Numer 1-2004 (8)
TÜV Rheinland Group
Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego - cz. 1
TUVdotCOM-ID
Szanowni Pañstwo,
Pierwszy numer Biuletynu Jako ci w 2004 roku dotar³ ju¿ do Pañstwa. Tak jak zapowiadali my w ostatnim numerze prezentujemy podsumowanie osi¹gniêæ spó³ek Grupy TÜV Rheinland w Polsce za 2003 rok. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Zarz¹d: Janusz Grabka-Prezes Zarz¹du Marek Mucha-Wiceprezes Zarz¹du Siedziba: 02-146 WARSZAWA ul. 17 Stycznia 56 tel. 022/ 846 79 99 tel. 022/ 846 51 63 fax 022/ 868 37 42 41-800 ZABRZE ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 032/ 271 64 89 tel. 032/ 271 06 23 fax 032/ 271 64 88
W oficjalnym Li cie skierowanym do Pañstwa, Zarz¹d TÜV Rheinland Polska stara siê zachêciæ do korzystania z Pieczêci TÜV Rheinland jako bardzo dobrego instrumentu informacyjnego i marketingowego. W bie¿¹cym numerze poruszamy temat norm odno nie elektrycznego sprzêtu medycznego w Europie i Ameryce Pó³nocnej. Kontynuujemy tematykê systemu zarz¹dzania jako ci¹ w szkole, o czym pisali my w numerze wrzesieñ/pa dziernik 2003. Na drugiej stronie naszego Biuletynu znajdziecie Pañstwo adres nowego Oddzia³u w Bydgoszczy, który rozpocz¹³ funkcjonowanie od lutego 2004 roku.
60-003 POZNAÑ ul. Wo³czyñska 37 tel. 061/ 867 81 87, 864 84 37
Zespó³ redakcyjny
20-079 LUBLIN ul. Chmielna 2 tel. 081/ 532 86 68 tel. 081/ 532 86 87 tel.kom. 0 607 057 028 10-702 OLSZTYN ul. Warszawska 98 tel. 089/ 524 05 01 tel. 089/ 524 05 03 tel. kom. 0 693 410 037 42-200 CZÊSTOCHOWA ul. Kuceliñska 22 tel. 034/ 323 50 54 70-370 SZCZECIN ul. Bohaterów Warszawy 15/16 tel./fax. 091/ 484 49 67 77-100 BYTÓW ul. Lêborska 24 tel./fax 059/822 79 53 tel. kom. 0695 888 838 85-825 BYDGOSZCZ ul. Wojska Polskiego 65 tel./fax. 052/ 374 73 87 tel. kom.: 0 607 464 786
W zwi¹zku z mo¿liwo ci¹ zamieszczenia adresów internetowych Pañstwa firm na naszej stronie internetowej, gor¹co prosimy zainteresowanych o kontakt (telefoniczny lub mailowy) w tej sprawie z nastêpuj¹c¹ osob¹: Marek Æwiok Tel. 032/ 271 06 23 mcwiok@pl.tuv.com Prze lemy Pañstwu stosowny formularz o wiadczenia, w którym wyrazicie Pañstwo zgodê na umieszczenie adresu internetowego na naszej stronie internetowej.
2
Zespó³ redakcyjny: 41-800 Zabrze ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 032/ 271 06 23 e-mail mcwiok@pl.tuv.com Zespó³ redakcyjny zastrzega sobie prawo do skracania objêto ci artyku³ów nadsy³anych przez Pañstwa.
SPIS TRE CI: 1. Kilka s³ów od Redakcji 2. TUVdotCOM-ID 3. Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego 4. Nadzór nad dokumentacj¹ i zapisami? Pestka. 4. Jako æ w szkole - rok po uzyskaniu certyfikatu 5. Wydarzenia z kraju 6. Szkolenia, konferencje, seminaria 7. Ró¿no ci
2 3 4 6 7 8 10 11
Szanowni Pañstwo, W zwi¹zku z licznymi zapytaniami, jeszcze raz przedstawiamy krótk¹ informacje nt. TUVdotCOM jednocze nie sk³adaj¹c propozycjê skorzystania z tego instrumentu. Wdra¿aj¹c System Zapewnienia Jako ci otrzymali cie Pañstwo Certyfikat TÜV Rheinland. Dla swoich Klientów TÜV Rheinland przygotowa³ Platformê TUVdotCOM. Platforma to instrument informacyjny i marketingowy, dostêpny dla Klientów z ca³ego wiata. Ka¿dy Klient posiadaj¹cy aktualny certyfikat mo¿e otrzymaæ indywidualny numer identyfikacyjny - ID wraz z Pieczêci¹ TÜV Rheinland. Chcia³bym podkre liæ, i¿ korzystanie z Platformy oraz Pieczêci TÜV Rheinland jest bezp³atne tak d³ugo, na jak d³ugo zawarli cie Pañstwo Porozumienie dotycz¹ce korzystania z logo TÜV CERT. Podkre lenia wymaga fakt, i¿ jako Klienci TÜV Rheinland Polska macie prawo umieszczaæ ten znak na swoich materia³ach reklamowych i produktach. Je li jeste cie Pañstwo zainteresowani, prosimy o informacjê, a indywidualnie Pieczêæ TÜV Rheinland wraz z umow¹ na jej bezp³atne wykorzystanie zostanie dla Pañstwa przygotowana i przes³ana do podpisu. Zachêcam do korzystania z tej formy podkre lania jako ci w³asnych produktów oraz wykorzystania wielofunkcyjnego narzêdzia marketingowego wyró¿niaj¹cego Pañstwa firmê spo ród konkurencji. W sprawie umowy i Pieczêci TÜV Rheinland proszê siê kontaktowaæ z nastêpuj¹c¹ osob¹: Marek Æwiok - Dzia³ Rozwoju - Oddzia³ Zabrze, tel. 32/ 271 64 89 Jeszcze raz gor¹co zachêcam do korzystania z Platformy TUVdotCOM. Z powa¿aniem Janusz Grabka Prezes Zarz¹du Dyrektor Generalny
www.tuvdotcom.com
TUVdotCOM
BIULETYN JAKO CI
3
TÜV - MEDYCYNA
Autor: Heinz Joerg Steneberg, Manager Sekcji Medycznej (USA)
Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego Elektryczne Urz¹dzenia Medyczne i odpowiednie normy staj¹ siê bardziej z³o¿one. Urz¹dzenia medyczne i sprzêt diagnostyczny nale¿¹ do sektorów o naj ci lejszych regulacjach. Fakt ten nie powinien byæ zaskoczeniem, zwa¿ywszy na to, ¿e urz¹dzenia medyczne s¹ u¿ywane do kontaktu z chorym, unieruchomionym lub nie wiadomym pacjentem, którego funkcje ¿yciowe zale¿¹ od urz¹dzeñ medycznych, a który mo¿e byæ pod³¹czony do wiêcej ni¿ jednego urz¹dzenia w tym samym czasie. Procedury radiacji terapeutycznej i diagnostycznej zwykle s¹ u¿ywane wspólnie w przypadkach, gdy b³¹d urz¹dzenia lub ludzki mog¹ mieæ znacz¹cy wp³yw na zdrowie pacjenta oraz profesjonaln¹ opiekê zdrowotn¹. In¿ynierowie musz¹ sprostaæ nie tylko wzrostowi ró¿norodno ci narodowych i miêdzynarodowych norm i regulacji, ale te¿ wyzwaniom spowodowanym powstawaniem coraz bardziej z³o¿onych produktów, które czêsto stanowi¹ kombinacje tradycyjnych urz¹dzeñ medycznych i produktów nie-medycznych. Ten artyku³ to ogólny przegl¹d ró¿nych norm i innych wymagañ przydatnych dla medycznych urz¹dzeñ elektrycznych, które powinny byæ brane pod uwagê nie tylko podczas procesu tworzenia produktu, ale te¿ podczas ca³ego cyklu ¿ycia produktu.
