñeû cuûa ngaønh sinh lyù hoïc”.

Moâ taû giaûi phaãu cuûa Galen ñaõ

26

ngöï trò trong y vaên maõi cho ñeán theá kyû 15, trong ñoù ñaëc bieät ñeà caäp ñeán nhöõng thuøy gan, song Galen chöa bao giôø xaùc ñònh coù bao nhieâu thuøy, oâng gôïi yù raèng caùc thuøy cuûa gan naèm ñan xen nhö nhöõng ngoùn tay cuûa baøn tay vaø khoâng giaûi thích ñaày ñuû ñöôïc.

Vaøo thôøi ñoù, vôùi tröôøng phaùi sai laàm cuûa Galen, ngöôøi ta chaáp nhaän raèng gan ngöôøi coù 5 thuøy.

Tö töôûng Galenic ñaõ coù taàm aûnh höôûng voõ ñoaùn, caûn trôû nhöõng tieán boä nhanh choùng veà giaûi phaãu gan, keùo daøi töø thôøi Trung Coå ñeán thôøi Phuïc sinh.

Ngay caû Vesalius cuõng chìm trong truyeàn thoáng giaûi phaãu Galenic, qua cuoán saùch Tabulae Anatomicae Sex xuaát baûn naêm 1538 oâng ñaõ veõ hình gan vôùi 5 thuøy xoøe ra quanh moät ñieåm trung taâm. Veà sau vaøo naêm 1543 trong cuoán De Human Corporius Fabrica Libri Septem, Vesalius ñaõ laøm saùng laïi nhöõng nhaän ñònh sai laàm khi giaûi thích söï baát caân xöùng roõ raøng giöõa 2 thuøy cuûa gan ngöôøi maø phaàn nhoû laø gan traùi vaø phaàn lôùn hôn laø gan phaûi, oâng coøn ghi nhaän tónh maïch chuû ñi veà tim, tónh maïch cöûa cuõng chia laøm 5 nhaùnh vaø maët phaúng chi thuøy gan laø daây chaèng lieàm.

Giaûi phaãu hoïc veà cô theå ngöôøi ñaõ coù moät böôùc nhaûy voït trong söï phaùt trieån qua nhöõng coâng trình cuûa William Harvey, oâng ñaõ ñaët neàn moùng baèng lyù thuyeát tuaàn hoaøn vaø caùch taân y hoïc qua vieäc laøm saùng toû nhöõng caáu truùc giaûi phaãu vaø chöùc naêng sinh lyù. Ñaùng tieác vieäc giaûng daïy cuûa oâng veà gan laïi theo truyeàn thoáng Galenic, vaãn cöù noùi gan coù 5

thuøy, nôi cung caáp nguoàn maùu maø taát caû caùc tónh maïch ñaõ phaùt xuaát.

Qua coâng trình cuûa Harvey veà tuaàn hoaøn vaø nhöõng tranh luaän trong y giôùi veà heä thoáng baïch huyeát, nhöõng kieán thöùc y hoïc ñöôïc tích luõy nhieàu hôn vaø nhöõng ñoùng goùp quan troïng nhaát ñoái vôùi giaûi phaãu gan ñaõ ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc thôøi ñoù tham gia baèng vieäc nghieân cöùu heä thoáng maïch maùu trong gan, noåi baät laø coâng trình cuûa Johannis Walaeus. Naêm 1640 Walaeus ñaõ thoâng baùo khaùm phaù veà boù maïch maùu oáng maät boïc quanh nhöõng cuoáng cöûa. OÁng naøy laø 1 oáng boïc maø caùc phaãu thuaät vieân thöôøng chaïm maët khi coá boäc loä caùc maïch maùu ôû roán gan, ñaây cuõng laø boù maïch ñaàu tieâ n cuû a gan. Naê m 1989 Couinaud ñaõ nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa khaùm phaù naøy khi vieát “Veà phöông dieän ngoaïi khoa, qua nhieàu naêm toâi caøng ngaøy caøng tin chaéc raèng boù maïch- maät laø caáu truùc quan troïng nhaát cuûa giaûi phaãu gan”.

Tuy nhieân chính Walaeus ñaõ khoâng hieåu ñöôïc moái töông hoã giöõa giaûi phaãu hoïc vaø ngoaïi khoa.

Naêm 1654, Francis Glisson trong cuoá n saù c h Anatomia Hepatis ñaõ moâ taû laïi boù maïch maät do Walaeus tìm ra vaø ngöôøi ta ñaõ nhaàm khi coâng nhaän ñoù laø khaùm phaù cuûa Glisson vaø cho ñeán nay vaãn ñöôïc goïi laø bao Glisson. OÂng khôûi ñaàu coâng vieäc khi laáy moät caùi gan, naáu chín trong voøng moät giôø, roài phaãu tích mieáng gan raát caån thaän, laáy boû nhu moâ baèng moät que taêm. Sau

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

ñoù oâng quan saùt vaø keát luaän caáu truùc maïch maùu gan ñöôïc phaân boá khaép trong gan, toûa nhaùnh töø tónh maïch gan vaø tónh maïch cöûa vaø ñeå hieåu roõ baûn chaát doøng maùu chaûy trong gan, Glisson ñaõ tieâm nöôùc maøu ñaõ ñöôïc naáu soâi keøm vôùi söõa.

Coâng trình cuûa Glisson ñaõ trôû neân moät kim chæ nam ñoái vôùi nhöõng nghieân cöùu giaûi phaãu hoïc gan vaø caû söï thích öùng sau ñoù cuûa nhöõng nhaø ngoaïi khoa gan maät.

OÂng laø ngöôøi tieân phong trong nghieân cöùu caáu hình maïch maùu trong gan, loâi keùo ñöôïc nhieàu khaùm phaù veà sau ñoái vôùi giaûi phaãu gan. Qua ñoù caùc nhaø giaûi phaãu hoïc ñaõ phaùt hoïa moät laõnh vöïc maø caùc phaãu thuaät vieân ôû caùc phoøng moå raát muoán chaïm ñeán.

Vaø ñeán luùc caùc nhaø ngoaïi khoa baét tay vaøo khai thaùc ñaày ñuû thaønh quaû aáy. * Ngoaïi khoa: Thaùng 4/1899 William Williaus Keen - giaùo sö Ñaïi hoïc Y Jefferson ñaõ coù baùo caùo kinh nghieäm sau laàn moå caét gan thöù 3 vôùi kyõ thuaät ñoát baèng nhieät vaø thaét caùc boù maïch lôùn, caû 3 tröôøng hôïp ñeàu soáng vaø Keen ñaõ töï haøo tuyeân boá coù theå moå ñöôïc haàu heát caùc u gan maø khoâng ngaàn ngaïi ñeán kích thöôùc cuûa chuùng. Ñuùng ra, tröôùc ñoù chöøng 13 naêm, ñaõ coù nhieàu tröôøng hôïp caét gan maø Keen ñaõ tìm hieåu, taäp hôïp 76 ca ñöôïc bieát trong ñoù coù 13 ca töû vong vaø tæ leä töû vong laø 17%. Maëc duø tæ leä naøy khoâng ñöôc chaáp nhaän ñoái vôùi vieäc caét gan hieän nay, Keen coù leõ ñaõ suy nghó raèng caøng naém ñöôïc nhieàu kyõ thuaät thì caøng deã thaønh coâng.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Thaät ra moå gan khoâng phaûi laø moät yù töôûng gì môùi meû, nhieàu phaãu thuaät vieân ñaõ moå nhöõng ca caáp cöùu vôõ gan töø thôøi Trung coå.

Vaøo theá kyû thöù 7, Paulus Aegineta ñaõ noùi veà vieäc caét boû phaàn gan bò veát thöông xuyeân thuûng do muõi giaùo, Ambroise Pareù moät phaãu thuaät vieân quaân ñoäi noåi tieáng cuûa nhöõng naêm 1500 cuõng ñaõ trình baøy nhöõng moái nguy hieåm cuûa chaán thöông gan. Ñaàu theá kyû thöù 17 Fabricius Hildanus ñaõ moå caét boû moät maåu gan nhoû ôû moät beänh nhaân töï saùt baèng dao vaø Berta coù1 ca töông töï vaøo naêm 1716.

Trong nhöõng naêm 1800 nhieàu phaåu thuaät vieân baùo caùo nhöõng ca töông töï. Naêm 1840, moät beänh nhaân ngöôøi Hindu ñaõ ñöôïc John Mac Pherson moå caét boû vaø khaâu caàm maùu phaàn gan bò caây giaùo ñaâm. Taïi Myõ J.C Massie ñaõ caét boû 1/2 phaûi cuûa thuøy gan phaûi ôû moät beù trai 7 tuoåi bò ñaïn xuyeân thuûng do ñuøa nghòch vôùi suùng bò cöôùp coø vaøo naêm 1852.

Trong cuøng thôøi kyø naøy coù nhieàu nhaø khoa hoïc ñaõ ñoùng goùp nhieàu thaønh quaû khaùc trong noã löïc thuùc ñaåy vieäc moå caét gan ñeå chöùng minh ñöôïc khaû naêng taùi sinh vaø duy trì chöùc naêng cuûa gan. Ñaùng chuù yù nhaát laø nhöõng coâng trình cuûa Tillmann (1879) qua thöïc nghieäm caét boû nhöõng phaàn gan treân thoû vaø oâng ñaõ chöùng minh ñöôïc ñieàu ñoù. Tieáp theo naê m 1883 Gluck roà i Ponflick naêm 1889 ñaõ chöùng minh treân suùc vaät laø coù theå caét boû 70 - 80% gan maø khoâng laøm maát chöùng naêng cuûa gan.

Tröôùc thaønh coâng caét gan cuûa Langenbuch (1888), cuûa Cousins thöïc hieän moät ca naêm 1874, Lins caét ñöôïc moät u gan coù khoái löôïng 15,5 x 13x 11 vaøo 01/1886, chöa keå moät baùo caùo cuûa Escher laø ñaõ caét moät khoái gan ñöôïc moâ taû to baèng moät ñaàu ngöôøi nhöng nhöõng ca nhö vaäy khoâng nghe ñaõ coù keát quaû toát ñeïp.

Böôùc qua theá kyû 19, caùc phaåu thuaät vieân ñaõ thaän troïng tieáp tuïc thaønh quaû cuûa Langenbuch, tæ leä töû vong vaø bieán chöùng sau caét gan vaãn coøn cao maø chính yeáu laø vaán ñeà chaûy maùu, trôû ngaïi lôùn nhaát trong phaãu thuaät caét gan.

Töø ñoù coù nhieàu phöông phaùp ñoåi môùi ñöôïc ñöa ra.

Kousnetzoff vaø Pensky söû duïng kim cuøn ñeå may ñoän cô xen keû. Nhöõng caùch khaùc nhö khaâu buoäc töøng maïch maùu, duøng khí noùng, vuïn xöông ñaép vaøo maët caét, aán eùp moâ gan, taåm ñaép coù adrenalin vaø daùn caùc mieáng ñaép may xuyeân qua bao Glisson. Ñaùng keå laø nhöõng noã löïc raát coù yù nghóa cuûa J. Hogarth Pringle trong kyõ thuaät kieåm soaùt chaûy maùu.

Naêm 1908 vôùi kinh nghieäm chöõa trò 8 ca chaán thöông gan, Pringle ñaõ coù yù töôûng duøng tay boùp caàm maùu ôû cuoáng gan, laøm ngöng chaûy maùu höõu hieäu moät caùch taïm thôøi vaø Pringle coù ñuû thôøi gian caàm maùu. Ñaùng tieác caû 4 ca Pringle thöïc hieän thuû thuaät naøy ñeàu töû vong. Vaãn ñaët nieàm tin vaøo phöông phaùp mình nghó ra, Pringle tieá n haø n h thöû nghieäm laïi treân thoû vaø thaáy giaû thuyeát nhö theá laø ñuùng, töø ñoù

27

nguyeân taéc keïp caàm maùu cuûa Pringle ra ñôøi vaø nhanh choùng ñöôïc chaáp nhaän, laøm giaûm ñöôïc söï chaûy maùu trong khi caét gan, coù yù nghóa giaù trò cho ñeán nay.

Phöông phaùp Pringle ñaõ laøm thay ñoåi kyõ thuaät ngoaïi khoa, ñoàng thôøi song haønh vôùi nhieàu khaùm phaù môùi cuûa giaûi phaãu gan. Sau coâng trình cuûa Glisson, nhieàu nghieân cöùu veà gan, ñaëc bieät laø söï saép xeáp caùc teá baøo gan cuõng nhö söï phaân boá cuûa caùc oáng maät, maïch maùu trong gan.

Albrecht Von Haller ñaõ noåi tieáng khi ñöa ra sô ñoà thuøy gan (1764), qua ñoù gan coù 2 hoá doïc vaø 1 hoá ngang naèm ngay löng gan vaø chia gan laøm 4 thuøy: phaûi, traùi, vuoâng vaø ñuoâi. Nhöng noùi chung, caùc coâng trình ñoù ñaõ khoâng gaây chuù yù cho maõi ñeán naêm 1888, Rex xem xeùt laïi söï saép xeáp caùc boù maïch trong gan khi khaûo cöùu treân nhieàu gan cuûa ñoäng vaät coù vuù. OÂng ta keát luaän caùc nhaùnh phaûi vaø traùi cuûa tónh maïch cöûa coù cuøng söï phaân boá vaø caùc nhaùnh phuï ñi vaøo 2 thuøy rieâng bieät kia.

Sau ñoù naêm 1898 Cantlie ñöa ra baùo caùo ôû ngöôøi, thuøy phaûi vaø traùi coù kích thöôùc töông ñoàng ñöôïc phaân chia bôûi moät maët phaúng ñoái xöùng chaïy töø giöôøng tuùi maät ñeán khía chöõ V cuûa tónh maïch chuû, baùo caùo naøy ñaõ baùc boû ñieàu cho raèng daây chaèng lieàm laø ranh giôùi ñoù. Nhôø tính thuyeát phuïc maø ngöôøi ta goïi ñöôøng ñoái xöùng ñoù laø ñöôøng Rex - Cantlie Töø nhöõng keát quaû treân cuûa Pringle, Rex - Cantlie maø moät theá heä môùi ñoäi nguõ phaãu thuaät vieân baét ñaàu aùp duïng vieäc chaën

28

ngheït maïch maùu vaø caét gan theo nhöõng bình dieän khoâng coù maïch maùu ñeå khoáng cheá chaûy maùu trong khi caét gan nhö Von Haberer (1909) thaét ñoäng maïch gan traùi ñeå caét thuøy traùi, Wendel (1911) thaét ôû roán ñoäng maïch gan phaûi vaø theo bình dieän cuûa Cantlie ñeå caét gan phaûi....

Cuoái cuøng giaûi phaãu vaø phaãu thuaät gan ñaõ taïo ra moät khaû naêng raát naêng ñoäng, ñoù laø caét gan theo giaûi phaãu, nhöng laõnh vöïc naøy vaãn phaùt trieån moät caùch non nôùt cho ñeán khi keát thuùc Theá chieán II ñöôïc Donovan, Santulli, Hershey (1945) tieáp tuïc thuùc ñaåy phaùt trieån caét gan theo cô sôû giaûi phaã u nhö ñaõ noù i ôû treâ n .

Wangensteen thöïc hieän caét gan phaûi baèng caùch chaën ngheït söï caáp maùu ñeán, roài Lortat Jacob vaø Robert (1952) thöïc hieän caét gan töông töï, hoï cuõng laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân duøng ñöôøng ngöïc buï n g khi caé t gan roä n g.

Quattlebaunm coù 2 ca caét gan phaûi (1952). Ñeá n naê m 1958 Hjortsjo nghieân cöùu söï phaân boá ñöôøng maät vaø maïch maùu trong gan qua nhöõng maãu caét gan vaø chuïp maät ñaõ chöùng minh caùc oáng maät vaø caùc ñoäng maïch gan ñi theo moät höôùng vaøo caùc phaân thuøy. Healy vaø Schroy xaùc nhaän caùc keát quaû cuûa Hjortsjo vaø chia gan laøm 5 phaân thuøy: giöõa, beân, sau, tröôùc vaø ñuoâi. Cuõng nghieân cöùu treân gan ngöôøi, Elias vaø Petty ñi ñeán cuøng moät keát luaän nhö vaäy sau ñoù moät naêm. Töø ñaây ñaõ ñöa ra khaùi nieäm phaân thuøy ñoái vôùi ngaønh giaûi phaãu hoïc veà gan.

Nhö vaäy keå töø naêm 1953, caùc

nhaø giaûi phaãu ñaõ xaùc ñònh caùc oáng maät vaø ñoäng maïch saép xeáp theo bình dieän phaân thuøy, coøn caùc tónh maïch thì sao? Couinaud vaø Goldsmith cuøng Woodburne ñaõ ñeå taâm veà vaán ñeà naøy, trong ñoù chæ coù khaù m phaù cuû a Couinaud laø coù yù nghóa maïnh meõ nhaát vaø trôû thaønh chuaån möïc ñoái vôùi caùc phaãu thuaät vieân, theo oâng gan chia 8 phaân thuøy döïa treân söï phaân boá cuûa tónh maïch cöûa, ñaây laø ñieàu ñoái khaùng vôùi caùc coâng trình tröôùc nhö cuûa Healey, Schroy. Cuøng thôøi Goldsmith vaø Woodburne, qua khaûo cöùu 36 gan ngöôøi, ñaõ coå vuõ cho ñieàu maø Couinaud chöùng minh, chæ coù khaùc laø hoï ñeà nghò gan chia 4 phaân thuøy, moãi phaân thuøy laïi coù 2 haï phaân thuøy. Cuoái cuøng, coâng trình cuûa 3 ngöôøi ñaõ taïo ra moät kyû nguyeân môùi trong phaãu thuaät caét gan, mang laïi moät caùi nhìn ñaày ñuû veà giaûi phaãu beân trong gan, höõu ích cho phaãu thuaät vieân ôû moïi thôøi. Nhôø ñoù maø trong kyõ thuaät caét gan tæ leä töû vong 15% töø giöõa nhöõng naêm 1960 ñaõ haï xuoáng coøn 2-3% trong nhöõng naêm ñaàu 1990.

Tuy nhieân, nhöõng tieán boä cuûa giaûi phaãu gan khoâng theå laø yeáu toá duy nhaát giuùp haï thaáp tyû leä töû vong, maø coøn phaûi noùi ñeán nhöõng tieán boä cuûa kyõ thuaät ngoaïi khoa. Töø naêm 1959Quattlebaunm vaø con trai ñaõ trình baøy 5 böôùc quan troïng khi caét gan lôùn, ñoù laø boäc loä gan ñaày ñuû, thaét caùc maïch maùu ñi vaøo caùc thuøy gan ñöôïc xaùc ñònh, di ñoäng gan deã vaø duøng duïng cuï cuøn ñeå taùch nhu moâ.

Lortat Jacob vaø Robert duøng

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

ñöôøng moå ngöïc buïng ñeå caét gan, ñöôøng môû thaúng ñeå caét gan traùi.

Moät ñöôøng song song bôø söôøn, caét ngang qua buïng cuõng hay ñöôïc duøng ñeå tieáp caän gan.

Kyõ thuaät thaét maïch maùu ñöôïc aùp duïng theo phöông phaùp Pringle, 1953 Raffucci ñaõ chöùng minh coù theå caëp ñöôïc 15 phuùt vaø khoâng gaây nguy haïi. Ngoaøi ra Bernhard vaø coäng söï cho raèng neáu haï thaáp thaân nhieät xuoáng 300C thì coù theå môû roäng thôøi gian an toaøn laø 30 phuùt. Naêm 1996 Heaney khuyeán khích caëp ñoäng maïch chuû döôùi cô hoaønh vaø tónh maïch chuû döôùi gan, ñieàu naøy ñeán naêm 1978, ñöôïc coâng boá raèng vôùi tieán boä kyõ thuaät, gan coù theå soáng treân moät giôø khi caëp cuoáng gan.

Child ñaõ boû coâng nghieân cöùu trong nhöõng naêm 1950 ñeå cho thaáy vieäc thaét tónh maïch cöûa laø moät caùch an toaøn vaø höõu hieäu ñeå ñieàu trò moät soá beänh ôû gan. OÂng vaø coäng söï ñaõ thaét tónh maïch cöûa ôû beänh nhaân bò carcinoma daï daøy khoâng moå ñöôïc vaø ñaõ thaønh coâng. Töø nhöõng thöïc nghieäm treân khæ Macaca mulatta, Child vaø coäng söï cuõng nhaém ñeán vieäc thaét ñoäng maïch gan, qua nghieân cöùu 19 khæ, ñöôïc 13 soáng, nhöng ñaõ ñaët ra söï tranh luaän veà khaû naêng thöïc hieän treân ngöôøi.

Tuy tröôùc maét coù keát quaû khoâng khaû quan, Rienholf vaø Woods ñaõ buoäc ñoäng maïch gan ñeã ñieàu trò cao aùp cöûa vaøo naêm 1953 vaø beänh nhaân soáng ñöôïc khaù daøi. Naêm 1974 May vaø Wheeler chöùng minh sau khi trieät ñoäng maïch gan, thì seõ coù söï hình thaønh nhöõng tuaàn hoaøn

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

phuï trong gan trong voøng 24h vaø 1977 Mays cho ñaêng baøi baùo veà thaét maïch maùu vaø noùi leân ñöôïc tính an toaøn trong vieäc thaét ñoäng maïch gan ôû ngöôøi, coâng trình cuûa oâng ñöôïc thöïc hieän khoaûng 12 naêm vaø gaët haùi ñöôïc nhieàu keát quaû. Ñoái vôùi chaán thöông gan, theo Mays ñoù laø thuû thuaät ñôn giaûn, deã nhaát vaø nhanh nhaát.

Ngoaøi ra oâng coøn ñeà xuaát thaét ñoäng maïch gan trong caùc u maùu ôû gan, K gan, doø ñoäng tónh maïch trong gan. Nhö vaäy cuoái cuøng thuû thuaät Pringle ñaõ thaät söï ñöôïc coâng nhaän.

Veà phöông dieän duïng cuï trong phaãu thuaät caét gan, Quattlebaum khuyeâ n duø n g nhöõng duïng cuï cuøn ñeå ñeà phoøng nhöõng tai bieán trong khi phaãu tích caùc maïch maùu lôùn, khoâng nhöõng traùnh chaûy maùu maø coøn kieåm soaùt ñöôïc maïch maùu, nhöõng maïch maùu gan tuït saâu vaøo trong nhu moâ, maø coøn giuùp phaãu thuaät vieân coù theå nhìn thaáy ñöôïc nhöõng caáu truùc trong gan.

Quattlebaum thaät ra khoâng phaûi laø ngöôøi ñaàu tieân coù saùng kieán duøng loaïi duïng cuï naøy, naêm 1892 Keen ñaõ duøng moùng ngoùn tay caùi cuûa oâng ñeå boùp nhu moâ.

Naêm 1903 Anschutz ñöa ra yù kieán caét nhu moâ baèng caùc ngoùn tay. Toân Thaát Tuøng aùp duïng nhöõng nguyeân taéc naøy vaø moâ taû kyõ thuaät caét gan coù kieåm soaùt (1939). Oglivie duøng muõi tuø cuûa pince caàm maùu (1951) vaø Quattlebaunm (1952) duøng muõi tuø cuûa pince Scalpel, coøn Liu vaø coäng söï Ñaøi Loan ñaõ ñöa ra kyõ thuaät boùp baèng ngoùn tay. Sau naøy coù nhöõng böôùc tieán boä trong

kyõ thuaät caét gan giaûi phaãu, nhieàu phaåu thuaät vieân hieän nay ñaït trình ñoä caàm maùu voán khoù töôûng töø nhöõng naêm 1890. Nhöõng thích öùng veà maët kyõ thuaät theo Mac Cleland vaø Shires qua baùo caùo 256 ca moå caét gan khoâng theo giaûi phaãu vaøo naêm 1965 ñaõ taïo ra nhöõng duïng cuï raát coù giaù trò. Ñieàu ñoù thöû töôûng töôïng Keen seõ noùi gì khi oâng soáng laïi baây giôø.

Töø naêm 1955 ñaõ coù baùo caùo mang yù töôûng veà khaû naêng gheùp gan, Welch moâ taû vieäc gheùp gan treân choù vaø ngöôøi ta ñaõ cho raèng “yù töôûng môùi khoâng coù nghóa laø ñôn giaûn nhö ngaét aùnh saùng boùng ñeøn”, nhöng baát caàn ñeå taâm lôøi aùm chæ ñoù, Welch vaãn coá gaéng theo ñuoåi coâng trình cuûa mình. Cannon (1956) cho ñaêng moät baùo caùo gheùp gan vaø trôû thaønh ngöôøi ñaàu tieân ñöôïc xem laø ñöa ra phöông phaùp gheùp gan, oâng cho raèng gan ñoùng moät vai troø quan troïng trong quaù trình thaûi gheùp vaø vieäc gheùp gan coù theå ñem laïi ñieàu toát ñeïp cho ngöôøi beänh, gan ñöôïc gheùp coù theå dung naïp toát hôn caùc moâ ñöôïc gheùp khaùc. Gheùp gan ñaõ trôû thaønh moät noã löïc trong laõnh vöïc ñieàu trò beänh gan, ñoù laø ñieåm cao toät böïc cuûa lòch söû y khoa hôn 2000 naêm, laø böôùc tieáp noái nhöõng thaønh quaû nghieân cöùu phaãu thuaät caét gan. Neáu khoâng coù söï phaùt trieån ñaày ñuû cuûa giaûi phaãu ngoaïi khoa vaø kyõ thuaät ngoaïi khoa, thì chuyeän gheùp gan coù leõ khoâng bao giôø ñöôïc ngöôøi ta lieân töôûng tôùi.

29

Ñ

ieàu trò noäi khoa loeùt daï daøy - taù traøng ñaõ coù raát nhieàu tieán boä trong caû ñieàu trò thöôøng quy vaø ñieàu trò choáng bieán chöùng keå töø khi Warren vaø Marshall tìm ra söï hieän dieän cuûa Helicobacter pylori trong nhöõng oå loeùt daï daøy-taù traøng vaøo naêm 1983. Söï buøng noå caùc thuoác ñieàu trò loeùt daï daøy taù traøng treân cô sôû sinh lyù beänh ñaõ laøm thay ñoåi haún dieãn bieán vaø tieân löôïng cuûa beänh, haïn cheá ñöôïc khaù nhieàu chæ ñònh phaãu thuaät.

Tuy chöa coù con soá thoáng keâ chính thöùc nhöng trong thôøi gian tham gia thöïc haønh ñieàu trò taïi khoa Noäi Toång hôïp, Beänh vieän Quaûng Nam, chuùng toâi nhaän thaáy tæ leä beänh nhaân taùi phaùt sau ñôït ñieàu trò ñaàu tieân laø khaù nhieàu.

Qua hoûi tieàn söû, beänh söû thaáy raèng haàu heát beänh nhaân khoâng thöïc hieän ñuùng yeâu caàu ñieàu trò cuûa thaày thuoác sau khi ra vieän. Ñaây laø ñieàu baét buoäc ñoái vôùi ñieàu trò trieät ñeå loeùt daï daøy taù traøng coù theå thöïc hieän ñöôïc nhöng ñaùng tieác nhieàu beänh nhaân khoâng laøm theo vaø hình nhö caû thaày thuoác cuõng chöa quan taâm ñuùng möùc trong khi tö vaán xuaát vieän.

Treân cô sôû ñoù, chuùng toâi xin neâu laïi moät soá ñieåm chính caàn tuaân thuû trong ñieàu trò noäi khoa loeùt daï daøy taù traøng hieän nay ñeå caùc em sinh vieân coù theå tham khaûo theâm khi hoïc baøi loeùt daï daøy taù traøng.

30

Th.s-Bs.Nguyeãn Ñình Tuaán Ñieàu trò loeùt daï daøy taù traøng caàn ñaït 4 yeâu caàu sau: - Giaûm ñau nhanh, - Lieàn seïo oå loeùt, - Ngaên ngöøa taùi phaùt, - Ngaên ngöøa bieán chöùng.

Bao goàm ñieàu trò theo sinh lyù beänh vaø theo beänh nguyeân.

Nhaèm hai muïc tieâu: - Giaûm yeáu toá gaây loeùt - Taêng cöôøng yeáu toá baûo veä - Tieâu dieät vi khuaån Helicobacter pylori I. CAÙC THUOÁC THÖÔØNG DUØNG TRONG ÑIEÀU TRÒ 1. Giaûm yeáu toá gaây loeùt Ngoaøi vieäc loaïi boû caùc yeáu toá ngoaïi lai nhö röôïu, thuoác laù, caùc khaù n g vieâ m khoâ n g steroid (NSAIDs), taùc nhaân chính caàn laøm giaûm laø HCl; men pepsin laø chaát coù theå phaân huûy protein nieâm maïc daï daøy nhöng chæ laø taùc nhaân phuï vì phaûi coù HCl pepsin môùi ñöôïc hoaït hoùa. Coù theå laøm giaûm HCl baèng 2 caùch: - Trung hoøa HCl ñaõ ñöôïc baøi tieát vaø - ÖÙc cheá baøi tieát HCl. a. Trung hoøa HCl ñaõ ñöôïc baøi tieát: ñoù laø caùc thuoác khaùng toan (antacids). Coù 4 loaïi muoái thöôøng ñöôïc duøng ñeå trung hoøa HCl: - Natri bicarbonat (NaHCO3) - Calci carbonat (CaCO3) - Hydroxyde nhoâm vaø magieâ: Mg(OH)2, Al(OH)3 Natri bicarbonat vaø Calci carbonat khoâng coøn duøng nöõa do taùc duïng doäi (rebound

phenomenon) laøm taêng tieát HCl vaø gaây soûi thaän khi söû duïng keùo daøi. Hieän nay chæ coøn duøng caùc cheá phaåm cuûa hydroxyde nhoâm vaø magieâ. Tuy nhieân, caùc thuoác naøy cuõng taïo caùc muoái phosphat khoâng hoøa tan laâu ngaøy gaây maát phosphorus (ñöôïc lôïi duïng ñeå ñieàu trò chöùng taêng phosphorus maùu trong suy thaän maïn).

- Bieät döôïc thöôøng duøng: Maalox, Gelox, Alusi, Mylanta, Varogel, Phosphalugel,… ñöôïc cho duøng sau aên 30 phuùt (khoâng neân duøng tröôùc böõa aên ñeå traùnh taùc duïng doäi). Taùc duïng trung hoøa löôïng acid thöøa sau böõa aên, laøm dòu côn ñau, ngaên ngöøa loeùt do stress nhöng ít coù khaû naêng laøm laønh seïo veát loeùt neân thöôøng duøng nhö moät thuoác phoái hôïp chöù khoâng phaûi laø thuoác chuû löïc trong ñieàu trò. b. Thuoác khaùng tieát b1. Thuoác khaùng choline: - Giaûm tieát gastrin laøm giaûm tieát HCl vaø keøm taùc duïng giaûm tieát men pepsinogen.

- Taùc duïng öùc cheá daây X: laøm giaûm tieát HCl, giaûm co thaét vuøng thaân vò, hang vò laøm giaûm ñau khaù toát.

- Bieät döôïc thöôøng duøng: Pirenzepin (Gastrozepin, Leblon) cheïn thuï theå Muscarin choïn loïc M-1 taùc duïng laøm nhanh söï lieàn seïo trong loeùt daï daøy taù traøng, ñaëc bieät khi duøng phoái hôïp vôùi thuoác khaùng tieát H2. b2. Thuoác khaùng H2: taùc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

duïng öùc cheá histamin vaø caû taùc duïng cuûa daây X leân söï tieát HCl. Hieän coù 4 theá heä: - Theá heä 1: Cimetidin (Tagamet, Histodil, Cimet,...).

Coù 2 caùch duøng: chia lieàu nhoû 3 laàn/ngaøy sau böõa aên neáu côn ñau loeùt khoâng oån ñònh, thaát thöôøng; hoaëc duøng moät laàn duy nhaát ban ñeâm ñoái vôùi ñau oån ñònh hoaëc chuû yeáu ñau veà ñeâm. Thöôøng duøng taán coâng 6-8 tuaàn, duy trì 4-6 thaùng tuøy theo dieãn bieán cuûa loeùt. Caàn chuù yù moät soá taùc duïng phuï noåi baät cuûa Cimetidin nhö gaây vuù phuï, lieät döông ôû nam, taêng men Transaminase, luù laãn ôû ngöôøi giaø vaø laøm naëng theâm suy gan, suy thaän.

- Theá heä 2: Ranitidin (Zantac, Azantac, Raniplex,...) taùc duïng daøi hôn so vôùi Cimetidin neân chæ caàn duøng 2 laàn/ngaøy hoaëc moät laàn duy nhaát ban ñeâm. Thuoác khoâng gaây lieät döông.

- Theá heä 3: Famotidin (Quamatel, Servipep, Pepcidin,...) taùc duïng keùo daøi vaø maïnh hôn so vôùi Ranitidin neân chæ duøng moät laàn ngaøy vaøo ban ñeâm.

- Theá heä 4: Nizatidin (Nizacid) vieân nang 150mg, 300mg. Lieàu 300mg uoáng 1 laàn ban ñeâm. b3. Thuoác öùc cheá bôm proton: hieän nay ñöôïc xem nhö laø thuoác öùc cheá tieát HCl maïnh nhaát trong caùc thuoác khaùng tieát vì thuoác öùc cheá söï trao ñoåi ion H+ vaø K+ men ATPase ôû khaâu cuoái cuøng cuûa saûn xuaát vaø baøi tieát HCl. Caùc thuoác naøy bao goàm: - Omeprazole (Lomac, Losec, Mopral,...): thuoác caùc taùc duïng raát toát, hieäu quaû vôùi nhöõng tröôøng hôïp khoâng ñaùp öùng vôùi thuoác khaùng tieát H2. Hieän nay,

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

coù moät chaát ñoàng phaàn taû tuyeàn cuûa Omeprazole laø Esomeprazole (Nexium) coù taùc duïng toát hôn, öùc cheá tieá t HCl maï n h hôn Omeprazole, thôøi gian baùn huûy cuõng daøi hôn, thöôøng duøng trong ñieàu trò nhöõng tröôøng hôïp loeùt daï daøy taù traøng coù bieán chöùng nhö loeùt khaùng trò, loeùt xuaát huyeát,...

- Lanzoprazole (Lanzor, Orgast,...) taùc duïng vaø chæ ñònh töông töï Omeprazole.

- Pantoprazole (Nepicox, Inipomp, Pantoloc,...)

- Rabeprazole (Barole, Pariet,...)

Moät soá vaán ñeà caàn löu yù ñoái vôùi vieäc duøng caùc thuoác öùc cheá bôm proton: - Moâi tröôøng thieåu toan maïnh (coù khi voâ toan) seõ laøm phaùt trieån vaø taêng sinh vi khuaån ôû dòch vò; vi khuaån chí taêng sinh ñoù seõ chuyeån caùc nitrate thaønh nitrit ñeå phoái hôïp vôùi caùc axít amin cuûa thöùc aên thaønh caùc hôïp chaát nitrosoamine laø moät chaát coù theå gaây ung thö.

- Tình traïng thieåu toan maïnh naøy seõ kích thích cô cheá feedback laøm taêng sinh teá baøo tieát gastrin daãn ñeán haäu quaû laø laøm taêng tieát HCl vaø pepsin.

Caùc vaán ñeà naøy coøn caàn theâm thôøi gian vaø nhöõng nghieân cöùu ñeå coù chöùng côù chaéc chaén hôn trong töông lai. b4. Thuoác khaùng Gastrin: Proglumide (Milide) ñöôïc chæ ñònh trong ñieàu trò loeùt daï daøy taù traøng coù taêng gastrin maùu vaø nhaát laø trong gastrinoma gaây neân hoäi chöùng Zollinger Ellison. b5. Thuoác taùc ñoäng leân voû naõo vaø vuøng döôùi ñoài öùc cheá tieát HCl: Sulpiride (Dogmatil) 2. Thuoác baûo veä nieâm maïc - Carbenoxolon (Caved's,

Biogastrone,...): laø daãn xuaát toång hôïp cuûa cam thaûo. Taùc duïng laøm taêng saûn xuaát nhaày vaø keùo daøi tuoåi thoï cuûa nieâm maïc daï daøy gioá n g nhö taù c duï n g cuû a prostaglandin E2 (coù theå do laøm chaäm thoaùi hoùa PGE2). Ngoaøi ra, carbenoxolon coøn öùc cheá taùc duïng cuûa men pepsin.

Hieän nay, thuoác ñöôïc söû duïng haïn cheá do taùc duïng phuï gioáng taùc duïng cuûa aldosterone (giöõ muoái gaây phuø, haï K+ maùu, taêng huyeát aùp). Do ñoù, khi duøng thuoác caàn theo doõi caân naëng, huyeát aùp vaø ñieän giaûi ñoà.

- Bismuth (Peptobismol, Trymo, Denol,...) hieä n nay thöôøng duøng Bismuth sous citrate (C.B.S) ngaên caûn söï taán coâng nieâm maïc cuûa HCl vaø pepsin ñoàng thôøi baûo veä nieâm maïc choáng laïi söï aên moøn nieâm maïc cuûa röôïu vaø aspirin. Löu yù, thuoác coù theå laøm ñen raêng vaø lôïi neân khoâng neân duøng thuoác nöôùc hoaëc nhai.

- Sucralfate (Ulcar, Keal, Venter, Sucrafar,…): taùc duïng töông töï nhö Bismuth vaø coøn theâm taùc duïng raát quyù laø haáp phuï muoái maät neân thöôøng duøng trong ñieàu trò vieâm daï daøy do traøo ngöôïc maät.

- Prostaglandin E2 (Cytotec, Minocytol,...): ÖÙc cheá tieát HCl, kích thích tieát nhaày, taêng tieát HCO3-" vaø laøm taêng töôùi maùu nuoâi nieâm maïc daï daøy. Vieân 200mcg. Lieàu 2-3 vieân/ngaøy. Taùc duïng phuï gaây tieâu chaûy.

3. Thuoác dieät Helicobacter pylori: chuû yeáu duøng khaùng sinh caùc nhoùm: - Beta lactam - Cycline - Macrolide - Quinolone

31

- Imidazole 4. Cheá ñoä aên uoáng, nghæ ngôi: - Nghæ ngôi hoaøn toaøn trong ñôït ñau caáp: khoâng laøm vieäc, khoâng suy nghó, traùnh stress...

- Cheá ñoä aên: coù moät soá ñieåm caàn löu yù laø - Khoâng aên cheá ñoä nhieàu söõa nhö tröôùc ñaây do khaû naêng trung hoøa acid maïnh gaây hieän töôïng baät.

- Traùnh nhòn ñoùi - Traùnh aên phuï vaøo ban ñeâm hoaëc tröôùc luùc ñi nguû gaây taêng tieát HCl ban ñeâm.

- Boû thuoác laù, röôïu.

- Thuoác an thaàn cho nhöõng beänh nhaân hay lo laéng, caêng thaúng khi ñieàu trò.

II. AÙP DUÏNG ÑIEÀU TRÒ 1. Loeùt daï daøy a. Tröôøng hôïp khoâng taêng toan, khoâng taêng tieát: thöôøng chuû yeáu chæ duøng thuoác baûo veä nieâm maïc.

Neáu coù nhieãm HP, coù theå duøng moät trong caùc phaùc ñoà sau: - Bismuth + Tetracycline + Metronidazole - Bismuth + Amoxicilline + Metronidazole - Amoxicillne + Clarithromycine + Omeprazole - Bismuth + Clarithromycine + Tinidazole + ÖÙc cheá bôm proton Duøng trong thôøi gian 6-8 tuaàn, tæ leä laønh seïo laø 80-85%. Theo doõi ñieàu trò raát quan troïng: - Sau 3-4 tuaàn ñieàu trò caàn kieåm tra noäi soi vaø sinh thieát neáu ñieàu kieän.

- Kieåm tra laïi sau ñoù 3 thaùng, 6 thaùng vaø haøng

naêm trong 5 naêm ñaàu. Caàn sinh thieát nhieàu maûnh treân nhieàu vuøng khaùc nhau (8-12 maãu sinh thieát).

- Neáu coù dò saûn, caàn kieåm tra laïi sau khi ñieàu trò 3 tuaàn.

- Neáu coù loaïn saûn hoaëc hình aûnh K caàn phaãu thuaät sôùm. b. Tröôøng hôïp coù taêng toan, taêng tieát: aùp duïng phaùc ñoà töông töï trong ñieàu trò loeùt taù traøng thôøi gian 6-8 tuaàn.

2. Loeùt taù traøng Trong loeùt taù traøng, ña soá ñeàu coù taêng toan, taêng tieát neân thöôøng aùp duïng phaùc ñoà phoái hôïp coù khaùng tieát vaø baûo veä nieâm maïc daï daøy.

- Khaùng H2 + Sucralfate 3g chia 3 laàn hoaëc - ÖÙc cheá bôm proton + Sucralfate - Khaùng sinh dieät HP Vieäc ñieàu trò vaø aùp duïng caùc phaùc ñoà tuøy theo töøng ngöôøi beänh vaø dieãn bieán trong quaù trình ñieàu trò coù theå thay ñoåi, khoâng cöùng nhaéc vaø ñieàu caàn nhaéc nhieàu laø phaûi ñaûm baûo thôøi gian duøng thuoác toái thieåu ñoái vôùi töøng loaïi loeùt daï daøy hay taù traøng, kieåm tra sau ñieàu trò vaø duøng thuoác cuûng coá vôùi nhöõng tröôøng hôïp hay taùi phaùt keát hôïp vôùi cheá ñoä aên uoáng vaø nghæ ngôi hôïp lí. Coù nhö vaäy môùi hy voïng ñieàu trò tieät caên loeùt daï daøy taù traøng baèng noäi khoa.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO: 1. Nguyeãn Xuaân Huyeân (2003), Beänh loeùt daï daøy taù traøng, NXB Y hoïc trang 3-85.

2. Beänh tieâu hoùa gan maät (2009), Boä moân Noäi, Ñaïi hoïc Y Döôïc Hueá.

(Tieáp theo trang 17)

toäc. Moãi ñoaøn vieân thanh nieân vôùi nhöõng laù phieáu bình choïn ñöôïc göûi ñi tuy nhoû beù nhöng cuõng ñaõ goùp phaàn ñem laïi thaønh coâng, vinh döï cho Vònh Haï Long chuùng ta ngaøy hoâm nay.

“Naêm thanh nieân 2011” coù theå noùi laø cô hoäi ñeå tuoåi treû Nhaø tröôøng theå hieän baûn lónh chính trò, coáng hieán söùc treû, taøi naêng vaø trí tueä cuûa mình cho xaõ hoäi. Ñoàng thôøi cuõng laø dòp reøn luyeän thöû thaùch ñoái vôùi tuoåi treû ñoaøn vieân thanh nieân trong xu theá hoäi nhaäp ngaøy nay. Qua gaàn moät naêm khôûi ñoäng vaø höôûng öùng thöïc hieän “Naêm Thanh nieân”, tuoåi treû caû nöôùc noùi chung vaø tuoåi treû Nhaø tröôøng noùi rieâng

32

cuõng ñaõ coù nhieàu hoaït ñoäng soâi noåi, thieát thöïc goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi vaø hieäu quaû caùc chöông trình haønh ñoäng do Ñoaøn caáp treân phaùt ñoäng. Ñaëc bieät, vôùi khoâng khí haøo höùng phaán khôûi cuûa tuoåi treû Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam trong nhöõng ngaøy höôùng tôùi caùc hoaït ñoäng kyû nieäm 50 naêm thaønh laäp Tröôøng, tuoåi treû Nhaø tröôøng caøng nhaän thöùc roõ hôn vai troø vaø traùch nhieäm cuûa mình trong söï nghieäp chung tay goùp söùc taïo döïng neân truyeàn thoáng veû vang cuûa Nhaø tröôøng ñeå löu danh cho bao theá heä mai sau./.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

T

hôø i gian qua, dòch Rubella buøng phaùt ñaõ gaây ra nhieàu lo laéng cho caùc phuï nöõ ñang vaø seõ mang thai vì beänh gaây ra nhieàu haäu quaû cho thai nhi. Nhieàu phuï nöõ thaät söï luùng tuùng veà caùch phoøng ngöøa, ñieàu trò beänh, ñaëc bieät phaân vaân tröôùc quyeát ñònh chaám döùt hay duy trì thai ngheùn khi maéc beänh naøy trong luùc coù thai. Ñeå giuùp caùc baïn hieåu theâm veà beänh naøy, ñaëc bieät ôû goùc ñoä beänh vaø thai ngheùn, xin pheùp ñöôïc söu taàm (qua Internet) vaø toång hôïp moät soá thoâng tin chính veà beänh nhö sau 1. Beänh Rubella laø beänh gì?

Beänh Rubella coøn ñöôïc goïi laø beänh Ru-beâ-on, hay beänh sôûi Ñöùc (German measle). Theo moät soá taøi lieäu töø Ñöùc, “german” ôû ñaây khoâng lieân quan gì ñeán nöôùc Ñöùc, maø xuaát phaùt töø tieáng La tinh “germanus” coù nghóa laø töông töï, yù muoán noùi ñeán beänh Rubella coù moät soá caùc bieåu hieän gioáng beänh sôûi.

Rubella laø moät beänh truyeàn nhieãm, do virus rubella gaây neân.

Beänh löu haønh treân toaøn theá giôùi, thöôøng xuaát hieän vaøo muøa ñoâng xuaân, coù theå xaûy ra thaønh dòch.

2. Caùch laây truyeàn beänh Beänh Rubella laây truyeàn qua ñöôøng hoâ haáp Ngöôøi bò beänh Rubella coù theå laây truyeàn beänh cho ngöôøi khaùc moät tuaàn tröôùc khi phaùt ban vaø töø 1 ñeán 2 tuaàn sau khi ban ñaõ laën heát.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Th.s-Bs.Nguyeãn Thò Ngoïc Loan 3. Daáu hieäu laâm saøng Beänh dieãn tieán qua 3 giai ñoaïn: * Thôøi kyø uû beänh: töø 12-23 ngaøy sau khi tieáp xuùc vôùi nguoàn laây. Thôøi gian naøy ngöôøi beänh ñaõ bò nhieãm virus, nhöng chöa coù bieåu hieän beänh. * Thôøi kyø phaùt beänh: Ngöôøi beänh seõ coù nhöõng bieåu hieän: - Soát nheï, nhöùc ñaàu, meät moûi, chaûy muõi trong, ñau hoïng, ñoâi khi coù ñoû maét.

- Phaùt ban: Ban ñoû, töøng ñoám lan toûa, ban daùt saàn. Ñaëc bieät ban moïc ñaàu tieân ôû maët, sau ñoù lan ra thaân mình (tröø loøng baøn tay, loøng baøn chaân).

- Ñau khôùp.

- Noåi haïch sau tai.

- ÔÛ ngöôøi lôùn vaø treû lôùn beänh thöôøng naëng hôn treû nhoû. * Thôøi kyø lui beänh: Caùc trieäu chöùng beänh keùo daøi töø 3-4 ngaøy roài töï heát. Rieâng trieäu chöùng ñau khôùp coù theå keùo daøi laâu hôn.

Sau khi khoûi beänh, ngöôøi beänh seõ coù mieãn dòch suoát ñôøi vôùi beänh (nghóa laø seõ khoâng bò maéc beänh trôû laïi).

4. Chaå n ñoaù n nhieã m Rubella K y õ t h u aä t P C R (Polymerase Chain Reaction) laø kyõ thuaät phaân töû cöïc kyø ñaëc hieäu ñeå xaùc ñònh thaønh phaàn axít nhaân cuûa chính virus, nhöng kyõ thuaät naøy chæ ñöôïc thöïc hieän ôû moät soá cô sôû y teá, chöa aùp duïng roäng raõi

- Ñònh löôïng khaùng theå IgM vaø IgG: phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng nhieàu hôn PCR. Coù 4 tình huoáng xaûy ra: - IgM (aâm tính) vaø IgG (aâm tính).

- Ngöôøi bình thöôøng, chöa töøng bò nhieãm Rubella.

