YaşaMSal Dergisi Sayı 10 by Türkiye MS Ankara

SAYI: 10

MAYIS 2016

İÇİNDEKİLER

MS Derneği Ankara Şubesi Adına Sahibi AŞIR NADAR

YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ

2 Editör’den / Belgin Koçer

AŞIR NADAR

3-7 Bilişsel Bozukluklar / Belgin Koçer YAYIN KURULU Prof. Dr. Kadriye Armutlu Doç. Dr. Belgin Koçer

8-11 Kas Zayıflıkları / Kadriye Armutlu

Doç. Dr. Nurünnisa Usul Dr. İ. Özcan Ertürk Aşır Nadar Havva Saygı Aydın

12-16 Neden Egzersiz Yapmalıyım / İlke Keser

Hatice Ceyhan İnce

17-18 İçimizden Birileri Danışma Kurulu

Nebahat Tufan-Sümer Çavuşoğlu-Gülseren Işık

Prof. Dr. Rana KARABUDAK Prof. Dr. Şeref DEMİRKAYA Prof. Dr. Aslı TUNCER Prof. Dr. Ceyla İRKEÇ

19-20 Başkan’dan / Aşır Nadar

Prof. Dr. Hülya KAYHAN Prof. Dr. Tülay KANSU Doç. Dr. Ufuk ERGÜN Doç. Dr. İlke KESER

21-24 Faaliyetler

Doç. Dr. İlker ŞEN Dr. Numan DEMİR Dr. Murat Bilgili

Grafik Tasarım Arzu Buzluk

25 Ergoterapi / Berkan Torpil 26-30 Yoga Terapi / Havva Saygı Aydın

0.532 651 89 61

31-33 Vivekananda / Yoga Üniversitesi Dergide yer alan yazılardan ve aktarılan görüşlerden yazarlar sorumludur.

GRAFİK & BASKI KOZA YAYIN DAĞITIM AŞ TEL: 0.312 385 91 91 FAKS: 0.312 354 04 44 www.kozamatbaa.net

34 Kitap Tanıtımı / Stres ve Yoga 35-48 Çanakkale / Nurünnisa Usul

Editörden Doç. Dr. Belgin Koçer Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı

Sevgili MS Dostları Yeni bir YAŞAMSAL dergi sayısında sizlerle tekrar buluşuyoruz. Her yeni sayının hazırlanması aşamasında geriye dönüp baktığımda Ankara Multipl Skleroz Derneği olarak her yıl artan istek, çaba ve özveri ile çalıştığımızı ve siz MS Dostlarımıza ulaştığımızı düşünüyorum. Yönetim Kurulu

YAŞAMSAL dergimizin bu sayısında Multipl Skleroz’da görülen bilişsel bozukluklar ve tedavisi, günlük yaşam kalitesini olumlu yönde etkileyen ve hastalığın erken dönemlerinden itibaren önemli yer tutan fizyoterapi ve egzersizin önemi vurgulanmıştır. Bu sayımızda yıl içinde yapılan dernek faaliyetleri ile ilgili görsel veriler, sevgili MS Dostlarımızın MS

Üyeleri, gönüllü çalışan özveri-

ile ilgili öz paylaşımları ve istik-

li dernek üyelerimiz ve sizlerle

lalimizin kazanılmasında çok

birlikte giderek sevgi bağları

önemli yeri olan Çanakkale

güçlenen bir aile ortamı oluş-

şehrimizin tarihî, coğrafî ve tu-

turduk. Bu heyecan, mutluluk

ristik güzelliklerini anlatan çok

ve gönül bağını tüm MS Dost-

değerli bir yazı bulunmaktadır.

larımızın bizlerle birlikte pay-

Keyifle okumanız dileğimle

laştığını hissediyorum.

tüm sevgilerimi iletiyorum.

l p i t l u M Multipl Sklerozda Görülen Bilişsel Bozukluklar ve Tedavisi

Doç. Dr. Belgin Koçer Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı

erken döneminde gri cevher tu-

sistemine gore Parkinson, Hun-

tulumu tanımlanmıştır. Gri cev-

tington ve Binswanger hastalığı

her atrofisi beyaz cevher atrofi-

gibi subkortikal gruba girmek-

sinden daha hızlı gelişmektedir.

tedir. Kortikal demanslarda sık

Fiziksel dizabilite, yorgunluk ve

görülen afazi, agnozi, apraksi

bilişsel bozukluk gri cevher tu-

ve adlandırma bozuklukları çok

bir hastalıktır. Tam veya kısmi

tulumu ile birliktedir.

nadir görüldüğü halde, sözel

iyileşme gösteren tekrarlayıcı

Multipl Skleroz’da bilişsel fonk-

Bilişsel Bozuklukların

Tanımı ve Sıklığı: Multipl Skleroz (MS) beyaz cevheri ve korteksi tutan demyelinizan plaklarla karakterize

nörolojik bozukluğu ile seyreder. Kadınlarda 2 kat daha fazla izlenir ve 20-40 yaş arası sıktır. Demyelinizasyon patogenezinde otoimmün mekanizmaların önemli bir rolü bulunmaktadır. Periferde aktive olmuş T hücrelerinin santral sinir sistemine (SSS) taşınması ile otoantijen tanınmakta, myelin ve proteinleri ve oligodendrositlere karşı hüc-

siyon bozuklukları hastalığın ilk tanımını yapan Charcot tarafından tanımlanmakla birlikte, 1980 yılına kadar bu konunun

bellek, öğrenme, hesaplama ve bilgi işleme hızında bozukluklar çok sık görülmektedir. MS’deki bilişsel bozuklukların subkortikal beyaz maddede oluşan demyelinize plaklardan kay-

fazla ilgi çekmediği görülmek-

naklanan kortikal bir diskon-

tedir. MS’de % 43-72 oranında

neksiyona bağlı olduğu düşü-

bilişsel fonksiyon kaybı olduğu

nülmektedir. En sıklıkla frontal

nöropsikolojik,

nörofizyolojik

lob ve lateral periventriküler

ve nöroradyolojik yöntemlerle

alanlarda yerleşir ve subkortikal

gösterilmiştir.

dokularla serebral korteks ara-

resel ve humoral immün meka-

MS’de görülen bilişsel bozukluk-

nizma gelişmektedir. Hastalığın

lar Cummings ve Benson’nun

sındaki bağlantıyı etkiler. MS olgularında bilişsel fonksi3

dir, bazen apati veya öfori ile bağlantılıdır. 2. Nöropsikolojik Testlerin Önemi:

yon bozuklukları hastalığın ileri evrelerinde daha sık görülmekle birlikte erken evrelerde ve nadiren başlangıç semptomu olarak da görülebilmektedir. Bu bozukluklar bellek, öğrenme, dikkat, bilgi işleme hızı, konuşma, görsel ve uzaysal işlevler alanlarında yoğunlaşmaktadır. Rutin nörolojik muayenede mental bozukluğu olmayan olguların yarısında ayrıntılı nöropsikolojik incelemede bilişsel bozukluk bulunmaktadır. Hastalık süresi 2 yıldan daha az olan olgularda nöropsikolojik testlerde hafif veya orta derecede bilişsel fonksiyonlarda bozulma olguların % 60’da bulunabilmektedir. Bilişsel bozukluk en sıklıkla bellekte olmaktadır. Kısa süreli bellek etkilenmeden çalışma bellek görevleri sıklıkla etkilenir. Uzun süreli bellek bozukluğu 4

ise spontan ve serbest çağrışıma ihtiyaç duyulduğunda izlenir. Tanıma belleği normaldir veya serbest çağrışımdan daha az bozulmuştur. Bazı araştırıcılara göre bu spesifik bellek kaybı bilgiyi kodlamanın etkilenmediğinin bir göstergesidir. Fakat kodlanan ve depolanan bilgiyi hatırlamada güçlük vardır. MS olgularının % 53’ünde hastalığın en belirgin özelliği olan bilgiyi geri çağırmada yetersizlik vardır. Bilgi işleme hızı, görsel-uzaysal algı, geometrik şekilleri kopyalama, epizodik bellek, motor hız ve reaksiyon zamanı ve sesli okuma normal bireyler ve diğer nörolojik hastalıklarla karşılaştırıldığında etkilenmiştir. Yönetici işlevlerde ve planlama yeteneğinde de problemler olabilir. Genellikle endişe belirtileri ile ilişkili değil-

Klinik nöropsikoloji, beynin fonksiyon bozukluğunun davranışsal ifadesi ile ilgili olan uygulamalı bir bilim dalıdır. Beyin ile davranış ilişkisini ölçmeyi amaçlar. Beyin hasarı duygusal, zihinsel, algısal ve davranış alanlarında çok çeşitli işlev bozukluklarına yol açmaktadır. Nöropsikolojik değerlendirme, beyin hasarının davranışsal olarak gösterdiği biliş, duygusallık, kendi kendini yönetme ve idare etmedeki eksiklikler üzerinde durur. Bellek bozukluklarının saptanması ve takip edilmesinde nöropsikolojik testlerden yararlanılmaktadır. Wisconsin Kart Eşleme Testi, Stroop ve Raven Standart Progresif Matrisler Testi gibi testlerin beynin frontal alanlarının işlevleriyle ilgili olduğu ve mantık yürütme, organizasyon, soyut düşünme, soyut kavramsallaştırma, cevap inhibisyonu, kategori değiştirebilme ve dikkati sürdürebilme yeteneklerini ölçtüğü kabul edilmektedir. Wechsler Bellek Ölçeği Geliştirilmiş Formu ve Sayı Dizisi Öğrenme Testi ise öğrenme ve belleği ölçmede kul-

lanılmaktadır. Çizgilerin Yönünü Belirleme Testi ve İşaretleme Testi parietal alanlarla ilişkilidir ve görsel mekansal algılama ve yön algısı ile ilgilidir. Anlık belleği değerlendirmek için SDÖT yaygın olarak kullanılmaktadır. İleri sayma ve geri sayma alt testlerini içermektedir. İleri saymada hastanın belli bir sıra ile rakamları hatırlaması, geri saymada ise bu rakamları geriye doğru hatırlaması istenir. MS’li hastaların bu testlerdeki başarısı çalışmalara göre farklılık göstermekle birlikte, etkilenmenin hafif düzeyde olduğu görülmektedir. Sonuçlardaki çeşitliliğin örneklemin heterojenitesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Yakın belleği değerlendirirken hastalardan saatler ve günler öncesine ait bazı bilgileri hatırlaması istenmektedir. Bu testler ikili sözcükler, belli bir sözcük listesi, kısa bir pasajın hatırlanması şeklinde yapılmaktadır. Sözel uyarıcılarla yapılan testlerde bu bozukluklar görülmektedir. Uzak belleği değerlendirmek için genellikle hastaya daha once yaşadığı şehir, çalıştığı iş ve iz bırakan olaylarla ilgili sorular yöneltilmektedir. Bu testlerde kültürel durumu göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Hastalarda bu testlerle ilgili bozukluklar göze çarpmaktadır. MS hastalarında genellikle depolanan ve

kodlanan bilgileri hatırlamada güçlük dikkati çekmektedir. MS olgularında dikkat testleriyle yapılan çalışmalarda çeşitli bozukluklarla karşılaşılmıştır. “Harfleri tanıma” gibi otomatik işlem testleri genellikle normal sınırlar içinde iken “tabloları sıraya dizme” gibi hassas olan ve dikkat isteyen testlerde bozukluk olduğu saptanmıştır. Defisitler iki ya da daha fazla uyarana aynı anda odaklanmaları gerektiğinde ortaya çıkmaktadır. Stroop testinde anlamlı bozukluklar saptanmıştır. Bilgi işleme hızının da yavaşladığı dikkati çekmektedir. Sembol Sayı Modaliteleri Testi uygulanan hastalarda anlamlı kayıplar olduğu izlenmiştir. Sözel ve sözel olmayan testlerde, hastalarda hesaplama ve problem çözmede bozukluklara rastlanmaktadır. Genellikle çizgilerin konumu, yüzlerin ayrımı ve duygusal duruma göre yüz mimiklerinin ortaya çıkmasında daha hafif defisitler göstermektedirler. Bu bozukluklar WAIS-R performans skalası ile saptanabilmektedir. Sözel öğrenme ve bellek için Rey İşitsel Sözel Öğrenme Testi ve California Sözel Öğrenme Testi, görsel öğrenme ve bellek için WMS-R’nin görsel üretim alt testi ve Uzaysal (Mekansal) Öğrenme Testi, bilgi işleme hızı için Stroop testi ve

Sembol Sayı Modaliteleri Testi kullanılabilir. Konuşma fonksiyonu ve adlandırma genellikle korunmaktadır. Ancak akıcılıkla ilgili testlerde bozukluklar sıklıkla görülmektedir. Yapılan çalışmalarda relaps ve remisyonla giden MS (RRMS) ve kontrol grubu arasında bilişsel fonksiyonlardan öğrenme ve bellek bozuklukları yönünden önemli bir fark olduğu gösterilmiştir. Sosyal geri çekilme diğer dikkati çeken bir bulgu olup, bu farkın depresyonla bağlantlı olabileceği düşünülerek yapılan depresyon testlerinde bağlantılı olmadığı görülmüştür. Sekonder progresif MS’de (SPMS) nöropsikolojik performansda RRMS ve primer progresif MS’e (PPMS) nazaran daha kötü performans vardır. Fakat sekonder ve primer progresif formlar arasındaki farklılık henüz açıklanamamaktadır. PPMS daha sıklıkla spinal kord tutulumu gösterdiği için SPMS’den daha az bilişsel bozukluklar izlenmektedir. RRMS’de SPMS’e gore daha iyi nöropsikolojik performans izlenmesi lezyonların lokalizasyonu, natürü (demyelinizasyon ve/veya aksonal dejenerasyon) ve derecesine bağlanabilir. Hastaların % 80’i fiziksel ve bilişsel fonksiyon bozuklukları nedeniyle erken emekli olmak5

tadırlar. Genellikle fiziksel ka-

3. Nöroradyolojik Bulgularla

ilerlemeyi ve bilişsel fonksiyon

yıplar aile bireyleri tarafından

Klinik Korelasyon:

bozukluğunun gelişimini yan-

giderilmeye çalışılmakta, ancak kognitif fonksiyon bozuklukları yeterince desteklenememektedir. Bu nedenle hastalar giderek daha bağımlı bir hale gelmekte, bu durum hasta ve yakınları için

Yapılan

çalışmalar,

hastalık

süresi ile fiziksel engelliliğin bilişsel fonksiyonlarla sıkı bir bağlantısının olmadığını göstermiştir. EDSS puanı serebellar, beyin sapı ve spinal kord tutu-

yaşamı oldukça güçleştirmekte-

lumunu yansıtır. Bilişsel bozuk-

dir. Hastalarda erken dönemde

luk özellikle prefrontal ve limbik

nöropsikolojik değerlendirme

sistemin etkilenmesi ile oluş-

yapılarak rehabilitasyon prog-

tuğu için EDSS puanını primer

ram uygulanırsa elde edilecek

olarak etkilemez. MRI’da gö-

kazanç bilişsel hasarın düşük

rülen frontal veya total lezyon

düzeyde kalmasını sağlayabile-

yükü ile EDSS puanı arasında

cektir. Bu konuda hastalara ve

bir korelasyon bulunmamıştır.

yakınlarına yardımcı olabilmek

Frontal lezyon yükü ile nöro-

için, nöropsikolojik değerlen-

psikolojik testler arasında po-

dirmenin erken dönemde ya-

zitif korelasyon gösterilmiştir.

pılarak saptanan bozuklukların

Nöropsikolojik

düzeltilmesine yönelik önlem-

zayıflama ile MRI’da gösterilen

ler alınmasında yarar olacaktır.

subkortikal lezyonların total vo-

İlerleyen zaman içinde bellek ve bilgi işleme hızı önem kazandığı için hastalara yapılacak yardıma gereksinim artmıştır.

performansda

lümü, korpus kallozum atrofisi ve manyetizasyon transfer hızı arasında önemli bir korelasyon bulunmaktadır.

sıtır. RRMS’in erken döneminde bilişsel bozukluk, hastalığın aktif fazlarından ziyade beyin parankim volüm kaybına bağlanmıştır. Subkortikal lezyonlar diskonneksiyona neden olarak bilişsel fonksiyonları etkileyebilmektedir. Lezyonların volümü ile bilişsel fonksiyon bozuklukları arasındaki korelasyon bu düşünceyi

desteklemektedir.

Korpus kallozum atrofisi belirgin olan hastaların iki hemisfer arasındaki bağlantıları ölçen testlerde başarı oranları düşük bulunmaktadır. 4. Bilişsel Bozuklukların Tedavisi MS’de bilişsel bozukluklar sık görülmesine rağmen tedavi ile ilgili çalışmaların sayısı kısıtlıdır. Amantadin, pemolin, 4-aminopiridin ve glatiramer asetat ile yapılan çalışmalarda bilişsel

Bu nedenle nöropsikolojik test-

Beyin atrofisi, diffüz ve erken

fonksiyonlar üzerinde plasebo-

lerin değeri zaman içinde daha

aksonal kayba bağlı olarak olu-

ya göre bir etkinlik gösterileme-

iyi anlaşılmıştır.

şur ve nörolojik bulgulardaki

miştir.

Barak ve arkadaşları relapsre-

değerlendirmesinde

özellikle

bir hasta grubunda çok mer-

misyonla

günaşırı

öğrenme, bellek ve bilgi işle-

kezli, çift-kör, placebo kontrollü

subkütan 8 MIU interferon beta

me hızında olmak üzere bilişsel

çalışmalara gereksinim bulun-

1-b ile tedavi edilen 23 olgu

fonksiyonlarda belirgin düzel-

maktadır.

ve aynı sayıda tedavi edilme-

me izlenmiştir. Plasebo ile karşı-

yen olguları ele alarak bazal ve

laştırıldığında bilişsel bozulma

1 yıl sonrasında nöropsikolo-

hızında % 47 azalmaya neden

Kaynaklar

jik testler uygulamıştır. Tedavi

olmuştur. Glatiramer asetat te-

grubunda 1.yıl sonunda dik-

davisi alan RRMS olgularında 10

1. Kesselring, J., Klement, U. (2001). Cognitive and affective disturbances in multiple sclerosis. J Neurol, 248, 180183.

seyreden

kat, görsel-uzaysal öğrenme ve hatırlamada belirgin düzelme izlenmiş, diğer alanlarda bozulma görülmemiştir. Kontrol grubunda ise dikkat, sözel akıcılık, görsel öğrenme ve hatırlamada belirgin kötüleşme izlenmiştir. Interferon beta-1a haftada bir 30 mikrogram/gün intramüs-

yıllık takip içerisinde ortalama bellek skorlarında belirgin değişiklik izlenmezken dikkat testlerinde düzelme saptanmıştır. Kognitif testler, bazal kognitif test skorları iyi olan ve yüksek EDSS skoru bulunan olgularda kötüleşme eğilimi göstermiştir.

küler ile tedavi edilen 166 MS

Tedavide

denenmekte

olan

olgusunda yapılan nöropsiko-

ilaçların etkisi ile ilgili kesin bir

lojik testlerin 2.yıl sonundaki

karara varmak için daha geniş

2. Barak, Y., Achiron, A. (2002). Effect of interferon beta-1b on cognitive functions in multiple sclerosis. Eur Neurol, 47, 11-14. 3. Weinstain, A., Schwid, S.R. ve diğ. (1999). Neuropsychological status in patients with multiple sclerosis after treatment with glatiramer acetate. Arch Neurol, 86, 319-324. 4. Schwid, S.R., Goodman, A.D. ve diğ. (2007). Cognitive function in relapsing multiple sclerosis: Minimal changes in a 10-year clinical trial. J Neurol Sci, 255(1-2), 57-63.

Kas Zayıflıkları için Spinal Stabilizasyon Egzersizleri ve

Grup Eğitimi *Fzt. Barış ÇETİN, *Dr. Fzt. Yeliz SALCI, *Prof. Dr. Kadriye ARMUTLU Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Ankara

ültipl Skleroz (MS), ba-

ğışıklık sisteminin beyin ve omurilik hücrelerinin izolasyon (myelin) tabakasına saldırması sonucu oluşan kronik bir hastalıktır.

tedir. Önemli olan hastalık de-

da zayıflıklar oluşmaya başlar.

ğil, hasta ve onun özellikleridir.

Bu kaslardaki zayıflıkların belir-

MS hastalarının tedavi sürecin-

tileri aşağıda özetlenmiştir.

de, fizyoterapi ve rehabilitasyon

• Dizin bükülmesini sağlayan

uygulamaları, tıbbi tedaviyle

arka grup bacak kaslarında

birlikte veya bazı durumlarda tek başına yer alır.

