DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI DONOSTIA SAN SEBASTIÁN
IRUN / HONDARRIBIA
Bidezatia / Tramo
km 0
IRUN/HONDARRIBIA > JAIZKIBEL
PUENTE DE SANTIAGO (IRUN) Tras cruzar el puente, tomamos el carril-bici que sigue el curso de la ría hasta la calle Santiago. Giramos junto a la iglesia de N. Sra. del Juncal y seguimos por las escalinatas que nos llevan hacia la plaza del ayuntamiento. Pasado éste, se desdoblan el Camino de la Costa y el Camino Vasco del Interior. Nosotros seguimos a la derecha para continuar por el Paseo Colón y la calle Hondarribia hacia Mendelu. Tras pasar el puente de Amute, cruzaremos el paso de cebra y tras pasar junto a una zona de marismas, seguiremos por un camino vecinal hasta la ermita de Santiagotxo (5 km).
Bilbao
km 0
IRUN/HONDARRIBIA SANTIAGO ZUBIA (IRUN) Zubia gurutzatu ondoren, itsasadarraren bideari jarraitzen dion bidegorria hartuko dugu Santiago kalera iritsi arte. Junkaleko Andre Mariaren Elizaren ondoan bira egingo dugu eta udaletxeko plazara bideratzen gaituzten eskailerak jarraituko ditugu. Udaletxea igaro ondoren, Kostaldeko Bidea eta Barnealdeko Euskal Bidea bitan banatzen dira. Guk eskuinalderantz jarraituko dugu Kolon Pasealekutik eta Hondarribia kaletik Mendelurantz. Amuteko zubia igaro ondoren, zebra-bidea zeharkatuko dugu eta padura-inguru baten ondotik igaro ondoren auzo-bide bati jarraituko diogu Santiagotxo ermitaraino (5 km).
Vitoria-Gasteiz
GOMENDIOAK
Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Es aconsejable compañía.
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin. Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa. Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta. Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea. Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. Errespetatu erromesak.
ingurunea
eta
gainerako
EMBARCADERO DE KAIZARRA (HONDARRIBIA) Por la calle Santiago nos dirigimos a la zona vieja y ascendemos a la plaza de Armas, frente al castillo. Bajamos por Kale Nagusia para pasar bajo la puerta de Santa María y seguir a la derecha hasta alcanzar una rotonda junto al humilladero de Santa Engrazia. A la derecha de éste, ascienden unas escaleras empedradas que desembocan en un camino vecinal por el que alcanzaremos la ermita de Santiagotxo (3 km).
KAIZARRAKO ONTZIRALEKUA (HONDARRIBIA)
RECOMENDACIONES realizar
el
Camino
Santiago kaletik alde zaharrera bideratuko gara eta gazteluaren aurrean dagoen Arma Plazara igoko gara. Kale Nagusitik jaitsiko gara eta Andre Mariaren atearen azpitik, eta eskuinalderantz jarraituko dugu Santa Engrazia ermitaren alboko biribilgunera iritsi arte. Ermitaren eskuinaldean harrizko eskailera batzuk gorantz doaz eta auzo-bide batera iristen dira, eta bide horri jarraituz Santiagotxo ermitara iritsiko gara (3 km).
en
km 3
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor. Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia. Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo.
Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas. Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
SANTIAGOTXO. Bideak baserrien arteko errepide batetik jarraitzen du. Aterpetxe pribatu batera iritsi aurretik Guadalupeko ermitara igotzen den bidea hartuko dugu, eta bertatik Txingudiko Badiaren ikuspegi bikainaz gozatuko dugu. Ermitaren alboan izen bereko gotorlekua dago, Gipuzkoako defentsaeraikuntza ederrenetakoa izaki.
km 5,1 GUADALUPE. Santutegiaren aurretik abiatzen den baso-pista hartuko
Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada.
KMZ
IRUN/HONDARRIBIA
dugu; aurrerago ezkerralderantz egiten du Jaizkibel mendia bere hegoaldeko hegaletik inguratzeko. Erromes batzuek hegalaren erdialdeko pista honi jarraitzea aukeratzen badute ere, Jaizkibel mendiak tontorretik eskaintzen duen ikuspegiak merezi du Bide ofizialari jarraitzeko ahalegina egitea. Bide horrek hasieran igoera gogorra du, eta ondoren, tontorreko kordalari jarraituz, bigarren gerra karlistan eraikitako dorreak elkartzen ditu.
GPX
km 3
SANTIAGOTXO. El Camino continúa por una carretera entre caseríos. Poco antes de alcanzar un albergue privado tomamos el camino que asciende hasta la ermita de Guadalupe con unas vistas imponentes sobre la bahía de Txingudi. Junto a ésta se encuentra el fuerte del mismo nombre, una de las construcciones defensivas más bellas de Gipuzkoa.
km 5,1
GUADALUPE. Tomamos la pista forestal que parte frente al santuario, y que más adelante gira a la izquierda para rodear el monte Jaizkibel por su ladera sur. Aunque algunos peregrinos optan por seguir esta pista a media ladera, las vistas que ofrece Jaizkibel desde las alturas bien merecen el esfuerzo de seguir el Camino oficial. Éste se inicia en fuerte ascensión, para luego unir, por el cordal cimero, los torreones construidos durante la segunda guerra carlista.
DONEJAKUE BIDEA
eu es
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
1
El Camino de la Costa
IRUN/HONDARRIBIA DONOSTIA-SAN SEBASTIÁN 24,6
883m.
6 h. 45’
EZ GERATU EZAGUTU GABE! ¡NO TE LO PIERDAS! Ekainaren 30ean Irunen edo irailaren 8an Hondarribian baldin bazaude, ezin zara geratu herri horietako alardeak ikusi gabe. Alardeen tradizioa, Gipuzkoako herrietan urtero egiten zen arma-ikuskatzeetatik eratorri da. Si estás en Irun el 30 de junio y en Hondarribia el 8 de septiembre no puedes perderte los alardes de estas localidades. La tradición de los alardes se remonta a la revista de armas que se realizaba anualmente en las villas gipuzkoanas. Albaola Itsas Kultur Faktoria, Pasai San Pedron portuaren bokalean kokatuta dagoena, ontzi historikoen eraikuntzara bideratuta dagoen gune berritzailea da. Jendearentzat irekita dago eta itsasoari eta artisaueraikuntzari lotutako hainbat jarduera eskaintzen ditu.
Un lugar emblemático de la ruta jacobea para sellar tu credencial en Donostia-San Sebastián, es la Iglesia Parroquial de Santiago Apóstol, en el barrio de Amara Viejo.
A TENER EN CUENTA
JAIZKIBEL > DONOSTIA-SAN SEBASTIÁN km 9
JAIZKIBEL. Beherantz egiten hasi ondoren, mendi-lepo batera iritsiko gara, eta Guadalupe igaro ondoren utzi dugun pistara jaisten den bidea hartuko dugu ezkerraldean. Gezi batek Pasaiako aterpetxera doan desbiderapena adierazten du, baina jaisten jarraituko dugu Lezorantz doan Bide ofizialetik.
km 9
km 13,8
LEZO. Lezora iristean, Auñamendi kalean behera jo, eta Saldise plaza eta errepidea zeharkatuko ditugu Gurutze Sainduaren basilika dagoen plazara iristeko; basilika hori oso ezaguna da bizarrik gabeko Kristo bat duelako. Kale Nagusitik gora, Pasai Donibanerantz abiatuko gara.
km 13,8 LEZO. Al llegar a Lezo, bajamos la calle Auñamendi y cruzamos la Plaza
km 15,7
PASAI DONIBANE. Pasai Donibanek “kale bakarra” du, oso berezia; Victor Hugoren etxearen ondotik igaro (gaur egun turismo-bulegoa dago bertan) eta santutxo batera helduko gara; santutxoaren parean Pasai San Pedrora eramango gaituen txalupa hartuko dugu.
km 15,7 PASAI DONIBANE. En Pasai Donibane recorremos su pintoresca “única
km 16,2
PASAI SAN PEDRO. Badia zeharkatutakoan, eskuinaldera joko dugu, portuaren bokalerantz, Albaola Itsas Kultur Faktoriaren ondotik igaroko gara; Albaolan XVI. mendeko San Juan baleontziaren erreplika eraikitzen ari dira, eta lanak zuzenean ikus daitezke.
km 16,2 PASAI SAN PEDRO. Una vez cruzada la bahía, seguimos a la derecha hacia
km 18,5
La Factoría Marítima Vasca Albaola, situada en la bocana del puerto, en Pasai San Pedro, es un espacio innovador dedicado a la construcción de embarcaciones históricas. Se encuentra abierto al público y oferta diversas actividades en torno al mar y a la construcción artesanal. Donostiako Santiago Apostoluaren parrokia-eliza Donejakue Bidearen toki enblematiko bat da zure egiaztagiria zigilatzeko.
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK
Bidezatia / Tramo
PLATAKO ITSASARGIA. Itsasargira sartzeko zabalgunean, ezkerraldean bidexka bat abiatzen da eta bertatik kostaldea eta akueduktu zaharrak ikusi ahal izango ditugu; Donostiako edateko uraren hornidura-sarearen aztarnak dira. Bidegurutzea igaro ondoren ezkerraldetik jarraituko dugu, eta ikastola baten alboan dagoen auzo-bide batera iritsiko gara; bertan eskuinalderantz joango gara eta Uliako parkerantz jarraituko dugu. Parkean sartzerakoan, gazte-aterpetxera doan desbideratzea ezkerrean utziko dugu, eta beherantz joango gara pista eroso bati jarraituz errepidearen bihurgunearen azpian bira eginez, gure bistan Donostia agertu arte. Ondoren, lehen bidegurutzean, eskuinerantz egingo dugu bira eta aldapa handi bat jaitsiko dugu, Zurriolako hondartzara iritsi arte. Kursaal eraikina igaro eta Zurriolako zubia zeharkatu ondoren, Donostiako Boulevardera iritsiko gara, etapa honen amaierara.
km 24,6
DONOSTIA
JAIZKIBEL. Tras comenzar a perder altura, alcanzamos un collado y tomamos a la izquierda el camino que desciende a la pista que habíamos dejado tras pasar Guadalupe. Una flecha indica el desvío al albergue de Pasaia, pero continuamos descendiendo por el Camino oficial que se dirige a Lezo. Saldise y la carretera para subir a la Plaza donde está la basílica del Santo Cristo, famosa por albergar un Cristo imberbe. Subiendo por la calle Mayor nos dirigimos hacia Pasai Donibane. calle”, y tras pasar junto a la casa de Victor Hugo (actual oficina de turismo), llegamos a un humilladero, frente al que tomaremos la barca que cruza a Pasai San Pedro. la bocana del puerto para pasar junto a la Factoría Marítima Vasca Albaola, donde se puede visitar en directo la construcción de una réplica de la Nao San Juan del siglo XVI. Al final del paseo alcanzamos unas viejas escaleras que nos conducen, no sin esfuerzo, al faro de Senokozuloa, con unas inmejorables vistas de la bocana del puerto. Tras recuperar el aliento, retomamos la ascensión hasta alcanzar la pista que conduce al Faro de la Plata.
km 18,5 FARO DE LA PLATA. En la explanada de entrada al faro, parte a la izquierda una senda que nos permite divisar la costa y los antiguos acueductos, vestigio de la red de suministro de agua potable de San Sebastián. Tras pasar un cruce, en el que seguimos por la izquierda, llegamos a un camino vecinal junto a una ikastola, giramos a la derecha y continuamos hacia el parque de Ulía. Al entrar en el parque, dejamos a la izquierda el desvío al albergue juvenil, y comenzamos el descenso por cómoda pista para girar bajo la curva de la carretera, hasta que San Sebastián aparece ante nuestra vista. Después, en el primer cruce, giramos a la derecha para descender por una empinada cuesta, por la que llegaremos a la playa de Zurriola. Tras pasar del edificio Kursaal y cruzar el puente de Zurriola, llegamos al Boulevard donostiarra, final de esta etapa.
km 24,6 DONOSTIA-SAN SEBASTIÁN
www.euskaditurismo.eus
• Bidearen hasieran egiaztagiria lortzeko modurik errazena Irungo erromesen aterpetxean eskatzea da, honako helbide honetan: Lucas de Berroa kalea, 18. zk., 1. solairuan, edo San Gabriel eta Santa Gema elizan (Pasiotarrak) helbide honetan: Geltoki kalea 16. zk. (goizez bakarrik).
• La manera más sencilla de conseguir la credencial al comienzo del Camino es en el albergue de peregrinos de Irun, en la calle Lucas de Berroa nº 181º, o en la Iglesia de San Gariel y Santa Gema (Pasionistas) en la calle Estación 16 (sólo en horario de mañana).
• Eguraldi txarreko egunetan edo indarrez nahiko juxtu dauden pertsonentzat, Jaizkibelera hegoaldeko mendi-hegalean zehar doan pistatik, altuera-erdian, ez igotzea gomendatzen dugu.
• En días con condiciones meteorológicas adversas o para aquellas personas que no se vean con fuerzas, es recomendable evitar la ascensión a Jaizkibel por la pista que discurre por su ladera sur, a media altura.
• Jaizkibelgo jaitsieran Pasaiako erromesen aterpetxerako desbiderapena aurkituko dugu, baina Bide ofizialak Lezo zeharkatzen du, non Gipuzkoako eraikin erlijioso garrantzitsuenetako bat aurkituko dugun: Santo Kristo basilika.
