JAAR IN BEELD 2023
2023 IN BEELD
Het jaar 2023 was een belangrijk jaar voor Wereldmuseum. Het zal de boeken ingaan als het jaar van de eerste restitutie onder overheidsbeleid waarmee we 485 collectieobjecten hebben kunnen restitueren aan Indonesië.
Daarnaast was 2023 het jaar waarin we de omslag naar onze nieuwe naam ‘Wereldmuseum’ hebben kunnen voltooien. Een wens die na de fusie in 2014 ontstond. Wereldmuseum, 1 naam voor onze vier museumlocaties waarmee we mensen inspireren tot wereldburgerschap. Een missie die nu urgenter is dan ooit.
2023 was ook het jaar van impactvolle tentoonstellingen, programma’s en samenwerkingen, steevast met de betrekking van hedendaagse kunstenaars om een actueel en persoonlijk perspectief te geven op de onderwerpen in onze musea.
Tot slot was 2023 ook het jaar waarin we, vooruitlopend op ons vertrek van de locatie, Wereldmuseum Berg en Dal sloten voor publiek. Parallel daaraan startten we ons onderzoek naar de toekomst van Wereldmuseum in de regio Oost, met als eerste stap de oprichting van het WereldLAB.
In Wereldmuseum Leiden ondertekende demissionair staatssecretaris
Gunay Uslu (Cultuur en Media) op 10 juli 2023 de eigendomsoverdracht van vier objectgroepen aan de staat Indonesië.
Op 17 juni 2023 vierden bezoekers van Wereldmuseum Berg en Dal de afschaffing van de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen tijdens het jaarlijkse Keti Koti festival.
2023 IN CIJFERS
381.874
Bezoekers 67.133
Scholieren & docenten 890.631
Objecten in collectie 1.249
Nieuwe aanwinsten 838
Uitgaande bruiklenen
NIEUWE NAAM
2023 was een jaar vol verandering. In maart lanceerden we één nieuwe naam en merkidentiteit voor onze musea: Wereldmuseum. Met Wereld in onze naam benadrukken we welke rol we met het museum willen vervullen in het museumlandschap, maar ook in de maatschappij, zowel nationaal als internationaal.
Op elke locatie, met elke tentoonstelling en elke publicatie, met elk publieksprogramma en elk onderzoek, én met elk educatief aanbod willen wij inspireren tot wereldburgerschap, en zo bijdragen leveren aan een gelijkwaardige en rechtvaardige wereld.
Deze missie drukt onze overtuiging uit dat een beter begrip van de geschiedenis en de wereld om ons heen ons helpt bij het creëren van een betere toekomst voor iedereen.
RESTITUTIE
In Wereldmuseum Leiden ondertekende demissionair staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur en media) op 10 juli de eigendomsoverdracht van vier objectgroepen aan de staat Indonesië: de Pita Maha-collectie, de zogenoemde Lombokschat, de Kris van Klungkung en vier Singosaribeelden uit de Rijkscollectie die in beheer van het Nationaal Museum van Wereldculturen waren.
Dit is de eerste keer dat de Nederlandse staat, als eigenaar van de collectie, onder nationaal beleid besloot tot een teruggave. De Rijksoverheid volgde hierbij het adviesrapport van de Commissie Koloniale Collecties over het teruggaveverzoek van Indonesië.
Demissionair staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur en Media) en directeur-generaal Ministerie van Cultuur Indonesië Hilmar Farid, tijdens de eigendomsoverdracht van vier objectgroepen aan de staat Indonesië in Wereldmuseum Leiden.
De Singosari-beelden zijn onderdeel van de restitutie aan Indonesië.
Ze zijn in de week van 1 augustus 2023 uit het museum gehaald en naar Museum Nasional in Jakarta verzonden.