Kuvvet kayıpları, kas sertlikleri,

görülen zayıflıklar: Bu durumda ön grup kaslarda da

Bu yazıda MS hastalarında sık

kasılmalar görülür. Böyle bir

görülen kas zayıflıklarının azal-

tabloda ayakta dik duruşta

tılmasına yönelik fizyoterapi

problem görülmezken, ba-

yöntemlerinden bahsedilecek-

cağını kaldırarak adım atmak

tir.

oldukça zor hale gelir. Hasta-

yaşı ve şiddeti hastadan hasta-

Hastalarda erken dönemden iti-

lar ayaklarının yere yapıştığı-

ya büyük farklılıklar göstermek-

baren bacak ve gövde kasların-

nı ifade ederler.

yorgunluk, duyusal problemler, denge kayıpları ve görme kayıpları MS hastalarının en sık karşılaştığı problemlerdir. Bu bulgu ve belirtilerin görülme

MS hastalarında fizyoterapinin temel amaçları: Kas kuvvetini artırmak Artmış kas sertliğini azaltmak Yorgunluk algısını azaltmak Yürüyüş kalitesi, denge ve koordinasyonu artırmak Solunum kapasitesini iyi durumda tutmaktır. • Ayak bileğinin önündeki kaslardaki kuvvet kaybı: Baldır kaslarında kasılmayla birlikte görülür. Parmak ucunu yerden kaldırmak zorlaşır. Bu hastalarda ayak ucunun yere takılması düşmelere neden olur. • Dizi kilitleyen, ön grup bacak kaslarında görülen zayıflıklar: Hastanın dik duruşu zorlaşmıştır. Hasta dizlerinde boşalma tarif eder. • Kalça çevresinde açığa çıkan zayıflık: Merdiven inip çıkmakta, yerden kalkmakta ya da oturma pozisyonundan ayağa kalkmakta zorluk yaşamaktadırlar. • Gövde kaslarının zayıflaması: Oturma kalitesinin düşmesine ve ayakta duruş pozisyonunda gövdenin yığılmasına neden olmaktadır. Fizyoterapi ve rehabilitasyon yukarıda belirttiğimiz kuvvet-

sizliklerin ve kasılmaların azaltılması, denge ve duruş bozukluklarının düzeltilmesi açısından oldukça önemlidir. Kuvvetlendirme egzersizleri, denge ve koordinasyona yönelik özel egzersiz programları, kasılmaların azaltılmasına yönelik uygulanan manuel teknikler ve egzersizler MS rehabilitasyonunun temelini oluşturur. Bu uygulamalar ile birlikte son zamanlarda hem gövde hem de bacak kaslarının kuvvetlendirilmesinde etkileri kanıtlanan spinal stabilizasyon egzersizleri dikkat çekmektedir. Bu egzersizler; bireysel programlar şeklinde uygulanabileceği gibi, grup eğitimi şeklinde de planlanabilir. Spinal Stabilizasyon (omurgayı sabitleme) egzersizleri nedir ve nasıl yapılır ?

Vücudun fonksiyonlarının temel merkezi olan gövde ve omurga; dönme, eğilme, bir cisim almak için uzanma ve yürüme gibi birçok aktivitede uygun şiddette kasılma sağlayarak hareketin düzgün yapılmasını ve dengenin korunmasını sağlar. Örneğin düzgün ve dengeli yürüyüş bacakların kuvvetli olmasının yanında ona güçlü bir şekilde destek veren gövdenin yardımıyla olur. Yerden bir obje almak için eğildiğimizde ve onu kaldırırken aktivitenin temel sorumlusu aslında kollar değil, ağırlık merkezinin değişimine ayak uyduran ve aktiviteye hazırlık yapan gövdedir. Spinal stabilizasyon egzersizlerinin amacı, stabilize edici kasların aktivasyonu sonucu, omurgayı destekleyerek ve hareketin farkındalığını artırarak düzgün duruşu ve dengeyi geliştirmektir. Burada dört temel kas grubu önemli rol oynamaktadır. Bunlar: • • • •

Transversus abdominus, Multifidus, Diafragma, Pelvik taban kaslarıdır.

GÖVDE KASLARININ KUVVETLİ OLMASI ÖNEMLİDİR. GÖVDE KASLARI KUVVETLİ OLAN HASTALAR BACAK KASLARI ZAYIF OLSA DA AYAKTA DURMA VE YÜRÜME AKTİVİTELERİNDE DAHA BAŞARILIDIR.

Karın

bölgesinde

transversus

bulunan

abdominus

kasları gövdeyi ön ve arka ola-

rak sararken; kubbe biçiminde-

omurgada bulunan multifidus

ki diafragma kası üstten, pelvik

Şekil 1: Çekirdek Stabilizasyonu Sağlayan DörtKas Temel Kas Grubu ġekil 1: Çekirdek Stabilizasyonu Sağlayan Dört Temel Grubu ġekil 1: Çekirdek Stabilizasyonu Sağlayan Dört Temel Kas Grubu

ek olarak bacakların ve kolların kuvvetlendirilmesi ve dengenin geliştirilmesidir. Tekrar belirtmek gerekirse en önemli konu derin gövde kaslarını kasılı tutarak kol ve bacakları kuvvetlendirmeye çalışmaktır. Daha sonra bu egzersizler büyük egzersiz toplarının üzerinde yapılarak zorlaştırılabilir. Bir sonraki aşama ise spinal stabilizasyonu günlük yaşantımıza aktarmaktır. Yürüme ve bulaşık yıkama gibi aktiviteleri yaparken derin gövde kaslarını çalıştırmak örnek olarak verilebilir. Derin gövde kaslarını kasarak yapılan spinal stabilizasyon egzersizlerine örnek olarak aşağıdaki egzersizler verilebilir.

MS’de Grup Egzersizleri

MS hastalarında grup egzersizleri, etkilenme seviyesi birbirine yakın vakalardan oluşturulduğunda, hastaların sosyalleşmesi, fiziksel aktivitenin teşviki ve Şekilġekil 2: Gövdemizi sarantemel temel stabilizatör kas 2: Gövdemizikorse korse gibi gibi saran stabilizatör kas Transversus Abdominus ve ġekil 2: Gövdemizi korse gibi saran temel stabilizatör kas Transversus Abdominus veartırılması yönünden tercih Multifidus Transversus Kası Abdominus ve Multifidus Kası Multifidus Kası edilen bir yöntemdir. Yapılan Spinal stabilizasyon egzersizlerinin başında yüzeyel kasların kontraksiyonu olmadan Spinal stabilizasyon egzersizlerinin başında yüzeyel kasların kontraksiyonu olmadan çalışmalar, grup eğitiminin denderin stabilizatör kasların kontraksiyonu hastaya doğru bir şekilde öğretilmeli ve hastanın bu erin stabilizatör kasların kontraksiyonu hastaya doğru bir şekilde öğretilmeli ve hastanın bu kasılmayı devam ettirebilmesi sağlanmalıdır. Bundan sonra yapılması gereken bu kasılmalara (leğen kemiği) kasları ise alttan stabilizatör kasların kontraksige, kas kuvveti, yorgunluk ve asılmayı devam sağlanmalıdır. sonra yapılması gereken bu kasılmalara Tekrar ek ettirebilmesi olarak bacakların ve kollarınBundan kuvvetlendirilmesi ve dengenin geliştirilmesidir. sararak birvehalka oluşturular ve fiziksel aktivite seviyesi üzerinyonu hastaya doğru şekilde k olarak bacakların kolların kuvvetlendirilmesi vegövde dengenin geliştirilmesidir. Tekrar belirtmek gerekirse en önemli konu derin kaslarını kasılıbir tutarak kol ve bacakları kuvvetlendirmeye sonra bu egzersizler büyük egzersiz üzerinde elirtmek gerekirse en hareket önemli çalışmaktır. konu derin Daha gövde kaslarını kasılı tutarak kol ve toplarının bacaklarıde beraberce ederler. olumlu etkilerinin olduğunu öğretilmeli ve hastanın bu kasıl- yaşantımıza yapılarak zorlaştırılabilir. Bir bu sonraki aşama büyük ise spinal stabilizasyonu uvvetlendirmeye çalışmaktır. Daha sonra egzersizler egzersiz toplarınıngünlük üzerinde . aktarmaktır. Yürüme ve bulaşık yıkama gibistabilizasyonu aktiviteleri yaparken gövde göstermiştir kaslarını apılarak zorlaştırılabilir. Bir sonraki aşama ise spinal günlük derin yaşantımıza Spinal stabilizasyon egzersizlemayı devam ettirebilmesi sağçalıştırmak örnek olarak verilebilir. ktarmaktır. Yürüme ve bulaşık yıkama gibi aktiviteleri yaparken derin gövde kaslarını rinin başında yüzeyel kasların Grup egzersizlerinin uygulanlanmalıdır. Bundan sonra yaalıştırmak örnek olarak verilebilir. kontraksiyonu olmadan derin ma protokollerine baktığımızpılması gereken bu kasılmalara 10

Derin gövde kaslarını kasarak yapılan spinal stabilizasyon egzersizlerine örnek olarak aşağıdaki egzersizler verilebilir.

da, hastanın fonksiyonel kazanımı için en az 6-8 haftalık ve haftada 2-3 seanslık bir programın uygun olduğu düşünülmektedir. Oluşturulan gruptaki hasta sayısı düşünüldüğünde, MS hastalarının bulgularının çok

farklılık

Şekil 3-Kolları baş üzerine kaldırma

Şekil 4-Yan yatışta üstteki bacağı yana doğru açma

Şekil 5-Ayaklar top üstünde kalçayı yerden kaldırma

Şekil 6-Kol üzerinde yan yatışta kalçayı yerden kaldırma

Şekil 7-Top üstünde tek bacağı yukarı kaldırma

Şekil 8-Top üstünde baş ve gövdeyi kaldırma-mekik

Şekil 9-Egzersiz bandı ile bacağı karnına çekme ve itme

Şekil 10-Top üstünde baş ve sırtı yukarı kaldırma

gösterebileceği

unutulmamalı ve kapsamlı bir değerlendirme sonucu mümkün olduğunca birbirine yakın bireylerden oluşan küçük gruplar tercih edilmelidir. Grup eğitimi; sıra spinal stabilizasyon egzersizleri, tai-chi, vücut farkındalığı, yoga gibi programların rahatlıkla uygulanabileceği bir yöntemdir. Sonuç olarak MS rehabilitasyonunda hastaları egzersize teşvik ve sosyal aktivite imkanı oluşturması nedeniyle, grup egzersizleri etkili bir yöntemdir. Ayrıca günlük yaşantımızda neredeyse tüm hareketlerimizde gövdenin temel oluşturduğu göz önüne alındığında, spinal stabilizasyon egzersizleri oldukça önemlidir. Kuvvetli ve stabilize edici bir gövde olmadan, kaliteli kol ve bacak hareketleri yapmak, dengeyi ve yürüyüşü sürdürmenin oldukça zor oldu-

Egzersiz yaparken dikkat edilmesi gerekenler; Egzersiz programı hastada fazla yorgunluk oluşturmamalı ve sık dinlenme aralıkları içermelidir Dirençli (dambıl, egzersiz bandı, kum torbası vs.kullanılarak) egzersizler yapılırken aşırı ağırlıklardan kaçınılmalıdır Sıcak ortamlardan ve sıcak uygulamalardan kaçınılmalı, egzersizler serin ortamda ve dinlenmiş olunan zamanlarda yapılmalıdır Atak dönemlerinde fizyoterapi yapılmamalı ve hasta istirahat ettirilmelidir

ğu unutulmamalıdır. 11

 MS tedavilerinin neden olduğ

Dünya Sağlık Örgütü, kalp ve dolaşım sistem psikolojik iyilik halini geliştirmek için 18-64 yaş a dakikalık orta yoğunlukta aerobik fiziksel aktivite yapm

Egzersizle Oluşan Sistemik

Neden Egzersiz Yapmalıyım?

 Horm  Bağış  Solun Neden Egzersiz Yapmalıyım?  Kalp v  Sindir Doç. Dr. Fzt. İLKE KESER  Kas-İ Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Ankara  Sinir s

MS ve Egzersiz  Sağlığı korumak, Egzersiz Kalp veneden Dolaşım Sistemi  Multipl Skleroz (MS)’in olduğu hasarların telafisisırasında  için Kalp atım hızı arta  MS tedavilerinin neden olduğu yan etkilerin telafisi gereklidir  Kalp kas dokusu Doç. Dr. Fzt. İLKE KESER kuvvetlenmek için Neden Egzersiz Yapmalıyım? Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Ankara uyarılır DünyaKESER Sağlık Örgütü, kalp ve dolaşım sisteminde, kassal uygunluk, kemik sağlığı, Doç. Dr. Fzt. İLKE  Kalbin bir defada psikolojik iyilik halini geliştirmek için 18-64 yaş arasındaki tüm bireylerin, haftada 150 pompaladığı kan Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Ankarayapmasını önermektedir. dakikalık yoğunlukta aerobik fiziksel aktivite MS ve Egzersiz • orta Hormonal sistem • Kalp kası kuvvetlenir miktarı azalır besleyen • Bağışıklık sistemi • Kalp kendi kendisiniveKalbi vücuEgzersizle Oluşan Sistemik Değişiklikler ve Egzersiz damarlar yeniden • MS Sağlığı korumak  Sağlığı korumak, • Solunum sistemi du daha iyi besler yapılandırılır  Hormonal sistem  Multipl Skleroz (MS)’in neden olduğu hasarların telafisi • Multipl Skleroz neden • olduğu Kalp ve sistemi • Kalbinsistemi iş yükü azalır  Bağışıklık  MS tedavilerinin yandolaşım etkilerin telafisi için gereklidir  Solunum sistemi (MS)’in neden olduKanda; • Sindirim sistemi Dolaşım Sistemi Dolaşım  Kalp ve dolaşım sistemiSistemi  Kemik iliğinden eg hasarların telafisi • sisteminde, Kas-İskelet sistemi Dünya ğu Sağlık Örgütü, kalp ve dolaşım kassal uygunluk, kemik sağlığı, artar  Sindirim sistemi psikolojik iyilik halini geliştirmek için 18-64 yaş arasındaki tüm bireylerin, haftada 150  Kansızlık problemi Kanda; • Sinir sisteminde meydana  Kas-İskelet sistemi dakikalık orta yoğunlukta aerobik • MS tedavilerinin nedenfiziksel oldu-aktivite yapmasını önermektedir.  Pıhtı oluşması ihtim  Sinir sisteminde gelir. • meydana Kemik  iliğinden gelir Kandan oksijen taş ğu yan etkilerin Egzersizle telafisi için Oluşan Sistemik Değişiklikler  Kan yağları egzersiz uyaranı ile azalır gereklidir Neden Egzersiz Yapmalıyım? Kalp ve Dolaşım Sistemi  Damar duvarındaki  Hormonal sistem kan hücresi yapımıesnekliği ar  Damar veDr. Bağışıklık sistemi Egzersiz sırasında Egzersiz eğitimi 6-8 hafta Egzersiz sırasında Doç. Fzt. İLKE KESER Kalp Dolaşım Sistemi Dünya Sağlık Örgütü, kalp ve artar  Solunum sistemi  Kalp atım hızı artar sürdükten sonra • sistemi Kalp atım hızıkas ar-dokusu  Kalp ve dolaşım Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Ankara  Kalp  Kalp azalır atım hızı azalır dolaşım sisteminde, kassal uy• Kansızlık problemi  Sindirim sistemi kuvvetlenmek için  Kalbin bir defada tar gunluk, kemik sağlığı, psikolojik  Kas-İskelet sistemi • Pıhtı oluşması ihtimali azalır uyarılır pompaladığı kan • meydana Kalp kas dokusu MS ve Egzersiz  Sinir sisteminde gelir.  Kalbin bir defada miktarı azalır iyilik halini geliştirmek için 18• Kandan oksijen taşınması ar Sağlığı korumak, pompaladığı  Kalp kası kuvvetlenir kuvvetlenmek için kan  bireyleMultipl Skleroz (MS)’in neden olduğu hasarların telafisi tar 64 yaş arasındaki tüm miktarı azalır  Kalp kendi kendisini ve uyarılır  MS tedavilerinin neden olduğu yan etkilerin telafisi için gereklidir  Kalbi besleyen vücudu daha iyi besler rin, haftada 150 dakikalık orta • Kan yağları azalır Egzersiz eğitimi 6-8 hafta Kalp ve Dolaşım Sistemi Egzersiz sırasında damarlar yeniden  Kalbin iş yükü azalır • Kalbin bir defada  Kalp sürdükten sonra yoğunlukta aerobik fiziksel akti-atım hızı artar • Damar duvarındaki kalınlaşyapılandırılır  Kalp kas dokusu kan Kalp atım hızıazaazalır pompaladığı miktarı Dünyaönermektedir Sağlık Örgütü, kalp ve dolaşım sisteminde, kassal uygunluk, kemik sağlığı, vite yapmasını kuvvetlenmek için  Kalbin bir defada ma azalır psikolojik iyilik halini geliştirmek 18-64 yaş arasındaki tüm bireylerin, haftada 150 uyarılır için lır pompaladığı kan Kanda; • Damar esnekliği artar dakikalık orta yoğunlukta aerobik fiziksel aktivite yapmasınımiktarı önermektedir. Dolaşım Sistemi Kalbin bir defada azalır Egzersizle Oluşan Sistemik De• Kalbi besleyen damarlar yeni Kemik iliğinden egzersiz uyaranı ile kan hücresi yapımı pompaladığı kan  Kalp kası kuvvetlenir • Dolaşım iş yükü artar artar Egzersizle Oluşan Sistemik Değişiklikler miktarı azalır den yapılandırılır  Kalp kendi kendisini ve ğişiklikler  daha Kansızlık problemi azalır  Dolaşım iş yü  Kalbi besleyen vücudu iyi besler Sistemi damarlar yeniden  Kalbin yüküoluşması azalır Solunum  işPıhtı ihtimali azalır  Hormonal sistem yapılandırılır  Kandan oksijen taşınması artar Egzersiz sırasında  eğitimi Bağışıklık sistemi Egzersiz sırasında Sistemi Egzersiz 6-8 hafta sür-Solunum  Kan yağları azalır  Solunum hızı  Solunum sistemi • Solunum hızı ardükten sonra  sistemi Damar duvarındaki kalınlaşma azalır  Bir defada alı  Kalp ve dolaşım Kanda; Dolaşım Sistemi  hücresi Damaryapımı esnekliği artar tar  Kemik iliğinden egzersiz uyaranı ile kan • Kalp hızı azalır  atım Sindirim sistemi oksijen mikta artar  Kas-İskelet sistemi Solunum yüz • Bir defadaalınan • Kalbin bir defada pompaladı Kansızlık problemi azalır Sinir sisteminde meydana gelir.  Akciğerin no     12 Kalp ve Dolaşım Sistemi

Pıhtı oluşması ğı ihtimali azalır kan miktarı azalır Kandan oksijen taşınması artar Kan yağları azalır Damar duvarındaki kalınlaşma azalır Egzersiz sırasında Egzersiz eğitimi 6-8 hafta Damar esnekliği artar