• En la bajada de Jaizkibel encontramos un desvío al albergue de peregrinos de Pasaia, pero el Camino oficial discurre por Lezo, donde encontramos uno de los hitos religiosos de Gipuzkoa: la basílica del Santo Cristo.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS Turismo Bulegoak Oficinas de Turismo Irun Hondarribia Pasai Donibane - Casa Victor Hugo Etxea Donostia-San Sebastián Bidasoako Interpretazio Zentroa Centro Interpretación Bidasoa Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago Larrialdiak Emergencias
943 020 732 943 645 458 943 341 556 943 481 166
943 505 826 Irun 943 624 185 Gipuzkoa 943 427 281
DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI DONOSTIA SAN SEBASTIÁN
Vitoria-Gasteiz
Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Es aconsejable compañía.
Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea. Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. Errespetatu erromesak.
ingurunea
eta
gainerako
Camino
22,8 km
en
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor. Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia.
573 m
Orio
el
Zarautz
Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta.
realizar
Orio es otro de esos pueblos que goza de vetustas credenciales jacobeas, con un casco antiguo en franca pendiente y otra desembocadura que, esta vez, se salvará gracias a un puente. A medida que la Ruta Jacobea se acerca al final de etapa en Zarautz, asciende por la colina de Talaimendi y aparecen las viñas que hacen posible el txakoli, el oro blanco de la costa guipuzcoana.
Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo. Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada. Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas. Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
20
KMZ
15
10
5
DONOSTIA. Udaletxea izango da gure abiapuntua; Kontxako pasealekuan barrena, Ondarretako lorategien amaierara iristean Igeldora igotzen den errepidetik joko dugu. Eskaileretan eta auzo-bideetan gora eginez, gero eta altuera handiagoa lortuko dugu. Landare-gangapetik doan bidexka polit batek Igeldoko errepidearen ondoko aparkalekura eramango gaitu, izen bereko jolas-parkearen sarreran. Espaloitik jarraituko dugu errepidearen ondoan, eta jatetxe batera iritsiko gara; han errepidea utzi eta eskuinera joko dugu, urbanizazio batean sartzen den bidean aurrera. Handik gutxira postu xelebre bat topatuko dugu; ur freskoa izaten da, eta zigilua egiaztagirian jartzeko.
km 6,5 IGELDO. Igeldon barrena jarraituko dugu, sakabanatutako baserrien eta urbanizazio txikien artetik, itsasoak tarteka kuku egiten digula eskuineko aldetik. Erretegi bat igaro ostean, malda txiki bat igo eta bidexka batetik jarraitu behar dugu; bidexka horretan, zenbait tartetan, galtzada-arrastoak agertzen dira. Bidearen kurba batean, ezkerraldean iturri bat dago, baina erne ez bagaude agian ez dugu ikusiko. Landa-turismoko etxe baten ondotik igaroko gara eta, gero, gure bidexka Orio eta Igeldo lotzen dituen errepidean amaituko da.
5h 30’ Donostia San Sebastián
RECOMENDACIONES
Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa.
km 0
Una vez se abandona la capital guipuzcoana, el Camino vuelve a recuperar su rostro agreste y, de Igeldo en adelante, vuelve a regalarnos preciosas estampas cantábricas. Los caseríos solitarios, algunas explotaciones ganaderas y los caminos que se abren paso entre la vegetación son la norma hasta que la antaño localidad ballenera de Orio,sale a nuestro paso.
GOMENDIOAK
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin.
DONOSTIA/SAN SEBASTIÁN > CARRETERA IGELDO-ORIO ERREPIDEA
Donejakue bidean tradizio handiko herria da Orio; alde zahar oso aldapatsua du eta bokalea, kasu honetan, zubi bati esker zeharkatuko dugu. Donejakue bidea Zarauzko etapa-amaierara hurbiltzen hasten denean, Talaimendi muinotik gora igo eta txakolina egiteko erabiltzen diren mahastiak agertuko zaizkigu; txakolina Gipuzkoako kostaldeko urre zuritzat jotzen da.
ZARAUTZ
Bilbao
Bidezatia / Tramo
Gipuzkoako hiriburua atzean utzitakoan, Bidea berriz ere malkartsua izango da eta Igeldotik aurrera, paisaia kantauriar zoragarriak ikusteko aukera izango dugu berriro. Baserri bakartiak, abeltzaintzako zenbait ustiategi eta bideak topatuko ditugu landare artean; horixe izango da gure paisaia nagusia Orio herri baleazalea aurkitu arte.
600 500 400 300 200 100 0
GPX
km 0
DONOSTIA. Partiendo del ayuntamiento, recorremos el Paseo de la Concha y los jardines de Ondarreta para tomar al final de éstos, la carretera que asciende a Igeldo. Empezamos a ganar altura a lo largo de escaleras y caminos vecinales. Una bonita senda que discurre bajo una bóveda de vegetación desemboca en un parking junto a la carretera de Igeldo en la entrada al parque de atracciones del mismo nombre. Proseguimos por la acera junto a la carretera hasta alcanzar un restaurante, donde se abandona a la derecha para tomar un camino que se interna en una urbanización. Al poco pasamos un pintoresco puesto con agua fresca y sello de credenciales.
km 6,5 IGELDO. Continuamos por Igeldo entre caseríos dispersos y pequeñas urbanizaciones con el mar mostrándose cada poco a nuestra derecha. Tras pasar un asador subimos una pequeña cuesta y continuamos por una senda en la que a tramos afloran restos de calzada. En una de las curvas del camino a la izquierda encontramos una fuente que puede pasar inadvertida. Tras pasar junto a un agroturismo la senda finalmente desemboca en la carretera que une Orio con Igeldo.
DONEJAKUE BIDEA
eu es
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
2
El Camino de la Costa
DONOSTIA-SAN SEBASTIÁN ZARAUTZ 22,8
573m.
5 h. 30’
EZ GERATU EZAGUTU GABE! ¡NO TE LO PIERDAS! Orioko alde zaharrean Donejakue bideari buruzko Interpretazio Zentroa dago. Zentroa bisitatu ostean, marinelen herri horretan lo egin behar badugu, aukera ezin hobea izango dugu portutik gertu dauden jatetxeetako batean parrilan egindako arraina dastatzeko. En el casco histórico de Orio, encontramos el Centro de interpretación del Camino de Santiago. Después de la visita, y si vamos a pernoctar en esta población marinera no podemos dejar de probar el pescado a la parrilla en alguno de los restaurantes cercanos al puerto.
La playa de Zarautz es el mayor arenal del litoral gipuzkoano muy frecuentado por veraneantes y especialmente apreciado por los surfistas. Por otro lado, en el centro histórico, el mercado diario deleita a los visitantes con productos de alta calidad. Bidearen ondo-ondoan txakolinetarako mahastien paisaia ederraz gozatzeko aukera izango duzu, eta ahal izanez gero, dasta ezazu mahats berdez egiten den ardo hori. Disfruta del paisaje de los viñedos de txakoli que encontrarás junto al mismo Camino y no pierdas la oportunidad de poder probar este caldo local hecho a partir de uvas verdes que le confieren su acidez característica.
A TENER EN CUENTA
CARRETERA IGELDO-ORIO ERREPIDEA > ZARAUTZ ORIO-IGELDO ERREPIDEA. Errepideari jarraituko diogu eta, kurba itxi batera iristean, errepidea utzi eta eskuinaldean aurkituko dugun galtzada zaharretik joango gara, Aganduru baserrira iritsi arte. Berriro ere asfalto gainetik goazela, Orioko hondartzara doan errepidera iritsiko gara; errepidea zeharkatuz gero, errepideak egiten duen kurba bat saihesteko aukera emango digun lasterbidetik behera joko dugu. A-8 autopistaren azpitik kontu handiz igaro ostean, aldapa handi bat agertuko zaigu eskuinaldean eta, aldaparen bukaeran, San Martin ermita.
km 11,9 CARRETERA ORIO-IGELDO. Seguimos por la carretera y al llegar a
km 14,7
ORIOKO SAN MARTIN ERMITA. Ermita atzean utzi eta beherantz abiatuko gara; erromesen aterpetxearen ondotik igaro behar dugu. Orio herri xarmangarriaren alde zaharrera iritsi arte behera egingo dugu; Kale Nagusitik sartuko gara, eta San Nikolas elizaren ondoan bira egin eta plazara iritsiko gara, portuaren ondoan.
descenso y al poco pasamos un albergue de peregrinos. Seguimos descendiendo hasta el casco histórico de la encantadora localidad de Orio, entrando por la Kale Nagusia (Calle Mayor) y girando junto a la iglesia San Nicolás, para llegar a la plaza, junto al puerto.
km 15,8
ORIO. Eskaileretatik N-634 errepidera iritsiko gara eta ibaia zeharkatzeko zubia igaroko dugu; ibaiaren ondotik jarraitu eta hainbat eraikinen aurretik pasa beharko dugu. Jatetxe baten paretik pasa ondoren, ibaiaren ezkerraldeko ertzetik doan errepidea zeharkatu eta San Pablo ermitara helduko gara. Lehen aipatu dugun errepide horren gainean, mendi-hegalaren erdialdetik doan bidetik joanez gero A-8 autopistaren azpitik igaroko gara eta Oribarzar hondartzaren ondoan dagoen gazteen aterpetxe batera iritsiko gara.
km 11,9
Zarauzko hondartza Gipuzkoako kostaldeko hareatza handiena da; udatiar ugari joaten dira bertara, eta surflariek bereziki gogoko dute. Bestalde, alde zaharreko eguneko merkatuak kalitate handiko produktuak eskeintzen dizkio bisitariari.
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK
Bidezatia / Tramo
km 17,9
km 22,8
ORIBARZAR HONDARTZA. Auzo bidetik goazela, ezkerretara jo behar dugu baserri pare baten ondotik, eta txakolina egiteko mahastien tartetik gora eginda, kanpinaren ondoan bidegurutze batera agertuko gara. Ikuspegi zoragarriak ditugula, errepidetik egingo dugu aurrera, baina errepidea utzi eta eskuinetara jo behar dugu desbideratze batean; hortik, berehala helduko gara Zarautz herrira, Nafarroa kaletik. ZARAUTZ
una curva pronunciada, la dejamos para tomar a la derecha una antigua calzada que nos conducirá hasta el caserío Aganduru. Por asfalto de nuevo, llegamos a la carretera que se dirije a la playa de Orio, la cual cruzamos para descender por el atajo que nos evita una curva que realiza la carretera. Pasamos bajo la autopista A-8 e inmediatamente superamos a la derecha un fuerte repecho que culmina en la ermita de San Martín.
km 14,7 ERMITA DE SAN MARTIN DE ORIO. Pasada la ermita iniciamos el
km 15,8 ORIO. Por unas escaleras accedemos a la carretera N-634, para cruzar el puente que salva la ría, y seguir junto a ella, pasando por delante de varias edificaciones. Al pasar frente a un restaurante, atravesamos la carretera que discurre por la orilla izquierda de la ría y llegamos a la ermita de San Pablo. Por un camino a media ladera por encima de la carretera antes mencionada, se pasa bajo la autopista A-8 para llegar a un albergue juvenil junto a la playa Oribarzar.
km 17,9 PLAYA ORIBARZAR. Seguimos a la izquierda por camino vecinal junto a un par de caseríos ascendiendo entre viñedos destinados a la producción de txakoli, hasta llegar a un cruce junto al camping. Continuamos por la carretera mientras disfrutamos de las espléndidas vistas y la dejamos en un desvío a la derecha para entrar en Zarautz al poco por la calle Nafarroa.
km 22,8 ZARAUTZ
• Donostiatik Oriora bitarte, Bidearen inguruan oso iturri gutxi dago; beraz, kantinplora ongi betetzea komeni da.
• Entre Donostia-San Sebastián y Orio apenas encontraremos alguna fuente junto al Camino por lo que conviene llenar bien la cantimplora.
• Igeldotik Oriora doan errepideko zatian kontu handiz ibili behar da, batik bat AP-8 autopistaren azpitik igarotzen garenean, Orioko sarreran.
• Conviene extremar la precaución en el tramo de la carretera de la carretera de Igeldo a Orio sobre todo, en el paso bajo la autopista ta AP-8, a la entrada de Orio.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS Donostiako Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Donostia-San Sebastian
943 481 166
Orioko Turismo Bulegoa Donejakue Bideko Interpretazio Zentroa Orion Oficina de Turismo de Orio Centro de Interpretación del Camino de Santiago en Orio
943 835 565
Zarauzko Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Zarautz
943 830 990
Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago
943 427 281
Larrialdiak Emergencias
www.euskaditurismo.eus
DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI DEBA
ZARAUTZ
Donostia San Sebastián
Bilbao
Bidezatia / Tramo ZARAUTZ > ZUMAIA km 0
Vitoria-Gasteiz
GOMENDIOAK
RECOMENDACIONES Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Es aconsejable compañía.
Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa. Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta. Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea. Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. Errespetatu erromesak.
ingurunea
eta
gainerako
realizar
el
Camino
Askizuko galtzadan barrena jarraituko dugu. “Akerregiko” baserri batzuen ondotik eta txakolindegi baten ondotik igaro ondoren, galtzadak beste 600 m jarraitzen du aurrera eta GI-3392 tokiko errepidean bukatzen da. Bazterbidean barrena jarraituko dugu Azti baserriaren parera iritsi arte, eta hor Askizu auzora zuzenean igotzen den bidea hartuko dugu.
en
km 6,4 ASKIZU. Eliza igaro ondoren, eskorga-bideetan barrena jarraituko dugu
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor.
Orroagako senadiaren gainean aparteko ikuspegiak ikusiz, eta N-634 errepideraino jaitsiko gara. Errepidea gurutzatutakoan, pasealeku batek Urola ibaiaren gainean dagoen oinezkoentzako zubi bateraino eramango gaitu Zuloaga museoaren eta Santiagoko ermitaren ondotik igaroz. Zubia zeharkatu bezain laster, Gernika pasealekura jaitsiko gara, pasealeku horretan barrena joango gara eta, ondoren, Narruondo erreka zeharkatuz Zumaiaren erdialdera iritsiko gara.
Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia. Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo. Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada. Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas.
KMZ
Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
Donejakue bideak aurrera jarraitzen du kostaldeko mendiak zeharkatuz, eta Kantauri itsasoko urak begietatik galdu gabe, Getariako eta Zumaiako portuetara iritsiko gara. Bidea etaparen amaierara, hau da, Debara iritsi aurretik, landa-inguruneetako Euskadin sartuko da Itziar parean; bertan santutegi bat dago eta Erdi Aroaz geroztik ama birjina beltza gurtzen dute, Gipuzkoako ama birjina zaharrenetako eta gurtuenetako bat. El Camino prosigue atravesando las montañas costeras, sin perder de vista las aguas del Cantábrico, saliendo a nuestros encuentro los puertos de Getaria y Zumaia. Antes de alcanzar el final de etapa en Deba, se internará momentáneamente en una Euskadi más rural a la altura de Itziar, con un santuario donde se rinde culto desde la alta Edad Media a su virgen negra, una de las más antiguas y veneradas de Gipuzkoa.
Itziar 20
15
10
5
6h Zarautz
Getaria
826 m
Zumaia
Deba
21,3 km
ZARAUTZ. Musika plazatik abiatuta, Kale Nagusian barrena joango gara San Inazio kaleraino. Horra iritsitakoan, erromes batzuek kostaldeko errepidearen ondotik barrena doan espaloitik jarraitzea erabakitzen dute. Bide ofizialari jarraitzeko, lehendabizi ezkerretara jo behar dugu eta 100 metro aurrerago eskuinetara; ondoren, Zarautz eta Getaria elkartzen zituen galtzada zaharra hartuko dugu. Txakolin-mahastien artetik gora eginez, Santa Barbara ermitara iritsiko gara, eta hor, eskuinetara, panoramika zoragarria ikusiko dugu. Zementuzko tarte labur bat igaro ondoren, berriz ere galtzada agertuko da eta hortik gora jarraituko dugu Getaria eta haren “saguaren” silueta bereziberezia ikusi arte. Asfaltozko bidean barrena jarraituko dugu GI-3391 tokiko errepidearekin bat egin arte, eta hortik aurrera jaisten hasiko gara. Hilerriaren ondotik igaroko gara eta bihurgune handi batean errepidea atzean utzi ondoren udalaren parean dagoen plazara jaitsiko gara zuzenean.
km 4,2 GETARIA. Getaria atzean utziko dugu Herrerieta kalean barrena igoz eta
Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin.
km 0
300 250 200 150 100 50 0
GPX
km 4,2
km 6,4
ZARAUTZ. Desde la Musika plaza, salimos por la Kale Nagusia hasta la calle San Inazio. En este punto, algunos peregrinos optan por seguir la acera que discurre junto a la carretera de la costa. Para seguir el Camino oficial, giramos a la izquierda primero y a la derecha 100 metros más adelante, tomando la antigua calzada que unía Zarautz con Getaria. Ascendiendo entre viñedos de txakoli localizamos la ermita de Santa Bárbara, con una espléndida panorámica, a la derecha. Tras breve tramo de cemento, aparece de nuevo la calzada, por la cual seguimos ascendiendo hasta divisar la costera villa de Getaria, con la inconfundible silueta de su “ratón”. Avanzamos por camino asfaltado hasta confluir con la local GI-3391, por la que comenzaremos a perder altura. Pasamos junto al cementerio y en una pronunciada curva dejamos la carretera, para descender directamente a la plaza frente al ayuntamiento.
DONEJAKUE BIDEA
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
GETARIA. Abandonamos la localidad ascendiendo por la calle Herrerieta, para continuar por la calzada de Askizu. Tras pasar junto varios caseríos de “Akerregi” y una bodega de txakoli, la calzada continúa otros 600m hasta que desemboca en la carretera local GI-3392. Avanzamos por el arcén hasta situarnos a la altura del caserío Azti, donde tomaremos el camino que directamente sube al barrio de Askizu. ASKIZU. Pasada la iglesia proseguimos por caminos carretiles con excepcionales vistas sobre la ensenada de Orroaga, y descendemos hasta la carretera N-634. Una vez cruzada, un paseo nos guiará hasta un puente peatonal sobre el río Urola, pasando junto al museo Zuloaga y la ermita de Santiago. Nada más atravesarlo, descendemos al paseo de Gernika, que recorremos para después salvar la regata de Narruondo, y acceder al centro urbano de Zumaia.
eu es
3
El Camino de la Costa
ZARAUTZ DEBA 21,3
826m.
6 h.
EZ GERATU EZAGUTU GABE! ¡NO TE LO PIERDAS! Santa Barbarako eta Askizuko galtzadatarte ederrei esker, egiazko bide-giroan sartuko gara, garai bateko denborak gogora ekarriz. Los tramos de calzada en Santa Bárbara y Askizu, de gran belleza, nos harán imbuirnos en la auténtica atmósfera caminera, evocando tiempos pasados.
km 13,1
Getariak aukera ematen digu ingurune horretako txakoli gozoa eta “sagu” ospetsuaren itzalean babestuta dagoen herri horretako arrantzale-portuan txingarretan erretako arrain gozoak dastatzeko. Getaria nos ofrece una nueva oportunidad de probar el rico txakoli de la zona y los deliciosos pescados a la brasa en su puerto pesquero, cobijado a la sombra de su famoso “ratón”.
En los acantilados de Zumaia, Deba y Mutriku encontramos el flysch del Geoparque de la Costa Vasca. Millones de años de historia geológica escritos en sucesivos estratos rocosos que, a causa de la erosión continua del mar, han quedado al descubierto. Desde las oficinas de turismo de Zumaia, Deba y Mutriku se ofrece una amplia oferta de visitas guiadas. Zumaia y Mutriku disponen así mismo de sendos centros de interpretación sobre su pasado geológico.
A TENER EN CUENTA
ZUMAIA > DEBA km 9,5
Zumaia, Deba eta Mutrikuko labarretan Euskal Kostaldeko Geoparkeko flyscha dago. Historia geologikoaren milioika urte daude idatzita itsasoaren etengabeko higadura dela medio agerian geratu diren ondoz ondoko harkaitz-geruzetan. Zumaiako, Debako eta Mutrikuko turismo-bulegoetan bisita gidatuei buruzko eskaintza zabala ematen da. Zumaiak eta Mutrikuk beren iragan geologikoari buruzko interpretazio-zentro bana dute.
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK
Bidezatia / Tramo
km 18,3
km 21,3
ZUMAIA. Sorazu, Kale Nagusia eta Arritokieta kaleetan barrena igoz Zumaiatik aterako gara eta izen bereko ermitara eta hilerrira iritsiko gara. Asfaltozko errepide zabal bati esker gora igoko gara eta Zumaiaren gaineko panoramikaz eta kostaldeaz gozatuko dugu. Sega-belardien artean ibili ondoren, hainbat baserri utziko ditugu atzean eta bizkar baten ertzetik joanda, malda handi samar bat igoko dugu eta Elorriagako atsedengunera iritsiko gara. Hortik aurrera, asfaltozko bide batetik, izen bereko auzorantz joango gara. ELORRIAGA. Pixkanaka-pixkanaka jaitsiko gara N-634 errepide berrira iritsi arte. Errepide hori gurutzatuko dugu eta Mardari auzoko baserri sakabanatuetarantz doan zementuzko bidetik jarraituko dugu. Gora iritsitakoan Zubeltzuzarra baserrira daraman eskuinaldeko saihesbidea hartuko dugu, baina ez gara baserri horretaraino iritsiko, metro batzuk lehenago eskuinaldean dagoen pista bat hartuko baitugu. Pista horrek N-634 errepidearen ondoan dagoen Santuaran-bentara eramango gaitu. AP-8 autopistaren gainean dagoen zubia zeharkatzen dugunean, kontu handia izan beharko dugu bazterbiderik gabeko errepidean barrena 500 metroak egiteko; ondoren, eskuinaldera jaisten den zementuzko bidea hartuko dugu. Usabelartza baserrira iritsi baino lehen, bihurgune batean, bidezidor bat hasten da eta hari jarraituz Itziarko Gainera iritsiko gara. Berriro ere N-634 errepidea gurutzatuko dugu eta Itziarren herrigunera iritsiko gara. ITZIAR. Santutegia atzean utziko dugu eta Itziartik aterako gara hilerri ondotik igarotzen den eta beherantz hasten den zolatutako bide batean barrena. Bidegurutze batera iristen garenean aurrera jarraituko dugu eta Donibane baserrietara iristean pixka bat igoko gara; ondoren, malda handi eta jarraitu bat jaisten hasiko gara. San Roke ermita gure ezkerraldean utzi ondoren, gure eskuinetara dagoen galtzada zaharra hartuko dugu eta Debako Foruen plazaraino jaitsiko gara.
km 9,5
ZUMAIA. Salimos de Zumaia ascendiendo por las calles Sorazu, Kale Nagusia y Arritokieta, para alcanzar la ermita del mismo nombre y el cementerio. Una ancha carretera asfaltada nos permite ganar altura, a la vez que disfrutamos de la panorámica sobre Zumaia y el litoral. Caminando entre prados de siega, pasamos varios caseríos y, tras bordear una loma, superamos un fuerte repecho para llegar al área de recreo de Elorriaga, desde donde nos encaminamos, por asfalto, al barrio del mismo nombre.
km 13,1 ELORRIAGA. Descendemos paulatinamente hasta llegar de nuevo a la N-634, la cual cruzamos y continuamos por el camino de cemento que se dirige a los dispersos caseríos del barrio de Mardari. Una vez en lo alto, tomamos el desvío a la derecha que lleva al caserío Zubeltzuzarra, al cual no llegamos, ya que unos metros antes, tomamos a la derecha una pista, que nos conduce a la venta de Santuaran, junto a la N-634. Pasando el puente sobre la autopista AP-8, habrá que extremar al máximo la precaución para recorrer los 500 metros por la carretera sin arcén, para después tomar el camino de cemento desciende a la derecha. Antes de llegar al caserío de Usabelartza, en una curva, arranca una senda que nos permite ascender hasta el alto de Itziar. Una vez más, cruzamos la N-634 para acceder al núcleo de Itziar.
km 18,3 ITZIAR. Dejamos atrás el Santuario y salimos de Itziar por un camino pavimentado, que pasa junto al cementerio y comienza a descender. En un cruce, proseguimos de frente, ascendiendo ligeramente ante los caseríos Donibane, para seguidamente dar inicio a un continuo y pronunciado descenso. Tras dejar a nuestra izquierda la ermita de San Roque, tomamos a la derecha la antigua calzada que desciende hasta la Foruen plaza de Deba.
km 21,3 DEBA
DEBA
www.euskaditurismo.eus
• AP-8 autopistaren gaineko zubia igaro ondoren, kontuz ibili N-634 errepidean, bazterbiderik gabeko tartean, baita Itziar Gaineko bidegurutzean ere.
• Extremar la precaución en el tramo de carretera sin arcén por la N-634 una vez pasado el puente sobre la autopista AP-8 y también en el cruce del alto de Itziar.
• Debako Egia auzoan, San Roke ermitaren inguruetan, auzo-bidea eta galtzada-tartea oso irristakorrak izan daitezke, batez ere euria egiten duen egunetan. Debako Donejakue bideenn lagunek behin-behineko saihesbide txiki bat seinaleztatu dute tarte horietan erorikorik ez izateko.
• En el barrio de Egia de Deba, en los alrededores de la ermita de San Roque, el camino vecinal y el tramo de calzada pueden resultar muy resbaladizos, sobre todo en días de lluvia. Los Amigos del Camino de Santiago de Deba han señalizado un pequeño desvío provisional para evitar caídas en estos tramos.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS Zarauzko Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Zarautz
943 830 990
Getariako Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Getaria
943 140 957
Zumaiako Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Zumaia
943 143 396
Debako Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Deba
943 192 452
Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago
943 42 72 81
Larrialdiak Emergencias
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI Donostia San Sebastián
DEBA MARKINAXEMEIN
Bilbao
Bidezatia / Tramo DEBA > ARNOATE km 0
Vitoria-Gasteiz
GOMENDIOAK
RECOMENDACIONES Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Es aconsejable compañía.
Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa. Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta. Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea. Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. Errespetatu erromesak.
ingurunea
eta
gainerako
realizar
el
Camino
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor.
Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada. Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas.