SLUITING WERELDMUSEUM BERG EN DAL
Met gemengde gevoelens kijken we terug op de sluiting van Wereldmuseum Berg en Dal op 27 november 2023. Dit museum, dat zich richtte op de kunst en culturen van Afrika, heeft jarenlang een belangrijke rol gespeeld in het presenteren van de rijke diversiteit van het continent.
Bezoekers hebben genoten van de tentoonstellingen en activiteiten die de Afrikaanse kunst en cultuur vierden.
Hoewel de deuren nu gesloten zijn, willen we de blijvende impact van het museum onderstrepen. We zijn ervan overtuigd dat de verhalen en kunstwerken van Afrika op nieuwe manieren zullen blijven inspireren. We willen onze bezoekers en relaties bedanken voor hun samenwerking in de afgelopen jaren en kijken ernaar uit om hen in de toekomst op een nieuwe locatie te verwelkomen.
Lamin Kuyateh trad op tijdens het afscheidsconcert van Wereldmuseum Berg en Dal op 26 november.
TENTOONSTELLINGEN
In maart opende in Amsterdam Diva’s, bezieling en beleving in Arabische muziek en cinema, over de wereldwijde impact van vrouwelijke iconen zoals Umm Kulthum, Asmahan, Warda en Fairuz. In april werd deze gevolgd door Someone is getting rich. Hedendaagse kunstenaars maakten zichtbaar hoe het kolonialisme aan de wieg staat van het mondiale financiële systeem.
In juni opende in Berg en Dal INSTRMNTN, Victor Gama’s muzikale speeltuin met instrumenten en geluidsinstallaties waar tradities en hedendaagse technologie samenkomen.
Zowel in Berg en Dal als in Leiden openden we In Schitterend Licht. Een Afrikaanse moderne en hedendaagse kunsttentoonstelling waarin gastcurator Azu Nwagbogu topstukken uit de kunstcollectie van het museum combineert met recent werk van hedendaagse kunstenaars buiten de museumcollectie. De tentoonstelling laat zien hoe kunstenaars uit Afrika en haar diaspora, wars van koloniale denkbeelden, de wereld om zich heen kritisch bekijken en hoe zij inspiratie vinden in de belofte van nieuwe werelden en gedeelde dromen voor een nieuwe samenleving.
In juni opende in Rotterdam de tentoonstelling Geen woorden maar draden. Met deze expositie toont Wereldmuseum Rotterdam de enorme verscheidenheid aan borduurwerk, voor een groot deel uit eigen collectie, gemaakt door mensen over de hele wereld. En in november opende Kolonialisme en Rotterdam, een tentoonstelling over hoe lokale en (inter)nationale geschiedenissen samenkomen, de stad hebben gevormd en welke invloed de doorwerking van kolonialisme tot op de dag van vandaag heeft.
Ambassadeur voor vrouwenrechten en gendergelijkheid Pascalle Grotenhuis, algemeen directeur Wereldmuseum Marieke van Bommel, en wethouder Kunst en Cultuur Touria Meliani tijdens de opening van de tentoonstelling Diva’s in Wereldmuseum Amsterdam.
Elizar Veerman en zijn fotoserie ‘Moluccan Legacies’ in de tentoonstelling Kolonialisme en Rotterdam.
RECENSIES
VOLKSKRANT, 17 MEI 2023
over Someone is getting rich in Wereldmuseum Amsterdam
“Het financiële systeem achter kolonialisme en de erfenis daarvan in de huidige wereldeconomie: dat zijn, in een notendop, de thema’s die voorbijkomen in de verrassende tentoonstelling Someone is getting rich. Zestien internationale hedendaagse kunstenaars laten zien hoe ons huidige financiële systeem nog steeds vergroeid is met de geschiedenis van slavernij en kolonialisme. Interessante en relevante materie, maar ook potentieel droge kost. Met onderwerpen als ‘staatsobligaties’, ‘negotiaties’ en ‘beleggingsfondsen’ verwacht je in eerste instantie afstandelijke kunst, waarbij er veel te lezen en weinig te zien is. Het tegendeel is waar: de sculpturen, tekeningen, video’s, foto’s en wandtapijten in deze tentoonstelling zijn overwegend juist visueel prikkelend.”