- Coù theå bò nhieãm Rubella trong giai ñoaïn uû beänh (cöûa soå), chöa taïo ñöôïc caùc khaùng theå IgM vaø IgG. Caàn ñònh löôïng laïi IgM vaø IgG sau 2-3 tuaàn.

- IgM (döông tính) vaø IgG (aâm tính): môùi bò nhieãm virus Rubella caáp, chæ coù IgM ñaùp öùng.

Caàn laøm laïi xeùt nghieäm IgM vaø IgG sau 2 tuaàn.

- Neáu IgM taêng theâm vaø xuaát hieän IgG döông tính, chaéc chaén bò nhieãm Rubella.

- Neáu IgM döông tính nhöng IgG vaãn aâm, keát quaû IgM naøy laø döông “khoâng ñaëc hieäu”, caàn laøm theâm caùc xeùt nghieäm cao hôn.

- IgM (aâm tính) vaø IgG (döông tính): ñaõ coù mieãn nhieãm vôùi Rubella hoaëc ñaõ ñöôïc tieâm phoøng - IgM (döông tính) vaø IgG (döông tính): neáu keøm caùc daáu chöùng laâm saøng tröôùc ñoù: bò nhieãm Rubella caáp tính.

5. Bieán chöùng - Vôùi ngöôøi khoâng mang thai: beänh khoâng gaây neân bieán chöùng nguy hieåm, coù theå coù nhöõng bieán chöùng traàm troïng nhö vieâm phoåi, vieâm pheá quaûn, vieâm naõo, vieâm cô tim, vieâm tai giöõa, roái

33

loaïn tieâu hoùa...

- Vôùi phuï nöõ coù thai: beänh coù khaû naêng gaây neân saåy thai, thai cheát trong töû cung hoaëc gaây hoäi chöùng rubella baåm sinh (congenital Rubella syndrome, CRS) raát nguy hieåm, ñeå laïi nhöõng di chöùng naëng neà cho ñöùa treû sô sinh: ñuïc thuyû tinh theå, muø maét, ñieác, tim baåm sinh, khuyeát taät naõo vaø heä thaàn kinh, chaäm phaùt trieån trí tueä...

- Theo höôùng daãn thöïc haønh cuûa Hoäi Saûn Phuï khoa Canada (Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada), ñang ñöôïc nhieàu nöôùc aùp duïng, nguy cô bò hoäi chöùng Rubella baåm sinh ôû thai nhi nhö sau: - Döôùi 11 tuaàn nguy cô ñeán 90% - 11-12 tuaàn nguy cô 33% - 13-14 tuaàn nguy cô 11% - 15-16 tuaàn nguy cô 24% - Treân 16 tuaàn nguy cô hieám, 0% 6. Xöû trí phuï nöõ coù thai bò nhieãm rubella - Do Rubella gaây ra hoäi chöùng Rubella baåm sinh ôû thai nhi neân caàn coù söï thaûo luaän giöõa Baùc só

Saûn khoa vôùi thai phuï veà vaán ñeà chaám döùt thai kyø hay tieáp tuïc mang thai.

- Baùc só phaûi thoâng baùo nhöõng dò taät maø thai nhi coù theå maéc phaûi, tyû leä thai bò dò taät theo tuoåi thai taïi thôøi ñieåm meï nhieãm virus, khaû naêng chaån ñoaùn tröôùc sinh nhöõng dò taät naøy (trong caùc dò taät thai nhi do Rubella gaây ra, hieän taïi chæ coù theå chaån ñoaùn tröôùc sinh tim baåm sinh), töø ñoù thai phuï seõ töï quyeát ñònh vieäc chaám döùt thai kyø hay tieáp tuïc mang thai.

7. Phoøng traùnh nhieãm Rubella: tieâm chuûng laø bieän phaùp höõu hieäu - Vacin phoøng beänh Rubella thoâng duïng hieän nay laø loaïi Vacin MMR (Measle, Mumps, Rubella) phoøng ngöøa cho caû 3 beänh Sôûi, Quai bò, Rubella.

- Caùc ñoái töôïng caàn tieâm chuûng rubella - Treû nhoû töø 12 thaùng tuoåi cho ñeán döôùi 13 tuoåi, chöa tieâm ngöøa Rubella laàn naøo: tieâm 2 muõi, muõi thöù 2 ñöôïc tieâm nhaéc laïi 2-3 naêm sau khi ñaõ tieâm muõi thöù nhaát.

- Treû lôùn treân 13 tuoåi vaø ngöôøi lôùn: chæ tieâm moät muõi duy nhaát.

- Nhöõng phuï nöõ coù yù ñònh mang thai chöa töøng bò beänh Rubella hoaëc chöa ñöôïc tieâm phoøng luùc nhoû: neân tieâm ngöøa 3 thaùng tröôùc khi quyeát ñònh coù thai.

- Nhöõng ngöôøi laøm vieäc taïi beänh vieän, caùc trung taâm y khoa, trung taâm chaêm soùc treû em vaø caùc tröôøng hoïc.

- Vieäc tieâm chuûng Rubella ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi treû em gaùi ñeå phoøng choáng beänh trong suoát khoaûng thôøi gian khi ñöùa treû lôùn leân vaø mang thai sau naøy.

- Löu yù: - Ngöôøi phuï nöõ phaûi ñaûm baûo khoâng mang thai taïi thôøi ñieåm tieâm vacin. Muoán vaäy ngöôøi phuï nöõ neân tieâm vacin vaøo thôøi ñieåm ngay sau khi saïch kinh.

- Sau khi tieâm vacin, ngöôøi phuï nöõ phaûi aùp duïng 1 bieän phaùp traùnh thai hieäu quaû ñeå ñaûm baûo khoâng coù thai trong voøng 3 thaùng sau khi tieâm vacin.

- Ñoái vôùi ngöôøi lôùn, coù theå laøm xeùt nghieäm huyeát thanh. Neáu ñaõ coù mieãn dòch thì khoâng caàn tieâm chuûng.

(Tieáp theo trang 22)

ngaønh Y, Döôïc coù trình ñoä Cao ñaúng vaø Trung caáp chuyeân nghieäp, moät soá trình ñoä thaáp hôn cho tænh Quaûng Nam vaø caùc tænh, thaønh mieàn Trung Taây Nguyeân. Ñaåy maïnh Nghieân cöùu khoa hoïc, öùng duïng coâng ngheä vaø cung öùng dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe.

Nhaø tröôøng cam keát ñaøo taïo cho xaõ hoäi nhöõng con ngöôøi coù ñuû naêng löïc chuyeân moân, coù ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, coù kyõ naêng giao tieáp, öùng xöû vaø coù tinh thaàn töï hoïc taäp naâng cao trình ñoä. Söù meänh môùi ñoù ñaùp öùng nhieäm vuï chính trò cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc giao cho ñoù laø cuøng vôùi ngaønh y teá thöïc hieän toát vieäc chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoûe nhaân daân trong tình hình môùi.

34

Töï haøo vaø tieáp noái truyeàn thoáng veõ vang cuûa nhöõng tieàn thaân vaø tieàn nhaân cuûa ngoâi tröôøng hoâm nay, taäp theå caùn boä giaùo vieân, coâng nhaân vieân tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñaõ noã löïc phaán ñaáu khoâng ngöøng ñeå xaây döïng ngoâi tröôøng trôû thaønh Anh huøng Lao ñoäng thôøi kyø ñoåi môùi vaø hoâm nay moät laàn nöõa vinh döï ñöôïc Nhaø nöôùc trao taëng Danh hieäu cao quyù Huaân chöông Ñoäc laäp haïng Ba. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO: Ngaønh Y teá Quaûng Nam - Ñaø Naüng 30 naêm phuïc vuï khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Myõ (1945 - 1975) tr.101- 104; tr.157- 159, Sôû Y teá Quaûng Nam vaø Sôû Y teá Thaønh phoá Ñaø Naüng naêm 2000.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

HB Toâi khoâng coù nhöõng ban mai caép saùch ñeán tröôøng, Thaû dieàu, baét caù nhöõng heø tröa Tuoåi xuaân xanh cuoán theo löûa chinh chieán Khoâng Chuû nhaät, khoâng leã Tình yeâu…vaø Teát Thuoác suùng nhuoäm ñen kín trôøi queâ.

Toâi leân ñöôøng cuøng ñoàng nghieäp môû lôùp Thuôû sô khai döïng leàu laù laøm tröôøng Ñaøo taïo y sinh cöùu chöõa thöông binh giuùp ñoàng baøo laønh beänh Giöõa nuùi röøng trung du ngaït ngaøo sim nôû OÂi! Haïnh phuùc ñôn sô maø aám noàng.

Ngaøy-hoïc haønh, caáp cöùu, chöõa thöông Ñeâm-caøy cuoác vôõ hoang Cho ñaát sinh soâi, cho haït naûy maàm Baøi giaûng vôõ loøng caáp cöùu chieán thöông Khoâng phaán, khoâng baûng, khoâng vieát buùt…

Kieán thöùc vun ñaày baàu nhieät huyeát ñoâi möôi Xoa dòu thöông ñau, mang nieàm vui trôû laïi. Ñuøng! ñuøng!... tieáng suùng!

Khoùi loang kín nuùi röøng Giaëc ñoát tröôøng traïi, coá san baèng kyù öùc Tröôøng laïi moïc treân ñaát môùi coøn thôm Kìa! “söï soáng naûy maàm töø trong nhöõng caùi cheát” Ngaïo ngheã ñi leân - ôi aùo traéng anh huøng!

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Moãi laàn laäp laùn laø moãi baän chia ly Naøy Kyø Sôn, Tieân Phöôùc, Traø My… Veà vôùi ñoàng baèng maø loøng mieân man nhôù…!

Sim coøn tím khoâng, doác Lung coøn chôø.

Chieán tranh chöa döùt…

Tröôøng laïi xaây treân ñaát môùi tinh thôm Möôøi laêm naêm roøng Boå tuùc chuyeân moân, y taù, cöùu thöông Tieáp cuoäc chieán thaùnh thaàn Nhöõng ñoâi tay saàn suøi vi dieäu Nhöõng con tim ñaäp nhòp tuoåi thanh xuaân Hoùa gian nan thaønh kieâu haõnh moät thôøi.

Chieán tranh keát thuùc.

Caùc em toâi tung taêng ñeán tröôøng OÂi! Haïnh phuùc hoøa bình laø ñaây!

Ngaäm nguøi nhôù nhöõng ngöôøi ñi xa Chieán khu xöa ñaát nôû ñaày hoa traùi Sim tím ngaùt mieân man nieàm nhôù Hoàn höông bay veà mieàn vieãn xöù Doác Lung coøn ñôïi ngöôøi veà thaêm. Ñi suoát chieàu daøi cuøng ñaát nöôùc Naêm möôi naêm gian khoå haøo huøng Lôùp lôùp thaày troø vieát neân trang söû môùi Cho hoâm qua hoâm nay vaø mai sau…

TK, 4/12/2011

35

Th. Bs Leâ Thò Bích Ngoïc

T

rong moät ñôït taäp huaán veà “phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc hoaù hoïc vieân”, moät Giaùo sö cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Y Haø Noäi ñaõ hoûi toâi: Em ñaõ bao giôø höôùng daãn sinh vieân ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng chöa?

Toâi traû lôøi thaày raèng toâi coù ñoäng vieân caùc em sinh vieân ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng, nhöng chöa coù hình thöùc kieåm tra, giaùm saùt xem caùc em coù ñoïc khoâng vaø ñoïc hieäu quaû nhö theá naøo. Thaày laïi hoûi toâi: Em ñaõ ñoïc baøi “Ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng” cuûa thaày vieát chöa? Toâi laéc ñaàu, thaày khuyeân toâi haõy ñoïc baøi thaày vieáât, toâi ñaõ tìm vaø ñoïc.

Toâi voâ cuøng thaám thía nhöõng lôøi khuyeân cuûa thaày. Toâi trích daãn moät phaàn lôøi khuyeân cuûa thaày veà caùch ñoïc saùch vaø lôïi ích cuûa ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng nhöõng mong quí thaày coâ cuøng chia seû vaø höôùng daãn sinh vieân ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng, bôûi vì, vôùi chöông trình ñaøo taïo hieän nay löôïng kieán thöùc phaûi chuyeån taûi cho hoïc sinh raát nhieàu, nhöõng khaùi nieäm vaø töø ngöõ y khoa khoù hieåu, khoù nhôù, thôøi gian daønh cho nhöõng noäi dung baøi giaûng khoâng nhieàu neân chuùng ta khoâng theå giaûng cho caùc em sinh vieân hieåu heát ñöôïc.

Vì vaäy, vieäc höôùng daãn sinh vieân ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng seõ giaûm taûi ñöôïc veà thôøi gian, thaày coâ seõ aùp duïng ñöôïc nhieàu hôn phöông phaùp giaûng daïy tích cöïc hoaù hoïc vieân vaø hieäu quaû daïyhoïc seõ toát hôn. Ñoái vôùi caùc em sinh vieân, sau khi ñoïc xong

36

nhöõng lôøi khuyeân cuûa thaày haõy thöû traûi nghieäm xem, vì coù traûi nghieäm môùi ruùt ra ñöôïc baøi hoïc kinh nghieäm quí baùu veà “ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng”, ñem laïi hieäu quaû toát hôn trong quaù trình hoïc taäp cuûa mình.

Tröôùc heát caàn phaûi noùi veà caùch ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng nhö theá naøo, sau ñoù môùi baøn ñeán caùi lôïi cuûa vieäc laøm naøy, bôûi vì hieäu quaû tuyø thuoäc raát nhieàu vaøo caùch ñoïc. Trong tröôøng hôïp naøy, neân ñoïc theo trình töï sau: 1. Ñoïc nhanh toaøn baøi. Ñoïc xong döøng laïi suy nghó moät caùch khaùi quaùt veà nhöõng noäi dung chính yeáu ñöôïc ñeà caäp ñeán trong baøi.

2. Ñoïc laïi ñeå phaùt hieän nhöõng thuaät ngöõ vaø nhöõng khaùi nieäm môùi. Coù theå laø môùi gaëp laàn ñaàu, hoaëc baïn coù caûm giaùc hình nhö ñaõ gaëp ôû ñaâu ñoù roài nhöng vaãn

coøn thaáy laï. Haõy tìm hieåu yù nghóa thuaät ngöõ vaø noäi dung caùc khaùi nieäm.

3. Ñoïc chaäm ñeå hieåu töøng phaàn. Gaëp nhöõng choã khoù hieåu haõy döøng laïi suy nghó, coá gaéng ñeå hieåu ñeán möùc toái ña (toái ña so vôùi khaû naêng cuûa mình chöù khoâng phaûi toái ña yù caàn phaûi hieåu!). Taát nhieân, möùc ñoä hieåu ñöôïc cuûa moãi ngöôøi raát khaùc nhau. Ñieàu aáy khoâng quan troïng. Mieãn laø baïn ñaõ heát söùc coá gaéng suy nghó.

Sau khi ñoïc xong moãi ñoaïn baïn neân töï xeáp möùc hieåu cuûa mình laøm 3 baäc: hieåu ñaày töï tin, hieåu nhöng khoâng ñöôïc töï tin laém vaø chöa hieåu; töông öùng coù theå ñaùnh daáu +, +/- vaø - vaøo leà neáu laø saùch rieâng.

4. Ñoái chieáu vôùi muïc tieâu hoïc taäp (Trong phöông phaùp daïyhoïc tích cöïc, cuøng vôùi vieäc coâng boá chöông trình vaø keá hoaïch daïy-hoïc, caùc boä moân cho sinh

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

vieân bieát tröôùc caû muïc tieâu hoïc taäp cuûa moân hoïc vaø muïc tieâu hoïc taäp cuûa moãi baøi). Sau khi “nghieân cöùu” heát caû baøi baïn neân töï ñaùnh giaù xem muïc tieâu naøo mình ñaõ ñaït ñöôïc töông ñoái troïn veïn? Muïc tieâu naøo ñaõ ñaït ñöôïc moät phaàn? Muïc tieâu naøo haàu nhö chöa thu nhaän ñöôïc gì?

5. Soaïn caâu hoûi veà taát caû nhöõng gì baïn chöa hieåu (Chöa hieåu maø ñaët ñöôïc caâu hoûi khuùc chieát cuõng ñaùng quí laém!). Tröôùc heát, neân ñaët nhöõng caâu hoûi saùt vôùi muïc tieâu hoïc taäp. Khoâng neân coá gaéng “saùng taïo” ra nhöõng caâu hoûi thaät khoù maø ngay caû thaày coù khi cuõng chòu (nhöõng caâu hoûi “cheát ngöôøi”!). Nhöng toâi cuõng phaûi noùi theâm raèng coù nhöõng caâu hoûi cuûa sinh vieân raát hay, coù khi coøn giuùp cho thaày naûy sinh moät yù töôûng môùi, moät höôùng nghieân cöùu môùi... Ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng coù lôïi gì?

1. Baïn seõ deã daøng tieáp thu khi nghe giaûng vì baïn ñaõ naém vöõng caùc thuaät ngöõ, caùc khaùi nieäm. Do quó thôøi gian cho moãi baøi coù haïn,

Vaøo Ngaønh coâng taùc môùi naêm naêm, Tröôøng cuõ tình thaâm laém baên khoaên.

Trôøi möa coù luùc neàn ñaày öôùc, Hoà sô di chuyeån quaù nhoïc nhaèn.

Toâi öôùc mô sao coù ngoâi tröôøng, Neàn cao ñaát roäng noái yeâu thöông.

Taàng cao hai daõy song ñoâi höôùng, Nhö baûng veõ xinh tröôùc ngaõ ñöôøng.

Hoâm nay toâi ñaõ thaáy öôùc mô, Nhö con gaëp meï maõi ñôïi chôø, Ngoâi tröôøng môùi ñaõ thaønh hieän thöïc, Ai ai cuõng vui nhö môû côø.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

thöôøng thaày chæ giôùi thieäu nhanh moät löôït nhöõng thuaät ngöõ, nhöõng khaùi nieäm môùi.

Thaày caøng khoâng coù thôøi gian ñeå giaûng laïi caùc thuaät ngöõ vaø caùc khaùi nieäm ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeán ôû caùc baøi tröôùc.

2. Baïn seõ taäp trung nghe giaûng hôn vì baïn muoán xem xeùt nhöõng ñieàu mình töï cho laø hieåu, coù hieåu ñuùng khoâng? Ñaëc bieät khi baïn ñang ôû traïng thaùi chôø ñoùn nghe giaûng nhöõng ñieàu khi ñoïc saùch baïn ñaõ heát söùc coá gaéng maø vaãn chöa hieåu ñöôïc, nhö “naéng haïn chôø möa”! Nhöõng kieán thöùc ñoù seõ ñöôïc baïn ñoùn nhaän nhanh choùng vaø seõ nhôù raát laâu.

3. Baïn seõ ghi cheùp moät caùch choïn loïc hôn. Baïn khoâng phaûi caém ñaàu caém coå voäi vaøng ghi cheùp taát caû nhöõng ñieàu thaày giaûng vì baïn bieát nhöõng gì ñaõ coù trong saùch, nhöõng gì khoâng.

Cuøng vôùi caùi lôïi naøy, baïn seõ coù nhieàu thôøi gian chaêm chuù nghe giaûng, bôûi khoâng phaûi luùc naøo thaøy cuõng chôø taát caû caùc baïn ngöng buùt môùi giaûng tieáp - tröø khi thaày giaûng theo "phöông

phaùp" ñoïc chính taû!

4. Baïn seõ coù ñieàu kieän tham gia tích cöïc trong buoåi daïy-hoïc.

Khi thaày aùp duïng phöông phaùp daïy-hoïc tích cöïc, söï hoaït ñoäng cuûa sinh vieân ôû treân lôùp seõ nhieàu hôn. Thöôøng thì thaày yeâu caàu ñoïc saùch tröôùc. Nhöõng caâu hoûi thaày ñaët ra ñeå thaûo luaän ñoøi hoûi phaûi vaän duïng nhöõng kieán thöùc ñaõ coù. Neáu khoâng ñoïc saùch tröôùc, baïn seõ khoâng theå tham gia yù kieán hoaëc coù nhöng seõ raát haïn cheá.

Cuoái cuøng, caàn phaûi nhaán maïnh raèng vieäc “ñoïc saùch tröôùc khi nghe giaûng” khoâng laøm baïn toán theâm thôøi gian, neáu nhìn bao quaùt caû quaù trình hoïc taäp. Boán lôïi ích treân seõ giuùp baïn nhanh hieåu baøi hôn, hieåu saâu saéc hôn vaø nhôù laâu hôn, vì vaäy thôøi gian oân taäp ruùt ngaén ñöôïc thöôøng nhieàu hôn so vôùi thôøi gian baïn caàn ñeå ñoïc saùch tröôùc! Ñoïc saùch tröôùc, khi nghe giaûng baïn seõ: Tieáp thu hieäu quaû hôn.

Ghi cheùp choïn loïc hôn.

Tham gia thaûo luaän tích cöïc hôn.

Traàn Thò Thu Phöông Trong gioù tung bay saùng sôùm nay, Khai giaûng ñaàu tieân naêm hoïc naøy.

Rôïp côø hoa ñoû, hoàng trong naéng, Bao tieáng cöôøi vui beân toùc bay.

Toâi ñaõ töøng mô, giaác mô daøi, Qua bao naêm thaùng ñeán baây giôø, Tröôøng toâi nay ñaõ thaønh hieän thöïc Gaéng leân, nhieäm vuï, chuùt tình thô.

Tam Kyø, ngaøy 14 thaùng 10 naêm 2010

37

Cöïu hoïc sinh khoùa I (1978 - 1981) chuïp hình löu nieäm vôùi Ban Giaùm hieäu Nhaø tröôøng.

R

ôøi gheá tröôøng caáp III Traàn Cao Vaân, toâi ñöôïc hoïc khoùa ñaàu tieân cuûa tröôøng Trung caáp Y teá Quaûng Nam - Ñaø Naüng (nay laø tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam) vaøo thaùng 10 naêm 1978. Vôùi buoåi ban ñaàu sô khai aáy, tröôøng coù bieát bao ñieàu môùi laï nhöng chuùng toâi raát vinh döï vaø töï haøo ñöôïc mang trong mình cuïm töø “Nhöõng con chim ñaàu ñaøn” nhö thaày Hieäu tröôûng Trònh Ngoïc Anh thöôøng noùi . Ñaõ hôn 30 naêm troâi ñi nhöng caûnh vaät nôi ñaây khoâng heà thay ñoåi maáy, vaãn nhöõng giaûng ñöôøng, vaãn kyù tuùc xaù hoïc sinh, vaãn nhöõng saân chôi, vöôøn hoa, caây phöôïng nhö nhöõng naêm xöa. Coù thay ñoåi chaêng cuõng chæ laø tu söûa cho khang trang hôn.

Hoài töôûng laïi quaù khöù, nhöõng kyû nieäm cuûa thôøi hoïc troø hieän ra roõ neùt trong toâi; caùc giaûng ñöôøng vaø kyù tuùc xaù ngaøy xöa vaãn coøn ñaây, vaãn nhöõng chieác giöôøng taàng, chæ coù ñieàu ñöôïc ñoùng lôùn

38

hôn so vôùi giöôøng töø Coâ nhi vieän Thieân AÂn ñaõ tieáp quaûn.

Gieáng nöôùc vaø saân chôi daønh cho hoïc sinh ôû khu B vaãn toàn taïi ôû ñoù theo thôøi gian, caùi saân tröôøng maø cöù moãi saùng sau hoài keûng baùo thöùc chuùng toâi laïi xeáp haøng nhanh choùng, khôûi ñoäng ñeå baét ñaàu chaïy theå duïc döôùi söï chæ ñaïo cuûa thaày giaùo Nguyeãn Tieán Syõ - Bí thö Ñoaøn tröôøng vaø anh Traàn Böôøng - UÛy vieân BCH Ñoaøn tröôøng, bieát theå duïc laø vui, laø giuùp reøn luyeän theå löïc nhöng toâi vaø moät soá baïn cuøng lôùp ñoâi luùc cuõng vì lyù do naøy noï ñeå khoûi tham gia, vaø cuõng coù luùc nöõa chöøng ñang chaïy theå duïc buoåi saùng laïi leùn quay veà. Sau giôø theå duïc buoåi saùng, chuùng toâi laïi voäi vaõ, baïn thì ñeán giaûng ñöôøng hoïc lyù thuyeát, baïn thì ñeán beänh vieän hoïc laâm saøng. Treân giaûng ñöôøng hay beân giöôøng beänh chuùng toâi ñeàu ñöôïc caùc Thaày Coâ chæ baûo taän tình, taïo cho chuùng toâi moät caûm giaùc höng phaán trong hoïc taäp.

Trong nhöõng naêm thaùng hoïc

Cn. Leâ Thò Bích Lan taäp, chuùng toâi aên côm taäp theå taïi nhaø aên cuûa tröôøng. Böõa aên thôøi bao caáp thöïc söï khoù queân, ña phaàn laø côm ñoän saén laùt hay bobo, neáu ñöôïc ñoän mì sôïi xem nhö laø ngaøy haïnh phuùc, thöùc aên chuû yeáu laø canh rau muoáng loaõng vaø nöôùc muoái, thænh thoaûng coù caù muoái khoâ vaø thòt heo maø chuû yeáu laø thòt heo môõ tìm hoaøi môùi thaáy. Tuy khoå nhöng cuoäc ñôøi hoïc sinh chuùng toâi vaãn luoân ñaày aép nhöõng tieáng cöôøi. Trong böõa aên taäp theå chuùng toâi vaãn thöïc hieän quy ñònh aên ñuõa hai ñaàu, nhöng roài cuõng coù baïn queân, vaø laïi cöôøi, vui nhaát laø khi cuøng chia nhau mieáng côm chaùy maø moät vaøi baïn ñöôïc caùc coâ, caùc chò caáp döôõng öu aùi daønh cho.

Nhöõng ngaøy chuû nhaät, chuùng toâi cuøng tham gia troàng rau muoáng, chaêm soùc heo ñeå caûi thieän böõa aên. Nhaø tröôøng quy ñònh moãi lôùp phaûi nuoâi hai con heo, chuùng toâi cuõng tham gia ñaày ñuû.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Toái chuû nhaät haèng tuaàn, chuùng toâi taäp hôïp taïi saân khu A ñeå giao ban, nghe caùc Thaày Coâ toång keát tuaàn vöøa qua vaø phoå bieán nhöõng quy ñònh môùi, ñoâi khi chuùng toâi cuøng tham gia muùa haùt taäp theå kín caû saân tröôøng.

Trong thôøi gian hoïc taäp, chuùng toâi cuõng ñöôïc hoïc quaân söï, nhöõng buoåi laên leâ boø toaøi, nhöõng buoåi baén ñaïn thaät ôû ñoài Traø Cai, raát vui khi nhöõng baïn baén ñöôïc ba voøng möôøi, nhöng cuõng coù baïn khoâng baén vaøo bia maø laïi baén ñuoåi chim trôøi. Truùng bia hay ñuoåi chim trôøi caùc baïn ñeàu voã tay vui cöôøi, tieáng voã tay vui cöôøi vang leân caû röøng ñoài Traø Cai. Trong thôøi kyø hoïc taäp chuùng toâi cuõng tham gia ñaøo keânh Tam An, xuoáng caùc laøng xaõ vaän ñoäng nhaân daân xaây döïng ba coâng trình veä sinh: gieáng nöôùc, nhaø taém, nhaø veä sinh. Khai hoang, lao ñoäng saûn xuaát ñeå caûi thieän ñôøi soáng taïi Tam Myõ (Nuùi Thaønh) vaø Tieân Phong (Tieân Phöôùc). Ñaùng nhôù nhaát laø nhöõng ngaøy ôû Tieân Phong, ñeâm ñeán chuùng toâi moùc voõng nguû giöõa röøng saâu, nghe tieáng laù rì raøo, nghe tieáng ñoäng cuûa nuùi röøng, tieáng keâu cuûa muoân loaøi thuù... chuùng toâi ai cuõng khoâng nguû ñöôïc vì sôï coïp.

Ngoaøi nhöõng “chieán dòch khai hoang” nhö treân, chuùng toâi coøn tham gia naáu aên ôû tröôøng vaøo ngaøy chuû nhaät, coâng vieäc coù khi raát vaát vaû, nhöng trong noãi vaát vaû aáy vaãn coù nhöõng kyû nieäm ñeïp khoù queân.

Nhieäm vuï chính cuûa chuùng toâi trong ba naêm ôû tröôøng laø hoïc taäp, luùc baáy giôø cô sôû vaät chaát cuûa tröôøng coøn thieáu thoán raát nhieàu,

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Nhaø tröôøng chæ coù duy nhaát moät phoøng thöïc taäp giaûi phaãu nhoû beù ôû cuoái khu B do thaày Laïc quaûn lyù.

Moâ hình thöïc taäp quaù ít oûi, haàu heát ñöôïc laøm baèng thaïch cao, vöøa cuõ laïi vöøa sôøn neân raát khoù hoïc... Khoâng coù vöôøn döôïc lieäu, neân khi thöïc taäp moân ñoâng y thaày Nguyeãn Quang Vinh phaûi daãn chuùng toâi ñi boä töø tröôøng, laën loäi qua nhieàu thoân xaõ, vaøo nhöõng vöôøn caây tìm caây thuoác nam ñeå hoïc. Khoâng ngaïi thôøi tieát, thaày troø chuùng toâi ñi heát vöôøn caây naøy ñeán vöôøn caây khaùc, moãi khi tìm gaëp caây thuoác naøo thì Thaày giôùi thieäu vaø giaûng cho chuùng toâi caùch nhaän daïng, coâng duïng, caùch duøng... cuûa caây thuoác ñoù.

Maëc daàu phöông tieän daïy hoïc coøn thieáu raát nhieàu, nhöng buø laïi, chuùng toâi ñöôïc caùc Thaày Coâ heát loøng daïy doã, nhö thaày Ñoã Xuaân Nghinh, coâ Ích Thò Duyeân, thaày Traàn Vaên Chuaån (caùc Thaày vaø Coâ ñaõ qua ñôøi), thaày Trònh Ngoïc Anh (Hieäu tröôûng) thaày Leâ Vaên Thaïo (phoù Hieäu tröôûng) thaày Traàn Vaên Thaïnh, thaày Nguyeã n Thanh Thaâ n , thaà y Hoaøng Phong Thaùi, thaày Nguyeãn Tieán Só, thaày Nguyeãn Quang Vinh, thaày Laïc, coâ Ñinh Thò Dieäp, thaày Nguyeãn Höõu Ñoàng, thaày Hoà AÙi Yeân, thaày Nguyeãn Vaên Huøng... Thaày Coâ naøo cuõng nhieät tình, truyeàn ñaït cho chuùng toâi veà lyù thuyeát, höôùng daãn chuùng toâi veà thöïc haønh, cuøng vôùi caùc Coâ Chuù boä phaän haønh chaùnh quan taâm veà nôi aên choán ôû vaø moïi vaán ñeà trong cuoäc soáng neân chuùng toâi caøng yeân taâm hoïc taäp.

Naêm thöù ba, chuùng toâi ñi thöïc teá taïi beänh vieän Hoäi An vaø beänh vieän Ñaïi Loäc cuøng ñi vôùi

lôùp, ngoaøi caùc coâ caáp döôõng coøn coù giaùo vieân chuû nhieäm lôùp laø Thaày giaùo Hoaøng Phong Thaùi.

Trong thôøi gian naøy Thaày cuøng aên, cuøng ôû, cuøng sinh hoaït vôùi lôùp chuùng toâi, Thaày boå sung theâm cho chuùng toâi veà lyù thuyeát, höôùng daãn veà thöïc haønh, truyeàn cho chuùng toâi nhöõng kinh nghieäm thöïc teá, gôïi cho chuùng toâi khaû naêng tö duy vaø ñònh höôùng cho chuùng toâi leõ soáng laøm ngöôøi... Nhôø vaäy chuùng toâi naém kieán thöùc vöõng hôn, chuùng toâi ñaõ bieát khaùm beänh, keâ ñôn thuoác, cho y leänh ñieàu trò, bieát xöû trí nhöõng tröôøng hôïp caáp cöùu thoâng thöôøng. Veà maët tình caûm, chuùng toâi cuõng ñaõ coù nhöõng thay ñoåi, trong lôùp, nhieàu baïn ñaõ bieát “heïn hoø”. Tình yeâu ñoâi löùa daàn heù môû. Nhaø tröôøng khoâng cho pheùp yeâu ñöông trong thôøi kyø ñi hoïc vì sôï aûnh höôûng hoïc taäp, nhaát laø khi môùi vaøo tröôøng, nhöng tình caûm nam nöõ laïi baét ñaàu naûy nôû vaøo nhöõng naêm thaùng cuoái cuûa ñôøi hoïc troø chuyeân nghieäp. Bieát vaäy, thaày khoâng khuyeán khích maø cuõng khoâng “khaét khe” nhö tröôùc, Thaày luoân nhaéc nhôû haõy daønh moïi ñieàu cho vieäc hoïc ñeå ngaøy mai coù cuoäc soáng töôi ñeïp nhaát.

Thôøi gian daàn troâi ñi, chuùng toâi daàn khoân lôùn vaø tröôûng thaønh, ñeán thaùng 10 naêm 1981, chuùng toâi toát nghieäp ra tröôøng, ñeå laïi ñaèng sau bieát bao kyû nieäm buoàn vui cuûa thôøi hoïc troø aùo traéng Blouse. Ñaàu naêm 1982, chuùng toâi ñöôïc ñi laøm vieäc, chính thöùc laøm caùn boä coâng chöùc cuûa ngaønh y teá, nhöõng troïng traùch naëng neà ñaõ baét ñeø naëng leân ñoâi vai coøn non treû. Boán chuùng toâi goàm:

39

Lan, Huyeàn, Tuyeát, Thoï ñöôïc vinh döï ôû laïi tröôøng laøm caùn boä trôï giaùo, vöøa möøng, vöøa lo. Möøng vì coù ñöôïc vieäc laøm, nhöng lo vì khoâng bieát coù hoaøn thaønh nhieäm vuï hay khoâng? Nhöng roài ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa cuûa caùc Thaày Coâ vaø caùn boä nhaân vieân Nhaø tröôøng, vôùi söï noã löïc vöôn leân cuûa baûn thaân neân chuùng toâi ñaõ daàn laøm chuû vôùi coâng vieäc.

Trong nhöõng naêm thaùng ôû tröôøng, duø traûi qua nhieàu coâng vieäc khaùc nhau, luaân chuyeån qua nhieàu boä phaän. Duø ôû vò trí naøo chuùng toâi cuõng luoân hoaøn thaønh toát nhieäm vuï.

Chuùng toâi tham gia giaûng daïy, laøm coâng taùc chuû nhieäm, quaûn lyù hoïc sinh nhieàu khoùa.

Nhöõng hoïc sinh töø maùi tröôøng naøy ra ñi, nhieàu anh chò ñaõ thaønh danh, nhöng khi trôû laïi tröôøng, gaëp laïi chuùng toâi vaø caùc Thaày Coâ, caùc anh chò aáy vaãn nieàm nôû vaø quyù meán chuùng toâi, caùc anh chò, caùc baïn xem chuùng toâi nhö laø ngöôøi em, ngöôøi chò, ngöôøi meï trong gia ñình. Ñieàu ñoù ñaõ ñoäng vieân chuùng toâi luoân hoaøn thaønh nhieäm vuï vaø cuõng laø nieàm haïnh phuùc, nieàm töï haøo raát lôùn cuûa cuoäc ñôøi “Ngöôøi ñöa ñoø”.

Trong nhöõng naêm qua, Nhaø tröôøng luoân laø ñôn vò coù nhieàu thaønh tích cao trong phong traøo giaûng daïy vaø hoïc taäp. Tröôøng ñaõ ñaøo taïo haøng ngaøn caùn boä y vaø döôïc, cung caáp cho caùc cô sôû y teá trong vaø ngoaøi tænh. Vôùi nhöõng thaønh tích ñoù, Nhaø tröôøng ñaõ ñöôïc taëng thöôûng nhieàu phaàn thöôûng cao quyù nhö côø thi ñua, côø ñôn vò xuaát saéc, giaáy khen, baèng khen cuûa caùc caáp, Huaân chöông Lao ñoäng haïng III, haïng II, haïng I, Danh hieäu Anh huøng

40

Lao ñoäng thôøi kyø ñoåi môùi; vaø hoâm nay, Nhaø tröôøng vinh döï ñöôïc nhaän Huaân chöông Ñoäc laäp haïng III nhaân kyû nieäm 50 naêm thaønh laäp tröôøng.

Trong nieàm vui chung ñoù, chuùng toâi raát töï haøo ñaõ ñöôïc goùp phaàn nhoû beù cuûa mình vaøo thaønh tích cuûa Nhaø tröôøng.

Nhìn laïi chaëng ñöôø n g hôn ba möôi naêm qua, ñöôïc soáng, hoïc taäp vaø laøm vieäc döôùi Phieáu döï thi Tröôøng caùn boä y teá QN-ÑN naêm 1978. maùi tröôøng thaân yeâu vôùiù muoân vaøn kyû nieäm saâu khang trang treân neàn ñaát cuõ cuûa ñaäm, chuùng toâi thaät söï caûm ôn tröôøng caáp III Traàn Cao Vaân naêm nhöõng tình caûm maø caùc Thaày xöa.

Hai giai ñoaïn lòch söû treân Coâ, caùn boä Nhaø tröôøng vaø caùc ñoàng nghieäp ñaõ daønh cho chuùng cuøng moät maûnh ñaát, nôi moät toâi. thôøi maø boán möôi naêm tröôùc toâi Vaøo moät ngaøy ñeïp trôøi, 30 laø moät nöõ sinh hoàn nhieân voâ tö thaùng 8 naêm 2008, khoaûng 120 cuûa lôùp ñeä thaát (lôùp 6) vôùi taø aùo cöïu hoïc sinh khoùa I chuùng toâi, daøi traéng tung taêng, noâ ñuøa cuøng nhöõng con chim ñaàu ñaøn ñaõ töïu caùc baïn treân saân tröôøng Nöõ tröôøng sau ba möôi naêm ngaøy Trung hoïc Quaûng Tín (ñoåi teân nhaäp hoïc, ña soá caùc baïn ñaõ thaønh thaønh tröôøng caáp III Traàn Cao ñaït vaø coù cuoäc soáng oån ñònh, tay Vaân sau ngaøy mieàn Nam hoaøn baét maët möøng vaø xuùc ñoäng bieát toaøn giaûi phoùng). Baây giôø, laø giaùo bao khi ñöôïc gaëp laïi baïn beø, Thaày vieân tröôøng Cao ñaúng Y teá Coâ, caùc Coâ Chuù, caùc anh chò caùn Quaûng Nam, giai ñoaïn naøo cuõng boä nhaân vieân cuõ, vaø raát buoàn khi ñeå laïi trong toâi nhöõng kyû nieäm bieát tin trong ñoù ñaõ coù nhöõng “Moät thôøi ñeå nhôù” nhö nhaéc nhôû ngöôøi ñaõ vónh vieãn ra ñi. Chuùng toâi luoân troïn nghóa vôùi tröôøng. toâi xin kính caån nghieâng mình Ai veà vôùi tuoåi thô toâi tröôùc anh linh caùc Thaày Coâ, caùn Tröôøng cuõ coøn ñaây Thaày baïn boä cuõ, baïn beø ñaõ vónh bieät chuùng ñaâu roài! toâi!

Caû ñôøi moät maùi tröôøng thoâi Ñeå ñaùp öùng nhu caàu ñaøo taïo Caû ñôøi xin ñöôïc nghóa nhaân nhaân taøi cho ñaát nöôùc, Tröôøng troàng ngöôøi./ Cao ñaúng Y teá ñöôïc xaây döïng

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Cn.Ñoaøn Vaên Thaønh

T

haám thoaùt maø ñaõ treân 36 naêm, keå töø ngaøy toâi veà coâng taùc taïi Tröôøng Caùn boä Y teá Quaûng Nam (nay laø Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam) vaøo cuoái thaùng 3/1975. Nhôù laïi nhöõng ngaøy ñoù, töø Tröôøng Ñoaøn Quaûng Nam, toâi ñöôïc chuyeån veà Tröôøng Caùn boä Y teá tænh ñöùng chaân taïi xaõ Kyø Sôn, Tam Kyø (nay laø xaõ Tam Laõnh, Phuù Ninh). Haønh trang cuûa toâi khi veà Tröôøng chæ vaøi boä ñoà vaø chieác voõng. Taát nhieân laø khoâng theå thieáu moät caùi cheùn vaø ñoâi ñuõa - thöù vaät duïng khoâng theå thieáu cuûa moãi caùn boä luùc baáy giôø. Toâi coøn nhôù Nha luùc ñoù ñöôïc xaây döïng baèng tranh tre treân khu neàn nhaø cuõ cuûa daân vôùi vaøi ba phoøng hoïc, nhaø ôû vaø sinh hoaït cuûa caùn boä vaø hoïc sinh. Luùc ñoù caùn boä cuûa Tröôøng chöa tôùi 10 ngöôøi vaø khoaûng vaøi chuïc hoïc sinh. Toâi coøn nhôù nhöõng göông maët anh chò caùn boä thaân quen ngaøy naøo nhö anh Quang, anh Khoan, anh An, Chò Höông, chò Chung, chò Nhôn, chò Lan vaø moät soá ngöôøi nöõa maø toâi khoâng coøn nhôù do quaù laâu khoâng gaëp, vaø khoâng bieát caùc anh chò coù coøn cô hoäi ñeå gaëp maët nhau khoâng vì trong soá nhöõng ngöôøi toâi nhôù teân treân cuõng ñaõ coù 3 ngöôøi ñaõ vónh vieãn ra ñi

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

do beänh taät (anh Khoan, chò Höông, chò Nhôn).

Vöøa môùi veà Tröôøng, toâi ñöôïc chò Höông, ñoäi tröôûng saûn xuaát phaân coâng cuøng vôùi anh em caùn boä vaø hoïc sinh tham gia lao ñoäng saûn xuaát. Coâng vieäc haèng ngaøy luùc ñoù laø ñi gaët luùa, chaët cuûi, chaët cheø xanh ñeå chuaån bò chuyeån xuoáng Tam Kyø phuïc vuï cho hoïc sinh vaø caùn boä. Ñaây laø giai ñoaïn chuaån bò giaûi phoùng tænh lî Quaûng Tín cuûa nguïy (TP Tam Kyø baây giôø) neân BS Trònh Ngoïc Anh - Hieäu tröôûng luùc baáy giôø ñaõ cuøng vôùi ñoaøn Daân y cuûa tænh xuoáng Tam Kyø ñeå tieáp quaûn cô sôû, ngay sau khi boä ñoäi ta ñaõ giaûi phoùng tænh lî Quaûng Tín, chuaån bò chuyeån Tröôøng xuoáng Tam Kyø ñeå tieán haønh daïy hoïc ngay, vì luùc naøy chuùng ta raát thieáu caùn boä y teá ñeå chaêm soùc thöông beänh binh. Sau khi ñöôïc UÛy ban quaân quaûn ñoàng yù, BS Trònh Ngoïc Anh - Hieäu tröôûng Nha ñaõ tieáp quaûn Tröôøng Trung tieåu hoïc Thieân AÂn - cô sôû daïy vaên hoùa caáp 1, 2 cho treû em moà coâi cuûa Coâ nhi vieän Thieân AÂn - thuoäc Nhaø thôø Tin Laønh quaûn lyù nay laø Khu B, soá 106 Traàn Vaên Dö, Tam Kyø. Ngay sau khi tieáp quaûn vaø oån ñònh nôi aên ôû cho caùn boä vaø hoïc sinh, cuoái naêm 1975, Nhaø tröôøng ñaõ chieâu sinh ñaøo taïo caùc lôùp Y taù 1A, Y taù 1B, Hoä sinh 3A, Hoä sinh 3B. Trong soá 3 hoïc sinh lôùp Y taù khoùa 1 ñöôïc giöõ laïi Tröôøng, giôø coøn chò Nguyeãn Thò Dö laø caùn boä thö vieän (anh Nguyeãn Taán Taâm, anh Traàn Böôøng chuyeån coâng taùc nôi khaùc). Rieâng Khu A luùc ñoù do Xöôûng Döôïc Quaûng Nam tieáp quaûn. Ñeán naêm 1976 saùp nhaäp 2 Tröôøng Caùn boä Y teá Quaûng Nam vaø Tröôøng Caùn boä Y teá Quaûng Ñaø thaønh Tröôøng Sô caáp Y teá Quaûng Nam-Ñaø Naüng thì môùi tieáp nhaän luoân Khu A (Xöôûng Döôïc Quaûng Nam chuyeån ra Ñaø Naüng). Caùn boä Tröôøng Quaûng Ñaø veà coù anh Leâ Vaên Thaïo (Phoù Hieäu tröôûng), anh Linh, anh Hôïi, chò Ba. Giai ñoaïn naøy, Nhaø tröôøng vaãn tieáp tuïc chieâu sinh ñaøo taïo caùc lôùp y taù vaø hoä sinh sô hoïc. Ñeán thaùng 4/1978 ñöôïc naâng caáp thaønh Tröôøng Trung hoïc Y teá Quaûng Nam- Ñaø Naüng vaø baét ñaàu tuyeån sinh ñaøo taïo Y só ña khoa. Trung bình moãi khoùa tuyeån khoaûng 200 hoïc sinh, vaø CN.Nguyeãn Thoï,

41

BS.Khöông Minh Tuyeát, CN.Ñinh Thò Kim Huyeàn, CN.Leâ Thò Bích Lan laø nhöõng caùn boä tröôûng thaønh töø lôùp Y só khoùa I ñöôïc giöõ laïi Tröôøng.

Nhôù laïi nhöõng ngaøy thaùng gian khoå sau ngaøy giaûi phoùng vaø thôøi bao caáp ôû Tröôøng, toâi khoâng theå queân ñöôïc nhöõng ngaøy thaùng cuøng vôùi hoïc sinh lao ñoäng ñeå caûi thieän böõa aên nhö: moãi ngaøy coù moät lôùp hoïc sinh tröïc böûa cuûi cho chò nuoâi naáu côm. Ñeán giai ñoaïn naáu than ñaù thì hoïc sinh phaûi ñi laáy buøn döôùi ao veà troän vôùi than caùm, vaét thaønh cuïc ñeå naáu aên. Naáu côm baèng chaûo gang vaø than ñaù neân côm chaùy raát nhieàu. Thôøi kyø ñoùi khoå maø xin ñöôïc chò nuoâi moät mieáng côm chaùy ñeå aên thì ngon khoâng gì baèng. Chính vì quaù ñoùi neân ñaõ coù nhieàu hoïc sinh aên troäm côm chaùy bò Nhaø tröôøng baét ñöôïc xeùt kyû luaät. Ñeán thôøi kyø naáu traáu thì vaát vaû voâ cuøng. Haèng tuaàn caùn boä quaûn lyù nhaø aên cuøng vôùi moät lôùp hoïc sinh keùo 2 ñeán 3 chieác xe boø ñi boä töø Tröôøng ñeán Nhaø maùy Xay xaùt Tam Xuaân (khoaûng 4-5 km) ñeå laáy traáu, ñoùng bao vaø chôû veà cho nhaø beáp. Vieäc mua gaïo cuõng vaäy, moãi thaùng 1-2 laàn hoïc sinh ñi chôû baèng xe boø vaø phaûi ñi 3-4 chuyeán môùi chôû heát soá gaïo, saén laùt trong thaùng. Nhöõng naêm 1978 - 1980, Nhaø tröôøng coøn cho hoïc sinh nghæ hoïc daøi ngaøy ñeå ñi khai hoang troàng luùa, troàng saén taïi Tieân Phong, Tieân Phöôùc vaø thoân 8, Tam Myõ Taây, Nuùi Thaønh.

Ngoaøi vieäc lao ñoäng taêng gia saûn xuaát ñeå caûi thieän böõa aên, caùn boä vaø hoïc sinh Nhaø tröôøng heát lôùp naøy ñeán lôùp khaùc coøn tham gia lao ñoäng ñaøo keânh möông cho coâng trình thuûy lôïi Phuù Ninh haèng thaùng trôøi.

