natura Aktiboa Natura Guneak Ezagutu gabeko paradisuak
Bide berdeak
Oinez edo bizikletan
Euskal Kostaldeko Geoparkea Flysch-ak eta Karst-ak
Ezker olatua surfeatuz
Edizioa: 2012ko apirila Argitaratzailea: Basquetour. Turismoaren Euskal Agentzia Eusko Jaurlaritzaren Industria, Berrikuntza, Merkataritza eta Turismo Sailarentzat Errealizazioa: Bell Comunicaci贸n Argazkiak eta testuak: Hainbat egilek Inprimaketa: MCC Graphics L.G.: VI 000-2011
Bilbao
Donostia
Vitoria-Gasteiz
TOP ESPE RIEN TZIA
Katalogo honetan adierazitako TOP esperientzia guztiek aldaketak edo eguneratzeak izan ditzakete, eta, beraz, gomendagarria da, horietako bat aukeratu aurretik, eta ordutegiei eta prezioei buruzko informazioa jasotzeko, webgunean kontsultatzea:
www.euskaditurismoa.net
Debekatuta dago argitalpen honetan bildutako testu, mapa eta/edo irudiak partzialki eta/edo osorik kopiatzea, argitaratzailearen eta egileen aldez aurreko baimenik gabe.
24
natura
Aktiboa
6
20
28 34 TURISMOA NATURAN
6
42
Naturguneak Babestutako naturguneak Paradisura hurbiltzeko
20
Birding Euskadi Kalitate handiko ornitologia-panorama
24
Euskal Kostaldeko Geoparkea 60 milioi urteren igarotzea sentituko duzu
TURISMO AKTIBOA
28
Surfeatzen Euskadin barrena surfeatzen olatu, pintxo eta mendien artean
34
Oinez Euskadin barrena oinez Oinardetzan Hartutako Kultura-Paisaia
42
Pedalei eraginez Euskadin barrena pedalei eraginez Distantzia laburretan gozatzeko ibilbide ederrak
48
Ezinbestekoak
51
Info praktikoa
EUSKADI, LURRALDE NATURAL BABESTUA
Gorliz Plentzia Laredo
Sopela
Castro Urdiales Kobaron ITSASLUR Muskiz BIDE BERDEA
Getxo
Pobeña
ATXURIKO BIDE BERDEA
Arteb
Portugalete
ARMAÑONGO PARKE NATURALA
BURDIN MENDIETAKO BIDE BERDEA
Ranero
Sestao
Gallarta
Sondika
BILBAO
Atxuriaga Traslaviña
Balmaseda AP-68
Laudio-Llodio
Amurrio
Euskadiren %25 babestutako naturgune dela baiezta dezakegu. Biosferaren erreserba bat, bederatzi parke natural, Euskal Kostaldeko Geoparkea, hirurehun hegazti espezie baino gehiago, surf egiteko olatu bikainak eta bizikletan edo oinez egiteko ibilbide ugari.
Orduña
VALDEREJOKO PARKE NATURALA
AP-68
Lalastra Angosto
toñana Zuñiga
Berdea atsegin baduzu, Murieta “naturalena” Euskadira etortzea da.
Miranda Ebro
Haro
4
URDAIBAIKO BIOSFERAREN ERRESERBA
Biarritz
Bakio Bermeo Elantxobe
Mundaka
Ibarrangelu Mungia
Hondarribia
Lekeitio
DONOSTIA
bakarra mendia Morga
Mutriku Deba
Larrabetzu
AP-8
UROLAKO BIDE BERDEA
Apatamonasterio
Urkiola
Arrazola
Tolosa
Lekunberri
Beasain
ARALARKO PARKE NATURALA
Zegama
Arantzazu
Arlaban mendia
Lizarrusti
Biosfera-erreserba
San Adriango tunela
Iruñera Gazeo
Parketxea
GR-38
ARDOAREN ETA ARRAINAREN IBILBIDEA
Parke naturalak Euskal Kostaldeko Geoparkea
A-1
Agurain
Estibaliz Alegría-Dulantzi
Armentia
Doneztebe/ Santesteban
Ordizia
Mendixur
A-1
PLAZAOLA-LEITZARANGO BIDE BERDEA
Mutiloa
AIZKORRI-ARATZ PARKE NATURALA
ATARIA
Villabona
Errezil
Oñati
VITORIA-GASTEIZ
Andoain
Azpeitia
Ormaiztegi
BIDASOAKO BIDE BERDEA
AIAKO HARRIA PARKE NATURALA
Iturraran
Antigua
Arrasate/Mondragón
AP-1
EUSKADI NAFARROAKO TRENBIDEAREN BIDE BERDEA
Oiartzun ARDITURRIKO Arditurri BIDE BERDEA
HIRU TENPLUEN IBILBIDEA
Legazpi
Sarria
Irun
Lezo
Astigarraga Hernani
Lasarte
GR-120
Zumarraga
Otxandio
GORBEIAKO PARKE NATURALA
Zarautz
Azkoitia
Bergara
ARRAZOLAKO BIDE BERDEA
AP-1 AP-8
PAGOETAKO PARKE NATURALA
Loiola
Durango
URKIOLAKO PARKE NATURALA
Getaria
EUSKAL KOSTALDEKO GEOPARKEA
MarkinaXemein
Mendata
Zumaia
Elgoibar
Areatza
Pasaia
Ondarroa
Gernika-Lumo
Donibane Lohizune Hendaia
EUSKADI-NAFARROA BIDE BERDEA
Birding Euskadi
Argantzun Maeztu
IZKIKO PARKE NATURALA Korres
Done Jakue Bidea Antoñana
Zuñiga Lizarra
Santikurutze Kanpezu
Urturi
GR-120
Briñas Lagran
GR-38
Bernedo
Bide berdeak BTT Euskadi
Guardia AP-68
Oion
Surfing Euskadi
LOGROÑO
5
Naturgune babestuak gerturatu zaitez
Paradisura
URDAIBAI
6
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
N AT U R G U N E A K
Natura eta aire librean bizitzea gustuko badituzu, leku ezin hobean zaude: Euskadi zu bezalako pertsonen neurrira egina dago. Zure ibilbidean askotariko geografia ederra izango duzu zain, bidez, basoez, parke naturalez, ezohiko itsaslabarrez, ekologia balio handiko gune babestuez... josita; bata bestearen atzetik postalak ikustea bezala izango da eta horien guztien edertasuna erretinan geratuko zaizu. Hala ingurune paregabeak miresteko nola zure hurrengo abenturaren eszenatoki bihurtzeko, paradisuarekin huts-hutsik gozatuko duzu. Herrialde honen aberastasuna ikusi, entzun, usaindu, ukitu eta dastatu egin daiteke. Zure zentzumenek sentsibilitatea xahutuko dute. Afina itzazu, herrialde honetan natura goreneko adierazpenean agertzen baita.
Jarduera ugari egin ditzakezu eta ondo antolatuta daude
Mendi-ibiliak, eskalada, espeleologia, mountain-bike, zaldi-ibilaldiak, imajina ditzakezun ur-kirol guztiak, aire-kirolak... Baduzu zer aukeratu. Abentura prest dago.
7
UNESCOK Biosferaren erreserba izendatua
Urdaibai
b
usturialdea-Urdaibai 20 udalerrik osatzen dute eta guztiek xarma berezia dute. Adibidez, Mundaka, surf-munduan ezaguna da ezkerraldeko olatuarengatik; Sukarrieta, bere paisaia zoragarriengatik edo Busturia, Madariaga Dorre bereziarengatik, Euskadiko Biodibertsitatearen Zentroa hartzen duen eraikinagatik. Azken horretan, eskaintzen diren jardueretako batzuekin goza dezakezu. Era berean, bisita ezazu Urdaibai Bird Center, Gautegiz-Arteagan, Biosferaren erreserbari irekitako leihoa da. Ikerkuntza- eta dibulgazio-zentro horretan, hegaztiak eta horien habitatak aztertzen dira, fauna eta natura, oro har, babesteko. Era berean, zentroa behatoki bat da, eta migrazio-bidaian zehar gunetik urtero pasatzen diren 200 espezie baino gehiagori jarraitzeko aukera ematen du. Ingurumarietan, Laidako hondartza dago, Mundakako itsasadarreko hondartza han8
diena: ia kilometro bateko hondar fin eta urre-kolorekoa du. Apartekoa da haurrek bainu bat hartzeko, sakonera gutxiko urak baitutu. Bertatik, gainera, itsasadarraren bokalea ikus daiteke, Izaro uhartea atzean dela. Laga, Ogo単oko Lurmuturraren alboan dagoena, Euskal kostaldeko hondar ederrenak dituen hondartzetako bat da. Bertako olatuek surfzaleak eta bela edo piraguismoa gisako beste ur-kirol batzuk gogoko dituztenak erakartzen dituzte.
Euskal kostaldean barrena, arrantzale-herri zoragarriak aurkituko dituzu: Bermeo edo Elantxobe, itsaso gainean zintzilik etxeak dituztela. Gernika-Lumora eta Batzar Etxeko haritz sinbolikora joatea ere derrigorrezkoa da. Bestalde, ez ahaztu Gaztelugatxeko Juan deunaren baselizara igotzeko esperientziatik oso gertu zaudela.
www.busturialdeaurdaibai.com www.torremadariaga.net
Udalerriak
Hedadura Geh. altuera Informazioa
Gaztelugatxe Bakiotik Matxitxako Lurmuturrera (Bermeo) arteko bidean zoazela ikusten duzunean, ez zara epel geratuko. Euskal kostaldeko gune berezienetako batean zaude, Urdaibaiko Biosferaren Erreserban... Gaztelugatxeko Biotopo Babestua da, Kantauri itsasoaren suhartasuna desfiatuz, itsasoan barneratzen den haitza. Ez itzazu argazkiak eta Gaztelugatxeko Juan deunaren baselizarako igoera galdu. Baselizan gordetzen dira urperatzeetik onik atera diren marinelen eskaintzak. Tradizioaren arabera, baselizako kanpaia hiru aldiz jo eta desio bat eskatu behar da. Anima zaitez, esfortzuak merezi du-eta.