Apararin
Sakoneta
10
5
6h 30’ Deba
886 m Calvario de María
24,2 km Markina Xemein
hormigoitu bat hartuta. Handik kilometro batera, pista hori utzi eta beste bat hartuko dugu ezkerrera. Bertatik, igoera luze bat hasten da Gorostola baserriraino. Baserrira iristean, gure ezkerretik abiatzen den baso-pista bat hartuko dugu, eta Arnoate baserrirantz abiatuko gara.
Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo.
La visión del río Deba fundiéndose con el mar será la última estampa del litoral vasco que se podrá contemplar hasta la frontera con Cantabria. A partir de ahora, el camino desvela otra cara de Euskadi: montañosa, boscosa, en penumbra, mucho más exigente y, a la vez, singular y hermosa. Este tramo se caracteriza por tupidos pinares, caminos vecinales y una atmósfera que invita a la soledad. Pocos trechos del Camino del Norte hay tan alejados de la civilización como éste que atravesamos, en contacto directo con la naturaleza. El sendero abandona definitivamente la Gipuzkoa costera y se sumerge en la Bizkaia rural. El paisaje es el mismo, pero las sorpresas no cesan: la señorial Markina-Xemein es el premio ideal en esta parte del trabajo.
15
km 6,9 OLATZ. Olazko ermita atzean utzi eta eskuinera egingo dugu pista
Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia.
Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
20
behera egingo dugu GI-3230 errepiderantz. Errepidea kontu handiz zeharkatu, eta pilotalekurantz abiatuko gara. Bertan, aterpetxe pribatu bat dago. Pista batetik jarraitu eta bihurgune handi bat igaro ondoren, artadi bat zeharkatu behar da Aparaingo bidegurutzera eramango gaituen bide zahar batetik. Bidegurutze horretatik, eskuineranzko seinaleei jarraituko diegu Olatz landagune txikira iritsi arte (taberna dago bertan). Euskal Kostaldearen Geoparkean garrantzitsuenetakoa den gune karstiko batean gaude.
en
Kantabriarekin dagoen mugara iritsi baino lehen izango dugun euskal kostaldearen azken ikuspegia Deba ibaiaren itsasoratzea izango da. Hemendik aurrera, bideak Euskal Autonomia Erkidegoaren beste alderdi bat erakusten du: menditsua, basoz betea, itzaltsua, askoz zorrotzagoa eta, aldi berean, berezia eta ederra. Tarte honetan pinudi itxiak, auzo-bideak eta bakardadea dakarren giroa izango ditugu. Bidexkak kostaldeko Gipuzkoa uzten du behin betiko eta Bizkaia landatarrean sartzen da. Paisaia berdina da, baina ustekabeko ugari daude: Markina-Xemein dotorea bidearen zati honen sari bikaina da.
25
DEBA. Deba ibaiaren ondoko pasealekutik irtengo gara hiribildutik, oinezkoen zubia hartuta. Beste aldera igarotzean, errepidea zebra-bidetik zeharkatu eta gure ezkerretik hasten den pista hartuta hasiko gara gora egiten. GR Talaiako marka gorri eta zurien atzetik igoko gara Laranga auzora iritsi arte; kostaldeko herri ederra da Mutriku, euskal kostaldeko hirigune historiko zaharrenetakoa duena. Azken urteotan, seinale batzuk desagertu dira tarte horretan, eta arazoak sortu dira. Horregatik, eremuan orientatzen laguntzeko eskema bat erantsi dugu. Zaldiak dituen landetxe baten albotik igaro ondoren bidegurutze batera iritsiko gara, eta GRak zuzen jarraituko du Mutrikura iritsi arte; kostaldeko herri ederra da Mutriku, euskal kostaldeko hirigune historiko zaharrenetakoa duena. Donejakue bideak ezkerrera egiten du, Kalbarioko ermitarantz.
km 3,6
km 3,6 KALBARIOA. Ermitaren ondoko iturrian freskatu ondoren, erretegi batetik
Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin.
km 0
600 500 400 300 200 100 0
KMZ
GPX
km 6,9
DEBA. Salimos de la villa por el paseo que discurre junto al río Deba para alcanzar el puente peatonal. Una vez al otro lado, cruzamos la carretera por el paso de cebra y comenzamos la ascensión por la pista que sale a nuestra izquierda. Ascendemos junto a las marcas rojas y blancas del GR Talaia hacia el barrio de Laranga. En este tramo ha habido problemas por la desaparición de señales durante los últimos años por lo que adjuntamos un esquema que nos ayude a orientarnos en la zona. Tras pasar junto a una granja con caballos, alcanzamos un cruce en el que el GR continúa recto hacia Mutriku, bonita villa costera con uno de los cascos históricos más antiguos de la costa vasca. El Camino de Santiago se desvía a la izquierda hacia la ermita del Calvario. CALVARIO. Tras refrescarnos en la fuente junto a la ermita, descendemos junto a un asador en dirección a la carretera GI-3230. Cruzamos con precaución para dirigirnos hacia el frontón junto al cuál encontramos un albergue privado. Se continúa por una pista y después de una curva pronunciada se atraviesa un encinar por un antiguo camino que nos conduce al cruce de Aparain. Desde este punto seguimos la señalización hacia la derecha hasta el pequeño núcleo rural de Olatz, donde encontramos una taberna. Nos encontramos en una de las zonas kársticas de importancia en el Geoparque de la Costa Vasca. OLATZ. Dejamos atrás la ermita de Olatz y nos desviamos a la derecha para tomar una pista hormigonada. Un kilómetro más tarde la dejaremos para tomar otra pista a la izquierda que asciende hasta alcanzar el caserío Gorostola. Al llegar a este caserío, tomamos la pista forestal que sale a nuestra izquierda dirigiendo nuestros pasos hacia el caserío Arnoate.
argazkia / foto: Kiñuka
DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
DONEJAKUE BIDEA
eu es
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
4
El Camino de la Costa
DEBA MARKINA-XEMEIN 24,2
886m.
6 h. 30’
EZ GERATU EZAGUTU GABE!
Bidezatia / Tramo
¡NO TE LO PIERDAS!
ARNOATE > MARKINA-XEMEIN
A TENER EN CUENTA
km 12,5 ARNOATE. Eskuinetik jarraitu aurretik, ikuztegi zahar bat ikusiko dugu
Baliatu aukera Kalbarioko ermitatik kostaldeko ikuspegiez gozatzeko, itsasoari agur esango baitiogu Kantabriarekiko mugara iritsi arte.
gaur egun hesi batez inguratuta dagoen Arnoate baserri handiaren ondoan. Ikuztegi horrek, aterpea eskainiko digu. Markina-Xemeinerantz doan bidean, oso eremu basotsu bat zeharkatuko dugu, eta oso baserri gutxi ikusiko ditugu inguruan. Beheranzko azken aldapa handiarekin, gure zangoetako muskulu bikien ahalmenaz jabetuko gara. Futbol-zelaira iritsiko gara, ondoren Barroeta dorrea utziko dugu ezkerrean, eta Arretxinagako San Migel ermitara iritsiko gara.
Aprovecha para disfrutar de las vistas del litoral desde la ermita del Calvario ya que nos despedimos del mar hasta la frontera con Cantabria.
• Kostaldeko Bideko etaparik gogorrenetako bat da, oso luzea eta desnibel handikoa izateaz gain herrietatik urrun baitago (baserri batzuen ondotik baino ez da igarotzen). Komeni da etapa hau bakarrik ez egitea.
• Se trata de una de las etapas más duras del camino de costa, por su longitud y fuertes desniveles y alejada de poblaciones (apenas pasa junto a unos pocos caseríos). Es recomendable no realizar en solitario esta etapa.
• Debaren eta Aparainen artean izen bereko komentu/ospitalearen eta Astigarribia auzoaren ondotik doan Sasiolako aldaera ez dago egoera onean gaur egun, eta ez du seinalerik.
• La variante de Sasiola que discurre entre Deba y Aparain junto al antiguo convento-hospital del mismo nombre y el barrio de Astigarribia no se encuentra actualmente en buen estado y no está señalizada.
km 12,5 ARNOATE. Antes de seguir a la derecha por el Camino, junto a este enorme
• Kalbarioko ermitaren ondoan, iturri bat dago hormaren atzean ezkutatuta.
• Encontramos una fuente junto a la ermita del Calvario, algo escondida tras el muro.
km 23,4 ARRETXINAGA. La entrada a la ermita se encuentra en el lado contrario
• Etapa honetan baliteke hainbat tartetan baso-lanak egiten ari diren langile eta/edo makinekin topo egitea. Arreta handiz ibili, ikus zaitzatela, eta hurbildu baino lehen abisatu langileei.
• A lo largo de esta etapa te internarás en tramos donde es probable que encuentres operarios y/o maquinaria realizando trabajos forestales. Extrema la precaución, hazte ver y da aviso a los trabajadores antes de acercarte.
km 23,4 ARRETXINAGA. Ermitako sarrera errepidearen beste aldean dago, eta Ez geratu Arretxinagako San Migel ermita ezagutu gabe. Tenplu hexagonal bitxi hori irekita egon ohi da, eta aldarearen inguruan dauden monolito handiek ez zaituzte hotz utziko.
argazkia / foto: Kiñuka
No dejes de visitar la ermita de San Miguel de Arretxinaga. Este curioso templo hexagonal suele encontrarse abierto y los monolitos de grandes dimensiones que alberga en su interior alrededor del altar no te dejarán indiferente. Bestalde, Markina-Xemeingo plazan atseden hartu eta bertako gozoki ospetsuak (kokoteak) dastatu ahal izango dituzu. Indarrak berritu ondoren, erromes batzuek Ziortzako Kolegiataraino jarraitu ohi dute. Bertan, aterpetxe pribatu bat eta ostatu bat daude.
irekita egon ohi da. Ermita igaro ondoren, oinezkoen zubi batekin egingo dugu topo probalekuaren ondoan. Erromes batzuek zubia zeharkatzen dute hirigunera berehala iristeko, baina merezi du bide ofizialetik jarraitzea. Urko ibaiaren ondotik jarraituta, Xemeingo elizara eta hilerri neoklasikora iritsiko gara aurki.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS Debako Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Deba
943 19 24 52
Mutrikuko Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Mutriku
943 60 33 78
Uhagon Kulturgunea (Markina-Xemein) Uhagon Kulturgunea (Markina-Xemein)
946 166 303 665 212 689 Bizkaia 94 679 20 99
Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago
687 529 606 Gipuzkoa 943 42 72 81
Bizkaiko Aterpetxezain Boluntarioen Elkartea Agrupación de Hospitaleros Voluntarios de Bizkaia argazkia / foto: Kiñuka
Puedes descansar en la plaza de Markina-Xemein y probar sus famosos kokotes, deliciosos dulces típicos. Tras tomar fuerzas, algunos peregrinos alargan la etapa hasta la Colegiata de Ziortza donde encontramos un albergue privado y una hospedería.
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK
Larrialdiak Emergencias
609 031 526
km 24,2 MARKINA-XEMEIN. Markina-Xemeinen ez dago turismo-bulegorik, baina hirigunera iritsi baino lehen, Uhagon Kulturgunea ikusiko dugu ezkerrean. Bertan kafetegi bat eta kultura-programazioa dago, eta informazioa eskatu ahal izango dugu.
caserío actualmente rodeado por un seto, encontramos un antiguo lavadero que nos dará cobijo. En el camino hacia Markina-Xemein recorreremos una zona muy forestal pasando junto a contados caseríos. La pronunciada pista de bajada final pondrá a prueba nuestros gemelos, llegando al campo de futbol, para después pasar cerca de la torre de Barroeta que quedará a nuestra izquierda y alcanzar la ermita de San Miguel de Arretxinaga. a la carretera y suele encontrarse abierta. Pasada la ermita encontramos un puente peatonal junto al probadero de bueyes. Algunos peregrinos se desvían por el puente para alcanzar rápidamente el casco urbano pero merece la pena seguir el camino oficial que nos llevará en unos pocos pasos siguiendo el río Urko hasta la monumental iglesia de Xemein y su cementerio neoclásico. MARKINA-XEMEIN. En Markina-Xemein no hay oficina de turismo como
km 24,2 tal, pero justo antes de alcanzar el casco urbano encontramos a nuestra izquierda el Centro Cultural Uhagon, con una cafetería y programación cultural, donde podrán facilitarnos información.
www.euskaditurismo.eus
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI Donostia San Sebastián
GERNIKA-LUMO MARKINAXEMEIN
Bilbao
Bidezatia / Tramo
MARKINA-XEMEIN > MUNITIBAR km 0
Vitoria-Gasteiz
GOMENDIOAK
km 3
RECOMENDACIONES Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Es aconsejable compañía.
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin. Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa. Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta. Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea. Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. Errespetatu erromesak.
ingurunea
eta
gainerako
realizar
el
Camino
en
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor.
Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada.