 Kalp atım hızı artar  Kalp kas dokusu

sürdükten sonra  Kalp atım hızı azalır

oksijen miktarı artar kullanılmaya kısımları da s katılır

Egzersiz sırasında  Solunum iş yüküEg az  Solunum hızı artar sü Sindirim Sistemi  Bir defada alınan   Özellikle bacak ve karın egzersizleri ile bağırsak oksijen miktarı artar  hareketleri artar  Solunum yüzeyelleşir,  MS’te sıklıkla sorun yaratan konstipasyon  Akciğerin normalde (kabız  şikayeti azalır kullanılmayan  Tuvalet alışkanlığı egzersizle birlikte düzenleneb kısımları da solunuma • Solunum yüzeyleşir dığında egzersizin düzenli ğında sinir dokusunun kendi katılır  • Akciğerin normalde kullanılyapılması için motivasyon kendini yeniden yapılandır Hormonal sistem  Egzersiz sırasında salgılanan seratonin (mutluluk mayan kısımları da solunuma sağlayan ve yapılmadığında ması için ciddi bir uyarı oluşhormon daha çok salgılanır. Sindirim Sistemi katılır yoksunluk hissi ile kişiyi turulur  egMS’in neden olduğu psikolojik problemleri gider  Özellikle bacak ve karın egz etkili yöntemlerden zersiz yapmaya teşvik eden • Denge ile birisidir. ilgili aktivitelerde hareketleri artar Egzersiz eğitimi 6-8 hafta sür Egzersiz alışkanlığı kazanıldığında egzersizin dü MS’te sıklıkla sorun yaratan hormonal düzenlemeler yatekrarlıdoğru girdi ile vücuyapılması için motivasyon sağlayan ve yapılmad dükten sonra  Dolaşım iş yükü artar şikayeti azalır pılır düzenlemesi yoksunlukdun hissikendisini ile kişiyi egzersiz yapmaya teşvi • Solunum hızı azalır  Tuvalet alışkanlığı egzersizl Egzersiz sırasında Egzersiz eğitimi 6-8 hafta hormonal düzenlemeler yapılır. ve kazalardan korumak için Solunum Sistemi • Bir defada alınan oksijen Bağışıklık mikSolunum hızı artarSistemi sürdükten sonra gerekli reaksiyon cevaplarısistem Egzersiz sırasında salgılanan  Bir defada alınan  Solunum hızı azalır Bağışıklık Sistemi Hormonal  Egzersiz düzenli  olarak yapıldığında vücudu bak tarı artar • Egzersiz düzenli hormon daha çok salgılanır. nı kazanması için önemli bir oksijen miktarı artar  Bir defada alınankarşı oksijen virüslere koruyan hücrelerin sayısında artış • Akciğerin normalde kullanıl MS’in neden olduğu psikolo  Solunum yüzeyelleşir, miktarı artar egzersiz  Düzenli yapan bireyler daha az enfeksiy olarak yapıldığında uyarı olur mayan kısımları da hacmini etkili yöntemlerden birisidir  Akciğerin normaldevücudu bakteri Akciğerin geçirirler. Bağışıklık sisteminin çalışması düzenl ve normalde • Duyu ile ilgili bilgilerin bom- kazanıld  Egzersiz alışkanlığı kullanılmayan kullanılmayan kısımları da korur virüslere karşı koruyapılmasısinir içinhücmotivasyon s  Dolaşım artar kısımları işdayükü solunuma hacmini korur bardıman halinde • Solunum derinleşir yoksunluk hissi ile kişiyi eg yan hücrelerin sayıkatılır  Solunum derinleşir relerinden geçirilmesi Sinir Sistemi  eğitimi Sinir iletiminin fazla olması bir sinirsinir hücresinden • Solunum iş yükü azalır Egzersiz sırasında Egzersiz 6-8 hafta düzenlemeler yap Solunum Sistemi  Solunum iş yükü azalırartar hormonal artış görülür olan bilgihücrelerinin akışı yapısını yeniden  Solunum sında hızı artar sürdükten sonra  Sinir güçlendirirsağlar Sindirim düzenlemesini  Bir defada alınan  Solunum hızıiletimini azalır Sindirim SistemiSistemi Bağışıklık Sistemi  Egzersiz düzenli olarak yapı • Düzenli egzersiz yapan bi Yapılması yavaş veya zor olan fonksiyonların ko oksijen miktarı  Bir defada alınan oksijen Özellikle bacak artar ve karın egzersizleri ile bağırsak virüslere karşı koruyan hücr • Özellikle bacak • Duyusal bilgiler ilebir ilgili fargeri için önemli yoldur. reyler  Solunum yüzeyelleşir, miktarıgeartarkazanılması hareketleri artardaha az enfeksiyon Düzenli egzersiz yapan bire ve karın egzersizlekındalıkolarak artar talep edilen fonksiyonlarl  Beyinde sürekli  Akciğerin normalde  Akciğerin normalde  MS’te sıklıkla sorun yaratan konstipasyon geçirirler. Bağışıklık sistemi çirirler. Bağışıklık sisteminin (kabızlık) bir reorganizasyon ri ile bağırsak hare• kısımları İnce beceriler ile ilgili tecrübe kullanılmayan kullanılmayan dayapılır. şikayeti azalır çalışması düzenlenir  Nöral filizlenme yolu ile zaman içerisinde istikra kısımları da solunuma hacmini korur  Tuvalet alışkanlığı egzersizle birlikte düzenlenebilir. ketleri artar arttıkça beceriklilik gelişir. düzenli bir şekilde çalışıldığında sinir dokusunun katılır  Solunum derinleşir Sinir Sistemi Sinir Sistemi kendini• yeniden  Sinir iletiminin • MS’te sıklıkla Hareketlerin belli zamanda, yapılandırması için fazla ciddi olması bir uya  seratonin Solunum (mutluluk iş yükü azalır Hormonal sistem  Egzersiz sırasında salgılanan veren) olan bilgi akışı artar oluşturulur. • Sinir iletiminin sorun yaratan konstipasyon hızda, doğrulukta ve uyumda hormon daha çok salgılanır.  Sinir iletimini  Denge ile ilgili aktivitelerde tekrarlıgüçlendirir doğru girdi i Sindirim(kabızlık) Sistemi şikayeti azalır fazlaolduğu olmasıpsikolojik ile bir yapılabilirliği gelen sinirsel  MS’in neden problemleri gidermede en  Yapılması yavaş veya zor ko ol vücudun kendisini düzenlemesi ve kazalardan  Özellikle bacak ve karın egzersizleri ile bağırsak  etkili yöntemlerden birisidir. sinir hücresinden • Tuvalet alışkanlığı egzersizle geri kazanılması için öneml uyarımların düzenlenmesi ile için gerekli reaksiyon cevaplarını kazanması için hareketleri artar Egzersiz alışkanlığı kazanıldığında egzersizin düzenli Beyinde sürekli olarak talep diğerine olan bilbirlikte düzenlenebilir  bir uyarı olur. daha çok mümkün olur  MS’te sıklıkla sorun yaratan konstipasyon (kabızlık) yapılması için motivasyon sağlayan ve yapılmadığında bir reorganizasyon yapılır. şikayeti azalır akışıile artar  Bireyin yoksunlukgihissi kişiyi egzersiz yapmaya • teşvik edenvücudundan gelen zam Hormonal sistem  Tuvalet alışkanlığı egzersizle birlikte düzenlenebilir.  Nöral filizlenme yolu ile  • Sinir iletimini hormonal düzenlemeler yapılır. eklem pozisyon hissi, düzenli birhareket şekilde çalışıldığ kendini yeniden yapılandırm güçlendirir • Egzersiz sırasında salgılanan hissi, yer-zaman-kişi organiHormonal  salgılanan seratonin (mutluluk veren)  Bağışıklık sistem Sistemi  Egzersiz Egzersiz sırasında düzenli olarak yapıldığında vücudu bakteri ve oluşturulur. • Yapılması yavaş seratonin (mutzasyonu gibi bilgiler ile ilgili hormon salgılanır. virüsleredaha karşıçok koruyan hücrelerin sayısında artış görülür.  Denge ile ilgili aktivitelerde  MS’in neden olduğu psikolojik problemleri gidermede en veya zoryapan olanbireyler fonksiyonların luluk veren)  Düzenli egzersiz daha az enfeksiyon farkındalığıvücudun artar kendisini düzenlem etkili yöntemlerden birisidir.  geçirirler.korunması, Bağışıklık sisteminin çalışması düzenlenir. geri kazanılması hormon daha için gerekli reaksiyon cevap  Egzersiz alışkanlığı kazanıldığında egzersizin düzenli Kas –İskelet Sistemi bir uyarı olur. bir yoldur çok salgılanıryapılmasıiçin içinönemli motivasyon sağlayan ve yapılmadığında yoksunluk hissi ilesürekli kişiyi egzersiz yapmaya Egzersiz teşvik eden • Beyinde olarak talep sırasında kaslar; Sinir Sistemi  neSinir iletiminin fazla olması bir sinir hücresinden diğerine • MS’in Egzers hormonal düzenlemeler yapılır. Kas –İskelet Sistemi edilen fonksiyonlarla ilgili bir olan bilgi akışı artar  den olduğu psikolojik prob Sinir iletimini güçlendirir reorganizasyon yapılır Bağışıklık Sistemi Egzersiz düzenli olarak yapıldığında vücudu bakteri ve lemleri gidermede en etkili Yapılması yavaşkoruyan veya zor olan korunması,  • Nöral filizlenme yolufonksiyonların ilesayısında zavirüslere karşı hücrelerin artış görülür. geri kazanılması için önemli bir yoldur. yöntemlerden birisidir Düzenli egzersiz yapan bireyler daha ve az enfeksiyon man içerisinde  Beyinde olaraksisteminin talepistikrarlı edilen fonksiyonlarla ilgili  geçirirler.sürekli Bağışıklık çalışması düzenlenir. • Egzersiz alışkanlığı kazanılbir reorganizasyon yapılır. düzenli bir şekilde çalışıldı Nöral filizlenme yolu ile zaman içerisinde istikrarlı ve  düzenli bir şekilde çalışıldığında sinir dokusunun kendi Sinir Sistemi  Sinir iletiminin olması bir sinir hücresinden kendini yenidenfazla yapılandırması için ciddi bir uyarıdiğerine İskelet 13 olan bilgi akışı artar oluşturulur.    Sinir Dengeiletimini ile ilgiligüçlendirir aktivitelerde tekrarlı doğru girdi ile Solunum Sistemi

 Duyu ile ilgili bilgilerin bombardıman halinde sinir

geçirilmesi sinir hücrelerinin yapısını egzersizi gözle izlemek, fizyoterapistin el hücrelerinden temasları vesağlarhareket ile oluşan duyusal girdi yeniden düzenlemesini  Duyusal bilgiler ile ilgili farkındalık artar arasında bir bağlantı oluşturulması hareketlerin geri kazanılması gereklidir.  İnce beceriler, ile ilgili tecrübe arttıkçaiçin beceriklilik gelişir.  Hareketlerin belli zamanda, hızda, doğrulukta ve uyumda yapılabilirliği gelen sinirsel uyarımların düzenlenmesi ile daha mümkün olur.  Bireyin vücudundan gelen eklem pozisyon hissi, hareket hissi, yer-zaman-kişi organizasyonu gibi bilgiler ile ilgili farkındalığı artar

 Duyu ile ilgili bilgilerin bombardıman halinde sinir Multipl Skleroz’ da Egzersizin Etkileri hücrelerinden geçirilmesi sinir hücrelerinin yapısını  Kas kuvveti  MS’de Yorgunluk • Kaslar kasılıp gevşeyerek kaiçin deyeniden geçerlidir. ayrıca düzenlemesini sağlar• Esneklik Egzersiz sırasında kaslar; Kas –İskelet Sistemi  Duyu  Ağrı  Kaslarbilgiler kasılıp gevşeyerek kasılabilme özelliklerini  Duyusal ile ilgili farkındalık artar sılabilme özelliklerini korurlar hastalığın korurlar tedavisinin önemli • El becerisi  Denge  Kas sertliği  Kas lifi esnekliğini korur, yapışma-kısalma gibi durumlar  İnce beceriler, ile ilgili tecrübe arttıkça beceriklilik önlenir • Kas lifi esnekliğini korur, bir bileşenidir. • Spastisite Beceri-koordinasyon Hastalık/tedaSpastisite  Sinirden aldığı uyarıya cevap oluşturabilme özelliklerini gelişir. devam ettirir yapışma-kısalma gibi durumvilerinin yan etkilerine bağlı • Duruş bozuklukları  Algılama belli bozuklukları  Spastisite gibi kas Duruş tonusuzamanda, kontrolündeki problemlerde  Hareketlerin hızda, doğrulukta ve uyumda kasın bu özelliklerinin korunması daha da önemlidir İskelet;  Kas kontrolü  Bağımlılık yapılabilirliği gelen sinirsel uyarımların düzenlenmesi ile lar önlenir olarak değişen kuvveti, spasti• Bağımlılık  Kemikler üzerine olan aralıklı baskı kemik dokusunun kuvvetlenmesini sağlar.  Esneklik  olur. Kaygı daha mümkün • Sinirden aldığı uyarıya cevap site, yorgunluk, efor-endurans• Kaygı  Sabit yük binmesi  hiç yük binmemesi  Omurgadaki doğalDepresyon eğrilikleringelen sınırlarını muhafaza  Bireyin vücudundan eklemederpozisyon hissi, hareket  El becerisi   kemiğin kanlanması artar oluşturabilme özelliklerini esneklik, kemik kalitesi, sindi• Depresyon  Kemik erimesi azaltılabilir, egzersizi gözle izlemek, fizyoterapistin el temasları ve önlenebilir. hareket ile oluşan duyusalilegirdi hissi, yer-zaman-kişi organizasyonu gibi bilgiler ilgili  Kendiliğinden kırıklardan korunur. arasında bir bağlantı oluşturulması hareketlerin gerigibi kazanılması farkındalığı artar devam ettirir rim problemleri pek çokiçin gereklidir. Nasıl egzersiz yapmalıyım? Nasıl egzersiz yapmalıyım? Multipl Skleroz’da Egzersiz • Spastisite gibi kas tonusu Sağlıklı parametre egzersiz ile yeniden bireylerdekisırasında tüm egzersiz yararları MS tanılı bireyler için de geçerlidir. MS’de Egzersiz kaslar; Kas –İskelet Sistemi Mental (Zihinsel) Hazırlık, çalışmadan önce zihinde ayrıcaegzersizleri hastalığın tedavisinin önemli bir bileşenidir. Hastalık/tedavilerinin yan etkilerine bağlı kontrolündeki problemlerde düzenlenebilir. Skleroz’ da Egzersizin Etkileri olarakMultipl değişen kuvveti,Kaslar spastisite, yorgunluk, efor-endurans-esneklik, kemik kalitesi, sindirim  kasılıp gevşeyerek kasılabilme özelliklerini planlama ve kendini yaparken canlandırmayı içerir. Hareketin problemleri gibi pek çok parametre egzersiz ile yeniden düzenlenebilir. geri korurlar  özelliklerinin Kas kuvveti  Yorgunluk kasın bu kazanımında oldukçakorunönemlidir.  Kas lifi esnekliğini  da Duyu  Ağrıkorur, yapışma-kısalma gibi durumlar ması daha önemlidir önlenir  Denge  Kas sertliği  Sinirden aldığı uyarıya cevap oluşturabilme özelliklerini Motor için çok tekrarlı olarak pratik yapmak gereklidir.  öğrenme Beceri-koordinasyon  Spastisite İskelet; devam ettirir Duruş Mental  Algılama bozuklukları egzersizi gözle izlemek, fizyoterapistin el temasları ve hareket ile oluşan (Zihinsel) duyusal girdiHazırlık,  Spastisite gibi kas tonusu kontrolündeki problemlerde İstekli hareket sayesinde beyin-omurilik-hareketi gerçekleştiren yapılar bağ  bir Kas kontrolü kazanılması Bağımlılık egzersizleri çalışmadan önce arasında bağlantı oluşturulması hareketlerin gerikomutu içinarasında gereklidir. kurulabilir. İstekli Beyinden gelen isteklibu hareket ile, fizyoterapist tarafından yaptırılan kasın özelliklerinin korunması daha da önemlidir hareket sayesinde beyin Esneklik  Kaygı zihinde planlama ve kendini İskelet; omurilik-hareketi  El becerisi  gerçekleştiDepresyon yaparken  Kemikler üzerine olan aralıklı baskı kemikcanlandırmayı dokusunun içerir. Multipl Skleroz’ da Egzersizin Etkileri ren yapılar arasında bağ kuruTekrarsız tekrarı sağlamak, günlük aktiviteler sırasında egzersiz kuvvetlenmesini sağlar.  Kas kuvveti  Yorgunluk Hareketin geri kazanımında olNasıl egzersiz yapmalıyım? prensipleri doğrultusunda hareket etmekle mümkündür. Böylece labilir. Beyinden gelen  Sabit yük binmesi hiç yük binmemesi  Duyu  Ağrı istekli dukça önemlidir. egzersizle kazanılan fonksiyonlar günlük yaşama aktarılabilir.  Omurgadaki doğal eğriliklerin hareket komutu fizyotera (Zihinsel) Denge Hazırlık, egzersizleri ile, Kas sertliği Mental çalışmadan önce zihinde sınırlarını muhafaza eder  kemiğiniçerir. kanlanması artargeri Motor öğrenme için çok tek Beceri-koordinasyon yaptırılan Spastisite planlama ve kendini yaparken canlandırmayı Hareketin pist tarafından eg Kemik erimesi azaltılabilir, önlenebilir. kazanımında oldukça önemlidir.zersizi  Algılama  Duruş bozuklukları rarlı olarak pratik yapmak gegözle izlemek, fizyote-korunur.  Kendiliğinden kırıklardan  Kas kontrolü  Bağımlılık reklidir. rapistin el temasları ve hareket  Esneklik  Kaygı Günpratik aşırı Motor için aralıklı çok tekrarlıileolarak yapmak gereklidir. • Kemikler üzerine olan oluşan duyusal arasın öğrenme El becerisi  girdi Depresyon Egzersiz  Multipl 3-5 dkSkleroz’da ısınma baskı kemik dokusunun kuvda bir bağlantı 20-30 dk ve ↑oluşturulması orta egzersiziçin de geçerlidir. MS’de Sağlıklı bireylerdeki tüm egzersiz yararları MStempolu tanılı bireyler Nasıl egzersiz yapmalıyım? vetlenmesini sağlar. hareketlerin geri kazanılması  1-3 dk soğuma ayrıca hastalığın tedavisinin önemli bir bileşenidir. Hastalık/tedavilerinin yan etkilerine bağlı  gereklidir. Hedef kalp hızının % 30 - % 80’indekemik yapılabilir. • Sabit yük binmesi için olarak değişen kuvveti, spastisite, yorgunluk, efor-endurans-esneklik, kalitesi, sindirim Mental (Zihinsel) Hazırlık, egzersizleri çalışmadan önce zihinde problemleri gibi pek çok parametre egzersiz ile yeniden düzenlenebilir. planlama ve kendini yaparken günlük canlandırmayı içerir. Hareketin geri • HiçTekrarsız yük binmemesi tekrarı sağlamak, aktiviteler sırasında egzersiz Tekrarsız tekrarı sağlamak, Multipl Skleroz’da Egzersizin kazanımında oldukça önemlidir. • Omurgadaki doğal eğrilikleprensipleri doğrultusunda hareket etmekle mümkündür. Böylecegibi tempolu, belli bir ritme Aerobik Özellikte Egzersizler: Yukarıda bahsedildiği günlük aktiviteler sırasında Etkileri egzersizle kazanılan fonksiyonlar günlük yaşama aktarılabilir. bağlı kalarak, solunumu ancak nefessizlik hissi yaratmayacak hızda yapılan rin sınırlarını muhafaza edersıklaştıran • Kas kuvveti egzersizler önerilmektedir. Yorgunluğun aneminin tedavisi için çokegzersiz yararlıdır.prensipleri doğrultuMotorkanlanması öğrenme için çok tekrarlı olarak ve pratik yapmak gereklidir. • Kemiğin artar sunda hareket etmekle müm• Duyu • Kemik erimesi azaltılabilir, Yürüyüş ve yüzme MS hastalarında kündür. Böylece egzersizle • Denge uygulanabilen egzersizlerdir. önlenebilir kazanılan fonksiyonlar günlük • Yorgunluk  Gün aşırı • Kendiliğinden kırıklardan koyaşama aktarılabilir. • Ağrı 3-5 dk ısınma runur Tekrarsız tekrarı sağlamak, günlük aktiviteler sırasında egzersiz dk ve ↑ orta tempolu egzersiz • Kas20-30 sertliği prensipleri doğrultusunda hareketetmekle mümkündür. Böylece 1-3 dk soğuma Multipl Skleroz’da Egzersiz • Beceri-koordinasyon hareket sayesinde beyin-omurilik-hareketi yapılar arasında bağ egzersizle İstekli kazanılan fonksiyonlar günlük yaşama aktarılabilir.  Hedef kalp hızının % 30gerçekleştiren - % 80’inde yapılabilir. • Algılama kurulabilir. Beyinden gelen istekli hareket komutu ile, fizyoterapist tarafından yaptırılan Sağlıklı bireylerdeki tüm egzer• Kas kontrolü siz yararları MS tanılı bireyler Aerobik Özellikte Egzersizler: Yukarıda bahsedildiği gibi tempolu, belli bir ritme bağlı kalarak, solunumu sıklaştıran ancak nefessizlik hissi yaratmayacak hızda yapılan egzersizler önerilmektedir. Yorgunluğun veaşırı aneminin tedavisi için çok yararlıdır.  Gün 14  3-5 dk ısınma

   

Algılama  Duruş bozuklukları sırasında egzersiz Kas Tekrarsız kontrolü tekrarı sağlamak, günlük aktiviteler Bağımlılık prensipleri doğrultusunda hareket etmekle mümkündür. Böylece Esneklik  Kaygı egzersizle kazanılan fonksiyonlar günlük yaşama aktarılabilir. El becerisi  Depresyon

Yog Pila Tai Vüc bir

Nasıl egzersiz yapmalıyım?

