J a a r m ag a z i n e va n d e t r au m ac h i r u r g | j a a r g a n g 2 | 2 0 1 7
deTrauma
chirurg
Van ongeval naar herstel
Hoe ver kun je komen?
inhoud
voorwoord
jaargang 2 | 2017
Als het erom gaat … In dit tweede nummer van de Traumachirurg laten wij u opnieuw kennis maken met de traumachirurg. Vaak is de eerste confrontatie van de patiënt met ons immers niet het geschik-
4
Met 170 kilometer per uur tegen een zandberg
te moment om meer dan de noodzakelijke tijd te besteden
“Als je Parijs-Dakar op een motor volbrengt, dan ben je pas een vent.” Jaap van der Kooy wist van geen ophouden – tot het een keer ophield …
aan die kennismaking. Want we komen elkaar meestal pas tegen ‘als het erom gaat’. Als we bijvoorbeeld de juiste keuze voor een ingreep moeten maken, als
Traumazorg na een terreuraanslag
we ernstige bloedingen moeten
Je zal maar het slachtoffer zijn van een aanslag. Te gruwelijk om bij stil te staan. Toch doen we het, en leggen we stap voor stap uit hoe onze traumazorg in zo'n geval de ontstane zware letsels behandelt.
stelpen of onze uiterste best moeten doen een leven of ledemaat te behouden. Maar ook als het erom gaat om de juiste en optimale operatie van een gebroken ledemaat of een beschadigd orgaan te verrichten, zodat de patiënt weer vol-
Mevrouw Van Collum is gevallen
ledig hersteld kan terugkeren in de
Hoe ouder we worden, hoe brozer onze botten. Is een gebroken heup echt het begin van het einde … ?
maatschappij. Daarom denken we dat het voor de traumapatiënt en zijn of haar naasten goed is om te weten aan wie hij of zij wordt toevertrouwd. Niemand houdt er écht rekening mee om ooit met een traumachirurg in aanraking te komen – en dat is natuurlijk maar goed ook –
Hoe ver kun je komen?
maar als het er toch van komt, wil iedereen uiteraard de beste
Iris Pruysen verloor ooit haar rechteronderbeen. Deze zomer deed ze mee aan de Paralympics in Rio. “Ik had nooit gedacht dat ik zo fanatiek kon worden.”
zorg. En gelukkig doen alle 350 traumachirurgen in Nederland elke dag weer hun uiterste best om die te kunnen bieden! In dit magazine laten wij u daarom graag het reilen en zeilen van de traumachirurg zien. Allerlei aspecten van ons vak komen
10 14 18
En verder:
aan bod, in de hoop dat u ons nog weer beter zult leren ken-
… 8 / Échte wielrenners breken hun sleutelbeen … 9 / … 16 / Hmm … lekker! Een vers kopje brandend hete thee … 16 / De trampoline is vaak een spelbreker … 17 / Antwoorden röntgenquiz … 21 / Vliegensvlug naar een ongeval … 22 / Infographic: Traumazorg Nederland … 24 /
nen voor als het erom gaat …
De grote röntgenquiz! #ikappnietopdefiets
Dit magazine wordt u namens alle Nederlandse traumachirurgen gratis aangeboden. Wij wensen u veel leesplezier toe. Met hartelijke groet, dr. Kees Jan Ponsen Traumachirurg en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie
2
colofon Redactieadres Conference Management Lommerlaan 9, 3956 BC Leersum T (0)343 - 51 18 51 secretariaat@trauma.nl www.trauma.nl
de Traumachirurg is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie. Redactie: Dagmar Vos en Victor Kammeijer // Fotografie: Paul Starink en Rallymaniacs // Illustraties: Githa Schrijver Auteurs: Renet Ponsen, Dagmar Vos, Victor Kammeijer, Kees Jan Ponsen, Marck Haerkens, Han Hegeman, Philippe de Rooij, Sarah Woltz, Jeroen Poos en Jan Bernhard Sintenie // Realisatie: KAMMEIJER | uitgeverij // Ontwerp en opmaak: Gert de Graaf, GO Graafisch Ontwerp 3
naam Jaap van der Kooy, 63 jaar, Horeca-ondernemer wat Motorongeval Trauma Ernstig bekkenletsel
Met 170 kilometer per uur tegen een zandberg Alles wat Jaap doet is groots en meeslepend. Zeventien keer aan Parijs-Dakar meedoen, past daar dus uitstekend bij. Met alle risico's van dien. “Ik lag daar en dacht: Nu is het echt klaar, daar ga ik.”
i
In een knusse horecazaak
voor het eerst alleen thuis met
in Leiden ontvangt Jaap
Kerst. Op zoek naar spanning en
mij zeer hartelijk. Een boomlange,
iets nieuws in zijn leven, liet hij
stralende, grijze man, met één
zich inspireren door beelden op
been dat trekt. Jaap van der Kooy,
TV van Parijs-Dakar. Hij kocht een
een tuinderszoon uit Pijnacker,
vliegticket naar Afrika, belandde
wilde niet zoals zijn ouders met de
langs de route van de race, hoorde
handen in de grond wroeten. Hij
het geronk van de motoren en
werd internationaal vrachtwagen-
was verkocht. Vanaf die dag
chauffeur en tijdens een van de
moest en zou hij dit zelf ook gaan
lunchpauzes in een truckerscafé
doen. Jaap, glunderend: “Als je Pa-
werd hij verliefd op de dochter van
rijs-Dakar op een motor volbrengt,
de eigenaar. En zo belandde hij in
dan ben je pas een vent.” Het jaar
de horeca. De zaak werd al snel
erna was het al zover, hij deed
van zijn schoonvader overgeno-
mee aan de woestijnrally, natuur-
men en uitgebouwd tot een hore-
lijk niet als amateur, maar me-
ca-imperium. Op het toppunt van
teen al officieel rijdend voor een
zijn carrière runde Jaap 21 zaken.