Hasiera gutxi daude Markina-Xemeingo irteera bezain suspergarriak. Lehenik, Bolibarko herri idilikoa, eta gero, Bizkaian bakarra den monumentu erlijiosoa: Ziortzako Kolegiata zaharra, bederatzi mende baino gehiago daramatzana Santiagorantz doazen ibiltarien iraganaren lekuko izanik. Gorontzugaraiko basoa dugu azken landa-izaerako ingurunea jendeztatuta dauden ibar eta herrixka mordora itzuli aurretik, Gernikako herri historikorainoko bidean. Etapa honek trantsiziotarteak izango ditu eta kilometro gutxi batzuk egin ondoren, hala Munitibarren nola Zarran, hainbat benta edo iturri aurkituko ditugu kantinplora betetzeko edo bertako jendearekin pixka bat hitz egiteko. Gernikako Juntetxea eta haritz historikoa, egun horretarako pentsa daitekeen saririk onena dira. Pocos inicios hay tan estimulantes como el que aguarda a la salida de MarkinaXemein. Primero, el idílico pueblo de Bolibar y, luego, un monumento religioso único en Bizkaia: la antigua Colegiata de Ziortza, que lleva más de nueve siglos siendo testigo del paso de caminantes que marchan hacia Santiago. Los bosques de Gorontzugarai serán la última concesión rústica antes de regresar a las vaguadas habitadas y aldeas arracimadas que se prologarán hasta la histórica villa de Gernika. La etapa regalará tramos de transición y cada pocos kilómetros, ya sea en Munitibar o en Zarra, encontraremos ventas o fuentes en las que poder llenar la cantimplora o cruzar palabras con las gentes del lugar. La Casa de Juntas y el histórico roble de Gernika es el mejor de los premios imaginables para esta jornada.
20
15
10
5
6h 50’ Markina Xemein
Ziortza
Zarra
Gernika Lumo 25
772 m Bolibar
24,8 km
600 500 400 300 200 100 0
IRUZUBIETA. Bolibarrerantz aterako gara Arnola jatetxearen inguruan hasten den pista batean gorantz joanez, eta Altzagako auzoa osatzen duten baserri batzuetara iritsiko gara; han, eskuinalderantz joango gara pinudi batean sartuz eta Alegriako zelaietaraino jaitsiz. Hemendik errepideraino jaitsiko gara eta handik pixka batera utzi egingo dugu, Simon Bolibar Museoaren albotik igaro ondoren plazan amaitzen den auzo-bidera sartzeko. Errepidea gurutzatuko dugu eta aurrerantz jarraituko dugu garai batean kolegiata izan zen Ziortzako Monasteriora igotzen den galtzadara iritsi arte, eta bertan erromesen ostatua eta aterpetxe bat aurkituko ditugu. dugu, asfaltatuta dagoen pistari jarraituz. Seinaleak jarraituko ditugu dagoeneko baso-pista bihurtu den pistan, errepide alboan dagoen Gorontzugaraiko gainera iritsi arte. Ezkerraldetik jarraituko dugu asfaltatuta dagoen auzo-bide bati jarraituz Urionako auzora iritsi arte. Azken etxearen albotik igaro ondoren, lehendabizi ezkerraldean ikusiko dugu hesi bat zeharkatuko dugu eta pixka bat aurrerago beste hesi bat, eta ondoren Gerrikaitzera doan bidexka bat jaitsiko dugu.
Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo.
Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
MARKINA-XEMEIN. Gernika-Lumorantz aterako gara, Atxondoko kiroldegiaren alboko bidegorriari jarraituz. Bidegorria amaitzen denean zebrapasagune bat zeharkatuko dugu eta kontserba-fabrika baten atzealdean Erdotzako Andre Mariaren baselizara bideratuko gaituen bidexka hartuko dugu. Handik hurbil, errepidearen alboan, Santutxuaren gurutzetokia dago. Bidegorriaren tarte baten alboan jarraituko dugu, ibaiaren eta industrialde baten artean. Tartea amaitzen denean, erortzear dagoen Kareagako dorretxea aurrez aurre izango dugu. Eskuinaldean Erdi Aroko zubia gurutzatuko dugu eta handik pixka batera ezkerraldean dagoen hesi bat gurutzatuko dugu, ibaiarekiko paraleloan jarraitzen duen bide zahar bati jarraituz Iruzubietako gunera iritsi arte.
km 6,2 ZIORTZAKO MONASTERIOA / KOLEGIATA. Monasterioa atzean utziko
Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia.
Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas.
km 0
KMZ
GPX
km 3
km 6,2
MARKINA-XEMEIN. Salimos hacia Gernika-Lumo por el carril bici (en euskera bidegorri) junto al polideportivo Atxondo. Cuando éste termina, cruzamos un paso de cebra y tras una fábrica conservera tomamos el sendero que nos conduce a la ermita de Ntra. Sra. de Erdotza. Cerca, junto a la carretera, queda el humilladero del Santutxu. Seguimos junto a un tramo de bidegorri que discurre entre el río y un polígono industrial. Cuando éste acaba, la casa-torre de Kareaga, en ruinas queda a un paso frente a nosotros. Cruzamos el puente medieval a la derecha y al poco cruzamos un cercado a la izquierda para tomar un antiguo camino que discurre paralelo al río hasta llegar al pequeño núcleo de Iruzubieta. IRUZUBIETA. Salimos hacia Bolibar ascendiendo por una pista que surge junto al restaurante Armola, hasta llegar a los caseríos que forman el barrio de Altzaga; giramos a la derecha para entrar en un pinar y descender a las campas de Alegria. Desde aquí bajamos a la carretera y la dejamos poco después para acceder al camino vecinal que confluye en la plaza, tras pasar junto al museo Simón Bolibar. Cruzamos la carretera y seguimos de frente hasta alcanzar la calzada que asciende hacia el Monasterio de Ziortza, antigua colegiata, donde encontraremos una hospedería de peregrinos y un albergue. MONASTERIO/COLEGIATA DE ZIORTZA. Dejamos el monasterio atrás, continuando por pista asfaltada. Seguiremos las señales por la pista, ya forestal, hasta el alto de Gorontzugarai junto a la carretera. Continuamos a la izquierda por un camino vecinal asfaltado hasta el barrio de Uriona. Al pasar junto a la última casa cruzamos primero un cercado que veremos a la izquierda y poco más adelante otro, tras el cuál bajaremos por una senda hacia Gerrikaitz.
argazkia / foto: Kiñuka
DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
DONEJAKUE BIDEA
eu es
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
5
El Camino de la Costa
MARKINA-XEMEIN GERNIKA-LUMO 24,8
772m.
6 h. 50’
EZ GERATU EZAGUTU GABE! ¡NO TE LO PIERDAS! Har ezazu atseden Ziortzako Monasterioan; UNESCOren Munduko Ondarearen Zerrendan dago, eta Kostaldeko Donejakue Bideko gune garrantzitsuenetako bat da. Paisaiari eta arkitekturari dagokionez xarma handia duen lekua da, baketsua eta lasaia. Tómate un respiro en el Monasterio de Ziortza, incluido en la Lista de Patrimonio Mundial de la UNESCO, uno de los hitos del Camino de Santiago de la Costa. La paz y la tranquilidad reinan en este lugar de gran atractivo paisajístico y arquitectónico.
Ibil zaitez Gernika-Lumoko kaleetan barrena eta hurbil zaitez Juntetxera, “Gernikako Arbola” mitikoa ikustera, euskaldunen sinbolo unibertsala izaki. Turismo-bulegoan aukera gehiago eskainiko dizkizute. Bisita ezazu faltik gabe! Callejea por Gernika-Lumo y acercarte a la Casa de Juntas, a contemplar el mítico “Árbol de Gernika”, símbolo universal los vascos. En la oficina de turismo te propondrán muchas más opciones. ¡No dejes de visitarla!
Disfruta del camino entre Zarra (Mendata) y Elexalde-Arratzu, donde podrás caminar a la sombra de uno de los mejores robledales de la Reserva de la Biosfera de Urdaibai, por un antiguo camino que nos muestra parte de su calzada y un bello puente medieval.
A TENER EN CUENTA
MUNITIBAR> GERNIKA-LUMO km 10,2
Goza ezazu Zarra (Mendata) eta Elexalde-Arratzu arteko bidea; Urdaibaiko Biosferaren Erreserbaren harizti onenetako baten itzalpean ibili ahal izango zara, bere galtzadaren zati bat eta Erdi Aroko zubi eder bat erakusten dizkigun bide zahar batean barrena.
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK
Bidezatia / Tramo
km 15,4
km 17,4
MUNITIBAR/GERRIKAITZ. Andra Mariaren elizak Gerrikaitz herri zaharrerako sarrera markatzen digu. Espaloiari jarraituz Munitibarreraino jaitsiko gara, eta bertan plaza zeharkatuko dugu San Bizente Martiriaren elizara iristeko. Ezkerralderantz joango gara, Gernikarantz, Lea ibaia gurutzatu ondoren asfaltatuta dagoen auzo-bide bat hartuko dugu, eta Aldakara igoko gara. Pistari jarraituko diogu Astorkigana gaineraino. Errepidera iritsi gabe ezkerralderantz joango gara Urnatei baserrira jaisteko eta Bekoerrota baserriraino jarraitzeko. Aurrerantz jarraituko dugu, Telleria errekaren alboan doan bidexka bati jarraituz. Aurrerantz egingo dugu eta Berreinondoko baserrietara iritsiko gara, dagoeneko Mendatan gaudela. Golako ibaiaren parean doan auzo-bideari jarraituko diogu Zarrako auzora sartzeko errepideraino; ondoren hura utzi eta Gorriño baserrira eramango gaituen bidexka bat hartuko dugu. Baserriaren albotik igarotzen den bide asfaltatura iristen garenean eskuinalderantz joango gara Zarrako auzora jaisteko. ZARRA. Zarrabenta taberna-jatetxea (gaur egun itxita dago) auzoaren goi ingurura eramango gaituen maldaren hasieran dago, eta han goian San Pedro baseliza aurkituko dugu, baita gertu dagoen Montalban Dorrerako desbideratzea ere. Mendi-hegalaren erdialdetik jarraituko dugu Zarra eta Arratzuko elizatea elkartzen zituen galtzada zaharraren lehengoratutako tarte batekin topo egin arte. Urdaibaiko harizti garrantzitsuena zeharkatuko dugu eta Artzubiko zubira iritsiko gara, eta hortik Elexalde Arratzuko guneraino igoko gara. ELEXALDE-ARRATZU. Arratzuko Santo Tomas elizaren inguruan haranaren ikuspegi onak goza ditzakegu, ehun urtetik gora dituen arte baten azpian atseden hartzen dugun bitartean. Gurutzebidea jarraituko dugu Golako ibaiaren erriberaraino, eta bertan Olazarrako burdinola aurkituko dugu. Ibaia igaro ondoren igotzen hasiko gara eta lehen baserrira iritsi baino lehen eskuinaldean sortzen den bidexka bat hartuko dugu eta Marmiz auzora igoko gara. Marmizetik pista bat abiatzen da, eskuinalderantz, Burgogana mendiaren ekialdeko hegalean barrena zihoan bide zaharrari jarraituz. Bide hori baso-pista askok gurutzatzen dute Ajangizeko gunera iritsi aurretik, eta hortik Gernika-Lumora jaitsiko gara bide zaharrari jarraituz, Errenteriako portu-eremu zaharrera iritsi arte. Zubia igaro ondoren, San Joan, Urtarrilaren Zortzia eta Andra Maria kaleak hartuko ditugu udaletxeko plazara iritsi arte.
km 10,2 MUNITIBAR/GERRIKAITZ. La iglesia de Andra Maria nos marca la entrada a la antigua villa de Gerrikaitz. Bajamos por la acera hasta Munitibar, donde atravesaremos la plaza para llegar a la iglesia de San Vicente Mártir. Giramos a la izquierda, dirección Gernika para tomar, una vez cruzado el río Lea, un camino vecinal asfaltado por el que subiremos a Aldaka. Continuamos por esta pista hasta el alto de Astorkigana. Sin alcanzar la carretera giramos a la izquierda para bajar al caserío Urnategi y seguir hasta el caserío de Bekoerrota. Continuamos de frente, por una senda que discurre junto al arroyo Tellería. Siguiendo su curso alcanzamos los caseríos de Berreinondo, ya en Mendata. Seguimos el camino vecinal paralelo al río Golako hasta la carretera de acceso al barrio de Zarra para dejarla poco después y tomar un sendero que nos llevará hasta el caserío Gorriño. Al llegar al camino asfaltado que pasa junto al caserío giramos a la derecha para bajar al barrio de Zarra.
• Arreta handia jarri behar da gurutzaguneetan eta trafiko handia izan ohi duten errepide-tarteetan (Bolibar, Zarra eta Ajangiz-Gernika).
• Extrema la precaución en los cruces y pequeños tramos de carreteras de considerable tráfico (Bolibar, Zarra y Ajangiz-Gernika).
• Etapa honetan baliteke hainbat tartetan baso-lanak egiten ari diren langile eta/edo makinekin topo egitea. Arreta handiz ibili, ikus zaitzatela, eta hurbildu baino lehen abisatu langileei.