Mental (Zihinsel) Hazırlık, egzersizleri çalışmadan önce zihinde Yoga, Pilates, Tai Chi rekirse çeşitli vücut kısımlarını  Gün aşırı planlama ve kendini yaparken canlandırmayı içerir. Hareketin geri Kol veyaKol bacakla yapılan bisiklet çevirme Multipl Skleroz’da Egzers veya bacakla yapılan bisiklet çevirme Multipl Skleroz’da E belli pozisyonda tutan ortezler de 3-5 dk ısınma kazanımında oldukça önemlidir. egzersizleri bu amçla Bireyin etkilenimine, istek ve ihtiyaçlarına göre kiş Kol veya bacakla yapılan bisiklet çevirme egzersizleri de bukullanılmaktadır. amçla kullanılmaktadır. Vücut Farkındalığı egzersizleri Bireyin etkilenimine, istek ve ihtiyaçlarına gö oluşturulur. egzersizleri ile desteklenebilir.  20-30 dk de vebu↑amçla orta kullanılmaktadır. tempolu egzersiz  Kuvvetlendirme egzersizleri  de belli bir tempoda ve hızda oluşturulur.  1-3 dk soğuma  Denge egzersizleri  Motor öğrenme için çok tekrarlı olarak pratikyapılabilir. Ayrıca spastisiteyi azaltmaya  Koordinasyon egzersizleri  yapmak Hedefgereklidir. kalp hızının % 30 80’inde yapılabilir. - % Kuvvetlendirme egzersizleri

yönelik çeşitliegzersizleri elektroterapi ve  Denge egzersizleri  Germe Yoga,  Duyu eğitimi Yoga,  Koordinasyon Yoga, egzersizleri hidroterapi egzersiz uygulaPilates, • Gün aşırı Pilates,  Solunum egzersizleri Aerobik Özellikte Egzersizler: Yukarıda bahsedildiği gibi tempolu, belli bir ritme Pilates, Tai Chi,  Aerobik egzersizler Tai Chi,  yaratmayacak Gevşeme egzersizleri maları yapılabilmektedir. Tai Chi, • bağlı 3-5 dkkalarak, ısınma solunumu sıklaştıran ancak nefessizlik hissi Vücut Farkındalığı egzersizleri belli hızda yapılan  Endurans egzersizleri Vücut Farkındalığı egzersizleri dedebelli Vücut Farkındalığı egzersizleri de belli bir tempoda ve hızda yapılabilir.  Germe egzersizleri egzersizler önerilmektedir. Yorgunluğun ve aneminin tedavisi için çok yararlıdır. bir tempoda ve hızda yapılabilir. • 20-30 dk ve orta tempolu bir tempoda ve hızda yapılabilir. Tekrarsız tekrarı sağlamak, günlük aktiviteler sırasında egzersiz  Duyu eğitimi egzersiz prensipleri doğrultusunda hareket etmekle mümkündür. Böylece Multipl Skleroz’da Egzersiz Programı Yürüyüş yüzme MS hastalarında  veEgzersiz Solunum egzersizleri Multipl Programı Multipl Skleroz’da Egzersiz Programı etkilenimine, istekSkleroz’da ve ihtiyaçlarına göre kişiye özel olarak farklı egzersizlerden egzersizle• kazanılan fonksiyonlar günlük yaşamaBireyin aktarılabilir. 1-3 dk soğuma uygulanabilen egzersizlerdir. Bireyin etkilenimine, istek ihtiyaçlarına göre kişiyefarklı özel olarak farklı egzersizlerden vegöre Aerobik egzersizler Bireyin etkilenimine, istek ve ihtiyaçlarına kişiye özel olarak egzersizlerden oluşturulur. oluşturulur. Kuvvetlendirme egzersizleri  Bilişsel egzersizler • Hedef kalp hızının % 30oluşturulur.  Endurans egzersizleri Kuvvetlendirme egzersizleri  Bilişsel egzersizler Multipl  DengeSkleroz’da egzersizleri  Postür-Duruş egzersizleri  Kuvvetlendirme egzersizleri Egzersiz  Bilişsel egzersizler  Gevşeme egzersizleri

    gibi kull

 Dengeegzersizleri egzersizleri  Postür-Duruş  egzersizleri Koordinasyon  Esneklik egzersizleri  Denge  Postür-Duruş egzersizleri egzersizleri Programı egzersizleri Koordinasyon  Esneklik egzersizleri  Gevşeme egzersizleri egzersizleri  Esneklik  El becerilerinin gelişmesi  Koordinasyon egzersizleri egzersizleri Gevşeme egzersizleri  egzersizleri El becerilerinin gelişmesi  Germe  Yürüme egzersizleri  El becerilerinin gelişmesi Aerobik Özellikte Egzersizler:  Gevşeme  Germe egzersizleri  Yürüme egzersizleri  egzersizleri Duyu eğitimi  Transfer-Geçiş aktiviteleri  Germe  Yürüme egzersizleri Bireyin etkilenimine, istek ve ih Gün aşırı  Duyu eğitimi Transfer-Geçiş aktiviteleri  Solunum egzersizleri  Yutmaegzersizleri Duyu eğitimi Solunum egzersizleri  Transfer-Geçiş aktiviteleri Yukarıda bahsedildiği gibi  Yutma  tem3-5 dkısınma  Aerobik göre egzersizler gibi pek çok egzersizegzersizleri çeşidi tiyaçlarına kişiye özel ola Solunum egzersizleri  Yutma egzersizleri  Aerobik egzersizler gibi pek çok egzersiz çeşidi Endurans egzersizleri kullanılabilmektedir.  kala20-30dkAerobik ve↑ orta tempolu egzersiz polu, belli bir ritme bağlı egzersizler çeşidi  Endurans egzersizleri kullanılabilmektedir. rak farklı egzersizlerden oluştu-gibi pek çok egzersiz Endurans egzersizleri kullanılabilmektedir.  1-3 dksoğuma

% 80’inde yapılabilir.

rak, solunumu sıklaştıran ancak rulur.  Hedef kalp hızının % 30 - % 80’inde yapılabilir. nefessizlik hissi yaratmayacak • Kuvvetlendirme egzersizleri hızda yapılan egzersizler öneril• Denge egzersizleri Aerobik Özellikte Egzersizler: Yukarıda bahsedildiği gibi tempolu, belli bir ritme mektedir. Yorgunluğun ve aneAyrıca spastisiteyi • Koordinasyon ağlı kalarak, solunumu sıklaştıran ancak nefessizlik hissi egzersizleri yaratmayacak hızdayapılabilmektedir. yapılan minin tedavisi için çok yararlıdır. gzersizler önerilmektedir. Yorgunluğun ve aneminin tedavisi için çok yararlıdır. • Gevşeme egzersizleri

Düzgün duruşun kazanılması i egzersizler gerekirse çeşitli vü pozisyonda tutan ortezler ile d azaltmaya yönelik çeşitli elektroterapi

• Germe egzersizleri Yürüyüş ve yüzme MS hastalarında • Duyuuygulanabilen eğitimi egzersizlerdir. • Solunum egzersizleri • Aerobik egzersizler Düzgün duruşun kazanılması için yaptırılan Düzgün duruşun için yaptırılan egzersizler gerekirse çeşitlikazanılması vücut kısımlarını belli • Endurans egzersizleri egzersizler gerekirse çeşitli vücut kısımlarını belli pozisyonda tutan ortezler ile desteklenebilir. pozisyonda tutaniçin ortezler ile desteklenebilir. Düzgün duruşun kazanılması yaptırılan • Bilişsel egzersizler Yürüyüş ve yüzme MS hastalaDüzgün duruşun kazanılm egzersizler gerekirse çeşitli vücut kısımlarını belli Ayrıca spastisiteyi azaltmaya yönelik çeşitli elektroterapi ve hidroterapi egzersiz uygulamaları • Postür-Duruş egzersizleri egzersizler gerekirse çeşi rında uygulanabilen egzersizpozisyonda tutanyönelik ortezlerçeşitli ile desteklenebilir. Ayrıca spastisiteyi azaltmaya elektroterapi ve hidroterapi egzersiz uygulamaları yapılabilmektedir. yapılabilmektedir. pozisyonda tutan ortezler • Esneklik egzersizleri lerdir. Ayrıca spastisiteyi azaltmaya yönelikgelişmesi çeşitli elektroterapi ve hidroterapi egzersiz uygulamaları • El becerilerinin yapılabilmektedir. Kol veya bacakla yapılan bisikEgzersiz yaparken nelere dik• Yürüme egzersizleri Ayrıca spastisiteyi azaltmaya yönelik çeşitli elektrote let çevirme egzersizleri de bu kat etmeliyim? • Transfer-Geçiş aktiviteleri yapılabilmektedir. amaçla kullanılmaktadır. • Sıçrayıcı, asimetrik yük geçişi• Yutma egzersizleri ne neden olan, ani stres yükgibi pek çok egzersiz çeşidi leyen egzersizlerden kullanılabilmektedir. • Kemik ve eklemlerin beslenDüzgün duruşun kazanılması mesini bozan ve kırık riski için yaptırılan egzersizler geoluşturan pozisyonlardan Yoga, Pilates, Tai Chi,

Egzersiz yaparken nelere dikkat etmeliyim?

    

Sıçrayıcı, asimetrik yük geçişine neden olan, ani stres yükleyen egzersizlerden Kemik ve eklemlerin beslenmesini bozan ve kırık riski oluşturan pozisyonlardan Dinlenme arası vermeden uzun süreler egzersiz yapmaktan Çok sıcak günlerde ve saatlerde, ortamlarda çalışmaktan, vücut ısınızın artmasından Aşırı yorgunluktan kaçının.

• Dinlenme arası vermeden uzun süreler egzersiz yapEgzersiz yaparken nelere dikkat etmeliyim? maktan • Çoksıcak günlerde ve saatlerSıçrayıcı, asimetrik yük geçişine neden olan, ani stres yükleyen egzersizlerden  Kemik ve eklemlerin beslenmesini bozan ve kırık riski oluşturan pozisyonlardan de, ortamlarda çalışmaktan,  ısınızın Dinlenme arası vermeden uzun süreler egzersiz yapmaktan vücut artmasından  Çok sıcak günlerde ve saatlerde, ortamlarda çalışmaktan, ısınızıniçin artmasından  Güvenlik en önemli unsurdur. Düşmevücut riskini önlemek fizyoterapist gözetiminde • Aşırı yorgunluktan kaçının.kaçının. başlayan egzersizler gelişme kaydedildikçe tek başına pratiklere doğru ilerletilir. Aşırı yorgunluktan

nelere dikkat etmeliyim? eliyim?

asimetrik yük geçişine neden olan, ani stres yükleyen egzersizlerden işine neden olan, ani stres yükleyen egzersizlerden eklemlerin beslenmesini bozan ve kırık riski oluşturan pozisyonlardan mesini bozan ve kırık riski oluşturan pozisyonlardan arasısüreler vermeden uzunyapmaktan süreler egzersiz yapmaktan zun egzersiz günlerde ve saatlerde, ortamlarda çalışmaktan, vücut ısınızın artmasından erde, ortamlarda çalışmaktan, vücut ısınızın artmasından unluktan kaçının.

Tüm fizyoterapi programlarındaki ortakfizyoterapist amaç klinik şartlarda denenen egzersiz-beceri Güvenlik en önemli unsurdur. Düşme riskini önlemek için gözetiminde aktivitelerin gerçek yaşamda bağımsız olarak yapılabilmesini sağlamaktır. • Güvenlik en önemli unsurdur. başlayan egzersizler gelişme kaydedildikçe tek başına pratiklere doğru ilerletilir. Düşme riskini önlemek için fizyoterapist gözetiminde başlayan egzersizler gelişme kaydedildikçe başına pra- için en Düşmetek riskini önlemek fizyoterapist gözetiminde ur. önemli Düşme unsurdur. riskini önlemek için fizyoterapist gözetiminde gelişme kaydedildikçe tek doğru başınailerletilir. pratiklere doğru ilerletilir. tiklere egzersizler kaydedildikçe tekdoğru başınailerletilir. pratiklere

Tüm aktivitelerin

Egzersiz ve fiziksel aktivite tüm bireyler için sağlığın korunması ve geliştirilmesi için gereklidir. MS tedavisi gören bireylerde tüm bu kazanımlara ilave olarak MS tedavisini destekleyici özellikleri nedeniymümkündür. Egzersizlerinizi kolaylaştırıcı, destekleyici özellikleri nedeniyle egzersiz uygulamaları faydalıdır. Dikkat edilmesi gereken prensiplere uyularak düzenli denenen ve devamlı egzersizlerin 6-8 hafta gibi le egzersiz uygulamaları faydafizyoterapi programlarındaki ortak amaç klinik şartlarda egzersiz-beceriplanlarken fizyoterapiste danışsürelerde olumlu etkileri açığa çıkmaktadır. Bu kazanımları sürekli kılmak hayatınızda gerçek yaşamda bağımsız olarak yapılabilmesini sağlamaktır. lıdır. Dikkat edilmesi gereken egzersize yer açmanızla mümkündür. Egzersizlerinizi planlarken fizyoterapiste danışmanızı ve kontrollerle gerekli düzenlemeler yapılarak egzersiz kazanmanızgerekli ve bu manızı alışkanlığı ve kontrollerle prensiplere düzenli alışkanlığı sürdürmeniz uyularak MS tedavisi için oldukça önemlidir.

ve devamlı egzersizlerin 6-8

düzenlemeler yapılarak egzer-

hafta gibi sürelerde olumlu siz alışkanlığı kazanmanız ve terapi amaçdenenen klinik şartlarda denenen egzersiz-beceriTümamaç fizyoterapi programlarınındakiprogramlarındaki ortak klinikortak şartlarda egzersiz-becerietkileri açığa çıkmaktadır. Bu ksızyaşamda bağımsız olaraksağlamaktır. yapılabilmesini sağlamaktır. olarakdaki yapılabilmesini ortak amaç klinik şartlarda bu alışkanlığı sürdürmeniz MS kazanımları sürekli kılmak hayadenenen egzersiz-beceritedavisi için oldukça önemlidir. tınızda egzersize yer açmanızla aktivitelerin gerçek yaşamda Egzersiz ve fiziksel aktivite tüm bireyler için sağlığın korunması ve geliştirilmesi için gereklidir. MSyapılabilmesini tedavisi gören bireylerde tüm bu kazanımlara ilave olarak MS tedavisini bağımsız olarak kolaylaştırıcı, destekleyici özellikleri nedeniyle egzersiz uygulamaları faydalıdır. Dikkat sağlamaktır. edilmesi gereken prensiplere uyularak düzenli ve devamlı egzersizlerin 6-8 hafta gibi sürelerde olumlu aktivite etkileri tüm açığa çıkmaktadır. Bu kazanımları sürekli kılmak hayatınızda Egzersiz ve fiziksel egzersize yer açmanızla mümkündür. Egzersizlerinizi planlarken fizyoterapiste danışmanızı bireyler için sağlığın korunması ve için kontrollerle gerekli düzenlemeler yapılarak egzersiz için alışkanlığı kazanmanız ve bu etüm fiziksel aktivite tüm bireyler için sağlığın korunması ve geliştirilmesi bireyler sağlığın korunması ve geliştirilmesi için ve geliştirilmesi için gereklidir. alışkanlığı sürdürmeniz MS tedavisi için oldukça önemlidir. davisi gören bireylerde tüm ilave bu kazanımlara olarak MS tedavisini eylerde tüm bu kazanımlara olarak MSilave tedavisini stekleyici özellikleri nedeniyle egzersiz uygulamaları MS tedavisi bireylerdefaydalıdır. Dikkatfaydalıdır. Dikkat leri nedeniyle egzersizgören uygulamaları prensiplere uyularak düzenli ve devamlı egzersizlerin 6-8 hafta gibi ularak düzenli vekazanımlara devamlı egzersizlerin tüm bu ilave ola- 6-8 hafta gibi etkileri açığa çıkmaktadır. Bu kazanımları sürekli kılmak hayatınızda çıkmaktadır. Bu kazanımları sürekli kılmak hayatınızda rak MS tedavisini kolaylaştırıcı, manızla mümkündür. planlarken Egzersizlerinizi planlarken fizyoterapiste danışmanızı dür. Egzersizlerinizi fizyoterapiste danışmanızı gerekli düzenlemeler yapılarak egzersiz alışkanlığı ve bu meler yapılarak egzersiz alışkanlığı kazanmanız ve kazanmanız bu meniz MS tedavisi için oldukça önemlidir. i için oldukça önemlidir. 16

içimizden birileri Nebahat TUFAN

Ben Nebahat Tufan. 1958 Ankara doğumluyum. Evliyim. İki çocuk annesiyim. 1995’de hastalandım. Beş yıl sonra MS tanısı konulabildi. Ben bu hastalığı tanımıyordum. MS ile ilgili hiçbir bilgim yoktu. Doktorlara sordum bu nasıl bir hastalık diye. Doktorumun anlattıklarından çok zor bir hastalık olduğunu anladım. Bununla yaşamayı öğreneceksin dedi bana. Doktorumun tavsiyesi üzerine MS derneğine kayıt oldum. Orada bu hastalığı tanıdım ve derneğin sayesinde MS’le yaşamayı öğrendim ve kabullendim. Benim çevremde bu hastalığı kimse bilmiyordu ve bana seninki tamamen psikolojik dediler. Herkes hastalığımı psikolojik sandı ve benden kaçtı. MS derneğinin bu hastalığı tanımamda ve alışmamda çok faydası oldu. Çevremde MS hastaları derneğe gelmek istenmiyorlar. Oradaki hastaları görünce moralimiz bozuluyor diyorlar. Ama benim için tam tersi oldu. Ben Derneğin sayesinde bu hastalığı tanıdım.

Gülseren IŞIK

Siz anlamazsınız beni, nereye gittiğimi ne yaptığımı Siz anlamazsınız beni, nasıl olduğumu, kimlerle olduğumu Siz anlamazsınız beni, ne olduğumu, niçin olduğunu Siz anlamazsınız beni, günlerce niçin ağladığımı Siz anlamazsınız beni, emes’le niçin bu kadar mutlu olduğumu Sebebi çevrem, yalansız dolansız, iyi insanlarla dolu Siz anlamazsınız beni

8 Haziran 2015

içimizden birileri Sümer ÇAVUŞOĞLU

ğer bana seçme şansı verselerdi ve yaşayacaklarımı önceden bilseydim; yine aynı anneyi seçer ve onunla geçirdiğim her an için şükrederdim. Aşağıdaki satırları benim için yazmıştı: “…1974 yılında 29 yaşımdayken 1971 doğumlu tek bir erkek çocuk sahibiydim. Bir ailenin tek çocuklu olmasının sakıncaları olduğunun bilincindeydim. 30 yaşımı bitirmeden bir çocuğum daha olmasını istemiştim. Tanrı bir çocuğum daha olmasını kısmet etti de çok şükür 1975 yılı Eylül başında bir kız çocuk sahibi oldum. Doğumun beklendiği Ağustos ayının son gününe kadar çalışmayı bırakmamıştım. Bebek altı gün geç doğdu da o günlerde evde biraz dinlendim. İlk çocuğum erkek olduğu için, ikincinin kız olmasına çok memnun olmuştum. İlk sene devamlı ağlayan ve gece gündüz pek uyumayan bebeğim, bir yaşına ulaştığında artık normale gelmişti. Doğduğu zamana göre kilo da aldı; tonton, sevimli bir çocuk oldu. Doğumdan bir ay sonra ben tekrar çalışmaya başladığım için, ne yazık ki ona gündüzleri kendim bakamadım. Ama akşam işten gelince yemeğini yedirip, seviyor, sonra yatırıyordum. O zaman Bebek’te oturduğumuz için yazın da ailece denize giriyorduk. Denizi çok seviyordu.

Şimdi geriye bakıp düşününce, o zaman onun doğmuş olmasından çok mutluyum. Çünkü artık hayatta en büyük güvencem sevgili kızım. O olmasaydı büyük bir olasılıkla MS ile baş edemeyebilirdim. İyi ki sana kavuşmuşum sevgili kızım. Tanrı seni korusun, sağlıklı ömürler versin ve seni benim yanımdan eksik etmesin….” Bana küçük şeyleri dert etmemeyi, hayatı sevmeyi, en ufak bir olaydan bile mutluluk çıkartmayı annem öğretti. En zor anlarda gülmeyi, her zorlukla savaşmayı annem gösterdi. Onun anlatımıyla ben de devam edeyim: Şimdi geriye bakıp düşününce, annemin kızı olarak doğmuş olmaktan dolayı çok mutluyum. Artık hayatta örneğim, rol modelim sevgili annem. O olmasaydı yaşadıklarımla baş edemeyebilirdim. İyi ki sana kavuşmuşum sevgili annem. Ruhun benim yanımdan ayrılmasın, bana yol göstersin ve ışığım olsun. En karanlık gecede bile beni aydınlatsın. Senin yerin benim kalbim ve aklımdır.

Saygıdeğer Yol Arkadaşlarım Yol Arkadaşlarım ve Derneğimizin Saygıdeğer

Değerli Üyeleri Aşır Nadar

Multipl Skleroz Derneği Ankara ġubesi Yönetim Kurulu Başkanı

fazla değişiklikler gösterebi-

ürkiye Multipl Skleroz Derneği Ankara Şubesi 1994 yılında kurulmuştur. Şube olarak amacımız, hastalarımızı ve ailelerini bir çatı altında toplamak, onların tıbbi, fiziksel, psikolojik ve sosyal sorunlarını çözmelerine yardımcı olmak ve ayrıca toplumu MS hastalığı hakkında bilgilendirmektir.

leceğini bilmek önemlidir. MS

Derneğimizde hastalarımız için huzurlu bir ortam hazırlayıp, onların yoga, fizyoterapi, ergoterapi ve psikoterapi gibi terapilerle fiziksel ve ruhsal sağlıklarını korumalarına ve hobi çalışmalarına katılarak keyifli zaman geçirmelerine yardımcı olmaya çalışıyoruz.

ma gerçek yönleri ile tanıtmak,

Değerli MS dostları, hastalığınızın tanısını aldıktan sonra lütfen hayata küsmeyin, eve kapanmayın, mutlaka yapabileceğiniz bir şeyler olduğunu unutmayın.

ğında bir çok hastalık için Eği-

mücadele gerektirir, ama bu sonuç alınabilecek bir mücadeledir ve bunun da ilk adımı bilgi edinmektir. Ancak yanlış bilgi kaynaklarına yönelmek, bilgi eksikliği veya edinilen bilgiyi yanlış yorumlamak ciddi sıkıntılara sebep olmaktadır. Bu nedenle MS hastalığını topluüyelerini bilgilendirmek ve eğitmek, onların yaşam kalitelerini yükseltmek ve MS hastalığı ile ilgili bilimsel ve tıbbi çalışmalara destek olmak amacıyla dernekler kurulmuştur. Değerli MS dostları bildiğiniz gibi Türkiye geneline bakıldıtim ve Araştırma Hastaneleri ve Tıp Merkezleri bulunurken,

ve MS hastanelerinin kurulması için Dernek Yönetimi olarak girişimlerde bulunduk. İlgili Bakanlıkların cevap yazılarında, isteğimizin gereği için ilgili yerlere sevk edildiği bildirilmektedir. Bu konuda sizlerin de desteklerine ihtiyacımız vardır. Hep beraber bu işlerin takipcisi olalım. Ayrıca, kitap, broşür ve dergi yayını ile herkese bilgi ulaştırmayı amaçlamaktayız. Bildiğiniz gibi “Yaşamsal” adlı bir dergi çıkarıyoruz. Ancak dergimizin 10. Sayısını elimizde olmayan nedenlerden dolayı biraz geç çıkartabildik. Psikoterapi toplantıları değerli hocamız Dr. Dilek SAYGILI tarafından hasta ve hasta yakınları ile ayrı gruplar halinde dernek binamızda yapılmaktadır.

nedenle Başbakanlık ve Sağlık

Fizyoterapinin MS tedavisi üzerindeki olumlu etkileri yadsınamaz bir gerçektir. Bu amaçla derneğimiz bünyesinde fizyote-

MS’in her zaman ağır seyretme-

Bakanlığı nezdinde, Hastaneler-

rapi hizmetleri devam etmekte-

yeceğini ve kişiden kişiye çok

de MS Polikliniklerinin açılması

dir.