fabrieksteam. Jaap ging als een speer, maar al de derde dag viel
T e k s t: R e n e t P o n s e n // b e e l d : R a l ly m a n i ac s . c o m
4
Natuurlijk niet als amateur
hij en brak een nekwerkvel, een
Maar de liefde liep spaak: op zijn
hij geopereerd en met gips kwam
35-ste scheidde Jaap en hij zat
hij weer in Nederland. >>
onderbeen en pols. In Parijs werd
5
“Als je Parijs-Dakar op een motor volbrengt, dan ben je pas een vent”
6
>> Toch was dit niet de laatste
ken, mijn bekken was gebroken,
woestijn bijna horen. Op weg naar
mijn geslachtsdelen lagen op mijn
Misschien wel een teken
ik drie maanden mijn heup niet
keer dat Jaap Parijs-Dakar reed.
belasten. Maar toch liep ik dank-
de uitgang van zijn restaurant
Sterker nog: hij is zeventien keer
borst en het bot van mijn been
Na een helse tocht kwam Jaap
zij de traumachirurg binnen de
bedenkt Jaap opeens dat hij nog
aan de start verschenen. Maar het
stak eruit”. Jaap lag daar en dacht:
uiteindelijk bij een uitstekend trau-
kortste keren het ziekenhuis weer
een dertigtal fotoboeken op zolder
was ook niet de laatste keer dat hij
‘Nu is het echt klaar, daar ga ik’.
machirurg in het LUMC in Leiden
uit en zat ik enkele dagen later al
heeft liggen en hij vraagt enthou-
een ziekenhuis van binnen zag.
Maar hij werd opgepikt door een
terecht. “Hij heeft me meerdere
weer op de motor. Ik heb zelfs de
siast of ik ze wil zien. Maar ik
helikopter van de medische dienst.
keren geopereerd. Het bouwwerk
eerstvolgende editie van Parijs-Da-
bedank hem aarzelend, ik zit echt
Het zwaarste ongeluk kreeg Jaap
Jaap werd naar een ziekenhuis
dat in Cairo om mijn heup was
kar weer gereden. Helaas reed ik
aan mijn motortaks. Jaap lacht
tijdens de race van 2003. “We
in Dakar gebracht. Daar heeft hij
aangebracht is eerst door de trau-
op de zevende dag met 170 kilo-
en laat me uit. Buiten wijst hij vol
reden naar het Oosten en de zon
dagen gelegen zonder dat iemand
machirurg en zijn team verwijderd.
meter per uur tegen een zandberg
trots naar de luifel van zijn eta-
kwam op. Ik kwam in een berg los
wist waar hij was. “Vrienden in Ne-
De wonden waren geïnfecteerd en
en was mijn hele schouder kapot.
blissement. In hoofdletters staat
zand terecht en mijn stuur klapte
derland hadden me op TV gewond
werden dus schoongemaakt. En ik
Ook dat kwam weer goed. Toen ik
er: ‘EIGENWIJS’. Ik krijg drie dikke
dubbel, waardoor mijn naviga-
zien liggen. Een vriendin heeft
kreeg een dubbele plaat op mijn
in 2009 na een wedstrijd een hart-
kussen en wandel weg. <<
tie-instrument afbrak. Maar ja, je
toen een man opdracht gegeven
schaambeen om het bekken aan
infarct kreeg, dacht ik: Okay dit is
staat midden in de woestijn, dus je
me te zoeken en bij het 51-ste zie-
de voorkant weer te sluiten. Ook
misschien wel een teken waar ik
moet door. Ik reed dus op gevoel
kenhuis vond hij me.” Jaap, bijna
kreeg ik een katheter (buis voor
naar moet luisteren.”
verder en kon weer harder. Toen
twee meter lang en zo groot als
de urine) omdat mijn blaas bij de
ik 120 kilometer per uur reed, viel
een beer, vertelt dit met tranen in
val gescheurd was. En twee weken
Jaap heeft zijn motor aan de
ik tien meter naar beneden en
zijn ogen: “Ja, het komt elke keer
later heb ik ook nog een schroef-
wilgen gehangen, nu rijdt hij op
belandde op het voorwiel. Ik wist
weer hard binnen als ik dit vertel,
fixatie aan de achterkant van het
een mountainbike. Mij duizelt het
meteen: dit is echt foute boel.
ik lag toen echt op het randje van
bekken gekregen om de bek-
inmiddels van deze wilde verha-
Mijn been lag los van mijn bek-
de dood.”
kenring te sluiten. Hierna mocht
len. Ik kan het motorgeronk in de
“Nu is het echt klaar, daar ga ik” 7
Échte wielrenners breken hun sleutelbeen … De meeste professionele wielrenners krijgen er tijdens hun carrière minstens één keer mee te maken: een val op de schouder waardoor het sleutelbeen breekt.
e
1
! z i u enq
r de g
ote
3
g t n ö R
n omdat amateurwielrennen steeds populair-
behandeling is voor de ander. Soms hoeft er niet ge-
der wordt, zien we zo’n breuk ook steeds va-
opereerd te worden, als er bijvoorbeeld alleen een knik
ker bij die groep. Het sleutelbeen is een vrij dun bot dat
in het bot zit. Dan krijgt de patiënt een mitella en een
de schouder met het borstbeen verbindt. Wielrenners
periode van rust voorgeschreven. De breuk geneest
vallen meestal met hoge snelheid en als ze over de kop
dan ‘uit zichzelf’ binnen vier tot acht weken. Maar
vliegen, komen ze vaak op hun schouder of uitgestrek-
als de botdelen verplaatst zijn, kan een operatie een
te arm terecht. De breuk die dan kan ontstaan, is bijna
betere optie zijn, met name bij jonge actieve mensen.
altijd direct voelbaar en zichtbaar voor de patiënt. Op
In dat geval wordt de breuk door de traumachirurg,
de Spoedeisende Hulp-afdeling van een ziekenhuis ziet
meestal met een plaat en schroeven, aan elkaar gezet.