Definicja "Medycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych" Jednym z wyzwañ, przed którym stoj¹ in¿ynierowie dzisiaj to okre lenie, co jest uwa¿ane za "sprzêt medyczny". W pó nych latach osiemdziesi¹tych, kiedy publikowano drug¹ nowelizacjê normy IEC 60601-1 nie spodziewano siê powstania tak z³o¿onych urz¹dzeñ. W tamtym czasie internet nie by³ jeszcze tak rozwiniêty i dzielenie siê informacjami diagnostycznymi lub dokonywanie operacji przez internet by³o po prostu nie mo¿liwe. Dlatego w³a nie, definicja elektrycznego sprzêtu medycznego z tamtego czasu jest czasami interpretowana w du¿o szerszy sposób. W normie IEC 60601-1:1988 medyczne urz¹dzenie elektryczne jest definiowane jako "Urz¹dzenie elektryczne wyposa¿one w nie wiêcej ni¿ jedno przy³¹cze do danej sieci zasilaj¹cej i przeznaczone do diagnozowania, leczenia lub monitorowania pacjenta pod nadzorem medycznym, i które tworzy fizyczny lub elektryczny kontakt z pacjentem, i/lub przesy³a energiê do lub od pacjenta, i/lub wykrywa taki przep³yw energii do lub od pacjenta. Urz¹dzenie zawiera takie wyposa¿enie okre lone przez producenta, które jest niezbêdne, aby umo¿liwiæ normalne u¿ytkowanie urz¹dzenia". Ogólna interpretacja terminu "sieæ zasilaj¹ca" obejmuje równie¿ wewnêtrznie / bateryjnie zasilane urz¹dzenia. Termin "nadzór medyczny" nie oznacza, ¿e pielêgniarka lub lekarz musz¹ byæ blisko pacjenta ca³y czas, ale ¿e, ogólnie pewien stopieñ nadzoru musi byæ uwzglêdniony przy u¿yciu tego sprzêtu. Nadzór ten mo¿e obejmowaæ regularne zaplanowane wizyty u pacjentów z aktywnymi implantami, lub przesy³anie pomiarów od pacjenta
4
BIULETYN JAKO CI
do lekarza przez internet. Oparta na tej definicji stacja robocza, która jest umieszczona w biurze lekarza, nie wchodz¹ca w kontakt z pacjentem i nie u¿ywana w jego s¹siedztwie nie mo¿e byæ traktowana jako elektryczny sprzêt medyczny. W takich przypadkach, nie ma konieczno ci stosowania dla niej surowych wymagañ dla sprzêtu medycznego. Odnotowaæ nale¿y, ¿e definicja "urz¹dzenia medycznego" wed³ug kanadyjskich przepisów odno nie urz¹dzeñ medycznych, dyrektywy Unii Europejskiej odno nie wyrobów medycznych i amerykañskiej ustawy o ¿ywno ci, narkotykach i kosmetykach ró¿ni¹ siê od definicji "medycznego urz¹dzenia elektrycznego". Sprzêt elektryczny objêty wspomnianymi wy¿ej przepisami, mo¿e nie byæ objêty zakresem normy IEC 60601-1. Dlatego, te produkty mog¹ mie ciæ siê w granicach zakresu normy IEC 61010 (sprzêt laboratoryjny) lub normy IEC 60950 (sprzêt technologii informacyjnej). Przegl¹d Norm Bezpieczeñstwa dla Medycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych Podstawow¹ norm¹ bezpieczeñstwa dla elektrycznego sprzêtu medycznego jest norma IEC 60601-1 (Medyczne Urz¹dzenia Elektryczne - Czê æ pierwsza Ogólne wymagania bezpieczeñstwa). Aktualna nowelizacja tej normy zosta³a opublikowana przez Miêdzynarodow¹ Komisjê Elektrotechniczn¹ w 1988 roku. Dwie znacz¹ce poprawki do niej zosta³y opublikowane w 1991 i 1995 roku, aby dodaæ wymagania dotycz¹ce kompatybilno ci elektromagnetycznej, etykietowanie sprzêtu oraz dodatkowe wymagania w kilku
TÜV - MEDYCYNA paragrafach normy. Kolejna nowelizacja tej normy jest przygotowywana, ale nie nale¿y siê spodziewaæ jej publikacji w najbli¿szej przysz³o ci. Kilka pañstw, miêdzy innymi Kanada i USA okre li³o krajowe odstêpstwa dla normy IEC 60601-1. Mimo to, normy te s¹ tak samo usystematyzowane jak norma IEC 60601-1, u¿ywaj¹ tej samej struktury, systemu numeracji i podstawowych zasad. Krajowe odstêpstwo dla Kanady zosta³o zawarte w normie CAN/CSA-C22.2 Nr. 601.1M90 i dotyczy testowania uziemieñ ochronnych, oraz ochrony przed ogniem i zbiorników ci nieniowych. Norma UL 2601-1:1997 opisuje odstêpstwa od normy IEC 60601-1 w USA. Te odstêpstwa zawieraj¹ okre lone wymagania dla pr¹dów up³ywu, sprzêtu wykorzystuj¹cego tlen lub u¿ywanego w atmosferach wzbogaconych w tlen, i sprzêtu z obudowami polimerycznymi, oraz wiele innych wymagañ. Obie nowelizacje normy IEC 60601-1 zosta³y zawarte w normie UL 2601-1:1997, z wyj¹tkiem wymagania u¿ywania jednostek Systemu SI (Systemu Miêdzynarodowego). Jednak, ta klauzula jest obowi¹zkowa od 6 lutego 2004 roku. Przegl¹d odstêpstw w USA i Kanadzie zawiera Tabela nr 1.