MS hastaları polikliniklerde bile zor muayene olmaktadırlar. Bu

Derneğimizin Yönetim kurul

Önemli hastalıkların hem hasta,

Unutmamak gerekir ki, hastalı-

üyesi aynı zamanda kendisi de

hem de aile bireyleri ve yakın

ğa doğru bir yaklaşım, hastanın

MS’li olan Havva SAYGI AYDIN

çevreleri üzerinde ciddi etkileri

hocamız

hastalarımıza Yoga

olması doğaldır. Hasta ve ailesi-

terapisi yaptırmakta ve katılan

nin karşılaştıkları problemlerle

hasta sayımız her geçen gün

ve kendilerinde meydana ge-

artmaktadır.

len duygusal değişikliklerle baş

Yine bir terapi olduğunu düşündüğümüz hobi çalışmaları devam etmektedir. Bir şeyler

edecek deneyim ve bilgileri de olmayabilir. Bunun için hiç çekinmeden ve zaman kaybetme-

çevresiyle etkin iletişimi ve moral donanımı, mücadele etmek zorunda kalınan güçlükler karşısında sizleri güçlendirecektir. Çok değerli MS’li dostlarımızı yalnız bırakmayarak, hayatın ne

den derneklerden ve işin uzma-

kadar değerli olduğunu hatırla-

sıra, hep birlikte moral bulmak-

nı kişilerden yardım alınmalıdır.

yarak ve hatırlatarak mutluluğu

tayız. Ortaya çıkan ürünleri de

Hastalığı bir işi ertelemek için

sergilerde halka sunuyoruz.

bahane olarak kullanmamalı-

lentimiz, MS hakkında gerçek-

Bu terapi ve çalışmalara katkıda

yız. İnsan ya mutsuz olduğu bir

leri öğrenmeniz, başkalarına da

hayatı sürdürecek ya da engeli

öğretmeniz ve gönüllü çalışma

üretirken aldığımız hazzın yanı

bulunan değerli hocalarımıza ve aktivitelere katılan hastalarımıza teşekkür ederim. Eminim

aşacak bir yol bulup, bu engele rağmen mutlu bir hayat şekil-

ki terapilere katılan hasta ve

lendirecektir.

hasta yakınlarının paylaştıkları,

Hasta ve yakınları kendilerini

onların sorunlarını biraz olsun

yakalayabiliriz. Sizlerden bek-

programlarına katılmanızdır. Bütün bu çalışmaları birlikte gerçekleştirdiğimiz

Yönetim

yaşama bağlayıcı çözümler bul-

Kurulundaki

ma, mücadele etme gayreti ve

Doktorlarımıza, ayrıca bizden

İstediğimiz kadar olmasa dahi

gücü içinde olmalıdırlar. Ağla-

desteklerini esirgemeyen aile-

ev ziyaretlerimiz de devam et-

yarak, acıyarak, kızgınlık duya-

mektedir.

rak, hayata küserek, kendimize

hafifletmektedir.

Bazılarımız için hastalık daha önceki hayatımızda alışık oldu-

ve insanlara öfkelenerek değil, ne yapmamız, nasıl davranma-

arkadaşlarıma,

lere, her zaman yanımızda olan gönüllü dostlarımıza ve derneğimizde emeği geçen herkese

mız konusunda bilince ulaşıp,

en içten duygularımla teşek-

gerekli irade ve sabrı gösterme-

kür ederim. Gönüllü insanlara

yi öğrenmeliyiz.

çok ihtiyacımız var, bu sayının

vermemek yine bizim elimiz-

Her zaman doktorunuzun ver-

artması en büyük dileğimizdir,

dedir. Bizi rahatsız eden olayları

miş olduğu doğru tedaviyi uy-

sizleri derneğimizde daha sık

yeniden gözden geçirebilir, bizi

gulayınız, sonucu kanıtlanma-

görmek istiyoruz.

olumsuz etkileyen duygularla

mış, duygu sömürüsü yapılan

savaşabilir ve yeni bir bakış açısı

reklamlarla tanıtılan tedaviler-

Hepinize sağlıklı ve mutlu gün-

geliştirebiliriz.

den kaçınınız.

ler diliyorum.

ğumuz bazı şeyleri sınırlayabilir. Ancak hastalığın yaşamımızı tümüyle

engellemesine

izin

faaliyetler

Ergoterapi 2016 yılında Hacettepe Üniversitesi Ergoterapi Bölümü ve Türkiye MS Derneği Ankara Şubesi işbirliği ile üyelerimiz düzenli olarak ergoterapi seanslarına katılmışlardır.

gülümseten turne ANKAMALL SANATOLIA SAHNESİ ‘nde 4 Mayıs 2014 tarihinde, Dünya MS Günü etkinlikleri kapsamında, GÜLÜMSETEN TURNE tiyatro gösterisi yapılmış ve Uzman doktorlar tarafından bilgiler verilmiştir.

yoga 2014-2016 yılları arası Derneğimiz bünyesinde Yoga seansları düzenlenmiş olup her geçengün artan bir katılımla ve keyifle devam etmektedir.

MS 22

MS konser 12/03/2015 tarihinde Ankara Crowne Plaza Otel’de YolarkadaşıMSın Paylaşım Toplantısında Türkiye Ziraat Mühendisleri Birliği Vakfı Korosu katılımcılara TSM konseri ile moral vermişlerdir. 12/05/2015 tarihinde Derneğimizce düzenlenen etkinlikte hep birlikte Ankara Radyosu Yeni Besteler Konseri’nde hoş vakit geçirdik. 22/04/2016 tarihinde üyelerimizle birlikte TRT Ankara Arı Stüdyosu’nda Akşam Sefası Programına katıldık.

motor meraklıları 24/05/2015 Ankara Crowne Plaza Otel ‘de Dünya MS Günü Etkinlikleri kapsamında Harley Davidson grubu ile eğlenceli vakit geçirmişlerdir.

Ankara Volksvagen Fun Club 24/05/2014 tarihinde Dünya MS Günü kapsamında Ankara Volksvagen Fun Club ile Anıtpark’da buluşularak üyelerimizle Ankara turu yapılmış etkinlik Eski TBMM’de son bulmuştur.

yemek 24/05/2014 Dünya MS Günü kapsamında hastalarımızla birlikte İlayda Rose Garden Restoran ‘da Kahvaltı Etkinliği yapılmıştır. Bu etkinlik sırasında hastalarımız şarkılar söyleyerek ve dans ederek hoş vakit geçirmişlerdir.

Multipl Skleroz

Hastalığında

Ergoterapi Uygulamları Berkan Torpil

günlük yaşam enstrümental ak-

rgoterapi, Anlamlı ve Amaç-

tivitelerinde kısıtlanma, kognitif

lı Aktivitelerle sağlığı ve refahı

fonksiyon bozuklukları, mesle-

geliştiren,

ki yetersizlikler, sosyal katılım

kişilerin

rehabili-

tasyonuna destek veren

KİŞİ

problemleri,

duyu-algı-motor

MERKEZLİ bir sağlık mesleğidir.

bütünlüğü problemleri, görme-

Ergoterapinin temel amacı kişi-

işitme-konuşma

lerin günlük yaşam aktiviteleri-

gibi birçok etmenler bulunabil-

ne katılımını sağlamaktır.Eğitim

mektedir.

süresi 4 yıl olup; Ergoterapi bölümünden mezun olanlar “Ergoterapist” ünvanı alırlar. Ergoterapistler kişi ve toplulukların istedikleri, ihtiyaç duydukları veya kendilerinden beklenen aktiviteleri yapabilme becerilerini geliştirerek veya aktiviteyi ya da çevreyi kişilerin katılımını daha iyi sağlayabilecek şekilde düzenleyerek bu amaca ulaşırlar. MÜLTİPL SKLEROZ (MS) Hastalığında Neler Yapabiliriz ?

problemleri

Ergoterapistler bu durumlara yönelik bireyle birlikte kapsamlı bir değerlendirme yaparak bireyin istekleri ve ihtiyaçları doğ-

• Günlük Yaşam Eğitimi • Günlük Yaşam Enstrümental Eğitimi • Kognitif (Bilişsel) Rehabilitasyon • El Rehabilitasyonu

sadece bireyin fiziksel yetersiz-

• Ev Düzenlemeleri ve Ev Prog-

liklerine değil çevreye ait, katı-

ramları

lıma ait, üretici aktivitelere ait,

• Az Gören Rehabilitasyonu

günlük yaşam aktivitelerine ait,

• Dans ve Hareket Tedavisi

serbest zaman aktivitelerine ait

• Düşme Eğitimi

müdahaleler yaptırmaktadır.

• Aile Eğitimleri

Bu durumlara yönelik bazı Ergoterapi Rehabilitasyon uygulamaları şunlardır; • Yorgunluk eğitimi

fonksiyon kaybı, günlük yaşam

• Mesleki Rehabilitasyon Uy-

kısıtlanmalar,

• Duyu Bütünleme Tedavisi

rultusunda müdahale planlarını

MS Hastalarında birçok fiziksel aktivitelerinde

• Psikososyal Müdahaleler

gulamaları

• Bakım Veren Eğitimi • Zaman Yönetimi ve Yer-Yön oryantasyon eğitimi • Yardımcı Teknoloji Ayarlamaları ve Eğitimi • Eklem ve Enerji Koruma Eğitimi 25

Yo Havva SAYGI AYDIN Yoga Eğitmeni

Vivekananda Yoga Üniversitesi

yoganın büyük otoritesi ‘yoga-

oga Sanskritçe ‘yuj’ kelime-

nın babası’ kabul edilmektedir.

sinden türemiş bir kelimedir,

Patancali’nin

‘birleşme’ ya da ‘birlik’ anlamına

Sanskritçe ‘Aştanga’ kelimesi

gelmektedir. Kendi bütünselliği

olduğu için bu isme ‘Astanga

içinde yoga, fiziksel ve akılsal

Yoga’ denilmektedir. Aştanga

bir kendine hakimiyet kurma

yoganın sekiz basamağı vardır:

sistemidir.

1. Basamak-Yama: Sosyal tavır

Yoga, aklı ve duyguları da içine alan teknikleri göstererek bütünsel bir yaşam felsefesi sunar.

önerdiği

yoga

kurallarıdır. Kişinin dış dünya ile olan etkileşimi düzenleyen kurallardır. 5 adet kuralı vardır. Bunlar;

3. Basamak-Asana: Yoga Duruşları 4. Basamak-Pranayama: Nefes Teknikleri 5. Basamak-Pratyahara: Duyuların kontrolü 6. Basamak-Dharana: Odaklanma ve konsantrasyon 7. Basamak-Dhyana: Meditasyon 8. Basamak-Samadhi: Aydınlanma

Yoga Günümüzde yaygın olarak

Ahimsa: Zarar vermeme

içsel stresin azaltılması ve ya-

Satya: Doğru olma

MULTİPLE

şamla daha kolay başa çıkılma-

Asteya: Çalmama

TOMLARINDA YOGA TEKNİK-

sı için uygulanmakta, düzensiz

Brahmacharya: Nefsine ha-

LERİ VE FAYDALARI

veya kısmen uygulanması bile

kim olma

kişilerin bu hedefe ulaşmalarına

Aparigraha: Almama

fayda sağlamaktadır.

2. Basamak-Niyama:

Hindistan’da 4,000 yıl önce başlayan kadim yoga biliminin başlangıcı Maharişi Patancali’den çok daha eski tarihlere dayanmaktadır. Yine de yazıldığı tahmin edilen M.Ö.400’den beri yoga uygulamalarının temel kitabı olan Maharişi Patancali, 26

SKLEROZ

SEMP-

MS (Multiple Skleroz), genç erişKişisel

davranış kurallarıdır. Bireysel seviyedeki kargaşaları sakinleştirme disiplinidir.

kinleri etkileyen, ataklarla seyreden, genellikle ilerleyici bir hastalık olması nedeniyle, yoga uygulamaları ve uygulamaların

Saucha: Arılık

bilinçli yapılması MS hastaları

Santosha: Halinden hoşnut

için çok önemlidir. Yoga uygula-

olma

maları ile, bireyin MS sebebiyle

Tapas: Çile

kaybolan yeteneklerinin geri

Svadhyaya: Okuma

kazandırılması, hastalığın ilerle-

Ishvara Pranidhana: Adanma

mesinin durdurulması ve daha

güçlü zihinsel ve bedensel yapı-

egzersizleri); göz problemleri

Asana fiziksel bedeni denge-

ya sahip olması amaçlanmakta,

için göz yogası önerilmektedir.

lemedeki temel yogik araçtır.

yaşam kalitesinin yükseltilmesi

ASANA (YOGA DURUŞLARI)

hedeflenmektedir.

Çeşitli statik duruşları ve fiziksel hareketleri içerir. Bunlar ger-

Maharişi patancali için asana

Yoga Tekniklerinin bir bütünlük

ginliği gidermede, esnekliği

hoş ve sabit duruş demektir; bu

içinde uygulanması maximum

artırmada, enerji akışını mak-

hal beden hissi olmadan dura-

simum seviyeye getirmede ve

faydaya ulaşılmasını sağlar.

bilmeyi ifade etmektedir. Yoga

sürtünmeyi azaltmada etkindir.

duruşları, Sanskritçe karşılığı ile

Asananın amacı, dikkatimizi içe

MS semptomları içinde yer alan spastisite için esneme, germe ve güçlendirmeye yönelik asanalar ve gevşeme teknikleri;

Yoga Asanalar ya da bu kelimenin birleşmesiyle, yogasanalar olarak bilinir. Asanalar çoğunlukla doğadan türetilmiş ya da

denge kaybı semptomları için

hayvanların taklit edilmesiyle

denge duruşları ve nefes çalış-

yaratılmış olan duruşlardır. Var

maları; yorgunluk, stres ve kog-

olan binlerce duruş vardır.

nitif bozukluğun neden olduğu

yönlendirmeye yardımcı olacak serbest enerji akışını yaratmaktır. Ama bu enerji akışı aynı zamanda hastalıkları tedavi için bedene de odaklanabilir. Fiziksel duruşumuz sağlığımızı, canlılığımızı ve farkındalığımızı

Asana doğru duruş veya içsel

etkiler. Akıl-beden kompleksi

şuurumuzla uyum içindeki du-

gıda taşıyandan, düşünce taşı-

gunluk gibi semptomlarla başa

ruş demektir. Amacı meditas-

yana dek birbiriyle ilişki içinde

çıkabilmek için yine yogasana-

yonu kolaylaştırmak için devam

olan çeşitli kanallardan oluşur.

lar, gevşeme, nefes ve meditas-

ettirilebilen rahat bir oturuş

Bu kanallar kas iskelet sistemi

yon teknikleri; mesane prob-

sağlamak şeklinde de tanımlan-

sayesinde fiziksel seviyede bir

lemleri için Aşvini Mudra (kegel

mıştır.

arada

unutkanlık, depresyon ve yor-

tutulmaktadır. 27

Bunun

maları öğrenilmelidir. Böylece MS’li hastalarda fonksiyonel kazanım sağlanır. Yaşam kalitesi yükselir. Multiple Skleroz’lu h a s t a l a r ı n , % 52 - 97’sinde idrarla ilişkili sorunlar gelişmektedir.

MS’li

hastalarda görülen idrar sorunları genel olarak idrar deşeklini belirleyen duruşumuz-

lukların düzeltilmesi için yine

dur.

asana’lardan

Asana-yoga duruşları, Multiple Skleroz hastalarında fiziksel tedavi olarak kullanılabilir. Spastisite, istemli kas kontrolünü engeller, spazmlar ve yürüyüş sırasında hastanın dengesini bozabilir, ulaşım ve diğer gün-

polamayla ve idrar

faydalanılmadır.

boşaltımıyla ilgili sorunlar şek-

Hastaya beden farkındalığı ka-

linde iki gruba ayrılabilir. Sıkış-

zandırılmalıdır. Böylelikle hem

ma, gece ve gündüz sık sık idrar

spastisiteden kaynaklı kas to-

yapma ve idrar kaçırma şeklin-

nusunda artış azaltılır hem de

deki depolamayla ilgili sorunlar

spastisite nedeniyle harcanan

en sık bildirilen sorunlardır. İdrar

enerji miktarının en aza indiril-

kesesinin boşaltılmasıyla ilgili so-

mesi amaçlanır.

runlar ise idrar yapmada zorluk ya da tutukluk, idrarını tam bo-

lük yaşam aktivitelerine engel

Genellikle hastalığın en erken

olabilir. Buna bağlı olarak azal-

evrelerinde bile denge prob-

mış esneklik; ağrı, eklem limi-

lemleri mevcuttur. Bu dönemde

tasyonları, tonus artışı ve enerji

uygulanacak denge ve yürüyüş

tüketiminin artmasına neden

eğitimi fonksiyonel kazanımlar

olur. MS’te yorgunluğu da art-

yönünden son derece önemli-

tıran nedenlerden biri olan

dir. Mültiple Sklerozda mevcut

Aşvini Mudra -Pelvik taban eg-

spastisiteyi azaltmak için tüm

denge kaybını minimalize et-

zersizleri (kegel egzersizleri),

vücut bölgelerini içine alan es-

mek ve oluşabilecek denge ka-

pelvik taban kaslarını kuvvet-

neme ve güçlendirici asanalar

yıplarını önlemek için yogasa-

lendirmek için yapılır. Pelvik

öğrenilmeli, gevşeme teknikleri

nalardan faydalanılarak denge

taban kaslarındaki zayıflık idrar

uygulanmalıdır. Postüral bozuk-

duruşları ve merkezleme çalış-

kaçırmaya neden olabilir. Bu

şaltamama hissi, idrar akımının zayıf olması şeklinde ortaya çıkabilir. Bazı hastalarda depolama ve boşaltma ile ilgili sorunlar birlikte görülebilir.

kasları güçlendirmek idrar akı-

Hatha Yoga uygulamaları (asa-

Gevşeme Teknikleri ve Medi-

mının daha iyi kontrol edilme-

na çalışmaları) Vazişta stilinde

tasyon, yorgunluk, uykusuzluk,

sini sağlar. Günde en az 3-6 kez

yapıldığından (zorlama olma-

depresyon ve stres ile baş et-

yapılmalıdır.

dan) bedende ciddi bir ısı artı-

mekte yardımcı olmaktadır.

PRANAYAMA (Nefes Kontrolü)

şı görülmemektedir. Yine sıcak yaz günlerinde ya da beden

3-MEDİTASYON:

Meditasyon

odaklanmış halde kalmaktır.

Yaşamın ardındaki bedensel

ısısının arttığı zamanlarda Pra-

hareketin kontrol edilmesiyle,

nayama uygulamaları içinde

Meditasyon içinde bulunulan

yaşam gücü ya da can olarak

yer alan serinletici pranayama

anın farkındalığını arttırmak,

çevrilebilen Prananın dizginlen-

çalışmaları ile ısınan sistem so-

stresi

mesidir. Prana, evrensel yaşam

ğutulur. Böylece yorgunluk en

sağlamak, bireysel ve ruhsal

gücü demektir. Pranayama, pra-

aza indirilmiş olur.

gelişimi arttırmak için bir sese,

na üzerinde daha fazla kontrol kazanmayı, pranayı düzenlemeyi sağlar, böylece prananın kendisinin açığa çıkarılmasına yardımcı olur. Bunu yapmada araç olarak nefes kullanılır. Yorgunluğun

MS’ li hastalarda uyku bozukluklarının oldukça yaygın bir şekilde görülmesinin yanı sıra genel sağlığı ve yaşam kalitesini olumsuz etkileme potansiyelinden dolayı uyku çalışma-

nedenlerinden

larının giderek artan bir öneme

biri olan solunum ile ilgili prob-

sahip olduğu belirtilmektedir.

lemlerin

için

Bireyin uykuya geçebilmesi için

Aştanga Yoga’nın bir diğer ba-

beyin sapındaki bir mekaniz-

samağı olan Pranayama (Nefes

manın harekete geçmesi gere-

Kontrolü) çalışmaları uygula-

kir. Bu mekanizmanın harekete

narak yorgunluğun minimalize

geçebilmesi için de kaslarda

edilmesi amaçlanır. Solunum

gerilimin azaldığı konusunda

için harcanan enerji miktarının

bilginin gelmesi gereklidir. Kas

azaltılabilmesi için doğru nefes

gerilimi azalmadığı takdirde

(Yogik nefes) almak önemlidir.

beyin sapındaki uyanıklık siste-

azaltılabilmesi

Böylece doğru nefes almayı öğrenmekle birlikte yapılan pranayama çalışmaları neticesinde, alınan nefes ve verilen nefes yavaşlar, harcanan enerji miktarı en aza indirilmiş olur.

mi uyarılmaya devam eder ve kişi bir türlü uykuya geçemez. Gevşemenin kas gerginliğini azaltma konusundaki etkisi ve yararı kanıtlanmıştır. Pranayama (nefes egzersizleri),

azaltmak,

gevşemeyi

nesneye, görsel imgeye, nefese, harekete ya da dikkatin kendisine yoğun bir biçimde odaklanma uygulamasıdır. Düzenli olarak meditasyon yapan insanlarda daha az anksiyete ve depresyon yaşandığı görülmüştür. Strese bağlı sağlık sorunlarının tedavisi ve önlenmesinde önemli bir tamamlayıcı tedavidir. Meditatif uygulamaların bazı nörolojik bozukluğu olan hastalarda fonksiyonu iyileştirdiği ya da belirtileri azalttığı da bildirilmiştir. Bunlar arasında, Mültipl Skleroz nedeniyle yorgunluk yaşayan insanlar yer alır. Neticede, alternatif tıp üzerine Ulusal Sağlık Enstitüleri’nin 1995 tarihli raporu, “30 yılı aşkın süredir yürütülen araştırmaların yanı sıra sayıları giderek artan bireylerin ve sağlık personelinin deneyimlerinin meditasyon ve 29

benzer gevşeme biçimlerinin

ların kasılı tutularak, diğerle-

- Kas gerginliğini azaltır.

sağlığın daha iyi olmasına, ha-

rinin gevşetilmesi mümkün

- Kan basıncını azaltır.

yat kalitesinin yükselmesine ve

olmadığından, tüm kas grup-

- Yorgunluğu azaltır.

sağlık maliyetlerinde azalmaya

ları tamamen gevşer.