de arts ook vaak meteen wat er aan de hand is, een
Een operatie vergroot de kans dat het bot in de goede
röntgenfoto laat zien hoe de stand van de breuk is.
stand goed aan elkaar groeit en geeft vaak een wat sneller herstel. Opereren kan echter ook nadelen
Opereren niet altijd nodig
hebben, zoals het krijgen van een litteken of het risico
Er zijn allerlei soorten sleutelbeenbreuken. De trau-
op een infectie. Het is hoe dan ook belangrijk om alle
machirurg beoordeelt meestal welke behandeling
behandelmogelijkheden goed met de traumachirurg te
het beste past. Uit onderzoek blijkt dat wat de beste
bespreken. Maar het beste is natuurlijk om extra goed
behandeling is voor de één, niet perse ook de beste
op te letten als je op de racefiets zit … <<
4 2
8
Foto 1
Foto 2
Foto 3
Foto 4
Wat ziet u hier? A. Een gebroken rib met een plaat en schroeven B. Een inmiddels genezen sleutelbeen met een plaat en schroeven C. Een vers gebroken sleutelbeen met een plaat en schroeven
Wat is dit? A. Een gebroken onderbeen B. Een gebroken onderarm C. Een gebroken scheenbeen
En wat is dit? A. Een gebroken heup buiten het kogelgewricht B. Een gebroken schouder buiten het kogelgewricht C. Een gebroken heup door het kogelgewricht
Hoeveel breuken ziet u in deze gebroken hand? A. drie B. vier C. vijf
Alle antwoorden vindt u op pagina 21 terug.
9
Traumazorg na een terreuraanslag Je zal maar het slachtoffer zijn van een aanslag zoals die in Parijs of Brussel, eigenlijk te gruwelijk om bij stil te staan. Toch doen we het, want zoals iedereen wel weet, zou zoiets ook bij ons kunnen plaatsvinden. Hoe is de zorg voor terreurslachtoffers bij ons geregeld? t e k s t: M . H . T. M . H a e r k e n s // b e e l d : AN P/A F P/ J ac k G u e z // i l lu s t r at i e : G i t h a S c h r i j v e r
e zorg voor traumapati-
De aanslag
Dat komt doordat de schok-
ënten is de laatste jaren
De eerste informatie
golf versterkt wordt door de
sterk verbeterd. Steeds meer
Voor hulpverleners is het belang-
reflecties van die golven via de
patiënten overleven een ernstig
rijk om snel informatie over de
wanden. Slachtoffers worden
ongeval. Dit geldt echter niet
ontploffing te krijgen. Zo kunnen
hierdoor door sterkere golven
automatisch ook voor slachtoffers
zij de ernst van ontploffingsletsels
geraakt, waardoor ze vrijwel
van terreuraanslagen. Bij zulke
proberen in te schatten en hun
allemaal primair ontploffings-
rampen worden de gewonden
acties daarop afstemmen. Wat ze
letsel hebben. (Zie voor de
over vele ziekenhuizen verspreid.
onder andere moeten weten:
verschillende typen letsels het
slachtoffer: Als je je na een
ertussen: Als er meerdere ex-
kader op blz .13)
explosie fysiek gaat inspannen
plosies na elkaar zijn, wordt het
(bewegen), verhoog je de kans
effect ervan vergroot, waardoor
op een luchtembolie (luchtbel-
er een hogere kans op letsels is.
De verwondingen zijn over het algemeen ernstiger en er over-
10
n De locatie van het slachtoffer: n De positie van het slachtoffer:
©ANP/AFP/Jack Guez
d
Beschadigd treinstel door de bomaanslagen van Madrid 2004.
n De fysieke activiteit van het
n Het aantal explosies en de tijd
lijden meer slachtoffers. Er zijn
Als een explosie in een open
veel meer operaties en veel meer
ruimte plaatsvindt, neemt de
Als een slachtoffer staat, is er
letjes in de bloedbaan). Dit kan
bedden op de intensive care nodig.
kracht relatief snel af naar
grotere kans op meer letsel,
zeer ernstige gevolgen hebben,
Het verblijf in het ziekenhuis is
mate je je verder van de explo-
dan wanneer hij of zij ligt, Als hij
want dit kan de bloedvoorzie-
Als slachtoffers bedolven zijn
vaak ook langer. De traumachi-
sie bevindt. Explosies in een
of zij daarnaast ook nog eens
ning van belangrijke organen
onder het puin van een instor-
rurg speelt een centrale rol bij de
gesloten ruimte, zoals een bus
naast een muur staat, wordt de
zoals hart of hersenen versto-
tend gebouw, zullen ze vaak
behandeling van de slachtoffers
of metro, geven vaak meer en
kans op ernstig letsel vergroot
ren.
meer en ernstigere letsels, en
en bij de coördinatie van de zorg
ernstigere letsels, waardoor
door de reflectie van de schok-
een lagere overlevingskans
na een aanslag.
de overlevingskans afneemt.
golfenergie via de muur.
hebben. >>
n Instorting van een gebouw:
De traumachirurg speelt een centrale rol bij de behandeling van de slachtoffers na een aanslag. 11
Het rampgebied
Een gewondennest is van groot
deling van de vele slachtoffers zal
De coördinatie hiervan is voor de
het voor chirurgen in Engeland
chirurgen bijna allemaal geschoold
Gewonden verzamelen en
belang voor de eerste beoordeling,
voor welke hulpverlener dan ook
ambulancedienst geen eenvoudige
verplicht werd tot het volgen van
in de DCS. De traumachirurg heeft
registreren
behandeling en afvoer van de ge-
een grote uitdaging betekenen.