www.euskaditurismoa.net
EUSKADI
NATURA AKTIBOA
N AT U R G U N E A K
Ajangiz, Amorebieta-Etxano, Arratzu, Arrieta, Bermeo, Busturia, Elantxobe, Ereño, Errigoiti, Forua, Gautegiz-Arteaga, Gernika-Lumo, Ibarrangelu, Kortezubi, Mendata, Morga, Mundaka, Munitibar, Murueta, Muxika, Nabarniz eta Sukarrieta 22.432 ha Astogana 809 m Busturialdea-Busturia (Bizkaia) · 944 650 822 · www.busturialdeaurdaibai.com Madariaga dorrea-Busturia (Bizkaia) · 946 870 402 · www.torremadariaga.net
TOP ESPE RIEN TZIA
omako BASOA
“Sorgindua” deitzen diote, eta ez da gutxiagorako. Urdaibai inguruan Agustin Ibarrola margolari-eskultoreak jantzitako basoa da. Land art obra honetan, artistak aztarna geometrikoak eta gizakien eta animalien figurak utzi zituen zuhaitz eta harrietan. Horietako batzuk posizio jakinetan soilik ikus daitezke eta hainbat enborretako irudiek konposizio bateratu bat osatzen dute. Leku magiko honek naturaren eta artearen arteko harreman berri bat proposatzen du. Eguna eguzkitsua bada, esperientzia koloretsuagoa izango da. Hala eta guztiz ere, inguruneko edertasunak eta bertako fauna aberatsak liluratuko zaitu. Ingurumarietan, ez itzazu Santimamiñe kobak galdu, Paleolitiko garaiko santutegia. 9
Naturgune bakoitzak bere nortasuna du. Aldatuz doan flora eta faunak ematen dien desberdintasunaren aberastasuna
Parke NATURALAK edertasuna egoera naturalean
10
EUSKADI
Gorbeia Parke Naturala
Udalerriak Hedadura Geh. altuera Informazioa
G
orbeiako Parke Naturala euskal mendizaletasunaren erreferentzia-puntu tradizionala da eta 20.016 hektarea ditu. Bere gailurrak 1.482 metroko altuera du eta Bizkaiko eta Arabako lurraldeen muga markatzen du.
AKT IBOA
N AT U R G U N E A K
Urkabustaiz, Zigoitia eta Zuia Araban Areatza, Artea, Orozko, Zeanuri eta Zeberio Bizkaian 20.016 ha Gorbeia 1.482 m Interpretazio Zentroa · Sarria (Araba) · 945 430 709 Areatzako parketxea · Areatza (Bizkaia) · 946 739 279 Gorbeialdea · www.gorbeialdea.com www.gorbeiacentralpark.com
TOP ESPE RIEN TZIA
Gorbeia benetako Euskadiren adibide argia da. Bilbo eta Vitoria-Gasteiztik 20 minututara dago, eta bisitarien arreta bereganatzen duen bizimodua aurki daiteke: izaera markatuko kultura eta hizkuntza, tokiko artisautza, erromeriak, gastronomia tradizionala…
Gorbeian oso paisaia desberdinak ikusiko dituzu, oinarri dituen geologia-substratuen ondorioz. Aldamin eta Lekanda, gisako haitz malkartsuak dituzten ikuspegietatik larre leuneko eremuetara, pagadietara eta hariztietara... pasako zara; azken batean, katalogatutako 500 zulo dituen karts multzo batera. Mairulegorretako kobak 12 kilometro baino gehiago ditu eta ezagunenetako bat da, Itxinako karstarekinbatera, Itxinako Biotopo Babestuan. Karstaren ipar-ekialdean, “Atxularko begia” pasabide ezaguna dago.
Gorbeia Central Park Naturguneak gozatzeko kontzeptu berri bat, ura, airea, izarrak, basoak, animaliak eta antzeko elementuak oinarri hartuta. Pertsonak aintzat hartu eta horiei bideratutako esperientziak dira. Esperientzia horiek, euskal natura sakonenera zentzumen-bidaiak eskaintzen dituzte.
Gune honetako beste paisaia zoragarri bat 100 metro baino gehiago dituen Goiuriko ur-jauzia da, Araban. Paisaiaren kalitateak eta parkeak euskaldunentzako duen kultura- eta afektibitate-esanahiak hainbat kirol-jardueren gune izatea eragin du: rappela, eskalada, mendi-ibiliak, mendia, mendi-bizikletako ibilbideak, espeleologia, multiabentura, trekkinga, orientazioa... Halaber, jolastokiak ere badaude. Bizkaiko aldean, Pagomakurre da nagusiena eta, Arabako aldean, Baiasko Zentralaren ingurunea, Parketxearekin edo Parkearen harrera-zentroarekin. Baina, zalantzarik gabe, inguruko sinboloa Gorbeiako Gurutzea da. Tontorrean dago eta 18 metroko altuera du.
NAT URA
www.gorbeiacentralpark.com www.euskaditurismoa.net
g o rbeiak o gurutzea
11
Urkiola Parke Naturala
Udalerriak
Dima, Durango, Izurtza, Mañaria, Amorebieta-Etxano, Atxondo, Abadiño (Bizkaia) eta Aramaio (Araba)
Hedadura
5.955 ha
Geh. altuera
Anboto mendia 1.330 m
Informazioa
Informazio Zentroa · Abadiño (Bizkaia) · 946 814 155 · www.urkiola.net
u
rkiolako Parke Naturalak Aramozko Mendilerroko altuera handieneko lursailak biltzen ditu. Horrela, kareharrizko hesia eraikitzen du Bizkaiko Arratia eskualdearen eta Aramaioko bailara arabarraren artean eta, era berean, Kantauriko eta Mediterraneoko ibiaien arroak bereizten ditu. Paisaia aldapatsuak gustuko badituzu, hauxe da zurea.
Parkeak mendilerroak, kareharrizko haitzak, sakanak eta haran sakonak ditu. Baita mendizaletasuna eta mendi-ibiliak bultzatu dituzten gailurrak ere. Bisitatuena Anboto da. Berea da tontorrik altuena eta Mariren koba ere badu, mitologia-erreferente gisa.
www.urkiola.net www.bizkaia.net www.euskaditurismoa.net 12
IDEIA ON
BAT
Antonio Abad deunaren eta Paduako Antonio deunaren ohoretan eraikitako santutegiak ematen dio izena parke naturalari. Urkiolako Santutegiaren aurrealdean harri bat aurkituko duzu. Denbora gutxi barru bikotea aurkitu nahi dutenak erromes joaten dira bertara. Kondairaren arabera, harriari hiru bira besterik ez zaizkio eman behar bikotekidea aurkitzeko.
Armañ Parke Naturala
Udalerriak Hedadura Geh. altuera Informazioa
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
N AT U R G U N E A K
TOP ESPE RIEN TZIA
ongo
Norabide guztietan hazten diren estalaktita eszentrikoak... Pozalaguan ikus daitezke POZALAGUA
Bizkaia mendebaldeko muturrean, Kantabriarekin mugan, mendigune azaleratzen da Enkarterrietako paisaian: Armañongo Parke Naturala edo Ranero. Hemen landa izaerako lur muinotar eta menditsuak aurkituko dituzu. Besteak beste, Armañon, Ranero, Surbias eta Los Jorrios tontorrak nabarmentzen dira.
Karrantza eta Truzioz (Bizkaia) 2.985 ha Armañon (854 m) Enkarterriko turismoa · Balmaseda (Bizkaia) 946.801.356 · www.enkartur.net
Lurpeko Euskadi
Euskadiko zorupea zure jakin-nahiaren esanetara dago hainbat eta hainbat koba eta zuloekin. UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu ditu: Santimamiñe, Ekain eta Altxerri. Munduko estalaktita eszentriko kontzentrazio handiena duena: Pozalagua edo Arrikutz, Arantzazuko santutegitik gertu dagoena. Zer deritzozu Euskadiko labarrak ezagutzeari?
www.euskaditurismoa.net
Parkearen zorupea balio handiko 200 koba eta sima baino gehiagok zulatzen dute. Besteak beste, ez ezazu galdu Pozalaguako koba paregabea.
www.bizkaia.net www.euskaditurismoa.net 13
Aizkorri-Aratz Parke Naturala
Udalerriak
Leintz-Gatzaga, Aretxabaleta, Eskoriatza, Oñati, Legazpia, Zerain eta Zegama Gipuzkoan. Asparrena, Barrundia, San Millan, Zalduondo eta Araia Araban. Gipuzkoako eta Arabako Partzoneria
Hedadura
19.331 ha
Geh. altuera
Aitxuri 1.551 m
Informazioa
Interpretazio Zentroa: Arantzazuko santutegia · 943 782 894 · www.gipuzkoamendizmendi.net Aizkorriko Ataria · 943 802 187 · www.zegamaturismoa.net
Arantzazu: erreferente erlijioso eta kulturala erturatu zaitez Gipuzkoako sai arre kolonia handienera, ikus ezazu penintsulako haitzuloetako lehoiaren lehen eskeletoa, zeharka ezazu Iturrigorriko pagadi harrigarria edo ibil zaitez artaldeen artean Euskadiko tontor bisitatuenetan... dena esku-eskura duzu Aizkorri-Aratz Parke Naturalean. Mendilerroa euskal mendizaletasunaren erreferentzia-puntu da eta Gipuzkoaren eta Arabaren artean benetako mendi-harresi gisa agertzen da zeure aurrean. Euskadiko mendilerro altuena izateaz gain, Aizkorri-Aratz parke naturaleko kultura-ondarea oso aipagarria da: dolmenak, antzinako haitzuloak, garai bateko galtzada erromatarrak... ditu. Parkeak hainbat ibilbide eskaintzen dizkizu. Goierriko sarrera oso ezaguna da Aizkorrin, San Adriango tunel famatutik sartzen dena. Tunel hori Gipuzkoa eta Arabako lautadaren arteko mendi-pasabidea da. Gainera, galtzada oso zaharrek zeharkatzen dute (Errege Bidea eta Done Jakue Bidea). Horietara erraz irits daiteke Otzaurteko gainetik (Zegama). 14
Beste ibilbide erraz batzuk ondare historiko eta arkitektonikoan parte hartzen duten bidezidorrek osatzen dute, hala nola Arantzazuko santutegitik Gomiztegi baserrira doana. Gaur egun, baserri hori artzain-eskola da. Oñati herria Santutegiaren hegalean dago eta ondare aberatseko beste adibide bat da. Era berean, bertatik abiatuta Urbiako zelaietara iritsiko zara, mendilerroko zati altuenaren magalera. Araiatik, Aratzeko tontorrera igo zaitezke eta ibilbideak egin ditzakezu. Aretxabaletatik eta Eskoriatzatik igarotzean, Kurtzebarri eta Atxorrotx mendiak aurkituko dituzu bertan. Espeleologia gustatzen bazaizu, Eginoko Lezea eta antzekoak aurki ditzakezu. Askok eta askok historiaurre- eta palentologia-aztarnategiak dituzte. Hauen artean, Aizkirri eta Arrikrutz kobazuloak daude. Arrikrutz bisitei irekia dago. Zegamako eta Arantzazuko Interpretazio Zentroetan (Parketxe, Gandiaga Topagunean), kultura ondarearen eta parkearen informazio guztia aurkitu ahal izango duzu, eta baita zure bisita aberastuko duten baliabide interaktiboetan parte hartu ere.