Chính trong nhöõng ngaøy gian khoå naøy maø tình caûm giöõa caùn boä, giaùo vieân vaø hoïc sinh heát söùc chaân tình vaø thaân thieát nhö anh em moät nhaø.

Haèng ngaøy, cöù moãi khi nghe tieáng keûng baùo giôø aên vang leân, thì caùn boä, giaùo vieân vaø hoïc sinh moãi ngöôøi moät caùi cheùn, ñoâi ñuõa treân tay cuøng ñi veà nhaø aên vaø goõ leng keng nghe raát vui tai. Ai ñeán tröôùc thì nhaän côm tröôùc töø nhaø aên. Cöù 6 ngöôøi moät maâm, goàm moät thau côm coù ñoän 30% saén laùt - maø nhieàu ngöôøi goïi vui laø “baùnh xe lòch söû”, moät toâ canh “toaøn quoác” vì chuû yeáu laø nöôùc, moät ñóa caù hoaëc thòt kho vaø moät cheùn nöôùc maém. Chuùng toâi luùc ñoù ñang ñoä tuoåi thanh nieân maø moãi ngaøy 3 böõa aên chæ coù 0,43kg löông thöïc (goàm 70% gaïo vaø 30% laø saén hoaëc bo bo hay mì sôïi) neân chaúng thaám thía gì vôùi caùi buïng luùc naøo cuõng coàn caøo vì ñoùi vaø thieáu chaát

42

dinh döôõng. Chính vì vaäy maø moïi ngöôøi ñeàu mong ñeán chieàu Thöù 7 ñeå coù ai ñoù “queân caét côm, maø bôm xe, xem thôøi tieát, lieác ñoàng hoà” ñeå veà queâ thì nhöõng ngöôøi ôû laïi seõ ñöôïc moät böõa no neâ. Cuoäc soáng cöù nhö vaäy tieáp dieãn trong nhieàu naêm. Tuy cuoäc soáng vaät chaát coøn nhieàu thieáu thoán, nhöng thaày troø vaãn raát haêng say daïy vaø hoïc. Ñeâm ñeâm, cöù khoaûng sau 10 giôø, Nhaø tröôøng cuùp ñieän khu giaûng ñöôøng thì kyù tuùc xaù phaûi taét ñieän, raát nhieàu hoïc sinh thaép ñeøn daàu ñeå hoïc baøi khaép kyù tuùc xaù vaø haønh lang giaûng ñöôøng. Ñuùng 5 giôø saùng, taát caû caùn boä, giaùo vieân vaø hoïc sinh trong Tröôøng ñeàu phaûi daäy ñeå chaïy theå duïc moät voøng theo ñöôøng Traàn Vaên Dö - Traàn Cao Vaân - Phan Chaâu Trinh - Huyønh Thuùc Khaùng vaø veà laïi Tröôøng taäp baøi theå duïc buoåi saùng. Giai ñoaïn naøy BS.Nguyeãn Tieán Só laø giaùo vieân vaø laøm Bí thö Ñoaøn tröôøng raát nhieät tình vaø haêng say vôùi phoøng traøo vaên ngheä, theå thuïc theå thao cuûa Tröôøng neân caùc hoaït ñoäng naøy luùc naøo soâi noåi, loâi cuoán moïi ngöôøi tham gia. Töø ñoù, caøng khích leä tinh thaàn thi ñua hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Chính nhöõng caùn boä, giaùo vieân vaø hoïc sinh ñöôïc coâng taùc, hoïc taäp vaø reøn luyeän döôùi maùi tröôøng Y teá Quaûng Nam trong nhöõng naêm thaùng ñaày khoù khaên gian khoå naøy maø ngaøy nay raát nhieàu anh chò vaø caùc baïn ñaõ thaønh ñaït vaø giöõ nhöõng vò trí quan troïng, chuû choát trong ngaønh Y teá Quaûng Nam, Ñaø Naüng vaø nhöõng nôi khaùc.

Hoâm nay, saép veà vôùi ngoâi tröôøng môùi, moät ngoâi tröôøng thaät söï khang trang, saïch ñeïp vaø beà theá, xöùng taàm cuûa moät Tröôøng Cao ñaúng Y teá coù beà daøy lòch söû nöûa theá kyû ñaõ ñöôïc xaõ hoäi vaø Nhaø nöôùc thöøa nhaän qua nhöõng thaønh tích maø caùn boä, thaày vaø troø Nhaø tröôøng qua caùc theá heä ñaõ noã löïc phaán ñaáu ñeå ñaït ñöôïc nhö Huaân chöông Lao ñoäng haïng III, II, I, danh hieäu Anh huøng Lao ñoäng trong thôøi kyø ñoåi môùi vaø seõ nhaän Huaân chöông Ñoäc laäp haïng III vaøo dòp kyû nieäm 50 naêm thaønh laäp Tröôøng trong thaùng 12 naêm 2011. Nhìn cô ngôi vaø nhöõng thaønh töïu maø Nhaø tröôøng ñaõ ñaït ñöôïc nhö baây giôø, chuùng ta khoâng theå queân coâng lao to lôùn xaây döïng Tröôøng töø nhöõng ngaøy coøn ôû chieán khu vaø sau giaûi phoùng cuûa thaày Hieäu tröôûng Trònh Ngoïc Anh, cuûa coâ Hieäu tröôûng Ích Thò Duyeân vaø ñaëc bieät cuûa thaày Hieäu tröôûng ñöông nhieäm Nguyeãn Khaéc Minh töø khi naâng caáp leân Tröôøng Cao ñaúng (2006) ñeán nay ñaõ phaùt huy ñöôïc truyeàn thoáng cuûa Nhaø tröôøng,

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

khoâng ngöøng noã löïc xaây döïng vaø phaùt trieån Nhaø tröôøng ngaøy caøng lôùn maïnh veà moïi maët, vaø laø cô sôû ñaøo taïo caùn boä y teá coù uy tín trong khu vöïc mieàn Trung vaø Taây Nguyeân.

Laø ngöôøi ñöôïc coâng taùc ôû Tröôøng töø nhöõng ngaøy chæ coù naêm baûy caùn boä vaø vaøi ba chuïc hoïc sinh vôùi vaøi ba ngoâi nhaø tranh tre, cho ñeán nay ñoäi nguõ caùn boä, giaùo vieân Nhaø tröôøng ñaõ treân moät traêm ngöôøi vaø treân 2.500 hoïc sinh-sinh vieân, vôùi cô ngôi nhieàu khu nhaø 4-5 taàng ñöôïc trang bò phöông tieän laøm vieäc vaø daïy hoïc hieän ñaïi. Toâi caûm thaáy thöïc söï vui

N

goài im, nghe vaø caûm nhaän. Con nhôù nhöõng lôøi thaày coâ daïy...

Thaày coâ cho con thaät nhieàu thaät nhieàu baøi hoïc... Con quyù laém... vaø con seõ khoâng bao giôø queân.

Con bieát con ñöôøng phía tröôùc laø caû moät chaëng ñöôøng ñaày choâng gai vaø thöû thaùch, nhöng ñeå coù caàu voàng xuaát hieän thì caàn phaûi coù moät côn möa gioâng, vaø khoâng coøn caùch naøo khaùc, chính nhöõng chöôùng ngaïi aáy seõ laøm cho con trôû neân maïïnh meõ hôn vaø bieát soáng toát hôn.

Con bieát raèng ñeå trôû neân vöõng chaõi hôn thì con phaûi hoïïc hoûi vaø ñöùng leân töø nhöõng khoù khaên. ÔÛ tuoåi môùi lôùn, baïn beø thì ñang thích thuù höôûng thuï moät cuoäc soáng traøn treà, coøn con thì coá gaéng laøm vieäc ñeå chia seû gaùnh naëng cuøng gia ñình. Con khoâng bao giôø hoái tieác vì ñieàu ñoù. Vì ít ra, con cuõng coù ích cho gia ñình vaø nhöõng ngöôøi xung quanh.

Nieàm haïnh phuùc lôùn nhaát cuûa con chính laø nieàm vui khi ñöôïc laøm vieäc, khi ñöôïc ñöùng trong ngoâi tröôøng naøy, vaø ñöôïc chia seû kieán thöùc cuøng caùc baïn. Luùc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

möøng vaø haïnh phuùc vaø cuõng töï haøo laø ngöôøi ñaõ chöùng kieán söï phaùt trieån ñi leân cuûa Nhaø tröôøng trong hôn 36 naêm qua. Vôùi ñaø phaùt trieån nhö hieän nay vaø ñöôïc söï quan taâm hoã trôï nhieät tình cuûa caùc caáp Laõnh ñaïo tænh, caùc caáp caùc ngaønh ôû Trung öông vaø ñòa phöông, toâi tin töôûng Tröôøng ta nhaát ñònh seõ ngaøy caøng phaùt trieån hôn nöõa, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ñaøo taïo caùn boä y teá ngaøy caøng cao nhaèm phuïc vuï toát vieäc chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoûe nhaân daân./.

Cn. Nguyeãn Thò Löïu tröôùc con töï hoûi “khoâng bieát sau naøy mình coù theå laøm ñöôïc nhöõng gì”. Nhöng baây giôø, moïi vieäc ñaõ khaùc. Con caûm thaáy raát töï haøo veà coâng vieäc hieän giôø cuûa mình. Ñöôïc nhö theá chính laø nhôø vaøo söï giuùp ñôõ cuûa thaày coâ. Thaày coâ ñaõ cho con coâng vieäc, loøng tin, söï hieåu bieát vaø daïy con caùch laøm ngöôøi... noùi chung laø nhöõng gì toát ñeïp nhaát. Trong suoát quaõng thôøi gian ñi laøm ñeán nay coù luùc vui, luùc buoàn. Nhöng moãi laàn nhö vaäy, con laïi caûm thaáy gaén boù vaø yeâu quyù thaày coâ hôn.

Ngoaøi gia ñình, thì thaày coâ laø moät phaàn raát quan troïng trong cuoäc soáng cuûa con. Con thaàm caùm ôn meï vì meï ñaõ sinh ra con, vaø con caøng bieát ôn hôn vì thaày coâ ñaõ cho con moät cuoäc soáng thaät söï coù yù nghóa, thaày coâ ñaõ daïy cho con taát caû, daïy con bieát quyù thôøi gian, troïng chöõ tín, bieát giöõ loøng trong saïch ñeå ngaång cao ñaàu vôùi baïn beø. Con ñaõ bieát khoùc, bieát cöôøi tröôùc nhöõng thaêng traàm cuûa cuoäc soáng, bieát ñöùng leân moãi khi vaáp ngaõ, bieát hy sinh, bieát theá naøo laø cuoäc soáng, bieát yeâu thöông gia ñình,

yeâu queâ höông hôn... Con xin caûm ôn thaày coâ nhöõng ngoïn neán tuyeät vôøi vaø kyø dieäu ñaõ chaép caùnh bieát bao öôùc mô vaø hoaøi baõo cho con. Thaày coâ ôi, con seõ trôû thaønh ngöôøi thaày toát, seõ tieáp tuïc dìu daét nhöõng theá heä tieáp theo. Con seõ giuùp hoï bieát traân troïng cuoäc soáng cuûa mình, bieát ñöùng daäy sau moãi laàn vaáp ngaõ, haïnh phuùc khi giuùp ñôõ ai ñoù gaëp khoù khaên, bieát naâng ñôõ nhöõng ngöôøi yeáu hôn mình, rôi leä tröôùc nhöõng hoaøn caûnh eùo le, bieát yeâu thöông ñoàng loaïi... Vaø nhöõng gì maø hoï laøm ñöôïc, duø laø nhöõng vieäc nhoû beù thoâi thì chuùng cuõng seõ thaáy nhöõng vieäc chuùng ñang laøm thaät ñaùng traân troïng, thaät yù nghóa. Hoï seõ khoâng ngöøng coá gaéng, khoâng ngöøng hy voïng vaøo moät cuoäc soáng toát ñeïp hôn, gioáng nhö thaày coâ ñaõ töøng daïy con nhö theá!

Con seõ vöõng böôùc. Caûm ôn thaày coâ. Thaày coâ laø ngöôøi con seõ khoâng queân. Vôùi nhöõng gì thaày coâ daïy con, con bieát ôn nhieàu laém. . .

Con coù moät öôùc nguyeän: Thaày coâ maõi bình an.

43

T

rong caùc beänh vieän tröôùc ñaây, vai troø cuûa ngöôøi y taù chæ laø ngöôøi trôï giuùp cho baùc só, chæ bieát laøm theo y leänh cuûa baùc só. Trong suoát thôøi gian naèm ñieàu trò cho ñeán khi laønh beänh ra veà, ngöôøi beänh chæ nghó ñeán baùc só môùi laø quan troïng, môùi laø ngöôøi ñieàu trò cho hoï coøn vai troø cuûa y taù haàu nhö ít ai nghó ñeán. Ngaøy nay, chuùng ta bieát raèng vieäc ñieàu trò thaønh coâng cho ngöôøi beänh phaûi bao goàm caû ba yeáu toá. Ñoù laø : - Ngöôøi caùn boä y teá phaûi ñöôïc naâng cao trình ñoä chuyeân moân.

- Trang thieát bò phuïc vuï cho khaùm chöõa beänh phaûi ngaøy caøng hieän ñaïi.

- Tính nhaïy caûm cuûa ngheä thuaät tieáp xuùc cuûa ngöôøi thaày thuoác noùi chung ñoái vôùi ngöôøi beänh.

Trong ba yeáu toá ñoù, khi noùi ñeán ngheä thuaät tieáp xuùc vôùi

44

ngöôøi beänh laø phaûi noùi ñeán vai troø cuûa ngöôøi ñieàu döôõng vì hoï laø ngöôøi luoân chaêm soùc, theo doõi ngöôøi beänh suoát caû ngaøy laãn ñeâm. Ñeå vieäc giao tieáp vôùi ngöôøi beänh ñaït ñeán kyõ naêng nhö moät ngheä thuaät thì ñoøi hoûi ngöôøi ñieàu döôõng khoâng chæ caàn kieán thöùc veà chuyeân moân, kieán thöùc veà xaõ hoäi maø phaûi coù loøng nhaân aùi bao dung vaø kó naêng giao tieáp vôùi ngöôøi beänh. Coù nhö vaäy ngöôøi ñieàu döôõng môùi thöïc söï hieåu ñöôïc ôû ngöôøi beänh ñang coù nhöõng nhu caàu gì caàn ñöôïc ñaùp öùng vaø chaêm soùc.

Cuõng chính vì vaäy neân vieäc ñaøo taïo, giaûng daïy ñieàu döôõng trong giai ñoaïn hieän nay ñaõ baét ñaàu coù nhöõng chuyeån höôùng môùi tích cöïc hôn. Tröôùc ñaây, vieäc huaán luyeän kó naêng cho ñieàu döôõng chæ chuù troïng vaøo kó naêng thöïc haønh, khoâng coù söï lieân keát vôùi nhau trong suoát quaù trình

chaêm soùc, khoâng xem ngöôøi beänh laø trung taâm maø chuû yeáu laáy coâng vieäc laøm trung taâm, khoâng taïo cô hoäi cho hoïc sinh sinh vieân thöû thaùch, tö duy.

Trong quaù trình höôùng daãn thöïc haønh, giaùo vieân chæ höôùng daãn töøng böôùc cuûa kó thuaät trong moät khuoân khoå nhaát ñònh.

Ngheà ñieàu döôõng voán ñaõ khoù khaên laïi caøng gian nan hôn vì phaûi laøm vieäc laø laøm vieäc tröïc tieáp vôùi moät con ngöôøi chöù khoâng phaûi laø moät caùi maùy neân ngöôøi beänh luoân quan saùt theo doõi ngöôøi caùn boä y teá töø daùng ñöùng, ñieäu ñi ñeán taùc phong, neùt maët gioïng noùi... Neáu laøm vieäc vôùi beänh nhaân laø treû em ngöôøi ñieàu döôõng phaûi hieåu ñöôïc taâm lyù treû, kheùo leùo, doã daønh vaø phaûi heát söùc thaân thieän môùi mong laøm toát coâng vieäc. Ngöôøi mang troïng traùch daïy cho sinh vieân ñieàu döôõng coù vai troø nhö hai ngöôøi

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Thaày: vöøa laø Thaày thuoác vöøa laø Thaày giaùo. Vì vaäy, muoán ñaøo taïo ra nhöõng theá heä ñieàu döôõng toát cho töông lai thì ngöôøi Thaày phaûi laø taám göông saùng veà y ñöùc, veà loøng nhieät tình, taâm huyeát vôùi ngheà nghieäp vaø truyeàn ñaït kieán thöùc cho theá heä mai sau.

Caû moät ñôøi laøm ngheà ñieàu döôõng toâi thöôøng taâm söï vôùi sinh vieân raèng, hoïc ngaønh ñieàu döôõng khoâng phaûi chæ cho chuùng ta ñöôïc laøm ngheà maø coøn cho chuùng ta ñöôïc laøm ngöôøi. Bôûi vì ngheà chuùng ta laø ngheà chaêm soùc ngöôøi beänh, maø muoán chaêm soùc ngöôøi beänh toát tröôùc heát chuùng ta phaûi laøm ngöôøi toát, ngöôøi göông maãu thì ngöôøi beänh môùi tin töôûng vaøo chuùng ta.

Ngaøy nay, vieäc giaûng daïy ñieàu döôõng khoâng chæ ñôn thuaàn laø daïy nhöõng kyõ thuaät cho sinh vieân ñeå chaêm soùc ngöôøi beänh maø coøn daïy cho sinh vieân hình thaønh kyõ naêng.

Vieäc giaûng daïy cuûa ngöôøi giaùo vieân ñieàu döôõng laø moät quaù trình höôùng daãn cho ngöôøi hoïc, laø moät ngheä thuaät khoâng coù coâng thöùc naøo nhaát ñònh maø noù xoay quanh söï giao tieáp, giao löu cuûa hoïc sinh, sinh vieân vaø luoân taïo neân söï thay ñoåi trong moãi hoïc sinh, sinh vieân.

Ngöôøi giaùo vieân coù nhieäm vuï löu giöõ ñöôïc nhöõng kieán thöùc ñaõ hoïc ñöôïc, ñeå giuùp hoïc sinh hieåu vaø toång hôïp ñöôïc kieán thöùc. Töø ñoù phaân tích ñöôïc kieán thöùc ñeå aùp duïng vaøo thöïc teá coâng vieäc.

Laø giaùo vieân, chuùng ta neân nhôù raèng neáu coù tieàn chuùng ta seõ mua ñöôïc dòch vuï (mua ñöôïc maùy moùc, trang thieát bò) ñeå ñaøo taïo con ngöôøi..., song neáu coù tieàn

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

baïn chöa chaéc mua ñöôïc loøng nhieät huyeát.

Laø giaùo vieân ñieàu döôõng chuùng ta neân löu yù khi giaûng daïy kó naêng, chuùng ta khoâng theå daïy hoïc sinh, sinh vieân caùch giao tieáp maø chuùng ta phaûi daïy cho caùc em caùc tình huoáng veà giao tieáp. Chuùng ta phaûi giuùp caùc em noùi chuyeän nhieàu hôn vôùi ngöôøi beänh. Töø ñoù giuùp caùc em töï tin hôn khi giao tieáp vôùi hoï. Noùi vôùi caùc em raèng muoán giao tieáp toát vôùi ngöôøi beänh tröôùc heát caùc em phaûi giao tieáp toát vôùi thaày, coâ, vôùi baïn beø trong lôùp vaø nhöõng ngöôøi xung quanh. Khi daïy veà kó naêng giao tieáp giaùo vieân luoân ñaët ra caâu hoûi taïi sao ñeå caùc em phaûi traû lôøi. Giaùo vieân phaûi bieát kieân nhaãn laéng nghe thaäm chí muoán nghe caâu traû lôøi töø caùc em. Giaùo vieân phaûi taïo moâi tröôøng côûi môû nhöng vaãn ñaûm baûo nguyeân taéc vôùi caùc em. Ñoái töôïng chaêm soùc cuûa ngöôøi ñieàu döôõng laø ngöôøi beänh.

Do ñoù, khi chaêm soùc vaø ñieàu trò moät con ngöôøi chuùng ta caàn phaûi coù nhöõng quyeát ñònh thaät chính xaùc, moïi haønh vi thöïc hieän treân ngöôøi beänh caàn ñöôïc caân nhaéc: vieäc naøo caàn öu tieân laøm tröôùc, vieäc naøo thöïc hieän sau. Muoán thöïc hieän quy trình chaêm soùc hieäu quaû ngöôøi ñieàu döôõng caàn thaønh thaïo caùc böôùc tieán haønh vaø phaûi coù nhöõng kieán thöùc khoa hoïc cô sôû nhö sinh lyù hoïc, taâm lyù hoïc, döôïc lyù hoïc, beänh hoïc..., nhaát laø kieán thöùc chuyeân moân ñieàu döôõng ñaõ ñöôïc trang bò trong quaù trình ñaøo taïo vaø nhöõng kinh nghieäm tích luõy trong quaù trình chaêm soùc thöïc teá treân laâm saøng.

Ngaøy nay, nhaän thöùc veà vai

troø cuûa ngöôøi ñieàu döôõng ñaõ coù nhieàu thay ñoåi khoâng nhöõng ñoái vôùi caùc caáp, caùc ngaønh maø ñoái vôùi caû ngöôøi beänh vaø gia ñình cuûa hoï. Bôûi ngöôøi ñieàu döôõng ñaõ taäp trung trong vieäc chaêm soùc ngöôøi beänh vaø gia ñình hoï. Ngöôøi ñieàu döôõng ñaõ cung caáp caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe hieäu quaû vaø an toaøn, ngöôøi ñieàu döôõng ñaõ bieát phoái hôïp vôùi caùc thaønh vieân trong nhoùm nhaân vieân y teá ñeå chaêm soùc vaø ñieàu trò cho ngöôøi beänh . Ngöôøi ñieàu döôõng ñaõ töï tin phoái hôïp trong vieäc caûi thieän chaát löôïng chaêm soùc söùc khoûe ngöôøi daân. Ñeå ñaûm baûo chaát löôïng chaêm soùc cuûa ngheà ñieàu döôõng trong töông lai, vieäc ñaøo taïo ñieàu döôõng cuõng phaûi ñöôïc ñoåi môùi. Ñoù laø chöông trình ñaøo taïo ñieàu döôõng döïa treân naêng löïc nhaèm muïc ñích xaây döïng chuaån ñaàu ra phuø hôïp vôùi tieâu chuaån ñieàu döôõng chuyeân nghieäp vaø phuø hôïp vôùi nhu caàu cuûa nhaø tuyeån duïng, ngoaøi ra coøn nhaèm xaây döïng moâi tröôøng hoïc taäp toát hôn baèng vieäc laáy hoïc sinh, sinh vieân laøm trung taâm; hoïc sinh, sinh vieân töï ñònh höôùng vaø coù traùch nhieäm vôùi vieäc hoïc cuûa mình, giuùp hoï bieát suy nghó vaø tö duy moät caùch tích cöïc, coù naêng löïc giaûi quyeát caùc vaán ñeà vaø coù yù thöùc hoïc taäp suoát ñôøi.

Thieát nghó raèng vieäc caûi thieän vaø naâng cao chaát löôïng ñaøo taïo ñieàu döôõng laø khoâng chæ rieâng cho moät ñoái töôïng ñieàu döôõng naøo maø cho taát caû ngaønh ñieàu döôõng thì môùi giuùp ngaønh Ñieàu döôõng Vieät Nam coù cô hoäi hoäi nhaäp vôùi ngaønh Ñieàu döôõng trong khu vöïc vaø treân theá giôùi.

45

D

DFAOPRO (DEÙPISTAGE ET DIAGNOSTICQUE FONCTIONNEL ASSISTEÙ PAR ORDINATEUR) laø kyõ thuaät hieän ñaïi trong thaêm doø chöùc naêng vaø saøng loïc chaån ñoaùn giuùp phaùt hieän sôùm beänh lyù ôû haàu heát caùc heä thoáng cô quan quan troïng trong cô theå, ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû caùc nöôùc coù neàn y hoïc phaùt trieån nhö: Myõ, Phaùp, Ñöùc, Nhaät Baûn, Singapore. Rieâng ôû Vieät Nam, töø naêm 2008 Boä Y teá ñaõ cho pheùp nhaäp khaåu vaø ñöa vaøo löu haønh söû duïng vaø ñaõ ñöôïc trang bò hoaït ñoäng ôû moät soá beänh vieän lôùn: Beänh vieän Trung öông Quaân ñoäi 108 Haø Noäi; Beänh vieän Baïch Mai Haø Noäi; Beänh vieän Chôï Raãy TP HCM; Vieän Y hoïc Haøng khoâng.

Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng DDFAO laø heä thoáng thaêm doø chöùc naêng vaø chaån ñoaùn ñöôïc cheá taïo döïa treân nguyeân lyù ñieän sinh hoïc (Hoïc thuyeát ñieän sinh hoïc cuûa giaùo sö ngöôøi Phaùp J.Menetrier), ñöôïc nghieân cöùu vaø phaùt trieån döôùi söï taøi trôï cuûa Trung taâm nghieân cöùu vuõ truï NASA-Hoa Kyø. Thoâng qua vieäc ñaùnh giaù noàng ñoä caùc chaát trong dòch khoaûng keõ cuûa teá baøo nhö söï thay ñoåi veà ñieän theá trong khoaûng keõ, tính chaát lyù hoùa, noàng ñoä caùc chaát....Trong cô theå con ngöôøi luoân luoân coù moät doøng ñieän sinh hoïc ñöôïc phaân boá treân khaép caùc boä phaän cuûa cô theå. Khi moät cô quan, boä phaän naøo ñoù bò toån thöông do baát kyø nguyeân nhaân naøo seõ laøm thay ñoåi maät ñoä caùc ion hoaëc sinh ra ñieän trôû, laøm cho doøng ñieän sinh hoïc ôû cô quan boä phaän ñoù bò thay ñoåi. Heä thoáng DDFAO duøng 6 baûn cöïc kim loaïi ñaëc bieät keát hôïp vôùi nguoàn ñieän 1.28 V truyeàn vaøo cô theå cuøng vôùi phaàn meàm xöû lyù tín hieäu toác ñoä cöïc nhanh leân ñeán 50.000 thoâng soá kyõ thuaät/giaây, chia cô theå thaønh 96 phaàn. Chæ caàn 3 phuùt ngöôøi beänh seõ ñöôïc maùy queùt baèng nguoàn naêng löôïng sinh hoïc töø ñaàu ñeán chaân vaø sau 7 ñeán 8 phuùt, caùc tín hieäu seõ ñöôïc phaàn meàm xöû lyù döõ lieäu vaø hieån thò ESG/IFA chuyeân duïng, nhaän daïng töï

46

Ths. Bs Ñoã Thaønh Phöông ñoäng, bieåu dieãn treân moâ hình ñoà hoïa kyõ thuaät hình aûnh 3D (3 chieàu) toaøn boä caùc boä phaän treân cô theå töø bình thöôøng ñeán beänh lyù thoâng qua caùc thang maøu saéc khaùc nhau vôùi ñoä nhaïy ñaït 89% vaø ñoä ñaëc hieäu ñaït 84%. Chính vì leõ ñoù DDFAO laø söï löïa choïn khaù lyù töôûng trong lónh vöïc thaêm doø chöùc naêng vaø saøng loïc chaån ñoaùn sôùm beänh lyù caùc cô quan trong cô theå.

Caáu hình cuûa moät heä thoáng DDFAOPRO MEDISCAN M goàm: - Heä thoáng maùy tính caáu hình cao vaø maøn hình - Hoäp ñen xöû lyù döõ lieäu (Black box) - Boä ñieän cöïc 6 chieác (töù chi vaø ñaàu) - Phaàn meàm ñieàu khieån vaø hieån thò hình aûnh 3D - Boä caùp keát noái ñieän cöïc vaøo hoäp ñen Öu ñieåm cuûa heä thoáng kyõ thuaät thaêm doø chöùc naêng vaø saøng loïc chaån ñoaùn DDFAO-PRO MEDISCAN M - Kieåm tra toång theå veà söùc khoûe nhôø phaïm vi

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

thaêm khaùm roäng: chæ caàn maát 3 phuùt ñeå queùt vaø 7 ñeán 8 phuùt ñeå xöû lyù döõ lieäu, heä thoáng seõ cho ta moät ñaùnh giaù tình traïng bình thöôøng hay beänh lyù cuûa haàu heát caùc cô quan noäi taïng trong cô theå nhö heä thoáng thaàn kinh thöïc vaät; caùc toån thöông ôû naõo boä vaø tuûy soáng, coät soáng; caùc toån thöông ôû boä phaän hoâ haáp; boä phaän tieâu hoùa, boä phaän tim maïch, boä phaän sinh duïc...töø ñoù giuùp phaùt hieän döï baùo moät soá beänh lyù ôû giai ñoaïn sôùm.

- Ñònh höôùng chaån ñoaùn vaø chaån ñoaùn saøng loïc, laøm cô sôû cho vieäc ñöa ra caùc chæ ñònh xeùt nghieäm y khoa chuyeân saâu cuõng nhö löïa choïn lieäu phaùp ñieàu trò vaø hoã trôï theo doõi ñieàu trò.

- Tieát kieäm ñöôïc thôøi gian vaø chi phí ñieàu trò cho ngöôøi beänh. Chæ caàn thu thaäp caùc döõ lieäu caàn thieát (tuoåi, chieàu cao, caân naëng, huyeát aùp) vaø ngöôøi beänh, chæ caàn ngoâi yeân 3 phuùt treân heä thoáng theo söï höôùng daãn cuûa Baùc syõ, sau 7 ñeán 8 phuùt chôø ñôïi ngöôøi beänh seõ nhaän ñöôïc moät keát quaû ñaùnh giaù

toång quan veà cô theå cuûa mình. Vôùi keát quaû ñöôïc hieån thò raát roõ raøng ñeán töøng boä phaän quan troïng trong cô theå keát hôïp vôùi moät Baùc syõ ña khoa ñoïc keát quaû do heä thoáng ñöa ra.

- DDFAO laø heä thoáng thaêm doø chöùc naêng toaøn cô theå trong cuøng moät thôøi ñieåm baèng kyõ thuaät khoâng xaâm laán. Vaän haønh ñôn giaûn, ñoä nhaïy ñaït 89% vaø ñoä ñaëc hieäu ñaït 84%.

- Moät öu ñieåm khaùc cuûa heä thoáng DDFAO ñoù laø khoâng chæ giuùp cho thaày thuoác phaùt hieän caùc toån thöông veà maët caáu truùc maø coøn ñaùnh giaù caùc toån thöông veà maët chöùc naêng cuûa caùc cô quan quan troïng trong cô theå vôùi möùc ñoä chính xaùc laø bao nhieâu. Vì vaäy coù theå giuùp cho thaày thuoác coù ñöôïc söï ñaùnh giaù vaø löïa choïn chính xaùc hôn goùp phaàn giaûm thieåu caùc ruûi ro coù theå xaûy ra.

Chæ caàn moät khoaûng chi phí nhoû, vôùi DDFAOPRO MEDISCAN M chuùng ta seõ coù caùi nhìn toång theå veà söùc khoûe cuûa chính mình.

Caùc toån thöông vaø möùc ñoä toån thöông ôû heä thaàn kinh thöïc vaät bieåu hieän qua caùc maøu saéc khaùc nhau.

Caùc toån thöông vaø möùc ñoä toån thöông ôû coät soáng bieåu hieän qua caùc maøu saéc khaùc nhau.

Caùc toån thöông vaø möùc ñoä toån thöông ôû heä hoâ haáp bieåu hieän qua caùc maøu saéc khaùc nhau.

Caùc toån thöông vaø möùc ñoä toån thöông ôû heä tieâu hoùa bieåu hieän qua caùc maøu saéc khaùc nhau.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

47

Cn. Phaïm Thò Thu Haø

Q

ua thöïc teá trao ñoåi vôùi nhieàu ñoái töôïng hoïc tieáng Anh, toâi ñöôïc bieát nhieàu ngöôøi ñaõ hoïc tieáng Anh trong thôøi gian raát laâu roài maø vaãn chöa noùi tieáng Anh ñöôïc bôûi vì nhieàu lyù do raát deã nhaän bieát. Hoï caûm thaáy khoù khaên khi phaùt aâm vaø khoâng bieát laøm sao noùi ñuùng töø, cuïm töø phuø hôïp vôùi töøng tình huoáng giao tieáp. Vaäy, laøm sao ñeå taêng kyõ naêng phaùt aâm vaø noùi tieáng Anh thaät chuaån? Ñeå caùc baïn coù theå töï tin söû duïng tieáng Anh khi giao tieáp, baøi vieát sau giôùi thieäu vôùi caùc baïn nhöõng nguyeân taéc caên baûn nhaát ñeå giuùp caùc baïn naém vöõng caùc nguyeân taéc vaø töï tin söû duïng tieáng Anh khi giao tieáp.

1. Haõy hoïc Cuïm Töø (Study Word groups) Baïn coá gaéng keát hôïp nhieàu töø vôùi nhau ñeå taïo thaønh moät caâu coù nghóa nhöng baïn vaãn khoâng theå taïo thaønh moät caâu coù nghóa maëc daàu baïn bieát nhieàu töø môùi.

Nguyeân nhaân laø do hoï khoâng hoïc Cuïm töø. Baïn haõy ñeå yù ñeán treû con khi chuùng hoïc ngoân ngöõ, chuùng hoïc töøng töø roài daàn daàn chuùng

48

hoïc caùch keát hôïp caùc töø vôùi nhau ñeå taïo ra Cuïm töø coù nghóa. Luùc ñaàu, chuùng taäp noùi töøng töø (tieáng), roài hai töø, roài ba töø... coù nghóa. Töông töï, baïn caàn phaûi tìm hieåu vaø hoïc caùc cuïm töø tieáng Anh. Neáu baïn bieát 100 Cuïm Töø, baïn seõ raát ngaïc nhieân khi bieát coù bao nhieâu caâu ñuùng maø baïn coù theå noùi. Cuoái cuøng, khi baïn bieát chæ 1000 Cuïm töø thoâi, baïn seõ gaàn nhö laø moät ngöôøi noùi Tieáng Anh baûn ñòa. Vì theá, ñöøng boû phí thôøi gian hoïc thaät nhieàu Cuïm töø khaùc nhau ñeå giao tieáp tieáng Anh thaønh thaïo hôn.

2. Khoâng hoïc ngöõ phaùp (Don't focus on grammar) Haàu heát chöông trình hoïc ôû tröôøng khieán baïn phaûi ñaàu tö vaøo vieäc hoïc ngöõ phaùp nhieàu hôn caùc kyõ naêng khaùc ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cuoái cuøng laø vöôït qua kyø thi.

Hoïc ngöõ phaùp chæ laøm cho baïn theâm roái vaø chaäm chaïp. Vì theá, ñeå noùi moät caâu moät caùch töï nhieân baïn seõ maát raát nhieàu thôøi gian ñeå suy nghó veà caùc quy taéc hình thaønh caâu vaø löïa choïn töø vöïng (new words) phuø hôïp. Thaäm chí

khi baïn sôû höõu voán töø vöïng vaø caáu truùc caâu (sentence structures) phong phuù maø baïn vaãn khoâng ñuû töï tin ñeå duøng chuùng vì xöa nay baïn khoâng luyeän taäp noùi ñeàu ñaën, baïn sôï sai, baïn sôï bò ngöôøi khaùc cheá gieãu... Laâu daàn, khoái töø môùi khoâng ñöôïc söû duïng ñeå noùi aáy trôû thaønh nhoùm töø bò ñoäng (passive words). Haõy boû caùc thoùi quen hoïc tieáng Anh chaêm chuùt ngöõ phaùp xöa nay cuûa baïn. Haõy baét ñaàu taäp noùi tieáng Anh nhieàu hôn laø vieát.

Haõy baét chöôùc ngöôøi daân baûn ñòa.

Hoï noùi toát hôn laø hoïc toát caùc quy taéc ngöõ phaùp. Toâi ñaõ töøng hoûi ngöôøi baûn ñòa veà caùc quy taéc ngöõ phaùp, hoï laéc ñaàu khoâng bieát nhöng hoï chaéc chaén ñaõ duøng ñuùng caáu truùc vaø deã daøng aùp duïng caùc caáu truùc vaø thì tuøy töøng tình huoáng giao tieáp. Hieån nhieân, baïn cuõng gioáng nhö ngöôøi baûn xöù, raát thoâng thaïo trong giao tieáp, ñoïc, noùi vaø nghe raát hieäu quaû tieáng meï ñeû cuûa mình.

3. Ñöøng dòch sang tieáng Vieät (Don't interpret what you hear into English) Khi baïn muoán taïo ra moät caâu Tieáng Anh, ñöøng dòch caâu ñoù ra töø tieáng meï ñeû cuûa baïn. Laøm nhö theá baïn buoäc phaûi kinh qua 2 keânh dòch (1 keânh dòch töø tieáng Anh sang Vieät; 1 keânh duøng laïi caâu tieáng Vieät ñaõ dòch ñoù ñeå dòch sang tieáng Anh laàn nöõa) môùi coù ñöôïc moät caâu tieáng Anh. Hôn nöõa, moät vaán ñeà gaây khoù khaên khi dòch laø baïn seõ coá gaéng keát hôïp chaët cheõ luaät ngöõ phaùp ñaõ hoïc.

Haõy nhôù raèng thöù töï cuûa caùc töø trong caâu giöõa 2 ngoân ngöõ treân

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

thöôøng khaùc nhau hoaøn toaøn vaø quaù trình töông taùc cuûa baïn seõ bò chaäm laïi vaø sai. Thay vaøo ñoù, ñeå khoâng phaûi suy nghó veà nghóa ñuùng cuûa töø vaø traät töø ngöõ phaùp cuûa caùc töø trong caâu khi noùi, baïn haõy hoïc caùc cuïm töø vaø caâu noùi tieáng Anh thoâng duïng haèng ngaøy thaät “nhaõo”. Khi baïn buoäc mieäng noù seõ töï ñoäng tuoân ra. Do vaäy, neân traùnh vieäc dòch vaø suy nghó veà ngöõ phaùp ñeå taïo thaønh caâu Tieáng Anh. 4. Noùi thaät chaäm (Always speak slowly) Haõy coá gaéng noùi thaät chaäm vaø thaät chính xaùc. Taát nhieân, baïn khoâng neân noùi quaù chaäm nhöng phaûi ñuû chaäm ñeå baïn coù thôøi gian thöïc hieän caùc thao taùc caáu aâm nhö moâi, löôõi, raêng, haàu, ngaïc cöùng, ngaïc meàm ñeå taïo thaønh aâm cuûa töø moät caùch chính xaùc.

Luùc ñaàu, seõ raát khoù khaên cho baïn khi luyeän phaùt aâm chính xaùc vì caùc cô quan caáu aâm coøn cöùng vaø vì caùch thöùc phaùt aâm tieáng Anh khoâng gioáng nhö cuûa tieáng Vieät.

Haõy kieân trì luyeän taäp, daàn daàn chuùng seõ meàm maïi vaø uyeån chuyeån, vieäc phaùt aâm seõ khoâng coøn laø ñieàu ngöôïng nguøng tröôùc moïi ngöôøi nöõa. Hôn nöõa, luyeän noùi tieáng Anh vôùi toác ñoä chaäm seõ giuùp baïn coù thôøi gian taäp trung ñeán caùc aâm coù trong töø. Coù theå ngay baây giôø, baïn boû soùt aâm cuoái hay aâm giöõa cuûa töø, hoaëc nhöõng aâm tieát khoâng phaûi laø troïng aâm trong töø. Ñieàu naøy khoâng aûnh höôûng ñeán ngöôøi noùi nhöng laïi gaây khoù khaên cho ngöôøi nghe.

Baïn cuõng neân nhôù raèng caùc aâm ñuoâi trong tieáng Anh cuõng mang nghóa nhö moät töø tieáng Vieät.

Chính vì vaäy, baïn neân taäp trung tôùi töøng aâm trong töø vaø khoâng boû soùt aâm naøo thì kyõ naêng noùi cuûa

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

baïn seõ ñöôïc caûi thieän moät caùch nhanh choùng.

5. Ghi aâm nhöõng gì baïn noùi (Record what you speak) Ghi aâm nhöõng gì baïn noùi ñöôïc xem laø bieän phaùp toát nhaát giuùp baïn kieåm tra xem mình ñaõ phaùt aâm vaø noùi chính xaùc hay khoâng. Ngöôøi nghe coù hieåu baïn ñang noùi gì. Vaø baïn coù theå nhaän bieát ñöôïc nhöõng loãi sai trong phieân aâm (transcription), ngöõ phaù p (grammar), troï n g aâ m (accent), noái töø (linking words), nuoát aâm (schwa) vaø ngöõ ñieäu (intonation). Neáu baïn coù maùy tính thì haõy söû duïng noù vaø caøi ñaët theâm phaàn meàm ghi aâm (coù raát nhieàu phaàn meàm ghi aâm mieãn phí treân maïng internet, baïn coù theå taûi veà vaø caøi ñaët tröïc tieáp trong maùy). Hoaëc baïn coù theå söû duïng chöùc naêng ghi aâm (record) trong ñieän thoaïi di ñoäng cuûa baïn.

Haàu heát caùc ñieän thoaïi di ñoäng ñeàu coù chöùc naêng naøy. Sau ñoù, baïn nghe laïi ñoaïn baêng vöøa ghi aâm xong vaø baét ñaàu phaân tích: töï nhaän xeùt baïn ñang noùi ôû toác ñoä nhö theá naøo moät caùch thaät khaùch quan, gaïch chaân nhöõng töø maø baïn ñaõ phaùt aâm sai hoaëc phaùt aâm thieáu, nhaát laø caùc aâm ñuoâi chæ soá nhieàu cuûa danh töø, ñoäng töø ôû ngoâi thöù 3 soá ít vaø thì quaù khöù cuûa ñoäng töø. Nhaän bieát ñöôïc söï thay ñoåi trong gioïng noùi cuûa baïn laø böôùc caàn thieát haøng ñaàu ñeå hoaøn thieän khaû naêng noùi tieáng Anh cuûa baïn.

Ngoaøi ra caùc qui taéc neâu treân, baïn cuõng caàn tham khaûo theâm moät soá qui taéc khaùc nhö: "Tieáng Anh hoùa" baïn - coù nghóa laø luyeän tieáng Anh moïi luùc moïi nôi, luyeän noùi ôû moät tröôøng luyeän noùi tieáng Anh nôi coù moät moâi tröôøng maø ôû ñoù tieáng Anh luùc naøo cuõng ñöôïc

söû duïng bôûi nhöõng ngöôøi xung quanh hoaëc baïn luoân bò bao phuû bôûi moâi tröôøng tieáng Anh do baïn taïo ra; Noùi vôùi aâm löôïng lôùn- caàn phaûi noùi ñuû lôùn ñeå taát caû nhöõng ngöôøi coù maët ñeàu coù theå laéng nghe baïn noùi moät caùch deã daøng.

Nhö vaäy, hoï seõ khoâng yeâu caàu baïn nhaéc laïi, baïn seõ khoâng maát töï tin tröôùc thaùi ñoä cuûa moïi ngöôøi vaø seõ coù theå tieáp tuïc noùi chuyeän ñöôïc; Choïn taøi lieäu hoïc phuø hôïp- loaïi taøi lieäu hay saùch chæ bieân taäp rieâng cho vieäc reøn kyõ naêng thöïc haønh tieáng Anh theo töøng caáp ñoä; Reøn kyõ naêng noùi treân caùc trang ñieän töû ñaùng tin caäy, neáu baïn naém vöõng caùc kyõ naêng tìm kieám thoâng tin treân maïng internet vaø chæ söû duïng moät coâng cuï tìm kieám Google cuõng ñuû ñeå baïn reøn noùi toát.

Toùm laïi, coù nhieàu qui taéc giuùp baïn ñaït ñöôïc muïc ñích noùi tieáng Anh thoâng thaïo. Moïi qui taéc hoïc neâu treân khoâng phaûi laø moät vieäc ñôn giaûn maø ñoøi hoûi raát nhieàu noã löïc vaø kieân nhaãn trong luyeän taäp.

Sau khi caùc baïn ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï ñaõ neâu ôû treân, baïn coù theå baét ñaàu keát hôïp nhöõng kyõ naêng ñoù trong caùc cuoäc ñaøm thoaïi haøng ngaøy. Chuùng toâi hy voïng baøi vieát hoâm nay seõ giuùp baïn trang bò theâm cho mình moät chuùt kinh nghieäm ñeå hoaøn thieän hôn khaû naêng noùi tieáng Anh. Chuùc caùc baïn hoïc toát!

Caùc website tham khaûo: http://vi.talkenglish.com http://tienganhthongdung.com http://esl.about.com http://english-zone.com http://www.english-athome.com http://www.talkenglish.com/ www.paltalk.com/

49

(GMF-genetically modified food)

T

röôùc aùp löïc cuûa tình traïng daân soá theá giôùi khoâng ngöøng gia taêng (döï kieán seõ vöôït quaù 12 tyû ngöôøi sau 50 naêm tôùi), vieäc taïo neân nhöõng gioáng caây troàng, vaät nuoâi coù moät ñaëc tính öu vieät ñeå cung caáp ñuû löông thöïc, thöïc phaåm laø moät ñoøi hoûi caáp baùch. Moät trong soá caùc giaûi phaùp ñöôïc nhieàu nöôùc quan taâm ñoù laø vieäc môû roäng nghieân cöùu vaø trieån khai caùc loaïi thöïc phaåm chuyeån gen (GMF).

GMF laø gì?

Thöïc phaåm chuyeån gen (GMF) laø nhöõng thöïc phaåm ñöôïc sinh ra hay cheá bieán töø caùc cô theå chuyeå n gen (GMO-genetically modified organisms).

Vôùi coâng cuï laø coâng ngheä sinh hoïc vaø baèng moät caùch thöùc naøo ñoù, laøm thay ñoåi moät hay nhieàu gen coù chuû ñònh vôùi caây troàng vaät nuoâi, töø ñoù caùc gioáng caây troàng vaät nuoâi naøy taïo cho ta nhöõng thöïc phaåm ñeå söû duïng. Nhöõng thöïc phaåm coù ñöôïc baèng caùch thöùc naøy ñöôïc goïi laø thöïc phaåm chuyeån gen. Ví duï, ngöôøi ta xöû lyù gen cuûa moät caây ngoâ tröôùc khi gieo troàng thì nhöõng baép ngoâ thu ñöôïc töø caây ngoâ naøy laø thöïc phaåm chuyeån gen. Nhöng khi ta ñaõ thu hoaïch ñöôïc baép ngoâ töø muøa vuï roài xöû lyù coâng ngheä sinh hoïc thì baép ngoâ naøy khoâng ñöôïc goïi laø thöïc phaåm chuyeån gen.

Moät soá GMF ñang ñöôïc baøy baùn treân thò tröôøng: Baép (ngoâ) vaø nhöõng saûn phaåm cheá bieán töø baép; ñaäu naønh vaø caùc saûn phaåm töø ñaäu naønh, haønh, gaïo, ñaäu, caø chua, khoai taây... Öu theá Coù theå noùi vieäc taïo ra GMF vaø phaùt trieån GMF seõ taïo ra nhöõng thaønh töïu lôùn trong vieäc phaùt trieån kinh teá. GMF coù khaû naêng seõ ñaùp öùng ñöôïc caùc nhu caàu treân moät soá phöông dieän: - Khaùng virus, choáng saâu beänh, coû daïi - Chòu laïnh, chòu haïn vaø chòu maën - Taêng toác ñoä sinh tröôûng cuûa caây troàng...

50

Ks. Trình Lieân Vy

- Baûo veä, giöõ gìn moâi tröôøng - Taïo neân söï ña daïng trong sinh hoïc.

- Giaûi toûa tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng bôûi kim loaïi naëng.

- Saûn xuaát ra caùc thöïc phaåm coù theå choáng ñöôïc caùc caên beänh ñaëc bieät: chöùng muø loaø do thieáu huït vitamin A, beänh ung thö...