Zasady Ogólne Najwa¿niejsz¹ zasad¹ norm serii IEC 60601 jest zapewnienie bezpieczeñstwa pacjentów, u¿ytkowników i innych osób, przy normalnym u¿ytkowaniu w normalnych warunkach oraz w stanie pojedynczego uszkodzenia. Jest to szczególnie wa¿ne dla sprzêtu podtrzymuj¹cego ¿ycie, gdzie przerwa w dzia³aniu mog³aby spowodowaæ zagro¿enie dla pacjenta. Bezpieczeñstwo sprzêtu powinno byæ rozwa¿ane jako czê æ ca³kowitego bezpieczeñstwa, które obejmuje równie¿ bezpieczeñstwo instalacji sprzêtu, remontu i u¿ytkowania. Zagro¿enia powinny byæ eliminowane mo¿liwie rozs¹dnie, w nastêpuj¹cy sposób: 1. rodki ostro¿no ci stosowane przy projektowaniu (z natury bezpieczne projektowanie). 2. Dodatkowe rodki ostro¿no ci np. alarmy. 3. Ograniczenia i ostrze¿enia w instrukcjach i na etykietach. Rozwa¿ania powinny równie¿ dotyczyæ przypadków pora¿enia elektrycznego, awarii mechanicznych, niezamierzonego lub nadmiernego promieniowania, nadmiernej temperatury, nienormalnych warunków u¿ytkowania lub b³êdu ludzkiego. Zgodno æ z normami serii IEC 60601 to podstawa, aby otrzymaæ dopuszczenie do obrotu w Unii Europejskiej, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Chocia¿ zgodno æ z norm¹ EN 60601-1 nie jest obowi¹zkowa, aby sprostaæ podstawowym wymaganiom Dyrektywy dla Wyrobów Medycznych Unii Europejskiej, to mo¿e okazaæ siê k³opotliwe wykazanie w inny sposób, ¿e elektryczny sprzêt medyczny odpowiada jej wymaganiom. Nowe przepisy kanadyjskie odno nie urz¹dzeñ medycznych zawieraj¹ wymagania odno nie bezpieczeñstwa i skuteczno æ, które musz¹ byæ spe³nione przez wszystkie urz¹dzenia. W USA elektryczny sprzêt medyczny musi byæ przetestowany wed³ug normy UL 2601-1 przez Uznane Laboratorium Krajowe (NRTL), b¹d poddany tzw. "etykietowaniu polowemu". FDA opublikowa³ przewodnik do rozpoznawania i u¿ywania norm zgodnych w dniu 20 czerwca 2001 roku, aby dostarczyæ pomoc dla przemys³u i recenzentów FDA, celem u³atwienia rozpoznawania krajowych i miêdzynarodowych norm zgodnych. Chocia¿ agencja FDA jasno o wiadcza, ¿e zgodno æ z norm¹ IEC 60601-1 lub UL 2601-1 nie jest obowi¹zkowa, to zgodno æ z któr¹kolwiek z tych norm mo¿e upro ciæ proces nadzorczy. Normy Uzupe³niaj¹ce Jako dodatek do IEC 60601-1, która opisuje ogólne wymagania odno nie bezpieczeñstwa, normy serii IEC 60601 zawieraj¹ równie¿ normy uzupe³niaj¹ce i normy szczegó³owe dla poszczególnych grup produktów. Normy uzupe³niaj¹ce s¹ przydatne do okre lonych kategorii elektrycznego sprzêtu medycznego i mog¹ byæ u¿ywane tylko w po³¹czeniu z norm¹ IEC 60601-1.
Tabela nr 1. Przegl¹d odstêpstw od normy IEC 60601-1 dla UL 2601:1997 i CAN/CSA 22.2.601
Artyku³ udostêpniony i przet³umaczony za zgod¹ redakcji World News- International Journal of Safety & Standards, Trends & Information November/December 2003
BIULETYN JAKO CI
5
QMS
NADZÓR NAD DOKUMENTACJ¥ I ZAPISAMI? PESTKA Od tysiêcy lat papier s³u¿y ludziom do tworzenia zapisów dowodów, ¿e zdarzenie mia³o miejsce. Dlatego tak wa¿ne jest zapewnienie, ¿e zapisy i dokumenty, z którymi na co dzieñ pracujemy s¹ aktualne i zgodne z rzeczywisto ci¹. Dlatego wszystkie nowoczesne systemy zarz¹dzania wymagaj¹ nadzorowania dokumentacji i zapisów - jako ich nieodzownego elementu. Nic dziwnego - pe³na kontrola nad obiegiem informacji jest przecie¿ warunkiem dalszego rozwoju ka¿dego przedsiêbiorstwa. Jako Pe³nomocnik ds. Jako ci chcia³abym podzieliæ siê do wiadczeniami zwi¹zanymi z wprowadzaniem w naszej organizacji systemu nadzoru nad dokumentacj¹ i zapisami. Mija drugi rok odk¹d wdro¿yli my system zarz¹dzania jako ci¹. Wiele siê od tej pory zmieni³o. Obszary, które wydawa³y siê z pocz¹tku problematyczne, takie jak na przyk³ad pomiary jako ci naszych us³ug, da³y siê ostatecznie rozwi¹zaæ. Pragnê nadmieniæ, ¿e jeste my firm¹ us³ugow¹, a nasze produkty s¹ zazwyczaj kilkumiesiêcznymi projektami. Wydawa³o siê, ¿e pomiary niewidocznych us³ug bêd¹ przys³owiow¹ o ci¹ w gardle. Jednak okaza³o siê wkrótce - o æ utknê³a w punkcie 4.2 normy PN EN ISO 9001:2001 - to, co spêdzi³o mi sen z powiek na wiele miesiêcy by³ nadzór nad dokumentacj¹, danymi i zapisami. Wydawa³oby siê: sprawa prosta w koñcu firma informatyczna, zatem pewnie dokumenty bêdzie przechowywaæ w formie elektronicznej. Do niedawna nie by³o to jednak mo¿liwe - procedury umieszczone w segregatorze by³y jedyn¹ szans¹ na zapanowanie nad emisj¹ nowych wydañ i kopii procedur. Na pewno ka¿dy Pe³nomocnik zna ból nadzorowania, aby w³a ciwe rozdzielniki by³y podpisywane przez w³a ciwe osoby. I aby nowo zatrudniony pracownik wiedzia³, które dokumenty, formularze, zarz¹dzenia i regulaminy go dotycz¹, aby po wiadczy³ zapoznanie siê z powy¿szymi i aby wiedzia³, gdzie szukaæ druków, instrukcji i procedur. Zajmuje to ogromn¹ ilo æ czasu i nie pozwala skupiæ siê na zagadnieniach doskonalenia procesów i innych istotnych dla rozwoju organizacji. "Papier cierpliwy, ale uci¹¿liwy" - jak s³usznie przeczyta³am kiedy na jednej ze stron internetowych po wiêconych idei elektronicznych zapisów. Maj¹c do æ drukowania rozdzielnika dla ka¿dej nowo wprowadzonej zmiany zawi¹zali my Sztab Problemowy, którego zadaniem by³o definitywne rozwi¹zanie k³opotów z nadzorem nad dokumentacj¹. Tak narodzi³ siê Quality Manager. Moje uczestnictwo w pracach nad tym programem polega³o na wymy laniu jego zadañ i przysz³ych funkcji. Programista t³umaczy³ moje idee na jêzyk programowania i po kilku miesi¹cach intensywnej pracy mog³am wdro¿yæ wersjê testow¹ w firmie, w której pracujê. Po wprowadzeniu danych dotycz¹cych struktury organizacyjnej, stanowisk pracy, personelu, zasobów - w tym zarówno rodków trwa³ych, transportu, jak i urz¹dzeñ pomiarowych, zestawu obowi¹zuj¹cych nas przepisów prawa, norm polskich i miêdzynarodowych, przysz³a kolej na dokumentacjê systemu. Wiedzieli my, ¿e wprowadzanie dokumentów do bazy programu sprawi, ¿e zacznie siê ona rozras-