TOP ESPE RIEN TZIA
Tontor altuena
Senti zaitez aske Araba eta Gipuzkoa banatzen dituen harresi naturalean. Otzaurteko mendatean hasiko duzu igoera eta Europako pagadi garrantzitsuenetako bat zeharkatuko duzu. Gailurrera iristen zarenean, Euskadiko tontor enblematikoenetako batera iritsiko zara, Aizkorrira hain zuzen ere, 1.528 metrora.
www.euskaditurismoa.net
www.gipuzkoamendizmendi.net URBIA
a
baltzisketa eta Ataun dira Aralarko Parke Naturalerako bi sarrera. Hedadurari, altuerari, lurzoruen erabilerei eta Euskadiko natura-baloreei dagokionez, mendieremu garrantzitsuenetako bat da. Gainera, jende gehien ibiltzen dena da dituen mendiguneengatik eta herriguneetatik gertu dagoelako. Goierri eta Tolosaldearen artean dago eta paisaiaerreferentzia garrantzitsua da Txindoki tontor famatuarekin. Larraizko Baselizatik pasatzen den bidea da sarbide erabiliena.
Mendizale sentitzen bazara, Txindokira igo, gure Cervino txikira. Jakin ezazu hainbat Ibilbide Luze eta Labur mendi-ibilbide gisa balizatuta daudela eta, gainera, oinezko konexioak daudela aisialdi-guneen artean. Lizarrustiko mendateko Parketxea informazio-zentroa, aterpetxea eta jatetxea da.
www.euskaditurismoa.net
AKT IBOA
N AT U R G U N E A K
Aralar Parke Naturala
Ingurunea ezin hobea da perretxikoak biltzeko, baserria gertutik ezagutzeko, Idiazabal gazta dastatzeko, familia-upategi batean sagardoa zerbitzatzeko, mendi -bizikleta baten gainean ibiltzeko, zaldiz ibiltzeko eta monumentu megalitikoak ikusteko: hogeita hamarren bat dolmen, tumulu, monolito, koba-aztarnategi daude, eta aire libreko bi cromlech... Horrekin guztiarekin, Ataungo Barandiaran Museoa nabarmentzen da.
www.gipuzkoamendizmendi.net
NAT URA
EUSKADI
Txindoki, bere fisonomiarengatik, Euskadin gehien ezagutzen den mendietako bat da
TOP ESPE RIEN TZIA
Udalerriak Hedadura Geh. altuera Informazioa
Ataun, Lazkao, Abaltzisketa, Amezketa, Tolosa, Zaldibia, Enirio-Aralar Mankomunitatea 10.971 ha Irumugarrieta 1.426 m Informazio Zentroa · Ataun (Gipuzkoa) 943 180 285 · 943 582 069 www.gipuzkoamendizmendi.net Lizarrustiko Parketxea · 943 180 285 · 690 055 892 Aralar Parke Naturalaren Interpretatzeko Zentroa · 943 582 069 www.gipuzkoamendizmendi.net · www.lizarrusti.com 15
AGORREGI
Udalerriak
Aia, Zarautz eta Zestoa
Hedadura
1.335 ha
Geh. altuera
Pagoetako Kurutzea 678 m
Informazioa
Iturraran Parketxea · Aia (Gipuzkoa) · 943 835 389 www.aiapagoeta.com · www.gipuzkoamendizmendi.net
IDEIA ON ITURRARANGO Iturrarango
BAT Lorategi PARKE Botanikoa BOTANIKOA Kontinente guztietako 2.300 landare baino gehiago ikus ditzakezu: Etiopiako bananondoa, Costa Ricako haritzak, arrosondoak, irisak... Urtero egiten den Loreen Azoka nabarmentzen da. Egun horretan, mundu guztiko espezieak eros daitezke. Iturraran baserriaren alboan egokitutako eremuan eta, mantentzen laguntzeko xedez, mehatxupean dauden Euskadiko landareak ikus daitezke.
www.iturraran.org
Pagoeta Parke Naturala
Zarauztik 8 kilometro ingurura, gizartiatutako paisaia eta modu tradizionalean ustiatutako paisaia aurkituko duzu, bere zentroarekin batera Pagoeta Mendian. Pagoeta Mendia Aia eta Laurgain (Gipuzkoa) landa-eremuetan dago. Ingurune guztia landazabalekoa da eta baserriz sakabanatutakoa dago. Pagoetako Parke Naturalak heziketa- eta aisialdi-funtzioak interesgarriak betetzen ditu. Erdi Aroko baserri izugarri batean dagoen natura-eskola batek eta Ingurunea Interpretatzeko Zentroak osatzen dute Iturrarango Parketxearen dibulgazio-eskaintza. Garrantzitsuak dira baserriko bizimoduari buruzko erakusketa etnografikoa eta haren inguruko lorategi botanikoa.
Pagoetako beste sinbolo bat Agorregi burdinola da, XV. mendearen hasierakoa. 16
Siderurgiako labe garaien aurreko aroan burdina nola lantzen zen ezagutuko duzu, tokiko pago eta haritz egurrarekin egindako egur-ikatzarekin. Parkean, gainera, hozkailu funtzioa betetzen zuten elurzuloak ikus ditzakezu. Garai batean neguan elurra pilatuta hozteko erabiltzen zituzten teknikak erakusten dira.
Agorregiko burdinolan, garai batean burdina nola lantzen zen erakusten da Historia gogoko dutenentzako gogoan hartu beharreko puntua, Parkean dauden aurrehistoriako aztarna garrantzitsuak dira: dolmenak (Otagain, Olarteta, Zaingo), tumuluak (Muzin, Arreta...) eta kobetako aztarnategiak (Erratia eta Amalda Alzoralas haranean).
www.aiapagoeta.com www.gipuzkoamendizmendi.net www.euskaditurismoa.net
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
N AT U R G U N E A K
Aiako Harria Parke Naturala
Edertasun handiko gune hau Pirinoen inguruko mendietan kokatuta dago, Gipuzkoako mendebaldean. Altuera ez dela handia uste baduzu ez zaitez fidatu, termino absolutuetan besterik ez baita (837 m), kostatik 10 kilometrora besterik ez daude-eta. Hiru tontor nagusienak: Irumugarrieta, Txurrumurru eta Erroilbide dira, eta Hiru Koroak, Guduak edo Napoleonen Aurpegia gisa ere ezagutzen dira. Ondo adierazitako hainbat ibilbidetatik irits zaitezke bertara. Aiako Harrietatik Txingudiko Badia, Hondarribia, Irun eta Hendaia herriekin; Jaizkibel Mendia eta Oiartzungo harana miretsiko dituzu. Haitz multzo honek, gainera,
Historiaurreko biztanleek eta erromatarrek meategiak zulatu zituzten burdina eta zilarra bilatzeko Aiztondo sakana hartzen du, eta 100 metro baino gehiagoko ur-jauzia du. Aiako Harrien harkaitz masaren barruan, hamarka putzu eta meatze-galeria daude. Arditurrikoan (Oiartzun), garrantzitsua da Parke Naturala Interpretatzeko Zentroa bisitatzea.
Udalerriak
Donostia, Errenteria, Hernani, Irun eta Oiartzun
Hedadura
6.913 ha
Geh. altuera
Erroilbide 843 m
Informazioa
www.oarsoaldea-turismo.net www.gipuzkoamendizmendi.net
Arditurriko Bide Berdea zeharkatuta, meatze zahar horietara iritsiko zara. Minen laborategi izan zena gaur egun Parkea Interpretatzeko Zentroa da, eta erromatarren garaitik 1984era arte meategia izan zenera sartu ahal izango zara. Historiaurreko aztarnategiak interesatzen bazaizkizu, Aizpitarten bat edo beste ikus dezakezu.
Frantziako mugatik gertu zegoenez, ingeniari militarrak gune hartako mendietan jarri zuten beren arretan gaur egungo Parkeko lurretan hainbat gotorleku instalatzeko.
www.gipuzkoamendizmendi.net www.euskaditurismoa.net
17
Valderejo Parke Naturala
m
Udalerriak
Gaubea
Hedadura
3.496 ha
Geh. altuera
Recuenco 1.240 m
Informazioa
Parketxeaa 路 Lalastra (Araba) 路 945 353 146
endi-ibiliak gustuko baduzu, toki egokira iritsi zara. Valderejo, Araba eta Burgosen artean, mendi-hegal malkartsuek inguratutako haran zabala da eta bederatzi xendrek zeharkatzen dute. Besteak beste Puron ibaiaren haitzartea nabarmentzen da, Parke honetako paisaia ederrena.
TOP Valderejoko fauna eta flora askotarikoa da. Orkatzak, azeriak edo basakatuak ikus ditzakezu. Haitzartean, Euskadiko sai arre kolonia handiena dago. Lalastran, Valderejoren bihotzean, Parketxea edo Parkeko Harrera-Zentroa dituzu, ibilbideen eta zerbitzuen berri emateko, eta Landa Interpretatzeko Zentroa, haraneko historia eta ohiturak erakusten dituena.