- Taïo ra loaïi vaéc xin chöùa nguyeân lieäu thöïc vaät: vaéc xin phoøng beänh vieâm gan B do HBV Nhöõng quan ngaïi Maëc duø thöïc phaåm chuyeån gen coù nhöõng öu ñieåm nhaát ñònh nhöng khoâng phaûi ai cuõng ñoàng tình vôùi doøng saûn phaåm naøy. Nhöõng yù kieán choáng laïi GMF ñeàu xoay quanh hai vaán ñeà cô baûn laø: huyû hoaïi moâi tröôøng, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi. * Huyû hoaïi moâi tröôøng - Ñe doïa theá giôùi sinh vaät - Giaûm hieäu quaû thuoác tröø saâu - Chuyeån gen sai muïc ñích * AÛnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi - Dò öùng - Haäu quaû tieàm naêng Taïi Vieät Nam, duø GMF chöa ñöôïc cho pheùp söû duïng nhöng treân thöïc teá loaïi thöïc phaåm naøy ñaõ coù maët treân thò tröôøng vaø ñaõ ñeán tay nguôøi tieâu duøng

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

baèng con ñöôøng nhaäp khaåu chính thöùc hoaëc khoâng chính thöùc.

Baèng maét thöôøng, chuùng ta khoù phaân bieät ñaâu laø thöïc phaåm chuyeån gen vaø cuõng khoù coù theå xaùc ñònh ai ñoù bò beänh hay coù bieåu hieän baát thöôøng do aên thöïc phaåm chuyeån gen. Nhöng aûnh höôûng cuûa loaïi thöïc phaåm naøy nhö theá naøo ñeán söùc khoûe, duy trì gioáng noøi, ña daïng sinh hoïc thì vaãn laø moät caâu hoûi chöa coù lôøi giaûi.

Lôøi keát Coù theå thaáy thöïc phaåm chuyeån gen laø vaán ñeà khaù noùng boûng vaø vaãn coøn nhieàu tranh caõi. Nhöng roõ raøng, chuùng ta khoâng theå phuû nhaän nhöõng öu theá vöôït troäi cuûa GMF so vôùi thöc phaåm töï nhieân. ÔÛ goùc ñoä laø ngöôøi tieâu duøng, thì chuùng ta coù quyeàn ñöôïc löïa choïn söû duïng hay khoâng söû duïng thöïc phaåm chuyeån gen. Do vaäy, ñeå ñaûm baûo quyeàn lôïi cho ngöôøi tieâu duøng , caùc doanh nghieäp neáu saûn xuaát thöïc phaåm chuyeån gen phaûi ghi nhaõn maùc roõ raøng .

Döôùi goùc ñoä khoa hoïc, caùc nhaø khoa hoïc khuyeân chuùng ta neân söû duïng thöïc phaåm töï nhieân. Neáu coù söû duïng thöïc phaåm chuyeån gen thì chæ neân söû duïng nhöõng thöïc phaåm coù soá löôïng gen bieán ñoåi döôùi 1%. Tuyeät ñoái khoâng neân söû duïng nhöõng thöïc phaåm coù soá löôïng gen bieán ñoåi treân 5% ñeå traùnh caùc bieán coá veà di truyeàn. Ñieàu quan troïng cuoái cuøng laø duø vôùi thöïc phaåm gì thì ngöôøi saûn xuaát laãn ngöôøi tieâu duøng cuõng phaûi heát söùc caån thaän, baûo ñaûm thöïc phaåm an toaøn vaø phoøng traùnh nhöõng taùc haïi ngoaøi yù muoán...

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Cn. Nguyeãn Thò Ñan Phöôïng Chieàu nhaït naéng em veà nôi aáy Khaùch sang soâng lô löõng moät chuyeán ñoø Haïnh phuùc eâm ñeàm beân ñôøi em keå maõi Ngöôøi gieo maàm treân nhöõng öôùc mô.

Chieàu khoâng tuoåi veà ñaâu em hôõi?

Moät chuyeán ñoø ñöa khaùch maõi sang soâng Beân kia aáy moät ngaøy mong tay vôùi Raïng rôõ ñôøi em moät giaác mô hoàng.

Beân khung cöûa chieàu nay em coù bieát Beán soâng xöa coøn ñôïi chuyeán ñoø ñoâng Em ñi maõi coù bao giôø nuoái tieác Chuyeän moät ngöôøi ñöa maõi khaùch sang soâng.

Vaø nhö theá moät ngaøy em ñöùng ñôïi Nhieàu chuyeán ñoø treân soâng nöôùc meânh moâng Em muoán thôøi gian troâi chaäm laïi Veà thaêm ngöôøi aáy coù coøn khoâng?

51

H

Ths.Bs Nguyeãn Thò Thanh Taâm

en pheá quaûn laø beänh lyù vieâm ñöôøng hoâ haáp maïn tính gaây daãn ñeán khoù thôû rít, töùc ngöïc vaø ho taùi phaùt nhaát laø buoåi toái hoaëc saùng sôùm. Tyû leä maéc beänh coù xu höôùng ngaøy moät taêng leân treân theá giôùi cuõng nhö ôû Vieät Nam, ñaëc bieät laø treû em. Tyû leä töû vong cuûa hen pheá quaûn ñaõ taêng leân trong 3 thaäp kyû qua, moãi naêm coù 250.000 ngöôøi töû vong vì beänh naøy.

Caùc thuoác ñieàu trò hen pheá quaûn ñöôïc chia thaønh hai nhoùm laø thuoác daõn pheá quaûn taùc duïng ngaén (caét côn hen) vaø thuoác ñieàu trò döï phoøng laâu daøi (döï phoøng côn taùi phaùt côn hen pheá quaûn caáp). Theo caùc baùo caùo gôûi veà cho GINA, vieäc duøng thuoác döï phoøng hen ñaõ ñem laïi nhieàu lôïi ích ñaùng keå. Döïa vaøo soá côn hen caáp khôûi phaùt vaø möùc ñoä aûnh höôûng cuûa côn hen, chæ soá FEV1 vaø PEF, phaân chia thaønh 4 baäc hen, khi treû ñöôïc xeáp loaïi hen baäc 2 trôû ñi thì neân döï phoøng haøng ngaøy. Taïi

Vieät Nam, moät soá caùc tænh thaønh ñaõ trieån khai coâng taùc döï phoøng hen töø nhieàu naêm nay. Thöïc teá taïi Beänh vieän Nhi Quaûng Nam, theo baùo caùo toång keát vöøa qua cuûa Thaïc syõ - Baùc syõ Hoaøng Minh: hen baäc 1 laø 79,05%, baäc 2 laø 19,05%, baäc 3 laø 1,9% vaø khoâng coù beänh nhhi naøo ñöôïc duøng thuoác döï phoøng côn hen pheá quaûn caáp.

Theo khuyeán caùo cuûa GINA, lieäu phaùp ñieàu trò baèng ñöôøng hít laø neàn taûng cuûa ñieàu trò hen pheá quaûn cho treû em ôû moïi löùa tuoåi vì coù hieäu quaû cao ngay taïi ñöôøng hoâ haáp, giaûm ñöôïc löôïng thuoác haáp thu vaøo maùu, haïn cheá taùc duïng toaøn thaân. Caùc cheá phaåm döôùi daïng bình hít ñònh lieàu (MDI) khi duøng keøm baàu hít seõ haïn cheá ñöôïc söï laéng ñoïng cuûa thuoác ôû ñöôøng hoâ haáp treân, tieän lôïi khi söû duïng vaø chi phí cho moãi lieàu duøng thaáp. Vì vaäy, MDI baèng baàu hít laø moät trong nhöõng choïn löïa ñaàu tieân cuûa caùc baùc syõ laâm saøng. Raát nhieàu nghieân cöùu

treân theá giôùi vaø baûn thaân toâi cuõng ñaõ thöïc hieän ñeà taøi nghieân cöùu hieäu quaû cuûa baàu hít trong hoã trôï ñieàu trò côn hen pheá quaûn caáp. Keát quaû cho thaáy, salbutamol khi duøng döôùi daïng bình hít ñònh lieàu keøm theo baàu hít hieäu quaû töông ñöông vôùi chaïy khí dung.

Taïi khoa Nhi - Beänh vieän Trung öông Hueá, caùc beänh nhi vaøo vieän vì côn hen pheá quaûn caáp, sau khi kieåm soaùt ñöôïc côn hen, boá meï ñöôïc tö vaán raát kyõ veà hieäu quaû cuûa döï phoøng hen vaø phöông thöùc döï phoøng. Phuï huynh ñöôïc höôùng daãn raát kyõ veà caùch thöùc söû duïng thuoác taïi nhaø vaø thöïc haønh döôùi söï kieåm soaùt cuûa baùc syõ ñieàu trò cho ñeán khi thuaàn thaïo thì môùi ra vieän. Maëc duø chöa coù baùo caùo cuï theå veà soá löôïng baäc hen ôû caùc beänh nhi hen pheá quaûn ñaõ giaûm nhö theá naøo, nhöng thoâng qua soá löôïng beänh nhi nhaäp vieän vì côn hen pheá quaûn caáp giaûm töø 326 beänh nhi trong naêm 2008 xuoáng coøn 152 trong naêm 2009, sau khi aùp duïng chöông trình quaûn lyù döï phoøng côn hen caáp cho caùc beänh nhi hen pheá quaûn.

Phöông tieän döï phoøng côn hen pheá quaûn caáp Corticoid hít: Hieän nay laø thuoác khaùng vieâm hieäu quaû nhaát trong ñieàu trò ngöøa côn hen vaø vì theá thuoác ñöôïc khuyeán caùo cho hen treû em ôû moïi löùa tuoåi. Caùc nghieân cöùu ñaõ chöùng minh hieäu quaû cuûa corticoid hít coù taùc duïng giaûm trieäu chöùng hen, caûi thieän chöùa naêng phoåi, giaûm taàn suaát vaø möùc ñoä naëng cuûa côn kòch phaùt, giaûm tyû leä töû vong do hen v.v... Khoâng coù moät nghieân cöùu naøo cho thaáy coù baát kyø aûnh (Xem tieáp trang 64)

52

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Bsck1. Ñinh Lyù Hoûi ngöôøi queâ ôû nôi ñaâu Thöa raèng toâi ôû raát laâu queâ nhaø Thi só ñaát Quaûng vôùi caâu chöõ moäc, ñöôïc neâm meám theo cung caùch thò thaønh sao laïi bao quaùt ñeán vaäy laø cuøng. Hoûi raèng gaàn 90 trieäu con hoàng chaùu laïc ai daùm phuû nhaän mình khoâng xuaát phaùt töø buïi tre, ñoàng ruoäng, doøng soâng vaø trieàn nuùi. Nôi xuaát phaùt cuõng laø nôi laøm ta day döùt, hoài töôûng, nhôù laïi cuõng nhö nhìn veà töông lai. Khi aáy goïi laø ngaøy xöa khoâng phaûi quaù laâu cuûa thöôû ngaøy xöûa, ngaøy xöa trong coå tích, khoâng phaûi cuûa ngaøy gaàn ñaây ñeå ta nhôù moàn moät. Toâi sinh ra nhaèm naêm quyù söûu, moät xaõ nhoû thuoäc huyeän Phuù Ninh baây chöø, döïa vaøo daõy Tröôøng sôn, bao quanh nuùi non huøng vó, khôûi thuûy töø nhöõng doøng nhoû cuûa ñaïi ngaøn hoäi tuï taïo neân soâng Queá Löông, coù ñieàu laï laø nöôùc raát laïnh, trong ñeán taän cuøng, doøng chaûy laïi hôø höõng, duøng daèng nhö doøng Höông Giang chöù khoâng oàn aøo, cuoàn cuoän gaàm theùt nhö nhöõng doøng soâng cuûa nuùi röøng do söï cheänh leäch veà theá naêng. Do noù khoâng ñoå xuoáng, laïi caéc côù quay ngöôïc moät voøng cung theo höôùng taây - baéc ñeå hoøa vaøo soâng, thuûng thænh chaûy ngöôïc nhö nhöõng naøng tieân nöõ vì heä luïy cuûa traàn gian maø khoâng bay veà trôøi neân daân queâ toâi goïi laø soâng Tieân. Ngoù veà höôùng ñoâng laø ngaõ ba Ñöùc Laâm ñöôïc hoà nhaân taïo môn man vaøo heø vaø se laïnh khi ñoâng baéc traøn veà. Ngaøy aáy vôùi 10 caùn boä coâng chöùc töø khaép moïi mieàn, hôn 50 hoïc sinh cuûa hai heä nöõ hoä sinh vaø y só.

Thaày vaø troø cuøng nhau daïy, hoïc ñeå phuïc vuï cho chieán tröôøng. Nhôù laïi maëc daàu laø xaõ nuùi nhöng caây röøng khoâng lôùn, khoâng huøng vó nhö ñaïi ngaøn maø sau löng toâi ñoài sim traûi daøi theo taàm maét. Tieáng suùng, khoùi thuoác cuûa nhöõng laàn giaëc caøn vaãn khoâng ngaên noåi maøu tím hoa sim hoøa khoâng gian roäng môû, traûi daøi ñeán taän cuøng cuûa maøu tình yeâu thöôû ñoâi möôi. Thöôû aáy chuùng toâi laøm gì coù keá hoaïch, khoâng phaân bieät ngaøy chuû nhaät, leã, teát vì chieán tranh, suùng ñaïn voâ tình. Im tieáng suùng, khoâng giaëc caøn laø hoïc, ngaøy nhö ñeâm, thaäm chí vaøo nhöõng ñeâm traêng saùng thaày troø cuøng nhau caøy cuoác ñeå chuaån bò löông thöïc cho ngaøy sau. Ngaøy hoïc baøi, ñeâm laøm ruoäng theo cung caùch töï cung töï caáp. Thuôû aáy, thaày-troø ñuøm boïc, thöông yeâu trong saùng ñeán laï thöôøng. Ñoâi luùc thaàm so saùnh vôùi hieän taïi, khi khoán khoù laïi laøm ngöôøi ta thaùnh thieän.

Soâng Bua sôùm naéng möa chieàu Nuùi röøng Ñöùc phoå naëng nhieàu vaán vöông

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Traø My ñeïp laém soâng Tröôøng Ba naêm theá ñaáy tình thöông maën noàng...

(Thô cuûa BS Nguyeãn Ngoïc Duy) Chieán cuoäc luùc caêng luùc chuøng, thaày troø di chuyeån theo ñòa hình cuûa mieàn sôn cöôùc, töø Tam Laõnh tröôøng di chuyeån leân Tieân Laõnh qua doác Lung, theo nghóa cuûa ngöôøi mieàn trung “lung “ coù nghóa ñuøa giôõn, chuùng toâi vaãn tung taêng daäp dìu qua doác, beân taû ngaïn laø röøng sim caêng moïng, baït ngaøn. Nhôù laïi thôøi aáy khoâng bieát taïo hoùa coù öu aùi vì vuøng naøy Löôn nhieàu voâ keå, neân coù caâu “Löôn coõng gaïo”, ai cuõng caêng troøn, chaéc nòch...

Chieán tranh keát thuùc, queâ nhaø im tieáng suùng, ngöôøi daân böôùc ñaàu xaây döïng queâ höông, lo toan chuyeän thöôøng ngaøy, ngöôøi veà choán thò thaønh, ngöôøi ngöôïc vuøng nuùi laøm kinh teá môùi. Trong cuoäc ñoåi thay ñoù, toâi nhaän nhieäm vuï môùi veà ñoàng baèng, taïm bieät nuùi röøng, chieán khu. Ai moät laàn gheù thaêm Tam Kyø, vôùi nhöõng phoá nhoû ngöôøi thöa, cuoäc soáng nôi ñaây khoâng oàn aøo, hoái haû nhö nhöõng thaønh phoá lôùn maø yeân aéng, tónh taïi pha laãn moät chuùt queâ muøa. Khi côn möa raøo ñoã xuoáng vaøo muøa haï hay côn möa daàm vaøo muøa ñoâng, neáu baïn laø ngöôøi coù moät chuùt laõng maïn haõy cuøng toâi ñi treân con ñöôøng nhoû, phoá nhoû quanh co vôùi nhieàu choã truõng nöôùc, choã truõng nhieàu nhaát baïn seõ gaëp ngoâi tröôøng Cao ñaúng Y Teá Quaûng Nam, aån döôùi veõ ngoaøi reâu phong cuûa maøu thôøi gian, pha laãn nhöõng kieán truùc chaép vaù, ñoù laø caû beà daøy thaønh tích veà truyeàn thoáng daïy vaø hoïc töø thôøi coøn laø moät ngoâi tröôøng taïm treân chieàn khu D Quaûng Ñaø. Môùi ñoù ñaõ 50 naêm bieán ñoäng vaø thaêng traàm, xaây döïng vaø tröôûng thaønh Tröôøng luoân coù nhöõng ñoåi thay, lôùn maïnh, ngaøy caøng phaùt trieån. Vôùi 100 thaày coâ vaø caùn boä vieân chöùc cuøng ñaøo taïo cho hôn 2000 sinh vieân cuûa 19 tænh thaønh treân caû nöôùc. Moät khoâng gian roäng môû höôùng taây baéc vôùi 3 khoái giaûng ñöôøng, nhaø hieäu boä, 2 khoái thöïc haønh laâm saøng, moät Beänh vieän thöïc haønh. Hôn nöõa nôi truù nguï hôn 1000 sinh vieân cuûa daõy kyù tuùc xaù ñang dang tay chaøo ñoùn caùc baïn cuûa caùc tænh thaønh baéc, nam, trung boä vaø cao nguyeân cuøng chung chí höôùng xoa dòu noãi ñau cuûa beänh nhaân.

Cuoäc ñôøi laø vaäy, khaéc ñi, khaéc ñeán mieãn sao coù caùi taâm theâm moät chuùt taàm nhìn roäng môû.

Tam Kyø 15-11-2011

53

Th.s-Bs.Huyønh Vaên Sôn

H

ieän nay beänh TayChaân - Mieäng ñang laø vaán ñeà thôøi söï, laø noãi lo laéng ñoái vôùi moïi ngöôøi ñaëc bieät laø caùc baäc phuï huynh coù con nhoû.

Theo caùc soá lieäu cuûa Boä Y teá tính ñeán thaùng 9 naêm 2011 ñaõ coù 52.321 tröôøng hôïp maéc beänh taïi 61 tænh thaønh, vôùi 109 tröôøng hôïp töû vong taïi 22 tænh thaønh.

Caùc tröôøng hôïp maéc beänh vaø töû vong do tay chaân mieäng taäp trung chuû yeáu taïi khu vöïc mieàn Nam vôùi 70,8% soá ca maéc vaø

sang ngöôøi, deã gaây thaønh dòch do vi ruùt ñöôøng ruoät ( Enterovirus EV) gaây ra. Treân theá giôùi, beänh ñaõ töøng gaây moät soá traän dòch lôùn: Bungary (1975 - 44 ca töû vong) Hungary (1978 - 47 ca töû vong), Malaysia(1997 - 47 ca töû vong).

Taïi Vieät Nam beänh xuaát hieän raûi raùc quanh naêm ôû caùc ñòa phöông nhöng hieän nay nhieàu nhaát laø ôû caùc tænh phía Nam. ÔÛ caùc tænh phía Nam beänh taäp trung töø thaùng 3 ñeán thaùng 5 vaø töø thaùng 9 ñeán thaùng 12.

90,8% soá ca töû vong cuûa caû nöôùc.

Beänh tay- chaân - mieäng laø beänh truyeàn nhieãm laây töø ngöôøi

Caùc loaïi Enterovirus gaây beänh ôû ngöôøi coù Poliovirus, Coxsackie virus A,B, Echovirus,

54

Enterovirus typ 68 - 71. Tuy nhieân hai nhoùm taùc nhaân thöôøng gaây beänh Tay chaân mieäng laø Coxsackie virus A16 vaø Enterovirus 71 (EV71). Noùi chung beänh tay - chaân - mieäng khoâng phaûi luoân luoân do EV71 nhöng neáu do EV71 thì seõ deã coù bieán chöùng naõo hôn caùc loaïi EV khaùc. EV71 coù theå gaây vieâm naõo, thaân naõo maø khoâng coù daáu hieäu toån thöông beân ngoaøi cuûa taychaân - mieäng.

Beänh coù theå gaëp ôû moïi löùa tuoåi nhöng thöôøng gaëp ôû treû döôùi 5 tuoåi, ñaëc bieät taäp trung ôû nhoùm tuoåi döôùi 3 tuoåi. Caùc yeáu toá sinh hoaït taäp theå nhö treû ñi hoïc taïi nhaø treû, maãu giaùo, ñeán caùc nôi treû chôi taäp trung laø caùc yeáu toá nguy cô laây truyeàn beänh, ñaëc bieät laø trong caùc ñôït buøng phaùt.

Beänh laây chuû yeáu theo ñöôøng tieâu hoaù. Nguoàn beänh laø ngöôøi beänh, ngöôøi laønh mang vi ruùt trong caùc dòch tieát töø muõi, haàu, hoïng, nöôùc boït, dòch tieát töø caùc noát phoûng hoaëc phaân cuûa treû nhieãm beänh. Coù theå laây khi tieáp xuùc vôùi chaát tieát vaø baøi tieát cuûa beänh nhaân treân duïng cuï sinh hoaït, ñoà chôi, baøn gheá, neàn nhaø... Ñaëc bieät khi beänh nhaân maéc beänh ñöôøng hoâ haáp, thì vieäc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

haét hôi, ho, noùi chuyeän seõ taïo ñieàu kieän cho vi ruùt laây lan tröïc tieáp töø ngöôøi sang ngöôøi. Giai ñoaïn deã laây nhieãm laø töø vaøi ngaøy tröôùc khi khôûi phaùt beänh cho ñeán khi heát loeùt mieäng vaø caùc phoûng nöôùc, thöôøng deã laây nhaát trong tuaàn ñaàu cuûa beänh.

Laâm saøng Beänh dieãn tieán qua caùc giai ñoaïn: Giai ñoaïn uû beänh: töø 3-7 ngaøy.

Giai ñoaïn khôûi phaùt: Töø 1-2 ngaøy vôùi caùc trieäu chöùng: soát nheï, meät moûi, ñau hoïng, bieáng aên, tieâu chaûy vaøi laàn trong ngaøy.

Giai ñoaïn toaøn phaùt: Coù theå keùo daøi 3-10 ngaøy vôùi caùc trieäu chöùng ñieån hình cuûa beänh: loeùt mieäng, veát loeùt ñoû hay phoûng nöôùc ñöôøng kính 2-3 mm ôû nieâm maïc mieäng, lôïi, löôõi, gaây ñau mieäng, treû bieáng aên bieáng buù, taêng tieát nöôùc boït. Phaùt ban daïng phoûng nöôùc loøng baøn tay, loøng baøn chaân, goái, moâng vaø toàn taïi trong thôøi gian ngaén (döôùi 7 ngaøy) sau ñoù coù theå ñeå laïi veát thaâm, raát hieám khi loeùt hay boäi nhieãm. Treû coù theå soát cao vaø noân, nhöõng treû soát cao vaø noân nhieàu laø treû deã coù nguy cô bieán chöùng. Bieán chöùng veà thaàn kinh, tim maïch, hoâ haáp thöôøng xuaát hieän sôùm töø ngaøy thöù 2 ñeán ngaøy 5 cuûa beänh.

Giai ñoaïn lui beänh: treû hoài phuïc hoaøn toaøn neáu khoâng coù bieán chöùng.

Beänh Tay chaân mieäng coù caùc theå laâm saøng sau ñaây: - Theå toái caáp dieãn tieán raát nhanh vôùi caùc bieán chöùng naëng nhö suy tuaàn hoaøn, suy hoâ haáp, hoân meâ vaø töû vong trong voøng

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

24-48 giôø.

- Theå caáp tính vôùi boán giai ñoaïn ñieån hình nhö treân.

- Theå khoâng ñieån hình: Daáu hieäu phaùt ban khoâng roõ raøng hoaëc chæ coù loeùt mieäng hoaëc chæ coù trieäu chöùng thaàn kinh, tim maïch, hoâ haáp maø khoâng phaùt ban vaø loeùt mieäng.

Caän laâm saøng Caùc xeùt nghieäm cô baûn nhö coâng thöùc maùu cho thaáy baïch caàu thöôøng trong giôùi haïn bình thöôøng. Neáu taêng treân 16.000/mm3 thöôøng lieân quan ñeán bieán chöùng. CRP trong giôùi haïn bình thöôøng (< 10 mg/L).

Caùc xeùt nghieäm theo doõi phaùt hieän bieán chöùng goàm coù xeùt nghieäm ñöôøng huyeát, ñieän giaûi ñoà, X quang phoåi ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp coù bieán chöùng töø ñoä 2b. Khí maùu ñoäng maïch khi coù suy hoâ haáp. Troponin I, sieâu aâm tim khi nhòp tim nhanh e" 150 laàn/phuùt, nghi ngôø vieâm cô tim hoaëc soác. Choïc doø tuûy soáng khi coù bieán chöùng thaàn kinh hoaëc khoâng loaïi tröø vieâm maøng naõo muû seõ thaáy: protein bình thöôøng hoaëc taêng, soá löôïng teá baøo trong giôùi haïn bình thöôøng hoaëc taêng, coù theå laø baïch caàu ñôn nhaân hay baïch caàu ña nhaân trung tính chieám öu theá. Chuïp coäng höôûng töø ( MRI) thaáy toån thöông taäp trung ôû thaân naõo - Xeùt nghieäm phaùt hieän vi ruùt (neáu coù ñieàu kieän) töø ñoä 2b trôû leân hoaëc caàn chaån ñoaùn phaân bieät: Laáy beänh phaåm haàu hoïng, phoûng nöôùc, tröïc traøng, dòch naõo tuyû ñeå thöïc hieän xeùt nghieäm RTPCR hoaëc phaân laäp vi ruùt chaån ñoaùn xaùc ñònh nguyeân nhaân.

Phaân ñoä laâm saøng

Ñoä 1: Chæ loeùt mieäng vaø/hoaëc toån thöông da. Ñoä 2: Coù ñoä 2a, 2b - Ñoä 2a: khi treû coù moät trong caùc daáu hieäu sau: beänh söû coù giaät mình döôùi 2 laàn/30 phuùt vaø khoâng ñöôïc phaùt hieän luùc khaùm, soát treân 2 ngaøy, hay soát treân 390 C, coù noân, löø ñöø, khoù nguû, quaáy khoùc voâ côù.

- Ñoä 2b: khi laâm saøng coù daáu hieäu thuoäc nhoùm 1 hoaëc nhoùm 2 nhö sau: * Nhoùm 1: Treû coù moät trong caùc daáu hieäu sau ñaây: + Giaät mình phaùt hieän luùc khaùm. + Beänh söû coù giaät mình e" 2 laàn/ 30 phuùt. + Beänh söû coù giaät mình keøm theo moät trong caùc daáu hieäu sau ñaây: nguû gaø, maïch nhanh > 150 laàn/ phuùt (khi treû naèm yeân, o khoâng soát), soát cao 39 C khoâng ñaùp öùng vôùi thuoác haï soát * Nhoùm 2: Treû coù moät trong caùc bieåu hieän sau: + Thaát ñieàu: run chi, run ngöôøi, ngoài khoâng vöõng, ñi loaïng choaïng. + Rung giaät nhaõn caàu, laùc maét. + Yeáu chi hoaëc lieät chi. + Lieät thaàn kinh soï: nuoát saëc, thay ñoåi gioïng noùi... Ñoä 3: Khi treû coù caùc daáu hieäu sau: + Maïch nhanh > 170 laàn/phuùt (khi treû naèm yeân, khoâng soát). + Moät soá tröôøng hôïp coù theå maïch chaäm ( laø moät daáu hieäu tieân löôïng raát naëng). + Vaõ moà hoâi, laïnh toaøn thaân hoaëc khu truù. + HA taêng.

55

+Thôû nhanh, thôû baá t thöôøng. Côn ngöng thôû, thôû buïng, thôû noâng, ruùt loõm loàng ngöïc, khoø kheø, thôû rít thanh quaûn. + Roái loaïn tri giaùc (Glasgow < 10 ñieåm). + Taêng tröông löïc cô. Ñoä 4: Khi treû coù moät trong caùc daáu hieäu sau ñaây: Soác, phuø phoåi caáp. tím taùi, SpO2 < 92%, ngöng thôû, thôû naác.

Chaån ñoaùn Chaån ñoaùn ca laâm saøng: - Döïa vaøo yeáu toá dòch teã: ñoä tuoåi, muøa, vuøng löu haønh beänh, soá treû maéc beänh trong cuøng moät thôøi gian.

- Döïa vaøo laâm saøng: noát phoûng nöôùc ñieån hình ôû mieäng, loøng baøn tay, loøng baøn chaân, goái, moâng, keøm theo soát hoaëc khoâng.

Chaån ñoaùn xaùc ñònh: - Xeùt nghieäm RT-PCR hoaëc phaân laäp coù vi ruùt gaây beänh.

Chaån ñoaùn phaân bieät: Beänh Tay Chaân - Mieäng caàn phaûi ñöôïc chaån ñoaùn phaân bieät vôùi caùc beänh coù bieåu hieän loeùt mieäng nhö aùp-tô; beänh coù phaùt ban ôû da nhö soát phaùt ban, dò öùng da, vieâm da muû, thuûy ñaäu, soát xuaát huyeát, nhieãm khuaån huyeát do naõo moâ caàu; beänh coù caùc bieåu hieän thaàn kinh nhö vieâm naõo maøng naõo, vieâm maøng naõo do vi khuaån; vieâm phoåi vaø moät soá beänh coù bieåu hieän soác...

Bieán chöùng: Beänh coù caùc bieán chöùng naëng veà thaàn kinh nhö vieâm naõo, vieâm thaân naõo, vieâm naõo tuûy, vieâm maøng naõo. Bieán chöùng veà tim maïch, hoâ haáp nhö vieâm cô tim, phuø phoåi caáp, taêng huyeát aùp, suy

56

tim, truïy maïch, phuø phoåi caáp. Ñieàu trò Hieän chöa coù thuoác ñieàu trò ñaëc hieäu, nhöõng tröôøng hôïp nheï ñieàu trò trieäu chöùng, haï soát neáu coù, giaûm ñau caùc choã lôõ loeùt, duøng khaùng sinh choáng boäi nhieãm. Ngoaøi ra, vieäc ñieàu trò coøn döïa vaøo töøng theå laâm saøng vaø phaân ñoä nhö sau: - Ñoä 1: ñieàu trò ngoaïi truù - Ñoä 2a: vôùi caùc bieåu hieän thaàn kinh phaûi ñöôïc ñieàu trò noäi truù vaø theo doõi saùt - Ñoä 2b: nhoùm 1, nhoùm 2 vôùi caùc bieán chöùng thaàn kinh naëng.

Hieän nay coù chæ ñònh truyeàn Immunoglobulin.

- Ñoä 3: khi coù suy hoâ haáp tuaàn hoaøn phaûi ñöôïc hoài söùc tích cöïc, thôû maùy, duøng thuoác vaän maïch, c h æ ñ ò n h t r u y eà nImmunoglobulin.

- Ñoä 4 suy hoâ haáp tuaàn hoaøn naëng phaûi hoài söùc tích cöïc chæ ñònh truyeàn Immunoglobulin neáu chöa söû duïng tröôùc ñoù, thôû maùy, thuoác vaän maïch, loïc maùu..

Lieäu phaùp Immunoglobulin: * Nhoùm 2: 1g/kg/ngaøy truyeàn tónh maïch chaäm trong 6-8 giôø.

Sau 24 giôø, neáu coøn daáu hieäu ñoä 2b; tieáp tuïc duøng lieàu thöù 2. * Nhoùm 1: Khoâng chæ ñònh Immunoglobulin thöôøng qui.

Neáu trieäu chöùng khoâng giaûm sau 6 giôø ñieàu trò baèng Phenobarbital t h ì c aà n c h æ ñ ò n hImmunoglobulin. Sau 24 giôø ñaùnh giaù laïi ñeå quyeát ñònh coù duøng laïi lieàu thöù 2 nhö nhoùm 2 khoâng.

V i eä c s öû d uï n gImmunoglobuline (IG) truyeàn tónh maïch goùp phaàn laøm giaûm tæ leä töû vong ôû moät soá nöôùc treân theá

giôùi. Taùc duïng cuûa Immunoglobulin trong tröôøng hôïp naøy laø öùc cheá cytokin, öùc cheá phaùt trieån EV71. Chæ ñònh sôùm tröôùc khi coù bieán chöùng tuaàn hoaøn, hoâ haáp seõ coù hieäu quaû toát, chæ ñònh muoän seõ ít hoaëc khoâng hieäu quaû. Tuy nhieân giaù thaønh cuûa Immunoglobuline khaù cao, neáu laïm duïng seõ gaây toán keùm.

Phoøng beänh Chöa coù vaéc xin ñaëc hieäu Caùc bieän phaùp phoøng beänh bao goàm röûa tay, veä sinh da, traùnh tieáp xuùc vôùi chaát thaûi cuûa ngöôøi beänh, mang khaåu trang, giöõ saïch caùc doà chôi cuûa treû nhieãm beänh, chuøi röûa vaät laây nhieãm vôùi nöôùc vaø xaø phoøng, sau ñoù vôùi dung dòch saùt khuaån nhö Cloramin B 2% Virus coù theå vaãn coøn hieän dieän trong phaân treû beänh trong voøng 1 tuaàn leã sau khi lui beänh vì theá phaûi xöû lyù phaân trieät ñeå. Ñeå laøm giaûm hieän töôïng laây lan caàn traùnh laøm vôõ caùc boïng nöôùc ôû da.

Boá meï khoâng neân mang treû ñeán nhöõng nôi ñang coù dòch beänh.

Treû bò beänh phaûi ñöôïc caùch ly khoûi moâi tröôøng coâng coäng nhö nhaø treû, tröôøng hoïc.

TAØI LIEÄÂU THAM KHAÛO: 1. Höôùng daãn chaån ñoaùn, ñieàu trò beänh tay - chaân - mieäng (Ban haønh keøm theo Quyeát ñònh soá 2554/ QÑ-BYT, ngaøy 19 thaùng 7 naêm 2011 cuûa Boä tröôûng Boä Y teá).

2. Dòch beänh tay chaân mieäng vaø caùc bieän phaùp phoøng choáng dòch ñaõ trieån khai, Vaên baûn soá 775/BC-BYT, ngaøy 20-9-2011.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

C

erasorb ® laø moät vaät lieäu taùi taïo xöông, baûn chaát laø goám roã toång hôïp beta tricalcium phosphate, töông thích veà maët sinh hoïc vôùi pha tinh khieát e" 99 % do traïng thaùi xoáp vôùi caùc loã roã daïng môû lieân tieáp vôùi nhau, goàm coù loã cöïc nhoû, trung bình vaø lôùn, ñaûm baûo söï tieâu tan toái öu trong quaù trình taùi taïo xöông.

Khi tieáp xuùc vôùi xöông chuû, vaät lieäu naøy seõ ñöôïc cô theå taùi haáp thu trong khoaûng thôøi gian vaøi thaùng vaø thay theá baèng xöông môùi cuûa cô theå sau khoaûng 6-12 thaùng.

Caáu truùc ña loã nhoû cho pheùp thaâm nhaäp nhanh choùng cuûa caùc nguyeân baøo xöông, taêng cöôøng söï phaân boá maïch, daãn ñeán taêng cöôøng taùi taïo vaø voâi hoùa cuûa xöông môùi, kích thích xöông phaùt trieån moät caùch töï nhieân.

Thöû nghieäm invitro ñaõ chöùng minh raèng Cerasorb ® laø moät ma traän tuyeät vôøi cho caùc nguyeân baøo xöông, teá baøo goác, vaø caùc protein taïo hình theå xöông.

Cerasorb® M laø vaät lieäu goám hieäu nghieäm töông thích caû veà xöông noäi moâ vaø ngoaïi moâ, khoâng ñoäc haïi taïi choã cuõng nhö toaøn thaân, khoâng coù nguy cô nhieãm truøng, phaûn öùng mieãn dòch, hoaëc dò öùng coù theå xaûy ra vôùi vaät lieäu sinh hoïc, ñöôïc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Ds Nguyeãn Cöï chöùng nhaän ñeå söû duïng trong suoát toaøn boä heä thoáng xöông.

AÙp duïng trong phaãu thuaät xöông haøm maët vaø nha khoa: traùm ñaày hoaëc taùi taïo caùc choã xöông hö hoûng, hö hoûng sau khi caét boû u xöông; naâng xoan hoaëc naâng xoan saøng; traùm choã hoûng oå raêng sau khi nhoå raêng, caùc choã hoûng sau khi phaãu thuaät xöông ñeå chænh hình.

Trong caùc phaãu thuaät xöông noùi chung: traùm, baét caàu hoaëc taùi taïo caùc choã hoûng hoùc veà xöông Cerasorb® laø keát quaû cuûa hôn 30 naêm kieân trì nghieân cöùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc thuoäc vieän Battelle ôû Frankfurk, saûn xuaát taïi coâng ty Curasan Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc. Töø khi ñöôïc pheùp löu haønh ñeán nay, hôn 800.000 tröôøng hôïp söû duïng thaønh coâng treân theá giôùi. Taïi Vieät Nam, Coâng ty Bình Vieät Ñöùc Tp HCM ñang tieáp thò vaø phaân phoái.

Giaù baùn cuûa saûn phaåm Cerasorb® M laø 1,8 trieäu/loï boät 0,5cc.

57

T

reân thöïc teá hieän nay, caùc beänh veà tim maïch laø moät trong soá caùc beänh lyù gaây tæ leä töû vong raát cao .Trong ñoù, nhoài maùu cô tim (NMCT) laø moät ñieån hình. NMCT laø moät beänh lyù raát nguy hieåm vaø laø nguyeân nhaân gaây ñoät töû. Beänh caûnh xaûy ra ñoät ngoät vaø raát naëng neà keå caû sau khi caáp cöùu qua khoûi thì beänh cuõng coù nguy cô taùi phaùt raát cao neáu khoâng coù caùch phoøng ngöøa ñuùng.

Do vaäy, ngoaøi vieäc ngöôøi beänh tuaân thuû duøng thuoác theo chæ ñònh cuûa baùc só thì vai troø cuûa vieäc giaùo duïc söùc khoûe (GDSK) cho beänh nhaân nhoài maùu cô tim (NMCT) tröôùc khi ra vieän raát quan troïng. Tröôùc khi ra vieän caùc beänh nhaân NMCT caàn ñöôïc giaùo duïc veà caùch nhaän bieát, caùch phoøng ngöøa, caùch luyeän taäp, caùch thay ñoåi loái soáng vaø vieäc duøng thuoác phuø hôïp vôùi tình traïng beänh taät nhaèm ngaên ngöøa nhoài maùu cô tim taùi phaùt laø voâ cuøng caàn thieát giuùp cô tim nghæ ngôi vaø nhanh choùng hoài phuïc.

Caùch ñeå nhaän bieát beänh nhoài maùu cô tim Nhoài maùu cô tim laø beänh lyù nguy hieåm ñe doaï tính maïng ngöôøi beänh do taéc ngheõn ñoät

58

Cn. Ñinh Thò Kim Huyeàn ngoät maïch maùu nuoâi tim.

Trieäu chöùng ñieån hình vaø thöôøng gaëp nhaát laø côn ñau thaét ngöïc, coù theå ñau tröôùc ngöïc hoaëc sau xöông öùc, Ñau ngöïc traùi vôùi caûm giaùc ñau nhö bò ñeø eùp, boùp chaët ôû giöõa ngöïc, dieãn ra trong khoaûng 5-30 phuùt (keùo daøi hôn haún so vôùi côn ñau thaét ngöïc oån ñònh thoâng thöôøng), thöôøng khoâng quaù 1 giôø. Côn ñau coù theå lan leân vai, coå, haøm hoaëc lan doïc theo caùnh tay, ñaëc bieät laø tay traùi.

Coù theå coù keøm vaõ moà hoâi, buoàn noân, choùng maët hoaëc khoù thôû.

Nhieàu tröôøng hôïp nhoài maùu cô tim laïi bieåu hieän nhö moät tình traïng roái loaïn tieâu hoaù, hoaëc chaúng heà coù trieäu chöùng (coøn ñöôïc goïi laø nhoài maùu cô tim thaàm laëng), hoaëc laïi heát söùc ñoät ngoät, bieåu hieän baèng bieán chöùng roái loaïn nhòp, ngöøng tim hay ñoät töû...

Vì vaäy, beänh nhaân vaø gia ñình caàn ñöôïc höôùng daãn tröôùc khi ra vieän veà caùc trieäu chöùng thieáu maùu cô tim, goïi xe caáp cöùu khi caùc trieäu chöùng thieáu maùu cô tim taùi phaùt vaø khoâng giaûm ñi hay trôû neân traàm troïng hôn 5 phuùt sau khi ngaäm 1 vieân

nitroglycerin döôùi löôõi ñeå ñaûm baûo chaéc chaén laø beänh nhaân seõ ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò sôùm khi beänh taùi phaùt. Caùc beänh nhaân coù trieäu chöùng cuûa NMCT caáp (ñau thaét ngöïc coù hoaëc khoâng lan ra tay, löng, coå, haøm, hay thöôïng vò, khoù thôû, meät, vaõ moà hoâi, buoàn noân, choaùng vaùng) neân ñöôïc ñöa ñeán beänh vieän baèng xe caáp cöùu hôn laø bôûi ngöôøi nhaø hay baïn beø, vì treân xe caáp cöùu caùc nhaân vieân y teá coù theå can thieäp kòp thôøi caùc thuû thuaät coù theå cöùu soáng beänh nhaân (hoài söùc tim phoåi, soác ñieän chuyeån nhòp) khi caàn thieát. Tyû leä töû vong cuûa beänh nhaân NMCT caáp coù theå giaûm ñi moät caùch coù yù nghóa neáu beänh nhaân vaø ngöôøi nhaø sôùm nhaän ra trieäu chöùng vaø goïi cho trung taâm caáp cöùu, nhôø vaäy beänh nhaân seõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa nhaân vieân y teá sôùm nhaát.

Khi ñau ngöïc coù nhöõng tính chaát sau ñaây thì phaûi ñeán ngay beänh vieän: Ñau ngöïc khôûi phaùt luùc nghæ tónh hoaëc khi gaéng söùc raát ít, ñau ngöïc keùo daøi treân 20 phuùt, ñau ngöïc döõ doäi, ñau ngöïc keøm theo vaõ moài hoâi. ñau ngöïc keøm theo tuït huyeát aùp, ñau ngöïc keøm khoù thôû, ñau ngöïc maø ngaäm nitroglycerin döôùi löôõi ñeán laàn thöù 3 maø khoâng heát ñau

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

ngöïc thì neân ñöa beänh nhaân ñeán caùc beänh vieän ña khoa khu vöïc hoaëc BV ña khoa tænh ñeå ñöôïc chaån ñoaùn kòp thôøi.

Caùch phoøng ngöøa nhoài maùu cô tim taùi phaùt Höôùng daãn ngöôøi beänh thay ñoåi loái soáng cho phuø hôïp vôùi beänh - Tröôùc heát phaûi loaïi boû taát caû caùc hoaït ñoäng gaây ñau ngöïc nhö gaéng söùc, laïnh ñoät ngoät, aên quaù no ,caûm xuùc ñoät ngoät...

- Traùnh moâi tröôøng nhieät ñoä quaù noùng hoaëc quaù laïnh, traùnh ñi boä ngöôïc chieàu gioù - Traùnh aên quaù no, khoâng neân aên quaù thònh soaïn. Neân aên böõa nhoû 3-4 laàn trong ngaøy, löôïng thöùc aên neân haèng ñònh cho moãi böõa. Traùnh aên trong traïng thaùi voäi vaøng, haïn cheá caùc thöùc aên coù nhieàu cholesterol, haïn cheá caùc loaïi nöôùc uoáng coù cafein, aên giaûm muoái.

- Traùnh traïng thaùi quaù xuùc ñoäng vaø neân nguû ñaày ñuû.

- Tuaân thuû trieät ñeå cheá ñoä aên, uoáng thuoác theo ñôn cuûa thaày thuoác.

- Luoân luoân mang theo beân ngöôøi nitroglycerin ñeå nhanh choùng caét ngay côn ñau ngöïc khi noù xaûy ra.

- Ñeán thaày thuoác khaùm ngay khi coù moät trong caùc daáu hieäu sau: caûm giaùc naëng neà ôû ngöïc khoâng maát ñi sau 15 phuùt ngaäm nitroglycerin, khoù thôû hoaëc baât cöù daáu hieäu gì khaùc thöôøng xuaát hieän.

- Ñieàu chænh loái soáng thích hôïp laø laøm giaûm nguy cô xô vöõa ñoäng maïch noùi chung vaø nguy cô nhoài maùu cô tim noùi rieâng (keå caû nhoài maùu môùi hoaëc nhoài maùu laïi) bao goàm vieäc boû hoaøn toaøn huùt

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

thuoác laù. Ngöøng huùt thuoác laù laø moät yeáu toá quan troïng nhaát giuùp beänh nhaân coù theå laøm giaûm nguy cô bò taùi phaùt NMCT. Huùt thuoác laù laøm giaûm noàng ñoä oâxy trong maùu, laøm toån thöông vaø suy yeáu thaønh ñoäng maïch. Lôïi ích cuûa vieäc ngöøng huùt thuoác laù gaàn nhö ñaït ñöôïc töùc thì. Ngay khi beänh nhaân ngöøng huùt thuoác, nguy cô taùi phaùt beänh baét ñaàu giaûm xuoáng. Sau 5 naêm cai thuoác laù, nguy cô bò NMCT taùi phaùt seõ giaûm ñi moät nöûa so vôùi tröôøng hôïp beänh nhaân tieáp tuïc huùt thuoác, traùnh ngöûi khoùi thuoác, aên ít chaát beùo, aên theâm hoa quaû.

Kieåm soaùt troïng löôïng cô theå: Giaûm troïng löôïng neáu thaày thuoác khuyeân ñieàu ñoù. Chæ soá khoái löôïng cô theå trung bình laø 18,522,9 kg/m2. Neáu voøng buïng treân 90cm ôû nam giôùi vaø treân 80cm ôû nöõ giôùi coù theå daãn ñeán hoäi chöùng chuyeån hoùa vaø caàn phaûi giaûm caân.

Kieåm soaùt chaët cheõ huyeát aùp vaø ñöôøng maùu trong giôùi haïn cho pheùp. Ngoaøi ra theo doõi saùt, ñieàu chænh kòp thôøi, phaùt hieän töø sôùm vaø xöû trí trieät ñeå côn ñau thaét ngöïc cuõng coù vai troø heát söùc quan troïng ñeå haïn cheá vaø phoøng ngöøa xuaát hieän nhoài maùu cô tim.

Neáu coù duøng thuoác trôï tim, neân duøng vaøo buoåi toái tröôùc khi ñi nguû ñeå ñaït hieäu quaû trò beänh toát nhaát.

Veà theå duïc theå thao, neân baét ñaàu hoaït ñoäng sôùm. Ngay khi coøn naèm treân giöôøng beänh, ngöôøi nhoài maùu cô tim ñaõ neân "ngoù ngoaùy" chaân tay, trôû mình; vaø töø ngaøy thöù 2-3 khoâng ai coøn baét beänh nhaân 'tuyeät ñoái naèm im' nhö nhöõng baøi hoïc cuõ tröôùc kia.

Sau ñoù taäp ñi boä taêng daàn veà thôøi gian vaø khoaûng caùch. Laäp chöông

trình cho ngaøy laøm vieäc vaø coù keá hoaïch luyeän taäp cho thích hôïp.

Traùnh luyeän taäp sau böõa aên.

Phaûi töï theo doõi maïch trong khi luyeän taäp. Neáu thaáy maïch taêng quaù nhieàu so vôùi bình thöôøng phaûi ngöøng luyeän taäp.

Caùc beänh nhaân hoài phuïc sau NMCT caáp neân taäp theå duïc 30 phuùt moãi ngaøy hay ít nhaát 5 laàn/tuaàn (ñi boä, ñi xe ñaïp, hay caùc hoaït ñoäng theå löïc khaùc), ñoàng thôøi taêng caùc hoaït ñoäng thoâng thöôøng haèng ngaøy (laøm vöôøn, laøm coâng vieäc noäi trôï).