taak, zeker als er tijdelijk niet vol-
de DCS-trainingen. Dit heeft ertoe
een centrale rol en meerdere taken
Hulpverleners zullen in het ramp-
wonden. Ook is het belangrijk dat
Er zullen keuzes moeten worden
doende ambulances in de regio be-
geleid dat er goed getrainde chirur-
bij de opvang en behandeling van
gebied proberen de slachtoffers zo
daar al de eerste registratie van
gemaakt wie met wat het eerste
schikbaar zijn, wat nu eenmaal zou
gen beschikbaar waren tijdens de
slachtoffers na een aanslag. Het is
snel mogelijk op een veilige, her-
slachtoffers gebeurt, zelfs als deze
geholpen moet worden, en wie
kunnen na een aanslag. De kans is
bomaanslagen in Londen (2005).
echter te hopen dat zij deze nóóit
kenbare verzamellocatie (ook wel
op het eerste oog weinig of niets
kan wachten, ook al kan dat door
groot dat andere ambulancedien-
Ook in Nederland zijn de trauma-
hoeven toe te passen … <<
‘gewondennest’) onder te brengen,
mankeren en naar huis willen. Dit
sommige gewonden als onrecht-
sten te hulp zullen schieten, maar
waarbij ze hun eigen veiligheid
vanwege het informeren van naas-
vaardig worden gezien.
dit kost meestal wel enige tijd.
in het oog moeten houden: een
ten, slachtofferhulp en het goed
hulpverlener die zelf gewond raakt
kunnen verklaren van later optre-
Treat first what kills first
Het ziekenhuis
kan geen patiënten meer helpen.
dende klachten. De juiste beoor-
De medische zorg op straat wordt
Aankomst op de Spoedeisende
verzorgd door de ambulance-
Hulp-afdeling
teams, ondersteund door Mobiele
Kort na een aanslag kan het op de
Medische Teams (MMT, oftewel, de
Spoedeisende Hulp (SEH) zeer druk
onderzocht. Al genezen kleine gaatjes in het trommelvlies spontaan,
traumahelikopter). Op de plaats
worden. Dat komt omdat er in één
bij grote oorschade houdt bijna een derde van de patiënten een blijvend
van de aanslag zullen niet alle
keer vele gewonden worden bin-
gehoorverlies.
verwondingen direct behandeld
nengebracht. Medisch specialisten
kunnen worden. Hulpverleners
(zoals SEH-artsen, traumachirurgen
beoordelen eerst aandoeningen
en anesthesisten) zullen zich, net
die levensbedreigend kunnen
als in het rampgebied gebeurd is,
zijn. Bij patiënten met ademha-
eerst richten op de direct levens-
lingsproblemen kan, naast een
bedreigende aandoeningen. Door
mondkapje met zuurstof, ook een
de grote drukte kunnen de artsen
beademingsbuis in de luchtweg
besluiten het verdere onderzoek
geplaatst worden. Ernstig bloed-
naar overige letsels uit te stellen.
verlies wordt behandeld met het
In extreme gevallen kan men zelfs
oppervlak hebben een grote kans op bijkomend ontploffingsletsel en
Ontploffingsletsels
toepassen van lokale druk, het
besluiten dat niet meer iedereen
een verhoogde kans op een letsel aan de luchtweg door inademing van
Een menselijk lichaam dat gewond raakt door een explosief, heeft zogeheten
aanleggen (speciaal bloedstel-
alle specialistische hulp geboden
hete gassen. Patiënten met ernstige brandwonden worden vaak direct
ontploffingsletsels. Deze letsels zijn over het algemeen levensbedreigend
pend) verbandmateriaal of zelfs
kan worden, maar dat alleen de
doorverwezen naar een brandwondencentrum.
en het gaat vaak om een combinatie van verwondingen. Ontploffingsletsels
een tourniquet (tijdelijk afbinden
meest ernstige, maar nog wel te
worden onderverdeeld in vier categorieën, waarbij slachtoffers meerdere
van een arm of been). Dit heet het
redden patiënten prioriteit krijgen.
letsels, in verschillende ernst tegelijk kunnen krijgen.
‘stabiliseren’ van de gewonden.
Letsel door schokgolf
Letsel door verbranding
Letsel door vallen of vallende objecten
Letsel door rondvliegende delen
Ontploffingsletselcategorieën
Damage control
M.H.T.M. Haerkens, E.C.T.H. Tan, C. Bleeker en J.H. van der Hoeven uit het NTvG 2016;160:D379.
Welke letsels komen veel voor? Oorletsel Bij ieder slachtoffer van een explosie zullen de oren worden
Longletsel Beschadiging van de long door een explosie wordt ‘longblast’ genoemd. Dit is de belangrijkste oorzaak van vroeg overlijden van terreurslachtoffers. Het letsel kan ook leiden tot verschillende complicaties. Een ervan, de longembolie (het ontstaan van luchtbelletjes in de bloedbaan) is verraderlijk, omdat deze tot een verstopping van belangrijke bloedvaten kan leiden. Met name de patiënt die veel bewogen heeft na de explosie, heeft een verhoogde kans op longembolieën.
Brandwonden Patiënten met meer dan 10% verbrand lichaams-
Hartletsel Explosies kunnen leiden tot een verminderde pompfunctie van het hart, een te trage hartslag, abnormale samentrekkingen van de hartspier en zelfs een hartstilstand. Indien er ook nog sprake is van ernstig bloedverlies, dan leidt hartletsel snel tot een diepe shock.
Naar de ziekenhuizen
Als een patiënt zo ernstig gewond
organen, zoals longen en darmen, zijn zeer gevoelig voor het effect van
Na het stabiliseren van de gewon-
is dat niet alle letsels tegelijk
voorkomende oorzaak van ziekte en overlijden in een later stadium bij
een schokgolf en kunnen verscheuren.
den is een snelle afvoer, liefst op
geopereerd kunnen worden, dan
ontploffingsletsel. De reden hiervoor is dat deze letsels, variërend van
Secundair. Letsel door rondvliegende fragmenten die het lichaam
volgorde van ernst van de verwon-
zal de traumachirurg besluiten
gescheurde longen of dikke darm tot een verscheuring van organen
Primair. Letsel door de schokgolf van de bom. De zogeheten holle
12
Het vervoer
De operatiekamer
Dit artikel is een bewerking voor niet-medici van: ‘Wat te doen bij een bomaanslag? 15 tips’ van
Letsel aan buikorganen Letsel aan buikorganen is de meest
verwonden.
dingen, zeer belangrijk. Dit is de
tot het uitvoeren van verkorte,
zoals lever en milt, niet altijd van buiten makkelijk te herkennen zijn.