Familiarekin bazatoz, jolastoki bat duzu haurrentzako eta piknik egiteko hornituta dago. Parkeko aldirietan, Santa Katalina Lorategi Botanikoa bisitatzeak merezi du, agustindarren monasterioaren hondakinetan dagoena. Oso gertu, bertatik pasatzea interesgarria den Lahoz, Villamardones eta Ribera herri hutsak daude. Halaber, galtzada erromatarraren arrastoak, monumentu megalitikoak (Lorentzo Deunaren tumulua, Leron Mendiko monolitoa) eta hainbat garaitako baselizak daude.
www.alava.net www.euskaditurismoa.net
h aitzartea
18
ESPE RIEN TZIA
Gesaltza A帽ana
A帽anako Gatz Harana 5.000 larrainek edo plataformek osatutako monumentu-paisaia da. Larrain edo plataforma horietan gesala -ur gazia- isurtzen da eguzkiak ura lurrunduta gatza lortzeko. Bisita gidatu batean, oso gutxitan ikusten den paisai honen historian, arkitekturan eta ingurunean barrena ibili ostean, aire librean dagoen SPA gazian oinak eta eskuak busti ahal izango dituzu eta lehen eskutik ezagutuko dituzu gazgileen milurteko lanbidean behar diren tresnak. Produktu bereziak ere eros ditzakezu, hala nola gatzezko loreak eta txuzoak. www.vallesalado.com
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
N AT U R G U N E A K
Izki
Parke Naturala
Udalerriak
Korres, Arraia-Maeztu, Bernedo eta Kanpezu
Hedadura
9.143 ha
Geh. altuera
Kapildui 1.180 m
Informazioa
Parketxea 路 Korres (Araba) 路 945 410 502
v
itoria-Gasteiztik 31 kilometrora dago Izkiko Parke Naturala. Izki ibaiak zehartzen duen eta mendiz inguratutako eremu zabala da. Kotarik altuena Kapildui Mendia da. Arabako urrunen dagoen txokoetako bat da, aparta perretxikoak biltzeko eta oinez, bizikletaz edo zaldiz paseoak eta txangoak egiteko. Izkik Europako quercus pirenaica erreserba handiena eta Arabako urki-erreserba handiena ditu. Korresetik, Izkiko Sakana zeharkatu eta Bujandaraino irits zaitezke. Harkaitzaren Ama Birjinaren Baselizara igotzen bazara, Izki ibaiaren arroila harrigarria ikusiko duzu, eta aisialdi-gune zabalean familiarekin gozatu ahal izango duzu.
Koba eremutarrek (otoitzera bideratutako eremuak) edo La帽o, Faido eta Markizeko gobek zure arreta erakarriko dute, baita Muelako arrokan zulatutako labar-baselizak ere, Durruma Kanpezun. Arluzeako arroilek eta harkaitzek eta Urizaharra herriak ere merezi dute bisita bat. Azken horrek harresiaren aztarnak mantentzen ditu.
Ingurune guztia gobez, arrokan zulatutako koba eremutarrez, beteta dago
Hegoalderago, Errioxako Balkoira gertura zaitezke Herrerako portura doan errepidetik, eta Arabako Errioxako mahastiak, upategiak eta herriak ikus ditzakezu. Golfa egiten baduzu, bi zelai dituzu. Bietako bat, Urturi, Severiano Ballesteros berak diseinatu zuen. Korresko Parketxean emango dizute Izkiko ibilbideei eta berezitasunen berri.
www.alava.net www.euskaditurismoa.net
la 帽 o k o g o bak
19
BIRDING
Euskadik kalitate handiko
ornitologia-
panorama eskaintzen dizu
ataria
20
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
B I R D I N G
urdaibai
o
rnitologia arloan, Euskadik garatu duen jarduera itzela zure pasioetako batekin gozatzeko sortu diren hainbat behaketa-gunetan nabari daiteke: hegaztiak begiztatzea. Eskaintza Birding Euskadiren bidez egituratzen da. Bertan, zeru irekia ezagutzeko dituzun zentroen berri izango duzu.
Euskadiren lurralde geografikoa ez da oso handia, baina harri zaitez, Espainian ikus daitezkeen 563 espezietatik 347 hemen beha daitezke. Ornitologia aniztasun horri esker, hegaztiak bistaratzeko nazioarteko sare natural onenen parte da.
informazio guztia duzu hemen:
www.birdingeuskadi.net
TOP ESPE RIEN TZIA
ATARIA, Salburuako altxorra Vitoria-Gasteizen Salburuako hezegunea erakargarri nagusia da. 1994an berreskuratu zen hezegune naturala, laborantzarako erabili ostean. Vitoria-Gasteizko Eraztun Berdean dago kokatua, eta hegazti-barietate handi bat biltzen du, migrazio-pasabide batean baitago. Atariak, bere Interpretazio-Zentroak, publiko guztietara zuzendutako jolas-jarduera sorta zabala eskaintzen du: txangoak, tailerrak, hitzaldiak‌ www.euskaditurismoa.net www.ataria.es 21
G uardiak o ur m aelak
347 z
espezie desberdinak
atozenean zatozela, ezagutzeko hegazti kopuru handia dagoela egiaztatuko duzu. Izan ere, ornitologiari dagokionez, Euskadi erakargarria da urte osoan zehar, urtaroaren arabera espezie batzuekin ala besteekin. Adibidez, Uribarri-Ganboako urtegitik Mendixurreko Ornitologia-Parkeraino joan zaitezke. Han, mota guztietako hegaztiak ikusiko dituzu oinez zoazela. Badakizu non aurki dezakezun Euskadiko sai arrearen kolonia handiena?
Valderejoko Parke Naturalean, Araba mendebaldean. 1.200 hektarea baino gehiagoko haran erdizirkularrean, arrano beltzek eta belatz handiek ere hantxe egiten dituzte habiak. Bidean, Puron ibaiaren hai-
tzartean barrena, ur-zozoa bere habitat naturalean ikusi ahal izango duzu. Hegaztien txorrotxioarekin gozatzeko leku lasaiak atsegin badituzu, Izkiko Parke Naturala, Arabako Mendialdean, da horretarako egokia. Tolo単o, Kantabria eta Kodes mendilerroen artean dagoen guneak, basoguneen eta Ebro bailarako Arabako Errioxako mahastien artean dagoen alde handia markatzen du.
Izkiko altxo ornitologikoa Okil Ertain izeneko okil arraro bat da
Gune babestu hori ornitologia-gune anitza da eta ohikoa da liztorjale europarra eta kaskabeltzak ikustea.
TOP ESPE RIEN TZIA
GOROBEL
Nerbioi ibairen jaiotza Balkoi handi batera ateratzea proposatzen dizugu, Aiara Harana gainetik pasa eta Gorobel Mendilerroa behatzeko. Igo zaitez globora eta harritu zaitez txori-begiarekin: Nerbioiren ibaiaren jauzia, Txarlazo monumentua, Fraideburua edo sekulako haranera bide ematen duen balkoia.
www.euskaditurismoa.net 22
EUSKADI
Martin
x Belat
arrant
zalea
a
handi
Udaberria eta negua dira hegaztiak behatzeko garai onenak Euskadin Euskadiren hegoaldean, Arabako Errioxan, mahasti ugari daude, eta euren artean ezkutatuta, sorpresa atsegin bat: Guardiako urmaelak. Hiru urmael naturalek eta arti-
NAT URA
fizial batek, El Prao de la PaĂşl, osatutako hezegunea da. Azken horretan dago bertako behatoki bakarra. Gune honetatik, normalean, udazkena inauguratzen duten arabazozoak pasatzen dira. Tokikoen artean, basahateak edo koartza inperialak edo errealak ikus ditzakezu. Martxotik irailera biltzen da hegazti kopuru handiena. Gipuzkoan, Plaiaundiko Ekologia-Parkea Bidasoa ibaiaren eta Jaizubia ubidearen artean dago. Txingudiko Badiara bistak ditu eta Irungo hirigunearekin harreman zuzenean dago. Migrazio-ibilbideko derrigorrezko pasabidea denez, uretako hegazti barietate handia aurkituko duzu. Txingudin lertxunak eta mokozabalak ikusiko dituzu pasatzen, eta belatz handia gisako espeziekin elkarbizitzen dute. Inguruneak eskaintzen duen ornitologia aberastasunarekin luzaroagoan gozatu
AKT IBOA
B I R D I N G
nahi baduzu, hurbil zaitez Higerreko Lurmuturrera, Hondarribian. Talaia natural perfektua da behaketak egiteko, batez ere, eguraldi txarra badago. Aiako Harrietara ere joan zaitezke, sai arreak habiak egiten dituen tokira. Bizkaian hegaztiak behatzeko aukera gehiago daude. Prismatikoekin Bermeoko Aketxe Uhartera begiratuz gero, kaio hankahoriak, ekaitz-txori europarrak, ubarroi mottoduna edo belatz handiak beha ditzakezu. Urdaibai Bird Center, Gautegiz Arteagan, ikerketa- eta dibulgazio-zentro bat da, fauna eta natura, oro har, babestera bideratutako formak eskuratzeko hegaztiak eta habitatak aztertzen dira. Era berean, zentroa behatoki bat da, eta migrazio-bidaiaren barruan Biosferaren Erreserbatik urtero pasatzen diren 200 espezie baino gehiagori jarraitzeko aukera ematen du.
Itsasoko eta uretako hegaztiak dira Txingudi padurako erakargarri nagusiak
T X I N G U D I K O PA D U R A
23
Euskal Kostaldeko Geoparkea, 2010. urteaz geroztik, UNESCOk aitortutako Geoparkeen Europako Sareko kidea da
ALGORRI
G
ipuzkoa mendebaldeko kostaldean abentura harrigarria egiteko aukera eskainiko dizute, paisaien, harkaitzen eta fosilen irakurketa deszifratuz. Izan ere, itsasertzeko zati horrek inguruko labar harrigarriei nortasuna ematen dien altxor naturala gordetzen du. flyschaz ari gara, geruza sedimentarioen segida da, lurraren geologia-historiaren milioika urte erakusten duena. Euskal Kostaldeko Geoparkean zaude, flyschak eta karstak abiapuntu hartuta mundu ezezagun eta harrigarrietara eramango zaitu. 24
Mutriku, Deba eta Zumaia artean ikusiko dituzun geruza harrokatsuak agerian geratu dira itsasoaren ekintzaren ondorioz. Berezitasun batek ematen dio balioa zonari: flyscharen geruza-sekuentziak 60 milioi urte inguruko serie ia etengabe bat osatzen du. Geruza horietan geratu dira erregistratuak gertakizun handiak eta kataklismoak, baita maila orokorreko azken iraungipena ere. Arrazoi horrengatik, geruza asko gure planetaren denbora geologikoaren nazioarteko erreferentzia dira.
Flyscha hainbat motako sedimentugeruzez osatutako harri-formazioa da eta horrek liburu itxura ematen dio
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
E U S K A L K O S T A L D E K O G E O P A R K E A
Euskal Kostaldeko Geoparkea
60
milioi urteren igarotzea sentituko duzu
Paisaia miresteaz gain, aprobetxatu eta zaldi gainean ibili zaitezke, olatu suharrak zeharka ditzakezu ontzi batean edo trekkinga egin dezakezu labarretan. Edozein aukera ona da Biotopo Babestu izendatutako, eta 2010ean Euskadiko Turismo Saria irabazi zuen gune aldapatsuen xarma sakonago ezagutu nahi badugu.