• A lo largo de esta etapa te internarás en tramos donde es probable que encuentres operarios y/o maquinaria realizando trabajos forestales. Extrema la precaución, hazte ver y da aviso a los trabajadores antes de acercarte.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS
km 15,4 ZARRA.El Bar-restaurante Zarrabenta (actualmente cerrado) se encuentra
al comienzo de la cuesta que nos lleva a la zona alta del barrio, donde encontramos la ermita de San Pedro y el desvío a la cercana Torre de Montalbán. Continuamos la marcha a media ladera hasta encontrarnos con un tramo recuperado de la antigua calzada que unía Zarra con la anteiglesia de Arratzu. Atravesamos el robledal de más entidad de Urdaibai para llegar al puente de Artzubi, desde donde ascenderemos hasta el núcleo de Elexalde Arratzu.
km 17,4 ELEXALDE ARRATZU. Junto a la iglesia de Santo Tomás de Arratzu
podemos disfrutar de unas buenas vistas del valle mientras descansamos bajo una encina centenaria. Seguimos el vía crucis hacia la ribera del Golako donde encontramos la antigua ferrería de Olazarra. Pasado el río comenzamos a subir y antes de alcanzar el primer caserío tomamos una senda que surge a la derecha y asciende hasta el barrio de Marmiz. Una nueva pista parte de Marmiz, hacia la derecha, siguiendo el antiguo camino que discurría por la ladera este del monte Burgogana. Son numerosas las pistas forestales que cruzan este camino antes de llegar al núcleo de Ajangiz, desde donde bajaremos a Gernika-Lumo siguiendo el viejo camino que llega hasta la que fue antigua zona portuaria de Errenteria. Tras pasar el puente, seguimos por las calles San Juan, Ocho de enero y Andra Maria, para llegar a la plaza del ayuntamiento.
www.euskaditurismo.eus
Uhagon Kulturgunea (Markina-Xemein) Uhagon Kulturgunea (Markina-Xemein)
946 166 303 665 212 689
Bengola – Centro de Energías renovables (Gerrikaitz) Bengola – Natur Energia Interpretazio Zentroa (Gerrikaitz)
649 795 484 650 124 729
Gernika-Lumoko Turismo Bulegoa Oficina de turismo de Gernika-Lumo
94 625 58 92
Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago
94 679 20 99 687 529 606
Bizkaiko Aterpetxezain Boluntarioen Elkartea Agrupación de Hospitaleros Voluntarios de Bizkaia
609 031 526
Larrialdiak Emergencias
DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI GERNIKA-LUMO
Donostia San Sebastián
BILBAO
Etapa honetan paisaiak bere izaera basatia galtzen du eta gizakiaren eskuak nola otzandu duen ikus daiteke. Gernika-Lumo utzi ondoren Bizkaia landatarraren herri bitxiak aurkituko ditugu, Bizkaiko Jaunek egiten zuten antzinako zin-egite ibilbidea eginez. Urdaibaiko paisaia ederra atzean utziko dugu eta Txorierriko haranean sartuko gara, eta ondoren haran hori igaroko dugu eta Euskal Autonomia Erkidegoko industria-hiriburu izan zenera iritsiko gara, hau da, Bilbora. A lo largo de esta etapa, el camino muestra el cambio de un paisaje que pierde su carácter agreste y comienza a ser domado por la mano humana. Una vez abandonamos Gernika-Lumo comienzan a sucederse los pintorescos pueblos de la Bizkaia rural, por donde antiguamente transcurría la Ruta Juradera, que realizaban los Señores de Bizkaia. Dejamos atrás el bello paisaje de Urdaibai para adentrarnos en el valle de Txorierri, que cruzaremos para posteriormente alcanzar la que fuera capital industrial de Euskadi, Bilbao.
GERNIKA-LUMO. Udaletxeko plazatik abiatuko gara eta, Andra Mari elizaren ondotik igaro ondoren, Juntetxerantz eta euskal askatasunen sinbolo den Gernikako Arbolarantz joango gara. Santa Luzia ermitaren ondotik igarotakoan, hirigunetik irten eta Billikario mendira igotzen hasiko gara. Ondoren, baserri batzuen artetik jarraituko dugu eta, pasabide egokitu batetik errepide baten azpitik igaro eta beste errepide bat zeharkatu ondoren, Gerekizko gainera iritsiko gara.
km 7
GEREKIZKO GAINA. San Esteban zin-ermitaren ondoan gaudela, merezi du hormetan sartuta dituen erromatarren hilarri bitxiei erreparatzea. Goikoelexalderanzko jaitsieran, seinaleei jarraituko diegu baserri batzuen ondotik doazen auzo-bide eta baso-pistetan zehar.
km 15
GOIKOELEXALDE. San Emeterio eta San Zeledonio zin-ermitaren ondoan atseden hartu eta freskatu ondoren, Erdi Aroko Larrabetzu hiribildura abiatuko gara espaloitik.
km 0
GERNIKA-LUMO. Partimos de la Plaza del Ayuntamiento y, tras pasar junto a la iglesia de Andra Mari, nos dirigimos hacia la Casa de Juntas y el árbol de Gernika, símbolo de las libertades vascas. Salimos del casco urbano pasando junto a la ermita de Santa Lucía encarando la ascensión al monte Billikario. Después, continuamos entre algunos caseríos y, tras pasar bajo una carretera por un paso acondicionado y cruzar otra, alcanzamos el alto de Gerekiz.
km 7
Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada.
ALTO DE GEREKIZ. Situados junto a la ermita juradera de San Esteban merece la pena fijarse en las curiosas estelas funerarias romanas incrustadas en sus muros. Seguimos las señales por caminos vecinales y pistas forestales jalonados por algunos caseríos en el descenso hacia Goikoelexalde.
km 15
Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas.
GOIKOELEXALDE. Tras tomar un descanso y refrescarnos junto a la iglesia juradera de San Emeterio y San Celedonio, nos dirigimos hacia la villa medieval de Larrabetzu por la acera.
KMZ
GOMENDIOAK
29,8 km
897 m
8h
Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta. Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea. Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. Errespetatu erromesak.
ingurunea
eta
gainerako
realizar
el
Camino
en
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor. Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia.
30
25
20
Gernika Lumo
Es aconsejable compañía.
Larrabetzu
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Zamudio
Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Begoña
Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Bilbao
RECOMENDACIONES
Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa.
GERNIKA-LUMO > LARRABETZU km 0
Vitoria-Gasteiz
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin.
DONEJAKUE BIDEA
Bidezatia / Tramo
15
10
5
600 500 400 300 200 100 0
Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo.
Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
GPX
eu es
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
6
El Camino de la Costa
GERNIKA-LUMO BILBAO 29,8
897m.
8 h.
EZ GERATU EZAGUTU GABE!
Bidezatia / Tramo
¡NO TE LO PIERDAS!
LARRABETZU > BILBAO
Baliatu aukera Goikoelexaldeko gune ederrean atseden hartzeko. Bertan, horma-pintura gotikoak dituen ermitak, gurutzadura errenazentistak, mahaiek, iturriak eta tabernak benetako oasia osatzen dute etapa honetan (ia ez dago zerbitzurik lehen zatian).
km 16,2 LARRABETZU. Hiribilduko plazan, eskuinera egingo dugu hirigunetik irteteko. Espaloitik jarraituko dugu hasieran, eta Lezamarantz doan errepidearen bazterbide estutik ondoren, kontu handiz.
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK A TENER EN CUENTA
• Goikoelexalderaino iritsi arte, ez duzu iturri publikorik aurkituko. Bete goraino kantinplora.
• Hasta llegar a Goikoelexalde no encontrarás fuentes públicas. Llena bien la cantimplora.
• Billikario mendirako igoeran (GernikaLumotik irtetean) eta Iturritxualde mendirako igoeran (Bilbora iritsi aurretik), zure sasoi-maila ongi egiaztatu ahal izango duzu. Animo!
• Las subidas a los montes Billikario a la salida de Gernika-Lumo y Monte Avril antes de alcanzar Bilbao pondrán a prueba tus piernas. ¡Ánimo!
• Euria egin duen egunetan, kontuz lohiz betetako tarte batzuekin eta Goikoelexaldera jaistean irrist egiteko arriskuarekin.
• Cuidado en días de lluvia con algunos tramos embarrados y posibles resbalones en la bajada hacia Goikoelexalde.
• Kontu handia izan Gerekizko bidegurutze eta errepide-tarteetan, Larrabetzutik Lezamarako irteeran eta BI-3732 errepidean, Egirleta Mendatean.
• Extrema la precaución en los cruces y tramos de carretera de Gerekiz, salida de Larrabetzu hacia Lezama y BI-3732, en el Alto de Santo Domingo.
• Etapa honetan baliteke hainbat tartetan baso-lanak egiten ari diren langile eta/edo makinekin topo egitea. Arreta handiz ibili, ikus zaitzatela, eta hurbildu baino lehen abisatu langileei.
• A lo largo de esta etapa te internarás en tramos donde es probable que encuentres operarios y/o maquinaria realizando trabajos forestales. Extrema la precaución, hazte ver y da aviso a los trabajadores antes de acercarte.
km 20,9 LEZAMA. Udalerriko erdialdea zeharkatuko dugu beti aurrera eginez. Gure
ezkerrean, Santa Maria eliza ikusiko dugu eta, Zamudiora iritsi aurretik, Kristo Santuaren ermitaren ondotik igaroko gara.
km 23,6 ZAMUDIO. Hirigunea atzean utzi ondoren, ezkerrera egingo dugu San
Aprovecha para tomar un descanso en el bonito núcleo de Goikoelexalde; su iglesia con pinturas murales góticas, su crucero renacentista, mesas, fuente y bar son un oasis en esta etapa, que apenas tiene servicios en su primera parte.
Bilboko Alde Zaharreko kaleetan galtzea eta Plaza Barrian pintxo batzuk jatea gomendatzen dugu. Halaber, Guggenheim museo ospetsura hurbil zaitezke itsasadarraren ertzetik.
Bilboko sarreran bertan, Mallonako galtzadetan, Donejakue bideen lagunen elkartearen egoitza dago. Bertan, kredentziala zigilatu eta bideari buruzko informazio zehatza lortu ahal izango duzu. Eta, horren ondoan, erromesei zerbitzu bereziak eskaintzen dizkien Bilboko Arkeologi Museoa dago. En la misma entrada a Bilbao, en las calzadas de Mallona, se encuentra la sede de la Asociación de Amigos del Camino de Santiago, donde podrás sellar la credencial y conseguir información pormenorizada sobre el camino. Y junto a ella, el Arkeologi Museoa de Bilbao, con servicios especiales para los peregrinos.
Te recomendamos perderte por las calles del casco viejo de Bilbao y comer unos pinchos en la Plaza Nueva. También puedes acercarte por la orilla de la ría hasta el famoso museo Guggenheim.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS
94 625 58 92
Bilboko Turismo Bulegoa Oficina de turismo de Bilbao
94 479 57 60
Claret Enea aterpea Albergue Claret Enea
94 651 01 71 609 087 620
Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago
94 679 20 99 687 529 606
Larrialdiak Emergencias
km 27,6 ITURRITXUALDE. Goialdetik Bilboren ikuspegiaz gozatu ondoren, jolaseremu bat zeharkatu, aparkalekutik ezkerrera egin, eta Bilboko eta Bizkaiko zaindaria den Begoñako Andra Mari basilikarantz jaisten jarraituko dugu. Mallonako galtzadetatik jarraituta, Bilboko Alde Zaharrean dagoen Done Jakue Katedralera iritsiko gara.
km 16,2 LARRABETZU. En la plaza de la villa giramos hacia la derecha para salir
Gernika-Lumoko Turismo Bulegoa Oficina de turismo de Gernika-Lumo
Bizkaiko Aterpetxezain Boluntarioen Elkartea Agrupación de Hospitaleros Voluntarios de Bizkaia
Martin elizaren aurrean, eta industria-eremu txiki bat zeharkatu eta autobiaren gainetik igaro ondoren, gora egiten jarraituko dugu kontu handiz zeharkatu beharreko errepide bateraino. Ondoren, arreta jartzen badugu, antzinako galtzada baten aztarna urriak ikusiko ditugu gure boten azpian.
609 031 526
del centro urbano. Continuamos primero por acera y después extremando la precaución por el estrecho arcén de la carretera en dirección a Lezama.
km 20,9 LEZAMA. Atravesamos el centro del municipio siguiendo siempre de frente. Veremos a nuestra izquierda la iglesia de Santa María y antes de alcanzar Zamudio pasaremos junto a la ermita del Santo Cristo.
km 23,6 ZAMUDIO. Tras dejar atrás el centro urbano, giramos a la izquierda frente a
la Iglesia de San Martín y después de atravesar una pequeña zona industrial y pasar sobre la autovía, seguimos ascendiendo hasta llegar a una carretera que cruzamos con precaución. Después, si ponemos atención, veremos los escasos restos de una antigua calzada que asoman bajo nuestras botas.
km 27,6 MONTE AVRIL. Tras disfrutar de la panorámica de Bilbao desde las alturas, atravesamos el área recreativa de Iturritxualde y en el aparcamiento seguimos a la izquierda para seguir descendiendo hacia la Basílica de la Virgen Begoña, patrona de Bilbao y de Bizkaia. Por las calzadas de Mallona llegaremos a la Catedral de Santiago en pleno “Casco Viejo” de Bilbao.
www.euskaditurismo.eus
DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI Donostia San Sebastián
PORTUGALETE
Bidezatia / Tramo
km 0
BILBAO > TELLAETXE (BARAKALDO)
BILBAO
km 0
Vitoria-Gasteiz
GOMENDIOAK
RECOMENDACIONES
km 6,5 URGOZO
Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Es aconsejable compañía.