6
BIULETYN JAKO CI
taæ w niekontrolowany sposób, co znacznie spowolni pracê programu. Dlatego zastosowali my inne rozwi¹zanie wszystkie dokumenty wprowadzone do bazy bêd¹ zawiera³y elementy identyfikacyjne: numer, tytu³, datê wydania i obowi¹zywania, nazwiska autorów i osób zatwierdzaj¹cych, numery wersji i wydania oraz, po prostu, cie¿kê dostêpu do pliku. Proste rozwi¹zania s¹ zwykle najlepsze. Klikniêcie w ikonê "Poka¿" uruchamia plik zapisany w cie¿ce dostêpu. I nie wa¿ne, jaki jest format tego pliku:.doc, .xls, .jpg, .txt czy inne. Tworzê dokumentacjê w ró¿nych programach: procedury w edytorze tekstu, tabele w Excelu, a schematy blokowe w MS Visio. Dla Quality Managera nie stanowi to ró¿nicy - jedyne, co musi pamiêtaæ, to zapisana cie¿ka dostêpu. Program u³atwi³ pracê nie tylko mi, jako Pe³nomocnikowi ds. Jako ci. Równie¿ nasza kadrowa bardzo go polubi³a, poniewa¿ umie ci³a w nim wszelkie pracownicze druki, które dotychczas samodzielnie drukowa³a na pro by pracowników: wnioski urlopowe, rozliczenie zaliczek, druki delegacji, wszelkie ankiety i kwestionariusze. Teraz ka¿dy pracownik, je li potrzebuje jakiego formularza, po prostu go wyszukuje w Quality Manager, zamiast zastanawiaæ siê, gdzie druk jest przechowywany. S³usznie czytelnik mo¿e pomy leæ, ¿e nie da siê wyeliminowaæ "papierologii" do zera. Ja te¿ jako Pe³nomocnik zdawa³am sobie sprawê, ¿e pewna czê æ dokumentacji zachowa formê tradycyjn¹ - na przyk³ad umowy z klientami i dostawcami. Dlatego w naszym autorskim programie mogê wpisaæ, ¿e dokument ma formê papierow¹ a w miejsce cie¿ki dostêpu wpisujê fizyczne miejsce przechowywania. To definitywnie rozwi¹za³o problem odpowiedzi na ci¹gle zadawane pytania: "Gdzie jest umowa partnerska z Microsoftem?", "Czy zosta³ podpisany aneks do umowy z TPSA?" i inne tego typu. Zamiast doskonalenia umiejêtno ci ³owieckich przy tropieniu dokumentów papierowych oszczêdzam czas i wyszukujê w Quality Manager potrzebne informacje: "No tak, umowa z Microsoftem" jest w segregatorze "MBS" u Prezesa, a aneks z TPSA jest podpisany w zesz³ym miesi¹cu i wraz z umow¹ wpiêty do segregatora "Umowy z dostawcami" u G³ównego Ksiêgowego. Nieod³¹czn¹ czê ci¹ pracy naszego Prezesa jest wydawanie zarz¹dzeñ. I jakkolwiek by³o to stosunkowo proste w naszej firmie (wszyscy maj¹ skrzynkê e-mailow¹) - Prezes po prostu wysy³a³ zarz¹dzenie e-mailem tak przesta³o, gdy wskutek dynamicznego rozwoju nasza kadra zaczê³a rosn¹æ w szybkim tempie. Jednym z pierwszych zarz¹dzeñ po wdro¿eniu SZJ by³ obowi¹zek codziennego czytania poczty e-mailowej w s³u¿bowych skrzynkach. Kiedy zarz¹dzeñ pojawi³o siê wiêcej i zaczêli my przyjmowaæ do pracy nowe osoby, poszukiwali my narzêdzia, które pomo¿e nowemu pracownikowi zapoznaæ siê z obowi¹zuj¹cymi go zarz¹dzeniami, dokumentami, formularzami i wszystkim, co zosta³o do niego przypisane. I tu Quality Manager zda³ egzamin. Ode mnie wymaga to teraz jednego klikniêcia, aby przypisaæ nowego pracownika do zasobów i dokumentów. Tak miêdzy nami, Pe³nomocnikami - czy nie wspania³ym pomys³em jest taki, aby po wydaniu nowego dokumentu
QMS
JAKO Æ W SZKOLE - ROK PO UZYSKANIU CERTYFIKATU W moim poprzednim artykule przedstawi³em drogê Zespo³u Szkó³ Nr 1 w K³obucku do zdobycia certyfikatu jako ci wg normy ISO 9001:2000. Czas szybko biegnie i ju¿ 30 kwietnia 2003 r. minê³a rocznica otrzymania tego zaszczytnego wyró¿nienia. My lê, ¿e jest to w³a ciwa chwila aby dokonaæ pierwszych podsumowañ i analiz. Ostatnie 12 miesiêcy w mojej placówce o wiatowej to okres ciê¿kiej pracy a jednocze nie wiadomo æ wielkiej satysfakcji z posiadanego certyfikatu. Certyfikat jako ci niew¹tpliwie wp³yn¹³ na umocnienie pozycji szko³y na lokalnym i regionalnym rynku edukacyjnym. Obecnie kiedy ka¿da organizacja mocno zabiega o klientów, certyfikat jako ci jest dodatkowym (bardzo znacz¹cym) argumentem, który czêsto decyduje o wyborze danej firmy przez zainteresowane osoby. Na pewno znak ISO 9001 ma bardzo du¿y wp³yw na promocjê i marketing szko³y. Obecny nabór uczniów na rok szkolny 2003/2004 jest jednym z lepszych w historii szko³y. Dobra opinia o szkole rozchodzi siê w ród uczniów i rodziców w sposób b³yskawiczny. Kilka tygodni temu by³em wiadkiem rozmowy dwóch uczniów gimnazjum - pierwszy z uczniów zapyta³ drugiego: "Gdzie idziesz do szko³y". Na to pytany odpowiedzia³: "Wybieram siê do szko³y na Zagórzu, bo to jest szko³a z atestem". Bez komentarza. Wdro¿enie i utrzymanie systemu zarz¹dzania jako ci¹ to nie tylko czerpanie samych, ³atwo przychodz¹cych korzy