Muøa reùt neân taäp nheï hôn muøa heø, thôøi tieát xaáu neân taäp trong nhaø, toát nhaát laø coù maùy taäp (chaïy, ñaïp xe...). Neân traùnh taäp taï, laën döôùi nöôùc... Neáu taäp sang moân môùi neân hoûi yù kieán baùc só cho caån thaän.

Veà taâm lyù: Ñieàu heát söùc quan troïng laø laøm theo ñuùng lôøi khuyeân cuûa thaày thuoác. Khoâng neân quaù sôï haõi, quaù lo laéng laøm khoù nguû vaø maát bình tónh. Ñaëc bieät, khoâng neân nghe theo lôøi maùch cuûa nhöõng ngöôøi khoâng chuyeân moân, keå caû nhöõng beänh nhaân nhoài maùu cô tim cuõ vaø caùc baùc só khoâng chuyeân khoa thí duï kieâng quaù möùc hoaëc duøng nhöõng thuoác taùc duïng khoâng roõ raøng...

Caùch phoøng beänh toát nhaát laø giaûm caêng thaúng (stress) trong cuoäc soáng vaø coâng vieäc.

Döï phoøng toát nhaát laø döï phoøng tieân phaùt, nghóa laø döï phoøng xô vöõa ñoäng maïch (ÑM).

Loaïi tröø caùc yeáu toá nguy cô cuûa beäänh ÑM vaønh nhö: ñaùi thaùo ñöôøng, beùo phì, taêng huyeát aùp, roái loaïn lipid maùu, huùt thuoác laù... Khi ñaõ coù beänh ÑM vaønh thì traùnh caùc (Xem tieáp trang 84)

59

G

Buøi Thò Kim Thoa

out xuaát hieän ñoät ngoät vaø thöôøng beänh nhaân ñeán khai vôùi thaày thuoác: Toâi naêm nay ñaõ ngoaøi 40 tuoåi, laø moät ngöôøi thaønh ñaït trong söï nghieäp,thöôøng xuyeân phaûi ñi tieáp khaùch vaø tham gia vaøo caùc buoåi tieäc. Toái qua, toâi coù döï moät böõa tieäc thònh soaïn, coù raát nhieàu thöùc aên giaøu ñaïm laøm töø thòt, toâm vaø coù caû röôïu nöõa, nöûa ñeâm thöùc daäy vì thaáy ngoùn chaân caùi noùng nhö löûa ñoát, söng to vaø raát ñau, ñaëc bieät khi sôø vaøo. Caûm giaùc voâ cuøng khoù chòu, theo Baùc Só toâi maéc beänh gì vaäy?

Baùc só traû lôøi: Theo nhö caùc daáu chöùng treân thì toâi nghó tôùi beänh Gout nhöng neáu muoán bieát chính xaùc thì coøn caàn phaûi coù caùc xeùt nghieäm nöõa. Beänh Gout laø moät beänh khaù phoå bieán hieän nay. Vaäy beänh Gout laø gì?

Beänh Gout (tieáng Anh laø Gout, tieáng Vieät laø guùt, theo aâm Haùn-Vieät laø thoáng phong), hay vieâm khôùp do Gout, laø moät daïng vieâm khôùp ñöôïc ñaëc tröng bôûi côn ñau khôùp döõ doäi vaø ñoät ngoät, keøm theo ñoù laø söng, ñoû khôùp. Gout laø moät beänh khôùp phoå bieán ôû ñaøn oâng trung nieân, do khôùp bò laéng ñoïng caùc tinh theå muoái urate trong oå khôùp vaø caùc toå chöùc quanh khôùp. Duø gaëp ôû ñaøn oâng nhieàu hôn, nhöng phuï nöõ sau maõn kinh cuõng coù theå bò beänh naøy. Raát may, beänh Gout coù theå khoûi haún neáu ñöôïc ñieàu trò ñuùng.

Hôn nöõa, Gout laø moät beänh coù theå döï phoøng ñöôïc.

I. Trieäu chöùng bieåu hieän Gout haàu nhö luoân bieåu hieän caáp tính, xaûy ra moät caùch ñoät ngoät, thöôøng laø vaøo luùc nöûa ñeâm vaø khoâng coù daáu hieäu gì baùo tröôùc. Caùc trieäu chöùng thöôøng gaëp laø: Ñau khôùp döõ doäi. Thöôøng xaûy ra ôû khôùp ngoùn chaân caùi nhöng caùc khôùp khaùc cuõng coù theå bò laø khôùp

60

baøn chaân, coå chaân, baøn tay vaø coå tay. Neáu khoâng ñöôïc ñieàu trò, ñau coù theå keùo daøi 5 - 10 ngaøy roài töï maát ñi. Khoù chòu lui daàn trong 1 - 2 tuaàn, khôùp trôû laïi bình thöôøng.

II. Yeáu toá nguy cô Beänh Gout döôøng nhö deã xaûy ra ôû nhöõng ngöôøi coù noàng ñoä acid uric taêng. Moät soá yeáu toá coù theå laøm taêng noàng ñoä acid uric laø: - Loái soáng: Khoâng coù cheá ñoä aên uoáng hôïp lyù, ngöôøi beùo.

- AÊn nhieàu chaát ñaïm ñoäng vaät (ñaëc bieät laø toâm, cua) - Uoáng nhieàu bia röôïu - Maéc moät soá beänh noäi khoa nhö: Taêng huyeát aùp khoâng ñöôïc ñieàu trò, ñaùi thaùo ñöôøng, taêng lipid maùu vaø xô vöõa ñoäng maïch III. Nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa beänh Gout theo y hoïc coå truyeàn 1. Thaáp nhieät uaát keát: Khôùp söng ñoû, ñau, noùng, phieàn toaùi, khaùt, nöôùc tieåu vaøng, ñoû, ñau ñaàu, soát, sôï laïnh, chaát löôõi ñoû, reâu löôõi vaøng nhaït, maïch nhu,

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

saùc.

2. Ñôøm ngöng trôû laïc: do nhieàu ñôøm aåm gaây neân, caùc khôùp naëng, cöû ñoäng khoù khaên, khôùp meàm hoaëc cöùng, coù khi soát cao, ñau ñaàu, lo sôï, chaát löôõi ñoû, ít reâu, maïch teá, saùp.

3. Phong thaáp haøn, huyeát öù: Beänh phaùt caáp, khôùp ñau cöùng moät choã, laïnh thì ñau nhieàu, gaëp aám, noùng deã chòu hôn, coù theå bò bieán daïng khôùp vaø cöùng khôùp, khoù cöû ñoäng. Duø söng nhöng khoâng thaáy noùng, ñoû, löôõi traéng, moûng; maïch hoaït, traàm, huyeàn hoaëc nhu, hoaõn.

Beänh gout laø moät trong nhöõng beänh thaáp khôùp gaây ñau ñôùn nhaát, do öù ñoïng nhöõng tinh theå uric acid nhoïn nhö kim ôû toå chöùc lieân keát, ôû oå khôùp hay caû hai. Söï öù ñoïng naøy daãn tôùi vieâm khôùp vôùi caùc trieäu chöùng söng, noùng, ñoû, ñau vaø cöùng khôùp.

IV. Trieäu chöùng laâm saøng Beänh coù 2 theå laâm saøng 1. Caáp tính: Côn ñau söng taáy döõ doäi ñoät ngoät cuûa khôùp baøn chaân, ngoùn caùi, thöôøng vaøo ban ñeâm (cuõng coù theå ôû caùc vò trí khaùc: ngoùn chaân khaùc, coå chaân, goái...) khôùp ñoû xaãm, aán thaáy ñau nhieàu, khôùp hoaït ñoäng haïn cheá, keùo daøi 2, 3 ngaøy hoaëc 5, 6 ngaøy roài khoûi khoâng ñeå laïi di chöùng nhöng raát deã taùi phaùt.

2. Maïn tính: Beänh taùi phaùt toái thieåu töø 2 laàn trôû leân, bieåu hieän vieâm nhieàu khôùp maïn tính (khôùp nhoû, vöøa vaø ñoái xöùng) taùi phaùt nhieàu, thôøi gian oån ñònh ruùt ngaén, khôùp beänh ñau nhieàu keùo daøi, taïi khôùp coù theå söng noùng ñoû khoâng roõ nhöng thöôøng côù soát, khôùp dò daïng, co duoãi khoù khaên, xuaát hieän noát u cuïc quanh khôùp, döôùi da, vaønh tai (haït toâphi) meàm, khoâng ñau, beân trong chöùa moät chaát traéng nhö phaán. Beänh tieán trieån laâu ngaøy gaây toån thöông thaän (vieâm thaän keõ, soûi tieát nieäu, tieåu maùu, suy thaän caáp, maïn).

V. Chaån ñoaùn vaø phaân bieät Chaån ñoaùn chuû yeáu döïa vaøo: - Trieäu chöùng laâm saøng (nhö treân) chuù yù haït Toâphi, soûi thaän Gout, khôùp Gout to, thöôøng chuû yeáu laø ôû xöông baøn chaân, tay söng ñau khoâng ñoái xöùng.

- Acid uric huyeát taêng roõ, cao hôn 7mg%.

- Tieàn söû beänh (caùch tieán trieån caùc côn tröôùc).

- Tieàn söû gia ñình.

- Caàn phaân bieät vôùi: + Vieâm khôùp daïng thaáp (khoâng coù acid uric cao, khôùp söng ñoái xöùng...) + Taêng acid uric huyeát ñôn thuaàn (khôùp bình

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Khôùp ngoùn tay u cuïc ôû beänh nhaân gout.

thöôøng), taêng acid uric thöù phaùt (suy thaän...)

VI. Pheùp chöõa trò theo y hoïc coå truyeàn Theo löông y Nhö Taù, pheùp trò caàn chuù yù ñeán giai ñoaïn phaùt trieån cuûa beänh. Ñoái vôùi theå caáp tính chuû yeáu laø duøng pheùp thanh nhieät thoâng laïc khu phong tröø thaáp Ñoái vôùi theå maõn tính thöôøng keøm theo ñaøm thaáp, öù huyeát, haøn ngöng. Tuøy chöùng maø duøng caùc pheùp hoùa ñaøm, tröø thaáp, hoaït huyeát thoâng laïc, oân kinh, taùn haøn. Ñoàng thôøi chuù yù ñeán möùc ñoä hö toån cuûa aâm döông, khí huyeát, can thaän maø boài boå thích hôïp.

1. ÔÛ theå caáp tính, bieåu hieän chính laø theå phong thaáp nhieät - ñoät ngoät khôùp ngoùn caùi, hoaëc caùc khôùp nhoû khaùc söng - noùng - ñoû - ñau, khoâng ñuïng vaøo ñöôïc, keøm theo soát, ñau ñaàu, sôï laïnh hoaëc böùt röùt, khaùt nöôùc, mieäng khoâ, tieåu vaøng, löôõi ñoû, reâu vaøng baån, maïch saùc.

Phöông phaùp chöõa: Thanh nhieät, thoâng laïc, khu phong, tröø thaáp.

Baøi thuoác: Baïch hoå gia queá chi thang gia giaûm Thaïch cao 40-60gr (saéc tröôùc) Daây kim ngaân 20-30gr Tri maãu 12gr Phoøng kyû 10gr Baïch thöôïc 12gr Moäc thoâng 10gr Xích thöôïc 12gr Haûi ñoàng bì 10gr Queá chi 4-6gr Cam thaûo 5-10gr Ñem saéc uoáng ngaøy l thang, trong luùc bò söng ñoû noùng soát. Neáu thaáp nhieät naëng (söng taáy, ñau nhieàu) thì gia theâm 40-50gr daây kim ngaân, thoå phuïc linh, yù

61

dó (ñeå taêng tröø thaáp); hoaëc gia thuoác hoaït huyeát nhö toaøn ñöông qui, ñan saâm, traïch lan, ñaøo nhaân, hoàng hoa, taèm sa, laø ñeå hoùa öù chæ thoáng.

2. Ñoái vôùi theå maõn tính (maïch traàm huyeàn hoaëc khaån, löôõi nhôït, reâu traéng...)

Phöông phaùp chöõa: khu haøn, thoâng laïc, tröø thaáp, chæ thoáng Baøi thuoác: Cheá oâ ñaàu 4-5gr, saéc tröôùc Moäc thoâng 10gr Teá taân 4-5gr, saéc tröôùc Uy linh tieân 10gr Tyø giaûi 12gr Thoå phuïc linh 16gr Toaøn ñöông qui 12gr YÙ dó nhaân 20gr Xích thöôïc 12gr Queá chi 4-6gr Ñem saéc uoáng. Neáu bò söng ñau, nhieàu khôùp cöùng, reâu löôõi traéng baån daøy, thì theâm: chích cöông taøm, xuyeân sôn giaùp, taïo thích, hy thieâm thaûo, haûi ñoàng bì (ñeå taêng taùc duïng hoaït laïc, tröø ñaøm).

Neáu ñau nhieàu do huyeát öù, thì theâm ngoâ coâng, toaøn yeát, sao dieân hoà saùch, ñeå hoaït huyeát chæ thoáng.

Neáu thaän döông hö (lieät döông, ñau moûi löng goái, chaân tay laïnh, sôï laïnh...), thì theâm boå coát chæ, nhuïc thung dung, coát toaùi boå, ñeå boå thaän kieän coát ñònh thoáng. Neáu coù trieäu chöùng khí huyeát hö theâm hoaøng kyø, ñöông qui, nhaân saâm, baïch truaät+ Thoáng Phong Phöông (Tröông Hueä Thaàn).

Baøi 1 Thöông truaät 9g Uy linh tieân 12gr Hoaøng baù 12gr Hy thieâm thaûo 15gr Ngöu taát 12gr Mao ñoâng thanh 30gr Haûi ñoàng bì 12gr Haéc laõo hoå 30gr Khöông hoaøng 12gr Nhaëp ñòa kim ngöu 30gr * Saéc uoáng ngaøy moät thang Traéc baù dieäp 30gr Baïc haø 15gr Ñaïi hoaøng 30g Traïch lan 15gr

62

Hoaøng baù 15gr * Taùn boät cho maät vaø nöôùc vöøa ñuû thaønh hoà ñaép ngoaøi.

Baøi (1) coù taùc duïng thanh nhieät tröø thaáp trò chöùng thoáng phong caáp theå thaáp nhieät Baøi 2 Queá chi 10gr Thöông truaät 12gr Xuyeân khung 10gr Ngöu taát 15gr Khöông hoaït 12gr Ñôn saâm 15gr Tang chi 12gr Phoøng kyû 15gr Taàn giao 12gr Cam thaûo 6gr * Saéc nöôùc uoáng ngaøy moät thang Ñaïi hoaøng 30gr Hoa hoøe 30gr Tích tuyeát thaûo 30g * Saéc nöôùc thuït ñaïi traøng.

Baøi (2) coù taùc duïng taùn haøn tröø thaáp tyù, thoâng laïc, chæ thoáng trò chöùng thoáng phong caáp theå haøn thaáp.

VII. Chaâm cöùu trò chöùng Gout Huyeät chính: Thaän du, Khí haûi du, Baøng quang du, Quan nguyeân, Tam aâm giao. Phoái vôùi huyeät vuøng ñau, laân caän (A thò huyeät...).

VII. Ngöôøi bò beänh Gout phaûi thöïc hieän nghieâm ngaët cheá ñoä aên 1. Kieâng tuyeät ñoái nhöõng thöïc phaåm giaøu ñaïm coù goác Purin nhö haûi saûn, caùc loaïi thòt coù maøu ñoû nhö thòt traâu, boø, ngöïa, thòt deâ...; phuû taïng ñoäng vaät nhö löôõi, loøng, tim, gan, thaän, oùc...; Tröùng gia caàm noùi chung, nhaát laø caùc loaïi tröùng ñang phaùt trieån thaønh phoâi nhö tröùng vòt loän...

2. Giaûm bôùt nhöõng thöïc phaåm giaøu ñaïm khaùc trong khaåu phaàn aên nhö : 2.1. Ñaïm ñoäng vaät noùi chung nhö: Thòt lôïn, thòt gaø, thòt vòt...; Caù vaø caùc loaïi thuûy saûn nhö: löôn, cua, oác, eách...

2.2. Ñaïm thöïc vaät: Ñaäu haït noùi chung nhaát laø caùc loaïi ñaäu aên caû haït nhö : ñaäu Haø Lan, ñaäu traéng, ñaäu ñoû, ñaäu xanh... Caùc cheá phaåm töø ñaäu naønh nhö : Ñaäu phuï, söõa ñaàu naønh, taøo phôù... nhìn chung ít laøm taêng acid uric hôn caùc loaïi ñaäu chöa cheá bieán.

(Xem tieáp trang 86)

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Cn. Phaïm Thò Töôøng Lieân

N

hôù nhöõng ngaøy coøn ñi hoïc, luõ con gaùi chuùng toâi, nhieàu ñöùa thích laøm coâ giaùo. Chuùng toâi coá gaéng hoïc thaät gioûi ñeå ñaït öôùc mô cuûa mình. Nhöng nhöõng ngaøy thaùng aáy, ñaát nöôùc vaø gia ñình coøn ngheøo, doøng ñôøi ñöa ñaåy moãi ngöôøi moãi ngaõ, toâi khoâng coù ñieàu kieän ñeå theo ñuoåi nhöõng ñieàu mình mô öôùc. Theá laø kieám cho mình moät ngheà, toâi leân vuøng cao roài laïi trôû veà ñoàng baèng laøm ñuû thöù ngheà ñeå kieám soáng. Khi ñaõ coù ñöôïc chuùt voán lieáng vaø kinh nghieäm soáng, toâi vaøo tröôøng Ñaïi hoïc vaø trôû thaønh coâ giaùo.

Toâi ñi daïy muoän Nhôù ngaøy ñaàu tieân leân buïc giaûng, nieàm vui hoøa vôùi nöôùc maét haïnh phuùc cuûa ngöôøi vöøa ñaït ñöôïc ñieàu maø töôûng nhö caû ñôøi naøy mình khoâng coøn coù theå laøm ñöôïc nöõa. Gia ñình, baïn beø, nhöõng ngöôøi thaân quen ñeàu möøng cho toâi vaø töø aáy, caùc em, nhöõng ñöùa hoïc troø ngaây thô, trong saùng, yeâu ñôøi laø leõ soáng, laø nguoàn vui cuûa chuùng toâi khi moãi ngaøy troâi qua duø raèng cuoäc soáng coøn thaät nhieàu cô cöïc.

Toâi ñaõ ñi qua nhieàu

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

tröôøng hoïc Moãi nôi, ñoàng nghieäp vaø hoïc troø ñeàu ñeå laïi trong toâi nhieàu kyû nieäm. Nhöõng ngaøy möa laày loäi treân con ñöôøng ñaát ñoû Tam Thaêng, xaên oáng quaàn loäi nöôùc ñeán tröôøng giöõa trôøi möa traéng xoùa, caû ngöôøi, quaàn aùo, saùch vôû cuûa chuùng toâi vaø hoïc troø coù khi öôùt suõng nhöng vaãn tieáp tuïc daïy vaø hoïc. Nhöõng chieàu tan lôùp muoän ôû Tam Daân, caû coâ vaø troø ñeàu caêng maét leân ñeå hoïc tieát cuoái döôùi aùnh ñeøn tuø muø, vaøng voõ cuûa lôùp hoïc queâ. Cô cöïc laém, coù luùc töôûng chöøng khoâng theå coøn theo ngheà noåi nöõa neáu khoâng coù chöùa chan tình ñoàng nghieäp, aám cuùng tình coâ troø. Troø thöông coâ laën loäi coá gaéng hoïc thaät gioûi, coâ thöông troø thieáu thoán taát taû ngöôïc xuoâi. Nhöõng ngaøy thaùng ôû nôi aáy duø khoù khaên laém nhöng tình ñoàng nghieäp, tình thaày troø ñaùng ñeå ta phaûi naâng niu, gìn giöõ.

Toâi rôøi tröôøng trung hoïc phoå thoâng veà tröôøng chuyeân nghieäp Cuoäc soáng trôû neân deã daøng hôn, caûm ôn nhöõng ngöôøi ñaõ taïo ñieàu kieän cho toâi coù ñöôïc moät cuoäc trôû veà thaät deã chòu

cho baûn thaân vaø gia ñình toâi sau bao naêm laën loäi ñöôøng xa.

Toâi vui nieàm vui môùi vôùi nhöõng hoïc troø lôùn hôn, nhieàu suy tö hôn, caùc em sinh vieân Y cho toâi nhöõng caûm xuùc khaùc veà ngheà. Thöông caùc em, toâi vaãn coá gaéng thaät nhieàu cho trang giaùo aùn nhöõng mong ngaøy mai ñaây, khi caùc em rôøi tröôøng coù theâm ñöôïc chuùt voán kieán thöùc haàu deã tìm ñöôïc vieäc laøm giuùp ích cho baûn thaân vaø gia ñình. Xin caûm ôn cuoäc ñôøi ñaõ cho toâi nhöõng khoaûnh khaéc vui trong tình thaân cuûa anh chò em ñoàng nghieäp vaø hoïc sinh thaân yeâu cuûa mình duø raèng coù nhöõng luùc nieàm vui thaät chöa troïn veïn.

Xin möôïn nhöõng lôøi ca ñeå keát thuùc moät chuùt suy tö veà ngheà maø toâi nguyeän suoát ñôøi theo ñuoåi: Saân tröôøng coù ñieàu gì vui Maø ñöôøng veà moâi em cöù mæm cöôøi Giaûng ñöôøng coù ñieàu gì hay Maø ñöôøng veà em haùt meâ say.

Gioù chieàu nheï toùc em bay, Maét em xanh töïa khung trôøi Baøi vôû noùi gì veà moät ngaøy mai Maø ñöôøng em veà, roän raõ tieáng haùt töông lai.

63

BsCk1. Khöông Minh Tuyeát Ñau ñaàu Migraine laø moät theå ñau ñaëc bieät, bieåu hieän bôûi nhöõng côn ñau nöûa ñaàu.

Migraine chieám khoaûng 10 - 12% daân soá (Theo taøi lieäu cuûa Phaùp), gaëp nhieàu ôû nöõ giôùi, thöôøng khôûi ñaàu ôû tuoåi töø 10 - 40 (chieám 90 %), moät soá xuaát hieän ôû treû em, hieám khi ôû löùa tuoåi treân 40, beänh coù tính chaát gia ñình (70%). Taàn soá côn thöa hoaëc mau tuyø theo töøng beänh nhaân. ÔÛ nöõ, ñaïi ña soá côn ñau xuaát hieän xung quanh thôøi kyø kinh nguyeät, ngöôïc laïi taàn soá côn giaûm trong thôøi gian coù thai hoaëc khi maõn kinh. Coù nhieàu yeáu toá aûnh höôûng tôùi khôûi phaùt côn ñau nhö yeáu toá taâm lyù, thöùc aên, moâi tröôøng...

Sau ñaây laø 10 yeáu toá khôûi phaùt côn ñau Migraine thöôøng gaëp nhaát.

1. Thöïc phaåm

Caùc thöïc phaåm gaây khôûi phaùt côn migrain coù theå laø: - Phoâ mai ñeå laâu ngaøy, chuoái, quaû sung, nho khoâ, bia, röôïu vang, röôïu maïnh, vang ñoû, saûn phaåm töø söõa (kem/söõa/yogurt, phoâ mai) - Thöïc phaåm leân men, traùi caây hoï cam chanh, ñu ñuû, chanh daây, maän ñoû, traùi caây muoái, nöôùc töông, boät ngoït, traùi bô Ñaø laït, ñaäu lentils, haït deû, ñaäu phuïng vaø bô ñaäu phuïng, haønh, thòt muoái

64

v a ø t h ò t c h eá b i eá n , Saccharin/aspartame (trong caùc loaïi thöïc phaåm aên kieâng), chaát sulfites trong toâm vaø khoai taây cheá bieán, caùc thöïc phaåm coù chöùa men noåi (baùnh bao, baùnh mì).

2. Cafein

Duøng caùc thöïc phaåm hoaëc thöùc uoáng coù chöùa cafein coù theå gaây khôûi phaùt côn migraine.

Ngöôïc laïi, khi ngöøng uoáng caøfeâ quaù nhanh cuõng coù theå gaây buøng phaùt côn ñau. Cafein hieän dieän trong caøfeâ, coca, pepsi, traø, chocolate vaø trong moät soá caùc thöïc phaåm boå sung, ñaëc bieät caùc chaát gaây giaûm caân.

3. Thuoác Caùc loaïi thuoác gaây daõn maïch nhö hydralazin hoaëc loniten, coù

theå gaây khôûi phaùt côn migrain.

Töông töï vôùi caùc loaïi khaùc nhö cimetidin, fenfluramin, indomethacin, nitroglycerin, nifedipin, theophyllin, reserpin, estrogen trong caù c thuoá c hormon thay theá hoaëc thuoác traùnh thai.

4. Caûm xuùc vaø Stress AÙp löïc coâng vieäc, caùc maát maùt lôùn, giaän döõ, maâu thuaãn, hoaëc traàm caûm coù theå khôûi phaùt migraine. Caùc stress haøng ngaøy coù nhieàu khaû naêng gaây ra côn migraine nhaát. Nhöõng söï kieän gaây caûm xuùc haïnh phuùc maïnh nhö keát hoân, thay ñoåi choã ôû môùi, coù con, cuõng coù theå taêng nguy cô migraine.

5. Quaù taûi veà caûm giaùc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

bò giaùn ñoaïn coù theå laø nhöõng nguyeân nhaân gaây khôûi phaùt côn migraine.

7. Thay ñoåi veà nhieät ñoä vaø ñoä cao

keå caû khieâng vaùc naëng ñeàu coù theå gaây ra côn migraine. Taùo boùn, raën nhieàu cuõng coù theå khôûi phaùt migraine.

9. Thay ñoåi veà noäi tieát - Migraine coù theå xaûy ra lieân quan vôùi chu kyø kinh nguyeät.

- Migraine coù theå khôûi phaùt sau khi ngöûi muøi nöôùc hoa, khoùi thuoác laù, dung moâi pha sôn, ammoniac hay muøi xaøo naáu.

- AÙnh saùng chôùp nhaùy, aùnh saùng maët trôøi, chuyeån ñoäng cuûa xe hôi hoaëc xe löûa cuõng coù theå khôûi phaùt côn migraine.

6. Roái loaïn giaác nguû - Nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät thôøi tieát theo muøa goàm nhieät ñoä, aùp suaát khí quyeån, ñoä aåm, chaát löôïng khoâng khí, möa ñoät ngoät coù theå khôûi phaùt côn migraine.

- Ñoä cao cuõng coù theå gaây nhöùc ñaàu do migraine.

Nguû quaù nhieàu hoaëc giaác nguû

8. Hoaït ñoäng theå löïc Taát caû caùc hoaït ñoäng theå löïc

Tình traïng seõ caûi thieän hôn vaøo thôøi kyø maõn kinh, khi löôïng estrogen baét ñaàu giaûm xuoáng.

10. AÊn uoáng thaát thöôøng AÊn uoáng thaát thöôøng khoâng ñuùng böõa hoaëc ñoùi coù theå gaây ra côn migraine.

(Tieáp theo trang 51)

höôûng naøo cuûa vieäc söû duïng corticoid hít lieàu duøng haøng ngaøy thaáp: 100 -200 µg leân söï taê n g tröôû n g. Tuy nhieâ n , corticoid hít chæ phoøng ngöøa côn hen caáp khoâng xaûy ra hoaëc neáu coù xaûy ra thì haïn cheá möùc ñoä naëng chöù khoâng theå ñieàu trò khoûi beänh hen pheá quaûn.

Thuoác kích thích β2 keùo daøi ñöôøng hít: goàm formoterol vaø salmeterol. Caù c thuoá c naø y döôøng nhö khoâng coù aûnh höôûng leân hieän töôïng vieâm ñöôøng thôû trong hen. Do vaäy, khoâng neân

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

duøng ñôn ñoäc, caùc thuoác naøy coù hieäu quaû cao nhaát khi duøng phoái hôïp vôùi corticoid hít.

Phoái hôïp thuoác kích thích 2 keùo daøi ñöôøng hít vaø corticoid hít giuùp kieåm soaùt hen toát hôn duøng ñôn thuaàn corticoid hít.

Baàu hít: Laø moät duïng cuï boå sung quan troïng cho bình hít ñònh lieàu (MDI), giuùp beänh nhi hít thuoác deã daøng hôn vaø phoái hôïp giöõa ñoäng taùc xòt thuoác vôùi ñoäng taùc hít vaøo ñeå haáp thu löôïng thuoác vaøo ñöôøng hoâ haáp ñöôïc nhieàu hôn, giaûm laéng ñoïng

thuoác ôû hoïng, thôøi gian ñieàu trò ngaén (chæ caàn khoaûng 30 giaây cho moät laàn duøng thuoác). Baàu hít coù moät ñaàu gaén vaøo MDI, moät ñaàu coù theå gaén vôùi maët naï (cho treû töø 4 thaùng ñeán 5 tuoåi), hoaëc ñeå ngaäm vaøo mieäng (cho treû lôùn vaø ngöôøi lôùn). Coù heä thoáng van moät chieàu traùnh hít laïi khí thôû ra vaø coù moät coøi baùo ñoäng khi hít vaøo quaù nhanh. Beân trong buoàng hít ñöôïc traùng lôùp hoùa chaát khoâng tích ñieän ñeå haïn cheá laéng ñoïng caùc haït thuoác vaøo thaønh baàu hít.

65

V

ieân suûi, khaùc vôùi vieân neùn Cn. Phan Thò Myõ Linh thoâng thöôøng, phaûi hoøa tan vaøo ly vôùi löôïng nöôùc thích hôïp, ñôïi boït suûi heát môùi uoáng. Thuoác vieân suûi laø loaïi thuoác ñaëc bieät coù nhieàu tieän duïng, nhöng caàn thaän troïng trong söû duïng. Vaø vieân thuoác daïng suûi naøy coù nhöõng öu vaø nhöôïc ñieåm gì maø caàn phaûi caån thaän trong söû duïng? gaây haïi daï daøy). Tuy nhieân, chính daïng thuoác suûi 1. Nhöõng öu ñieåm Chính nhôø ñaëc ñieåm tröôùc khi uoáng vieân suûi boït boït coù theå gaây baát lôïi ñoái vôùi ngöôøi beänh neáu duøng ñöôïc chuyeån thaønh daïng loûng maø vieân suûi coù moät thuoác khoâng ñuùng caùch.

2. Nhöõng nhöôïc ñieåm vaø nguy cô soá öu ñieåm: - Vieân suûi thích hôïp cho ngöôøi beänh khoù nuoát, - Taùc haïi ñaàu tieân, thuoác vieân suûi coù theå gaây haïi nhaát laø treû em vaø ngöôøi cao tuoåi. Ñoái vôùi treû em ñoái vôùi ngöôøi beänh taêng huyeát aùp (THA) vaø ñang khoaûng 2 - 3 tuoåi raát khoù uoáng thuoác loaïi vieân duøng thuoác ñeå kieåm soaùt THA. nhöng neáu coù vieân suûi taïo dung dòch coù muøi vò Vì sao nhö vaäy? Ñeå baøo cheá vieân suûi trong thaønh thôm ngon seõ haáp daãn treû uoáng thuoác. phaàn cuûa thuoác luoân coù taù döôïc raõ sinh khí goàm coù Töông töï, ngöôøi cao tuoåi do khoù khaên trong söï löôïng khaù lôùn muoái kieàm (natri carbonat hoaëc natri nuoát neân uoáng dung dòch taïo töø vieân suûi seõ deã hôn bicarbonat) vaø acid höõu cô (nhö acid citric). Khi ta laø vieân neùn. boû vieân suûi vaøo trong nöôùc, phaûn öùng hoùa hoïc seõ - Vieân suûi khi duøng ñöôïc hoøa tan saün uoáng vôùi xaûy ra: muoái kieàm taùc duïng vôùi acid höõu cô phoùng löôïng lôùn nöôùc neân seõ ñeán daï daøy nhanh, ñaëc bieät thích khí CO2 gaây suûi boït. Nhö vaäy, trong vieân suûi haáp thu nhanh vaøo maùu cho taùc duïng. Vì theá, daïng luoân chöùa muoái kieàm töùc chöùa natri seõ gaây THA ñoái thuoác vieân suûi ñöôïc xem laø taêng “sinh khaû duïng” vôùi ñoái vôùi ngöôøi coù saün beänh lyù naøy vaø ñang kieâng (töùc laøm taêng nhanh ñoä haáp thu keå caû taùc duïng) muoái (kieâng muoái thöïc chaát laø kieâng natri). Ngöôøi ta quy ñònh thuoác vieân suûi phaûi ghi roõ treân bao bì cuûa thuoác.

Ngöôøi ta ñaõ laøm thí nghieäm cho thaáy thuoác vieân löôïng natri chöùa trong moãi vieân laø bao nhieâu suûi cimetidin trò ñau daï daøy khi uoáng vaøo daï daøy coù (thoâng thöôøng moãi vieân chöùa töø 274 - 460mg taùc duïng trung hoøa acid dòch vò gaáp 10 laàn so vôùi natri). Ngöôøi cao tuoåi do khoù nuoát thöôøng choïn vieân cimetidin thoâng thöôøng. Vieân suûi giuùp giaûm duøng thuoác vieân suûi, nhöng neáu bò beänh THA xin söï kích öùng gaây haïi nieâm maïc daï daøy cuûa moät soá tuyeät ñoái khoâng duøng thuoác daïng vieân suûi. Thuoác döôïc chaát nhö aspirin, do döôïc chaát ñöôïc pha loaõng thöôøng duøng daïng vieân suûi hieän nay laø thuoác trò vôùi nhieàu nöôùc tröôùc khi uoáng (vieân neùn aspirin caûm cuùm vaø thuoác boå (boå sung vitamin vaø chaát thoâng thöôøng uoáng seõ raõ vaø taäp trung taïi moät choã khoaùng). Coù moät cuï giaø bò caûm ñaõ duøng thuoác trò

66

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

caûm paracetamol daïng vieân suûi vaø thuoác boå sung vitamin C cuõng daïng vieân suûi, sau ñoù huyeát aùp taêng voït, phaûi nhaäp vieän caáp cöùu. Khoâng chæ bò beänh THA, maø ngöôøi bò suy thaän cuõng khoâng neân duøng daïng thuoác vieân suûi.

- Taùc haïi thöù hai cuûa daïng thuoác vieân suûi laø do khi hoøa tan trong nöôùc, thuoác taïo thaønh dung dòch coù muøi vò thôm ngon haáp daãn maø nhieàu ngöôøi laïm duïng thuoác loaïi naøy duøng nhö nöôùc giaûi khaùt vaø duøng nhieàu moät caùch quaù ñaùng. Döôïc phaåm thöôøng duøng daïng vieân suûi laø thuoác boå sung vitamin vaø chaát khoaùng thöôøng goïi chung laø thuoác boå. Ñaëc bieät, vieân suûi chöùa vitamin C lieàu cao (moãi vieân chöùa 1.000mg vitamin C) raát ñöôïc chuoäng duøng vaø nhieàu ngöôøi duøng cheá phaåm naøy haøng ngaøy nhö nöôùc giaûi khaùt vaø duøng baát keå lieàu löôïng.

Vitamin C laø chaát dinh döôõng haèng ngaøy chæ caàn boå sung töø 60 - 100mg laø ñuû, vôùi vieân suûi vitamin C 1.000mg chæ caàn uoáng moãi ngaøy 1 vieân laø quaù ñuû. Theá maø nhieàu ngöôøi uoáng vieân suûi loaïi naøy haèng ngaøy vaø uoáng nhieàu vieân do hoøa tan vieân uoáng raát ñaõ khaùt! Neân löu yù, vitamin C uoáng nhieàu quaù coù khaû naêng gaây tieâu chaûy, loeùt ñöôøng tieâu hoùa vaø coù nguy cô bò soûi thaän (soûi Oxalat). Ñieàu cuõng caàn ghi nhaän theâm veà daïng thuoác vieân suûi laø thuoác naøy caàn ñöôïc toàn tröõ, baûo quaûn trong ñieàu kieän traùnh aåm. Ñaây laø khoù khaên khoâng nhoû trong ñieàu kieän khí haäu coù ñoä aåm cao ôû nöôùc ta. Neáu baûo quaûn khoâng toát, vieân suûi seõ huùt aåm vaø phaûn öùng hoùa hoïc giöõa caùc taù döôïc raõ sinh khí seõ aâm thaàm xaûy ra (giöõa chaát kieàm vaø acid höõu cô neâu ôû treân) laøm cho chaát löôïng thuoác thay ñoåi (coù nhieàu döôïc chaát bò bieán chaát khoâng coøn taùc duïng thaäm chí laø gaây haïi do huùt aåm). Vì vaäy, caàn giöõ thuoác ôû nôi khoâ raùo, chöa duøng thì khoâng môû loï ñöïng hoaëc boùc voû nhoâm bao kín vieân thuoác.

Cuõng caàn giöõ thuoác traùnh xa taàm tay cuûa treû. (Söu taàm)

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

B

Ths-Bs. Nguyeãn Thò Thanh Taâm

eùo phì laø keát quaû cuûa moät caân baèng naêng löôïng döông tính giöõa naêng löôïng aên vaøo vaø naêng löôïng tieâu hao, laø moät traïng thaùi beänh lyù ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï tích tuï môõ quaù möùc caàn thieát cho nhöõng chöùc naêng toái öu cuûa cô theå laøm toån haïi ñeán söùc khoûe, hay soá löôïng môõ taêng cao baát thöôøng ñuû ñeå gaây nguy hieåm. Caàn phaân bieät beùo phì vôùi thöøa caân: laø tình traïng caân naëng cô theå taêng quaù möùc so vôùi caân naëng chuaån töông öùng vôùi chieàu cao.

Tyû leä treû em beùo phì ñang ngaøy moät taêng leân. Taïi Hoa Kyø, tyû leä thöøa caân ôû treû töø 5 ñeán 24 tuoåi taêng gaáp ñoâi trong khoaûng töø 1973 ñeán 1994. Hieän nay, theo keát quaû ñieàu tra treân 8.000 hoïc sinh tieåu hoïc ôû 14 quaän huyeän cuûa Haø Noäi, cöù 100 em hoïc sinh thì coù gaàn 10,7 em beùo phì vaø 9,3% treû suy dinh döôõng.

Yeáu toá nguy cô vaø moät soá nguyeân nhaân gaây beùo phì Ñieàu kieän kinh, xaõ hoäi coù lieân quan ñeán cheá ñoä dinh döôõng, phong caùch soáng, treû em ôû thaønh thò nguy cô beùo phì cao hôn noâng thoân do dinh döôõng quaù nhieàu vaø coù theå nguoàn thöùc phaåm söû duïng coù dö löôïng chaát kích thích taêng tröôûng. 95% nguyeân nhaân cuûa aên nhieàu laø do thoùi quen coù tính gia ñình vaø beänh taâm thaàn kinh. Giaûm hoaït ñoäng theå löïc maø khoâng giaûm aên thöôøng gaëp ôû ngöôøi giaø hoaëc treû ít hoaït ñoäng. Ngoaøi ra, yeáu toá taâm lyù vaø tình caûm (stress) coù theå laøm roái loaïn thaùi ñoä aên uoáng.

69-80% ngöôøi beùo phì coù boá laãn meï ñeàu beùo phì, 1840% boá hoaëc meï bò beùo phì. Beùo phì coù tính di truyeàn troäi vaø yeáu toá di truyeàn laøm cho khaû naêng phaân chia teá baøo môõ deã daøng hôn.

Roái loaïn phaùt trieån trong töû cung laø yeáu toá nguy cô cuûa

67

beùo phì treû em vaø coù theå keøm theo moät soá hoäi chöùng ña dò daïng: Hoäi chöùng Willi-PraderLabhart, Hoäi chöùng LaurenceMoon-Biedl...

Nguû ít cuõng coù theå daãn ñeán beùo phì, do trong giaác nguû cô theå tieát ra Serotonine öùc cheá söï theøm aên qua nhaân caïnh thaát.

Ngoaøi ra, ngöôøi nguû ít thì chuyeån hoùa cô baûn nhieàu coù theå gaây ñoùi vaø theøm aên.

Söï gia taêng noàng ñoä Estrogen vaø progesteron laøm taêng theå tích vaø soá löôïng teá baøo môõ. Do ñoù, daäy thì sôùm cuõng coù theå gaây beùo phì.

Ngoaøi ra, tình traïng khaùng Leptin vaø moät soá thuoác laøm taêng caân nhö caùc thuoác an thaàn kinh, corticoid vaø oestrogene (laøm taêng ngon mieäng).

Haäu quaû cuûa beùo phì Haäu quaû sôùm cuûa beùo phì laø roái loaïn taâm sinh lyù vaø hoøa nhaäp xaõ hoäi: nhieàu nghieân cöùu ñaõ cho thaáy treû beùo phì thöôøng coù daáu hieäu lo laéng, traàm uaát, roái loaïn thaùi ñoä haønh vi, khoâng baèng loøng veà baûn thaân, vaø ñieåm soá hoïc löïc cuõng suùt giaûm. Caùc roái loaïn naøy chæ taêng coù yù nghóa ôû treû gaùi.

Beùo phì daãn ñeán daäy thì sôùm, roái loaïn veû ñeïp hình theå nhö: treû trai coù giaû vuù lôùn, treû gaùi coù kinh sôùm, raäm loâng, tröùng caù. Caû 2 giôùi: buïng böï, raïn da maøu traéng hay maøu tím, maûng da gai ñen (acanthosis nigricans), do taêng teá baøo söøng vaø caùc teá baøo u nhuù, laø bieåu hieän da hieám gaëp cuûa khoái aùc tính hay ñeà khaùng traàm troïng vôùi insuline do ñoät bieán di truyeàn. 66% treû beùo phì caân naëng > 120 % coù bieåu hieän maûng gai ñen.

Ngoaøi ra, beùo phì coøn gaây ra raát nhieàu bieán chöùng khaùc nhö

68

roái loaïn ñieàu hoøa ñöôøng maùu vaø lipid maùu, taêng huyeát aùp, beänh hen, ngöng thôû khi nguû vaø roái loaïn hoâ haáp ban ñeâm, taàn suaát gan nhieãm môõ, hoäi chöùng taêng aùp löïc soï naõo laønh tính, cong veïo coät soáng, cong chaân vaø coù theå daãn ñeán haäu quaû laâu daøi beùo phì ôû ngöôøi lôùn.

Beùo phì thaät söï laø moät beänh lyù, do vaäy caàn phaûi ñaët ra caùc phöông thöùc ñieàu trò tuøy theo ñoä tuoåi cuûa treû.

Luyeän taäp hoaït ñoäng theå löïc: Giaûm thôøi gian treû xem ti vi, chôi game. Khuyeán khích treû tham gia caùc hoaït ñoäng theå löïc caàn nhieàu naêng löïc vaø vaän ñoäng nhieàu nhoùm cô (chaïy, bôi loäi, xe ñaïp,...), lieân tuïc vaø vöøa söùc trong ít nhaát 30 phuùt 1 ngaøy. Ñieàu quan troïng laø boá meï phaûi laøm göông cho treû, khoâng baét treû tham gia caùc hoaït ñoäng chuùng caûm thaáy khoâng thoaûi maùi hay thieáu töï tin Cheá ñoä tieát thöïc laø quan troïng ñoái vôùi beùo phì ôû treû nhoû. Boá meï neân coù kieán thöùc veà nhu caàu dinh döôõng cuûa treû, treû neân ñöôïc choïn thöùc aên thay vì bò baét eùp.

Thöùc aên cho treû neân ña daïng vaø ñuû chaát dinh döôõng, thænh thoaûng coù theå aên thöùc aên giaøu chaát beùo. Cheá ñoä aên haïn cheá ñöôøng, haïn cheá lipide. Khuyeán khích thöùc aên laø nguõ coác, rau, hoa quaû. Haïn cheá soá böõa aên: 4 laàn/ngaøy keå caû böõa aên phuï. Caùc nghieân cöùu ñeàu xaùc ñònh cheá ñoä tieát thöïc coù hieäu quaû giaûm caân roõ reät. Khuyeân treû aên chaäm. Khoâng neân caám treû aên quaø vaët, aên quaø ñuû dinh döôõng sau giôø hoïc seõ cung caáp naêng löôïng cho treû laøm baøi taäp, chôi theå thao. Khoâng neân caám treû aên khoai taây chieân,

baùnh ngoït, kem trong caùc böõa tieäc nhö vì coù theå aûnh höôûng ñeán taâm lyù cuûa treû.

Taâm lyù trò lieäu vaø caùc ñieàu trò hoã trôï: Caùc nghieân cöùu hieäu quaû cuûa taâm lyù trò lieäu thaønh nhoùm keát hôïp vôùi cheá ñoä tieát thöïc vaø hoïat ñoäng theå löïc trong thôøi gian daøi 24 thaùng coù keát quaû giaûm caân roõ reät ôû treû nhoû < 12 tuoåi (Epstein 2000, Nova 2001).

Söû duïng thuoác: Hieän nay, Toå chöùc y teá theá giôùi chaáp nhaän hai loaïi thuoác Siburtramine (Meridia*, Reductil*) vaø Orlistat (Xenical*). Ñieàu trò ngoaïi khoa: Söû duïng cho nhöõng tröôøng hôïp khoâng theå giaûm caân baèng nhöõng caùch thoâng thöôøng. Tuy nhieân, vaãn coøn nhieàu nguy cô tieàm taøng vaø bieán chöùng laâu daøi. Nguy cô cuûa phaãu thuaät aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån veà sau cuûa treû vaãn chöa ñöôïc bieát.

Döï phoøng: < 2 tuoåi: buù meï coù theå phoøng ngöøa ñöôïc thöøa caân, löôïng lipid trong söõa meï tuy thaáp hôn söõa boø nhöng deã haáp thu vaø ñaùp öùng ñuû nhu caàu cuûa treû. 2 - 6 tuoåi: taäp cho treû nhöõng thoùi quen töø sôùm. Ña daïng caùc loaïi thöùc aên. Cho treû phaùt trieån töï nhieân caùc kyõ naêng. 7 - 12 tuoåi: khuyeán khích treû hoaït ñoäng theå chaát ôû gia ñình vaø ngoaøi xaõ hoäi.

13 - 17: Ñoä tuoåi naøy thöôøng thích thöùc aên nhanh. Caàn höôùng treû bieát choïn thöùc aên ñaày ñuû chaát dinh döôõng. Taêng cöôøng hoaït ñoäng haøng ngaøy. Moïi löùa tuoåi: giaûm thôøi gian xem ti vi, maùy tính, chôi game, khoâng neân vöøa aên vöøa laøm vieäc.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Cn. Nguyeãn Thanh Quang Moät soá keát quaû nghieân cöùu saùn laù ruoät truyeàn töø caù sang ngöôøi cuûa Döï aùn FIBOZOPA Döï aù n FIBOZOPA (Fishborne Zoonotic Parasite) laø döï aùn xaây döïng naêng löïc nghieân cöùu Kyù sinh truøng coù nguoàn goác thuûy saûn ñöôïc toå chöùc DANIDA, Ñan Maïch taøi trôï ñöôïc trieån khai tieán haønh vôùi söï tham gia cuûa moät soá Vieän nghieân cöùu cuûa Vieät Nam. Döï aùn ñöôïc hình thaønh naêm 1998 vaø chính thöùc hoaït ñoäng naêm 2004 vôùi söï chuû trì cuûa Vieän Nuoâi troàng thuûy saûn I vaø caùc ñoái taùc chuyeân moân bao goàm Vieän nuoâi troàng thuûy saûn 2 (mieàn Nam) vaø 3 (mieàn Trung); Vieän Soát reùt - Kyù sinh truøng - Coân truøng Trung öông; Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân sinh vaät; Vieän Coâng ngheä sinh hoïc vaø Vieän Thuù y quoác gia. Trong thôøi gian töø 2004-2006, döï aùn ñaõ thaønh coâng trong vieäc nghieân cöùu xaùc ñònh moät soá loaøi saùn laù (saùn laù ruoät, saùn laù gan) trong caù gaây beänh cho ngöôøi maø töø tröôùc ñeán nay ôû Vieät Nam chöa ñöôïc quan taâm ñaày ñuû. Ñaëc bieät laø laàn ñaàu tieân, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ phaùt hieän caùc loaøi saùn laù ruoät nhoû truyeàn töø caù sang ngöôøi thuoäc hoï Heterophyidae ñöôïc thu nhaän ôû ngöôøi Vieät Nam bao goàm: Haplorchis pumilio, Haplorchis taichui, Haplorchis yokagawai, Stellantchasmus falcatus vaø Procerovum varium.