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin.
en
Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas.
gainerako
Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
Bilbotik abiatuta, lehen egunekoekin zerikusirik ez duten parajeak zeharkatuko ditu Bideak: Portugaletera iritsi arte, basorik ohikoenak zementuzkoak izango dira, biderik ohikoenak asfalto eta baldosazkoak, eta soinurik ohikoenak, berriz, hiri moderno batekoak.Bilbo zeharkatu bezain laster, Kobetamendira igo behar da. Mendiak hegoaldetik ixten du hiria, eta Nerbioi haranaren ikuspegi bikaina eskaintzen du. Bizkaiko alde horrek XIX. mendearen amaieratik izan zuen hazkunde ikaragarriak goitik behera baldintzatu du antzina erromes ibili zirenek ezagutu zuten ingurunea. Oraindik badiraute erreferentzia esanguratsu batzuek, hala nola Cadagua ibaiak –Bilbo eta Barakaldoren arteko muga naturalak– edo Santa Agate galtzadak eta ermitak, baina industria-paisaiak izango dira nagusi (eta horiek ere badute beren balioa). A partir de Bilbao, el Camino atravesará parajes muy diferentes a los de las primeras jornadas: hasta Portugalete, los bosques más comunes serán los de cemento; los senderos más habituales, los de asfalto y baldosa; y los sonidos que le acompañarán, los de una urbe moderna. Nada más atravesar la capital vizcaína, se asciende al monte Kobeta, que cierra la ciudad por el sur y regala una ilustradora panorámica del valle del Nervión. El espectacular crecimiento que experimentó esta parte de Bizkaia desde finales del siglo XIX ha condicionado severamente el entorno que conocían quienes peregrinaban antiguamente. Perduran referencias significativas como el río Cadagua – frontera natural entre Bilbao y Barakaldo – o la calzada y la ermita de Santa Águeda, aunque la norma serán los paisajes industriales, que también tienen su valor.
Kobeta 15
10
4h 45’ Bilbao
445 m
Cruces
Sestao
Portugalete
19,6 km
20
Ondoren, Gurutzeta auzorantz behera egiten hasiko gara, ur-depositu batera iritsi arte. Depositua ezkerrean utzi eta behera egiten jarraituko dugu. Gurutzetako lehen etxeetara iristean, ezkerrera egingo dugu eta, futbolzelaiaren ondoan, Gorostiza kiroldegira jaisten den bidea hartuko dugu. Kiroldegiaren ondoan, iturria, mahaiak eta itzal ederra eskainiko dizkigun Tellaetxe parkea dago, Castaños ibaiaren ondoan.
Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada.
Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. eta
Camino
Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo.
Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea.
ingurunea
el
Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia.
Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta.
Errespetatu erromesak.
realizar
(BARAKALDO). Urgozo auzoan sartu bezain laster, Balmasedarantz abiatzen den eta Burgosen Frantziako bidearekin bat egiten duen bidera iritsiko gara. Bide hori hartu ordez, kostaldeko bidetik jarraituko dugu eta, eskuineko errepide txikia hartuta, Santa Agate ermitara igotzen den Erdi Aroko galtzada ikusiko dugu berehala. Ermitaren ondoan, indarrak berritzeko aukera emango diguten iturri bat eta mahai bat aurkituko ditugu.
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor.
Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa.
BILBO. Done Jakue katedraletik Dendarikale kalera irtengo gara, eta itsasadarra gurutzatuko dugu San Anton zubitik. Ondoren, San Frantzisko kalea hartuko dugu Zabalburu plazaraino, eta Autonomia kaletik jarraituko dugu Basurto-Kastrexana errepidea hartu arte. Bertatik, Kobetamendira abiatuko gara Lezeaga kaletik. Erromesen aterpetxea utzi ondoren, ezkerrerako errepidea hartu eta berehala utziko dugu, eskuinetik beherantz egiten duen bide batetik jarraitzeko. Mendi-magaletik jaisten hasiko gara hainbat pista hartuta, eta Kastrexana auzoko goialdera iritsiko gara. Behera egiten jarraituko dugu eta, tunel txiki baten azpitik pasatu ondoren, Bilbo-Balmaseda errepidea zeharkatuko dugu zebra-bide batetik, Bilbo eta Barakaldoren arteko muga naturala den Cadagua ibaiaren gaineko Deabruaren Zubitik oso hurbil.
5
300 250 200 150 100 50 0
KMZ
GPX
km 6,5
BILBAO. Salimos de la catedral de Santiago por la calle Tendería para cruzar la ría por el puente de San Antón y recorremos la calle San Francisco hasta la plaza Zabalburu. Por Autonomía continuamos hasta tomar la carretera Basurto-Kastrexana para dirigirnos hacia el monte Kobeta por la calle Lezeaga. Una vez pasado el albergue de peregrinos, al poco de tomar la carretera a la izquierda, la dejamos por un camino que baja por la derecha. Comenzamos a descender la falda del monte por varias pistas hasta llegar a la zona alta del barrio de Kastrexana. Seguiremos descendiendo y, tras pasar bajo un pequeño túnel, llegaremos a la carretera Bilbao-Balmaseda, que cruzamos por el paso de cebra ya muy cerca del Puente del Diablo sobre el Cadagua, frontera natural entre Bilbao y Barakaldo. LAS DELICIAS (BARAKALDO). Nada más entrar en el barrio de Las Delicias llegamos al desvío que se dirige hacia Balmaseda para enlazar en Burgos con el Camino Francés. Obviamos este desvío y seguimos por el camino de la costa, tomamos la pequeña carretera a la derecha que, al poco, nos descubre la calzada medieval que sube a la ermita de Santa Águeda. Junto a la ermita encontramos una fuente y una mesa que nos invitan a reponer fuerzas. Comenzamos a bajar en dirección hacia el barrio de Cruces, hasta alcanzar un depósito de agua. Pasamos junto a éste dejándolo a la izquierda para seguir descendiendo. Al llegar a las primeras casas de Cruces, giramos a la izquierda hacia el campo de fútbol para tomar junto a éste el camino que baja hacia el polideportivo de Gorostiza. Junto al polideportivo se encuentra el parque Tellaetxe, con fuente, mesas y buena sombra junto al río Castaños.
DONEJAKUE BIDEA
eu es
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
7A
El Camino de la Costa
BILBAO PORTUGALETE 19,6
445m.
4 h. 45’
EZ GERATU EZAGUTU GABE!
Bidezatia / Tramo
¡NO TE LO PIERDAS!
TELLAETXE > PORTUGALETE
km 12,4 TELLAETXE (BARAKALDO). Parkea atzean utzi ondoren, espaloitik
Santa Agate ermitara iritsi aurretik, Erdi Aroko galtzada-tarteak baso txiki bat zehartzen du, eta benetako oasia izango da hiri-izaera nabarmeneko etapa honetan.
Portugaleteko alde zaharra monumentumultzo deklaratu zuten eta bertan pintxotabernak eta giro handiko kaleak daude gozatzeko; horrez gain, hainbat eraikin bisita ditzakegu: Salazar dorrea edo Andra Maria basilika. Herri horrek eskaintzen digun beste aukera bat Burdinazko Kaiaren eta Industriaren Museoaren (Rialia) artean itsasadarra zeharkatzen duen pasealekua da.
Justo antes de alcanzar la ermita de Santa Águeda, el tramo de calzada medieval atraviesa un pequeño bosquete que se convertirá en un verdadero oasis en esta etapa, por lo demás muy urbana.
Bizkaiko Zubia Gizateriaren Ondare izendatu zuen Unescok. Portugalete eta Getxo lotzen ditu, eta munduko ordainpeko lehen transbordadore-zubia izan zen. Gaur egun, goiko pasabidera igotzen den igogailu bat dago, eta itsasadarraren bokalearen ikuspegi paregabea eskaintzen du. Beste aukera bat itsasadarra transbordadorean zeharkatzea eta Getxoko hareatza eta pasealekuetara hurbiltzea da. El Puente Bizkaia, declarado Patrimonio Mundial por la Unesco, une la villa de Portugalete con Getxo y fue el primer puente transbordador de peaje en el mundo. Actualmente dispone de un ascensor que permite ascender a su pasarela superior ofreciendo unas vistas inmejorables de la desembocadura de la ría. Otra opción es cruzarlo en el transbordador para acercarnos a los arenales y paseos de Getxo.
En el casco viejo de Portugalete, declarado conjunto monumental, podemos disfrutar de bares de pintxos y calles con mucho ambiente además de visitar edificios como la Casa-Torre de Salazar o la basílica de Santa María. Otra de las opciones que nos ofrece la villa es el paseo que recorre la orilla de la ría entre el Muelle de Hierro y el museo Rialia de la Industria.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS Bilboko Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Bilbao
94 479 57 60 94 478 92 02
Barakaldoko Turismo Bulegoa (BEC) Oficina de Turismo de Barakaldo (BEC)
94 499 58 21
Portugaleteko Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Portugalete
94 472 93 14
Claret Enea aterpea Albergue Claret Enea
94 651 01 71 609 087 620
Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago
94 679 20 99 687 529 606
Bizkaiko Aterpetxezain Boluntarioen Elkartea Agrupación de Hospitaleros Voluntarios de Bizkaia
609 031 526
Larrialdiak Emergencias
eskuinera jarraituko dugu Retuerto auzoraino. N-634 errepidearen azpitik igaroko gara, eta, ondoren, Jesusen Bihotzaren elizaren atzetik, Euskadi Hiribidetik jarraituko dugu. Autobidearen azpitik pasatu eta berehala, biribilgune bat ikusiko dugu. Aurrera egingo dugu hiribidean zehar eta, ondoren, Gernikako Arbola kalea hartuko dugu. Done Bikendi elizara iritsi ondoren, Sestaorantz abiatuko gara eta Barakaldoko hilerritik hurbil igaroko gara. Ondoren, Galindo ibaiaren eskuinaldetik jarraituko dugu tarte batean, eta ibaia zeharkatu egingo dugu Lasesarre kiroldegitik hurbil.
km 17,8 SESTAO. Ibaia zeharkatu ondoren, trenbidearen azpitik pasatuko gara eta ezkerrera egingo dugu, hirigintza-berroneratzeko prozesuan murgilduta dagoen Simondrogasko eremua zeharkatuta. Seinaleei jarraituta, Sestao zeharkatuko dugu J. A. Agirre y Lekube Kale Nagusitik, Udaletxera iritsi arte. Bertan, eskuinera egingo dugu Chávarri eta Sotera de la Mier Kaleetarantz, eta Portugaleteko Andra Maria Basilikara iritsiko gara zuzenean. Itsasadarraren ikuspegi ederraz gozatu ahal izango dugu bertan.
km 12,4 TELLAETXE (BARAKALDO). Pasado el parque, seguimos por la acera a
la derecha hasta el barrio de Retuerto. Pasamos bajo la carretera N-634 y después, tras la iglesia del Sagrado Corazón, seguimos por la Avenida de Euskadi. Nada más pasar bajo la autopista, llegamos a una rotonda en la que seguimos de frente por toda la avenida, para luego continuar por la calle Gernikako Arbola. Una vez alcanzada la iglesia de San Vicente encaminamos nuestros pasos hacia Sestao, pasando junto al cementerio de Barakaldo. Continuamos por la margen derecha del río Galindo, para cruzarlo cerca del polideportivo de Lasesarre.
km 17,8 SESTAO. Una vez cruzado el río, pasamos bajo las vías del ferrocarril y giramos a la izquierda para atravesar la zona de Simón Drogas, en proceso de regeneración urbanística. Seguimos las señales para atravesar Sestao por la Gran Vía J.A. Aguirre y Lekube hasta el ayuntamiento, donde giramos a la derecha en dirección a las calles Chávarri y Sotera de la Mier, que nos llevarán directamente a la Basílica de Santa María de Portugalete, mientras disfrutamos de una bonita panorámica de la Ría.
www.euskaditurismo.eus
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK A TENER EN CUENTA
• Bilbo Metropolitarra zeharkatzeko aldaera ez-ofizial ugari daude. Ibilbide ofizialari jarraitzea gomendatzen dizuegu, Bideko hainbat gune historiko aurkituko dituzuelako, adibidez Deabruaren Zubia edo Santa Agedako galtzada.
• Existen infinidad de variantes no oficiales para atravesar el Bilbao Metropolitano. Os recomendamos seguir el trazado oficial que os permitirá conocer hitos históricos del Camino tales como el puente del Diablo o la calzada de Santa Águeda.
• Barakaldon gaudela, ostalaritzaeskaintza ona eta askotariko dendak aurkituko ditugu Gernikako Arbola kalean eta Done Bikendi elizaren ondoan.
• A nuestro paso por Barakaldo, en la calle Gernikako Arbola y los alrededores de la iglesia de San Vicente encontramos buena oferta hostelera y tiendas de diverso tipo.
DONEJAKUE BIDEA EUSKADIN
EL CAMINO DE SANTIAGO EN EUSKADI Donostia San Sebastián
PORTUGALETE Bilbao
Vitoria-Gasteiz
GOMENDIOAK
RECOMENDACIONES Planifikatu hurrengo eguneko etapa: Erromesen aterpe asko udan bakarrik irekitzen dituzte
Planifica la etapa del día siguiente: Muchos albergues de peregrinos sólo abren en verano.
Komeni da Bidea bakarrik ez egitea.
Es aconsejable compañía.