Udalerriak
Mutriku, Deba eta Zumaia
Hedadura
8.900 ha
Geh. altuera
200 m baino gehiagoko itsaslabarrak
Informazioa
Geoparkea 路 www.geoparkea.com
Flyscharen eta karstaren geoparkea Geoparkeen Europako Sarean (EGN) dago, borondatezko elkartea da eta ekimen berritzailea da lurralde jakin baten geologia-baloreak zaintzeari eta bultzatzeari dagokionean.
Naturaren erakusketa hau behatzeko, Sakoneta, Aitzgorriko Lurmuturrera edo Debako Mendatako Lurmuturrera joatea da onena. Zumaia zaudela, Algorri Baliabide Naturalak Interpretatzeko Zentroak itsaslabarren zirrikituak eta beren ingurune natural osoa ezagutzeko aukera eskaintzen dizu. 25
Mareartek o zabalgunea
TOP ESPE RIEN TZIA
Flysch & Karst Experience Milioika urteko sekretuak argitzen dituzten labarrak
26
Zure eskura dauden sekretuak flyschean, lurreko geruzaren estrato desberdinak erakusten dituen harrizko multzo berezia. Multzoak bilakaeraren une garrantzitsuenak jarrai daitezke. Gida profesionalek inguruneko natura-ondarean barneratuko zaituzte Hasi zure bidaia denboran zehar Nautilus Interpretazio Geologikoko Zentroan, Mutrikun. Bertan fosilak ikusiko dituzu, eta itsaslabar horietara joango zara ontzi batean.
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
E U S K A L K O S T A L D E K O G E O P A R K E A
S A K O N E TA
Barnealdea nahiago duzu? Flysch formazioari naturaren beste gauza miragarri batek laguntzen dio duela mende askotatik hona: karstak. Antzinako itsaso tropikaleko kareharriaren higaduratik sortutako paisaiek antzina kobetan nola bizi ziren ezagutuko duzu Karsten Ibilbidean.
Antzinako itsaso tropikaleko kareharria higatuta sortu ziren karstak
www.geoparkea.com
Algorri Interpretazio-Zentroan aukera izango duzu modu atsegin eta dibulgatiboan UNESCOk aitortutako geoparke honetako harrizko formazioak ulertzeko.
www.euskaditurismoa.net
27
SURFEATZEN Euskadin barrena olatu, pintxo eta mendi artean
28
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
S U R F E A T Z E N
Itsaslabarrak, harkaitzak, 2 metro baino gehiagoko olatuak... Euskal Kostaldea zehartzen duten 250 kilometrotan barneratzen ari zara. Alde batera mendia; beste aldera, itsasoa. Zure eskuetan dago surf egun zoragarri bat pasatzea
e
MU N DAKA
uskadik surfa esku-eskura jartzeko bitarteko guztiak eskaintzen dizkizu: olatu onenak, gastronomia aparta eta ahaztu ezin duzun paisaia. Hartu zeure taula eta eman parafina... surf egun zoragarri batzuekin gozatzeko zorian zaude. Hondartza ezagunak edo ezkutuko kalak, guztiek olatu formako altxorrak gordetzen dituzte Muskiztik Hondarribira garraiatuko zaituztenak. Abentura ziurtatuta dago. Ez du axola hasiberria bazara, surf ezagutza ertainak badituzu edo esperientzia baduzu. Euskal kostaldean aukera duzu: Donostiako olatu maneiagarriak, Bizkaiko olatu menderagaitzak Galea Lurmuturrekoak, Me単akozekoak edo Izaro Uhartearen kostaldean sortzen direnak bezalakoak, 10 metroko altuerara iristen dira. Eskaintza Surfing Euskadiren inguruan egituratzen da. Bertan aurkituko duzu kirol hori gure kostaldean egiteko behar duzun informazio guztia.
informazio guztia duzu hemen:
www.surfingeuskadi.net 29
Ar
ntz
Ba Ple r n MeEl Si rika tzia At ña tio x La La Arr abir roz Tri Res ieta ibil Ba an e ra r BARRIKA g rv Az inat ular a ko xe rri SOPELA A Po reatz El Acantilado GETXO be La Galea ña a s Arrigunaga Jefreys ZIERBENA Ereaga
SANTURTZI MUSKIZ
LEIOA
PORTUGALETE
Ze
mi
a
ntr ala
GORLIZ
Po
rtu
me
Ba
kio
Arribolas
bakio bermeo plentzia
LEMOIZ
Izaro
Laida
Laga
Mundaka Ogeia
Mundaka IBARRANGELU
LEKEITIO
MUNGIA
LOIU
BI-631
ASUA
GERNIKA-LUMO
BARAKALDO
BILBAO
BI-635 BI-633 A-8
e zurri o l A , D O N O S T I A
30
uskal Kostaldean surfak duen pisuaren ondorioz, txoko askotako bizitza kirol horretara zuzendu da. Zentzu horretan, Donostia “Donostia Surf City” surf klusterradun hiriburu egin da. Surflaria izan edo amateurra izan, jakin ezazu hiri hau dela surfa egin daitekeen hirigune gutxietako bat. Bere ingurunean surfari buruzko enpresa kopuru altuak ere lagundu du izendapen hori lortzen, eskolak, ingeniaritzak eta berrikuntza-gaitasuna du. Ikus dezakezunez, surfa gorantz doa.
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
S U R F E A T Z E N
Es
pig
oia
HONDARRIBIA
Uhartea Karraspio
ONDARROA
Ko n Te txa nis a
Aiz
Izu pur Get sta upe aria Saturraran O rru rri Zu Alkolea ma a MUTRIKU Deba ia DEBA Sorginetxe
ZUMAIA
Ubiri
GETARIA
rri
ola
Pasaia A-8
Zarautz Orio
ZARAUTZ ORIO
DONOSTIA Turismo Bulegoa N-1
A-8
Zu
Surf kluba Surf-eskola Kanpina Surfcamp Surf-tailerra Skate parkea Guztientzako olatuak Adituentzako olatuak
IDEIA ON
BAT
Surfeatzen ikasi nahi duzu? Aprobetxa ezazu Euskadiko hondartzetan zauden bitartzea surfaren abantaila guztiekin gozatzeko. Eskola, turismo aktiboko enpresa eta surfcamp asko zain dituzu surflari egiteko. Oporrak pasatzeko modu bikaina izango da teknika guztiak ikastea, izan ere, Euskadi erreferente handia da kirol hau ikasteari eta praktikari dagokionez.
www.surfingeuskadi.net 31
Surf egin ezazu olatu mota guztietan... Euskadiko hondartzetan zaude Begiratu zerumugara, itsasoan sartzeko zorian zaude zure tablarekin. Zein da zuretzako olatu egokiena? Euskadik gaitasun eta gustu guztietara doitzen diren milaka olatu eskaintzen dizkizu. Bodyboard egun borobila aurki dezakezu Arrietara hondartzara, Sopelan, joatea erabakitzen baduzu. Hondartza hori Ibatour-en Munduko egoitza da eta ezin hobea da hasiberrientzako. Gainera, kirol gogokoena egin bitartean paisaiarekin gozatzen duen horietakoa bazara, Zumaia eta bertako flyschak zain dituzu. Olatu ugari daude itsasaldiaren arabera.
EKITALDIEN
EGUTEGIA Euskal Kostaldean urte osoan zehar gertaera ekitaldi eta maila guztietako lehiaketak egiten dira eta surfaren mundua zure eskura jartzen da. Start Event 6 (surfaren mundu-txapelketa) edo Ibatour (Bodyboarden mundu-txapelketa) gisako lehiaketak, publiko guztiarentzako arrakasta handiko gertaerekin batera antolatzen dira, hala nola Surfilm Festibal, surf-pelikulekin, eguneko eta gaueko surf giroko festekin eta argazki-erakusketekin giro ederrarekin gozatu ahal izango duzu.
www.surfingeuskadi.net
munduan ezaguna den ezkerraldeko olatua 32
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
S U R F E A T Z E N
OLATUEN IBILBIDEA
Hasiberria bazara, hauek dira zure hondartzak: Sopelako, Bakioko, Lagako, Zarauzko eta Zurriolako hondartzak ezin hobeak dira hasiberrientzako. Azken hondartza Donostiako hirigunean dago. Bakio ezker eta eskuin olatu konbinaziorekin; Laga olatu labur eta biziekin; Zarautz 3 kilometroko hondartzarekin eta Zurriola hodi-atalekin zain dituzu.
Esperientziadun surfisten lurraldea Ezinezko altueradun olatuak eta kalitate handiko hodi-atalak hondo harritsuen gainean. Eskarmentu handiko jendeari zuzendutako lurraldean zaude.
La Salvajekoek (Getxo eta Sopela artean) bezalako olatuek kirol honen muturra sentiaraziko dizute. La Salvajeko olatuak hainbat tontorreko eskuinekoengatik ezagutzen dira. Me単akozeko (Sopela/Barrika) iragarkiak, mundu osoan ezaguna denak, 6 metrora irits daitezkeen olatuak itsaslabar baten aurrean nola hausten diren erakusten du. Adrenalina ziurtatuta dago. Eta hodi formako olatuak maite dituen horietakoa bazara, gertura zaitez Orruara (Getaria). Gipuzkoa kostaldeko kalitate oneneko olatuak dira. Bestela zoaz Mundakara. Munduan ezaguna da ezkerreko olatu apetatsu eta perfektua, urtaro hotzetan soilik agertzen dena.