Tertiair. Letsel doordat het slachtoffer door de drukgolf valt, wordt
taak van de ambulanceteams en de
levensreddende operatietechnie-
Voor het beoordelen van buikletsel wordt vaak een echografie of
verplaatst of door vallende objecten wordt geraakt
MMT’s. Zij moeten beoordelen hoe-
ken, de zogeheten Damage Control
een CT-scan gemaakt. Ook kan worden besloten om tot een operatie
Quaternair. Als het slachtoffer zich op korte afstand van de explosie
veel patiënten en met welke ernst
Surgery (DCS). De dreiging van
over te gaan. Tijdens de operatie zijn de meeste buikletsels voor een
bevindt is de kans op brandwonden en inademingsletsel groot.
van verwondingen, naar welk zie-
terroristische aanslagen in Enge-
traumachirurg goed zichtbaar.
kenhuis worden getransporteerd.
land was één van de redenen dat 13
Mevrouw Van Collum is gevallen
Wat kunt u zelf doen als u op leeftijd bent? Mevrouw Van Collum struikelde en brak haar heup. De kans op zo’n ongeval kan echter verkleind worden, als u een aantal acties onderneemt: n U kunt een zogeheten val-
Mevrouw Van Collum is 85 jaar en woont nog zelfstandig. Ze heeft haar huis gezellig
kansanalyse laten doen. Dan
ingericht, lekker vol met spulletjes en mooie Perzische tapijten op de vloer. Ze redt
komt er een speciale verpleeg-
zich prima met wat thuishulp en hoopt dat zo lang mogelijk vol te houden. Tot zo ver
helpt vervolgens bij het kijken
niks aan de hand. Maar mevrouw Van Collum ziet niet meer zo goed, slikt medicijnen
naar zaken als losliggende
kundige bij u thuis en deze
kleedjes en of er bijvoorbeeld
die haar soms een beetje duizelig maken en ze heeft last van broze botten. Op een
voldoende licht op de wc is. n Het kan zijn dat u gebaat bent
morgen struikelt ze over een van haar mooie kleedjes en valt op haar heup …
bij een rollator, waardoor u veel stabieler loopt.
m
n Misschien heeft uw bril niet
meer de juiste sterkte (of mis-
in aanmerking voor een nieuwe
Wat doet de traumachirurg?
doet en ze kan niet meer opstaan.
heupkop. Als ze haar heup op een
Mevrouw Van Collum wordt dus
vies …)? De opticien kan dat
Ze drukt op haar alarmknop, waar-
andere plek zou hebben gebroken,
net als iedereen goed geholpen.
door er hulp wordt ingeschakeld.
dan was de breuk misschien te
De traumachirurg opereert de
De huisarts komt kijken en zodra
herstellen geweest met een plaat
breuk. Hij of zij doet de operatie op
of u écht al uw medicijnen
hij merkt dat mevrouw Van Collum
met schroeven of een pen in haar
zo’n manier dat mevrouw Van Col-
nodig hebt. Wat slikt u eigenlijk
niet meer kan lopen, besluit hij
bovenbeen.
lum zo snel mogelijk weer uit bed
evrouw Van Collum voelt
geopereerd kan worden – ze komt
dat haar been veel pijn
goed beoordelen. n U kunt de huisarts laten kijken
allemaal? n Botontkalking kun je vaak – hoe
kan, haar been weer kan belasten
dat ze naar het ziekenhuis moet. Daar zien ze dat het been iets naar
Begin van het einde … ?
en zo snel mogelijk kan starten
oud je ook bent – nog steeds
buiten gedraaid ligt en verkort is.
Zoals mevrouw Van Collum leeft,
met de revalidatie. Het is erg be-
behandelen. Ook u kunt ervoor
Er wordt een röntgenfoto gemaakt
zo leven vele ouderen, in een soort
langrijk dat ze mobiel blijft en niet
zorgen dat u voldoende calcium
en daarop ziet de arts dat de heup
wankel evenwicht. Mensen op
bedlegerig wordt. Dat laatste geeft
binnenkrijgt, via melkproducten
vlak naast de kogel gebroken
hoge leeftijd redden zich nog net
namelijk allerlei problemen – de
is. De traumachirurg wordt erbij
thuis, maar als er iets gebeurt, zo-
kans op een longontsteking wordt
gehaald. Die adviseert vervolgens
als het breken van een heup, dan
groter, je kunt doorligplekken
krijgen, je spierkracht neemt af en
rurgen daarom nauw samen met
botontkalking blijkt te hebben,
dat mevrouw Van Collum het beste
betekent dit vaak het einde van
je afhankelijkheid van zorg neemt
geriaters. Dat zijn speciale artsen
dan zijn er medicijnen die de
het zelfstandig wonen en dan gaan
toe. Daarnaast zorgt de traumachi-
voor de oudere patiënt. Al vanaf de
traumachirurg kan voorschrij-
ze vaak naar een verzorgingshuis.
rurg ervoor dat de zorg rondom de
opname betrekt de traumachirurg
ven, zodat u nog jaren mee
kwetsbare ouderen goed geregeld
hen bij de patiënten en daardoor
kunt! <<
wordt – dat de juiste mensen op de
worden vaak veel problemen
juiste tijd aan het bed verschijnen,
voorkomen. De kans op herstel is
om veilig door de ziekenhuisperi-
hierdoor flink vergroot, de samen-
ode te worden begeleid. Sinds een
werking tussen de traumachirurg
aantal jaar werken veel traumachi-
en de geriater is echt effectief.