ci. Wiele wysi³ku kosztowa³o dyrekcjê i osoby odpowiedzialne za SZJ przekonanie pracowników szko³y (oczywi cie nie wszystkich), ¿e warto postawiæ na kierunek zwi¹zany z jako ci¹. Pocz¹tki by³y trudne. Jeszcze dwa, trzy lata temu niewiele osób zwi¹zanych z Zespo³em Szkó³ Nr 1 by³o entuzjastami ISO. Wynika³o to przede wszystkim z braku odpowiedniej wiedzy w tym zakresie. Systematyczne szkolenia i przeprowadzenie du¿ej kampanii informacyjnej przynios³o znacz¹ce efekty. Obecnie w szkole trudno znale æ osoby, które nie wiedz¹ co to jest ISO i zwi¹zany z tym certyfikat jako ci. Na pe³nomocniku ds. jako ci spoczywa wielka odpowiedzialno æ za funkcjonowanie SZJ. Nie bêdê ukrywa³, ¿e rok temu mia³em pewne obawy zwi¹zane z dzia³aniem systemu. Moja niepewno æ wi¹za³a siê z faktem, jak poszczególni pracownicy zaakceptuj¹ nowe wymagania, Dokoñczenie ze strony 6 innym u¿ytkownikom pojawia³ siê na ekranie komunikat, którego nie mo¿na odrzuciæ? Ostatnio wydawa³am now¹ wersjê procedury dotycz¹cej szkoleñ: zrobi³am elektroniczny rozdzielnik i ju¿ po chwili na ekranach wszystkich pracowników, których procedura dotyczy pojawi³o siê ¿ó³te du¿e okno, informuj¹ce, ¿e wydano now¹ procedurê. Komunikat mo¿na zatwierdziæ, co jest jednoznaczne z podpisem na rozdzielniku lub od³o¿yæ. Od³o¿ony pojawia siê w regularnych odstêpach czasu i nie da siê go wy³¹czyæ. W dodatku w ka¿dej chwili mogê sprawdziæ, kto siê ju¿ zapozna³, a kto jeszcze nie z nowym dokumentem. Wspania³e narzêdzie. Przekonali my siê, ¿e norma ISO jest skutecznym narzêdziem zwiêkszania efektywno ci wszystkich dzia³añ
audity wewnêtrzne, procedury, dodatkowe formularze itp. Moje obawy okaza³y siê nieuzasadnione. Wiêkszo æ pracowników dobrze wype³nia swoje obowi¹zki wynikaj¹ce z SZJ. Jestem mile zaskoczony postaw¹ nauczycieli i pracowników szko³y na auditach wewnêtrznych. Ich profesjonalizm i chêæ poprawienia jako ci jest godna pochwa³y. Dobra atmosfera i zaanga¿owanie w trakcie auditów wiadcz¹ o pe³nej akceptacji dla ISO. Nauczyciele wykorzystuj¹ dokumentacjê systemu do opracowywania wymagañ na kolejny stopieñ awansu zawodowego. Si³¹ napêdow¹ Zespo³u Szkó³ Nr 1 w K³obucku s¹ ludzie i ich du¿a umiejêtno æ wspó³pracy miêdzy sob¹. SZJ uporz¹dkowa³ pracê wielu komórek organizacyjnych szko³y, okre li³ precyzyjnie wymagania i obowi¹zki poszczególnych pracowników. Sens ka¿dej pracy cz³owieka polega na tym aby i æ do przodu i doskonaliæ swoje dzia³ania. System zarz¹dzania jako ci¹ pozwala regularnie nadzorowaæ bie¿¹ce funkcjonowanie szko³y i planowaæ jej rozwój. Z perspektywy 12 miesiêcy od daty uzyskania certyfikatu jako ci stwierdzam, ¿e by³o warto postawiæ na ISO i zwi¹zan¹ z tym jako æ. Szko³a dynamicznie siê rozwija, jest lepiej zarz¹dzana, eliminowane s¹ b³êdy i niezgodno ci na ka¿dym etapie dzia³ania. Uzyskany certyfikat jako ci jest na pewno wielkim wyró¿nieniem i powodem do dumy. Jest jednocze nie (a mo¿e przede wszystkim) motywacj¹ do ci¹g³ego doskonalenia jako ci pracy szko³y, poszukiwania nowych pomys³ów i rozwi¹zañ w zakresie funkcjonowania placówki. Szkole ze znakiem ISO 9001 nie wypada przecie¿ spocz¹æ na laurach i cieszyæ siê tylko z uzyskanego certyfikatu. Wymagania klientów szko³y szybko siê zmieniaj¹, poprzeczka jest zawieszana coraz wy¿ej, dlatego SZJ musi byæ ca³y czas "¿ywy" i doskonalony. W perspektywie wej cia Polski do Unii Europejskiej posiadania certyfikatu jako ci ISO 9001:2000 jest kluczem do dalszego rozwoju placówki o wiatowej w zjednoczonej Europie. Janusz Moñka Pe³nomocnik ds. Jako ci Zespó³ Szkó³ Zawodowych NR 1 w K³obucku w organizacji, poniewa¿ zmusza do poszukiwania rozwi¹zañ, które u³atwiaj¹ ¿ycie naszym pracownikom, klientom, dostawcom i partnerom. Rozwi¹zuj¹c problem nadzoru nad danymi i zapisami mogli my siê skupiæ na tym, co jest najwa¿niejsze i tym samym przyczyniaæ siê do dynamicznego rozwoju naszej firmy. Doskonalenie jest procesem ci¹g³ym, a Quality Manager bêdzie siê zmienia³ i doskonali³ wraz z nami. Ma³gorzata Babiak Pe³nomocnik ds. Jako ci Softadax Sp. z o.o. iso@softadax.pl www.qm.softadax.pl
BIULETYN JAKO CI
7
Wydarzenia TÜV Akademia Polska wyró¿niona w ramach PHARE 2000 na l¹sku
TÜV Rheinland Polska certyfikuje Urzêdy Celne. W dniu 26 stycznia 2004 roku mia³a miejsce uroczysto æ wrêczenia certyfikatu dla Urzêdu Celnego w Koroszczynie. Certyfikat wrêcza³ Wiceprezes Zarz¹du TÜV Rheinland Polska - Marek Mucha. W uroczysto ci uczestniczy³ Minister Lech Nikolski. Urz¹d certyfikowa³ siê na zgodno æ z norm¹ ISO 9001:2000. Certyfikat wa¿ny jest do 12 stycznia 2007 roku.
W dniu 02 Marca 2004 roku w Górno l¹skim Centrum Kultury w Katowicach mia³a miejsce uroczysto æ wrêczenie certyfikatów dla najsolidniejszych Partnerów Konsorcjum realizuj¹cego Projekt Phare 2000 Spójno æ Spo³eczno Gospodarcza - Rozwój Zasobów Ludzkich na l¹sku. Liderem Konsorcjum by³ Danish Technological Institute (DTI) z Danii. Biuro Projektu reprezentuj¹ce Konsorcjum wyró¿ni³o w tym zakresie TÜV Akademia Polska, jako firmê realizuj¹c¹ Pakiet 4 - Systemy Jako ci. Z r¹k kierownictwa Projektu certyfikat solidnego partnera odbierali Janusz Grabka - Prezes Zarz¹du oraz Anna Królicka - Menad¿er Dzia³u Szkoleñ TÜV Akademia Polska.