Ez duzu surflari izan beharrik, jar zaitez begira. Surflari onenak eskaintzen dituzten saio kitzikagarriekin eta Kantauri itsasoko olatuen ikusgarritasunarekin gozatzen hasteko. 6 metro gainditzen dituzten olatuak, eta 10 metrotara ere iritsi daitezkeenak, gutxien espero duzunean ikusiko dituzu. Bilboko
kaiaren
irteeran
dago
Galeako Lurmuturra eta 6 metro arteko olatuak eskain ditzake. Mundakako itsasadarrera sartzen diren olatuek, Me単akozko kalakoek (Sopela eta Barrika), Debako Sorgin Zulokoek edo Roca Putakoek (Zarautz eta Getaria) ere altuera hori lortzen dute. 10 metroko altuerarekin harrigarri gerta dakizuke Izaroko olatua, Bermeoren parean. Europan ikus daitekeen handienetako bat da. Tow-in taulek olatuak nola zehartzen dituzten ikustea nahiago baduzu, gehitu Akiti eta Belharra zure ibilbidera. Lehena Kontxako Badiaren atzealdean ezkutatuta aurkituko duzu eta bigarrena, Europan surfeatutako olatu handiena jotzen da, eta Hendaian dago.
www.surfingeuskadi.net
Mundakako itsasadarrak hartzen du izen handiko eta izaera apetatsuko olatua hau. Olatu luzea da, hodi itxura harrigarria duena eta 4 metroko altuerara irits daitekeena. Harrapatu nahi baduzu, argi ibili beharko duzu, udazkenean eta neguan soilik agertzen baita eta, agertzen denean, hiru ordu ere ez ditu irauten. Hartzeko garaiz iristen ez bazara, Arribolaseko point break-ak gelditzen zaizkizu, Matxitxako lurmuturrean. Eta itsasoa suhartasun osoz behatzea gogoko duen horietakoa bazara, ikuskizunak merezi du, eta Kantaurin oso erraza
da itsaso harrotua aurkitzea. Horretarako, hartu autoa edo autobusa eta murgil zaitez kostaldean barrena. Errepidetik itsasoz iritsi ezin daitezkeen olatuen ikuspegi pribilegiatua izango duzu Barrikan, Mutrikun edo Hondartza Grisean. Beste aukera bat benetako surflariak lanean ikustea da. Sopela edo Zarauzko hondartzetara hurbildu behar duzu, Euskal Kostaldean egiten diren nazioarteko lehiaketak egiten dira bertan urte osoan zehar, adibidez, Zarauzko munduko surf txapelketa. 33
OINEZ Euskadin barrena Oinordetzan Hartutako Kultura-Paisaia
E uskal k o staldek o bidezid o rra
34
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
O I N E Z
Naturarekin bat egiteko modu onena Euskadik eskaintzen dizun bide-sare zabalean barrena ibiltzea da
i
magina dezakezu? Bidezidor eta bidez betetako toki batekin topo egitea... Kilometro gutxitan, Euskadiko Oinordetzan Hartutako Kultura-Paisaiak aniztasun handia eskaintzen dizu eta horrek lurraldeak berak berez duen xarmari xarma gehiago gehitzen laguntzen du. Arabako Errioxako mahastietatik Euskal Kostalderainoko seinaleztatutako bideen sare zabalak - ibilbide luzekoak (GR) eta ibilbide laburrekoak (PR)- historian zehar eta natura eta kultura balio handiko ondarean barrena eramango zaitu. Atseden hartzerakoan gastronomia gozo-gozoa dasta dezakezu. Motxila eta makila besterik ez dituzu behar martxan jartzeko. Has dadila abentura. Euskadiko Mendi-ibiliak orrialdean seinaleztatutako mendiibilien sareari eta dauden bideei buruzko informazio guztia eskaintzen zaizu.
informazio guztia duzu hemen:
www.senderismoeuskadi.net 35
Ibiltaria biderik badago...
Santiagokoa
KOSTALDEKO BIDEA 214,2 km
Kobaron
Donostia
Portugalete
Hondarribia Irun
Gernika-Lumo
Bilbao
Deba Zarautz Markina-Xemein Bidania
VitoriaGasteiz Armentia
Hernani Tolosa
Zegama Estibaliz
Argantzun
Agurain
BARNEALDEKO BIDEA 249,72 km
Gatzaga Buradon
www.euskaditurismoa.net 36
EUSKADI
NAT URA
Done Jakue Bideko
TOURSEKO SAN MARTIN (ORIO)
O I N E Z
AKT IBOA
Araba eta Gipuzkoa,
Kostaldeko Bidea
Barnealdeko Ibilbidearen
Hondarribin hasten da
protagonistak
Kostaldeko Bideak Euskadi marinela erakutsiko dizu, zortzi etapetan. Done Jakue bidearen txoko ezkutuak aurkitu nahi badituzu, hauxe da zure ibilbidea. Garai bateko galtzadak, Zarautz eta Getaria lotzen zuena, itzelezko erdi aroko zubiak, SantimamiĂąe bezalako historiaurreko kobak eta beste hainbat erakargarrik harrituta utziko zaituzte. Baina itsas giroa mendiko aireekin ere kutsatzen da. Jaizkibel Mendian barrena, Donostiara itzuliko zara. Gipuzkoako muga igarotakoan, Urdaibaiko Erreserban sartuko zara, eta “Zin-egileen ibilbideakâ€? ohore egiten die antzinako Bizkaiko jaunei. Santiago Katedralak ongi etorria emango dizu Bilbora. Bertatik Portugaletera zuzenduko zara Bizkaiko Zubia ikusteko, UNESCOk gizateriaren ondare aitortutakoa, edo Balmasedan Muzako erdi aroko zubia ikusteko, Monumentu Nazionala. Monumentu horiek ibilbide bat edo beste aukeratzera bultza gaitzakete.
Barnealdeko Ibilbideak, Erromatarren garaitik Iparraldearekin komunikatzeko ardatz nagusiaren mugan kokatuta dagoenak, paisaia, kultura eta gizarte aniztasun handia du. Zazpi etapa eta 200 kilometrotan, haranetatik baso marduletara eta kostaldetik baratzetara pasa zaitezke. Irunek dituen Done Jakueren arrasto argiak azalean geratzen dira ibilaldiaren hasiera-hasieratik. Astigarragatik pasatzen den ibilbidean indarberritu zaitezke.
Bidean, zain dituzu Tolosa, Segura, Ordizia edo Aguraingo hirigune historikoak. Azkena Araba sartutakoan. Vitoria-Gasteizera iristen zarenean, Santa Maria Katedralaren zimenduakedo Armentiako Basilika ikus ditzakezu. Orain, jarrai ezazu Zadorrako ibaiertza edo Ebro ibaiak bustitako Arabako Errioxako mahastiak. Horrela, Gatzaga Burdonera iritsiko zara eta Frantziako Bidearekin bat egin ahal izango duzu.
Done Jakue Bidea ez da kirol-jarduera hutsa. Kultura da, giza eskubideen errespetua eta horien defentsa itsu-itsua da. Eta Euskadin, gainera, bertako txoko guztiak hobeto ezagutzeko aukera onenetako bat da. Kostaldeko Bidea edo Barnealdekoa aukera dezakezu. Zein aukeratuko duzu?
Betiko Done Jakue Bidearen bi alternatiba O R I O
ARABAKO
L AU TADA
37
GR38
ardoaren eta arrainaren ibilbidea
URDAIBAI
38
EUSKADI
e
L agran
NAT URA
AKT IBOA
O I N E Z
Garai bateko mandazainek Arabako Errioxatik Euskal Kostaldeko Bermeo, Ondarroa eta Lekeitiora arte salgaiak garraiatzeko egiten zuten ibilbidea ezagutu dezakezu. 166 kilometroko ibilbidea mahastien, orografia malkartsuaren eta lautada handien artetik pasatzen da, kostaldean amaitzeko ( A R AB A )
uskadi iparraldetik hegoaldera zeharkatzen duen eta ondoen ezkutatutako sekretuak agerian uzten dituen mendi-ibili zoragarria duzu zain: gune berde eta naturalen eta itsasoan amaitzen den orografia malkartsuen arteko konbinazioa. Gaur egun ez duzu mandazaina izan behar ardo-zamarekin kaira iristerakoan brisa aurpegian sentitzeko. Jantzi zapatila on batzuk eta egin sentitzen duzuna. Paseo erosoak eman ditzakezu Arabako Errioxan mahastiz betetako paisaia behatzen duzun eta Kantauriko Mendilerroko erliebe malkartsuak zeharkatzen dituzun bitartean. Mendiak igarotakoan Arabako Lautada dator, eta ibilbidea lasaitu eta paisaia goitik behera aldatzen da. Bat-batean lautada zabal-zabalak aurkituko dituzu eta Estibalizko Santutegira iritsiko zara, Arabako zaindaria.
Zazpi etapetan paisaia zoragarri pilarekin gozatuko duzu Baina laster beste paisaia batekin egingo duzu topo, Uribarri-Ganboako urtegiaren ertzean berdea eta urdina urtuta ikus daitekeena. Hortik Bizkaiko lurretara igaroko gara. Urkiola Mendia eta Oiz Mendiko erliebeekin egingo duzu topo. Urdaibaiko Erreserban amaituko duzun ibilbidea. Paisaia aldatu da, dagoeneko kostaldean zaude. Bermeorekin eta bere gastronomiarekin edo Lekeitiorekin, bere Jasokundeko Andre Mariaren Basilikarekin eta Karraspioko eta Isuntzako hondartzekin goza dezakezu. Amaitu duzu ibilbidea. Orain, arrain ona dastatzeko unea da, mandazain on baten moduan, bidearen hasieratik eraman duzun ardoarekin lagunduta.
www.senderismoeuskadi.net
TOP ESPE RIEN TZIA
MAHASTI ARTEAN
Upategiak eta tradizioa Arabako Errioxan Nahas zaitez mahastiekin bisitariak mahatsondoak mahatsa zaintzen duen bezala zaintzen duten lurraldean. Arkitektura aparteko upategiek bat egiten dute antzinako lurpeko kalatuekin, hobetoen gorde duten altxorretako bat eskaintzeko: ardoa.
www.euskaditurismoa.net
E LT Z I E G O
39
GR120
3
Tenpluen Ibilbidea
Loiolako Ignazio Deunaren plantak eginez eta hiru etapetan (47 kilometro) Aizkorri-Aratz Parke Naturalean paseatu eta Gipuzkoa barnealdeko hiru monumentu ezagunenak bisitatu ahal izango dituzu: Loiolako Santutegia, Antiguako Baseliza eta Arantzazuko Santutegia.
ARANTZAZU euskal artea hizki larriz
ARANTZAZU
Arantzazu pasa den mendeko berrogeita hamargarren hamarkadan zaharberritu zen (hiru sute izan eta gero) eta gure artista famatuenen lagin onenak biltzen ditu: Oteizaren fatxada, Chillidaren ateak edo Basterretxearen margoak, Gipuzkoako herriaren omenaldi handiena bere zaindariari. Arantzazu, gainera, euskararen sehaska izateagatik ere ezagutzen da. Toki bakarra da euskal hizkuntzaren dibulgazioan eta irakaskuntzan eta Euskadiko kulturari buruzko xehetasun gehiago ezagutzen lagunduko dizu. www.arantzazu.org 40
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
O I N E Z
LOIOLA Ignazioren lurra
i
bilbidean zehar Urola Erdia, Urola Garaia eta Debagoiena eskualdeak ezagutuko dituzu, bere ondasun kultural, espiritual eta emozionalaren parte egiteko.