Toch is de hulp na een gebroken heup vandaag de dag sterk verbeterd en ouderen kunnen gelukkig ook gewoon weer herstellen. Het hoeft dus echt niet het begin van het einde te zijn! 14
schien zijn de glazen gewoon
Een gebroken heup hoeft echt niet het begin van het einde te zijn!
t e k s t: H a n H e g e m a n // i l lu s t r at i e s : G i t h a S c h r i j v e r
of met tabletjes. Hetzelfde geldt voor vitamine D. En als u echt
15
De trampoline is vaak een spelbreker … d
e meeste botbreuken bij kinderen ontstaan
al) een traumachirurg het bot weer op de goede plek
‘spelenderwijs’ – vaak in en rond het huis of in
zetten. Bij kinderen is bovendien vaak de groeischijf
de speeltuin. Vooral de glijbaan en het springkussen zijn
van het bot ook nog eens gebroken en dat maakt dat
berucht, maar de laatste jaren komen ongelukken door
de behandeling van botbreuken bij hen anders is dan
het springen op de erg populaire trampoline ook steeds
bij volwassenen.
meer voor. Trampolines zijn geliefd bij kinderen. Erop
#ikappnietopdefiets j
Botbreuken bij kinderen worden in Nederland meest-
voor hun dagelijkse beweging en het versterken van
al behandeld door traumachirurgen, maar ook door
hun botten en spieren. Trampolines zijn echter helaas
orthopeden. Door de traumachirurgen wordt er in
niet ongevaarlijk: bij een verkeerde sprong of landing
samenwerking met andere specialismen (orthopeden,
ontstaat vaak letsel. Vooral als er meerdere kinderen
kinderchirurgen, radiologen etc) momenteel gewerkt
tegelijk op springen, kan dat gevaarlijk zijn. Het risico op
aan landelijke afspraken over de juiste behandeling
een ongeval tijdens het trampolinespringen kan echter
van botbreuken bij kinderen. <<
gemakkelijk verkleind worden, door de trampoline in te graven of te voorzien van een net rondom.
e ziet het steeds vaker: vooral jonge mensen
zien we fietsers natuurlijk liever helemaal niet op
die op de fiets met hun smartphone bezig
onze Spoedeisende Hulp-afdelingen binnenkomen.
Naar schatting lopen jaarlijks in Nederland zo’n 6500
zijn. Dat is toch bijna vragen om een ongeluk? Nou …
Preventie is dus erg belangrijk. We ondersteunen daar-
mensen letsel op door het trampolinespringen – meer
dat klopt! Bij 18% van de fietsongevallen bij mensen
om allerlei initiatieven, waaronder het verminderen
dan de helft ervan zijn kinderen onder de 10 jaar en
die jonger dan 34 jaar zijn, is er een smartphone in het
van paaltjes op fietspaden, het aanleggen van bredere
een derde is tussen de 10 en 14 jaar. Ongeveer 500 van
spel. In de auto is het gebruik ervan terecht verboden,
fietspaden én de ontwikkeling van een fietsapp die
deze kinderen moeten daadwerkelijk in het ziekenhuis
maar op de fiets helaas nog niet – al kun je wel een
smartphonegebruik moet verminderen, door de gebrui-
worden opgenomen. Naast kneuzingen en blauwe
boete krijgen als je er een gevaarlijke verkeerssituatie
ker te belonen als die de telefoon in z’n zak houdt.
plekken komen er zoals gezegd veel botbreuken voor.
door veroorzaakt. Traumachirurgen staan 24 uur per
Kijk op www.fietsmodus.nl hoe dat in z’n werk gaat,
Vaak volstaat een behandeling met gips, maar bij de
dag klaar om gewonde fietsers te helpen, natuurlijk
maar doe dat niet op de fiets … <<
meer ernstige breuken is soms een operatie nodig. Als
ook als het ongeluk door het appen is gebeurd. Toch
Hmm … lekker! Een vers kopje brandend hete thee
je bijvoorbeeld je elleboog breekt, dan moet (meest-
pervlak dat kan verbranden, is veel
de onoplettendheid, vaak in de
ouders van jonge kinderen kritisch
sneller groot dan bij volwassenen.
directe woonomgeving, zoals in
naar het gedrag van hun kind te
Kinderen moeten soms vanwe-
de keuken of bij de eettafel. Dit
kijken. Kijk voor tips op www.
ge brandwonden nog vele jaren
kan écht voorkomen worden! Zet
brandwondenstichting.nl/voor-
lk jaar worden er ruim
in staat om voorwerpen vast te
operaties ondergaan. Daarnaast
koffie- en theekopjes dus buiten
kombrandwonden.
200 kinderen in de leef-
grijpen, veel ouders staan daar niet
is de psychische impact voor deze
bereik van kinderen, kort het snoer
En mocht het onverhoopt toch
tijd van 0-4 jaar na een ongeval
of onvoldoende bij stil. Maar de
kinderen en hun ouders erg groot.
van de waterkoker in, draai de
misgaan, zorg dan dat je de eerste-
met een kopje hete thee of koffie
gevolgen van brandwonden door
stelen van pannen weg en gebruik
hulpregels kent. Test je kennis via:
opgenomen in een Nederlands
hete vloeistoffen kunnen erg heftig
Toch blijkt dat de meeste onge-
een thermoskan – simpele maat-
www.eerstehulpbijbrandwonden.nl
brandwondencentrum. Al van-
zijn. Kinderen hebben een veel
lukken in de aanwezigheid van
regelen, maar o zo belangrijk. De
af zeven maanden is een kind
dunnere huid en het lichaamsop-
ouders gebeuren. Bij één secon-
Brandwonden Stichting adviseert
e
16
springen is niet alleen leuk, maar ook nog eens erg goed
Bron: Brandwonden Stichting
<<
17
naam Iris Pruysen, 28 jaar Paralympisch atleet Wat Bootongeval trauma Geamputeerd been
Hoe ver kun je komen? Ooit verloor ze bij een ongeluk haar rechteronderbeen. Nu heeft ze al weer een aantal jaar een fulltime professionele sportcarrière. Paralympïer Iris Pruysen over de onverwachte wendingen van het leven.