TROUW, 22 JUNI 2023
over Geen woorden maar draden in Wereldmuseum Rotterdam
“Handwerken oubollig? Maar liefst vier tentoonstellingen laten deze zomer het tegendeel zien. Ook jongeren zijn weer geïnteresseerd. Kleding herstellen is duurzaam en met borduursels maak je je kleding uniek. De grootste verrassing openbaart zich op de expositie Geen woorden maar draden in het Rotterdamse Wereldmuseum: wereldwijd worden er maar zo’n tien basis-borduursteken gebruikt. Net als de overbekende kruissteek zijn de stik-, rijg- en flanelsteek niet moeilijk om te leren. Maar wat je met die paar simpele steken kunt is indrukwekkend: de variatie in de kleurig gedecoreerde kledingstukken en gebruiksobjecten uit alle windstreken is enorm.”
VOLKSKRANT, 8 FEBRUARI
2024
over In Schitterend Licht in Wereldmuseum Leiden “Hoogtepunten van In Schitterend Licht zijn de spookachtige kunstwerken van de Cubaanse Belkis Ayón (1967-1999) en de Belgische Hélène Amouzou (54), die allebei uit oneindig veel fluweelzachte grijstinten lijken te zijn opgebouwd. In deze tentoonstelling, die voor driekwart gevuld is met kunstwerken van mannelijke makers, hadden vrouwen als Ayón en Amouzou best een prominentere plek mogen krijgen. Een kans voor de toekomst, die je Wereldmuseum na het zien van deze frisse tentoonstelling van harte toevertrouwt.”
LICHT IN SCHITTEREND
Afrikaanse hedendaagse kunst
WAT GEEF JE DOOR?
PROGRAMMA
In Leiden werd in maart de bloei van de kersenbloesem gevierd met de Hanami programmering en rondom Matariki (Maori-nieuwjaar) werd het Maori weekend georganiseerd.
Als verlengstuk op de tentoonstelling INSTRMNTN presenteerden we in Berg en Dal de Muziekzomer met muziekoptredens en workshops muziek & instrumenten maken.
Rond Onze koloniale erfenis werd in Amsterdam een gevarieerd programma geboden voor onderwijs en publiek. Dichter bij Onze koloniale erfenis: een serie i.s.m. Beyond Walls en Read My World. Deze poëtische interventies op zaal vormen ook een filmreeks die in 2023 online gelanceerd is. Het hele jaar door organiseerden we de reeks Ongemakkelijke Gesprekken over complexe actuele thema’s, culturele botsingen en taboes in samenwerking met theatermaker Sheralynn Adriaansz & Building Conversation. Aan bod kwamen onder meer de cancelcultuur, gemengde relaties, de waarde van excuses en safe spaces.
Juni stond vooral in het teken van Keti Koti met als grootste event het laatste Keti Koti festival bij Afrika Museum in Berg en Dal. De Keti Koti herderking in Leiden werd georganiseerd in de tuin van Wereldmuseum Leiden. In Amsterdam stelden kinderen kritische vragen tijdens de Keti Koti junior viering, gaf het museum podium aan de jaarlijkse Keti Koti lezing van NiNsee door de bekende Britse historicus
David Olusoga en waren we de locatie voor de live-uitzending rondom Keti Koti door Omroep Zwart & EO.
Ten slotte was de museumnachtprogrammering op alle locaties een groot succes. Van zaklampentours door de tentoonstelling Kruispunt in Rotterdam tot rupsen-goeroe consult in Wereldmuseum Leiden. Een programmering om trots op te zijn.
Voor de tentoonstelling Geen woorden maar draden werden verschillende workshops georganiseerd in Wereldmuseum Rotterdam.