Trong khi tröôùc ñaây taïi Vieät Nam chæ thöôøng ñeà caäp ñeán loaøi saùn laù ruoät lôùn coù teân khoa hoïc laø Fasciolopsis busky ñöôïc laây truyeàn töø thöïc vaät thuûy sinh sang ngöôøi.

Trong 3 tænh: Nam Ñònh, Ngheä An vaø An Giang ñöôïc döï aùn nghieân cöùu ñaùnh giaù tyû leä nhieãm saùn laù truyeàn qua caù (bao goàm saùn laù gan nhoû vaø saùn laù ruoät nhoû) raát khaùc nhau, phuï thuoäc taäp quaùn aên goûi caù. Chaúng haïn, ôû An Giang vaø Ngheä An, soá ngöôøi bò nhieãm saùn saùn laù töø caù chæ ôû möùc töø 0,1-1% do ôû hai ñòa phöông naøy, ngöôøi daân khoâng coù taäp quaùn aên goûi caù. Trong khi ñoù, Nam Ñònh laø nôi coù taäp quaùn aên goûi caù thì tyû leä soá ngöôøi bò nhieãm saùn laù truyeàn

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

qua caù leân ñeán 65%. Coù tröôøng hôïp beänh nhaân ñöôïc phaùt hieän mang trong ngöôøi tôùi 4.834 saùn laù ruoät nhoû vaø saùn laù gan nhoû.

Caùc nhaø nghieân cöùu thuoäc döï aùn FIBOZOPA cuõng ñaõ phaùt hieän caù nhieãm aáu truøng saùn coù khaû naêng gaây beänh cho ngöôøi ôû 3 tænh An Giang, Ngheä An vaø Nam Ñònh ñeàu cao. Taïi An Giang, caù töï nhieân nhieãm 10,3%; taïi Ngheä An, caù nuoâi nhieãm 44,7%; taïi Nam Ñònh, caù nuoâi nhieãm 45,7%. Ñaëc bieät laø, caù töï nhieân vaø caù gioáng ñeàu bò nhieãm aáu truøng saùn laù truyeàn beänh cho ngöôøi. Taïi Ngheä An, choù, meøo, lôïn nhieãm saùn laù töø caù truyeàn qua vôùi tyû leä 13-38%. Ñaùng chuù yù, döï aùn coøn phaùt hieän aáu truøng saùn laù treân caù Song (loaïi caù nöôùc lôï) taïi Nha Trang, Khaùnh Hoøa cuõng bò nhieãm aáu truøng vôùi tyû leä 80% ôû caù nuoâi vaø 86-95% ôû caù töï nhieân.

Hieän caùc nhaø nghieân cöùu ñang phaân tích, xaùc ñònh moái lieân quan giöõa tình hình treân vôùi söùc khoûe ngöôøi daân. Beänh saùn laù ruoät chöa ñöôïc coäng ñoàng quan taâm ñaày ñuû: SAÙN LAÙ RUOÄT LÔÙN Tình hình dòch teã Treân theá giôùi: Saùn laù ruoät laàn ñaàu tieân ñöôïc taùc giaû Busk phaùt hieän ôû beänh nhaân laø moät thuûy thuû ngöôøi AÁn Ñoä taïi London naêm 1843. Sau ñoù phaùt hieän beänh löu haønh roäng raõi ôû chaâu AÙ nhö Trung Quoác, Ñaøi Loan, Vieät Nam, Cambodia, Laøo, Thaùi Lan, Malaysia, Indonesia, Myanmar vaø AÁn Ñoä.

Taïi Vieät Nam, töø naêm 2000-2005, phaùt hieän saùn laù ruoät lôùn coù maët taïi 16 tænh, thaønh trong caû nöôùc (Yeân Baùi, Tuyeân Quang, Cao Baèng, Baéc Caïn, Phuù Thoï, Quaûng Ninh, Baéc Giang, Haø Taây, Nam Ñònh, Ninh Bình, Thanh Hoùa, Ngheä An, Hueá, Ñaéc Laêk, Caàn Thô vaø An Giang. Tyû leä nhieãm chung trung bình laø 1.23% (0.16-3.82%). Saùn laù ruoät tröôûng thaønh thu thaäp töø beänh nhaân khi ñieàu tra taïi 7 tænh, thaønh Nam Ñònh, Ninh Bình, Thanh Hoùa, Ngheä An, Thöøa Thieân Hueá, Caàn Thô vaø An Giang ñaõ ñöôïc xaùc ñònh loaøi laø Fasciolopsis buski thuoäc hoï

69

Fasciolidae qua phöông phaùp hình thaùi hoïc vaø sinh hoïc phaân töû. Ñaëc ñieåm hình thaùi cuûa saùn laù ruoät lôùn Fasciolopsis buski laø loaøi saùn laù lôùn kyù sinh ôû ruoät cuûa thuù vaø ngöôøi vaø laø beänh saùn laù truyeàn qua thöùc aên. Saùn tröôûng thaønh coù kích thöôùc 2-7,5cm x 0.8-2cm x 0,5-3mm Tröùng ñöôïc thaûi ra döôùi daïng khoâng thuï tinh Tröùng saùn laù gan lôùn.

Tröùng saùn laù ruoät lôùn.

Saùn laù ruoät lôùn tröôûng thaønh.

(unembryonated egg). Moät ñaàu tröùng hình oval vôùi naép moûng, maøu naâu, kích thöôùc töø 130 -150 x 78 100µm.

Chu kyø phaùt trieån sinh hoïc cuûa saùn laù ruoät lôùn Saùn tröôûng thaønh soáng trong ruoät non, ñoâi khi trong ñaïi traøng vaø baùm dính vaø nieâm maïc moân vò ñeû tröùng, tröùng theo ñöôøng ruoät ra ngoaøi qua

Chu kyø phaùt trieån hoïc cuûa saùn laù ruoät lôùn.

70

phaân(1) tröùng ñoùng phoâi trong nöôùc(2), tröùng nôû ra aáu truøng loâng (miracidia) (3), miracidia xaâm nhaäp vaøo vaät chuû trung gian thöù nhaát laø caùc loaøi oác thích hôïp ( planorbis)(4) trong oác aáu truøng phaùt trieån qua caùc giai ñoaïn aáu truøng ñuoâi (sporocysts (4a), rediae (4b), vaø cercariae (4c)), aáu truøng ñuoâi cercariae rôøi khoûi oác (5) ñeán kyù sinh vaø ñoùng keùn thaønh metacercariae trong thöïc vaät thuûy sinh(6) .

Caùc ñoäng vaät coù vuù (ngöôøi vaø lôïn) aên phaûi metacercariae treân caùc thöïc vaät thuûy sinh (cuû aáu, cuû nieãng, ngoù sen, rau ngoå, rau muoáng, caùc loaïi beøo, daâu,...). Vaøo ruoät, metacercariae thoaùt keùn roài ñi vaøo trong taù traøng (7) vaø dính vaøo trong thaønh ruoät non(8). Taïi ñoù, chuùng phaùt trieån thaønh saùn tröôûng thaønh trong khoaûng 3 thaùng. Caùc saùn tröôûng thaønh coù tuoåi thoï chöøng 1 naêm.

Söï phaùt trieån tröùng Fasciolopsis buski caàn oxygen vaø tröùng khoâng soáng noåi trong ñieàu kieän kî khí. Tröùng ñeà khaùng vôùi nhieät ñoä thaáp vaø coù theå duy trì ôû 40C trong voøng 3-4 thaùng. Tuy nhieân, tröùng bò gieát cheát ôû 500 C trong voøng 4 giôø. Söï xuaát hieän cuûa muoái coù theå aûnh höôûng leân thôøi gian phaùt trieån cuûa tröùng vaø giaûm tyû leä ñeû tröùng. Caùc cercariae ñoùng keùn khoâng chæ treân caùc thöïc vaät thuûy sinh, maø coøn treân beà maët nöôùc. Soá löôïng cercariae ñoùng keùn treân maët nöôùc hoaëc noåi treân beà maët nöôùc khoaûng 3.6% toång soá cercariae ñoùng keùn. Ñieàu tra beänh söû ngöôøi ta coù theå tìm thaáy 10.3-12.8% beänh nhaân vaø 35.1-40% lôïn nhieãm coù khaû naêng do uoáng nöôùc coù aáu truøng ñoùng keùn. Moät soá taùc giaû ñeà nghò vieäc söû duïng siloâ uû leân men (fermented silage) cho lôïn aên thay vì aên caùc rau thuûy sinh ñeå ngaên ngöøa nhieãm beänh ôû ñoäng vaät. Ngoaøi ra, caùc thöïc vaät thuûy sinh nhö cuû aáu, cuû nieãng, ngoù sen neân ñöôïc ñung soâi 1-2 phuùt tröôùc khi aên ñeå gieát cheát caùc cercariae ñoùng keùn treân thöïc vaät.

Taùc haïi cuûa beänh saùn laù ruoät lôùn Saùn laù ruoät lôùn kyù sinh trong ruoät khoâng nhöõng chieám thöùc aên cuûa vaät chuû maø maø coøn gaây toån thöông nhö vieâm ruoät, taéc ruoät, baùn taéc ruoät, gaây roái loaïn ñöôøng tieâu hoùa.

Chaån ñoaùn: Chaån ñoaùn laâm saøng: Caùc tröôøng hôïp nhieãm nheï thöôøng khoâng bieåu hieän trieäu chöùng, nhöng tröôøng hôïp nhieãm naëng coù theå xuaát hieän ñau buïng,

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

tieâu chaûy, suy dinh döôõng, neáu bò nhieãm ñoäc coù theå gaây phuø neà thaønh ruoät vaø nhieàu cô quan khaùc nhö tim, phoåi daãn ñeán suy hoâ haáp, suy tim, ...

Chaån ñoaùn caän laâm saøng: Chuû yeáu xeùt nghieäm tìm tröùng trong phaân. Tuy nhieân coù moät trôû ngaïi lôùn ñoù laø hình thaùi cuûa tröùng saùn laù ruoät lôùn khoù coù theå phaân bieät roõ raøng vôùi hình thaùi cuûa saùn laù gan lôùn (Fasciola hepatica) treân kính hieån vi neân caàn coù söï theo doõi thích hôïp vôùi laâm saøng vaø caùc kyõ thuaät chaån ñoaùn hình aûnh khaùc. Ñieàu trò Nguyeân taéc ñieàu trò: ñieàu trò ñuùng ñoái töôïng sau khi ñaõ chaån ñoaùn ñuùng ca beänh, ñuùng thuoác ñaëc hieäu, duøng ñuùng phaùc ñoà Caùc thuoác ñieàu trò: ñieàu trò saùn laù ruoät lôùn coù theå söû duïng nhieàu loaïi thuoác nhö tetracloroethylen, niclosamide, thiabendazole, mebendazole, levamisole, pyrantel pamoate, triclabendazole vaø hieän nay söû duïng thuoác praziquantel ñieàu trò raát hieäu quaû maø lieäu trình laïi ngaén ngaøy.

Phaùc ñoà ñieàu trò: praziquantel lieàu 15-20mg/kg/ ngaøy (lieàu duy nhaát).

Caùc bieän phaùp phoøng beänh Truyeàn thoâng giaùo duïc söùc khoûe, coù theå loàng gheùp trong chöông trình hoïc ñöôøng cuøng vôùi moät soá beänh giun saùn khaùc; Khoâng neân aên soáng caùc loaïi thöïc vaät thuûy sinh nhö cuû aáu, cuû nieãng, ngoù sen, rau xanh,... Ñieàu trò ca beänh trieät ñeå (ñuû lieàu, xaùc ñònh aâm tính sau ñieàu trò).

SAÙN LAÙ RUOÄT NHOÛ (Haplochis spp) Tình hình dòch teã Treân theá giôùi: saùn laù ruoät nhoû kyù sinh ôû ngöôøi ñöôïc thoâng baùo taïi moät soá quoác gia nhö Nhaät Baûn, trung Quoác, Ñaøi Loan, Philippines, Indonesia, Haøn Quoác, Thaùi Lan, Laøo, Bangladesh, Ai Caäp, Sudan, Iran, Thoå Nhó Kyø, Tusinia, Isarel, Siberia, Taây Ban, Nha, Brazil, Myõ,...

Taïi Vieät Nam: saùn laù ruoät nhoû ñöôïc phaùt hieän ôû 13 tænh thaønh nhö Yeân Baùi, Phuù Thoï, Baéc Caïn, Quaûng Ninh, Baéc Giang, Haø Taây, Nam Ñònh, Ninh Bình, Thanh Hoùa, Ngheä An, Thöøa Thieân Hueá, Laâm Ñoàng, An Giang.

Thaønh phaàn loaøi Bao goàm Haplorchis taichui, Haplorchis

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

pumilio, Haplorchis yokogawai, Procerovum spp, Stellantchasmus falcatus thuoäc hoï Heterophyidae vaø Echinostoma spp thuoäc hoï Echinostomatidae.

Nguyeân nhaân gaây beänh Saùn laù ruoät nhoû (Haplochis spp.) thuoäc hoï

A) Haplorchis umilio; B) H. Taichui C) H. Yokogawai; D) Stellantchasmus falcatus.

Heterophyidae thöôøng kyù sinh trong ruoät non cuûa ngöôøi, gia suùc, gia caàm. Ngöôøi vaø caùc ñoäng vaät treân caïn nhieãm loaøi saùn naøy do aên goûi, aên laåu hoaëc aên caù soáng coù chöùa nang aáu truøng (metacercariae), neân saùn laù ruoät nhoû laø beänh truyeàn qua trung gian caù nöôùc ngoït Chu kyø phaùt trieån sinh hoïc cuûa saùn laù ruoät nhoû Cuõng nhö caùc loaùi saùn laù khaùc, saùn laù ruoät nhoû

Chu kyø phaát trieån cuûa saùn laù ruoät nhoû.

71

ñeå hoaøn thaønh voøng ñôøi, chuùng phaûi traûi qua nhieàu loaøi vaät chuû phöùc taïp (vaät chuû chính, vaät chuû trung gian) neân thöôøng ít ñöôïc quan taâm (keå caû y teá, thuù y vaø ngö y). Saùn tröôûng thaønh kyù sinh ôû ruoät, ñeû tröùng vaø tröùng theo phaân ra ngoaøi, khi tröùng rôi vaøo moâi tröôøng nöôùc, tröùng nôû ra aáu truøng loâng chui vaøo oác ñeå phaùt trieån thaønh aáu truøng ñuoâi. AÁu truøng ñuoâi rôøi oác bôi ñeán kyù sinh ôû caùc loaïi caù nöôùc ngoït phaùt trieån thaønh nang aáu truøng ôû trong thòt hoaëc mang cuûa caù (baèng maét thöôøng chuùng ta khoù nhìn thaáy aáu truøng nang). Ngöôøi hoaëc ñoäng vaät aên phaûi caù coù aáu truøng nang chöa ñöôïc naáu chín, aáu truøng naøy chui vaøo daï daøy, ñeán ruoät phaùt trieån thaønh saùn tröôûng thaønh vaø kyù sinh taïi ñaây.

Taùc haïi cuûa beänh saùn laù ruoät nhoû Taùc haïi tröïc tieáp cuûa loaøi saùn naøy ñoái vôùi ngöôøi vaø ñoäng vaät khoâng lôùn nhöng khi saùn kyù sinh taïo caùc veát loeùt laø cöûa ngoõ cho caùc taùc nhaân khaùc xaâm nhaäp vaøo cô theå, chuû yeáu saùn laù ruoät nhoû chieám thöùc aên, gaây roái loaïn haáp thu vaø roái loaïn tieâu hoùa.

Chaån ñoaùn beänh Chaån ñoaùn laâm saøng: haàu heát beänh nhaân hoaëc ngöôøi nhieãm beänh khoâng coù trieäu chöùng gì, neáu coù chæ laø roái loaïn tieâu hoùa hoaëc ngöôøi caûm thaáy meät

Tröùng saùn laù ruoät nhoû.

Tröùng saùn laù gan nhoû.

moûi. Ñoâi khi chuùng ta gaëp khi ngöôøi nhieãm vôùi soá löôïng lôùn saùn thì coù bieåu hieän ñau ñaàu, buoàn noân, vieâm ruoät, tieâu chaûy, soát nheï, phuø toaøn thaân vaø naëng hôn coù theå laø taéc ruoät.

Chaån ñoaùn caän laâm saøng: chuû yeáu xeùt nghieäm phaân tìm tröùng saùn laù ruoät nhoû. Tuy nhieân do kích thöôùc saùn nhoû, hình daïng cuûa tröùng, aáu truøng (cercariae, metacercariae) vaø caû theå tröôûng thaønh raát gioáng vôùi moät soá loaøi saùn laù khaùc neân deã chaån ñoaùn nhaàm. Neân chaån ñoaùn sinh hoïc phaân töû seõ giuùp giaûi quyeát vaán deà naøy. Song vieäc xaùc ñònh

72

tröùng döôùi kính hieån vi vaãn laø chaån ñoaùn ñaëc hieäu hieän nay. Tröùng saùn laù ruoät nhoû raát khoù phaân bieät vôùi tröùng saùn laù gan nhoû (clonorchis sinensis).

Chaån ñoaùn baèng huyeát thanh hoïc: ít söû duïng hôn, chuû yeáu duøng trong nghieân cöùu.

Chaån ñoaùn baèng sinh hoïc phaân töû: vì trong moät teá baøo cuûa cô theå ñoäng vaät luoân toàn taïi 2 heä gen: heä gen nhaân vaø heä gen ty theå, hai heä gen naøy hoaït ñoäng vöøa coù tính ñoäc laäp, vöøa coù tính töông taùc vaø heä gen ty theå chòu aûnh höôûng ñieàu hoøa cuûa heä gen nhaân. Heä gen nhaân teá baøo coù heä soá ñoät bieán thaáp hôn heä gen ty theå, neân baát keå söï thay ñoåi naøo cuûa caùc gen cuõng coù theå daãn ñeán söï bieán ñoåi heä gen coù tính chaát ñaëc tröng cuûa loaøi. Heä gen nhaân chieàu höôùng baûo toàn raát cao vaø coù giaù trò trong giaùm ñònh.

Trong nhaân teá baøo coù moät nhoùm gen quan troïng laø 5,8S; 18S vaø 28S vaø vuøng nucleotide noãi giöõa caùc gen ñoù laø ITS-1 vaø ITS-2 (Internal transcribed spacer) ñöôïc duøng trong phaân tích phaân loaïi.

Nghieân cöùu öùng duïng sinh hoïc phaân töû ñoái vôùi caùc beänh kyù sinh truøng laây truyeàn nhaèm khaéc phuïc nhöõng toàn taïi cuûa caùc phöông phaùp nghieân cöùu coå ñieån laø höôùng môùi ñöôïc quan taâm trong nhieàu naêm qua taïi nöôùc ta. Maëc duø coù nhieàu nghieân cöùu sinh hoïc phaân töû trong giaùm ñònh phaân loaïi phaû heä vaø dòch teã hoïc phaân töû moät soá saùn laù, saùn daây ôû Vieät Nam, nhöng ñoái vôùi Haplochis spp, ñeán nay chæ coù moät vaøi coâng trình nghieân cöùu döôùi söï taøi trôï cuûa döï aùn FIBOZOPA. Qua phaân tích caùc gen naøy, Haplorchisaichui vaø Haplorchispumilio ñaõ phaân bieät ñöôïc qua phaân tích gen ITS-2. Raát ít söï sai khaùc veà trình töï nucleotide trong gen ITS-2 cuûa H. pumilio giöõa maãu saùn cuûa Vieät Nam vaø maãu saùn cuûa Thaùi Lan trong nghieân cöùu vôùi ñoä töông ñoàng ñaït 99%, coù söï gioáng nhau hoaøn toaøn veà trình töï saép xeáp nucleotide trong gen ITS-2 cuûa H.taichui giöõa maãu saùn Vieät Nam vaø maãu saùn cuûa Thaùi Lan, gioáng nhau gaàn nhö tuyeät ñoái. Ñieàu trò Nguyeân taéc ñieàu trò: ñuùng ñoái töôïng khi ñaõ xaùc ñònh ca beänh, ñuùng thuoác vaø ñuùng phaùc ñoà.

Thuoác ñieàu trò: tröôùc ñaây duøng Bithionol song vì ñoäc tính treân ngöôøi ñöôïc xem xeùt neân hieän nay söû duïng thuoác praziquantel.

(Xem tieáp trang 79)

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

(COMMON MEDICAL ABBREVIATIONS) Cn. Phaïm Thò Töôøng Lieân

T

rong khi ñoïc saùch baùo tieáng Anh chuyeân ngaønh Y döôïc, chaéc chaén chuùng ta thöôøng gaëp nhöõng chöõ vieát taét khoâng hieåu nghóa laø gì vaø cuõng coù theå khoâng bieát tra cöùu töø ñaâu. Chaúng haïn, moät beänh nhaân ñaõ töû vong khi nhaäp vieän ñöôïc ghi nhaän trong beänh aùn laø BID, töø vieát taét töông töï coù theå ñaõ bieát laø b.i.d thöôøng gaëp trong caùc beänh aùn vieát baèng tieáng Anh coù nghóa laø “twice a day” laø khoâng phuø hôïp trong ngöõ caûnh naøy. Vaäy töø vieát taét BID naøy coù nghóa laø gì? Xin thöa ñoù laø töø vieát taét cuûa ba töø “brought in dead” coù nghóa “Cheát khi nhaäp vieän” hoaëc thöôøng ñöôïc ghi nhaän hôn trong caùc beänh aùn ôû beänh vieän Vieät Nam laø “töû vong ngoaïi vieän”. Hoaëc moät ghi nhaän trong beänh aùn ngoaïi khoa laø “Normal BM” coù nghóa laø “nhu ñoäng ruoät bình thöôøng”... Vieäc gaëp moät töø hoaëc nhoùm töø nhö

vaäy trong khi ñang ñoïc taøi lieäu maø khoâng hieåu nghóa ñoâi khi laøm ta khoù chòu, laøm ñöùt maïch suy nghó vaø laøm ta maát höùng thuù.

Nhaân ñoïc taøi lieäu “English in Medicine” cuûa hai taùc giaû Eric Glendinning vaø Beverly Holmström (baûn dòch sang tieáng Vieät cuûa Gs. Bs Traàn Phöông Haïnh NXB Thaønh phoá Hoà Chí Minh 1999) coù baûng töø vieát taét raát hay vaø raát ñaày ñuû. Xin maïn pheùp taùc giaû vaø dòch giaû ñöôïc söu taàm ra ñaây giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc quan taâm ñeán vaán ñeà naøy, ñaëc bieät laø caùc ñoàng nghieäp vaø caùc em hoïc sinh cuûa Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam ñang hoïc chöông trình Tieáng Anh chuyeân ngaønh nhaân Chaøo möøng kyû nieäm 50 naêm ngaøy thaønh laäp Tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam.

BAÛNG TÖØ ÑÖÔÏC XEÁP THEO THÖÙ TÖÏ ABC ÑEÅ DEÃ TRA CÖÙU Töø vieát taét AB abdo. abdms (M)(t)(o) a.c.

ACTH AF AFP A:G AI AJ a.m.

AN AP

Töø Tieáng Anh ñaày ñuû apex beat abdomen abdomen without masses, tenderness, organomegaly (US) before meals adrenocorticotrophic hormone atrial fibrillation alpha foeto protein albumin globulin ratio aortic incompetence ankle jerk morning antenatal antero-posterior

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Nghóa Tieáng Vieät tieáng ñaäp moûm tim buïng buïng khoâng coù khoái u, meàm, taïng to (Myõ) tröôùc khi aên adrenocorticotrophic hormone rung nhó alphafoetoprotein tæ soá albumin globulin hôû van ñoäng maïch chuû (phaûn xaï) giaät gaân goùt buoåi saùng tröôùc sinh tröôùc-sau

73

APH AS ASD ASHD ASO ATS A&W BB BC b.d.

BF BI BID b.i.d.

BIPP BM BMR BNO BO BP BPC BPD BS BUN BWt C Ca. CAD Capt.

CAT. CAVG CBC CCF Chr.CF CFT CHF CNS c/o COAD creps C-section CSF CSU CT CV CVA CVS

74

antepartum haemorrhage alimentary system atrial septal defect arteriosclerotic heart disease (US) antistreptolysin O antitetanic serum alive and well bed bath; blanket bath bone conduction twice a day breast fed bone injury brought in dead twice a day bismuth iodoform and paraffin paste bowel movement basal metabolic rate bowels not opened bowels opened blood pressure British Pharmacertical Codex bi-parietal diameter breath sounds blood urea nitrogen (US) birth weight head presentation cancer, carcinoma coronary artery disease head presentation coaxial or computerized axial tomography coronary artery venous graft complete blood count (US) congestive cardiac failure (UK) chronic cardiac failure complement fixation test chronic beat failure; congestive heart failure (US) central nervous system complains of chronic obstructive airways disease (UK) crepitations (UK) (rales US) cesarean section (US) cerebrospinal fluid catheter specimen of urine cerebral tumour; coronary thrombosis cardiovascular cardiovascular accident; cerebrovascular accident cardiovascular system; cerebrovascular system

chaûy maùu tröôùc sinh heä tieâu hoùa dò taät (thoâng) vaùch nhó beänh xô cöùng ñoäng maïch tim (Myõ) khaùng streptolysin O huyeát thanh choáng uoán vaùn soáng vaø maïnh khoûe taém xoâng hôi daãn truyeàn xöông ngaøy hai laàn buù söõa toån thöông xöông cheát khi nhaäp vieän ngaøy hai laàn bismuth iodoform vaø boät deûo paraffin nhu ñoäng ruoät möùc chuyeån hoùa cô baûn ruoät khoâng môû ruoät môû huyeát aùp Döôïc ñieån nöôùc Anh ñöôøng kính hai ñænh tieáng thôû, pheá aâm nitô ure-huyeát (Myõ) troïng löôïng khi sinh ngoâi ñaàu (choûm) ung thö, carcinoma beänh ñoäng maïch vaønh ngoâi ñaàu (choûm) chuïp caét lôùp ñieän toaùn truïc hoaëc ñoàng truïc gheùp tónh ñoäng maïch vaønh coâng thöùc maùu toaøn boä (Myõ) suy tim sung huyeát (Anh) suy tim maïn tính xeùt nghieäm coá ñònh boå theå suy tim maïn, suy tim sung huyeát (Myõ) heä thaàn kinh trung öông khai beänh laø beânh laáp taéc ñöôøng hoâ haáp maïn tính (Anh) ran noå (Anh) (ran Myõ) moå cesar, moå laáy thai (Myõ) dòch naõo tuûy maãu nöôùc tieåu qua oáng thoâng u naõo, huyeát khoái maïch vaønh tim maïch tai bieán tim maïch; tai bieán maïch maùu naõo heä tim maïch; heä maïch maùu naõo

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Cx CXR D&C DD decub.

DIC DNA DOA DS DTs DU DVT D&V  E ECF ECG/EKG(US) ECT EDC EDD EDM EEG ENT ESR ETT EUA F fb FB FBC FH FHH FHNH FMFF FPC FTBD FTAT FTND FUO GA GB GC GCFT GI GOT GP

cervix chest X-ray dilatation and curettage dangerous drugs lying down drunk in charge did not attend dead on arrival disseminated sclerosis delirium trements duodenal ulcer deep venous thrombosis diarrhea and vomiting diagnosis electrolytes extracellular fluid electrocardiogram electroconvulsive therapy expected date of confinement expected date of delivery early diastolic murmur electroencephalogram ear, nose and throat erythrocyte sedimentation rate exercise tolerance test examination under anaesthesia female finger breadth foreign body full blood count (UK) foetal heart foetal heart heard foetal heart not heard foetal movement first felt family planning clinic (UK) fit to be detained; full term born dead fluorescent treponemal antibody test full term normal delivery fever of unknown origin general anaesthetic gall bladder general condition gonococcal complement fixation test gastro-intestinal glutamic oxaloacetic transaminase General Practitioner (UK)

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

coå (töû cung) X-quang phoåi nong naïo thuoác nguy haïi tö theá naèm say röôïu khi laøm vieäc khoâng tham döï cheát luùc nhaäp vieän xô cöùng lan toûa côn meâ saûng caáp phaùt loeùt taù traøng huyeát khoái tónh maïch saâu tieâu chaûy vaø noân oùi chaån doaùn caùc chaát ñieän giaûi dòch ngoaïi baøo ñieän taâm ñoà ñieän trò lieäu gaây co giaät thôøi ñieåm döï ñoaùn sinh thôøi ñieåm döï ñoaùn soå thai tieáng thoåi taâm tröông sôùm ñieän naõo ñoà tai, muõi vaø hoïng toác ñoä laéng maùu traéc nghieäm gaéng söùc khaùm beänh coù gaây voâ caûm (gaây meâ) nöõ khoaùt ngoùn tay vaät laï coâng thöùc maùu toaøn phaàn (Anh) tim thai tim thai nghe thaáy tim thai khoâng nghe thaáy thai maùy (cöû ñoäng ) laàn ñaàu caûm nhaän ñöôïc beänh vieän keá hoaïch hoùa gia ñình (Anh) caàn phaûi giam giöõ; thai ñuû thaùng cheát khi sinh xeùt nghieäm khaùng theå xoaén khuaån baèng huyønh quang sinh bình thöôøng ñuû thaùng soát khoâng roõ nguyeân nhaân gaây meâ toaøn thaân tuùi maät toång traïng xeùt nghieäm coá ñònh boå theå laäu caàu khuaån daï daøy-ruoät glutamic oxaloacetic transminase baùc syõ noäi khoa toång quaùt (Anh

75

GPI GPT GTN GTT GU GUS Gyn. Hb/Hgb HBP Hct H&P HP HR HS ICF ICS D IM IOFB IP IQ ISQ IU IV IVC IVP IVU IZS JVD JVP KUB L LA LAD LBP LDH LE cells LFTS LIF LIH LKS LLL LLQ LMN LMP LOA

76

general paralysis of the insane glutamic pyruvic transaminase glyceryl trinitrate glucose tolerance test gastric ulcer genito-urinary system gynaecology haemoglobin high blood pressure haematocrit history and physical examination house physician (UK) heart rate heart sounds intracellular fluid intercostal space infectious disease intramuscular intra-ocular foreign body in-patient: interphalangeal intelligence quotient in statu quo international unit intravenous inferior vena cava intravenous pyelogram intravenous urogram insulin zinc suspension jugular venous distention (US) jugular venous pressure (UK) kidney, ureter and bladder left left atrium; local anaesthetic left axis deviation low back pain; low blood pressure lactic dehydrogenase lupus erythematosus cells lung function tests left iliac fossa left inguinal hernia liver, kidney and spleen left lower lobe left lower quadrant lower motor neurone last menstrual period; left mento-posterior position of foetus left occipito-anterior position of foetus

lieät toaøn thaân cuûa beänh nhaân taâm thaàn glutamic pyruvic transaminase glyceryl trinitrate xeùt nghieäm dung naïp glucose loeùt daï daøy heä nieäu duïc phuï khoa hemoglobin huyeát aùp cao hematocrit beänh söû vaø khaùm thöïc theå baùc syõ cô quan (Anh) taàn soá tim tieáng tim dòch noäi baøo khoang lieân söôøn beänh laây nhieãm trong cô vaät laï trong maét (nhaõn caàu) beänh nhaân noäi truù; lieân ñoát ngoùn tay chæ soá thoâng minh trong tình traïng hieän thôøi, ôû nguyeân traïng ñôn vò quoác teá trong tónh maïch tónh maïch chuû döôùi chuïp beå thaän qua ñöôøng tónh maïch chuïp nieäu qua ñöôøng tónh maïch hoãn dòch insulin keõm tónh maïch coå noåi (Myõ) aùp löïc tónh maïch coå (Anh) thaän, nieäu quaûn vaø baøng quang traùi nhó traùi, gaây voâ caûm (gaây teâ) taïi choã truïc traùi ñau vuøng thaét löng, huyeát aùp thaáp lactic dehydrogenase teá baøo lupus ban ñoû thöû nghieäm chöùc naêng phoåi hoá chaäu traùi thoaùt vò beïn traùi gan, thaän vaø laùch thuøy döôùi traùi phaàn tö döôùi traùi nô ron vaän ñoäng döôùi chu kì kinh cuoái; ngoâi thai caèm sau traùi ngoâi thai chaåm tröôùc traùi

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

LOP LP LSCS LUA LUQ LV LVE LVF LVH M M/F; M/W/S MCD MCH MCHC MCL MCV MD MDM MI MMR MOP MS MSU MSSU MVP NA NAD NBI ND NE NND nocte NP NPU NS NSA NYD OA OBS O/E oed.

OM OR OT P Para. 2+1

left occipito-posterior position of foetus lumbar puncture lower segment Caesarean section left upper arm left upper quadrant left ventricle: lumbar vertebra left ventricular enlargement left ventricular failure left ventricular hypertrophy male male/female; married/ widow(er)/ single mean corpuscular diameter mean corpuscular haemoglobin mean corpuscular haemoglobin concentration mid-clavicular line mean corpuscular volume mentally deficient mid-diastolic murmur mitral incompetence insufficiency; myocardial infarction mass miniature radiography medical out-patient mitral stenosis; multiple sclerosis; musculo skeletal mid-stream urine mid-stream specimen of urine mitral valve prolapse not applicable no abnormality detected no bone injury normal delivery not engaged neo-natal death at night not palpable not passed urine nervous system no significant abnormality not yet diagnosed on admission; osteo-arthritis organic brain syndrome on examination oedema otitis media operating room (US) operating theatre (UK) pulse/protein full term pregnancies 2, abortions 1

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

ngoâi thai chaåm sau traùi choïc doø tuûy soáng moå töû cung ñoaïn döôùi caùnh tay treân traùi phaàn tö treân traùi thaát traùi; ñoát soáng thaét löng daõn to thaát traùi suy tim traùi phì ñaïi thaát traùi nam nam/nöõ, coù vôï choàng/ goùa/ ñoäc thaân ñöôøng kính trung bình hoàng caàu Hb trung bình hoàng caàu noàng ñoä Hb trung bình hoàng caàu ñöôøng trung ñoøn theå tích trung bình hoàng caàu thieåu naêng taâm thaàn tieáng thoåi giöõa taâm tröông hôû van 2 laù; nhoài maùu cô tim chuïp X quang khoái thu nhoû beänh nhaân ngoaïi truù heïp van 2 laù; ña xô cöùng; thuoäc cô xöông nöôùc tieåu giöõa doøng maãu nöôùc tieåu giöõa doøng sa van 2 laù khoâng öùng duïng ñöôïc khoâng phaùt hieän baát thöôøng khoâng toån thöông xöông sinh thöôøng khoâng loït (ngoâi) cheát luùc sinh trong ñeâm khoâng sôø thaáy khoâng tieåu ñöôïc (bí tieåu) heä thaàn kinh baát thöôøng khoâng quan troïng chaån ñoaùn chöa roõ luùc nhaäp vieän; vieâm xöông khôùp, thoaùi hoùa khôùp hoäi chöùng naõo thöïc theå luùc khaùm beänh phuø vieâm tai giöõa phoøng moå (Myõ) phoøng moå (Anh) taàn soá maïch/ protein sinh ñuû thaùng 2 laàn + saåy thai 1 laàn

77

PAT PBI p.c.

PDA RLA PET PID Pl. p.m.

PM PMB PN PND PO2 p.o.

PPH p.r. p.r.n.

PROM PU PUO p.v.

PVT PZI q.d.s./q.i.d.

R RX RA RAD RBC RBS RCA Rh. ref. reg.

RI RIF RIH RLL RLQ ROA ROM ROP RS RTA

78

paroxysmal atrial tachycardia protein bound iodine after food patent ductus arteriosus pupils equal and reactive to light and accommodation pre-eclamptic toxaemia prolapsed intervertebral disc; pelvic inflammatory disease plasma afternoon postmortem postmenopausal bleeding postnatal postnatal depression; paroxysmal nocturnal dyspnoea pressure of oxygen by mouth postpartum haemorrhage per rectum as required premature rupture of membranes passed urine; peptic ulcer pyrexia of unknown or uncertain origin per vaginam paroxysmal ventricular tachycardia protamine zinc insulin four times a day right; respiration; red take (used in prescriptions) rheumatoid arthritis; right atrium right axis deviation red blood cell count; red blood corpuscles random blood sugar right coronary artery Rhesus factor; rheumatism refer regular respiratory infection right iliac fossa right inguinal hernia right lower lobe right lower quadrant right occipital anterior range of motion right occipital posterior respiratory system road traffic accident

nhòp nhanh nhó kòch phaùt iode gaén protein (toång hôïp hormone giaùp) sau khi aên beänh coøn oáng ñoäng maïch ñoàng töû 2 beân ñeàu nhau coù ñaùp öùng aùnh sang vaø ñieàu tieát nhieãm ñoäc thai ngheùn tieàn saûn giaät sa ñóa ñeäm lieân ñoát soáng; vieâm tieåu khung huyeát töông buoåi chieàu sau cheát chaûy maùu sau maïn kinh sau sinh suy nhöôïc sau sinh; côn khoù thôû kòch phaùt veà ñeâm aùp suaát oxy qua mieäng (uoáng) chaûy maùu sau sinh qua haäu moân nhö ñaõ yeâu caàu vôõ oái sôùm ñi tieåu; loeùt tieâu hoùa soát chöa roõ nguyeân nhaân qua aâm ñaïo nhòp nhanh thaát kòch phaùt insulin keõm boán laàn moät ngaøy beân phaûi; hoâ haáp; ñoû duøng (ghi treân toa thuoác) vieâm khôùp daïng thaáp; nhó phaûi truïc phaûi (ECG) soá löôïng hoàng caàu ñöôøng maùu ngaãu nhieân ñoäng maïch vaønh phaûi yeáu toá Rhesus; beänh thaáp tham khaûo, tham chieáu ñeàu ñaën nhieãm truøng hoâ haáp hoá chaäu phaûi thoaùt vò beïn phaûi thuøy döôùi phaûi phaàn tö döôùi phaûi chaåm tröôùc phaûi giôùi haïn vaän ñoäng chaåm sau phaûi heä hoâ haáp tai naïn giao thoâng ñöôøng boä

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

RTC RUA RUQ RTI RVE RVH S SAH SB SBE s.c. sep.

SG SI sig. s.l.

SM SMR SN SOB SOBOE SOP SROM ST’s SVC SVD SWD T tabs T&A TB t.d.s./t.i.d.

TI TIA TMJ TNS TOP TPR TR TS TT TV TUR U U&E UGS

return to clinic right upper arm right upper quadrant respiratory tract infection right ventricular enlargement right ventricular hypertrophy single/sugar subarachnoidal haemorrhage still-born sub-acute bacterial endocarditis subcutaneous separated specific gravity sacro-iliac label (in prescriptions) sublingual systolic murmur sub-mucous resection student nurse (UK) short of breath short of breath on exertion surgical out-patients spontaneous rupture of membranes sanitary towels superior vena cave simple vertex delivery short wave diathermy temperature tablets tonsils and adenoids tuberculosis three times daily tricuspid incompetence transient isotemic attack temporo mandibular joint transcutaneous nerve stimulator treponemal immobilisation test temperature, pulse, respiration temporary resident (UK) tricuspid stenosis tetanus toxoid; tuberculin tested trichomonas vaginalis transurethral prostate resection urea urea and electrolytes urogenital system

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

trôû laïi nhaäp vieän phaàn treân caùnh tay phaûi phaàn tö treân phaûi nhieãm khuaån hoâ haáp daõn lôùn thaát phaûi phì ñaïi thaát phaûi ñoäc thaân/ ñöôøng chaûy maùu döôùi maøng nheän cheát luùc ra ñôøi vieâm noäi taâm maïc nhieãm khuaån baùn caáp döôùi da phaân caùch, taùch rôøi troïng löôïng rieâng thuoäc vuøng cuøng chaäu nhaõn (treân toa thuoác) döôùi löôõi tieáng thoåi taâm thu caét döôùi nieâm maïc sinh vieân ñieàu döôõng khoù thôû khoù thôû khi gaéng söùc beänh nhaân phaãu thuaät ngoaïi truù raùch maøng oái töï phaùt baêng veä sinh tónh maïch chuû treân ñeû ngoâi choûm ñieän nhieät soùng ngaén nhieät ñoä thuoác vieân amidan vaø V.A beänh lao 3 laàn moät ngaøy hôû van 3 laù côn beänh thoaùng qua khôùp thaùi döông haøm döôùi maùy kích thích thaàn kinh qua da xeùt nghieäm coá ñònh xoaén khuaån nhieät, maïch, nhòp thôû noäi truù taïm thôøi heïp van 3 laù daïng ñoäc toá uoán vaùn; teùt bì lao trichomonas aâm ñaïo caét tieàn lieät tuyeán qua nieäu ñaïo ureâ ureâ vaø caùc chaát ñieän giaûi heä tieát nieäu – sinh duïc

79

UMN URTI USP UVL VD VDRL VE VI VP VSD VV Vx W WBC WNL XR YOB

upper motor neurone upper respiratory tract infection United States Pharmacopeic ultra-violet light venereal disease venereal disease research laboratory vaginal examination virgo intacta venous pressure ventricular septal defect varicose vein(s) vertex widow/widower white blood cell count; white blood corpuscles within normal limits X-ray year of birth

nôron vaän ñoäng treân nhieãm khuaån hoâ haáp treân Döôïc ñieån Myõ tia cöïc tím beänh hoa lieãu xeùt nghieäm chaån ñoaùn beänh hoa lieãu khaùm aâm ñaïo thieáu nöõ coøn trinh aùp löïc tónh maïch dò taät vaùch lieân thaát giaõn tónh maïch ñænh ñaàu goùa vôï/ goùa choàng soá löôïng baïch caàu; baïch caàu trong giôùi haïn bình thöôøng X quang naêm sinh

(Tieáp theo trang 71) (Tieáp theo trang 20)

phaïm; taïi Ñaø Naüng coù Ñaïi hoïc Baùch khoa Ñaø Naüng ñöôïc xaây döïng môùi; taïi Buoân Ma Thuoät coù tröôøng Ñaïi hoïc Taây Nguyeân ñöôïc thaønh laäp môùi naêm 1977. Taïi Caàn Thô, tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû VÑH Caàn Thô cuõ.

Treân ñòa baøn mieàn Baéc tröôùc ñaây maïng löôùi ñaïi hoïc chæ coù nhöõng bieán ñoäng nhoû: caùc tröôøng Ñaïi hoïc Haøng Haûi vaø Ñaïi hoïc Kyõ thuaät coâng nghieäp Vieät Baéc ñöôïc thaønh laäp döïa vaøo vieäc naâng caáp cô sôû cuõ cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Coâng nghieäp nheï ñaõ giaûi theå.

Nhö vaäy, töø sau naêm 1975 caû nöôùc ta coù moät heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc thoáng nhaát theo cuøng moät moâ hình vaø theo cuøng moät caùch ñieàu haønh.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. GS,TSKH Laâm Quang Thieäp, Giaùo duïc ñaïi hoïc Vieät Nam vaø theá giôùi.

2. Leâ Vaên Giang, Lòch söû giaûn löôïc hôn 1000 naêm neàn giaùo duïc Vieät Nam, NXB Chính trò Quoác gia, Haø Noäi, 2003.

3. Hoaøng Vaên Thö, Töù thö, NXB Vaên hoùa Thoâng tin, 2003 4. Boä giaùo duïc vaø ñaøo taïo, 50 naêm phaùt trieån söï nghieäp giaùo duïc ñaøo taïo (1945 - 1995), NXB Giaùo duïc, 1995.

80

Phaùc ñoà ñieàu trò: praziquantel 40mg/kg/ngaøy (lieàu duy nhaát).

Caùc bieän phaùp phoøng beänh Döïa vaøo chu kyø soáng cuûa saùn laù ruoät maø choïn bieän phaùp can thieäp vaøo maéc xích naøo cuûa chu kyø ñöôïc hieäu quaû cao nhaát. Trong ñoù, maéc xích taùc ñoäng coù yù nghóa thöïc tieãn vaø hieäu quaû nhaát ñeå phoøng choáng saùn laù ruoät nhoû laø bieän phaùp caét ñöùt ñöôøng lan truyeàn töø caù sang ngöôøi. Do vaäy quaù trình phoøng beänh nhö höôùng daãn cuûa beänh saùn laù gan nhoû, baèng caùch: - Khoâng aên goûi caù hoaëc caù naáu chöa chín; - Ñoàng thôøi tieán haønh ñieàu trò ñaëc hieäu ca beänh; - Keát hôïp vôùi veä sinh moâi tröôøng (quaûn lyù phaân vaø khoâng cho caù aên phaân ngöôøi).

- Truyeàn thoâng giaùo duïc söùc khoûe treân nhieàu keânh trong coäng ñoàng: toå chöùc baøi giaûng ngoaïi khoùa trong coäng ñoàng, taïi caùc tröôøng hoïc, nhaát laø vuøng löu haønh beänh; tieán haønh tuyeân truyeàn qua heä thoáng loa cuûa xaõ, vaän ñoäng coäng ñoàng tham gia phoøng choáng beänh saùn, thöïc hieän cam keát boû taäp quaùn aên goûi caù, coù giaùm saùt cuûa y teá ñòa phöông.

Website tham khaûo: http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/ Http://www.genome.jp/

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Bs. Hoà Thò Thanh Bao naêm ñi kieám laù dieâu boâng Xuoáng bieån leân röøng vôùi öôùc mong Vaát vaû ra sao em gaéng chòu Coát sao ñöôïc chò goïi laøm choàng Thieân höông quoác saéc Maãu Ñôn Hoa Voû reã phôi khoâ hay saáy qua Bò nhieät, maùu cam, hay thoå huyeát Ngöôøi duøng khen noù raát hay maø Ñoã Troïng nguyeân teân cuûa moät ngöôøi Thöù caây moïc daïi ôû nhieàu nôi Chöõa gan, boå thaän vaø gaân coát OÂng ñaõ tìm ra tieáng ñeå ñôøi Ta thöôøng noùi ñeán Xuyeân Taâm Lieân Coâng Coäng cuõng laø chung moät teân Vieâm hoïng ñau xöông hay caûm maïo Giuùp cho ngöôøi beänh ñöôïc bình yeân Ích Maãu thuoác duøng cho chò em Nhöõng khi rong huyeát vuù söng leân Giuùp cho gaùi ñeû khoâng ñau ñôùn Lôû ngöùa, nhöùc ñaàu neân thöû xem Höông Phuï moïc hoang khaép caùnh ñoàng Hay laø Coû Gaáu moät teân chung Saáy khoâ ñeå soáng khi laøm thuoác Khí uaát ñieàu kinh chöôùng buïng duøng

Nuoâi lôïn xem chöøng mau choùng beùo Vôùi ngöôøi chöõa ñöôïc chöùng ho hen Kinh Giôùi muøi thôm caùnh laù xanh Vöøa laø vò thuoác vöøa laø rau aên Tröø phong, caàm maùu vaø thanh nhieät Thoå huyeát maùu cam cuõng choùng laønh Tía Toâ troàng ôû khaép nôi nôi Laøm thuoác laøm rau cuõng tuyeät vôøi Trò ñöôïc phong haøn tieâu hoùa toát Chöõa ho hen suyeãn töï laâu roài Caùt Caên giaûi nhieät vaøo muøa heø Hay goïi Saén Daây uoáng tuyeät gheâ Duøng chöõa ñau ñaàu hay taû lî Soát cao mieäng khaùt thöû duøng ñi Boà Coâng Anh moïc nôi khoâ raùo Phaùt trieån nhieàu treân ñaát nöôùc ta Muïn nhoït, ñinh raâu hay taéc söõa Tieâu vieâm, giaûi ñoäc ñôõ ngay maø Chi Töû, Daønh Daønh hai caùch goïi Hoa to laïi traéng maøu ngaø ngaø Hoïng ñau, mieäng khaùt tieâu vieâm toát Nhuoäm baùnh phu theâ theâm ñeïp ra

Ngaûi Cöùu vöøa laø rau ñeå aên Vöøa duøng laøm thuoác moãi khi caàn Daønh cho gaùi ñeû khi sinh nôû Deã kieám tìm khoâng maáy khoù khaên

Bao nhieâu vò thuoác bao hoa laù Chò ngoaûnh maët cöôøi maù öûng hoàng Ñaâu phaûi dieâu boâng em coá nheù Khi naøo kieám ñöôïc seõ laø choàng

Phuø Bình, Beøo Caùi cuøng teân chung Soáng ôû ao hoà khi vôùt leân

Raát mong chò vaãn phoøng khoâng Ñöøng ñi laáy choàng chò nheù, ñôïi em.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

81

C

Sv. Phan Thò Tieäp haøo möøng caùc baïn vaøo tröôøng Cao ñaúng Y teá Quaûng Nam”.