t e k s t: V i c to r K a m m e i j e r / f oto ’ s : Pau l S ta r i n k
18
19
“
Ik speelde korfbal, maar
aantal atletiek-disciplines. Mijn
ik merkte dat ik met een
beste onderdeel is verspringen
Röntg
de g rote
Ik train twee keer per dag, vijf dagen per week
prothese wat minder makkelijk
en daarnaast doe ik de 100 en
kon draaien. Ook ging mijn been
200 meter sprint, maar dat doe
zweten, dus dan moest ik af en toe
ik eigenlijk vooral omdat mijn
die prothese afdoen om mijn been
zwakste punt bij het verspringen
en daarom ga je het steeds meer
af te drogen. Dat was veel gedoe.
mijn aanloopsnelheid is. Ik dacht
doen. Inmiddels train ik twee keer
De man die mijn protheses maak-
dat de Paralympics in Londen 2012
per dag, vijf dagen per week, in
te, wist dat ik een beetje zoekende
te vroeg zouden komen, maar het
Papendal, in Amsterdam en ook
was. Via hem kreeg ik de kans om
lukte me toch om me te kwalifi-
in de duinen bij Haarlem. Het
een blade, zo'n ren-prothese uit te
ceren. Eigenlijk waren de Spelen
wedstrijdseizoen in de zomer loopt
proberen en toen was ik meteen
voor mij al geslaagd, omdat ik er
ongeveer van april tot septem-
verliefd op rennen! Dat was zo’n
heen ging, maar ik ben uiteindelijk
ber en dan ben ik regelmatig een
lekker gevoel en ik mocht hem
zelfs vierde geworden. Het is echt
weekend weg. Dat is voornamelijk
houden als ik hem zou gebruiken.
één van mijn beste wedstrijden
in Engeland, Duitsland en Frank-
Dat ben ik dus gaan doen...
geweest, nogal onverwacht. En
rijk. En in de winter hebben we ook
in 2013 werd ik ook nog eens
een trainingsstage op Tenerife, en
De allerleukste baan van de wereld!
wereldkampioen. Dat kwam denk
in het voorjaar eentje in de V.S. Ik
ik ook door de flow van Londen
denk dat als ik mijn been nog had
Ik was parttime laborante, zodat
en door de progressie dankzij het
gehad, ik gewoon nog had gekorf-
ik daarnaast zo veel mogelijk kon
fulltime sporten. Het grappige is
bald en mijn normale baan nog
trainen. Maar vier jaar geleden kon
dat ik nooit had gedacht dat ik zo
gehad. Ik denk niet dat dit spor-
ik mijn gewone werk opzeggen,
fanatiek kon worden. Het is zo’n
tieve leven dan op mijn pad was
voor de allerleukste baan van de
verslavende sport, omdat het zo
gekomen. Dat vind ik wel raar om
wereld! Door NOC*NSF kan ik me
meetbaar is. Je kunt steeds verder
te beseffen.
fulltime bezighouden met een
springen en steeds harder lopen
antw
enquiz
oord
en
!
1
3
2
4
Wat zou je willen? Een trainer vroeg ons ooit ook al eens: 'Wat zou je willen? Je been terug en dan niet al deze leuke wedstrijden, trainingen en reizen? Of het laten zoals het nu is?' Dat is natuurlijk een ingewikkelde vraag. Aan de ene kant is dat been met prothese wel moeilijk, ik vind het wel fijn om ook nog een gewoon been te hebben. Ik denk dat ik het zou laten zoals nu. Ik ben er inmiddels ook zo aan gewend. De Paralympics van Rio zijn inmiddels ook al weer achter de rug. Ik had
Antwoorden Foto 1 Antwoord B: een inmiddels genezen sleutelbeen met een plaat en schroeven, is het juiste antwoord. Op deze foto zie je de breuklijn in het sleutelbeen niet meer terug. Dit is een teken dat het bot is genezen. Men zou er voor kunnen kiezen om de plaat te verwijderen.
veel last van blessures dit jaar,
Foto 2
waardoor ik minder goed sprong
Antwoord A: een gebroken onderbeen. Op deze foto
dan gehoopt. Toch vond ik het
zie je een zijaanzicht van een gebroken onderbeen, waarbij zowel het kuitbeen als het scheenbeen gebroken zijn. Dit type breuk wordt meestal behandeld met een operatie waarbij er een pen wordt geplaatst.
Foto 3 Antwoord A: een gebroken heup buiten het kogelgewricht. Een heup kun je op verschillende manieren breken. Afhankelijk van het soort breuk (wel of niet door het kogelgewricht) en
de leeftijd van de patiënt, wordt er gekeken welke operatie moet worden uitgevoerd om de breuk te kunnen herstellen. Soms is dit met een plaat en schroeven, soms met een soort pen en soms moet er een nieuwe heup worden geplaatst. In dit voorbeeld is dit gebeurd met een plaat en schroeven.