- Uykuyu kolaylaştırır.

yol açabildiğini gösterdiği” sonucuna varmıştır. Hastalar için özellikle Şifa Meditasyonu uygulamaları olumlu sonuçlar vermektedir. Gevşeme Teknikleri; Gevşeme egzersizleri bireyin tüm bedenini gözden geçirerek, bedenindeki gerginlikleri

2. Hızlı Gevşeme Tekniği: Hissederek nefes alıp verme tekniğidir. Bu tekniğe göre kişi önce bedenini aşağıdan yukarı gevşetir, ardından nefes üzerine konsantre olarak, nefesi hissetmeye başlar. Ardından nefesi de aşarak prananın (evrensel yaşam gücü) farkına varır.

45 dakikalık bir Derin gevşeme seansı 9 saatlik uykuyla eşit dinlenme sağlar. Jyoti Trataka (Göz Yogası) MS hastalarının %70’inde optik nörit görülmektedir ve bu durum MS hastalığının ilk belirtilerindendir. Jyoti Trataka uygulamaları ile, optik sistemin

fark etmesine, kaslarını kontrol

3. Derin Gevşeme Tekniği: Tüm

edebilmesine ve bedenindeki

kasların tamamen rahatlama-

gerginliği azaltarak gevşemiş

sı sağlanır. Yorgunluk hisse-

duruma gelmesine yardımcı

dilmez. Tüm beden dinlenir.

olmak amacıyla yapılmaktadır.

Gevşeme Egzersizlerinin Yarar-

tin azaltılması, kişisel sabır ve

Gevşeme egzersizlerinin ama-

ları:

gücün artması amaçlanır. MS’te

cı, vücudumuzdaki gerginlik ve

- Stresin etkilerini ve kaygıyı

göz kasları güçlendirilerek gör-

gevşeklik arasındaki farkı hissedip, günlük yaşantıda kendi kendimize gevşeyebilmeyi öğrenmektir. 1. Ani Gevşeme Tekniği: Bedenin aşağıdan yukarıya kademesel olarak kasılıp, ardından tamamen gevşetilmesinden oluşur. Bu tekniğin uygulanması ile günlük hayatta fark edilmeyen ama bölgesel olarak gergin kalan kas gruplarının da gevşetilmesi sağlanır. Kaslar bir kez kasıldıktan sonra gevşetildiğinde, bazı kas30

azaltır. - İlgiyi ağrıdan başka bir yöne çeker.

arındırılması ve bu kanallardaki tembelliğin önlenmesi, içsel farkındalığın arttırılması, gözde meydana gelen aşırı hassasiye-

me probleminin ve ağrının azaltılması amaçlanır.

S-Vyasa Swami Vivekananda Yoga Üniversitesi S-VYASA SWAMİ VİVEKANANDA YOGA ÜNİVERSİTESİ

S-VYASA (Swami VİVEKANANDA Vivekananda Yoga Üniversitesi) yoga bilimleri ve yoga terapi S-VYASA SWAMİ YOGA ÜNİVERSİTESİ konusunda akademik eğitim veren dünyadaki tek Yoga Üniversitesidir.

S-VYASA (Swami Vivekananda Yoga Üniversitesi) yoga bilimleri ve yoga terapi S-VYASA Hindistaneğitim Hükümeti tarafından görevlendirilen Hindistan'ın Yüksek Havva SAYGI AYDIN konusunda, akademik veren dünyadaki tek Yoga Üniversitesidir. Öğretim Kurumu olan UGC tarafından tanınan tek yoga üniversitesidir.

Yoga Eğitmeni

Vivekananda Yoga Üniversitesi

S-VYASA , Hindistan Hükümeti tarafından görevlendirilen Hindistan'ın Yüksek Merkezi Hindistan’ın Bengaluru şehirtanınan merkezine 30 km uzaklıkta bulunmaktadır. Öğretim Kurumu olan UGC tarafından tek yoga üniversitesidir. Yeşillikler içinde, doğanın kucağında 100 dönüm arazi üzerine kurulmuş olan Kutiram ismi ileşehir bilinmektedir. kampüs Merkezi, Prashanti Hindistan’ın Bengaluru merkezine 30 km uzaklıkta bulunmaktadır.

Yeşillikler içinde, doğanın kucağında 100 dönüm arazi üzerine kurulmuş olan kampüs, Prashanti Kutiram ismi ile bilinmektedir.

(CAR) olarak akredite edilmiştir.

-VYASA (Swami Vivekanan-

Kampüs içinde 250 yataklı, ya-

da Yoga Üniversitesi) yoga

tarak tedavisi de bulunan Sağ-

bilimleri ve yoga terapi konu-

lık ocağı yer almaktadır. Sakin,

sunda akademik eğitim veren

huzurlu ve rahat bir atmosferde

dünyadaki tek Yoga Üniversitesidir.

lisansüstü eğitim almış yoga Kampüs girişi

Kampüs girişi

S-VYASA , Hindistan Hüküme-

Kampüs girişi

terapistleri tarafından belirli hastalıkların tedavisine yönelik

ti tarafından görevlendirilen

özel teknikler öğretilmektedir.

Hindistan’ın

Yüksek Öğretim

Doktorlar tarafından günlük

Kurumu olan UGC tarafından

özel tıbbi gözetim yapılmakta

tanınan tek yoga üniversitesidir.

ve modern tıp, Ayurveda, Yoga ve Naturopati konusunda uz-

Merkezi Hindistan’ın Bengaluru şehir merkezine 30 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yeşillikler içinde,

doğanın

kucağında

100 dönüm arazi üzerine ku-

man kıdemli doktorlar hizmet Kampüsten kareler

Kampüsten bir kare

vermektedir.

Kampüsten kareler

onaylıdır. 2014 sonu itibariyle

-Kullanılan

teknikler;

kon-

vensiyonel Tıp, Yoga terapi,

rulmuş olan kampüs, Prashanti

331 klinik araştırma ve maka-

Kutiram ismi ile bilinmektedir.

le yayınlamış olup, makale ve

Üniversite kampüsünde Yoga

araştırmalar uluslararası veri ta-

uygulamalarıdır.

ve yoga terapi alanındaki araş-

banlarında kayıtlıdır.

-MD Anderson Kanser Araştır-

tırmalar yoğun şekilde devam etmektedir.

S-VYASA, Hint Tıbbi Araştırma Konseyi (ICMR) tarafından

Ayurveda, Naturopati

ma Merkezi ile NIH fonundan faydalanmaktadır.

Bilimsel ve endüstriyel araş-

Yoga ve Nöropsikoloji dalında

-Hindistan Sağlık Bakanlığı ile

tırma enstitüsü olarak devlet

İleri Seviyeli Araştırma Merkezi

2011 yılından beri ortak Di31

11 Aralık 2014’te ise Birleşmiş Milletlerin kararı ile 21 Haziran Uluslararası Yoga Günü olarak kabul edildi. Uluslarası Yoga Günü Global Komitesi Başkanlığına Vivekananda Yoga Üniversitesi Başkanı Dr. HR Nagendra atandı. Vivekananda Yoga Üniversitesi’nin Yoga alanındaki uygulamaları şöyledir; 2012 yılı itibarıyla 114 doktora öğrencisi, 51 master öğrencisi ve çeşitli programlarda 410 öğyabeti Durduralım Kampanyası dı. İlk Bakan, Sripad Yasso Naik Üniversite kampüsünde Yoga ve yoga terapi alanındaki araştırmalar yoğun şekilde (SDM) düzenlemektedir. rencisi bulunmaktadır. Bugüne yaptığı ilk konuşmada; Yüksek devam etmektedir. kadar 25 doktora öğrencisi ve öğrenime ,Yoga Terapiye ve Bi2014 yılı ve itibariyle Hindistan’da Bilimsel endüstriyel araştırma enstitüsü olarak devlet onaylıdır. 2014 sonu 21 ve tıp doktoru öğrencisi mezun itibariyle 331 klinikYoga, araştırma makaleAraştırmalara yayınlamış konsantolup, makale araştırmalar AYUSH (Ayurveda, Unani, ve limsel uluslararası veri tabanında kayıtlıdır. etmiştir. Yıllar içinde, SVYASA re olacaklarını açıkladı (Aralık Siddhi, Hemeopati) bakanlığı Döngüsel Meditasyon, Pranik 2014) Dünyadaki ilk tamamkuruldu. Daha baS-VYASA, Hintönce Tıbbisağlık Araştırma Konseyi (ICMR) tarafından Yoga ve Nöropsikoloji Enerji Tekniği, Akıl Sesi Titrelayıcı (CAR) tedaviler dalında Seviyeli Araştırma olarakbakanlığına akredite edilmiştir. kanlığı İleri bünyesinde bir genel Merkezi şimi Tekniği, Duygu Yönetim Yoga ve Naturopati Komisyon müdürlük olan CAM (TamamlaKampüs içinde 250 yataklı, yatarak tedavisi de bulunan Sağlık ocağı yer almaktadır. Aklı Yansıtma Tekniği Başkanlığına Vivekananda Yoga yıcı ve alternatif 10 atmosferde Sakin, huzurlu Tıp) ve bölümü rahat bir lisansüstü eğitim almışTekniği, yoga terapistleri gibiöğretilmektedir. pek çok ileri seviyeli yoga Kasım 2014 ‘te AYUSH bakanlığı tedavisine Üniversitesi yönelik Başkanı Dr. HR teknikler Natarafından belirli hastalıkların özel Doktorlar tarafından günlük özel tıbbi gözetim tıp,geliştirmiştir. Ayurveda, olarak hizmet vermeye başlagendra atandı.yapılmakta ve modern tekniği Yoga ve Naturopati konusunda uzman kıdemli doktorlar hizmet vermektedir.

Vivekananda Yoga üniversitesi sağlık ocağı yatan hasta servisi

-Kullanılan teknikler; konvensiyonel Tıp, Yoga terapi, Ayurveda, Naturopati uygulamalarıdır. -MD Anderson Kanser Araştırma Merkezi ile NIH fonundan faydalanmaktadır. -Hindistan Sağlık Bakanlığı ile 2011 yılından beri ortak Diyabeti Durduralım Kampanyası (SDM) düzenlemektedir.

Vivekananda Yoga üniversitesi sağlık ocağı yatan hasta servisi Vivekananda Yoga üniversitesi sağlık ocağı yatan hasta servisi 2014 yılı itibariyle Hindistan’da AYUSH (Ayurveda, Yoga, Una bakanlığı kuruldu. Daha önce sağlık bakanlığı bünyesinde bi CAM (Tamamlayıcı ve alternatif Tıp) bölümü 10 Kasım 2014 olarak hizmet vermeye başladı. İlk Bakan, Sripad Yasso Naik y 32 Yüksek öğrenime ,Yoga Terapiye ve Bilimsel Araştırmalara açıkladı (Aralık 2014)

üniversiteler,

rapi konusunda yapılmış tüm

Kardiyoloji: Yüksek tansiyon,

hastaneler ve fizyoterapi mer-

klinik araştırma ve raporların

Düşük tansiyon, Kalp Hastalığı

kezlerinde Yoga terapi uygula-

%10’undan fazlasını üretmiş,

(KAH).

maları uygulanmakta ancak ül-

uluslararası medikal dergilerde

kemizde pek bilinmemektedir.

Psikiyatri: Anksiyete, Depres-

ve PubMed dahil veri tabanla-

yon, Psikoz, OKB, mental gerilik

Dünya sağlık örgütünün tanı-

rında endekslenmiş saygın bir

mına göre; ‘’Sağlık sadece has-

kurumdur.

talık ya da sakatlığın olmaması

Yetkili yoga terapistleri aracılı-

durumu değil; fiziksel, akılsal,

ğıyla VYASA’nın tüm dünyada

diloz, Disk Bulge, Disk Prolapsu-

yoga terapi uygulamakta oldu-

su, Skolyoz, Boyun Ağrısı.

Dünyada çeşitli

sosyal ve ruhsal seviyelerde iyi olma halidir. ’’ Yoga terapi bireyin sağlık gelişimini ve yaşam

ğu hastalıklar şunlardır;

kalitesini arttırmaya, stres kay-

Nöroloji: Epilepsi, Migren, Par-

naklı hastalıkları önlemeyi ve

kinson, Müsküler distrofi, Se-

iyileştirmeyi

rebral

amaçlamaktadır.

Yoga Terapi programları, katılan hasta kayıtlarının tutulması ve istatistiksel veriye döndürülmesiyle klinik araştırma ve raporların hazırlanmasında kulla-

Palsi,

Multipl skleroz,

Romatoloji: Artrit, Diz Ağrısı Spinal bozukluklar: Akut ve Kronik Sırt Ağrısı, Lomber Spon-

Metabolik bozukluklar: Diyabet, hipotiroidizm. Gastroenteroloji: Gastrit, Peptik Ülser, İrritabl Bağırsak Send-

Mental gerilik.

romu (IBS), Ülseratif Kolit.

Onkoloji: Meme kanseri 1, 2, 3,

Endokrinoloji: Obezite, Tiro-

4. evreler; Kolon, prostat, Kan,

toksikoz.

miyelomlar.

Göz Sorunları: Miyop, Hiper-

nılmaktadır. Vivekananda Yoga

Göğüs: Bronşiyal Astım, Alerji

metrop Astigmatizma, Şaşılık,

Üniversitesi, dünyada yoga te-

Burun, Kronik Bronşit, KOAH.

erken Katarakt, Glokom.

Kitap Tanıtımı Havva SAYGI AYDIN

Yoga Eğitmeni Vivekananda Yoga Üniversitesi

Yazarlar:

H.R. Nagendra ve R.Nagarathna Çeviren: Ayça Gürelman Tür / Konu: Sağlık, Yoga, Stres Yazarlar : H.Yayınları, R. Nagendra Yayınevi: Purnam İstanbul, 2014, R. Nagarathna ISBN: 9786058564022

Çeviren : Ayça Gürelman Konu : Sağlık, Yoga, Stres Yayınevi : Purnam Yayınları, İstanbul, 2014, ISBN : 9786058564022 Modern yaşam maalesef yarışlar, sınavlar, zorluklar, çatışmalar, arzular ve yetiştirilmesi

gereken görevlerle dolayısıyla stres artık hayatımızın her alanında bizlerle. Bireyler almayı tercih ettiği stresle baş etme yöntemini bu kiModern yaşamdolu, maalesef yarışlar, sınavlar, zorluklar, kendilerini baskı altında hissetmekte ve gerginlik yaşamaktadır. Bu baskı ve gerginliğin dozu

çatışmalar, ve yetiştirilmesi gereken görevlerarttığında aşırı arzular strese dönüşmekte ve o da bir çok hastalığa sebebiyet vermektedir. tapta Türk okurlarla buluşturmaktan dolayı mutluyuz. leStres dolu, dolayısıyla stres artık hayatımızın her alanında Vivekananda Yoga Üniversitesi kurucu başkanı olan Dr. ve Yoga kitabında, Kadim Yoga bilimine göre stres ile baş etme yöntemleri anlatılmaktadır. Kitapta,kendilerini Temel stres sorunu ve yoga, Stres kavramı, Stresin fizyolojisi, Strese bizlerle. Bireyler baskı altında hissetmekNagarathana tarafından Mandukya Upanişad’daki bir bağlı hastalıkların mekanizması, Stresin sorun olduğu hastalıklar, Stres yönetimi, Stresin teyogik ve yönetimi gerginlik yaşamaktadır. Bu baskı ve gerginliğin ve ilkeleri, Uyarma ve gevşetmeyi birleştirme (Ayakta yapılan yogavecizeden duruşları, yola çıkıralarak geliştirilmiş bu yoga tekniği Oturarak yapılan yoga duruşları, Gevşetici duruşlar, İçsel gerginliğin kontrolü ve yönetimi

dozu arttığında strese dönüşmekte ve o bir çok Programı akışı, Yogaaşırı seansları ile içsel gerginliğin kontrolü ve da yönetimi arasındaki basit farklar),ama hedefe odaklı uygulamalarıyla kısıtlı zaman Stres seviyeleri ve stresin bırakılması, Yönetici gelişimi, Algılamanın derinliği ve hastalığa sebebiyet vermektedir. ayırarak stresten arınmak isteyenlere bir çözüm sunufarkındalığın gelişimi, Grup çalışması, Doğa ile uyumlu çalışma, Stres yönetimi için bütünsel yaşam stili gibi konular ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.

Stres ve Yoga kitabında, Kadim Yoga bilimine göre

yor. Ayrıca kitapta stresin ne olduğundan, neden oldu-

Kitabın yayın yönetmeni ve aynı zamanda çevirmeni olan Ayça Gürelman’ın giriş kısmındaki ğu sorunlara, yoganın strese bakış açısına dek pek çok stres ilesizlere baş sunuyorum: etme yöntemleri anlatılmaktadır. Kitapta, yazısını “Hindistan başta olmak üzere tüm dünyada on binlerce kişinin konuda bireyselstres ve kurumsal eğitimle ettiğikavramı, stresle baş etme yöntemini Türk bilgi paylaşılmakta, kitabı bireysel uygulamaTemel sorunu vealmayı yoga,tercih Stres Stresin fiz-bu kitapta okurlarla buluşturmaktan dolayı mutluyuz. Vivekananda Yoga Üniversitesi kurucu başkanı

larında bir kaynak olarak kullanmak isteyenler için yedi olan Dr. Nagarathana tarafından Mandukya Upanişad’daki bir vecizeden yola çıkıralarak yolojisi, Strese bağlı hastalıkların mekanizması, Stresin geliştirilmiş bu yoga tekniği basit ama hedefe odaklı uygulamalarıyla kısıtlı zaman ayırarak günlük çalışma planı verilmektedir. Günlük hayattaki sorun olduğu hastalıklar, Stres yönetimi, Stresin yogik stresten arınmak isteyenlere bir çözüm sunuyor. Ayrıca kitapta stresin ne olduğundan, neden olduğu sorunlara, yoganın strese bakış açısına dek pek çok konuda bilgi paylaşılmakta, kitabı stresi yönetebildiğiniz,

yönetimi ve ilkeleri, Uyarma ve gevşetmeyi birleştirme

(Ayakta yapılan yoga duruşları, Oturarak yapılan yoga duruşları, Gevşetici duruşlar, İçsel gerginliğin kontrolü ve yönetimi Programı akışı, Yoga seansları ile içsel gerginliğin kontrolü ve yönetimi arasındaki farklar),

bol yogalı günler dileriz.”

Bir dakika yoğun öfke duyarken harcanan enerji miktarının, 16 km koşulduğunda harcanan enerji miktarına eşit olduğunu biliyor muydunuz?

Stres seviyeleri ve stresin bırakılması, Yönetici gelişimi,

Yoganın temelini oluşturan uyarma, gevşetme ve içe

Algılamanın derinliği ve farkındalığın gelişimi, Grup

dönüş tekniklerinin belli bir sırada günde sadece 30

çalışması, Doğa ile uyumlu çalışma, Stres yönetimi için

dakika uygulanmasıyla, kişisel sınırlamaların üstesin-

bütünsel yaşam stili gibi konular ayrıntılı olarak anla-

den gelmek ve günlük hayatın stresinden kurtulmak

tılmaktadır.

artık mümkün.

Kitabın yayın yönetmeni ve aynı zamanda çevirmeni

Bu teknik sayesinde varoluşun derin katmanları açığa

olan Ayça Gürelman’ın giriş kısmındaki yazısını sizlere

çıkacak, uyur haldeki potansiyelin idrakiyle kendini

sunuyorum: “Hindistan başta olmak üzere tüm dün-

gerçekleştirme ve aşma hedefinde ilerleme sağlana-

yada on binlerce kişinin bireysel ve kurumsal eğitimle

caktır.