Lôøi môøi chaøo möøng thaät hieàn vaø thaân thieän töø treân buïc giaûng. Töø sau löng caùc baïn, toâi coá ngöôùc leân nhìn. Töø xa toâi nhìn thaáy moät ngöôøi coù daùng cao, to, phong ñoä vôùi moät aùnh maét nhìn trìu meán vaø thaân thieän. Thaày noùi: - Caùc em aï! Ñeå vaøo ñöôïc tröôøng caùc em ñaõ phaûi vöôït qua kyø thi tuyeån sinh cao ñaúng raát caêng thaúng, phaûi ñaáu vôùi hôn hai nghìn hoïc sinh nhö caùc em. Vì vaäy, caùc em haõy töï haøo, töï tin vaøo hoïc ngoâi tröôøng naøy. Thaày döøng laïi moät chuùt roài tieáp tuïc noùi: - Vaø hoâm nay, buoåi gaëp maët ñaàu tieân naøy, thaày cho pheùp caùc em maïnh daïn bieåu loä caûm xuùc, suy nghó, taâm tö cuûa mình khi vaøo hoïc taïi tröôøng.

Thaày vöøa ngaét lôøi, moät tieáng noùi töø giöõa hoäi tröôøng vang leân: - Em khoâng thích hoïc ngheà naøy, khoâng thích hoïc tröôøng naøy. Chæ vì thích thi chôi vaäy thoâi, nhöng laïi ñaäu.

Caû hoäi tröôøng im baët, khoâng moät tieáng ñoäng, taát caû nhö ñang tìm kieám chuû nhaân cuûa caâu noùi vöøa roài. Vaø taát caû moïi aùnh maét ñeàu doàn veà phía toâi.

Nhöõng aùnh maét vöøa toø moø, vöøa xeùt neùt vaø caû coù phaàn khoù chòu. Töø treân buïc giaûng coù tieáng giaøy nheø nheï ñang tieán veà phía toâi. Toâi thaáy sôï, run vaø cuùi maët xuoáng baøn. Toâi nghó “Vaäy laø tieâu roài, dính kyû luaät laø caùi chaéc, nhôõ bò ñuoåi hoïc thì sao”. Toâi coøn ñang moâng lung suy nghó thì tieáng giaøy ñaõ tieán laïi gaàn. Moät gioïng noùi aám aùp, hieàn töø caát leân beân caïnh toâi.

- Em teân gì?

- Daï, em teân Tieäp. Toâi aáp uùng traû lôøi.

- Taïi sao em laïi noùi ra caâu nhö theá.

Toâi cuùi gaèm maët xuoáng vaø lo sôï.

- Daï thöa thaày em ... em ...

Thaày nhìn voã nheï vaøo vai toâi vaø nhìn toâi trìu meán, thaày noùi: - Ai maø bieát ñöôïc ngay laø mình ñaõ choïn ñuùng

82

ngheà maø mình yeâu thích chöa? Chính thaày cuõng töøng vaäy maø. Chæ bieát ñaêng kyù ñaïi roài hoïc. Nhöng caùc em aø! Nhöõng gì mình chöa yeâu khoâng phaûi mình seõ khoâng bao giôø yeâu. Môùi ñaàu mình ñaâu bieát ñöôïc ngheà mình ñaêng kyù coù phuø hôïp vôùi mình khoâng? Ra tröôøng seõ nhö theá naøo? Nhöng ngheà naøo cuõng vaäy thoâi, chæ caàn mình coá gaéng vaø bieát toân troïng noù roài mình seõ hieåu vaø yeâu noù. Thôøi gian seõ laø caâu traû lôøi toát vaø ñuùng nhaát.

Nhöõng lôøi noùi ñoù cöù vang maõi beân tai toâi, laøm toâi cöù suy nghó maõi lieäu coù ñuùng nhö thaày noùi khoâng, coù phaûi mình ñaõ nghó sai khoâng. Sau tieát hoïc ñoù, maõi suy nghó toâi ra khoûi phoøng sau caùc baïn. Vöøa ra khoûi cöûa, moät gioïng noùi nheï nhaøng.

- “Gaëp thaày chuùt”.

Toâi lo laéng khoâng bieát chyeän gì seõ ñeán vôùi mình, khoâng bieát thaày coù ñöa mình leân gaëp Ban Giaùm hieäu khoâng? coù bò ñuoåi hoïc khoâng? Thaày ñaõ xoùa tan moïi lo laéng cuûa toâi. Thì ra thaày gaëp rieâng toâi ñeå giuùp toâi traû lôøi cho nhöõng boaên khoaên cuûa toâi. Thaày noùi: - Em haõy thöû hoïc trong naêm nay, neáu thaáy thích thì cöù vaäy gaén boù vôùi ngheà. Neáu giôø em boû thì phí maát moät naêm. Haõy cho baûn thaân löïa choïn thöû ngheà mình chöa bieát. Neáu vaãn khoâng yeâu töø boû vaãn chöa muoän.

Nghe thaày noùi xong toâi ñaõ quyeát taâm thöû hoïc ngaønh naøy. Thôøi gian troâi qua, khoâng hieåu töø luùc naøo maø toâi ñaõ thaáy yeâu thích vaø gaén boù vôùi ngaønh toâi ñang hoïc. Toâi say söa vôùi nhöõng con virut, vi truøng, vôùi nhöõng maãu beänh phaåm ... Vaø caùi yù nghó seõ thi laïi cuûa toâi ñaõ bay ñaâu maát. Vaø giôø ñaây, toâi ñaõ coù caâu traû lôøi cho nhöõng boaên khoaên cuûa mình. Giôø ñaây toâi ñaõ hieåu ñöôïc nhöõng gì thaày noùi. Khoâng phaûi moïi tình yeâu ñeàu töï nhieân maø coù. Tình yeâu coù theå coù ñöôïc qua söï traân troïng, söï traûi nghieäm vaø söï coá gaéng khoâng ngöøng. Vaø giôø ñaây toâi raát yeâu ngheà cuûa toâi. Toâi hieåu raèng: Ngheà cuûa mình thì mình phaûi yeâu, vì coù yeâu thì môùi coù theå cöùu ngöôøi, beänh nhaân môùi ñaët nieàm tin, tính maïng cuûa hoï cho chuùng ta.

Vaø toâi hieåu: “ÑÖØNG NEÂN NOÙI KHOÂNG YEÂU VOÄI”.

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Cn. Hoà Thò Lieân Tröôùc khi chuaån bò laøm meï, ngöôøi phuï nöõ caàn chuaån bò cho mình moät söùc khoûe ñaày ñuû, bôûi vì meï khoûe maïnh laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng goùp phaàn sinh ra treû khoûe maïnh. Trong ñoù vieäc boå sung saét vaø acid folic trong giai ñoaïn tieàn thuï thai vaø trong thôøi kyø mang thai laø raát quan troïng ñoái vôùi söùc khoûe cuûa caû meï vaø beù.

Saét vaø acid folic aûnh höôûng nhö theá naøo ñoái vôùi söùc khoûe phuï nöõ vaø thai nhi?

Thieáu saét hay thieáu acid folic seõ daãn ñeán thieáu maùu. Thieáu maùu do thieáu saét laøm taêng nguy cô bieán chöùng thai kyø, taêng nguy cô nhieãm truøng cho thai phuï, taêng nguy cô saûy thai vaø bieán chöùng haäu saûn nhö bò baêng huyeát sau sinh. Nguy hieåm hôn nöõa thieáu maùu thieáu saét coøn laøm taêng tæ leä töû vong cho caû meï vaø beù. Ñoái vôùi thai nhi thieáu maùu do thieáu saét vaø acid folic coù theå gaây suy dinh döoõng baøo thai, treû deã bò sinh non, nheï caân. Ngoaøi ra thieáu maùu trong quaù trình mang thai coøn aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån veà theå löïc vaø trí löïc sau na folic tröôùc vaø trong giai ñoaïn ñaàu cuûa thai kyø seõ goùp phaàn laøm giaûm ñaùng keå tæ leä sinh con dò taät oáng thaàn kinh. Hieän nay toå chöùc y teá theá giôùi khuyeán caùo moïi phuï nöõ ôû ñoä tuoåi sinh ñeû neân boå sung 400 mcg acid folic moãi ngaøy nhaèm traùnh dò taät oáng thaàn kinh ôû treû.

Taïi sao caàn boå sung saét vaø acid folic tröôùc khi mang thai?

Vieäc boå sung saét vaø acid folic khoâng chæ caàn thieát trong thôøi gian mang thai maø coøn raát quan troïng trong giai ñoaïn tieàn thuï thai. Bôûi vì nhu caàu saét trong quaù trình mang thai taêng gaáp 6 laàn bình thuôøng, maø döï tröõ saét trong

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

cô theå phuï nöõ thöôøng laïi thaáp do bò maát maùu haøng thaùng qua kinh nguyeät vaø coøn thaáp hôn ñoái vôùi nhöõng phuï nöõ ñaõ mang thai nhieàu laàn do bò maát saét qua nhöõng laàn sinh truôùc. Chính vì vaäy maø khi chuaån bò coù con, ngöôøi meï caàn coù ñuû löôïng saét döï tröõ caàn thieát cho cô theå.

Beân caïnh vieäc boå sung saét, ngöôøi meïï cuõng caàn boå sung acid folic tröôùc khi mang thai, bôûi vì acid folic coù vai troø trong vieäc ngaên ngöøa sinh con dò taät oáng thaàn kinh nhö ñaõ ñeà caäp maø oáng thaàn kinh laïi ñuôïc hình thaønh raát sôùm chæ trong 28 ngaøy ñaàu cuûa thai kyø, ñaây laø giai ñoaïn chuùng ta thöôøng khoâng nhaän bieát ñöôïc mình ñaõ coù thai, neân cheá ñoä dinh döôõng cuõng chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc. Chính vì vaäy maø vieäc boå sung acid folic trong giai ñoaïn tieàn thuï thai laø voâ cuøng quan troïng.

Boå sung saét vaø acid folic baèng caùch naøo?

Saét coù nhieàu trong haøu, thòt gia suùc, gia caàm, rau coù laù xanh thaãm, haït nguyeân hoät, boät ñaäu.

Tuy nhieân, saét töø thöïc phaåm ñöôïc cô theå haáp thu raát keùm.

Acid folic coù nhieàu trong gan, thaän ñoäng vaät, rau laù xanh.

Nhöng caàn löu yù acid folic raát deã bò phaân huûy khi cheá bieán vaø ñun naáu. Ñeå cung caáp saét vaø acid folic

cho cô theå, khaåu phaàn aên neân ña daïng chöùa caû thòt vaø rau xanh.

Nöôùc traùi caây hoaëc vitamin C cuõng goùp phaàn taêng haáp thu saét. Ñoái vôùi nhöõng ñoái töôïng coù nhu caàu saét cao nhö chò em phuï nöõ thì khaåu phaàn aên haøng ngaøy khoâng theå cung caáp ñuû löôïng saét caàn thieát cho cô theå, neân caàn thöôøng xuyeân boå sung vieân saét, ñaëc bieät laø phuï nöõ coù thai vaø phuï nöõ döï ñònh coù thai neân baét ñaàu uoáng boå sung vieân saét- acid folic moãi ngaøy töø 3- 6 thaùng truôùc khi coù thai cho ñeán sau khi sinh 1 thaùng.

Hieän nay treân thò tröôøng coù khaù nhieàu loaïi cheá phaåm chöùa saét vaø acid folic. Chò em phuï nöõ neân choïn saûn phaåm cuûa coâng ty coù uy tín ñeå coù theå yeân taâm khi söû duïng, coù theå choïn saûn phaåm Ferrovit cuûa coâng ty Mega, Ferrovit coù thaønh phaàn keát hôïp caû saét vaø acid folic vôùi haøm löôïng thích hôïp nhu caàu haøng ngaøy cho phuï nöõ chuaån bò coù thai vaø phuï nöõ mang thai.

Toùm laïi: Treû sinh ra khoûe maïnh caàn coù moät phuï nöõ khoûe maïnh vaø ngöôøi meï khoûe maïnh.

Boå sung saét vaø acid folic cho phuï nöõ döï ñònh mang thai, phuï nöõ coù thai noùi rieâng vaø cho moïi phuï nöõ trong ñoä tuoåi sinh ñeû noùi chung goùp phaàn xaây döïng moät coäng ñoàng khoûe maïnh trong xaõ hoäi hieän nay.

83

T

ai bieán maïch maùu naõo laø tình traïng cheát teá baøo naõo xaûy ra ñoät ngoät do khoâng coù ñuû maùu nuoâi. Khi maùu ñöa tôùi naõo bò giaûm, oxy vaø caùc chaát dinh döôõng quan troïng khoâng cung caáp ñöôïc cho naõo. Haäu quaû laø chöùc naêng naõo baát thöôøng. Ñoäng maïch nuoâi naõo coù theå bò taéc hoaëc vôõ ra laøm cho söï töôùi maùu tôùi naõo trôû neân ngöng treä.

Tai bieán maïch maùu naõo laø moät hình thöùc roái loaïn tuaàn hoaøn naõo caáp tính, coù theå gaây ñoät töû hoaëc lieät nöûa ngöôøi, thaát ngoân, roái loaïn taâm thaàn... Ñeå giaûm bôùt caùc di chöùng vaø phoøng ngöøa taùi phaùt. Sau giai ñoaïn caáp cöùu trôû veà nhaø, beänh nhaân phaûi ñöôïc chaêm soùc vaø ñieàu trò theo cheá ñoä ñaëc bieät nhaèm haïn cheá caùc di chöùng vaø phoøng taùi phaùt.

Khoaûng 30% nhöõng ngöôøi soáng soùt do tai bieán maïch maùu naõo phaûi phuï thuoäc vaøo ngöôøi khaùc. Sau tai bieán maïch maùu naõo haàu nhö cuoäc soáng bình thöôøng cuûa beänh nhaân khoâng coøn nöõa, hoï phaûi töï ñieàu chænh vaø thích nghi vôùi loái soáng môùi vì vaäy nhöõng ngöôøi trong gia ñình phaûi giuùp ñôõ hoï raát nhieàu. Ñaây laø vieäc laøm thöôøng nhaát ñeå giuùp hoài phuïc cho nhöõng beänh nhaân tai bieán maïch maùu naõo taïi nhaø. Söï hoài phuïc phuï thuoäc vaøo söï kheùo leùo, söï chaêm soùc nhieät tình cuûa caùc thaønh vieân trong gia ñình.

Höôùng daãn ngöôøi nhaø chaêm soùc beänh nhaân nhö sau: Veà cheá ñoä aên

84

Cn. Leâ Thò Dung Sau khi ra vieän, beänh nhaân tai bieán maïch maùu naõo coù theå töï aên hoaëc ñöôïc nuoâi aên qua oáng sonde.

Vôùi beänh nhaân coù theå töï aên ñöôïc neân aùp duïng cheá ñoä dinh döôõng nhö sau: - Cho ngöôøi beänh aên uoáng nhö bình thöôøng, choïn nhöõng thöùc aên hôïp khaåu vò vôùi ngöôøi beänh neáu ngöôøi beänh aên ít thì neân taêng theâm böõa trong ngaøy.

- Thöùc aên phaûi ñöôïc cheá bieán phuø hôïp vôùi khaû naêng nhai cuûa ngöôøi beänh. Coù theå caét nhoû, baêm nhuyeãn, ninh nhöø ñeå ngöôøi beänh deã aên vaø deã haáp thuï.

- Thöùc aên phaûi caân ñoái vaø ñaùp öùng ñuû caùc chaát caàn thieát nhö chaát ñaïm töø thòt, caù, tröùng, ñaäu huõ...; chaát boät ñöôøng töø gaïo, mì, baùnh mì...; chaát beùo töø daàu môõ...; rau cuû quaû vaø traùi caây.

Chuù yù cho ngöôøi beänh aên töø töø, traùnh eùp ngöôøi beänh vì coù theå gaây ngheïn, saëc raát nguy hieåm.

Nhöõng beänh nhaân coù theâm beänh lyù taêng huyeát aùp, ñaùi thaùo ñöôøng, taêng môõ maùu thì phaûi aên theo cheá ñoä quy ñònh. Ña soá ngöôøi beänh ñeàu naèm taïi giöôøng hoaëc ñi laïi haïn cheá neân nhu caàu naêng löôïng seõ thaáp hôn so vôùi ngöôøi bình thöôøng.

- Naêng löôïng caàn trong ngaøy laø: 30-35 kcal/kg caân naëng/ngaøy.

- Thaønh phaàn dinh döôõng trong ngaøy neân ñöôïc phaân chia ña daïng.

- Uoáng ñuû nöôùc: coù theå tính theo 40ml nöôùc/kg caân

naëng/ngaøy.

Neáu ngöôøi beänh coù cheá ñoä aên hôïp lyù thì bieåu hieän cô theå nhö sau: Da hoàng haøo, khoâng vieâm loeùt, nieâm maïc khoâng bò lôû loeùt, caân naëng ñaït möùc lyù töôûng, cô chaéc, toùc möôït, khoâng ruïng.

Ngöôøi beänh tai bieán maïch maùu naõo coù theå khoâng aên ñöôïc do lieät cô haàu hoïng. Neáu coá aên seõ deã gaây saëc hoaëc noân. Vì vaäy, nuoâi aên qua oáng sonde ñöôïc baùc só khuyeân aùp duïng seõ giuùp ngöôøi beänh nhaän ñuû löôïng thöïc phaåm caàn thieát trong ngaøy. Khi chaêm soùc beänh nhaân phaûi nuoâi aên qua oáng sonde caàn tuaân thuû theo höôùng daãn cuûa baùc só ñeå traùnh nhöõng bieán chöùng ñaùng tieác coù theå xaûy ra. Ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân khoâng töï aên ñöôïc maø phaûi ñaët sonde daï daøy, ngöôøi chaêm soùc phaûi bieát caùch cho aên qua sonde. Naêng löôïng phaûi ñaûm baûo 1800-2000 Kcal/ngaø y töông ñöông vôùi 3-4 böõa/ngaøy, moãi böõa bôm khoaûng 500ml. Thaønh phaàn aên neân coù khoai taây, chaùo ñaëc, thòt naïc, giaù, rau ngoùt hoaëc rau caûi caét xay nhoû naáu thaønh suùp cho beänh nhaân, coù theå cho theâm 1-2 thìa daàu thöïc vaät vaøo suùp. Sau moät thôøi gian coù theå cho beänh nhaân taäp aên qua ñöôøng mieäng vaø khi beänh nhaân aên ñöôïc thì tieán haønh ruùt sonde.

Veà cheá ñoä sinh hoaït vaø taäp luyeän Beänh nhaân caàn ñöôïc luyeän taäp ñeå phuïc hoài caùc chöùc naêng sau tai bieán maïch maùu naõo. Quaù

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

trình taäp luyeän luoân ñoøi hoûi söï kieân trì cuûa caû beänh nhaân vaø ngöôøi höôùng daãn.

Trong tröôøng hôïp beänh nhaân chöa töï vaän ñoäng ñöôïc, khoâng neân ñeå beänh nhaân naèm nguyeân moät tö theá, maø ngöôøi nhaø caàn giuùp hoï thay ñoåi tö theá 3 giôø moät laàn ñeå traùnh loeùt da. Moãi laàn laät ngöôøi, caàn xoa röôïu, coàn hoaëc phaán roâm vaøo löng, moâng vaø caùc vò trí bò tì ñeø khaùc. Khi cho aên uoáng, neân keâ goái sau löng beänh nhaân ñeå giöõ hoï ôû tö theá nöûa naèm, nöûa ngoài. Ñoái vôùi tröôøng hôïp nheï hôn, tuøy möùc ñoä di chöùng lieät, caàn ñeà ra moät keá hoaïch cuï theå cho beänh nhaân taäp luyeän haèng ngaøy vaø neân tuaân thuû theo thôøi gian taäp luyeän ñaõ ñeà ra. Luùc ñaàu, taäp ôû möùc ñoä raát nheï, sau ñoù, taêng daàn daàn ñeå beänh nhaân coù theå thích nghi (ví duï thôøi gian ñaàu moãi ngaøy daønh 30 phuùt taäp ñi, daàn daàn coù theå taêng leân 35, 40, thaäm trí 60 phuùt). Coá gaéng ñeå cho hoï töï laøm ôû möùc toái ña, ngöôøi nhaø chæ hoã trôï hoaëc giuùp ñôõ khi beänh nhaân khoâng theå töï laøm ñöôïc.

Neân duy trì vieäc taäp luyeän haøng ngaøy naøy caû khi caùc di chöùng ñaõ ñöôïc phuïc hoài.

Veà cheá ñoä ñieàu trò Vôùi beänh nhaân bò tai bieán maïch maùu, khoâng neân chæ duøng thuoác taây, maø neân keát hôïp giöõa duøng thuoác vaø chaâm cöùu, baám huyeät, xoa boùp ñeå nhanh choùng phuïc hoài caùc chi bò lieät. Ngöôøi nhaø neân thöôøng xuyeân xoa boùp cho beänh nhaân, ñieàu ñoù seõ giuùp cho quùa trình phuïc hoài beänh nhanh hôn. Ñieàu trò duy trì theo ñôn cuûa thaày thuoác. Tröôøng hôïp beänh nhaân coù taêng huyeát aùp, neân duøng thuoác haï huyeát aùp vaø duy trì ôû möùc 140-150/90 mmHg. Thöïc hieän caùc bieän phaùp phoøng beänh Thôøi tieát laø moät yeáu toá aûnh höôûng nhieàu ñeán söùc khoeû con ngöôøi. Khi thôøi tieát chuyeån laïnh vaøo muøa ñoâng vaø khi aùp suaát khoâng khí leân cao vaø muøa heø, caàn caån thaän giöõ mình, khoâng ñeå cô theå tieáp xuùc vôùi söï thay ñoåi nhieät ñoä ñoät ngoät cuûa moâi tröôøng.

Khoâng neân taém khuya hoaëc ôû

nôi gioù luøa, nhaát laø vôùi ngöôøi bò cao huyeát aùp. Cuõng khoâng neân taém baèng nöôùc quaù noùng hoaëc quaù laïnh, toát nhaát neân taém baèng nöôùc aám.

Traùnh traïng thaùi caêng thaúng thaàn kinh, xuùc ñoäng maïnh, lo laéng...

Giôø giaác sinh hoaït, aên uoáng, nghæ ngôi phaûi ñieàu ñoä. Neân aên nhöõng ñoà aên giuùp ngöôøi beänh deã nguû (nhö chaùo taâm sen). AÊn nhieàu rau quaû, kieâng röôïu, bia vaø caùc chaát kích thích. Ñieàu trò caùc nguyeân nhaân gaây tai bieán maïch maùu naõo nhö taêng huyeát aùp, xô vöõa ñoäng maïch, tieåu ñöôøng, roái loaïn nhòp tim.

Khoâng neân vaän ñoäng theå löïc quaù möùc nhö boác vaùc, chaïy nhanh.. Ñoái vôùi beänh nhaân tai bieán maïch maùu naõo sau khi ñaõ xuaát vieän veà nhaø thì vaán ñeà chaêm soùc, nuoâi döôõng, vaän ñoäng, phuïc hoài chöùc naêng cho beänh nhaân raát quan troïng, giuùp beänh nhaân sôùm hoài phuïc vaø sôùm hoøa nhaäp vôùi cuoäc soáng.

(Tieáp theo trang 58)

yeáu toá coù theå ñöa ñeán NMCT caáp nhö nhöõng kích xuùc, tình traïng nhieãm truøng hoâ haáp... Caàn phaûi ñöôïc BS tim maïch thaêm khaùm vaø chæ ñònh duøng caùc loaïi thuoác ngaên ngöøa tình traïng taïo thaønh cuïc maùu ñoâng trong loøng ÑM vaønh nhö Aspirin, Plavix...

Duø tham gia baát cöù hoaït ñoäng lao ñoäng naøo caàn laøm daàn daàn töøng böôùc theo möùc ñoä taêng daàn, ñöøng quaù noùng voäi maø aûnh höôûng tôùi söùc khoûe.

Qua khaûo saùt, theo doõi vaø tìm hieåu veà caùc beänh nhaân NMCT cho thaáy ña soá ngöôøi beänh sau khi xuaát hieän vaãn hoaït ñoäng bình thöôøng, tieáp tuïc coâng vieäc nhö tröôùc kia. Soá ca coù bieán chöùng taùi phaùt phaûi nhaäp vieän laïi ñeán ñieàu trò laø raát ít chieám tæ leä phaàn traêm raát thaáp töø kinh nghieäm thöïc teá ñoù cho thaáy vieäc GDSK cho beänh nhaân nhoài maùu cô tim ñang

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

trong thôøi gian ñieàu trò vaø tröôùc khi xuaát vieän laø raát caàn thieát. Noù coù moät vai troø raát quan troïng giuùp giaûm thieåu khaû naêng ñoät töû do nhoài maùu cô tim taùi phaùt giuùp cho beänh nhaân coù kieán thöùc vaø bieát caùch phoøng ngöøa veà caên beänh cuûa mình. Bieát caùch thay ñoåi loái soáng vaø coù cheá ñoä luyeän taäp phuø hôïp, traùnh caùc yeáu toá nguy cô aûnh höôûng ñeán beänh.

NMCT laø moät tình traïng beänh raát traàm troïng, caàn ñöôïc phaùt hieän sôùm vaø ñieàu trò thaät sôùm, tích cöïc ôû nhöõng trung taâm coù ñaày ñuû phöông tieän hieän ñaïi. Beänh nhaân cuõng ñoùng goùp moät phaàn quan troïng trong tieân löôïng cuûa beänh baèng caùch nhaän bieát sôùm vaø ñi ñeán nhöõng trung taâm coù ñieàu kieän ñieàu trò toát.

85

N

gaøy nay, nhòp soáng hieän ñaïi vaø baän roän ñaõ khieán cho con ngöôøi ta “thôø ô” vôùi boä maùy cô theå ñang bò aûnh höôûng raát nhieàu bôûi nhöõng yeáu toá beân ngoaøi hay nhöõng thoùi quen coù haïi.

Nhöõng caên beänh nguy hieåm trong ñoù coù beänh ñaùi thaùo ñöôøng ñeå laïi nhieàu bieán chöùng nguy hieåm ngaøy caøng chieám tyû leä cao. Vieäc hieåu roõ veà trieäu chöùng, taùc haïi, bieán chöùng vaø caùch phoøng traùnh laø bieän phaùp höõu hieäu nhaát ñeå ngaên chaën beänh moät caùch hieäu quaû. Trong baøi vieát naøy, toâi xin giôùi thieäu moät caùch chung nhaát, deå hieåu nhaát veà beänh ñaùi thaùo ñöôøng vaø nhöõng phöông phaùp phoøng beänh ñôn giaûn vaø thieát thöïc.

Beänh ñaùi thaùo ñöôøng laø gi?

Theo y hoïc hieän ñaïi, beänh ñaùi thaùo ñöôøng laø moät loaïi roái loaïn chuyeån hoùa vaø bieán döôõng caùc chaát Glucid, Lipid, Protid, keøm theo tình traïng thieáu Insuline gaây neân söï giaûm dung naïp ñoái vôùi chaát Carbohydrate khieán ñöôøng huyeát taêng cao. Hay noùi ñôn giaûn hôn, beänh ñaùi thaùo ñöôøng laø do löôïng ñöôøng trong maùu quaù cao.

Trieäu chöùng cuûa beänh laø gi?

Thöôøng bieåu hieän bôûi nhoùm trieäu chöùng: * Khaùt nöôùc vaø uoáng nöôùc nhieàu. * Tieåu nhieàu, nöôùc tieåu kieán bu * AÊn nhieàu. * Suït caân.

Neáu khoâng chöõa trò seõ coù nhöõng haäu quaû gi?

Ngheït maïch tim, cao huyeát aùp, tai bieán maïch maùu naõo.

Suy thaän (thaän khoâng baøi tieát ñöôïc caùc chaát ñoäc qua ñöôøng tieåu) ñeán noãi phaûi ñi loïc maùu maáy laàn moät tuaàn.

- Muø loøa, vì maïch maùu trong voõng maïc bò hö.

- Hay bò nhieãm truøng nhö nhieãm truøng ñöôøng tieåu, nhieãm truøng ngoaøi da, veát thöông khoù laønh - Baøn chaân bò loeùt khoâng laønh, vaø sinh hoaïi thö (moâ bò cheát) phaûi caét boû.

Daây thaàn kinh bò hö coù theå laøm yeáu tay chaân, ñau nhöùc, hay laø teâ, coù khi laïi bò maát caûm giaùc.

Vieäc chöõa trò beänh naøy coøn gaëp nhieàu khoù khaên,

86

Ñoaøn Phöôùc Hoàng ngöôøi beänh phaûi phuï thuoäc vaøo cheá ñoä aên uoáng khaét khe hay toài teä hôn laø ñieàu trò thuoác suoát ñôøi.

Vì vaäy, phoøng ngöøa beänh naøy laø caùch höõu hieäu nhaát.

Vaäy caùch phoøng beänh naøy nhö theá naøo?

Thöù nhaát: Giaûm troïng löôïng. Chæ caàn giaûm ñöôïc 5% soá caân naëng, cho duø laø ôû nhöõng ngöôøi beùo phì cuõng coù theå giaûm nguy cô bò ñaùi thaùo ñöôøng tôùi 70%. Trung bình giaûm ñöôïc 2-3 kg laø traùnh ñöôïc nguy cô moät caùch ñaùng keå. Vì theá, haõy kieåm soaùt löôïng tieâu thuï calo moãi ngaøy vaø neân coù cheá ñoä aên uoáng ñeå coù theå giaûm caân moät chuùt cuõng ñöôïc.

Thöù hai: Ñi boä caøng nhieàu caøng toát. Neáu khoâng coù taùc duïng giaûm caân thì cuõng laøm cho baïn khoûe hôn. Caùc nhaø khoa hoïc ôû Phaàn Lan ñaõ chöùng minh raèng, nhöõng ai taäp luyeän khoaûng 4 tieáng moät tuaàn, trung bình 35 phuùt moãi ngaøy coù theå giaûm nguy cô bò ñaùi thaùo ñöôøng tôùi 80%.

Thöù 3: Keát hôïp hoaït ñoäng vaø nghæ ngôi hôïp lyù.

Baét ñaàu ngaøy môùi vôùi yoga, taäp thieàn hay ñi boä.

Tröôùc khi baét tay vaøo hoaït ñoäng naøo ñoù nhö traû lôøi ñieän thoaïi, khôûi ñoäng xe, cho con aên, haõy hít saâu vaø thôû ra thaät chaäm 3 laàn. Chuû nhaät, haõy daønh troïn ngaøy ñeå nghæ ngôi, vui veû cuøng gia ñình, traùnh daønh caû ngaøy vaøo nhöõng vieäc laët vaët nhö mua saém, laøm theâm hay doïn deïp nhaø cöûa...

Thöù tö: Nguû ñuû giaác. Nguû ngon cuõng laø caùch ngaên ngöøa ñaùi thaùo ñöôøng. Moät nghieân cöùu cuûa Ñaïi hoïc Yale, Myõ ñoái vôùi 1.709 nam giôùi, ñaõ phaùt hieän nhöõng ai thöôøng chôïp maét chöa ñaày 6 tieáng moãi ngaøy coù nguy cô maéc beänh cao gaáp hai laàn bình thöôøng. Khi maát nguû, heä thoáng thaàn kinh bò roái loaïn seõ taùc ñoäng tôùi hormone kieåm soaùt löôïng ñöôøng huyeát. Ñeå nguû ngon, traùnh uoáng caø pheâ buoåi toái, xem tivi quaù khuya vaø haõy gaùc coâng vieäc laïi.

Thöù naêm: Xaây döïng moái quan heä toát vaø traùnh caêng thaúng. Beänh ñaùi thaùo ñöôøng thöôøng taán coâng phuï nöõ soáng ñoäc thaân vôùi tyû leä cao hôn 2,5 laàn so vôùi nhöõng ngöôøi soáng cuøng baïn ñôøi hay con caùi. Ñieàu naøy xuaát phaùt töø vai troø cuûa tình traïng hoân nhaân gia ñình ñoái vôùi quaù trình roái loaïn khaû naêng chuyeån

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

hoùa glucose daãn tôùi ñaùi thaùo ñöôøng. Rieâng tình traïng caêng thaúng keùo daøi seõ laøm cho löôïng ñöôøng huyeát taêng ñoät ngoät. Vì theá, traùnh caêng thaúng laø moät lieäu phaùp quan troïng ñeå kieåm soaùt löôïng ñöôøng trong maùu.

Thöù saùu: Coù moät cheá ñoä aên lyù töôûng: Taêng cöôøng aên rau, giaûm chaát kích thích nhö röôïu, bia, caø pheâ. Moät nghieân cöùu cuûa Ñaïi hoïc bang Arizona, Myõ cho thaáy, nhöõng ngöôøi bò ñaùi thaùo ñöôøng type 2 vaø nhöõng ngöôøi bò tieàn ñaùi thaùo ñöôøng seõ coù möùc ñöôøng huyeát thaáp hôn neáu hoï duøng khoaûng 2 thìa giaám tröôùc khi aên böõa chính. Lyù do laø giaám chöùa axit axetic coù theå khöû moät soá enzym tieâu hoùa tinh boät, laøm chaäm quaù trình haáp thu carbohydrate. Vì theá, moùn rau troän ít daàu vaø giaám raát coù lôïi cho söùc khoûe, laø moùn aên lyù töôûng ñeå khai vò. Ngoaøi ra, caàn caân nhaéc moùn thòt ñoû vaø thöùc aên qua cheá bieán nhö xuùc xích, thòt xoâng khoùi bôûi haøm löôïng cholesterol trong caùc loaïi thöïc phaåm naøy coù theå lieân quan ñeán nguy cô maéc beänh ñaùi thaùo ñöôøng. Neáu coù theå, naêng söû duïng moùn aên coù höông vò queá, bôûi caùc nhaø khoa hoïc Ñöùc ñaõ chöùng minh queá raát coù taùc duïng kieåm soaùt ñöôøng huyeát.

Thöù baûy: Xeùt nghieäm. Moät xeùt nghieäm maùu ñôn giaûn veà ñöôøng huyeát seõ giuùp con ngöôøi ta bieát ñöôïc nhöõng daáu hieäu sôùm cuûa beänh ñaùi thaùo ñöôøng, töø ñoù coù nhöõng thay ñoåi veà cheá ñoä aên uoáng vaø taäp luyeän hôïp lyù. Nhöõng ñoái töôïng sau neân thöû ñöôøng huyeát:

(Tieáp theo trang 61)

3. Kieâng taát caû caùc loaïi thöïc phaåm coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh nhö: Maêng tre, maêng truùc, maêng taây, naám, giaù, baïc haø (doïc muøng) vì seõ laøm gia taêng toác ñoä toång hôïp acid uric trong cô theå.

4. Giaûm caùc thöïc phaåm giaøu chaát beùo no nhö : Môõ, da ñoäng vaät, thöùc aên chieân, quay, thöïc phaåm cheá bieán vôùi caùc chaát beùo no nhö: Mì toâm, thöùc aên nhanh.

5. Beänh nhaân Gout coù taàm voùc trung bình 50 kg khoâng neân aên quaù 100g thöïc phaåm giaøu ñaïm moãi ngaøy.

6. Ñoà uoáng Tuyeät ñoái khoâng uoáng baát kyø moät daïng chaát coàn naøo nhö : Röôïu, bia, côm röôïu, neáp than...

Haïn cheá ñoà uoáng coù gaz, nöôùc uoáng ngoït nhieàu ñöôøng vì seõ laøm taêng nguy cô beùo phì, moät trong nhöõng yeáu toá taêng naëng beänh Gout.

Giaûm caùc ñoà uoáng coù tính toan nhö : nöôùc cam,

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Ngöôøi treân 45 tuoåi, vôùi ñoä tuoåi thaáp hôn nhöng coù nguy cô ñaùng ngôø nhö beùo phì, tieàn söû gia ñình, huyeát aùp vaø cholesterol trong maùu cao. Bình thöôøng, moãi xeùt nghieäm caùch nhau khoaûng 3 naêm, neáu ôû giai ñoaïn tieàn ñaùi thaùo ñöôøng, khoaûng caùch giöõa moãi xeùt nghieäm coù theå gaàn hôn, töø 1-2 naêm.

Daân gian coù baøi thuoác naøo giuùp trò beänh ñaùi thaùo ñöôøng khoâng?

Coù 7 baøi thuoác daân gian ñôn giaûn trò ñaùi thaùo ñöôøng: 1. Ñaäu ñoû, ñaäu xanh, yù dó moãi thöù 40g naáu chaùo aên haøng ngaøy.

2. Boät saén daây 30g, gaïo teû 60g naáu chaùo aên ngaøy 2 laàn.

3. Boät hoaøi sôn 60g, yù dó 30g naáu chaùo aên ngaøy 2 laàn.

4. Rau caàn taây 100g naáu soâi giaõ vaét laáy nöôùc uoáng haøng ngaøy.

5. Bí ñao (bí xanh) 100g, moãi ngaøy naáu chín vaét laáy nöôùc uoáng thöôøng xuyeân.

6. Loâ hoäi (Nha ñam): Laù Loâ hoäi 20g, saéc uoáng ngaøy 1 thang (coù theå uoáng soáng).

7. Cuû caø roát vöøa ñuû, gaïo teû 60g naáu chaùo aên ngaøy 2 laàn. Ngoaøi ra, ta coøn laáy caø roát töôi röûa saïch, caïo voû aên soáng ngaøy 2 laàn, moãi laàn 1 cuû. Hoaëc uoáng nöôùc eùp caø roát haèng ngaøy cuõng raát toát.

Chuùc moïi ngöôøi coù moät söùc khoûe toát. chanh, nöôùc traùi caây giaøu vitamin C vì laøm taêng nguy cô keát tinh urate ôû oáng thaän, taêng nguy cô soûi thaän.

VIII. Nhöõng thöùc aên, ñoà uoáng coù lôïi cho ngöôøi bò beänh Gout 1.Thöùc aên coù lôïi Caùc thöïc phaåm giaøu chaát xô noùi chung nhö döa leo, cuû saén, caø chua…giuùp laøm chaäm quaù trình haáp thu ñaïm, laøm giaûm thoaùi hoaùi bieán ñaïm ñeå sinh naêng löôïng neân giaûm söï hình thaønh acid uric.

2. Ñoà uoáng coù lôïi Neân uoáng nhieàu nöôùc (toái thieåu 2,5 ñeán 3 lít nöôùc moãi ngaøy).

Neân uoáng nöôùc khoaùng khoâng ga coù ñoä kieàm cao giuùp taêng ñaøo thaûi acid uric vaø haïn cheá söï keát tinh urate taïi oáng thaän, laøm giaûm nguy cô soûi thaän.

Website tham khaûo http://www.yhoccotruyen.htmedsoft.com Http://www.thaythuoccuaban.com http://www.hatcat79.com

87

Cn.Cao Thò Hueâ Tröôøng y teá Quaûng Nam lòch söû Naêm möôi naêm xaây döïng tröôûng thaønh Coù coâng söùc bao lôùp ngöôøi ñoùng goùp Cho maùi tröôøng raïng rôõ chieán coâng.

Tröôøng y teá Quaûng Nam naêm möôi naêm Nöûa theá kyû thaêng traàm cuøng ñaát nöôùc Ñaõ nuoâi döôõng bao taâm hoàn thaùnh thieän Chaép caùnh tung bay cho nhöõng öôùc mô Ñaõ ñaøo taïo bao nguoàn caùn boä Cho y teá tænh nhaø vaø nhöõng mieàn xa.

Môøi baïn ñeán tröôøng y teá hoâm nay Cô sôû môùi khang trang, oâi! Ñeïp laém Thaêm khu giaûng ñöôøng, khu laâm saøng, KTX sinh vieân Ñeå thaáy ñöôïc söï vöôn leân maïnh meõ Laø tieàn ñeà cho tri thöùc bay leân.

Môøi baïn ñeán tröôøng y teá chuùng toâi Thaày daïy gioûi coù taâm vaø nhieät huyeát Sinh vieân ngoan, hoïc gioûi laïi chuyeân caàn Saùng laâm saøng thöïc haønh theâm kinh nghieäm Chieàu lyù thuyeát thaày truyeàn thuï kieán thöùc, nieàm tin Toái laïi tröïc ñeâm khoâng queân nhieäm vuï Ñôøi sinh vieân y cöïc khoå nhoïc nhaèn Nhöng yù nghóa, tình yeâu thöông luoân ñaày aép.

Cn. Leâ Thò Thanh Vaân

Laø ñieàu döôõng coù nghóa laø...

J Hoï seõ coù raát ít thôøi gian trong khi phaûi laøm quaù nhieàu vieäc vôùi ñaày raãy thaùch thöùc.

J Hoï seõ coù raát ít quyeàn löïc nhöng nhieàu traùch nhieäm J Hoï phaûi hoaø mình vaøo cuoäc soáng cuûa moïi ngöôøi vaø baïn seõ taïo neân söï khaùc bieät trong cuoäc soáng cuûa hoï J Seõ coù ngöôøi caàu phuùc cho hoï J Seõ coù ngöôøi nguyeàn ruûa hoï J Hoï seõ chöùng kieán söï khôûi ñaàu hay keát thuùc cuoäc ñôøi cuûa moät con ngöôøi J Hoï seõ chöùng kieán con ngöôøi ôû thôøi ñieåm ñeïp nhaát hoaëc xaáu nhaát.

J Hoï seõ laøm moïi ngöôøi kinh ngaïc veà tình yeâu, söï ñoäng vieân vaø cam chòu cuûa mình.

J Hoï coù theå ñaït ñöôïc chieán thaéng laãy löøng, nhöng coù theå gaëp thaát baïi thaûm haïi.

L Hoï seõ luoân luoân bò böïc doïc.

L Hoï seõ khoùc nhieàu J Hoï seõ cöôøi nhieàu J Hoï seõ thaáu hieåu veà con ngöôøi vaø tình ngöôøi.

(Söu taàm)

Hôõi caùn boä, sinh vieân tröôøng y teá hoâm nay Thaäp nieân môùi thaày, troø ta cuøng höùa Goùp söùc mình cho ngoâi tröôøng lòch söû Maõi ñi leân vöõng maïnh, kieân trung Ñeå maõi xöùng danh tröôøng y teá anh huøng.

88

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Bs. Hoà Thò Thanh

M

aõn kinh laø giai ñoaïn chuyeån tieáp laàn thöù hai trong ñôøi soáng tình duïc cuûa ngöôøi phuï nöõ, xaûy ra do buoàng tröùng ngöng hoaït ñoäng vaø ngöng tieát caùc noäi tieát toá nöõ daãn ñeán vieäc ngöng haønh kinh haøng thaùng vaø chaám döùt khaû naêng sinh saûn cuûa ngöôøi phuï nöõ.

Maõn kinh dieãn bieán töø töø theo tuoåi taùc vaø thöôøng xaûy ra hai giai ñoaïn:Giai ñoaïn tieàn maõn kinh (nhieàu naêm tröôùc khi heát kinh hoaøn toaøn) vaø maõn kinh (dao ñoäng töø 45-52 tuoåi), coù theå keùo daøi 2 ñeán 5 naêm tuøy ngöôøi, do hoaït ñoäng buoàng tröùng baét ñaàu suy giaûm vaø coù söï maát caân baèng caùc noäi tieát toá (Estrogen vaø Progesteron), daãn ñeán kinh nguyeät khoâng ñeàu, keùo daøi khoâng chæ laøm giaûm chaát löôïng soáng cuûa moät soá phuï nöõ maø coøn deã xaûy ra nhieàu beänh lyù noäi khoa nghieâm

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

troïng khaùc lieân quan ñeán cô ñòa ñaëc thuø ôû ñoä tuoåi naøy.

Maõn kinh laø moät hieän töôïng sinh lyù töï nhieân, thöôøng xaûy ra ôû phuï nöõ löùa tuoåi töø 45-52.

- Maõn kinh thaät söï: thöôøng ôû löùa tuoåi töø 50-55, do buoàng tröùng ngöng haún hoaït ñoäng vaø ngöng tieát noäi tieát toá nöõ, daãn ñeán kinh nguyeät maát haún.

- Maõn kinh sôùm: laø maõn kinh tröôùc 40 tuoåi. Khi ñoù, ngöôøi phuï nöõ khoâng coøn khaû naêng coù thai ñöôïc nöõa, do khoâng coøn coù nang noaõn chín hoaëc noaõn khoâng theå phoùng ñöôïc (khoâng ruïng tröùng ñöôïc). Maõn kinh sôùm xaûy ra ôû nhöõng phuï nöõ huùt thuoác laù, uoáng röôïu, chieáu tia xaï trò beänh, bò roái loaïn mieãn dòch, ñaõ ñöôïc phaãu thuaät caét töû cung nhöng coøn chöøa 2 buoàng tröùng...

- Maõn kinh muoän: laø maõn kinh sau 55 tuoåi Phuï nöõ böôùc vaøo giai ñoaïn

tieàn maõn kinh thöôøng ñaõ ñeán tuoåi nghæ coâng taùc, phaûi rôøi xa taäp theå.

Khi ñoù, con caùi cuûa hoï cuõng ñaõ ñeán tuoåi tröôûng thaønh, moät phaàn trong soá ñoù soáng xa gia ñình ñeå hoïc taäp hoaëc laøm vieäc.

Vì vaäy, trong suy nghó cuûa ngöôøi phuï nöõ thöôøng xuaát hieän caûm giaùc coâ ñoäc do theå löïc suùt giaûm, giaûm caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi.

Hoï ngoä nhaän laø mình ñaõ giaø, khoâng coøn coù ích gì cho xaõ hoäi vaø con caùi nöõa; thaáy cuoäc soáng teû nhaït, hoaøi nghi veà giaù trò toàn taïi cuûa mình, töø ñoù maø sinh ra traïng thaùi bi quan, tieâu cöïc, lo laéng, u uaát, deã kích ñoäng.

- Phuï nöõ trí thöùc laáy coâng vieäc laøm troïng. Tuy vaãn giöõ cöông vò coâng taùc nhöng vì khaû naêng ghi nhôù giaûm, tö duy khoâng taäp trung, aûnh höôûng ñeán hieäu suaát coâng vieäc neân hoï caûm thaáy lo laéng, hoaûng sôï, caêng thaúng.

- Moät soá ít phuï nöõ thôøi kyø tieàn maõn kinh coù nhöõng thay ñoåi veà tính caùch hoaëc haønh vi. Bình thöôøng voán raát hoøa nhaõ, khoan dung, ñoä löôïng, boãng trôû neân noùng tính, noåi caùu baát thöôøng, hoaëc suy nghó heïp hoøi, hay ña nghi, ñoá kî, laõnh caûm... Coù nhöõng ngöôøi laïi thích giaûi baøy taâm söï vôùi ngöôøi khaùc. Khi gaëp moät ngöôøi naøo ñoù, hoï ñem heát u uaát trong loøng ra ñeå noùi, ñoâi khi laøm cho ngöôøi nghe caûm thaáy phieàn naûn.