TÜV Rheinland Polska uruchomi³ kolejny oddzia³ w Bydgoszczy Od miesi¹ca lutego 2004 roku rozpocz¹³ dzia³alno æ kolejny Oddzia³ w strukturach TÜV Rheinland Polska. Oddzia³ obs³uguje Klientów Spó³ki g³ównie w zakresie Anlagentechnik. Dane adresowe oddzia³u: ul. Wojska Polskiego 65 85-825 Bydgoszcz tel/fax: (052) 374 73 87 tel kom: 0 607 464 786
W nastêpnym numerze 1. TÜV Rheinland Japan - akredytowany jako japoñska Jednostka Certyfikuj¹c¹ produkty radiowo-komunikacyjne. 2. Dobrowolna certyfikacja wyrobów i dodatkowe znaki kontrolne jako skuteczne narzêdzie marketingowe wspó³czesnego unijnego rynku towarowego. 3. Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Medycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych cz. 2
8
BIULETYN JAKO CI
Wydarzenia
TROCHÊ STATYSTYKI
BIULETYN JAKO CI
9
Szkolenia
Szkolenia z badañ nieniszcz¹cych Nazwa szkolenia
Termin
Tematyka
Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na (1 i 2) oraz 2 stopieñ kwalifikacji wg EN 473
VT (1+2)
20-24.09.2004
Badania wizualne
MT (1+2)
15-19.11.2004
Badania magnetyczno-proszkowe
UT 2
06-17.12.2004
Badania ultrad wiêkowe
24-29.05.2004
Badania radiograficzne - kurs uzupe³niaj¹cy do RT2FAS
RT 2 FER
29.11-04.12.2004
PT (1+2)
04-08.10.2004
RT 2 FAS
10-14.05.2004 22-27.11.2004
Ocena zdjêæ radiograficznych po³¹czeñ spawanych
Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na 3 stopieñ kwalifikacji wg EN 473 19-30.04.2004
kurs podstawowy 3-go stopnia dla wszystkich metod
PT3
06-08.09.2004
Metoda g³ówna - badania penetracyjne
MT3
08-10.09.2004
Metoda g³ówna - badania - magnetycznoproszkowe
VT3
18-20.10.2004
Metoda g³ówna - badania wizualne
SYSTEM HACCP Nazwa szkolenia
Termin
Dokumentacja systemu HACCP
14-17.06.2004
1. Ogólne pojêcie HACCP, GMP, GHP oraz metod dokumentowania. Dokumentowanie GMP i GHP 2. Dokumentowanie metod mycia, dezynfekcji, zwalczania szkodników oraz higieny pracowników 3. Dokumentowanie opisu produktu, dokumentowanie analizy zagro¿eñ oraz CCP 4.Audit systemu, Ksiêga HACCP, Polityka i cele jako ci
Auditor wewnêtrzny systemu HACCP
02-04.06.2004
1. Podstawowe pojêcia dotycz¹ce zarz¹dzania bezpieczeñstwem ¿ywno ci, 2. Pojêcie systemu zapewnienia jako ci i bezpieczeñstwa HACCP 3. Wymagania HACCP wg normy DS 3027 E:2002 i ich omówienie, 4. Rodzaje auditów oraz wymagania i obowi¹zki auditora wewnêtrznego, 5. Proces przygotowania auditu wraz z æwiczeniami, 6. Proces przeprowadzenia auditu wraz z æwiczeniami, 7. Proces raportowania auditu wraz z æwiczeniami, 8. Omówienie dzia³añ poauditowych, 9. Omówienie istoty dzia³añ koryguj¹cych 10. Egzamin
-
GMP i GHP
-
Zintegrowane Systemy Zarz¹dzania wg ISO 9001 i HACCP
Ekspert Systemu HACCP
22-25.06.2004
28-30.04.2004
Termin
Auditor Wewnêtrzny Systemu Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Pracy wg OHSAS 18001
16-18.06.2004
1. Cele Systemów Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem i Higien¹ Pracy 2. Struktura OHSAS 18001 i rozumienie zawartych tam definicji 3. Przegl¹d OHSAS 18001 z punktu widzenia auditora 4. Planowanie i przygotowanie siê do auditu 5. Przygotowanie listy kontrolnej 6. Prowadzenie auditu 7. Sprawozdania z auditu i przedstawianie niezgodno ci 8. Dzia³ania poauditowe 9. Omówienie obszarów, w których auditorzy napotykaj¹ na trudno ci 10. Æwiczenia i warsztaty 11. Test egzaminacyjny
Pe³nomocnik i Auditor TÜV SZ wg ISO 14001
17-21.05.2004
1.Wymagania zawarte w PN EN ISO 14000 i EMAS 2.Badanie rodowiskowe 3.Polityka rodowiskowa 4.Dokumentacja systemu zarz¹dzania rodowiskowego 5.Deklaracja rodowiskowa 6.Wstêpny raport rodowiskowy 7.Ekspertyzy, wspó³czynniki rodowiskowe 8.Lista pytañ auditowych 9.Procedura certyfikacji i walidacji 10.Plan auditu, raport z auditu
Auditor Wewnêtrzny rodowiskowego Systemu Zarz¹dzania wg ISO 14001
12-14.05.2004
1.Struktura i wymagania normy ISO 14001 2.Metodologia przeprowadzania auditów w wietle wymagañ normy ISO 14001 3.Cele auditu 4.Odpowiedzialno æ i uprawnienia osób uczestnicz¹cych w audicie 5.Planowanie auditów 6.Ustalanie niezgodno ci z wymaganiami 7.Wymagania wobec auditorów 8.Zapisy dotycz¹ce auditów 9.Dzia³ania koryguj¹ce 10.Æwiczenia i warsztaty 11.Test egzaminacyjny
Pe³nomocnik SZJ w Przemy le Motoryzacyjnym wg ISO TS 16 949
22-29.05.2004
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Auditor Wewnêtrzny wg ISO TS 16949
28-30.06.2004
1. Geneza i struktura normy ISO/TS 16949 2. Wymagania normy ISO/TS 16949 - interpretacja i porównanie z norm¹ ISO9001 3. Wymagania normy ISO/TS 16949 i ISO 4. Cele auditów 5. Definicje stosowanych okre leñ 6. Wymagania wobec auditorów, zasady organizacji auditów 7. Odpowiedzialno æ i kompetencje pracowników uczestnicz¹cych w audicie wewn. 8. Planowanie auditów 9. Wzorcowy przebieg auditu 10. Techniki badania auditowego 11. Ustalanie niezgodno ci z wymaganiami 12. Zapisy dotycz¹ce auditów 13. Dokumentowanie auditu, mo¿liwe dzia³ania poauditowe 14. Æwiczenia 15. Test egzaminacyjny
Efektywna komunikacja w praktyce
-
Szkolenie obejmuje analizê sytuacji w sytuacjach zawodowych (rodzaj komunikacji, jako æ, p³ynno æ obiegu informacji, w¹skie gard³a itp.), naukê skutecznych procedur komunikacyjnych oraz sugestie zachowañ w konkretnej strukturze organizacyjnej.