Azpeitian Loiolako Santutegiaren eraikin dotorea ikusiko duzu. Loiolatarren etxearen inguruan eraikitako monumentu multzoa da. Bertan jaio baitzen Ignazio deuna. Euskal erlijioso horren erromes-urratsak dira Euskadiko ateak parez pare irekitzen dizkizun turismoa garatzeko proiektuaren oinarri.
IDEIA ON Proiektuak monumentu gisa zaintzen ditu altxorra hauek: Loiolako Santutegia, Antiguako Baseliza eta Arantzazuko Santutegia.
BAT
Mendi-ibilia jarraituz, barnealdera joango zara Zumarragara iritsi arte eta bertako Antiguako Baseliza izango da zure bigarren geldialdia. Eta, azkenik, Aizkorri-Aratz Parke Naturalean barneratuta, aprobetxa ezazu O単ati eta Arrikrutz Kobazuloa
www.tierraignaciana.com www.senderismoeuskadi.net
Santuaren urratsak
Ignazio Deunaren izarra jarraituz, mundu guztiko jesuiten kongregazioan gaur egun presente dagoen istorioa ezagutuko duzu. Ezagutu bere biografia, bere ebanjelizazioa eta Loiolak Euskadiren eta gainerako munduaren arteko harremanean izan duen garrantzian.
LOIOLA
Ignazioaren ibilbideak erromesaldia artearekin konbinatzen uzten dizu ANTI G U A
41
PEDALEI ERAGINEZ EUSKADIN BARRENA Distantzia laburretan gozatzeko ibilbide dotoreak
VA L D E R E J O K O PA R K E N AT U R A L A ( A R A B A )
42
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
PEDAL EI
ERA G I N E Z
U RDAI BAI
Euskadin gehien egiten den kiroletako bat da txirrindularitza. Hori dela-eta, euskal lurraldea edozein ibilbide mota egitera ohitutako era guztietako zaleak ikusiko dituzu bidean. Abentura ikaragarri gustatuko zaizu. Anima zaitez eta egiaztatu ezazu
e
informazio guztia duzu hemen:
www.btteuskadi.net
z du axola zenbatean behin ibiltzen zaren bizikletan, ezta zure gaitasun fisikoak ere. Euskadin egin ditzakezun ibilbideak familia guztiarekin kirol egun atsegin bat pasatzeko prestatuta daude. Lurralde txiki honek berezitasun bat du, gainera, etapa erosoetan zeharka daiteke. Gozatzeko aukera bat 4 Euskadiko BTT Zentroak dira, edonor sar daitekeen guneak dira zure zaletasuna lasai-lasai praktikatzeko eta, era berean, aparteko paisaiak ikusteko aukera izango duzu, Bizkaiko kostaldea edo Arabako mendialdea, esaterako, eta paisaia eta kultura adierazpen ugaritara sartuko zara. Euskadiko xarmak beste modu batera ezagutzeko, Bide Berdeak erabil ditzakezu. Erabiltzeari utzi zitzaion trenbideak dira eta, zalantzarik gabe, bazter berrietara hurbilduko zaitu. 43
BTT Dibertimendua
nahi adina ibilbidetan IDEIA ON
BAT
Harrera-Puntuak
Euskadiko lau BTT Zentroetako bakoitzean, Harrera-Puntuak eta kirol honekin lotutako zerbitzuak prestatzen dituztenei buruzko informazio-puntuak daude: ibilbideen informazioa, GPSaren alokairua, aldagelak, dutxak eta bizikleten garbiketa.
Busturialdea-Urdaibai BTT Zentroa (Mendatako Harrera-Puntua. Bizkaia) maila guztietako 11 ibilbide, nahiz eta adituentzako ibilbide zailenak nabarmentzen diren.
Izki Arabako Mendialdea BTT Zentroa (Urturiko Harrera-Puntua. Araba) Izkiko natura-parkearen barreneko ibilbide zailak eta ibilbide lasaiagoak garai bateko Euskadi-Nafarroa trenbidearen bide berdean.
Debabarrena BTT Zentroa (Mintxetako Harrera-Puntua. Gipuzkoa) 400 km maila desberdinetako 14 ibilbidetan barrena.
Valderejo BTT Zentroa – Aùana (Angostoko Kanpineko Harrera-Puntua. Araba) Hainbat zailtasuneko 7 ibilbide eta, batez ere, Sobron Garaikoa nabarmentzen da, 24 kilometrokoa. Errazenak, berriz, Espejokoa eta Angostokoa dira.
2.000 kilometro inguruko BTT ibilbidea zain duzu euskal lurraldeko txoko onenak erakusteko. Jarri zure bizikletaren edo Euskadiko 4 BTT Zentroetako batean alokatzen duzunaren kilometro-kontagailua zeroan. Ibilbide bakarren lekuko izango zara
b
aldin eta Urdaibaiko Biosferaren Erreserba eta bere inguruetan ibiltzea erabakitzen baduzu, maila guztietako hamaika ibilbide dituzu. Omako Bailara eta Oizko Parke Eolikoa zeharkatzen dituzten ibilbideak edo Bermeotik Zugastietara arteko ibilbidean erakuts ditzakezu bizikletaren gainean duzun gaitasuna. Mundakako itsasadarraren erakargarri guztiak erakutsiko dizun mendi -bidez erraz bat eginez ere has dezakezu zure esperientzia.
44
EUSKADI
NATURA AKTIBOA
PEDAL EI
ERA G I N E Z
OM A K O
BAS OA
Arabako Mendian, zuhaitzek eta arrokek edertasun berezi bat osatzen dutela ikusiko duzu. Edo, garai batean, mandazainek Bermeotik Arabako Errioxako bihotzera egiten zuten ibilbidearen zati bat egin dezakezu. Ibilbide hori dagoeneko ezaguna duzu Ardoaren eta Arrainaren Ibilbidetik. Inguruko hamabost ibilbideek maila guztientzako esperientziak eskaintzen dizkizute, Bide Berdeko zati errazak edota La Dormidako aztarrikatutako bidezidorrak. Zergatik ez diozu Gipuzkoari beste ikuspegi batetik begiratzen, Debabarreneko ibilbideen bidez? Flyschen formazio geologikoek, hondartzen segidak edo barnealdeko gailurrek zehazten dute ibilbide-saretaren zailtasuna. Euretan barrena, malda handiak jaitsiko dituzu edo mendi-bide errazenak zeharkatzen dituzten hondartza ederrak behatuko dituzu pedalei eragiten diezun bitartean. Bide batez, itsasoko produktuetan oinarritutako gastronomia gozo-gozoa ezagutuko duzu eta horrek pedalei eragitea erraztuko dizu.
IZKI
45
Bide berdeak
Pedaleei eraginez, aurreratu
lokomotora bat bezala
46
EUSKADI
B I DASO A K O
B ID E
B E R D E A
Bide Berde gisa ezagutzen diren ibilbideak erabiltzeari utzi zitzaion trenbidearen balio kulturala, historikoa eta praktikoa berreskuratzeko erabakiaren ondorio dira. Euskadik bide horiek hainbat ibilbideren bidez eskaintzen dizkizu, erabiltzen dituztenei ekoturismoaren abantailak erakusteko asmoz
NAT URA
e
PEDAL EI
ERA G I N E Z
uskadik eskaintzen dizkizun Bide Berdeak oso erakargarriak eta askotarikoak direnez, “trenaren moduan� joango zara.
Mendien hegaletatik soilik igarotzen den ikuspegi ederren ibilbide bat nahi izanez gero, Mutiloa-Ormaiztegikoa da. Barnaola baserrian hasten da, Mutiloan.
Araba eta Gipuzkoa artean dago ezagunenetako bat, garai bateko Euskadi-Nafarroa Trenbidearen ibilbidetik pasatzen dena. Arlabango mendatetik irten (Araba eta Gipuzkoa artean) eta Lizarraraino iristen da. Ibilbide honek Arabako Mendialdeko Izkiko Parke Naturaleko bazter solidarioetara eramango zaitu, edo Vitoria-Gasteiz beste ikuspegi batekin begiratzen utziko dizu.
Urolako Bide Berdea, Zumarragatik Azpeitiara artekoa, interesgarrienetako bat da: Trenbidearen Euskal Museora, Loiolako Ignazio Deunaren Santutegira, Urola ibaiaren zintzurrera hurbiltzen gaitu eta luxuzko amaiera du: burdinaren kultura garai bateko siderurgia eta burdinola handien bidez.
Euskadin, mendia itsasoarekin batera aurkitzen da eta, horrek, bisitariari paisaia zoragarria eskaintzen dio. Zentzu horretan, Aiako Harria da Gipuzkoako ibilbide berezienetako bat abiapuntua. Kostan jarraituz, Pasaiako porturaino irits zaitezke, Oiartzun ibaiaren ertzetik itsasoraino eramango zaitu. Bidasoako Bide Berdeak zuhaitzez eta landarediaz jositako bide batetik eramango zaitu: intxaurrondoak, urkiak, eukaliptoak, sagarrondoak... paradisua zentzumentzako.
Meatokietaraino sartzen utziko dizun eta Euskadik siderurgia arloan lortutako arrakasta nola lortu zuen erakusten dizun ibilbidea oso berezia da. Arditurriko Bide Berdea da, Pasai Antxotik irten eta Oiartzun ibaiaren albotik igarotzen dena.
www.viasverdes.com
AKT IBOA
Plazaola-Leitzaran Bide Berdearen ibilbide erakargarria Andoinen hasten da eta Leitzaran haraneko hariztietatik eta pagadietatik igarotzen da, Gipuzkoa eta Nafarroa artean.