Eraman oinetako eta arropa egokiak, eguraldiaren iragarpena kontuan hartuta. Komeni da mugikorraren bateria ongi beteta eramatea. Zure segurtasunerako, jarraitu senaile ofizialei. Trazadura diferente bat adierazten duten gezi horirik aurkituz gero, ez jarraitu halakoei. Errespetatu erromesak.
ingurunea
eta
gainerako
el
Camino
en
16,8 km
No olvides documentación, credencial y dinero –o tarjeta de crédito- y ten cuidado con los objetos de valor. Lleva comida y bebida suficiente para cada etapa y botiquín de urgencia. Lleva calzado y ropa adecuado teniendo en cuenta la predicción del tiempo. Es aconsejable llevar la batería del móvil bien cargada. Por tu seguridad, sigue la señalización oficial. Si encuentras flechas amarillas que indican un trazado diferente, no las sigas. Respeta el entorno y a los demás peregrinos.
209 m
15
10
5
km 0
PORTUGALETE. Herritik ateratzeko, V. Chávarri eta G. Uzkiano kaleetan gora egin behar dugu Karlos VII.aren etorbiderantz, eta bidegorria hartu behar dugu eskuinaldera, Ortuellarantz, A-8 autobiaren gaineko pasabide luze batean barrena.
km 2
URIOSTE (ORTUELLA). Behin A-8 autobia gainetik gurutzatu ondoren, eta Nestor Basterretxearen eskulturaren ondoan, bi aukera ditugu: Ortuellako hirigunera hurbiltzea edo aurrera jarraitzea bidegorria utzi gabe autobiaren paralelo dagoen ibilbide ofizialean barrena. Mahaiz eta iturri batez hornitutako atsedenleku txiki batetik igaroko gara, eta Ortuellako Nocedal auzora iritsi baino lehen, bidegorriaren adar batek aurrera jarraituko du, baina guk eskuinaldera joko dugu eta errepidegune baten gainean dagoen zubi bat eta beste errepide baten azpian dagoen tunel bat igaroko ditugu.
km 0
PORTUGALETE. Para salir de la villa subimos por las calles V. Chávarri y G. Uzquiano hacia la avenida de Carlos VII y tomamos el carril bici a la derecha, en dirección Ortuella, por una larga pasarela sobre la autovía A-8.
km 2
URIOSTE (ORTUELLA). Una vez que ya hemos cruzado sobre la autovía A-8, y junto a la escultura de Néstor Basterretxea, tenemos opción de acercarnos al casco urbano de Ortuella o seguir sin desviarnos del carril bici por el trazado oficial que continúa paralelo a la autovía. Pasamos una pequeña área recreativa con mesas y una fuente, y antes de llegar al barrio de Nocedal también perteneciente a Ortuella, un ramal del bidegorri sigue de frente mientras que nosotros giramos a la derecha, pasando un puente sobre un nudo de carreteras y un túnel bajo otra.
3h 40’ Portugalete
Eraman etapa bakoitzerako janari eta edari nahikoa eta larrialdietako botika-kutxa.
realizar
Playa de La Arena
Ez ahaztu dokumentazioa, kredentziala eta dirua –edo kreditu-txartela–, eta kontu handia izan baliozko objektuekin.
PORTUGALETE > GALLARTA
El mar Cantábrico vuelve a asomar por el horizonte. Tras el recorrido por el corazón verde de Euskadi y el reciente vistazo a su alma industrial, el Camino abandona Bizkaia para reencontrarse con el salitre marino. El recorrido en esta última etapa vasca discurre por la zona minera de Bizkaia, sin apenas sobresaltos, por un cómodo carril bici que parte de Portugalete, discurre por Ortuella y Abanto-Zierbena y llega hasta la playa de La Arena. El trazado es eminentemente llano, con suaves pendientes, evitando las elevaciones de los alrededores como el monte Serantes o el Montaño, y alternando panorámicas con grandes vías de comunicación como la autopista A-8 y su Variante Sur. Una vez se deja atrás Pobeña, el Camino del Norte regala uno de sus tramos con mejores vistas: el recorrido ahora recuperado como Vía Verde del antiguo ferrocarril minero que transportaba la mercancía hasta el cargadero de La Arena.
Cobarón
COBARÓN
DONEJAKUE BIDEA
Bidezatia / Tramo
Kantauri itsasoa berriro agertzen hasten da zeruertzetik. Euskadiren bihotz berdean barrena ibilbidea egin ondoren eta Euskadiren industria-arimari azken begirada eman ondoren, Donejakue bideak Bizkaia atzean utziko du eta berriro egingo du bat itsasoko kresalarekin. Euskadiko azken etapa honetan, ibilbidea Bizkaiko meatze-eremutik igarotzen da, ia ezustekorik gabe, Portugaleten hasi, Ortuellan eta Abanto-Zierbenan barrena igaro eta La Arenako hondartzaraino iristen den bidegorri eroso batean zehar. Ibilbidea laua da nagusiki, malda txikiak ditu, ez da inguruko elebazioetatik igarotzen, esate baterako Serantes edo Montaño mendietatik, eta panoramikak eta komunikabide handiak (A-8 autobidea eta beraren Hegoko Saihesbidea, adibidez) txandakatzen dira. Behin Pobeña atzean utzita, Donejakue bidea ikuspegi hoberenak dituen tarteetako batean sartzen da: salgaia La Arenako kargalekuraino garraiatzen zuen antzinako meatze-trenbidearen ibilbidean, gaur egun Bide Berde gisa berreskuratu dena.
150 100 50 0
KMZ
GPX
eu es
CAMINO DE SANTIAGO Kostaldeko Bidea
8
El Camino Caminode delalaCosta Costa
PORTUGALETE COBARÓN 16,8
209m.
3 h. 40’
EZ GERATU EZAGUTU GABE! ¡NO TE LO PIERDAS! La Arenako hondartzaren parean zeharkatzen dugun Barbadunaren itsasadarra Natura 2000 Sarearen barruan Kontserbazio Bereziko Eremutzat hartzen den naturagune babestua da. Eremu horretako padurak eta dunak balio ekologiko handia duten interes handiko habitatak dira. Gaua Pobeñako erromesaterpetxean igarotzen baduzu, merezi du aparkalekutik hasita paduretaraino iristen den eta egokituta dagoen pasealekuan barrena paseatzea.
GALLARTA. Gallartara iristean bidegorritik eskuinaldera joko dugu behinbehinekoz, baina berriro sartuko gara bidegorrian errepide azpiko tunel bat zeharkatzeko eta, aurrerago, autobia azpian dagoen beste tunel bat zeharkatzeko. Bide-zati horretan Serantes eta Montaño mendien artean ibiliko gara. Serantes mendia autobiaren beste aldean dago eta Bilboko portutik banantzen gaitu. Gu bigarren menditik, hots, Montañotik hurbil igaroko gara; gure ezkerrean geratuko da. Bidegorriaren bihurgune batean kokatuta dagoen jolasgune txiki bat utziko dugu atzean, eta baratze txikiz jositako Cardeo haran ederra zeharkatuko dugu. Alde batera utziko dugu bidegorriaren ezkerraldeko saihesbidea eta aurrera jarraituko dugu La Arenako hondartzaraino iritsi arte.
km 12,8
Ortuellan, udalerriaren mehatze-iraganak sortutako paisaiaz gozatzeko aukera izateaz gain, erromesak inguru horretako “Cruceiro” bakarra eta ehun urtetik gorako bi ermita ikus ditzake, San Bernabe, Urioste auzoan, eta La Magdalena, Nocedal auzoan. En Ortuella, además de poder disfrutar del paisaje creado por el pasado minero de la localidad, el peregrino podrá encontrar el único Cruceiro de toda la zona y dos ermitas centenarias, la de San Bernabé, en el barrio de Urioste, y la de La Magdalena, en el barrio de Nocedal.
A TENER EN CUENTA
GALLARTA > COBARÓN km 5,6
La ría del Barbadun que cruzamos a la altura de la playa de La Arena, es un espacio natural protegido considerado Zona de Especial Conservación dentro de la Red Natura 2000. Sus marismas y dunas son hábitats de gran interés que atesoran un gran valor ecológico. Si se pernocta en el albergue de peregrinos de Pobeña, merece la pena darse una vuelta por el paseo acondicionado que parte del parking y se acerca a las marismas.
KONTUAN HARTU BEHARREKOAK
Bidezatia / Tramo
LA ARENAKO HONDARTZA. Zierbenako lehenengo etxeetara iristen garenean, hondartzaren eskuinaldean, gure ezkerraldean dagoen espaloia hartuko dugu, errepidea zeharkatuko dugu zebra-bidetik eta aurrera jarraituko dugu egurrezko pasabidera iritsi arte. Hondartzan barrena jarraituko dugu Barbadunaren itsasadarraren gaineko zubi metalikotik Pobeñara iristeko. Sokorroko Andre Mariaren ermitaren ondoan dagoen seinale batek adierazten du erromes-aterpetxea 200 m eskasera dagoela. Nolanahi ere, Donejakue bideak aurrera jarraitzen du eskuinaldera, etxe baten ondoan barrena, eta eskailera batzuk igota jarraitzen du La Arenako kargalekuari zerbitzua ematen zion meatze-trenaren antzinako ibilbideraino. Gaur egun, ibilbide hori bide berde bihurtu da (bertan eremu horri buruzko azalpenpanelak daude) eta Cobaroneraino iristen da; han Kantauri itsasoaren ikuspegi bikainak ikusten dira.
km 16,8
COBARÓN. Pasealeku horren amaieran, jolasgune baten aparkalekura iritsiko gara, eta jolasgune hori igarotzen dugunean, eskuinaldera joko dugu asfaltozko bide batean barrena eta bide horretatik Euskadiko Donejakue bidearen amaierara iritsiko gara, Kantauriko lurretan sartuko baikara kostaldeko Ontón herrian barrena.
km 5,6
GALLARTA. A la altura de Gallarta nos desviamos del carril bici momentáneamente a la derecha y lo retomamos de nuevo para atravesar un túnel bajo la carretera y al poco otro bajo la autovía. Discurrimos en este tramo entre los montes Serantes y Montaño. El primero de estos montes queda al otro lado de la autovía y nos separa del puerto de Bilbao. Nosotros pasaremos cerca del segundo, que quedará a nuestra izquierda. Dejamos atrás una pequeña área recreativa, ubicada en una curva del bidegorri, y atravesamos el bonito valle de Cardeo, salpicado de pequeñas huertas. Obviaremos un desvío del carril bici a la izquierda para seguir de frente y alcanzar la playa de La Arena.
km 12,8 PLAYA DE LA ARENA. Cuando lleguemos a las primeras casas de Zierbena,
en la parte derecha de la playa, tomamos la acera a nuestra izquierda, cruzamos la carretera por el paso de cebra y seguimos hasta llegar a la pasarela de madera. Seguimos por la playa hasta el puente metálico que, sobre la ría del Barbadun, nos permitirá cruzar a Pobeña. Una señal junto a la ermita de Ntra. Sra. del Socorro indica el albergue de peregrino, a escasos 200 m. Sin embargo, el Camino continúa a la derecha, junto a una casa, y sube por unas escaleras hasta el antiguo trazado del ferrocarril minero que daba servicio al cargadero de La Arena. Hoy en día este trazado se ha convertido en una vía verde, con distintos paneles explicativos sobre la zona, y llega hasta Cobarón con unas vistas inmejorables sobre el Cantábrico.
km 16,8 COBARÓN. Al final de este paseo, llegamos al aparcamiento de un área
recreativa, pasada la cuál, nos desviaremos hacia la derecha por un camino asfaltado que nos lleva al final del Camino de Santiago en el País Vasco, abriéndonos paso a tierras cántabras a través de la localidad costera de Ontón.
www.euskaditurismo.eus
• Etapa egiten duzun bitartean, bidegorrian kontuz ibili, eta ez zaitez sartu bizikletentzat den bidean. Litekeena da bihurgune itxi batzuetan txirrindulariek zu aldez aurretik ikusteko aukerarik ez izatea.
• A lo largo de la etapa, en el bidegorri, presta atención y no ocupes el carril destinado a bicicletas. En algunas curvas cerradas los ciclistas quizás no puedan verte con antelación.
• Castro Urdialesera iritsi aurretik, Ortuella eta Gallarta dira azken aukera erromesarentzat hainbat zerbitzu eskura izateko, hala nola: Larrialdizerbitzua egun osoan duen Osasun Zentroa.
• Ortuella y Gallarta son la última oportunidad para el peregrino, antes de Castro Urdiales, de tener acceso a servicios como el Centro Médico con servicio de Urgencias durante todo el día.
• Euri-garaian, gerta liteke Pikilloaren Bide Berdean luiziak izatea; horregatik, arreta handiz ibiltzea komeni da.
• En la época de lluvias, pueden darse pequeños desprendimientos en la Vía Verde del Piquillo, por lo que conviene extremar la precaución.
TELEFONO INTERESGARRIAK TELÉFONOS DE INTERÉS Portugaleteko Turismo Bulegoa Oficina de Turismo de Portugalete
94 472 93 14
La Arena hondartzako informaziogunea Punto de información turística Playa de La Arena
94 680 29 76
Donejakue bideen lagunen elkartea Asociación de Amigos del Camino de Santiago
94 679 20 99 687 529 606
Bizkaiko Aterpetxezain Boluntarioen Elkartea Agrupación de Hospitaleros Voluntarios de Bizkaia
609 031 526
Larrialdiak Emergencias