De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 1 van 20
Een Nobele gedachte
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 2 van 20
Tekst bij de video JOTA: Alfred Nobel Chemicus, 355,wroeging, nitroglycerine, springolie, kiezelgoer, Noren, dynamiet, Nobelstichting, positieve, testament, Stockholm Vul de juiste woorden in. Kies uit de bovenstaande lijst.
Alfred Bernard Nobel .........................................., en uitvinder van dynamiet, wordt geboren op 21
oktober 1833 in Stockholm .
Moeder komt uit een rijke familie, opent een kruidenierswinkel.
Vader is ingenieur en uitvinder, heeft een constructiebedrijf en is bruggenbouwer, gaat failliet, zoekt werk in Finland en Rusland. De zaken(= wapens) gaan goed en ze verhuizen naar Sint-Petersburg ( Nobel is dan 9).
Hij studeert chemische technieken, in Parijs werkt hij samen met Pelouse( ?), werkt daar met.................................................................( hoogst explosief en onvoorspelbaar, gevaarlijk). In 1850 komt Nobel in contact met de uitvinder van nitro: A. Sobrero(Italiaan).
Dankzij de Krimoorlog floreert het bedrijf goed. Alfred komt vader helpen. Na de oorlog keert het gezin terug naar Zweden. Hij zoekt naar een springstof op basis van nitro. Bij een van de experimenten sterft zijn jongere broer Emile. Hij moet zijn experimenten verder zetten buiten de stad, op een boot. Daar ontdekt hij............................................................................. In 1864 begint de massaproductie ( bv. tunnels). Ruim 50 jaar lang produceert zijn fabriek aan de rand van het meer explosieven voor wegen- en waterbouwkundige werken.
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 3 van 20
Tegenwoordig wordt een deel van zijn fabrieken door beeldhouwers als atelier gebruikt. Om springolie nog veiliger te maken oefent hij met absorberende stoffen: roet, zaagsel en windmilde. Uiteindelijk wordt het ...........................................................................( dyatomeeënaarde), een zandsoort. De combinatie wordt .........................................................................
We schrijven 1867. Zijn bedrijf draait goed. Hij verhuist eerst naar Duitsland en dan naar zijn geliefde Parijs, vlak bij de Arc de Triomphe. Hij heeft ook een villa in San Remo, Italië. In Parijs ontmoet hij zijn geliefde : Bertha von Zutner/Suttner, een voorvechters voor de vrede ( de vredesprijs).
In 1895, ongetrouwd, koopt hij een landhuis en een staalfabriek in Zweden. In het lab daar experimenteert hij naar hartelust. Hij ontwikkelt er kunstleer, rubber en zijde. Aan het einde van zijn leven heeft hij...................... patenten op zijn naam staan.
Al dat onderzoek eist zijn tol. Omwille van zijn zwakke gezondheid bezoekt hij dokters en kuuroorden. Hij is te druk bezig om de adviezen op te volgen.
In Parijs werkt hij twee maanden lang aan zijn testament. Hij sterft op 10 december 1896 in San Remo, op 63-jarige leeftijd.
Zijn vier bladzijden handgeschreven............................................................... maakt alom indruk. 9 miljoen dollar, ongeveer 9 miljoen euro, moet gereserveerd worden voor prijzen. Prijzen voor wetenschappelijke en literaire werken en een prijs voor de vrede.
Motief: .......................................................................
Na zijn dood wordt de............................................................................... opgericht. De Nobelprijzen worden elk jaar op 10 december uitgereikt in het concertgebouw Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 4 van 20
in......................................................................., voor de eerste keer in 1901. Ze werken heel zuinig. Er worden jaarlijks zes prijzen, een diploma- een medaille en een geldprijs- uitgereikt.
De prijs voor literatuur wordt door de Zweedse academie uitgereikt en gekozen. Het Karolinska instituut kiest de prijzen voor geneeskunde en de fysiologie. De........................................................... kiezen de Nobelprijs voor de vrede, uitreiking in het stadhuis van Oslo. Natuur -en scheikunde vallen onder de Koninklijke academie voor Natuurwetenschappen. Ook deze voor economie, later ingesteld, wordt hier gekozen.
Na een grondig en wereldwijd selectieproces worden de kandidaten gekozen. Soms gebeuren er vergissingen en is er veel jaloezie.
Wie krijgt de Nobelprijzen: zij die in het voorbije jaar de grootse ................................................................bijdrage hebben geleverd tot de mensheid.
