Dereń jadalny

Tekst: Andrzej Pawłowski

Dereń jadalny (Cornus mas) należy do rodziny dereniowatych, która obejmuje około 45 gatunków drzew i krzewów, a nawet zielnych bylin. Ojczyzną derenia są rejony półkuli północnej.

FOTO: KRZYSZTOF JARACZ/PIXABAY FOTO: HANS BRAXMEIER /PIXABAY

FOTO : GORAN HORVAT /P I X A B A Y

FOTO: MIKE GOAD/PIXABAY

Jadalne owoce wyróżniają derenia jadalnego spośród licznych gatunków ozdobnych. Znany od bardzo dawnych czasów, był przysmakiem ludów od wschodniej Europy do Azji. Jego walory ozdobne i smaczne owoce doceniali też Grecy, Rzymianie i Celtowie. W średniowieczu sadzony był m.in. w ogrodach klasztornych. Do czasu wprowadzenia do uprawy tzw. wiśni hiszpańskich odgrywał podobną jak ona rolę na terenie Polski. Do dziś na terenach Galicji zachowały się sady i pojedyncze drzewa liczące ponad 100 lat. Ciekawostką jest fakt, że nie sadzono derenia przy wiejskich domach, gdyż uważano, że jest drzewem ,,pańskim”. Niezwykła żywotność drzew i wytrzymałość drewna sprawiły, że stosowany był też do wyrobu elementów broni, kół i galanterii drewnianej. W XVI w. dereń trafił do Ameryki Północnej, gdzie stał się popularną rośliną uprawianą dla smacznych owoców, z kory natomiast produkowano żółty barwnik, a z pestek ceniony olej.

WARUNKI UPRAWY Do zalet derenia należy prostota uprawy, małe wymagania glebowe, odporność na niskie temperatury, brak naturalnych wrogów w postaci zwierząt i szkodników oraz bardzo długi czas owocowania: 150 i więcej lat. Pąki kwiatowe zawiązują się jesienią, są zwykle liczne, a kwitnienie rozpoczyna się w marcu. Liczne drobne kwiaty zebrane w gęste wiechy utrzymują się na roślinach około 3 tygodni. Zagrożeniem mogą być nawracające wiosną przymrozki, tak jak było w tym roku. Derenie rosną zwykle w postaci gęstych wielopniowych krzewów, wielkością przypominających leszczynę, można je też prowadzić w postaci drzewka – dorastają wtedy do znacznej wysokości. Owoce dojrzewają na początku września w ciągu kilku dni, dlatego ich zbiór polega na rozkładaniu płacht, na które spadają lub są otrząsane. Owoce, które nie opadły, również można zrywać, bo w krótkim czasie osiągną pełną dojrzałość. W ogrodach przydomowych derenie są rozsiewane przez ptaki, dla których są przysmakiem. Powstałe siewki nadają się do uprawy, a powstałe z nich szpalery doskonale znoszą przycinanie i formowanie. Ich gęste korony są schronieniem dla ptaków przez cały rok.

ZASTOSOWANIE Zastosowanie kulinarne derenia jest podobne jak wiśni. Jego podłużne owoce świetnie nadają się do wyrobu dżemów, galaretek i soków. Niedojrzałe owoce można przygotować w taki sposób, że będą przypominały marynowane oliwki: po zakwaszeniu w słonej wodzie. Największą sławę przyniosła dereniowi nalewka, słusznie uważana za rarytas wśród domowych trunków. Do jej wyrobu zamiast cukru zalecam używanie miodu, który wzbogaci jej smak i aromat. W ziołolecznictwie dereń był wykorzystywany od stuleci, poczynając od naparu z kwiatów, którym leczono dolegliwości przewodu pokarmowego, niedokrwistość, a nawet choroby skóry. Duża zawartość witaminy C oraz witaminy A sprawia, że świeże owoce są pomocne w leczeniu chorób miażdżycowych, działają też wzmacniająco. O właściwościach smakowych i zdrowotnych derenia niech zaświadczą ceny owoców w tym roku: 20-30 zł za kilogram. ■

FOTO: WIKIMEDIA IMAGES/PIXABAY