Negocjacje handlowe bez barier
-
Szkolenie poprzez gry negocjacyjne, symulacje i analizy zachowañ dostarcza uczestnikom wiedzê i praktyczne do wiadczenia dotycz¹ce procesu negocjacji. Obejmuje zagadnienia pojêæ okre laj¹cych sytuacjê negocjacyjn¹; jej dynamikê oraz kierowanie ni¹ poprzez specyficzne taktyki i techniki. Przejmuj¹c kontrolê nad w³asn¹ emocjonalno ci¹ i posiadaj¹c wiedzê o motywacji/strategii kontrahenta, uczestnicy szkolenia bêd¹ w stanie kontrolowaæ ca³y proces negocjacji osi¹gaj¹c za³o¿one cele strategiczne. Szkolenie obejmuje te¿ zagadnienia wspó³pracy w zespole negocjatorów.
Dostosowanie SZJ do Wymagañ Nowej Normy EN ISO 9001:2000
-
1. Identyfikacja procesów i powi¹zañ miêdzy nimi 2. Okre lanie celów 3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako ci¹
-
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Tematyka
1.Podstawy prawne i normatywne referencje, warunki powo³ania na auditora systemu 2.Wprowadzenie duñskiego standardu DS 3027 E:1997 1. Omówienie zasad GMP i GHP, definicje, historia 2. Codex Allimentarius, wymagania prawne i dokumentowanie GMP i GHP 1.Podstawowe pojêcia dotycz¹ce zarz¹dzania jako ci¹ oraz zarz¹dzania bezpieczeñstwem ¿ywno ci 2.Pojêcie systemu zarz¹dzania jako ci¹ wg normy ISO 9001:2000 oraz systemu HACCP 3.Zasady zarz¹dzania jako ci¹ i ich omówienie 4.Wymagania normy ISO 9001:2000 i ich omówienie 5.Wymagania HACCP i ich omówienie 6.Rodzaje auditów oraz wymagania i obowi¹zki auditora wewnêtrznego 7.Proces przygotowania auditu 8.Proces przeprowadzenia auditu 9.Proces raportowania auditu 10.Omówienie dzia³añ poauditowych 11.Omówienie istoty dzia³añ koryguj¹cych 12.Zintegrowane systemy zarz¹dzania 13.Æwiczenia 14.Test 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Co to jest HACCP? - podstawowe definicje, pojêcie systemu Systemy zapewnienia jako ci w przemy le spo¿ywczym. Omówienie zasad GMP Omówienie zasad GHP Omówienie zasad GLP Dokumentowanie zasad GMP i GHP Omówienie wymagañ Codex Allimentarius i wymagañ prawnych w zakresie GMP i GHP 8. 7 zasad i 12 kroków HACCP 9. Omówienie normy duñskiej DS 3027:2002 10. Egzamin
Kursy szkoleniowe z zakresu badañ nieniszcz¹cych odbywaj¹ siê we wspó³pracy z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach oraz SLV Halle. Szczegó³ów odno nie programów szkoleñ udzielaj¹ pracownicy: Anna Królicka - Menad¿er Dzia³u Szkoleñ Artur Donath - Kierownik Sekcji Szkoleñ ds. Badañ Nieniszcz¹cych TÜV Akademia Polska Sp. z o.o. ul. M. Sk³odowskiej - Curie 34 41-800 Zabrze tel/fax.: (32) 271 64 87
10
Nazwa szkolenia
Badania penetracyjne
Basic
Auditor Zewnêtrzny systemu HACCP
EN ISO 9001:2000
Auditor Wewnêtrzny SZJ EN ISO 9001:2000
wg
Auditor Jako ci TÜV
06-10.09.2004
Pe³nomocnik Jako ci TÜV
31.05-08.06.2004
Punkty Normy EN ISO 9001:2000 - 5.3, 5.4 i 8
-
Badanie Satysfakcji Klienta
26-28.04.2004
Tematyka
Podej cie procesowe oraz zarz¹dzanie procesem Wytyczne dotycz¹ce certyfikacji Balance Score Card i elementy controllingu Norma: punkt 7,8 SPC i MSA FMAE APQP i PPAP Egzamin
Struktura i wymagania systemu zarz¹dzania jako ci¹ wg ISO 9001:2000 Przegl¹d ISO 9001 z punktu widzenia auditora Planowanie i przygotowanie auditów Prowadzenie auditów Æwiczenia i warsztaty Test egzaminacyjny
1. Zarz¹dzanie procesem 2. Wymagania norm serii ISO 9000:2000 - badanie spe³nienia wymagañ normy w organizacji 3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako ci¹ - badanie dokumentacji w organizacji 4. Auditowanie - planowanie i przeprowadzanie auditów 5. Akredytacja, certyfikacja, notyfikacja 6. Umiejêtno ci interpersonalne 7. Zajêcia warsztatowe 8. Egzamin 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zarz¹dzanie procesem Wymagania norm serii ISO 9000:2000 Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako ci¹ Podstawy auditowania i certyfikacji, audit dostawcy Podstawy komunikacji Zajêcia warsztatowe Egzamin
1. Polityka jako ci 2. Cele organizacji dla poszczególnych funkcji i szczebli 3. Dobór procesów monitorowania, pomiarów i analizy organizacji 1. 2. 3. 4. 5.
Znaczenie badania satysfakcji klienta w wietle wymagañ normy ISO 9001:2000 Wymagania normy ISO 9001:2000 w aspekcie badania satysfakcji klienta Budowanie i doskonalenie kwestionariuszy badañ Analiza wyników badañ "Klienta nasz Pan" - kontakty z klientami, prezentacja oferty firmy, postêpowanie z trudnym klientem 6. Æwiczenia i warsztaty
£AÑCUT Tak kochana przez Sarmatów szlachecka wolno æ mia³a przedziwn¹ sk³onno æ do wyradzania siê w samowolê czy wrêcz anarchiê. Wielu gwa³towników chadza³o w glorii w¹tpliwej s³awy, a wszystkich gasi³ z³owieszcz¹ popularno ci¹ pan na £añcucie Stanis³aw Stadnicki (1551?-1610) - ¿ywy symbol potêgi, pieniactwa i ducha buntu, z racji swego okrucieñstwa nazywany Diab³em. W 1608 prywatne wojska
£ukasza Opaliñskiego i Anny Ostrogskiej zdoby³y zamek ³añcucki, k³ad¹c kres jego samowoli. W 1628 £añcut przeszed³ w rêce Stanis³awa Lubomirskiego, który w latach 1629-1641 przekszta³ci³ go w przepiêkn¹ wczesnobarokow¹ palazzo in fortezza. Pracami kierowa³ zapewne Maciej Trapola. Budowlê otoczono piêciobocznymi fortyfikacjami bastionowymi i g³êbokimi fosami. Obronne baszty naro¿ne przekszta³cono w ozdobne wie¿e. Z owych czasów pozosta³y m.in. sztukaterie w Sali pod Zodiakiem, dzie³o Jana Chrzciciela Falconiego. Pod koniec XVII w. na zlecenie Sebastiana Lubomirskiego w £añcucie pracowa³ Tylman z Gameren, ale ograniczy³ siê do unowocze nienia systemu fortyfikacji. W 1745 rodow¹ schedê obj¹³ Stanis³aw (17191783), Wraz z ¿on¹ Izabel¹ stworzy³ jeden z najpierwszych dworów magnackich, na którym go ci³o wielu uciekinierów z Francji ogarniêtej po¿arem Wielkiej Rewolucji, m.in. pó niejszy król Ludwik XVIII. Trzy razy w tygodniu w zamku odbywa³y siê koncerty zespo³u kameralnego, którym kierowa³ uczeñ Józefa Haydna, kapelmistrz Piotr Haensel. Czêsto o¿ywia³ siê pa³acowy teatr - odby³a siê tu m.in. prapremiera "Parad" Jana Potockiego. W³a ciciele nie zaniedbywali zamku. Podczas wieloletniej przebudowy zas³u¿yli siê m.in. Szymon Bogumi³ Zug i Jan Chrystian Kamsetzer oraz dzia³aj¹cy nieco pó niej Chrystian Piotr Aigner. Jego dzie³em - i wynikiem przebudowy z lat 1889-1912 - jest dzisiejsza postaæ pa³acu. Ostatnimi prywatnymi w³a cicielami £añcuta (od 1816 do 1945) byli Potoccy, którzy wspania³ej rezydencji nadali (przy udziale A. Banque'a i A. Pio z Wiednia) dzisiejszy, eklektyczny kszta³t.