Bron: http://www.teleac.nl/jota/aflevering.jsp?aflnr=37726
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 5 van 20
Een Nobele gedachte De Nobelprijzen ontlenen hun naam aan de Zweedse scheikundige en industrieel Alfred Nobel (1833-1896). Nobel was gespecialiseerd in de studie van ontplofbare stoffen. Zijn grootste uitvinding was die van het dynamiet, waarvan het baanbrekende element erin bestond het hoogexplosieve nitroglycerine in een handelbare en dus ( relatief) veilige vorm aan te bieden. Later vond hij ook nog andere explosiemiddelen uit en dankzij de industriële vervaardiging ervan kon hij een immens fortuin verzamelen. Nobel was een eenzaat die nooit trouwde en zijn hele leven met zijn gezondheid sukkelde. Hoewel hem dit pessimistisch stemde, was Nobel toch iemand die in de goedheid van de mens geloofde en dus ook in de toekomst van de mensheid. In zijn testament bestemde hij het grootste deel van zijn vermogen voor de oprichting van de Nobelprijzen, die jaarlijks prijzen zou uitreiken aan hen “ die in de het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft”. Oorspronkelijk waren er vijf verschillende prijzen (natuurkunde, geneeskunde, scheikunde, letterkunde en vrede), die werden uitgekeerd uit de rente van het kapitaal van de Nobelstichting. In 1968 werd door de Zweedse centrale bank een zesde Nobelprijs voor economische wetenschappen, ingesteld. Alle prijzen, behalve die voor de vrede, worden door Zweedse instellingen toegekend. Over de vredesprijs wordt door een comité van vijf personen, die aangeduid worden door de Storting- het Noorse Parlement. Die prijs wordt dan ook in Oslo uitgereikt. De overige vijf prijzen worden gewoonlijk op 10 december ( de sterfdatum van Alfred Nobel) door de Zweedse koning tijdens een luisterrijke ceremonie aan de laureaten overhandigt. De geldelijke beloningen variëren. In de lijst van de prijswinnaars ( sinds 1901) vinden we ook enkele landgenoten. Al drie landgenoten kregen de prijs voor vrede: wijlen eerste minister Beernaert, H. La Fontaine, één van de oprichters van de vredesliga in Bern, en G. Pire, sociaal geëngageerd pater. In 1911 kreeg de in het Frans schrijvende Maurice Maeterlinck de literatuurprijs, en in 1977 werd de als Rus geboren Ilya Prigogine de scheikundeprijs toegekend. In de geneeskunde haalden we een viertal winnaars. En in 2013 eentje voor fysica: Francois Englert
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 6 van 20
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/131008_Nobelprijs _Belgen 1904: Instituut voor Internationaal Recht, Gent (Vrede) In 1904 ging de Nobelprijs voor de Vrede naar het Instituut voor Internationaal Recht in Gent. Dat was opgericht in 1873 na de FransDuitse Oorlog en ontwierp juridische regels voor internationale betrekkingen. Het was de voorloper van het Internationaal Hof van Justitie in Den Haag. 1909: Auguste Beernaert (Vrede) De katholieke politicus Auguste Beernaert (1829-1912) was niet alleen premier en Kamervoorzitter, hij was ook een bekend pacifist en voorvechter van de mensenrechten. Zo kwam hij in botsing met koning Leopold II over de behandeling van zwarten in de Congo Vrijstaat. Beernaert was ook de drijvende kracht achter enkele internationale vredesconferenties. 1911: Maurice Maeterlinck (Literatuur) Maurice Maeterlinck (1862-1949) was dichter, toneelschrijver en vertaler en -omdat hij uit de gegoede Gentse bourgeoisie kwam- schreef hij vooral in het Frans. 1913: Henri La Fontaine (Vrede) De jurist Henri La Fontaine (1854-1943) was een voorvechter van vrede, het internationalisme, het universeel stemrecht, het recht van elk kind op onderwijs en de rechten van vrouwen en arbeiders. Hij zat in het parlement voor de Belgische Werkliedenpartij. In 1913 kreeg hij de Nobelprijs voor de Vrede. 1919: Jules Bordet (Geneeskunde) Jules Bordet (1870-1961) kent u wellicht van het naar hem genoemde Brusselse metrostation. Hij kreeg in 1919 de Nobelprijs voor Geneeskunde wegens zijn werk als immunoloog en microbioloog aan het Pasteur Instituut in Parijs. Daarna stichtte hij het Pasteur Instituut in Brussel. 1938: Corneille Heymans (Geneeskunde) Voor een tweede Belgische Nobelprijs voor Geneeskunde was het wachten op Corneille Heymans (1892-1968) in 1938. Aan de Gentse universiteit richtte hij een onderzoekscentrum voor farmacologie op, waar onder meer Paul Janssen van Janssen Pharmaceutica zijn opleiding volgde. Hij kreeg de prijs voor zijn onderzoek naar lichaampjes die het hart en de hersenen feedback geven over het zuurstofgehalte.