Op zondag 22 oktober vierde Wereldmuseum Leiden een speciaal eindfeest, ter afsluiting van de tentoonstelling DierenAcademie. 1.032 bezoekers vierden feest. Boswachter Tim enthousiasmeerde ouders en kinderen met een interessante dierenquiz en Iven Cudogham las voor uit zijn boek Anansi de spin.
BERG EN DAL
• Hele jaar: Museumgame ‘Stop de tijd’
• Juni: Keti Koti festival
• November: Afscheidsprogramma Berg en Dal
Uitgelicht
AMSTERDAM
• Hele jaar: Ongemakkelijke Gesprekken
• Juli - augustus: Sabi à la carte
• Juli: Keti Koti junior
LEIDEN
• Maart: Hanami festival
• Juni: Maori weekend met delegatie uit Nieuw-Zeeland en Engeland
• Oktober: Eindfeest Dierenacademie
ROTTERDAM
• Maart: Museumnacht010 x Wereldmuseum Rotterdam
• Juni - oktober: De borduurschool
• Augustus: Queer evenement Angel Delight: Talking Threads
RESEARCH CENTER FOR MATERIAL CULTURE
Het Research Center for Material Culture (RCMC) kijkt graag terug op enkele belangrijke momenten van het afgelopen jaar, waaronder symposia, tentoonstelling en “jamsessies” in het Wereldmuseum.
In 2023 richtte RCMC zich op verschillende thema’s, waaronder de zichtbare erfenissen van kolonialisme die zich uiten in raciale ongelijkheid en extractief kapitalisme. We hebben ons beziggehouden met het vertellen van verhalen, het schrijven van geschiedenissen, de kracht van excuses, Caribisch modernisme, maar ook refiguring archives and epistemological futures (Carolyn Hamilton).
Het Symposium “’What and When Was Caribbean Modernism?” in samenwerking met Framer Framed en Small Axe.
Onze onderzoeksprojecten en -programma’s zijn voortdurend in ontwikkeling en zullen ook volgend jaar worden voortgezet.
De focus van onze programmering ligt op samenwerkingen, waaronder educatieve podcasts, artistieke workshops, conferenties, publicaties en onderzoeksbeurzen.
In 2023 verwelkomden we met trots als gastonderzoeker: Andil Gosine, Carolyn Hamilton, Mayanthi Fernando, Ana Lucia Araujo en Jacob Dlamini, evenals gerenommeerd kunstenaar Fred Wilson en secretaris Lonnie G. Bunch III van het Smithsonian Institute. Hun werk helpt ons bij het opstellen van een ethisch en praktisch kader voor samenwerking, waardoor we onze relaties met geschiedenis, macht en identiteit kunnen hercontextualiseren en opnieuw vormgeven.
Op 8 maart opende in Wereldmuseum Amsterdam de tentoonstelling
Diva’s: bezieling en beleving in Arabische muziek en cinema.
COLLECTIE
Onze collectie van ongeveer een half miljoen objecten fungeert als een archief van de werking van de wereld. Dit archief omvat de geschiedenis van de relaties tussen mensen over de hele wereld en hun verbinding met de aarde. Het is een inspiratiebron om te leren hoe mensen wereldwijd leven.
Daarom is het onze verantwoordelijkheid om voor de collectie te zorgen. Maar onze zorg beperkt zich niet alleen tot de fysieke objecten. We hebben ook een verantwoordelijkheid voor de mensen voor wie ze een culturele betekenis hebben.