Bizkaian bide gehiago aurkituko dituzu Enkarterrietan, Burdinaren Mendietan, Atxurin... Burdineko Mendietako Bide Berdea Bizkaiko historiaren bihotzetik pasatzen den ibilbidea da. TraslaviĂąa geltokitik (Artzentales) abiatzen da eta Burdinolen Ibilbidean barneratzen gaitu. Atxurikoa Mungiatik abiatzen da eta Butroe ibaiaren haranetik paseo atsegin bat eskaintzen du. Arrazolakoa, Durangaldean dago eta Apatamonasterio eta Arrazola (Atxondo) lotzen ditu. Arrazolan, Bizkaiko baserri zaharrena izan daitekeena dago, Ollargan. Baita XVIII. mendeko ur-errota bat eta Roke Deunaren Baseliza ere. Amaieran, hasierako burdinezko eta kobrezko meatokien labeen eta meatzarien herrien aztarnak ikusiko dituzu. Meatoki horiek 1946an utzi zioten errentagarri izateari.
47
10 Euskadiko naturaz hitz egitea, "kolore berdean" hitz egitea da, baina herrialde txiki hau zerbaitek bereizten badu, berde hori Oinordetzan Hartutako Kultura Onda-
1
Paseo bat Urdaibain
Eta UNESCOk Biosferaren Erreserba izendatutako bazter baten kide izatea.
rearen zati da; oinez, bizikletan edo beste edozein jarduera egiten dituzun paseoe-
2
Euskal Kostaldearen panoramika bat
Edozein puntutatik itsaslabar malkartsuak hondartza erdi basatiekin ikusi ahal izango dituzu.
tan, monumentuek, herriek, tradizioek eta batzuetan itsasoko zaporea eta besteetan mendikoa izango duten produktuz betetako aparteko gastronomiak eta askotarikoak harri eta zur utziko zaituzte.
6 ...dastatzera gonbidatzen zaitugu. 48
Historiaz betetako bide bat
Done Jakue Bideak bi ibilbidetatik zeharkatzen du Euskadi, Kostaldetik eta Barnealdetik. Aukeratu zure biderik onena.
7
Kolorez betetako baso bat
Omako basoa, Ibarrola euskal artistak jarritako kolorez zipriztinduta dago, bere hostoak eta edertasuna are misteriotsuago egiteko.
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
EZINBESTEKOAK
Natura aktiboko
Ezinbestekoak...
3
Berdean barneratu eta zerura begiratzea
4
Eta murgildu zaitez aparteko mundu natural batean flora eta fauna askotarikoa eta kontrastatua duenean. Hegaztiak gustuko badituzu, begiratu zererura, 300 espezie baino gehiago dituzu.
8
Arrainik onena kaian Eta itsasotik gertu zaudenean, eska ezazu kaitik ekarri berri duten arraina; eta hobetu proposamena txakolin on batekin
9
Olatuak zamalkatzea Surfa arloan, mundu osoan ezagunak diren euskal hondartzetako olatuak ikustea edo zamalkatzea.
Oinordetzan Hartutako Paisaia Kultural bat
Egiten duzun urrats bakoitzean historia eta ondare interesgarriko baliabideekin gurutzatuko duzulako eta, gainera, mundu naturalera egindako bidaia osatzen lagunduko dizun edozein hirugune hurbil duzulako.
5
Gozatu gure salda onenekin
Arabako Errioxako ardo bat, edo agian txakolin oso hotz bat, egoerak erabakiko du. Giro onena nahi baduzu, parteka ezazu "txotx" bat edozein euskal sagardotegitan.
10
Gozatu pedalei eraginez
Euskadi ondo prestatuta dago BTT ibilbideentzako, interpretazio-zentro eta seinaleekin. Badago kirola eginez naturarekin gozatzea baina gauza hoberik?
49
...eta abenturak aurrera darrai
Zure mailaren eta lehentasunen arabera planifikatu ditzakezu jarduera pila dituzu zain Euskal mendien orografia bitxiak eskalatzeko horma handiak eskaintzen dizkizu. Antolatzen diren ikastaroekin has zaitezke edo igoera bertikaletan zenbat balio duzun erakutsi dezakezu zure gainditzeko grina lagun duzula. Informa zaitez Euskadiko parke naturalen baliabideei buruz eta espeleologia egiten has zaitezke, euskal lurraldeko alde honetan ugari diren simetan, kobetan eta failetan.
Surf egitea, oinez ibiltzea edo Euskadi bizikletan ezagutzea proposatu dizugu, baina oraindik gehiago dago. Abentura ugariz eta bazter zoragarrien partaide sentitu ahal izango duzu. Ura gogoko baduzu, kanoan edo kayakean arraun egiteko baldintza onenak aurkituko dituzu. Bilbao, Butroe, Urdaibai, Urola eta Oriako itsasadarrak eta Sobron ibaia dira kirol horiek egiteko puntu nagusiak. Euskadiko kostaldean belaontzi batera igotzea erabakitzen baduzu, flyschak gordetzen duen istorioa ezagutu ahal izango duzu Mutrikura, Debara edo Zumaiara gerturatuko zaituzten paseo erosoetan, kirol-arrantza edo urpekaritza egiten duzun bitartean.
50
Guztiarekin ausartzen bazara, Euskadik zure eskura jartzen du erreka-zuloen eta arroilen jaitsiera. Aguakeko haitzartea, Arritzagakoa –Gipuzkoako osoena– edo Leze arraila-koba jaitsierarekin gozatzeko toki paregabea da. Eta zeure emozioak proban jarriko dituen zerbaiten bila bazabiltza, gerturatu zaitez Irustako ur-jauzietara... dituen 120 metrok mutu utziko zaituzte. Hori guztia eta askoz gehigo... izan ere, abenturak aurrera darrai.
www.aktiba.info
EUSKADI
NAT URA
AKT IBOA
INFO PRAKTIKOA
INFO praktikoa Geoparkeak
Informazio orokorra EUSKADI TURISMOA www.euskaditurismoa.net ARABAKO TURISMOA www.alavaturismo.com BIZKAIKO TURISMOA www.mybilbaobizkaia.net GIPUZKOAKO TURISMOA www.gipuzkoaturismo.net
Ostatuak LANDETXEAK www.euskaditurismoa.net NEKATUR 902 130 031 · www.nekatur.net Xarma www.xarmahotels.com
Naturguneak URDAIBAIKO BIOSFERAREN ERRESERBA · Busturialdea · Busturia (Bizkaia) 944 650 822 www.busturialdeaurdaibai.com · Madariaga Dorrea · Busturia (Bizkaia) 946 870 402 (Ihobe) www.torremadariaga.net GORBEIAKO PARKE NATURALA · Sarriako interpretazio-Zentroa (Araba) 945 430 709 · Areatzako Parketxea Areatza (Bizkaia) · 946 739 279 · Gorbeialdea www.gorbeialdea.com www.gorbeiacentralpark.com AIZKORRI-ARATZ PARKE NATURALA · Interpretazio Zentroa Arantzazuko santutegia · 943 782 894 www.gipuzkoamendizmendi.net · Interpretazio Zentroa Aizkorriko Ataria · 943 802 187 www.zegamaturismoa.net ARALARKO PARKE NATURALA · Informazio Zentroa · Ataun (Gipuzkoa) 943 180 285 · 943 582 069 www.gipuzkoamendizmendi.net · Lizarrustiko Parketxea 943 180 285 · 690 055 892 Aralar Parke Naturalaren Interpretatzeko Zentroa · 943 582 069 www.gipuzkoamendizmendi.net www.lizarrusti.com
URKIOLAKO PARKE NATURALA · Informazio Zentroa · Abadiño (Bizkaia) 946 814 155 · www.urkiola.net ARMAÑONGO PARKE NATURALA · Enkarterriko Turismoa Balmaseda (Bizkaia) 946 801 356 · www.enkartur.net PAGOETAKO PARKE NATURALA · Iturraran Parketxea · Aia (Gipuzkoa) 943 835 389 · www.aiapagoeta.com · www.gipuzkoamendizmendi.net AIAKO HARRIA PARKE NATURALA · 943 494 521 / 943 495 069 · www.oarsoaldea-turismo.net · www.gipuzkoamendizmendi.net IZKIKO PARKE NATURALA · Parketxea · Korres (Araba) 945 410 502 VALDEREJOKO PARKE NATURALA · Parketxea Lalastra (Araba) · 945 353 146
Birding BIRDING EUSKADI Bulego Teknikoa: ikt 945 003 278 · www.birdingeuskadi.com
GEOPARKEA www.geoparkea.com Mutrikuko Turismo bulegoa (Gipuzkoa) 943 603 378 · www.mutriku.net Debako Turismo bulegoa (Gipuzkoa) 943 192 452 · www.deba.net Zumaiako Turismo bulegoa (Gipuzkoa) 943 143 396 · www.zumaia.net GEOPARKS www.europeangeoparks.org
Surf SURFING EUSKADI 946 195 861 · www.surfingeuskadi.com
Mendi-Ibiliak MENDI-IBILIAK EUSKADIN 945 354 006 · www.senderismoeuskadi.net GR-38 Ardoaren eta Arrainaren Ibilbidea www.alava.net GR-120 Hiru Tenpluen Ibilbidea www.tierraignaciana.com DONE JAKUE BIDEA www.euskaditurismoa.net
BTT eta Bide Berdeak
ATARIA 945 254 759 · www.ataria.es
BTT EUSKADI www.btteuskadi.net
Guardiako URMAELAK Laguardia-Biasteriko Turismo bulegoa Guardia (Araba) 945 600 845 · www.laguardia-alava.com
Urdaibai BTT Mendata (Bizkaia) · 946 257 204
URIBARRI-GANBOAKO URTEGIA Garaioko Probintzia Parkea (Araba) 945 181 818
Debabarrena BTT Elgoibar (Gipuzkoa) · 943 747 356
TXINGUDI Txingudiko Padura Irun (Gipuzkoa) 943 619 389 · www.euskadi.net/txingudi GOROBEL ·Orduñako Turismo bulegoa Orduña (Bizkaia) 945 384 384 · www.aiaraldea.org ·Amurrioko Turismo bulegoa Amurrio (Araba) 945 393 704 · www.airaldea.org
Arabako Mendebaldeko BTT Urturi (Araba) · 945 378 262
Valderejo Añana BTT Angostoko kanpina (Araba) · 945 353 271 BIDE BERDEAK www.viasverdes.com
Turismo aktiboa AKTIBA 944 389 868 · 637 770 033 www.aktiba.info
51
www.euskaditurismoa.net www.tveuskadi.net www.euskadigozaezazu.net
INDUSTRIA, BERRIKUNTZA, MERKATARITZA ETA TURISMO SAILA
DEPARTAMENTO DE INDUSTRIA, INNOVACIÓN, COMERCIO Y TURISMO