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 7 van 20
1958: pater Dominique Pire (Vrede) De dominicaan Dominique Pire (1910-1969) werd in 1958 bekroond met de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inzet voor vluchtelingen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog en zijn strijd voor zijn menselijke waardigheid. Hij lag aan de basis van de organisatie Vredeseilanden. 1974: Albert Claude en Christian de Duve (Geneeskunde) De Luiks-Amerikaanse onderzoeker Albert Claude (1899-1983) en Christian de Duve (1917-2013) deelden in 1974 de Nobelprijs voor Geneeskunde met de Roemeense Amerikaan George Emil Palade voor hun onderzoek naar de werking van cellen. 1977: Ilya Prigogine (Scheikunde) De in Rusland geboren, maar tot Belg genaturaliseerde Ilya Prigogine (1917-2003) reeg als scheikundige, maar ook soms werkend als filosoof, de prijzen aan elkaar. In 1977 kreeg hij de Nobelprijs voor de Scheikunde voor zijn bijdrage tot de thermodynamica van niet-evenwichtsprocessen. Samen met Isabelle Stengers schreef hij in 1980 het boek "La nouvelle alliance" of "Orde uit chaos". 2013: François Englert (Fysica) Deeltjesfysicus François Englert (°1932) deelt de Nobelprijs voor Fysica met de Brit Peter Higgs voor hun voorspelling van het higgs-boson, een deeltje dat andere deeltjes massa geeft. Englert kwam in 1964 tot die bevinding samen met zijn collega Robert Brout, die enkele jaren geleden overleden is. Het bestaan van het higgs-boson werd in juli vorig jaar aangetoond in de deeltjesversnellers van het CERN in Genève en die van het Fermilab in Chicago in de VS.
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 8 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 9 van 20
Internet-sites voor meer info over Alfred Nobel
The Nobel Foundation URL: http://www.nobel.se/index.html Alfred Nobel URL: http://theodore-sturgeon.mit.edu:8001/peacejam/nobel.html History of Nobel Prize URL: http://www.lib.lsu.edu/sci/chem/guides/srs118_nobel.html http://thuisacademie.ntr.nl/clips/clip/show/217-wat-is-de-nobelprijs.html http://www.youtube.com/watch?v=_siH1FeM9b0
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 10 van 20
Vragen bij de tekst p.6 en 7 : December nadert, dus de Nobelprijzen die een week voor Kerstmis (10/12) worden uitgereikt, vliegen weer de deur uit. Ken je de winnaars van dit jaar? 1.
Hoe zijn de Nobelprijzen ontstaan,
Zoek de antwoorden in de tekst: a)
Aan wie ontlenen de prijzen hun naam? ............................. .....................................................................................
b)
Waar komt hij vandaan? .................................................. .....................................................................................
c)
Welke beroepen had hij? .................................................. ..................................................................................... .....................................................................................
d)
Hoe verklaar je dat hij zo rijk geworden is? ........................ ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... .....................................................................................
e)
Waaraan moest men een groot deel van zijn geld uitgeven na zijn dood? ...................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... .....................................................................................
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen 2.
3.
4.
4BSO
Pagina 11 van 20
Welke prijzen worden er jaarlijks uitgereikt? a)
Oorspronkelijk waren er .................................................. namelijk. ....................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... .....................................................................................
b)
Later werd er nog eentje aan toegevoegd: ......................... .....................................................................................
Zijn de volgende beweringen waar of niet? Bewijs met de tekst! a)
De Nobelprijzen worden uitgereikt in december om te herinneren aan Nobels overlijden.
b)
Slechts 3 Belgen kregen de prijs.
c)
Nobel reikte zelf de eerste prijzen uit.
d)
Nobel heeft nitroglycerine ontdekt.
e)
De Nobelprijzen worden allemaal in Zweden overhandigd.
f)
De Nobelprijzen bestaan enkel uit een som geld.
g)
Pater Pire behaalde de prijs voor de vrede.