- Nhöõng bieán ñoåi taâm lyù theo höôùng tieâu cöïc naøy seõ taïo ra söï caûn trôû, öùc cheá chöùc naêng sinh lyù bình thöôøng cuûa caùc boä phaän khaùc, daãn ñeán tieâu hoùa khoâng toát, chaùn aên uoáng, huyeát aùp taêng, neáu laâu daøi coù theå gaây beänh.

- Vì vaäy, baûn thaân ngöôøi phuï nöõ vaø nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình caàn coù nhöõng hieåu bieát ñuùng ñaén veà giai ñoaïn naøy vaø coù

89

caùch thích nghi phuø hôïp ñeå giuùp ngöôøi phuï nöõ an taâm vöôït qua nhöõng khoù khaên vaø phoøng ngöøa toát nhöõng vaán ñeà söùc khoûe cuûa löùa tuoåi.

Bieán ñoåi sinh lyù ôû tuoåi tieàn maõn kinh laøm giaûm chaát löôïng soáng Phuï nöõ tuoåi trung nieân coù nhöõng thay ñoåi roõ veà caân baèng hormon, söï thieáu huït estrogen laø nguyeân nhaân chính daãn ñeán nhöõng haäu quaû töùc thì vaø laâu daøi.

- Roái loaïn chu kyø kinh: Khoaûng 90% phuï nöõ coù trieäu chöùng naøy.

- Côn boác noùng vaø roái loaïn veà giaác nguû: Coù ôû 85% phuï nöõ trong giai ñoaïn tieàn maõn kinh. Chính do côn boác noùng hay vaõ moà hoâi veà ñeâm neân bò maát nguû vaø hoâm sau rôi vaøo traïng thaùi boàn choàn, lo laéng do roái loaïn vaän maïch laøm noùng böøng ôû ngöïc, buïng, coå, ñoû maët. Coù theå keøm theo tieàn kinh nguyeät cuõng naëng hôn: Caûm giaùc naëng neà, ngöïc caêng ñau - Coù khi caûm thaáy laàn ñaàu tieân - raát deã caùu baún.

- Thay ñoåi tính tình, traàm caûm, khoù taäp trung suy nghó, do giaûm tieát moät chaát cuûa naõo goïi laø serotonin - chaát naøy caàn thieát ñeå ñieàu hoaø khí chaát cuûa con ngöôøi.

- Giaûm baøi tieát dòch aâm ñaïo, deã nhieãm khuaån ñöôøng tieát nieäu vaø khoâng kieåm soaùt ñöôïc tieåu tieän.

- Giaûm khaû naêng sinh saûn: Do phoùng noaõn khoâng coøn ñeàu ñaën nhöng vaãn coøn khaû naêng thuï thai. Neáu khoâng muoán bò coù thai ngoaøi yù nuoán thì neân duøng bieän phaùp traùnh thai cho tôùi khi khoâng coù kinh trong 12 thaùng - Giaûm khoái löôïng cô baép vaø phaùt trieån moâ môõ cho neân buïng vaø eo to ra.

- Quaù trình huyû xöông dieãn ra

90

nhanh hôn (bình thöôøng caân baèng vôùi quaù trình taïo xöông) neân taêng nguy cô loaõng xöông.

- Taêng cholesterol maùu: Do thieáu estrogen neân coù nhöõng thay ñoåi veà môõ trong maùu, daãn ñeán taêng nguy cô bò beänh tim.

- Taâm sinh lyù thay ñoåi ña daïng. Coù ngöôøi tính tình trôû neân traàm maëc, lo aâu, baên khoaên, chaùn naûn hay thaát voïng, thöôøng khoâng vöøa loøng vôùi moâi tröôøng xung quanh. Ngöôøi ta nhaän thaáy coù ñeán 46% phuï nöõ bò maát nguû, meät nhoïc trong thôøi kyø maõn kinh, vaän ñoäng chaäm chaïp, maát höùng thuù trong quan heä vôï choàng. Traïng thaùi deã kích ñoäng, caùu gaét, hay gaây goå.

- Caùc trieäu chöùng naøy keùo daøi ñoä vaøi naêm roài töï heát, do cô theå ñaõ quen daàn vôùi tình traïng thieáu huït Estrogen. Tuy nhieân, cuõng coù ngöôøi thaáy nhöõng trieäu chöùng naøy naëng hôn khi ñaõ chuyeån sang giai ñoaïn maõn kinh thaät söï.

Caùc bieän phaùp ngaên ngöøa côn boác hoûa - Uoáng moät coác nöôùc laïnh khi baét ñaàu côn boác hoûa. Traùnh duøng ñoà uoáng coù coàn hoaëc caø pheâ vì chuùng laøm taêng möùc ñoä khoù chòu cuûa côn boác hoûa.

- Giaûm löôïng röôïu vang ñoû (röôïu nho), soâ coâ la vaø phoâ mai vì nhöõng hoùa chaát trong ñoù coù theå aûnh höôûng tôùi thaân nhieät, laøm khôûi phaùt côn boác hoûa.

- Khoâng huùt thuoác vì noù laøm traàm troïng theâm côn boác hoûa.

- Maëc quaàn aùo roäng raõi, thoaùng maùt laøm töø vaûi sôïi töï nhieân. Neân maëc nhieàu lôùp ñeå coù theå thaùo bôùt khi côn boác hoûa xuaát hieän.

- Luùc ôû nhaø, haõy haï thaáp nhieät ñoä cuûa maùy ñieàu hoøa. Khi tôùi choã laøm, nhôù mang theo moät chieác quaït xaùch tay nhoû.

- Chæ ñaép chaên (meàn) nheï khi nguû.

Nhöõng roái loaïn gì coù theå gaëp sau khi maõn kinh thaät söï?

Thôøi kì sau maõn kinh, coù theå coù nhieàu thay ñoåi nhöng laïi dieãn tieán traàm laëng, keùo daøi nhieàu naêm tröôùc khi coù nhöõng roái loaïn roõ raøng: - Tính tình: hay buoàn vaån vô, traàm uaát, hoaëc deã noùng naûy, caùu gaét, hay queân...

- Nieâm maïc sinh duïc: daàn daàn teo moûng laøm aâm hoä, aâm ñaïo khoâ, ngöùa, raùt, giao hôïp ñau, deã bò xaây xöôùc vaø nhieãm truøng.

- Sa sinh duïc: do cô, daây chaèng vuøng chaäu bò nhaõo hôn - Tieát nieäu: tieåu nhieàu laàn, ñoâi khi khoâng töï chuû ñöôïc (tieåu soùn), tieåu buoát duø nöôùc tieåu vaãn trong, vaø khoâng coù daáu hieäu nhieãm truøng - Da, toùc: da keùm meàm maïi, khoâ nhaên, coù ñoám ñoài moài, toùc khoâ, ruïng, deã gaõy...

- Taêng troïng: deã maäp, môõ tích tuï nhieàu ôû vuøng buïng vaø ñuøi - Xöông: thieáu noäi tieát toá khieán xöông maát daàn Canxi vaø chaát khoaùng, daãn ñeán loaõng xöông, xöông gioøn, deã gaõy. Tuy nhieân, phuï nöõ maõn kinh ít coù caûm giaùc veà loaõng xöông cho ñeán khi bò gaõy xöông töï nhieân (khoâng coù va chaïm, chaán thöông).

Thöôøng gaëp nhaát laø gaõy ñaàu döôùi xöông caúng tay, coå xöông ñuøi.

Ngoaøi ra, coøn bò veïo coät soáng, ñau vuøng thaét löng, ñau thaàn kinh toïa..

- Tim maïch: xô cöùng thaønh maïch, chuû yeáu laø nguy cô beänh maïch vaønh hay nhoài maùu cô tim - Ung thö sinh duïc: thieáu noäi tieát toá buoàng tröùng laø yeáu toá khôi daäy moät vaøi ung thö saün coù nôi boä phaän sinh duïc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Neân laøm gì ñeå phoøng ngöøa caùc roái loaïn sau maõn kinh?

1. Neân coù cheá ñoä sinh hoaït, nghæ ngôi, thö giaõn thích hôïp ñeå giuùp tinh thaàn ñöôïc thö thaùi, bình oån.

2. Dinh döôõng: Coù cheá ñoä dinh döôõng toát ngay khi böôùc vaøo giai ñoaïn tieàn maõn kinh: Moät phuï nöõ bình thöôøng caàn 1000mg canxi moãi ngaøy thì phuï nöõ tuoåi maõn kinh coù nhu caàu leân ñeán 1200mg moãi ngaøy, aên uoáng ñaày ñuû, caân ñoái caùc chaát. Caàn aên nhieàu hoa quaû, rau xanh vaø nguõ coác nguyeân caùm ñaëc bieät laø caùc thöïc phaåm giaøu vitamin C vaø beta carotin vaø caùc saûn phaåm töø ñaäu naønh hoaëc coû linh laêng (vì coù chöùa noäi tieát toá Estrogen töï nhieân); caùc thöùc aên coù nhieàu Canxi (chaát voâi) nhö söõa khoâng beùo, thuûy haûi saûn (caù, toâm, cua...); vitamin D coù trong söõa, caù hoài, caù ngöø; axit beùo coù trong caùc loaïi quaû, haït vaø daàu caù raát toát cho nhöõng phuï nöõ coù laøn da trôû neân khoâ hoaëc coù daáu hieäu moûi caùc khôùp. Axit beùo, toát nhaát laø Omega-3 vaø Omega-6, coù trong haït vöøng, quaû oùc choù, ñaäu naønh, haït höôùng döông, caùc loaïi rau quaû hoï ñaäu, caùc loaïi caù, rong bieån. ..Axit beùo giuùp traùnh ñöôïc tình traïng khoâ aâm ñaïo vaø chöùng nhieãm truøng ñöôøng tieåu, laøm taêng theâm söï höng phaán veà maët tinh thaàn vaø naêng löôïng soáng cho cô theå.

Traùnh aên ñoà aên vaø ñoà uoáng coù ñöôøng, aên ñoà hun khoùi vaø nhieàu muoái nhö laïp xöôûng, caù hun khoùi, caùc muoái...Khoâng neân aên quaù treã, toát nhaát laø keát thuùc böõa aên tröôùc 19 giôø vì söï toång hôïp môõ dieãn ra vaøo ban ñeâm maïnh hôn ban ngaøy. Neáu thöôøng xuyeân aên toái quaù treã, hoaëc aên khuya seõ laøm cho buïng to ra.

3. Ñoái vôùi phuï nöõ ôû tuoåi maõn

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

kinh, caàn thöôøng xuyeân taäp theå duïc theå thao ñeå duy trì söï deûo dai cuûa heä xöông cô vaø giuùp maùu tuaàn hoaøn ñeàu khaép cô theå. Theå duïc vôùi caùc baøi taäp phuø hôïp seõ giuùp duy trì voùc daùng goïn gaøng, giuùp tinh thaàn minh maãn, laïc quan..Taêng cöôøng vaän ñoäng seõ giuùp haïn cheá söï taêng caân. Taäp theå duïc trôû thaønh yeáu toá quan troïng baäc nhaát ñoái vôùi phuï nöõ ôû ñoä tuoåi naøy vì hoï deã taêng caân do suy giaûm hormon estrogen.

4. Trong quan heä tình duïc, coù theå duøng caùc chaát boâi trôn ñeå laøm caûm giaùc ñau vì söï khoâ teo cuûa aâm ñaïo, hoùc moân sinh duïc nöõ suy giaûm coù theå laøm giaûm ham muoán.

5. Khaùm phuï khoa ñònh kì moãi 6 thaùng moät laàn ñeå phaùt hieän vaø xöû trí sôùm caùc beänh phuï khoa, trong ñoù coù ung thö.

6. Söû duïng thuoác: - Duøng boå sung thuoác coù Canxi vaø Vitamin D ñeå haïn cheá roái loaïn loaõng xöông.

- Caàn duøng Vitamin E moãi ngaøy. Coù theå duøng caùc thuoác noäi tieát toá thay theá theo höôùng daãn cuûa baùc só chuyeân khoa Phuï saûn ñeå haïn cheá nhöõng roái loaïn cuûa thôøi kyø tröôùc, trong vaø sau maõn kinh.

Toùm laïi, thôøi kyø tieàn maõn kinh laø giai ñoaïn sinh lyù xaûy ra ôû taát caû nhöõng phuï nöõ bình thöôøng. Tuy nhieân, raát nhieàu ngöôøi trong giai ñoaïn naøy tuy khoâng bò söùc eùp coâng vieäc, gaùnh naëng gia ñình, nhöng moät soá ñaëc tröng laõo hoùa baét ñaàu xuaát hieän do söï thay ñoåi sinh lyù vaø do caùc boä phaän trong cô theå chuyeån bieán theo xu höôùng suy giaûm. Vì vaäy, chò em phuï nöõ ôû vaøo thôøi kyø naøy neân vaän duïng nhöõng tri thöùc khoa hoïc hieän ñaïi, töï giaùc duy trì söùc khoûe baûn thaân, giöõ ñöôïc thaùi ñoä laïc quan ñeå giuùp cho tinh thaàn toát, tö duy nheï

nhaøng, trí naêng toát, laøm chaäm söï suy thoaùi, laõo hoùa coâng naêng sinh lyù cuûa caùc cô quan, keùo daøi tuoåi thoï. Ñeå laøm chaäm quaù trình laõo hoùa, neân döïa vaøo caùc phöông phaùp nhö sau: Giöõ cho traïng thaùi taâm lyù toát; duy trì cuoäc soáng gia ñình haøi hoøa; xaây döïng cheá ñoä sinh hoaït neà neáp; duy trì thoùi quen veä sinh saïch seõ; Chuù yù phoái hôïp aên uoáng hôïp lyù; reøn luyeän thaân theå vöøa söùc; chuù yù baûo veä veû ñeïp cuûa da; kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø; duøng caùc loaïi thuoác trò beänh thích hôïp. Ñeå baûo veä söùc khoûe cho phuï nöõ, moät ñieàu khoâng keùm phaàn quan troïng laø caàn taïo cho hoï moät moâi tröôøng soáng vui veû quanh mình, moät khoâng khí ñaàm aám thoaûi maùi ñeå baûo döôõng thaàn kinh trung öông - moät yeáu toá quan troïng trong vieäc giöõ gìn söùc khoûe cho nhöõng ngöôøi tuoåi saép veà chieàu. Chò em caàn ñöôïc trang bò nhöõng hieåu bieát caàn thieát veà tuoåi maõn kinh, neân vaän duïng nhöõng tri thöùc khoa hoïc hieän ñaïi, töï giaùc duy trì söùc khoûe baûn thaân, chuû ñoäng kieàm cheá nhöõng bieåu hieän thaát thöôøng, giöõ ñöôïc thaùi ñoä laïc quan ñeå giuùp cho tinh thaàn toát, tö duy nheï nhaøng, trí naêng toát, laøm chaäm söï suy thoaùi, laõo hoùa coâng naêng sinh lyù cuûa caùc cô quan, keùo daøi tuoåi thoï. Veà phía gia ñình vaø coäng ñoàng cuõng phaûi coù traùnh nhieäm taïo cho hoï coù moät cuoäc soáng vôùi moâi tröôøng vui veû laønh maïnh, thaân aùi, traùnh nhöõng noãi buoàn tuûi, lo aâu, caûm giaùc maát maùt. Taïo moät khoâng khí laøm vieäc phuø hôïp laø nhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc baûo veä söùc khoûe vaø ñaûm baûo moät cuoäc soáng veà tinh thaàn, tình caûm thoaûi maùi cho nhöõng ngöôøi trong ñoä tuoåi xeá chieàu ñeå hoï coù theå tieáp tuïc ñoùng goùp phaàn coù ích cho xaõ hoäi.

91

Cn. Phaïm Thò AÂu Nhö chuùng ta ñaõ bieát, tieáng Anh laø ngoân ngöõ At School (Trong tröôøng hoïc) phoå bieán nhaát hieän nay. Khi ñoïc saùch, taïp chí ... British English American English Friend ñoâi khi taùc giaû duøng tieáng Anh cuûa ngöôøi Anh Friend / Mate Rubber Eraser (British English), ñoâi khi hoï duøng tieáng Anh cuûa Maths Math Private School ngöôøi Myõ (American English). Nhaèm giuùp baïn ñoïc Public School State School Public School boå sung kieán thöùc phaân bieät giöõa British English Holiday Vacation Sack lunch/bag lunch vaø American English toâi xin giôùi thieäu moät soá töø Packed lunch Staff Room Teachers Lounge thoâng duïng maø chuùng ta hay gaëp khi söû duïng Plimsolls Gym Shoes Play Time / Break Time Recess ngoân ngöõ naøy.

Spellings (chính taû) British English colour humour favourite theatre kilometre mum cosy realise dialogue traveller cheque jewellery tyre

American English color humor favorite theater kilometer mom cozy realize dialog traveler check jewelry tire

Nghóa tieáng Vieät

maøu saéc Söï haøi höôùc Öa thích Nhaø haùt Kiloâmet Meï AÁm cuùng Nhaän thöùc roõ Cuoäc ñoái thoaïi Ngöôøi du lòch Seùc Ñoà nöõ trang Loáp, voû (xe)

Theo caùch vieát Anh - Myõ (American English), chuùng ta hay baét gaëp nhöõng töø bò boû bôùt moät chöõ (letter) hoaëc thay ñoåi moät vaøi chöõ so vôùi tieáng Anh - Anh (British English), nhöng khi ñöôïc dòch sang tieáng Vieät nghóa cuûa chuùng vaãn khoâng thay ñoåi.

Beân caïnh söï khaùc nhau veà chính taû (spelling), Caùch duøng töø ñoâi khi cuõng khaùc nhau. Ví duï: Public School trong trong tieáng Anh - Anh coù nghóa laø Tröôøng daân laäp nhöng trong tieáng Anh Myõ coù nghóa laø Tröôøng coâng laäp. Döôùi ñaây, xin ñöôïc giôùi thieäu caùch duøng töø trong moät soá chuû ñeà coù söï khaùc bieät giöõa hai ngoân ngöõ tuy hai maø moät naøy.

Open Day Drawing pins Headmaster/mistress Headteacher Caretaker/porter

Open House pushpins or thumbtacks Principal

Nghóa tieáng Vieät baïn beø Caùi taåy Moân toaùn Tröôøng daân laäp Tröôøng coâng laäp Ngaøy nghæ, ngaøy leã böõa aên tröa Phoøng giaùo vieân Giaøy theå duïc Giôø ra chôi Ngaøy mở cửa Ñinh reäp, ñinh aán Hieäu tröôûng

Janitor

Ngöôøi gaùc coång

Sport (Theå thao) British English Football Rounders Bat (table tennis)

American English Soccer Baseball Paddle (ping pong)

Nghóa tieáng Vieät Moân boùng ñaù Boùng chaøy Vôït (boùng baøn)

Clothes (AÙo quaàn) British English Trousers Pants / Underwear / Knickers briefs/underpants Pinafore Dress Vest Waistcoat

American English Pants Underwear / panties shorts/jockey shorts Jumper Undershirt Vest

Wellington Boots / Wellies

Galoshes

Mac (slang for Macintosh) Trainers Braces Suspenders Nappy Pinny / Apron Polo Neck Dressing Gown Swimming costume / Cozzy bootlace/shoelace bowler/hard hat

Rain Coat Sneakers Suspenders Holds up stockings Diaper Apron Turtle Neck Bath Robe Bathing Suit shoestring derby

Nghóa tieáng Vieät Quaàn Quaàn aùo loùt Quaàn ñuøi AÙo maëc ngoaøi chui ñaàu AÙo loùt AÙo ghi leâ Giaøy uûng bằng cao su khoâng thaám nöôùc AÙo möa Giaøy theå thao Daây ñeo quaàn Daây nòt moùc bít taát Quaàn taõ loùt Caùi taïp deà Coå cao, coå loï (aùo len) AÙo choaøng maëc sau khi taém Quaàn aùo taém Daây giaøy Muõ quaû döa

Treân ñaây laø moät soá töø thöôøng gaëp trong caùc lónh vöïc theå thao, tröôøng hoïc, quaàn aùo. Phaàn tieáp theo xin ñöôïc giôùi thieäu ñeán baïn ñoïc ôû caùc soá tieáp theo cuûa taäp san.

92

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

S v. Löông Vaên Nhô Baøi thô naøy toâi vieát Veà ngoâi tröôøng cuûa toâi Moät ngoâi tröôøng lòch söû Qua bao naêm thaêng traàm Tröôøng Y teá Quaûng Nam Naêm möôi naêm thaønh laäp Bao theá heä ñaõ qua Bao lôùp ngöôøi laïi ñeán Trong nhöõng naêm vöøa qua Nhaø tröôøng luoân phaán ñaáu Trong coâng taùc giaùo duïc Vôùi coâng taùc coäng ñoàng Ban giaùm hieäu nhaø tröôøng Luoân quan taâm ñaëc bieät Ñeán tình hình hoïc taäp Cuûa hoïc sinh sinh vieân Caùc phoøng khoa boä moân Ñaõ luoân luoân noã löïc Ñeå coâng taùc gioùa duïc Khoâng ngöøng ñöôïc naâng cao Phoøng coâng taùc sinh vieân Laø haäu phöông vöõng chaéc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Luoân quan taâm saâu saéc Ñeán tình hình sinh vieân Moãi thaày coâ cuûa tröôøng Laø moät taám göông saùng Veà taám göông töï hoïc Vaø ñaïo ñöùc chuyeân caàn Nhieàu thaày toùc ñaõ baïc Vì traûi nhieàu gioù söông Nhöng ñoái vôùi sinh vieân Luoân taän tình chæ baûo Sinh vieân voâ cuøng hieàn Vaø coøn ngoan nöõa chöù Raát chaêm hoïc chaêm laøm Tinh thaàn luoân nhaát trí AÊn ôû thì saïch seõ Taùc phong luoân goïn gaøng Ñaïo ñöùc luoân naâng leân Xöùng sinh vieân y teá Mieät maøi beân saùch vôû Saùng lyù thuyeát treân tröôøng Chieàu laïi ñi thöïc haønh Toái tröïc treân beänh vieän

Tuy vaát vaû laø theá Nhöng sinh vieân y teá Vaãn luoân luoân töôi cöôøi Thoâng minh vaø saùng taïo Trong nhöõng naêm vöøa qua Tröôøng y teá chuùng ta Ñaõ ñaøo taïo khoâng ít Nhaân vieân cho ngaønh y Töø thieáu thoán nhieàu thöù Nhaø tröôøng ñaõ quyeát taâm Ñeå cô sôû haï taàng Khoâng ngöøng theâm hieän ñaïi Laø sinh vieân y teá Em töï haøo laøm sao Khoaùc chieác aùo blouse Laøm vieäc cho xaõ hoäi Em thaàm öôùc mô sao Ngoâi tröôøng ta seõ maõi Laø moät göông anh huøng Trong ngaønh y - giaùo duïc

93

Nhaân dòp Tröôøng coù toå chöùc Hoäi thaûo veà Ñeà cöông Nghieân cöùu khoa hoïc, coù moät ñeà taøi nghieân cöùu y hoïc lieân quan ñeán thuaät ngöõ khoa hoïc “tieàn cöùu”, “hoài cöùu” ñaõø ñeå laïi nhieàu tranh luaän. Vaäy, ñeå phaân bieät vaø söû duïng chính xaùc caùc thuaät ngöõ khoa hoïc treân, xin giôùi thieäu trích löôïc baøi vieát “Veà moät söï hieåu laàm thuaät ngöõ Prospective” cuûa Giaùo sö Nguyeãn Vaên Tuaán veà vieäc giaûi thích caùc loaïi hình nghieân cöùu y hoïc vaø caùch söû duïng caùc thuaät ngöõ lieân quan.

Phaân bieät nghieân cöùu: toång quan Nghieân cöùu y hoïc raát ña daïng veà hình thöùc, ñoái töôïng, phöông phaùp vaø phöông aùn (caùch thieát keá nghieân cöùu). Ngöôøi ta phaûi duøng nhieàu thuaät ngöõ khoa hoïc ñeå phaân bieät caùc nghieân cöùu naøy, vaø qua ñoù maø ngöôøi ñoïc coù theå thaåm ñònh giaù trò khoa hoïc cuûa chuùng. Coù theå phaân bieät caùc hình daïng nghieân cöùu naøy döïa vaøo hai tieâu chí: thôøi gian vaø ñaëc tính.

Veà thôøi gian, coù theå phaân bieät caùc nghieân cöùu theo 3 phöông aùn nhö sau: Cross-sectional study laø nhöõng nghieân cöùu thu thaäp döõ lieäu taïi moät thôøi ñieåm. Toâi taïm dòch laø "nghieân cöùu tieâu bieåu moät thôøi ñieåm" (thay vì caùch dòch "nghieân cöùu caét ngang" nhö ñoàng nghieäp trong nöôùc hay söû duïng); Prospective study laø nhöõng nghieân cöùu coù ñònh höôùng theo doõi tình traïng söùc khoûe cuûa ñoái töôïng trong moät thôøi gian. Noùi caùch khaùc, döõ lieäu cho töøng ñoái töôïng ñöôïc thu thaäp nhieàu laàn (hieän taïi vaø töông lai). Vì thôøi gian tính, nhöõng nghieân cöùu naøy coù khi coøn ñöôïc goïi laø longitudinal study, vaø vì theá toâi taïm dòch laø "nghieân cöùu theo thôøi gian" (thay vì cuïm töø "tieàn cöùu" nhö ñoàng nghieäp trong nöôùc hieän söû duïng); Case-control study (taïm dòch "nghieân cöùu ñoái chöùng”) laø nhöõng nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh hieän taïi, maø trong ñoù nhaø nghieân cöùu ñaõ coù thoâng tin veà beänh traïng cuûa ñoái töôïng, nhöng muoán tìm hieåu caùc yeáu toá nguy cô trong quaù khöù (past) cuûa ñoái

94

töôïng. Vì ñònh höôùng tìm veà quaù khöù neân nhöõng nghieân cöùu naøy coøn ñöôïc goïi laø retrospective study (maø coù ngöôøi dòch laø "hoài cöùu").

Neáu phaân bieät theo ñaëc tính töï nhieân, coù theå chia thaønh hai nhoùm: Nghieân cöùu can thieäp (interventional hay experimental study) laø nhöõng nghieân cöùu maø ñoái töôïng ñöôïc can thieäp. Cuïm töø “can thieäp” ôû ñaây phaûi ñöôïc hieåu laø sau khi ñaõ tuyeån ñöôïc ñoái töôïng vaøo nghieân cöùu, hoï seõ ñöôïc ñieàu trò hay can thieäp trong töông lai. Can thieäp ôû ñaây khoâng coù nghóa laø khi beänh nhaân ñaõ ñöôïc ñieàu trò trong quaù khöù vaø nhaø nghieân cöùu thu thaäp döõ lieäu taïi moät thôøi ñieåm hieän taïi. Caùc nghieân cöùu laâm saøng ñoái chöùng ngaãu nhieân (randomized controlled clinical trial hay RCT) ñöôïc xeáp vaøo nhoùm nghieân cöùu can thieäp. Vì phaûi theo doõi ñoái töôïng theo thôøi gian, neân caùc nghieân cöùu RCT cuõng chính laø caùc nghieân cöùu prospective (theo thôøi gian).

Nghieân cöùu quan saùt (observational study).

Ngöôïc laïi, taát caû caùc nghieân cöùu khoâng can thieäp ñeàu ñöôïc xeáp chung trong nhoùm nghieân cöùu quan saùt. Caùc nghieân cöùu quan saùt coù theå laø prospective vaø retrospective (xem bieåu ñoà trang sau).

Phöông aùn cho töøng loaïi nghieân cöùu Nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm hay crosssectional study (ñöôïc dòch theo nghóa ñen laø "nghieân cöùu caét ngang"). Ñaây laø moät thieát keá maø caùc nhaø nghieân cöùu choïn moät quaàn theå moät caùch

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

PAST

FUTURE

PRESENT Cross-sectional study Nghieân cöùu ôû moät thôøi ñieåm Case-control study Nghieân cöùu ñoái chöùng Prospective study Nghieân cöùu theo thôøi gian Phaân bieät loaïi hình nghieân cöùu theo thôøi gian

Experimental Can thieäp

Prospective Theo thôøi gian

Observational Can thieäp

Prospective Theo thôøi gian

Retrospective Ngöôïc thôøi gian

Phaân bieät loaïi hình nghieân cöùu theo ñaëc tính

ngaãu nhieân nhöng tieâu bieåu cho moät coäng ñoàng, taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù. Noùi caùch khaùc, nhaø nghieân cöùu thu thaäp döõ lieäu chæ moät laàn duy nhaát cuûa caùc ñoái töôïng ngay taïi thôøi ñieåm ñoù (hieän taïi).

Muïc ñích chính cuûa caùc nghieân cöùu naøy laø tìm hieåu tæ leä hieän haønh (prevalence) cuûa moät beänh naøo ñoù, hay tìm hieåu moái töông quan giöõa moät yeáu toá nguy cô vaø moät beänh. Chaúng haïn nhö neáu chuùng ta muoán tìm hieåu coù bao nhieâu ngöôøi trong ñoä tuoåi 50 trôû leân bò gaõy xöông ôû daân soá soáng trong noâng thoân vaø thaønh phoá, chuùng ta coù theå tieán haønh nhö sau: Böôùc thöù nhaát: choïn moät thaønh phoá vaø moät vuøng noâng thoân (vôùi caùc tieâu chuaån phuø hôïp cho ñònh nghóa theá naøo laø thaønh phoá vaø theá naøo laø noâng thoân), tìm hieåu xem coù bao nhieâu quaän vaø huyeän;

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Böôùc thöù hai: laäp danh saùch ñoái töôïng nghieân cöùu, goàm nhöõng ñaøn oâng vaø phuï nöõ treân 50 tuoåi; Böôùc thöù ba: söû duïng maùy tính soaïn moät chöông trình choïn (chaúng haïn nhö) 5% toång soá ñoái töôïng ñoù moät caùch ngaãu nhieân; Böôùc thöù tö: thu thaäp döõ kieän caùc ñoái töôïng ñöôïc choïn taïi moät thôøi ñieåm. Vì nhaø nghieân cöùu khoâng theå coù thì giôø ñeå thu thaäp döõ lieäu cuûa taát caû ñoái töôïng taïi moät thôøi ñieåm coá ñònh, neân caùc ñoái töôïng ñöôïc thu thaäp vaøo caùc thôøi ñieåm khaùc nhau.

Nhöng döõ lieäu chæ ñöôïc thu thaäp moät laàn duy nhaát.

Böôùc thöù naêm: xaùc ñònh xem coù bao nhieâu ngöôøi bò gaõy xöông trong ñôøi (baát keå gaõy xöông ôû ñoä tuoåi naøo), vaø phaân tích moái lieân heä giöõa caùc yeáu toá laâm saøng vaø nguy cô gaõy xöông.

95

Nghieân cöùu ñoái chöùng hay case-control study. Trong caùc nghieân cöùu naøy, muïc ñích chính laø tìm hieåu moái lieân heä giöõa moät (hay nhieàu) yeáu toá nguy cô (risk factors) vaø moät beänh raát cuï theå. Ñeå tieán haønh nghieân cöùu naøy, nhaø nghieân cuùu baét ñaàu baèng moät nhoùm beänh nhaân vaø moät nhoùm ñoái töôïng khoâng beänh (ñoái chöùng), vaø "ñi ngöôïc thôøi gian” tìm hieåu nhöõng yeáu toá nguy cô maø caû hai nhoùm phôi nhieãm trong quaù khöù. Coù theå minh hoïa coâng trình nghieân cöùu tìm hieåu moái lieân heä giöõa vieäc söû duïng lieäu phaùp thay theá hormone (hormone replacement therapy hay HRT) vaø gaõy xöông (fracture) nhö sau: Böôùc thöù nhaát: choïn moät nhoùm beänh nhaân ñaõ bò gaõy xöông (coøn goïi laø cases) maø nhaø nghieân cöùu muoán tìm hieåu; Böôùc thöù hai: choïn nhoùm ñoái chöùng (goïi laø controls) khoâng bò gaõy xöông, nhöng moãi ngöôøi trong nhoùm naøy phaûi coù cuøng ñoä tuoåi, cuøng giôùi tính, vaø caùc yeáu toá laâm saøng khaùc vôùi nhoùm ñoái töôïng; Böôùc thöù ba: xem xeùt trong moãi nhoùm beänh nhaân vaø nhoùm ñoái chöùng coù bao nhieâu ngöôøi söû duïng HRT vaø bao nhieâu ngöôøi khoâng söû duïng HRT; Böôùc thöù tö: phaân tích moái lieân heä giöõa yeáu toá nguy cô (trong tröôøng hôïp naøy laø söû duïng HRT) vaø nguy cô gaõy xöông.

Nghieân cöùu theo thôøi gian (longitudinal study hay prospective study). Ngöôïc laïi vôùi nghieân cöùu ñoái chöùng (tröôøng hôïp nhaø nghieân cöùu bieát ai maéc beänh vaø ai khoâng maéc beänh), vôùi caùc nghieân cöùu theo thôøi gian nhaø nghieân cöùu baét ñaàu baèng moät nhoùm khoâng maéc beänh, vaø theo doõi moät thôøi gian sau ñeå quan saùt ai maéc beänh hay khoâng maéc beänh trong thôøi gian ñoù. Ngöôïc laïi vôùi nghieân cöùu ñoái chöùng (tröôøng hôïp nhaø nghieân cöùu ñi ngöôïc veà quaù khöù ñeå tìm hieåu ai bò phôi nhieãm yeáu toá nguy cô), vôùi caùc nghieân cöùu theo thôøi gian, nhaø nghieân cöùu bieát ngay töø luùc ban ñaàu ai bò phôi nhieãm hay khoâng phôi nhieãm yeáu toá nguy cô.

Muïc ñích cuûa caùc nghieân cöùu theo thôøi gian thöôøng laø öôùc tính tæ leä phaùt sinh (incidence) beänh trong moät thôøi gian (ñieàu naøy khaùc vôùi muïc ñích cuûa nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm laø öôùc tính tæ leä hieän haønh töùc prevalence cuûa beänh). Ngoaøi ra,

96

caùc nghieân cöùu theo thôøi gian coøn cho pheùp nhaø nghieân cöùu tìm hieåu moái lieân heä giöõa moät hay nhieàu yeáu toá nguy cô vaø nguy cô phaùt sinh beänh taät.

Khaùc vôùi nghieân cöùu cross-section chæ ghi nhaän söï kieän taïi moät thôøi ñieåm, caùc nghieân cöùu longitudinal phaûi theo doõi ñoái töôïng trong moät thôøi gian coù theå laø nhieàu naêm thaùng. Do ñoù, caùc nghieân cöùu theo thôøi gian thöôøng toán keùm hôn vaø coâng phu hôn caùc nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm.

Chaúng haïn nhö nhaø nghieân cöùu muoán tìm hieåu moái lieân heä giöõa tæ troïng cô theå (body mass index BMI) vaø nguy cô töû viong, nhaø nghieân cöùu coù theå tieán haønh nghieân cöùu theo qui trình sau ñaây: Böôùc thöù nhaát: choïn moät quaàn theå tieâu bieåu goàm n ngöôøi moät caùch ngaãu nhieân taïi moät ñòa phöông (hay nhieàu ñòa phöông); Böôùc thöù hai: thu thaäp döõ lieäu veà chieàu cao vaø caân naëng (ñeå tính BMI) vaø caùc yeáu toá nguy cô khaùc ngay töø thôøi ñieåm t0 khi caùc ñoái töôïng tham gia vaøo coâng trình nghieân cöùu; Böôùc thöù ba: theo doõi quaàn theå trong moät thôøi gian T vaø trong thôøi gian naøy, nhaø nghieân cöùu ghi nhaän bao nhieâu ngöôøi töû vong hay soáng soùt trong nhoùm n ñoái töôïng; Böôùc thöù tö: phaân tích moái lieân heä giöõa BMI taïi thôøi ñieåm t0 vaø tæ leä töû vong trong thôøi gian T. Nghieân cöùu laâm saøng ñoái chöùng ngaãu nhieân (randomized controlled clinical trial - RCT).

Caùc nghieân cöùu vöøa neâu treân (nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm, nghieân cöùu theo thôøi gian, vaø nghieân cöùu ñoái chöùng) laø nhöõng nghieân cöùu quan saùt (observational study), vì nhaø nghieân cöùu khoâng can thieäp vaøo ñoái töôïng. Ngöôïc laïi vôùi caùc nghieân cöùu quan saùt, thöû nghieäm RCT laø nhöõng nghieân cöùu nhaèm thöû nghieäm möùc ñoä aûnh höôûng, möùc ñoä hieäu nghieäm cuûa moät söï can thieäp (intervention).

Coù khaù nhieàu caùch thieát keá nghieân cöùu RCT, nhöng toâi chæ noùi ñeán moät daïng nghieân cöùu thoâng thöôøng nhaát: ñoù laø nghieân cöùu goàm hai nhoùm beänh nhaân (coøn goïi laø parallel design). Ñeå minh hoïa cho khaùi nieäm RCT, toâi seõ laáy ví duï cuûa coâng trình nghieân cöùu Women's Health Initiatives laøm ví duï. Trong coâng trình nghieân cöùu naøy, caùc nhaø nghieân cöùu muoán thöû nghieäm xem möùc ñoä hieäu nghieäm cuûa calcium vaø vitamin D trong vieäc

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

phoøng choáng gaõy xöông ôû caùc phuï nöõ sau thôøi maõn kinh nhö theá naøo. Hoï tieán haønh nhöõng böôùc sau ñaây: Böôùc thöù nhaát: choïn moät quaàn theå goàm 36.282 phuï nöõ sau thôøi maõn kinh (tuoåi töø 50 ñeán 79), thu thaäp taát caû caùc döõ lieäu laâm saøng lieân quan; Böôùc thöù hai: duøng maùy tính ñeå phaân chia quaàn theå ñoù thaønh hai nhoùm moät caùch ngaãu nhieân: nhoùm 1 goàm coù 18.176 phuï nöõ ñöôïc ñieàu trò baèng calcium vaø vitamin D haøng ngaøy (nhoùm can thieäp); nhoùm 2 goàm 18.106 phuï nöõ cuøng ñoä tuoåi nhöng khoâng ñöôïc boå sung calcium hay vitamin D (coøn goïi laø nhoùm ñoái chöùng hay placebo); Böôùc thöù ba: theo doõi hai nhoùm can thieäp vaø ñoái chöng trong thôøi gian 10 naêm (tính trung bình laø 7 naêm, vì moät soá qua ñôøi, moät soá maát lieân laïc, vaø moät soá khoâng muoán tieáp tuïc tham gia coâng trình nghieân cöùu). Trong thôøi gian naøy, caùc nhaø nghieân cöùu tieáp tuïc thu thaäp döõ lieäu laâm saøng vaø ño löông sinh hoùa ñeå theo doõi tình traïng cuûa beänh nhaân, cuõng nhö ghi nhaän soá phuï nöõ bò gaõy xöông; Böôùc thöù tö: sau khi heát thôøi haïn theo doõi, caùc nhaø nghieân cöùu leân keá hoaïch phaân tích döõ lieäu xem xeùt hieäu quaû cuûa vitamin D vaø calcium ñeán vieäc giaûm nguy cô gaõy xöông.

Nhö trình baøy treân, nghieân cöùu laâm saøng ñoái chöùng ngaãu nhieân chính laø moät nghieân cöùu theo thôøi gian, töùc laø cuõng theo doõi ñoái töôïng trong moät thôøi gian ñeå ghi nhaän bieán coá maø nhaø nghieân cöùu quan taâm (nhö gaõy xöông hay töû vong chaúng haïn).

Nhöõng hieåu laàm Sau khi ñieåm qua caùc theå loaïi nghieân cöùu treân, chuùng ta thöû ñoïc qua boán tröôøng hôïp trong Taäp san Y hoïc TPHCM nhö sau (chæ laø nhöõng tröôøng hôïp ñöôïc choïn ngaãu nhieân trong moät soá baùo): Tröôøng hôïp 1. Taùc giaû ñieàu trò baèng phaãu thuaät noäi soi cho 172 beänh nhaân vôùi soûi ñöôøng maät trong thôøi gian töø thaùng 1/2001 ñeán thaùng 5/2005. Soá lieäu töø caùc beänh nhaân ñöôïc thu thaäp taïi moät thôøi ñieåm. Nghieân cöùu khoâng coù nhoùm ñoái chöùng (control). Trong phaàn toùm löôïc, taùc giaû moâ taû nhö sau: “Ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu: Nghieân cöùu tieàn cöùu nhöõng beänh nhaân môû oáng maät chuû ñieàu trò soûi ñöôøng maät chính qua phaãu thuaät...” vaø phaàn tieáng Anh: "Patients and

SINH HOAÏT KHOA HOÏC

Methods: A prospective study included 172 patients undergone laparoscopic CBD exploration for CBD stones treatment was conducted ...”

Nhaän xeùt: Ñaây khoâng phaûi laø moät nghieân cöùu theo thôøi gian (prospective study) nhö taùc giaû phaùt bieåu, bôûi vì döõ lieäu cuûa beänh nhaân chæ ñöôïc thu thaäp moät laàn. Maëc duø nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh trong thôøi gian thaùng 1/2001 ñeán thaùng 5/2005, nhöng ñaây khoâng phaûi laø thôøi gian theo doõi, maø laø thôøi gian tuyeån moä beänh nhaân cho coâng trình nghieân cöùu. Vì theá, thuaät ngöõ chính xaùc nhaát ñeå moâ taû nghieân cöùu naøy laø "cross-sectional stuy" hay nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm.

Tröôøng hôïp 2. Trong moät nghieân cöùu veà tæ leä löu haønh hoäi chöùng chuyeån hoùa ôû beänh nhaân ñoäng maïch vaønh, caùc taùc giaû thu thaäp döõ lieäu ôû 115 beänh nhaân ñoäng maïch vaønh, vaø döïa vaøo caùc tieâu chuaån quoác teá ñeå öôùc tính tæ leä beänh nhaân maéc chöùng chuyeån hoùa (metabolic syndrome). Nghieân cöùu naøy khoâng coù moät nhoùm ñoái chöùng vaø caùc taùc giaû chæ thu thaäp döõ lieäu taïi moät thôøi ñieåm (nhöng khoâng roõ vaøo naêm naøo). Trong phaàn Toùm taét caùc taùc giaû moâ taû nghieân cöùu cuûa hoï nhö sau: "Phöông phaùp nghieân cöùu: Moâ taû, tieàn cöùu", vaø theâm phaàn tieáng Anh: "Methods: A prospective, descriptive study was conducted in 205 patients coronary artery stenosis ..."

Nhaän xeùt: Ngöôøi vieát baøi naøy khoâng hieåu (vaø cuõng khoâng ñoàng yù vôùi cuïm töø “tieàn cöùu”, vì ñaõ noùi "tieàn" töùc laø noùi ñeán quaù khöù - nhö “tieàn söû” chaúng haïn, trong khi ñaây khoâng phaûi laø nghieân cöùu veà quaù khöù). Ñieàu chaéc chaén laø ñaây khoâng phaûi laø moät nghieân cöùu "prospective" nhö taùc giaû vieát, bôûi vì taùc giaû khoâng theo doõi beänh nhaân trong moät thôøi gian.

Thuaät ngöõ thích hôïp nhaát nhaát ñeå moâ taû nghieân cöùu naøy laø "cross-sectional study" hay nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm.

Tröôøng hôïp 3. Moät nghieân cöùu khaùc ñaêng trong cuøng soá taïp chí ño maät ñoä chaát khoaùng trong xöông (bone mineral density) ôû 72 beänh nhaân duøng thuoác corticosteroid treân 3 thaùng, ñeå tìm hieåu tæ leä loaõng xöông laø bao nhieâu. Nghieân cöùu ñöôïc moâ taû baèng tieáng Vieät laø "Phöông phaùp: Thieát keá nghieân cöùu caét ngang moâ taû", nhöng trong phaàn tieáng Anh thì phaùt bieåu laø "Method: A prospective,

97

cross-sectional study was conducted 72 patients or longer corticosteroid ..."

Nhaän xeùt: ÔÛ ñaây, taùc giaû toû ra maâu thuaãn khi vieát laø moät nghieân cöùu daïng "prospective, crosssectional study", vì nhö trình baøy trong phaàn treân, moät nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm (cross-sectional study) thì khoâng theå naøo laø moät nghieân cöùu theo thôøi gian (prospective study). (Tuy nhieân, trong moät nghieân cöùu prospective vaø neáu taùc giaû phaân tích soá lieäu taïi thôøi ñieåm luùc ban ñaàu baseline thì phaân tích ñoù goïi laø "cross-sectional analysis"). Moät laàn nöõa, thuaät ngöõ thích hôïp nhaát nhaát ñeå moâ taû nghieân cöùu naøy laø "cross-sectional stuy" hay nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm.

Tröôøng hôïp 4. Caùc taùc giaû ñieàu trò baèng giaûi phaãu treân 46 beänh nhaân ung thö taâm vò trong thôøi gian töø thaùng 1/1999 ñeán thaùng 12/2005, vaø xem xeùt caùc chæ tieâu an toaøn sau khi giaûi phaãu. Nghieân cöùu khoâng coù nhoùm so saùnh hay ñoái chöùng, vaø soá lieäu chæ ñöôïc thu thaäp taïi moät thôøi ñieåm. Trong phaàn moâ taû baèng tieáng Vieät caùc taùc giaû cho bieát “Phöông phaùp nghieân cöùu: tieàn cöùu can thieäp, thoáng keâ moâ taû", nhöng trong phaàn tieáng Anh thì vieát laø "Patients and Methods: A prospective, crosssectional study conducted from January 1999 to

Baêng qua em Vôùi con tim ñaäp voäi. Ñoâi tay gaày Vaïch laù röøng chaäp chuøng khôi Ñeán beân em Toâi thaáy moät trôøi xao xuyeán Hoûi maây ngaøn Hoûi doøng Amor coù yeâu chöa Toâi voäi vaøng Vì ñaõ thöông vaø ñaõ tôùi Ñaõ beân em

98

December 2005 in 46 patients ...”

Nhaän xeùt: Cuõng gioáng nhö tröôøng hôïp 1, caùc taùc giaû tuyeån beänh nhaân trong thôøi gian töø thaùng 1/1999 ñeán thaùng 12/2005, vaø chæ xem xeùt caùc chæ tieâu an toaøn sau khi giaûi phaãu taïi moät thôøi ñieåm. Vì theá, ñaây cuõng khoâng phaûi laø moät "prospective study" nhö taùc giaû vieát, maø chæ ñôn giaûn laø moät nghieân cöùu "cross-sectional" hay nghieân cöùu taïi moät thôøi ñieåm.

Nhìn chung, vôùi tö caùch laø ngöôøi giôùi thieäu trích löôïc baøi vieát treân, toâi cuõng xin goùp vaøi yù kieán sau: Theo toâi, ñaïi ña so á caùc thuaät ngöõ y hoïc trong Tieáng Vieät ñeàu xuaát phaùt töø tieáng nöôùc ngoaøi, thöôøng laø töø Tieáng Anh. Neáu chuùng ta hieåu sai hoaëc hieåu khoâng troïn nghóa cuûa moät thuaät ngöõ seõ deã daãn ñeán vieäc dòch nghóa Tieáng Vieät bò sai. Do ñoù, vieäc öùng duïng caùc thuaät ngöõ khoa hoïc ñoù vaøo caùc nghieân cöùu cuõng bò sai leäch. Ñieàu ñoù deã gaây söï ngoä nhaän cho ngöôøi ñoïc vaø laøm giaûm giaù trò khoa hoïc cuûa coâng trình nghieân cöùu. Maø vieäc söû duïng thuaät ngöõ chính xaùc laïi raát quan troïng trong nghieân cöùu khoa hoïc. Vì vaäy, ñeå hieåu roõ moät thuaät ngöõ khoa hoïc, ngöôøi söû duïng noù phaûi caân nhaéc thaät kyõ löôõng, phaûi hieåu thoâng suoát nghóa cuûa chuùng tröôùc khi ñöa vaøo söû duïng.

BN

Men Ñoaùt xoâ ngaõ nuùi trôøi Ôi doøng Amor Coù em Nam Giang ngoùng ñôïi Toâi seõ veà Xuoâi nhôù maõi nhöõng ngaøy xanh

SINH HOAÏT KHOA HOÏC