We heroverwegen ook het verzamelen van nieuwe collectie. Want wat was precies die westerse blik waarmee de historische etnografische collectie tot stand kwam, en welke verhalen willen we nu kunnen vertellen? Hoe belangrijk is ‘verzamelen’ voor Wereldmuseum nu, en hoe gaan we daar vorm aan geven? Waar kan verzamelen of de herinterpretatie van onze bestaande collectie, bijdragen aan verbinding met gemeenschappen in gebieden van herkomst én met gemeenschappen in diaspora? Wat willen we verzamelen als we meer te weten willen komen over inheemse kennis? Hoe kunnen we onze historische collecties verbinden met aankopen die de continuïteit en vernieuwing van traditie laten zien?
Vooruitlopend op een nieuw collectieplan is op die manier in 2023 hedendaagse kunst, mode en design gekocht en proberen we via externe fondsen ook fotografie te verwerven, als medium dat op het snijvlak van kunst, verbeelding en documentatie voortkomt uit een wereld in beweging.
Met een selectie uit het aanbod schenkingen van tientallen particulieren hebben we een verrijking van nagenoeg alle collectiegebieden kunnen realiseren. Sommige schenkingen gingen tevens gepaard met een bedrag, dat nader collectie-onderzoek mogelijk maakt.
Tijdens Museumnacht konden bezoekers de collectie van Wereldmuseum
Leiden ook na sluitingstijd bewonderen.
ONDERZOEK
Onderzoek vindt plaats met oog op tentoonstellingen, aankopen, schenkingen, bruiklenen, publicaties, restauraties en uit nieuwsgierigheid.
Steeds worden daarbij keuzes gemaakt die aansluiten bij de visie van het museum. Door het actuele restitutiebeleid is herkomstonderzoek belangrijker geworden. Hierbij wordt precies nagegaan wanneer en in welke koloniale context objecten in handen van de bezetter terecht zijn gekomen. Het gaat hierbij niet alleen om landen die onder Nederlands koloniaal bestuur stonden, maar ook gebieden waar Nederlandse handelsmissies vaak met geweld objecten van de lokale bevolking afhandig maakten.
Restitutie is al jarenlang een onderwerp van wereldwijde belangstelling, waarbij vraagstukken rondom dit thema nauwlettend worden gevolgd. Dit leidt tot samenwerkingsprojecten, waarin we leren van gemeenschappen uit herkomstgebieden en ons breder ontwikkelen in het begrijpen van niet-westerse kennissystemen. De actualiteit stimuleert ook studenten om vaker het museum, de bibliotheek en het archief te bezoeken, en de waarde van onderzoek wordt ook door de media erkend.
In 2023 konden we met steun van Vereniging Rembrandt onderzoek doen naar de Rongbaozhai-collectie van Wereldmuseum. Op de foto hier rechtsboven zien we onderzoeker Pao-yi Yang met verschillende werken. Deze illustreren de ontwikkeling van de houtsnijtechniek en de interactie tussen schilderkunst en houtblokdrukken in twintigste-eeuws China. Het onderzoek zal ook terug te zien zijn in de tentoonstelling Made in China die in 2024 in Wereldmuseum Rotterdam te zien zal zijn.
EDUCATIE
Van Holi-Phagwa, het Natuurlijk Kleurenlab, Feministisch Borduren tot Werken met Wol: vanuit educatie worden elk weekend en elke vakantie activiteiten aangeboden waarbij publieksparticipatie centraal staat. Op alle locaties wordt in het kader van Feest – weet wat je viert – aandacht besteed aan wereldse feesten. In de Crafts Academy leerden studenten alle aspecten van het ontwerpend maken: techniek, vaardigheid, ontwerpen, cultureel erfgoed en innovatie. Het project werd ook gepresenteerd op de Dutch Design Week. De nieuwe pilot voor de nationale politie bij Onze koloniale erfenis werd succesvol afgerond. Maandelijks komen er nu groepen van de politie voor deze training.
Nieuw voor families was de museumgame Stop de Tijd in Berg en Dal. In deze gamification ontdekten families samen bijzondere verhalen bij de objecten die ze onderweg tegenkwamen. Alleen door samen te werken konden puzzels worden opgelost, codes worden gekraakt en de oplossingen worden gevonden. De scholen hebben hun weg na corona weer gevonden: het onderwijsbezoek is qua aantallen opnieuw gestegen.