Foto 4 Antwoord C: vijf breuken. Een hand telt vijf middenhandsbeentjes, elke vinger
telt drie kootjes en de duim heeft twee kootjes. De verbinding tussen de hand en pols wordt gemaakt door acht min of meer ronde botjes. Bij deze patiënt zijn er vier middenhandsbotjes (wijsvinger t/m pink) en het eerste kootje van de duim gebroken. Op de röntgenfoto (na de operatie gemaakt) is te zien hoe de hand eruit ziet als alle breuken met pinnetjes zijn gezet. <<
weer geweldig om erbij te zijn!" << 20
21
Vliegensvlug naar een ongeval U hebt hem vast weleens zien vliegen of landen: de traumahelikopter. Altijd weer een spectaculair gezicht, niet? Maar wanneer vliegt de helikopter eigenlijk uit? Wie zitten er aan boord en wat doen zij anders dan een ambulance? T e k s t e n F oto g r a f i e : P h i l i pp e d e R o o i j
e
en traumahelikopter
twee minuten in de lucht zijn.
is opgeleid om als copiloot te
wordt ingezet als er
Binnen die tijd is er overleg ge-
navigeren en te communiceren
direct medisch specialistische hulp
weest met de meldkamer over het
met de verkeersleiding. De meeste
nodig is. De heli heeft hiervoor een
incident, is de locatie ingevoerd
traumaheli-piloten hebben een
mobiel medisch team aan boord
in de navigatieapparatuur, is het
achtergrond bij Defensie. Zij zijn
verwondingen toedienen. Daar-
en brengt in feite acute ‘zieken-
actuele weer gecontroleerd en zijn
zeer goed getraind om op moei-
huiszorg’ bij de patiënt. De zorg
beide motoren van de helikopter
is een aanvulling op die van de
gestart. De kruissnelheid van de
ambulance, waarmee zeer nauw
naast kan het team patiënten met
De patiënt vliegt meestal niet mee
Dag en nacht, maar niet op elke plek
lijke plekken te kunnen landen.
ernstige slagaderlijke bloedingen
Na de acute behandeling wordt de
In Nederland zijn vier traumaheli-
Het hele team is opgeleid voor het
of beknellingen stabiliseren en
patiënt meestal per ambulance - en
kopters die samen het hele land
helikopter is circa 240 km per uur.
verlenen van spoedeisende spe-
met behulp van een echoappa-
dus niet per helikopter - naar het
verzorgen. Vanaf 2010 zijn de heli’s
wordt samengewerkt. Zodra er een
Vanuit de lucht kan het team com-
cialistische hulp en heeft ervaring
raat kunnen levensbedreigende
meest geschikte ziekenhuis ver-
24/7 inzetbaar. Uit veiligheidsoog-
melding van een ongeval binnen-
municeren met de ambulance die
in het werken onder moeilijke of
aandoeningen worden vastgesteld.
voerd. De traumaheli-arts gaat dan
punt mag de helikopter echter in
komt, moet de helikopter binnen
al ter plaatse is en alvast medische
stressvolle omstandigheden.
Soms is zelfs acuut chirurgisch
mee in de ambulance om de pati-
het donker niet landen in gebieden
ingrijpen noodzakelijk. Zo kan de
ënt tijdens het transport verder te
met aaneengesloten bebouwing.
heli-arts bij een dreigende verstik-
stabiliseren. Het is wel mogelijk om
Daarom zijn in stedelijke gebieden
Experts aan boord
Van hoge dosis pijnstilling tot amputatie
king een chirurgische luchtweg
een patiënt in de helikopter te ver-
een beperkt aantal vooraf verken-
In een traumahelikopter zitten
Met de beschikbare medische
creëren, bij een klaplong een drain
voeren, maar dat gebeurt meestal
de landingsplaatsen beschikbaar,
een arts, een verpleegkundige en
apparatuur, instrumenten en medi-
in de borstholte plaatsen of bij een
alleen als er langere afstanden
van waaruit het team door de
een piloot. De arts is een medisch
catie kunnen veel handelingen op
ernstige beknelling een ampu-
moeten worden afgelegd. Op de
politie naar het ongeval wordt
specialist – dat kan een trauma-
de locatie van het ongeval gedaan
tatie uitvoeren. Soms kan het
kortere afstanden is een ambulan-
gebracht. Het afgelopen jaar is de
chirurg of anesthesioloog zijn. De
worden. Het team kan bijvoor-
zelfs noodzakelijk zijn om bij een
ce veelal net zo snel en efficiënt. Er
traumahelikopter landelijk 7650
verpleegkundige is een gespeci-
beeld patiënten onder narcose
schot- of steekwond de borstholte
is in de ambulance bovendien meer
keer ingezet. <<
aliseerde ambulance- of spoedei-
brengen en een beademingsbuis
van een patiënt te openen om ter
werkruimte voor de behandeling en
sende-hulp-verpleegkundige die
in de luchtpijp plaatsen of een
plekke het hart te behandelen.
het in- en uitladen van de patiënt in
de arts assisteert en die daarnaast
hoge dosis pijnstilling bij ernstige
adviezen geven.
Landelijk is de traumahelikopter dit jaar 7650 keer ingezet. 22
een helikopter kost veel tijd. 23
tot slot …
Elf traumacentra en bijna 100 SEH’s: traumazorg is nooit ver weg 7
91 SEH's
p
Traumacentra zonder helikopter
4
Traumacentra met helikopter
Groningen
raktisch alle Nederlanders (99,8%) kunnen bin-
nen drie kwartier bij een spoedeisende-hulpafdeling (SEH) zijn (bron RIVM 2015). Dit maakt Nederland
Zwolle
uniek in de wereld en het geeft
Amsterdam
de hoge kwaliteit van zorg aan. Wezenlijk onderdeel hiervan zijn de elf traumacentra. Deze hebben
Leiden
Enschede
Utrecht
een coördinerende functie in de regio en ze zijn gespecialiseerd in
Rotterdam
de opvang van ongevalsslachtof-
Nijmegen
fers met zeer ernstige en uitgebreide letsels. Daarnaast zijn er 91 SEH’s waar traumachirurgen
Tilburg
werkzaam zijn, die 24/7 acute hulp bieden en vele ongevalsslachtoffers met enkelvoudige letsels behandelen. Binnen de traumaregio’s werken ruim 350 gecertificeerde traumachirurgen van de diverse ziekenhuizen veel met elkaar
Maastricht
samen. <<
Meer weten? Volg de traumachirurgie via de Social Media kanalen Twitter: @traumachirurgie Facebook: www.facebook.com/traumachirurgie Website: www.trauma.nl Foto: Twin Design / Shutterstock.com