ÇANAKKALE Nurünnisa Usul Çanakkale, Türkiye’nin kuzey-

nem oranı yüzde 72’dir. Çanak-

batısında, Gelibolu ve Biga

kale yöresi, bitki ve hayvan var-

Yarımadaları üzerindedir. Top-

lığı bakımından da Türkiye’nin

raklarının büyük bölümü, Mar-

şanslı illeri arasındadır. İl gene-

mara Bölgesinin güneyinde yer

linin yüzde 54’ü orman alanıdır

alırken, küçük bir kısmı da Ege

ve bu oranın büyük bölümü

Bölgesinde (Edremit Körfezin-

Kazdağlarını kaplayan orman-

de) bulunmaktadır. Edirne, Te-

lardır. İl, çeşitli yaban hayvanla-

kirdağ ve Balıkesir ile sınır kom-

rının yuvası ve göçebe kuşların

şusudur. Çanakkale’nin Asya ve

uğrak noktasıdır.

de katılınca üniversite nüfusu

Çanakkale kenti, nüfus açısın-

12 fakülte ve ilçelerdeki 20’den

Avrupa kıtalarında toprakları bulunmaktadır ve Çanakkale Boğazı ile önemli bir su yoluna sahiptir. Türkiye’nin en büyük adası olan Gökçeada ile Bozcaada ve Tavşan adaları sınırları

dan Marmara Bölgesi’nde yer alan birçok ilden sonra gelir. Merkez ilçenin 1927’de 8.515 olan nüfusu 1990’da 53.995’e ve

vardır. Şehir merkezi nüfusu 100.000 civarında iken üniversite öğrenci sayısı 33.500’ü, personel sayısı ise 3.000’i geçmektedir. Bunlara personel aileleri 45.000’e ulaşır. Ayrıca üniversite fazla yüksekokul ve enstitü ile ilin en önemli kamu kurumu ve istihdam kapısıdır.

2008’de 90.563’e ulaşmıştır.

Çanakkale, binyıllar boyunca

batı ucu Gökçeada’daki Avlaka-

2013’de 502.328 olan toplam il

burnu ve Asya anakarasının en

nüfusun %43’ü kırsalda yaşa-

de kalmış, gerek mimarisinde

batı ucu Ayvacık ilçesine bağlı

maktadır.

içerisinde yer alır. Türkiye’nin en

Babakale köyü sınırları içerisin-

farklı toplumların egemenliğingerek yaşamda onlardan izler taşımaktadır. 1970’li yıllardan

TUİK tarafından 2010 yılın-

itibaren yapılmaya başlayan ti-

da yapılan değerlendirmede,

cari yatırımlarla ildeki gelenek-

Çanakkale Akdeniz iklimi özel-

Çanakkale’de yüzde 96 olan 6

sel toplum yapısı yerini hızla

liklerini yansıtmakla birlikte ko-

yaş üzeri okur yazar nüfus oranı,

modernize kente bırakmıştır.

numu itibariyle geçiş iklimi gö-

2013 yılında yüzde 98 olmuştur.

Geniş kaldırımları, temiz cad-

rülmekte ve buna bağlı olarak

İlkokula başlama oranı % 97,7

deleri, bakımlı binaları ile örnek

kışlar daha soğuk geçmektedir.

olurken bu rakam ortaokulda

bir şehirdir. Henüz altyapısı tam

En düşük ortalama sıcaklık 3,3

% 94, liselerde ise % 84,7 ola-

oturmamışsa da kültürel anlam-

derece ile Ocak ayında; en yük-

rak gerçekleşir. İlin tek üniver-

da Çanakkale ili Türkiye’de önde

sek ortalama sıcaklık 30,6 dere-

sitesi olan Çanakkale Onsekiz

gelen çevrelerdendir. Toplumda

ce ile Temmuz ayındadır. Yıllık

Mart Üniversitesi’nin (ÇOMÜ)

çekirdek aile yaygındır. Toplum,

ortalama sıcaklık 15,2 derece,

Çanakkale için özel bir önemi

Türkmenler, Pomaklar, Yörükler,

dedir.

Bulgaristan göçmenleri ve az sayıda Kumuk Türkleri ve Çerkes ile Boşnak’tan oluşur. Boşnak ve Yörükler genelde tarım ile uğraşırlar. Halk etnik yapıya göre ayrılmamış birlik içinde yaşamaktaysa da her toplum kendi kültürel yapısını korumaktadır. Çanakkale’de üretilen başlıca gıda ürünleri, şarap, zeytin, sardalya, peynir helvası ve keşkektir.

bilinen Kalkolitik Dönemin yerli

Tarihi

sahip olmuştur.

Eski çağlarda Hellespontos ve Dardanel olarak anılan Çanakkale, M.Ö. 3000’li yıllardan beri yerleşim alanıdır. Çanakkale Boğazı sayesinde Anadolu ile Avrupa ve Akdeniz ile Karadeniz arasındaki bağlantıyı sağlayan bir geçit bölgesi olduğundan oldukça zengin bir tarihi vardır.

Bizans, Latin ve İtalyan cum-

Yörede yaşayan topluluklar ekonomik ve askeri alanda ilerlemiş ve uygarlıkda çağdaşlarını geçmişlerdir. Ancak bu durum, değişik tarihlerde yöreyi çeşitli göç ve istila hareketlerinin de hedefi yapmıştır. Bu kültürel yoğrulma, yüzyıllar boyu kesintilerle sürmüş, bunun sonucu oldukça renkli bir kültür mozaiği ortaya çıkmıştır.

ayrılarak bağımsız olan Karesi

halkıdır. Bunları, M.Ö. 3000’lerden 1200’lere kadar herhangi bir dış etki altında kalmadan hayatlarını sürdüren Truva halkı izler. Bundan sonra sırasıyla Truva Savaşları ile Akalar ve ardından çeşitli göç ve istilalarla Lidya, Pers, Isparta, Makedon, Bergama Krallığı, Roma ve Bizans dönemleri yaşanmıştır. Bir ara da Hunlar geçici olarak bu bölgeye

huriyetleri

ortaklaşa

bölge-

ye hakimken, 1071 Malazgirt Zaferinden sonra Selçuklular Çanakkale’ye kadar gelmiş, fakat Haçlı seferleri sebebiyle Ça-

manlılar fethetmiştir. Boğazın en dar yerinde Fatih Sultan Mehmet döneminde Rumeli yakasında Sestos dolaylarında Kilitbahir, Anadolu yakasında Abydos dolaylarında Sultaniye (Kale-i Sultaniye) ya da Çanak Kalesi adı ile anılan kaleler yapılmıştır. Bugünkü Çanakkale İli’nin adı Anadolu yakasındaki Çanak Kalesinden gelmektedir. Boğazın önemi Çanakkale Savaşları’nda (1. Dünya Savaşı’nda) bir kez daha gündeme gelmiştir. Çanakkale tarihinden bahsederken bu savaşlar hakkında biraz daha ayrıntılı bilgi vermeden geçmek mümkün değildir.

Yörenin en eski halkı Beşiktepe

zamanında da 1362’den sonra

Birinci Dünya Savaşında İngiliz, Fransız ve Rus donanmaları Çanakkale Boğazını geçip, İstanbul’u ele geçirmek, Rusya’ya boğazlar yolunu açmak için saldırdılar. Savaş 3 Kasım 1914’te İngilizlerin Seddülbahir’i denizden dövmesiyle başladı. 19 ve 23 Şubat 1915 saldırılarından netice alamayınca, 18 Mart 1915’te büyük bir saldırı yaptılar. Bu saldırıda birleşik donanma, 3’ü büyük zırhlı (Irresistible, Bouvet ve Ocean) olmak üzere 9 savaş gemisi kaybetti, 11 savaş gemisi

ve Kumtepe yerleşmelerinden

Boğaz’ın bütün kıyılarını Os-

de ağır yaralandı.

nakkale Boğazını tam olarak ele geçirememişlerdir. Daha sonra, Anadolu Selçuklu Devletinden Beyliği, Çanakkale’yi kesin olarak ele geçirir. 1345’te de Orhan Gazi zamanında Karesi Beyliği Osmanlı Devletine katılır. Türkler Avrupa’ya Çanakkale’den geçerek

çıkmışlardır.

Şehza-

de Süleyman Paşa tarafından 1349’da Gelibolu, Birinci Murat

İstanbul’a

1915 tarihinde yeni kuvvetlerle

Çanakkale Savaşları hem Türki-

anlaşılınca

bir üçüncü çıkarma yapılmış-

ye hem de uluslararası açıdan

bir kara harekâtıyla Çanakka-

tır. Ancak 9 Ağustos’ta Kurmay

çok önemlidir.

le Boğazı’ndaki Osmanlı sahil

Albay Mustafa Kemal’in Birinci

topçu bataryalarını ele geçir-

Anafartalar Muharebesi olarak

meyi planlamışlardır. Bu plan

bilinen karşı taarruzunda, İngi-

çerçevesinde hazırlanan İngi-

liz Komutanlığı ihtiyat tümenini

liz ve Fransız kuvvetleri 25 Ni-

ateş hattına sürerek sahilde tu-

san 1915 şafağında Gelibolu

tunmayı ancak başarabilmiştir.

Yarımadası’nın güneyinde kara-

Mustafa Kemal ertesi gün Ko-

ya çıkarılmıştır. İngiliz ve Fransız

caçimentepe - Conk Bayırı hat-

çıkarma kuvvetleri her ne kadar

tında yeni bir karşı taarruz ger-

Seddülbahir ve Arıburnu sahil-

çekleştirerek, bu hattaki Anzak

lerinde köprübaşları oluşturma-

birliklerini de geri atmıştır. İngi-

yı başardılarsa da Osmanlı kuv-

liz ve Anzak kuvvetlerinin İkinci

vetlerinin güçlü savunmaları ve

Anafartalar Muharebesi olarak

zaman zaman giriştikleri karşı

bilinen genel taarruzları ise Os-

Mehmetçik gibi Türk subayları

taarruzlar sonucunda Gelibolu

manlı savunmasını aşamamıştır.

da Mustafa Kemal’i Çanakkale’de

Yarımadası’nı işgalde başarılı

Tüm bu gelişmelerin sonrasın-

üstün bir komutan olarak ta-

olamadılar. Bunun üzerine sa-

da İngiliz, Anzak ve Fransız kuv-

nıyıp inanmışlardır. Çanakkale

hildeki kuvvetler takviye edil-

vetleri Gelibolu Yarımadasını

Savaşları I. Dünya Savaşı’nı iki

mek için Arıburnu’nun kuze-

1915 yılı Aralık ayı içinde tahliye

yıl uzatır. Bu iki yıllık uzayış içte,

yinde Suvla Koyu’na 6 Ağustos

etmiştir.

iç politikada bazı sorunların çö-

Deniz

harekâtıyla

ulaşılamayacağı

En önemli etki, peşpeşe gelen Balkan yenilgilerinden sonra herkesin çöktüğü, yok olmaya başlayıp dağıldığını sandığı bir dönemde Türk’ün Çanakkale’de gösterdiği başarı 1919 Mayıs’ında başlayacak olan Millî Mücadele’ye giden yolda ordu ve millet için ilk moral ve özgüven ışığının yandığı, adeta ilk kıvılcımın çakıldığı bir yer olmasıdır.

zümünü kolaylaştırır. İlginçtir,

yeli, Mülkiyeli, Tıbbiyeli vardır.

örneğin Milliyetçilik ve Türkçü-

Sultani’den (Lise) mezun olan

lük akımı güçlenir. “Millî İktisat”

ve Türk Ocaklarından yetişmiş

adıyla bir dergi çıkarılmaya baş-

olan okur-yazar gençler vardır.

lar. Millî adı kullanılır. Yabancı

Çok kaba bir oranlamaya gidilir-

şirketlerde yabancı dil yerine

se 200.000’in % 10’u okur-yazar

Türkçe’nin kullanılması zorunlu

olsa 20.000, onun da dörtte biri

hale getirilir. Bunlar 1915’in ilk

Çanakkale’nin önemli bir sonu-

alınsa 5.000 tane okur-yazarın

aylarında özellikle 18 Marttan

cudur denilebilir.

Çanakkale’de

sonraki dönemdedir.

Mustafa Kemâl Çanakkale’de

kaybedildiğini

söylemek abartma olmayacaktır. Mustafa Kemal ve arkadaş-

Kemal

“Biz Anafartalar’da bir darülfü-

İngiltere’yi ve Fransa’yı yakından

nun (üniversite) gömdük” der.

tanıma fırsatını bulur. Daha önce

Amerikalı bir araştırmacı, Jus-

Trablus’ta İtalyanları tanımıştır.

tin McCarty, bir araştırmasında

Onları yakından tanır ve şu ger-

1923’de Cumhuriyet kurulduğu

bugünkü Türkiye Cumhuriye-

çeği anlar. Yenmedikçe sonuç

zaman Türkiye nüfusunun 12

ti, demokrasimiz ve ekonomi-

alınmayacaktır. Ancak, idealizm

Milyon olduğunu söylüyor. Bu

miz hangi düzeyde olurdu?

ve realizm sınırlarını da iyice be-

nüfusun çoğu da kadın, yaşlı

Çanakkale Savaşları’nın bizim

lirlemek gerekir. Bu anlayış ve

ve çocuktan oluşuyor. Okur-ya-

açımızdan günümüze yansıyan

algılayış, daha sonra Misak-ı Millî

zar oranı % 10’dur. Çanakkale’de

en önemli sosyal etkilerinden

sınırlarının çizilmesinde Mustafa

insan kaybımız 200.000’e yakın-

birisi budur. Bu da, Çanakkale

Kemal’e rehber olacaktır. Bu da

dır denilir. Bunun içinde Harbi-

Savaşları’nın henüz araştırılma-

Çanakkale’de

Mustafa

larının 1924 ile başlatıp, 1930’lu yıllara kadar yürüttükleri reformlar sürecinde yanlarında bu 5000 aydın olsaydı, acaba

mış, genç tarihçileri bekleyen

amaçlarıydı. Ancak, geri dön-

istemelerine karşın zehirli gaz

bir yönüdür.

dükleri zaman onlar birer Yeni

kullanmamasıdır. Hem de coğ-

Zelandalı’ydı, Avusturalyalı’ydı”.

rafi avantajın (yukarılarda ol-

Yani iki ulus, iki halk, ulus olma

maları) kendilerinde olmasına

bilincini Gelibolu’da öğrenmiş-

rağmen. İşin güzel tarafı Anzak-

tir. Çünkü bu askerler (Anzaklar)

lar da bunu, çok açık cümlelerle

Çanakkale’de bulundukları 9-10

ve mektuplarla dile getirmişler.

aylık süre içinde ne için, kim için

Anzak arşivlerindeki belgeler

çarpıştıklarını ne için bu toprak-

bunları en çarpıcı şekilde akta-

lara getirildiklerini sorgulama-

rıyor.

Diğer

yandan

Çanakkale

Savaşları’nın uluslararası sonuçları da vardır. I. Dünya Savaşı’nı iki yıl uzatması, hem insan kaybı rakamını arttırmış, hem de savaş içi dengelerini alt üst etmiştir. Fransız

ya başlamışlardır. Olup bitenler

İmparatorluğu’nun ilk çöküş be-

için, İngilizler’i suçlamaktadırlar.

Örneğin

İngiliz

lirtileri Çanakkale’de görülür. 18 Martta başlayıp, daha sonraki aylar içinde süren çarpışmalarda Türk’ün başarısı sömürge ülkelerinde özellikle, İngiliz ve Fransız sömürgelerinde büyük yankılar yapar.

Çanakkale Savaşları’nın bir diğer etkisi Rus Çarlığı’nın devrilmesine varan gelişmeleri hız-

Böylesine tarih ve güzelliklerle

landırmasıdır. Boğaz kapatılınca

dolu bir ilde gezilip görülecek

İngiltere ve Fransa’nın müttefikleri Rusya’ya yapacağı yardımlar engellenmiştir.

Bir Avusturalya’lı yazar diyor ki “Bizler 25 Nisan 1915’de Gelibolu Yarımadası’nda, Anzak Koyu’nda

Çanakkale’de gezilip görülecek yerler

Çanakkale

Savaşları’nın

çok fazla yer olması doğaldır. Burada onlardan bazılarına değinilecektir.

kuş-

kusuz uluslararası açıdan en önemli

sonuçlarından

birisi

Çanakkale Merkez

tepelere asılı kalan, tepeler-

Türkiye ile Avustralya ve Yeni

den yuvarlanan arkadaşlarımızı

Zelanda arasında dostluğun

Çanakkale gezilecek yerler lis-

düşünürken aynı zamanda bir

temellerinin atıldığı bir yer olu-

tesinin ilk sırasıda şehir merkezi

imparatorluğun (İngiltere) par-

şudur. Enteresandır, savaşlar

çalanışını da izliyorduk”. Yine

gelir. İtalyan Başkonsolosu, Emi-

dostluk temeli atıyor. Bunun da

Yeni Zelanda’lı bir araştırmacı

ötesinde tartışmasız olarak her-

lio Vitalis, tarafından 1890’larda

kitabında şöyle diyor “ Bizim

kesin kabul ettiği bir gerçek var

evlatlarımız Yeni Zelanda’dan,

ki o da, Türk askerinin dünyaca

Avustralya’dan

bi-

bilinen seçkin özelliği, mertçe

nip savaşa katılıp, Anavatana

savaşması, kahramanca savaş-

yardım için yola çıktıklarında

ması, yaralılara eziyet yapma-

ÇTSO Çanakkale Evi’ni de gez-

kendilerini İngiliz olarak görü-

ması, hastaneleri top ateşine

melidir. Çanakkale’yi tam an-

yordu. Anavatana yardım tek

tutmaması, ya da Almanların

lamıyla tanımak için de şehir

gemilere

yaptırılan görkemli saat kulesini, Truva filmi için yapılan tahta at ve şehrin maketini, Askeri Müze, Aynalı Çarşı, Yalı Hanı,

içinde olduğu gibi kordonda da

Savaşı’nda da kullanılan Nusret

boğaz manzarası eşliğinde bir

Mayın Gemisi’nin birebir boyut-

yürüyüş yapmak gerekir.

Çanakkale Deniz Müzesi

ta maketi bulunmaktadır.

Çanakkale Arkeoloji Müzesi Çanakkale’de Müzecilik faali-

şına çıkaran, çok az bir bölümü

yetleri Atatürk’ün zamanında

Türkiye’de kalan Frank Calvert’in

başlamıştır. 1936’da işe tarihî

koleksiyonunun bir bölümünün

mermer ve taş eserlerin Zafer Aslında bir deniz müzesi olsa da Çanakkale Savaşı’nda kullanılan bir çok silahın da burada bu-

Meydanında

toplanması

ile

başlanılmış, 1965 yılında ise yine aynı meydanda bulunan kilisenin ek binasında Müze

Çanakkale Müzesine devir edilmesi, ayrıca Truva’da 1932-1938 yılları arasında üçüncü dönem kazılarını yapan Carl Blegen’in

Müdürlüğü kurulmuştur. 19. yy.

Truva eserlerinden bir kısmı-

sıfatını almıştır. Müzede ayrıca

sonlarında Çanakkale’nin birçok

nın Çanakkale’ye getirilmesiyle

Fatih Sultan Mehmet tarafın-

antik kentinde kazı yaparak bul-

Müzenin koleksiyonu oluşmaya

dan yaptırılan ve Çanakkale

duğu eserlerin çoğunu yurt dı-

başlar.

lunmasıyla 1. sınıf askeri müze

Dardanos Tümülüs’ünde ve Bozcaada’da, Tenedos antik kentinin nekropolünde ortaya çıkan önemli buluntular sonucu bu günkü müze binası planlanmıştır. Yeni müze 1984 yılında hizmete açılır. Zafer Meydanındaki Müzenin eserleri de yeni müzeye taşınır. Çanakkale Müzesinde; Çanakkale’de bulunan antik kentlerden ve çevresinden gelen eserler kronolojik sıra gözetilerek sergilenmektedir. Müzede 12.747 arkeolojik eser, 15.237 sikke ve 2.714 adet etnoğrafik eser koruma altındadır.

Tarihi Milli Parkı”nın yüz ölçümü33.490 hektardır ve sınırları dahilinde 1 İlçe (Eceabat) ile 8 köy bulunmaktadır.

Çimenlik Kalesi

len anıtlar ve yine 250.000’i aş-

Çanakkale Savaşları Türk Milletinin dünyanın en güçlü devletlerine karşı, Kurmay Yarbay Mustafa Kemal’in önderliğinde insanüstü direnmesi ile kazanılan bir savunma destanıdır. Bu savaşta Boğaz’ın iki yakası adeta cehenneme dönüşmüş ve çok büyük can kaybı olmuştur. 200.000’i aşan Türk şehidinin aziz hatıraları üzerinde yüksekın İngiliz, Fransız ve müstemleke (Avustralya, Yeni Zelanda, Hindistan gibi) askerlerinin gömülü olduğu alanları içine alan Milli Park, bugün bütün dünyaya barışın değerini anlatmakta-

İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan kale, boğazın en dar yerinde inşa edilmiş. Neredeyse ilk günkü gibi ayakta kalmış olan kale bugün askeri müze olarak misafirlerini ağırlamaktadır.

Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı (Eceabat) 1973 yılında Milli Park ilan edilen “Gelibolu Yarımadası

dır. Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı içerisinde 56 yerli anıt ve şehitlik, 35 Yabancı Mezar ve Anıt bulunmaktadır. Her yıl 18 Mart ve 24 Nisan tarihlerinde Çanakkale Kara ve Deniz Savaş-

dedir. Çanakkale Savaşlarında şehit olanların hatırasına inşa edilmiştir. Temeli 19 Nisan 1954 tarihinde atılmış ve 21 Ağustos 1960 tarihinde ziyarete açılmıştır. Yüksekliği 41.70 m olan abide, 625 m2’lik bir alanda dört ayak üzerinde yükselmektedir. Uzaktan bakıldığında Mehmetçiğin “M” harfi şeklinde gözükmektedir. Abidenin tavanına mozaikten bir Türk Bayrağı işlenmiştir. Abidenin girişinin sol tarafında ise 1992 yılında yaptırılan sembolik şehitlik, yurdumuzun her köşesinden Çanakkale’ye koşarak en kıymetli varlıkları olan canlarını veren şehitlerimiz için yaptırılmıştır. Şehitliğin giriş kapısının hemen sağında Mustafa Kemal’in 1934 yılında

ları törenlerle anılmaktadır.

Çanakkale Şehitler Abidesi Gelibolu Yarımadasının uç kısmında, Morto Koyu gerisinde yükselen Hisarlık Tepe üzerin41

Dur Yolcu Anıtı

Tekke Koyu, Savaşın en şiddetli geçtiği yerlerden birisi. Ay askerlerinin de sandalla kaçtığı yerdir. Düz Tepe ise Mustaf süngünüz var” sözlerini sarf ettiği ve büyük direnişin görüld Dur Yolcu Anıtı

yabancı askerlere hitaben yazdığı ve zamanın İçişleri Bakanı Şükrü Kaya tarafından Anzak Günü’nde okunan sözleri yer almaktadır: “Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve huzur içinde rahat uyuyacaklardır. Onlar, bu toprakta

canlarını

lek Hanım Çiftliği, yeterli düzeyde sargı yerine sahip olması nedeniyle bölgede hizmet veren ilk revir olma özelliğini taşıyor. Daha sonrasında ise revirin kapasitesi arttırılmış. Hatta yakın çevresinde de bir sahra hastanesi kurulmuş.

Seddülbahir Köyü

Dur Yolcu Anıtı Bir Devrin Battığı Yer, Değirmen Burnu Tabyası’nın arkasındaki bu tepe ve tüm Gelibolu. Kilitbahir Kalesi

Kilitbahir Kalesi

verdikten

sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.”

Soğanlıdere Vadisi

Yine Fatih Sultan Mehmet taraAnzak Koyu fından Çimenlik Kalesi’nin tam karşı kıyısına inşa ettirilmiş olan Savaşın en sert geçtiği yer. ÇıSeddülbahir Köyü bomba düşmekarma sırasında yen tek bir metrekare olmadığı söylenir.

Asker için konaklama, tedavi görme ve toplanma merkezi. Soğanlıdere şehitliği burada bulunuyor

Melek Hanım Çiftliği Seddülbahir Cephesi’nden sevk edilen yaralılar için kurulan Me-

kale, tarihte iki kez restorasyon görmüş ve bugünlere kadar sağlam bir şekilde gelebilmiştir. Kalenin çok önemli Savaşın en serttarihimizde geçtiği yer. Çıkarma sırasında bomba düşmeyen tek bir bir nebir yere sahip olmasının metrekare olmadığı söylenir. deni de Çanakkale Savaşları’nda

Tekke Koyu, Savaşın en şiddetli geçtiği yerlerden birisi. Aynı zaçok önemli bir mevzi görevi manda son kalan İngiliz askerlegörmesidir. rinin de sandalla kaçtığı yerdir. Anzak Koyu Düz Tepe ise Mustafa Kemal’in Tekke Koyu, Savaşın en şiddetli geçtiği yerlerden birisi. Aynı zamanda son kalan İngiliz “cephaneniz yoksa, süngünüz askerlerinin de sandalla kaçtığı yerdir. Düz Tepe iseAnzak Mustafa Kemal‟in “cephaneniz yoksa, askerlerinin ikmal bölgevar” sözlerini sarf ettiği ve büsüngünüz var” sözlerini sarf ettiği ve büyük direnişin görüldüğü tepedir. si olan 650 metrelik sahil şeridi. yük direnişin görüldüğü tepeDur dir. Yolcu Anıtı

Yine Fati Çimenlik inşa ettiri restorasyo sağlam bi tarihimizd olmasının Savaşları‟ görmesid

Yine Fati Çimenlik inşa ettiri restorasy sağlam b Anzak as metrelik tarihimizs olmasının Savaşları görmesid

Anzak Koyu

Bir Devrin Battığı Yer, Değirmen Burnu Tabyası‟nın arkasındaki bu tepe ve tüm Gelibolu.

Bir Devri Tabyası‟n Bir Devri Tabyası‟n Gelibolu. Gelibolu.

Kilitbahir Kalesi

Anzak as metrelik

Conkbayırı

detli topçu ateşi başladıktan sonra elini birden göğsüne

karşılamalarının yanında aynı zamanda bir kültür ve sanat

götürdüğünü gördüm. Heye-

merkezi olarak ta işlev görmüş-

canımı sezen o metin asker,

lerdir.

parmağını ağzına götürerek ve başını kaşlarını yukarıya kaldırarak bana sessiz olmamı işaret etti.” Mustafa Kemal’in Mustafa Kemal 25 Nisan 1915 sabahı Conbayırına doğru ilerleyen düşmana karşı 57. Piyade

göğsüne isabet eden şarapnel, O’nun göğsünde bulunan saatine çarpmıştı. Saat parçalanmıştı ve göğsünde küçük bir morluk

Alayı ile taarruza başlarken

oluşmuştu. İşte bu saat Mustafa

“Ben size taarruzu emretmiyo-

Kemal’i Türk milletine bahşet-

rum ölmeyi emrediyorum, biz

miştir.

ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuv-

Gelibolu Mevlevihanesi

Binalardan bugüne kalanlar, Hamza koy askeri bölge içinde ve deniz kenarına yakın alanda

bulunan

semahane-

türbe ve taç kapıdan ibarettir. Mevlevihane’nin banisi ve ilk postnişini Ağazade Mehmet Hakiki

Dede’dir.

Mevleviha-

ne kendisine izafeten Ağazade Dergâhı adıyla anılmıştır. 1. Dünya Savaşı sırasında Mevlevihane’nin son şeyhi Burhaneddin Dede, yedi dervişiyle

vetler gelir, başka komutanlar hakim olabilir.” emrini vermiştir.

birlikte Dördüncü ordu emrin-

Bu coşku ile şahlanan Mehmet-

deki Mevlevi alayına katılıp üç

çikler donanmanın yoğun ateşi

yıl Şam’da kalmıştır.

altında yılmadan sürdürdükleri

Çanakkale ve civarında 204 tes-

taarruz ile düşmanın Cesaret

cilli sit alanı bulunmaktadır. Bu

Tepe’ye kadar geri atmışlardır. Muharebe şiddetini sürdürürken,

Çanakkale

Muharebesi

sonucunda Türk milletinin gönlüne taht kuracak olan Mustafa Kemal ise ölümün eşiğinden dönmüştür. Yaşanan olayı 64. Alay Komutanı olan Yarbay Servet şu şekilde anlatır “Süngü hücumu sırasında Conkbayırı tepesinde Mustafa Kemal’in yanındaydım. Düşmanın şid-

Gelibolu Mevlevihanesi, içlerinde çile çıkarılan, derviş yetiştirilen 15 Mevlevi Asitanesinden birisidir. 17. Y.Y da kurulan Mevlevihane bu onbeş Asitane içinde en geniş araziye ve en haşmetli Semahaneye sahiptir. Mevlevihaneler tarihte bir edep ve irfan merkezi olarak insanların manevi ihtiyaçlarını

alanlarda bulunan antik yer ve kentlerin bazılarının kazıları yapılmış olup tarihleri hakkında epeyce bilgi sahibi olunmuş-

sa da birçoğunun sadece isim

Çanakkale’ye 30 km uzaklıktaki

yüzdendir ki 1868’de Schlie-

ve yerleri bellidir. Gün ışığına

Truva, doğal afet ve savaşlarla

mann Çanakkale’ye ayak bastığı

çıkartılması beklenen bu kent-

on kez yakılıp yıkılmış, her se-

zaman Calvert’in rehberliğine

lerden bazıları Pionia, Gargara,

ferinde eski kentin üzerine bir

muhtaç olmuş ve onun sayesin-

Antandros, Lamponia, Khrysa,

yenisi kurulmuş, böylece ova-

de Truva’yı bulmuştur.

Hamaxitos, Babakale, Traga-

da 16 metreyi bulan bir höyük

sai, Neandreia, Larissa, Kolonai,

oluşmuştur.

Dardanos, Akhilleion, Abydos, Kolonai, Priapos, Kokylis, Skepsis, Gergis ve Kebrene gibi antik kentlerdir. Haklarında yeterli bilgi bulunmayan bu kentler araştırılmayı beklerken, Aleksandreia Troas, Assos, Parion ve Truva gibi bölgenin önde gelen antik kentleri, bize bölge hakkında bilgi vermektedir.

Truva Antik Kenti

31 Mayıs 1873’de hayali gerçekleşen ve Priamos’un zan-

Truva, Homeros’un yazılı edebi-

nettiği hazineyi bulan Shlie-

yat metni olan “İliada” ve “Ody-

mann, işçileri evlerine yollar

sseia” destanlarına konu olmuş-

ve ardından bulduğu hazineyi

tur. Batı medeniyetinin en etki-

Calvert’in çiftliğine taşır. 17

leyici eserlerinden biri olan İlia-

Haziran’da kazıya son vererek

da Truva’da on yıl süren savaşın

hazineyi

son 51 gününü yansıtmaktadır.

ra da Almanya’ya kaçırırlar.

Bu hikaye sanat eserlerinde o

Shliemann’ın bulduğu

kadar çok işlenmiştir ki, Truva

ne II. Dünya Savaşı sırasında

adı Dünya’da Kudüs’ten sonra

Almanya’dan Rusya’ya götürü-

en çok bilinen kent haline gel-

lür, bugün bu hazine Mosko-

miştir.

va’daki Puşkin Müzesi’nde ser-

Truva’nın efsane haline gelen kazı hikayesi ve kazıcı Schliemann’ın

renkli

kişiliği,

Truva antik kentini çok daha

Yunanistan’a

sonhazi-

gilenirken çok az kısmı da Berlin, Atina ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde yer alır.

Bozcaada (Tenedos)

büyük bir ilgi alanı haline getirmiştir. Schliemann’dan önce Truva Antik Kenti, Dünya’nın

de bu bölgeye seyyah ve bil-

en meşhur antik kentlerinden

ginlerin

birisidir ve Troya, Troia, İlion,

dir. Yine Schliemann’dan önce

Vilusa gibi adlarla da anılır.

1863-65 yılları arasında İngiliz

M.Ö. 3000’lü yıllarda ilk yerleşi-

Frank Calvert’in de birçok yerde

min yapıldığı düşünülen şehir

mühim sondajlar yaparak eser-

1988 yılından beri Dünya Miras

ler topladığı görülür. Calvert’e

Bozcaada (Tenedos) Çanakka-

Listesi’nde, 1996 yılından beri

Çanakkale bölgesinde araştır-

le’nin bir ilçesi olup, kuzeyin-

ise Milli Park statüsündedir.

ma yapan ilk kişi denilebilir. Bu

de Semadirek, kuzey-batısın-

geldiği

bilinmekte-

Bozcaada’daki tarihi mekânlar arasında; Venediklilerce yapılan ikinci (Yeni) Kale, 1657 yılı yapımı Köprülü Mehmet Paşa Camii, 1870 yılında inşa edilmiş üç nefli Meryem Ana Kilisesi, da Limni, güneyinde Midilli,

Yalı Camii, Alaybey Camii, gü-

kuzey-doğusunda

Gökçeada

nümüzde park olarak kullanılan

Çevresinde-

Namazgâh ile tarihi çeşmesi sa-

bulunmaktadır.

ki küçük adacık ve kayalıklarla 40 km2’lik bir yüzölçümüne sahiptir. Adanın en yüksek tepesinden (Göztepe) çevre 40 mil mesafeye kadar seyredilebilir. Ege Denizi’nde Ülkemize ait iki adadan biridir. 1455-56 yılında Venedik’liler-

yılabilir. Görülecek diğer yerler ise Şarap Fabrikaları, Rüzgâr Santrali, Bozcaada Bağları, Kimisis Teodoku Rum Ortodoks Kilisesi, Göztepe, Habbele, Çamlık piknik alanı, Ada Evleri, Bozcaada Yerel Tarih Araştırma Merkezi, Tuz Burnu, Mermer Burnu, Polente Deniz Feneridir.

den alınan ada, Ege’de Türklerin Kaz Dağı Milliilk Parkı Dağı) eline geçen ada(İda olmuştur.

Kaz Dağı Milli Parkı

Kazdağları, Biga yarımadasının en yüksek yerindedir. Ege Bölgesi ile Marmara Bölgesini

(İda yeşil Dağı) M.Ö. 6.ayırır. yüz yıldanmanzaraları, Roma dinlendirici birbirinden Muhteşem alanları ve birçok kaplıcasıyla

Kaz Dağı Milli Parkında, doğanın estetiğini mitolojik hikayelerle hissedebilirsiniz. Dönemi’ne kadar kullanılan

mezarlıkta toprak heykelcikler, çanak çömlekler bulunmuştur.

Kazdağları, Biga yarımadası-

Mitolojide Afrodit, Hera ve Athena arasındaki Dünyanın ilk güzellik yarışmasının burada yapıldığı söylenir. Hikayeye göre Tanrılar, Thetis ile Peleus‟un düğünü için toplandıklarında, nın en yüksek yerindedir. Ege düğüne davet edilmeyen Eris (Nifak), Athena, Hera ve Afrodit‟in bulunduğu yere altın bir Bölgesi ile arasında Marmara Bölgesini elma atar. Elmanın üzerinde “en güzeline” yazılıdır. Üç tanrıça “en güzel benim” tartışması başlar. Zeus, en güzelin seçilmesinde birbirinden hakem olarak İda ayırır. Dağı‟nda Muhteşem bulunan Paris‟in görevlendirilmesini buyurur. Tanrıçalar, Paris‟in önünde güzellikleriyle övünüp, ona dinlendirici yeşil armağanlar vaad ederler. Hera, Paris‟e kendisinimanzaraları, seçmesi durumunda evrenin krallığını, Athena savaşta yenilmezliği, Afrodit ise kadınların en güzeli Helena‟nın aşkını vaad eder. ve birçok kaplıcasıyla Bunun üzerine Paris, üç tanrıçadan en güzelininalanları Afrodit olduğuna karar verir ve altın elmayı ona verir. Kaz Dağı Milli Parkında, doğa-

nın estetiğini mitolojik hikayelerle hissedebilirsiniz. Mitolojide Afrodit, Hera ve Athena arasındaki Dünyanın ilk güzellik yarışmasının burada yapıldığı söylenir. Hikayeye göre Tanrılar, Thetis ile Peleus’un düğünü için toplandıklarında, düğüne davet edilmeyen Eris (Nifak), Athena, Hera ve Afrodit’in bulunduğu yere altın bir elma atar. Elmanın üzerinde “en güzeline” yazılıdır. Üç tanrıça arasında “en güzel benim” tartışması başlar. Zeus, en güzelin seçilmesinde hakem olarak İda Dağı’nda bulunan Paris’in görevlendirilmesini buyurur. Tanrıçalar, Paris’in önünde güzellikleriyle övünüp, ona armağanlar vaad ederler. Hera, Paris’e kendisini seçmesi durumunda evrenin krallığını, Athena savaşta yenilmezliği, Afrodit ise kadınların en güzeli Helena’nın aşkını vaad eder. Bunun üzerine Paris, üç tanrıçadan en güzelinin Afrodit olduğuna karar verir ve altın elmayı ona verir.

Assos Antik Kenti Assos, Çanakkale‟nin 87 km. güneyinde, Ayvacık ilçesi Behramkale Köyü sınırlarında bulunan antik bir liman kentidir. Aynı zamanda bir öğretim merkezi olarak bilinen Assos‟ta,

Assos Antik Kenti Assos, Çanakkale’nin 87 km. güneyinde, Ayvacık ilçesi Behramkale Köyü sınırlarında bulunan antik bir liman kentidir. Aynı zamanda bir öğretim merkezi olarak bilinen Assos’ta, ilk çağ’ın ünlü filozofu Aristoteles bir felsefe okulu kurmuş, zooloji, biyoloji ve botanik konularında da önemli araştırmalar yapmıştır. Doğu ve Batı olmak üzere iki girişi olan antik kent, eski bir volkan konisi üzerine

Akropol’de yer alan Athena Ta-

kurulmuş olup, güneye doğru

pınağı, Arkaik Çağ’da inşa edil-

uzanan teraslar üzerindeki yapı

miş, Anadolu’nun en eski Dor

topluluklarından oluşur. Kentin

tapınaklarından biridir. Denize

etrafını çeviren 4 km’lik surların

yönelik muhteşem manzarası-

önemli bir bölümü bugün halâ

nın yanında bu tapınak, mimari

ayaktadır.

anlamda hem Dor / Yunan hem

İon / Anadolu özelliklerini yansıtması bakımından Ege’nin iki yakasının kültürel bir sentezini oluşturur. Akropoldeki bu tarihi kalıntılar arasında Athena Tapınağı, Edremit Körfezi’nin gün batımında büründüğü muhteşem manzaranın izlenebileceği en uygun mekândır. Buradan denize doğru inildikçe agora (çarşı), gymnasium (düşünsel ve bedensel eğitim merkezi), tiyatro, bouleuterion (kent meclisi binası) ve nekropol (antik mezarlık) sıralanmaktadır. Antik dönemde tragedya ve komedya gibi oyunların oynandığı 4000 seyirci kapasiteli tiyatronun bü-

yük bölümü korunmuş durumdadır. Akropolün hemen kuzey köşesinde Osmanlı Sultanı I. Murat’ın 14. yüzyılda yaptırdığı tek kubbeli cami bulunmaktadır. Behramkale köyü sınırlarındaki Osmanlı döneminden kalma köprü tümüyle ayakta olup halen kullanılmaktadır.

Yenice

Kazdağlarının eteğine kurulmuş olan Yenice, Çanakkale’nin en büyük ilçesidir. İlçenin en dikkat çeken özelliklerinden birisi bitki örtüsüdür. Ormanlık alanlarda yükselti dolayısıyla değişen mikroklima ve yetişme çevresi koşullarının etkisi ile değişik ağaç türleri ve bunların oluşturduğu karışık topluluklar vardır. Bölge ormanlarında Akdeniz, Karadeniz ve kara ikliminde yetişen türler (Kızılçam, Karaçam, Meşe Türleri, Kestane Göknar, Gürgen, Kayın, Çınar, Kızılağaç, Dışbudak, Ihlamur, Fındık) görülmektedir. Yenice Ormanları, endemik Kazdağı Göknar’ı (Abies egui-trojani) ve nadir bulunan türler bakımından da

dikkat çekicidir. Kazdağı Göknarı’nın vatanı Kazdağı’dır. Adını Truva Antik kentinden alan bu göknar türüne yalnızca bu yörede rastlanmaktadır. Yenice, alternatif turizm olanakları bakımından (termal-doğa sporları-atıcılık vb.) cazibe merkezi durumundadır. İlçede kısmen doğa turizmi yapılmaktadır. Nesli tükenmekte olan hayvanlardan karaca ve doğal alabalığın varlığı bölgedeki zengin faunanın örneğidir. Yapılan arkeolojik çalışmalarda bölgede, Truvalılar, Hititler, Bergama Krallığı, Roma ve Bizans İmparatorluklarına ait kalıntılara rastlanmaktadır. Truva’lıların at yarı-

şı düzenledikleri Agonya Ovaları ve M.S. II. Yüzyılda İmparator Hadrianus’un ayı avı düzenlediği Asar Dağlarında birçok tarihi kalıntı (Hadrianus Kalesi (Asar Kale), Küçük Hisarlık, Baba Kale (Taban Kale), Çal Kale, Üvecik Tepesi, Kabalı Hisar Tepe, Kabalı Kilise Patlağı, Çırpılar Hisar Tepe, Çınar ve Seyvan Köyü) da mevcuttur.

Gökçeada (İmroz) Ada’nın adı Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’sinde İmroz şeklinde geçmektedir. Ege’nin bu şirin

adası, Gökçeada ismini 29 Temmuz 1970’da almıştır. Adanın en eski yerleşiklerinin Pelasglar olduğu bilinmektedir. Miltiades adayı M.Ö. 500’de Atina’ya bağlamıştır. Roma egemenliğine kadar Atina yönetiminde kalmıştır. 1455’te Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılan Gökçeada, 1922 – 1923 yılları arasında Yunan işgalinde kalmış, 1923 yılında Lozan Antlaşması’na göre 22 Eylül 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlanmıştır. Çanakkale’nin bunlardan başka daha birçok önemli yeri olduğu unutulmamalıdır…

Referans: Bu yazı için çeşitli web sitelerinden ve Çanakkale savaşları ile ilgili kısmında da Sayın Prof. Dr. Mete Tunçoku’nun Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı adına 18 Mart 1998 tarihinde Ankara’da Türk Dil Kurumu Konferans Salonu’nda verdiği konferans metninden yararlanılmıştır.