PARTNERS
In 2023 opende in Wereldmuseum Rotterdam de tentoonstelling Kolonialisme en Rotterdam. We zijn er trots op dat deze breed is ondersteund door (Rotterdamse) fondsen. De tentoonstelling sluit aan bij verschillende publicaties over het heden en verleden van slavernij en kolonialisme in de stad en bij presentaties en programmering van andere instellingen, en geeft invulling aan het nationale Herdenkingsjaar Slavernijverleden.
In Wereldmuseum Amsterdam werd de presentatie Someone is getting rich ondersteund zodat wij werk van zo’n 16 hedendaagse kunstenaars kunnen tonen. Met de steun van het AFK (2021-2024) kunnen wij voor bezoekers van Sabi Suriname een onvergetelijke ervaring neerzetten door de intensieve begeleiding en uitgebreide programmering.
Martial Arts zal in 2024 een belangrijke rol spelen bij het realiseren van onze ambities rondom bezoekcijfers. Dat wij daarbij kunnen rekenen op steun van het Mondriaan fonds en het Blockbusterfonds is een enorme stimulans.
Naast steun voor tentoonstellingen, kunnen wij dankzij bijvoorbeeld Metamorfoze – Programma Indisch Erfgoed Digitaal een enorme slag slaan in de digitalisering van fotografisch materiaal uit Indonesië. Dit stelt ons in staat deze aanzienlijk deelcollectie toegankelijk te maken. Onderzoek kan daarmee een vlucht nemen.
Ook zijn er eerste stappen gezet in een mooie nieuwe samenwerking met Patta rondom de expo In Schitterend Licht.
De tentoonstelling In Schitterend Licht in Wereldmuseum Berg en Dal.
WERELDMUSEUM JUNIOR
In 2023 werd voor het eerst het nieuwe label Wereldmuseum Junior gebruikt, wat een voortzetting is van Tropenmuseum Junior.
In de kindertentoonstelling Sabi Suriname boden we verschillende extra activiteiten: Kookzondagen met aandacht voor de diverse Surinaamse keuken, Filmzondagen rond de VPRO-serie Kinderen van Mavungu en Vertelzondagen waar Ivan Cudogham de Anansi verhalen nieuw leven in blies. Ook organiseerden we een grote Keti Koti herdenking voor kinderen met een uitgebreid lesprogramma op de scholen.
In Rotterdam wordt Superstraat goed bezocht en ook hier worden aansluitende programma’s aangeboden zoals Feest, weet wat je viert met Chinees Nieuwjaar, in samenwerking met de Chinese gemeenschap.
In het Atelier in Rotterdam lopen de beeldende workshops zo goed dat de doelgroep inmiddels is uitgebreid en naast kinderen ook steeds vaker volwassenen deelnemen.
In Wereldmuseum Leiden opende de DierenAcademie, een familietentoonstelling voor wie van aanpoten weet. Twaalf dieren hebben hier hun eigen lokaal. Zij leren families om vanuit dieren naar de wereld te kijken.
Daarnaast wordt er hard gewerkt aan de ontwikkeling van de nieuwe Wereldmuseum Junior tentoonstelling in Amsterdam: Raad van de Raaf over de impact van klimaatverandering.
In de zomer van 2023 konden kinderen leren om de allerlekkerste gerechten te maken in Sabi à la carte.
BEDANKT
We bedanken iedereen die in 2023 met ons heeft samengewerkt: programmamakers, kunstenaars, onderzoekers, subsidiënten, fondsen, partners, sponsoren, schenkers, bruikleengevers en natuurlijk al onze bezoekers. Samenwerking is verankerd in onze missie: alleen in gezamenlijkheid kunnen we werken aan een rechtvaardiger wereld.