TAAK: a)
zoek de namen van de winnaars van dit jaar.
b)
Schrijf ze op pagina 21( laatste blad)
c)
Naam en land van herkomst.
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 12 van 20
The Prize Amount in Swedish Crowns ( en in euro ?) Year 1901 1920 1923 1940 1946 1953 1960 1969 1980 1989 1997 2006 2012
Comments
euro
Amount 150,800 134,000 115,000 138,600 121,000 175,300 226,000 375,000 880,000 3,000,000 7,500,000 10,000,000 8,000,000
Smallest amount The Foundation is granted tax exemption The Foundation's investment rules are changed The Prize in Economic Sciences is added
Door de crisis gaat er 20% af
Atlasoefening: Een Nobele gedachte Hieronder vind je een lijst ( in het Engels) met de winnaars van de Nobelprijs voor de vrede tot 2009. 1. Zoek alle landen en steden op, met fluo aanduiden kan helpen. 2. Geef ze een nummer. 3. Schrijf ze in de tabel op p. 13 4. Schrijf de Nederlandse naam van het land of stad in de derde kolom. 5. Duid ze daarna aan op de wereldkaart op p. 14.
Bepaalde landen,steden komen verschillende keer voor. Die duid je slechts een keer aan.
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen 1980 1981 1982 1983
4BSO
Pagina 13 van 20
Pérez Esquivel, Adolfo, Argentina, 1931-. Office of the United Nations High Commissioner for Refugees, Geneva. The prize was divided equally between Myrdal, Alva, Sweden, 19021986. and García Robles, Alfonso, Mexico, 1911-1991. Walesa, Lech, Poland, 1943-.
1984
Tutu, Desmond Mpilo, South Africa, 1931-.
1985
International Physicians for the Prevention of Nuclear War, Boston.
1986
Wiesel, Elie, USA, 1928-.
1987
Arias Sánchez, Oscar, Costa Rica, 1941-.
1988
The United Nations Peace-keeping Forces.
1989
The 14th Dalai Lama, Tenzin Gyatso, Tibet, 1935-.
1990
Gorbachev, Mikhail Sergeyevich, the Soviet Union, 1931-.
1991
Aung San Suu Kyi, Burma, 1945-.
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2009
Menchú Tum, Rigoberta, Guatemala, 1959-. The prize was divided equally between Mandela, Nelson, South Africa, 1918-. and de Klerk, Frederik Willem, South Africa,1936-. The prize was divided equally between Arafat, Yasser, Palestine, 1929-. Chairman of the PLO; and Peres, Shimon, Israel, 1923-, and Rabin, Yitzhak, Israel, 1922-1995. The prize was divided equally between Rotblat, Joseph, England, 1908. and Pugwash Conferences on Science and World Affairs, The prize was divided equally between Belo, Carlos Filipe Ximenes, East Timor, 1948-;and Ramos-Horta, José , East Timor, 1949-. The prize was divided equally between and Jody Williams, USA, 1950-. The prize was divided equally between John Hume, Northern Ireland,1937-; and David Trimble, Northern Ireland, 1944-. Doctors Without Borders (Médecins Sans Frontières) In recognition of the organisation's pioneering humanitarian work on several continents. Kim Dae Jung, Republic of Korea, 1925-. The prize was divided equally between The United Nations ( U.N.) and its Secretary-General, Kofi Annan, Ghana, 1938Jimmy Carter, USA, 1924-.
Barack Obama USA
2013
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
Nr.
Land/stad
4BSO
Pagina 14 van 20
Nederlandse naam
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 15 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 16 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 17 van 20
Uit: Humo 15/10/2013
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 18 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 19 van 20
Kennen en Kunnen : Alle antwoorden die je op pagina 9 en 10 hebt gevonden. Op zijn minst 2 winnaars van dit jaar uit het hoofd kennen. De juiste naam bij de juiste prijs plaatsen ( voor dit jaar) Een stukje uit de invultekst invullen zonder de woordenlijst. Alfred Nobels leven op een blinde kaart van Europa tekenen. Landen en steden op een blinde kaart aanduiden. Een kruiswoordraadsel of woordzoeker oplossen over het leven en werk van Alfred Nobel.
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014
De Nobelprijzen
4BSO
Pagina 20 van 20
Naam: .................................................................................. klas: .................................................................................... datum: .................................................................................
Taak: De Nobelprijswinnaars 2013 NA (MEN) AM
CATEGORIE F/N
C/S
L
G
E
V
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be
2013-2014