Alfred I Potocki (1786-1862) zaznaczy³ siê w dziejach £añcuta ustanowieniem ordynacji zapobiegaj¹cej rozdrobnieniu dóbr. Alfred II (1822-1889) niewiele uwagi po wiêca³ ³añcuckiej rezydencji, wiêkszo æ czasu spêdza³ w Wiedniu i we Lwowie (by³ m.in. namiestnikiem Galicji). Cieszy³ siê specjalnymi wzglêdami cesarza Franciszka Józefa, którego kilkakrotnie go ci³ w £añcucie. Zaniedbania nadrobi³ Roman (1851-1915), inicjator ostatniej modernizacji pa³acu. Alfred III (1886-1958) nale¿a³ do najbogatszych ludzi Europy. Podczas okupacji ocali³ przed wywiezieniem do Niemiec wielu mieszkañców £añcuta. Finansowa³ te¿ codziennie obiady dla 400 osób. Kiedy wynik II wojny wiatowej stawa³ siê ju¿ jasny, ostatni pan £añcuta wyekspediowa³ do Wiednia kilkaset skrzyñ zawieraj¹cych najcenniejsze dzie³a sztuki, a sam opu ci³ zamek na tydzieñ przed wkroczeniem wojsk sowieckich. Pa³ac ocali³a przed rabunkiem s³u¿ba. Wnêtrza (a w nich olbrzymie zbiory sztuki, broni i rzemios³a artystycznego oraz wspania³a biblioteka), nietkniête zniszczeniami ostatniej wojny, przyci¹gaj¹ rzesze turystów. Znajdziemy tu pomieszczenia reprezentacyjne, a tak¿e amfiladê pokoi o ró¿nym przeznaczeniu i z rozmaitych epok. Apartament Chiñski, Salonik Pompejañski, Gabinet Zwierciadlany, Jadalnia Zimowa, £azienka ¯ó³ta... Du¿e wra¿enie robi ci¹g sal reprezentacyjnych pierwszego piêtra: Pokój Bilardowy, Jadalnia nad Bram¹, Sala Balowa i Wielka Jadalnia, zaprojektowane przez Aignera. Warto zajrzeæ do biblioteki i klasycystycznej Sali Kolumnowej, któr¹ zdobi pos¹g Amora d³uta Antonia Canory z 1787 (rze biarski portret m³odego Henryka Lubomirskiego). Wokó³ pa³acu rozci¹ga siê rozleg³y park. Na pocz¹tku XIX w. przekomponowano jego czê æ, zw³aszcza po³o¿ony wewn¹trz obwarowañ ogród geometryczny pochodz¹cy z oko³o 1770. W latach 1890-1904 na zewn¹trz fortyfikacji uformowano rozleg³y park krajobrazowy, ogród w³oski i ró¿any, wzniesiono storczykarniê i palmiarniê. Spo ród parkowych budynków najwa¿niejszy jest ten wystawiony w 1902, mieszcz¹cy stajnie i wozowniê. Zgromadzono tu unikaln¹ kolekcjê pojazdów konnych: od reprezentacyjnych karet paradnych, przez ekwipa¿e wizytowe i podró¿ne do powozów spacerowych, sportowych i my liwskich.
11
Sa³atka ziemniaczano-warzywna na ciep³o
Sk³adniki na 4 porcje: 500 g ziemniaków 1 str¹k ¿ó³tej papryki 1 str¹k czerwonej papryki 4 ma³e cebule l ma³a cukinia 1 z¹bek czosnku 1 ga³¹zka wie¿ego tymianku l ga³¹zka wie¿ego rozmarynu sól wie¿y zmielony pieprz, 1/4 l wytrawnego bia³ego wina (lub 1/8 octu z bia³ego wina i 1/8 l roso³u) 100 ml oliwy z oliwek 2 dojrza³e pomidory sok z 1 cytryny 1/2 pêczka natki pietruszki Rozgrzaæ piekarnik do temperatury 220°C. Ziemniaki obraæ, umyæ i pokroiæ w kostkê wielko ci oko³o 3 cm. Str¹ki papryki oczy ciæ, umyæ i pokroiæ w paski szeroko ci oko³o 3 cm. Cebulê obraæ, pokroiæ na æwiartki. Cukiniê umyæ; oczy ciæ i pokroiæ na plastry grubo ci 1/2 cm. Z¹bek czosnku obraæ i posiekaæ. Poobrywaæ od ³ody¿ek listki tymianku i ig³y rozmarynu. Ziemniaki, paprykê i cebulê u³o¿yæ w du¿ej p³askiej formie do zapiekania, dodaæ czosnek i zio³a, przyprawiæ sol¹ i pieprzem. Zalaæ winem i oliw¹ z oliwek i wymieszaæ. Wstawiæ mieszankê ziemniaczano-warzywn¹ do piekarnika (termoobieg - 200°C, w gazowym pozycja 3-4) i piec oko³o 45 minut, czêsto odwracaj¹c. Pomidory obraæ ze skórki, podzieliæ na ósemki. Po 20 minutach dodaæ do warzyw w piekarniku plasterki cukini. Po dalszych 10 minutach dodaæ do nich pomidory. Sa³atkê wyj¹æ z piekarnika i doprawiæ warzywa do smaku sol¹ i pieprzem. Umyæ natkê pietruszki, osuszyæ i posiekaæ. Sa³atkê podawaæ na ciep³o, posypan¹ natk¹- pietruszki. Do tej sa³atki mo¿na podaæ lekkie czerwone wino.
HUMOR Policjant zatrzymuje do kontroli samochód, w którym jedzie m³ode ma³¿eñstwo z dzieckiem. Kierowca dmucha w alkomat. - 0,8 promila, obywatelu - stwierdza policjant. - Panie w³adzo, ten alkomat jest zepsuty - odpowiada stanowczo kierowca. - Niech ¿ona dmuchnie... - Pañska ¿ona te¿ ma 0,8 promila - mówi po chwili policjant. - Macie zepsute urz¹dzenie i koniec. Niech dziecko dmuchnie. - 0,8 promila - konstatuje zdziwiony policjant i zwraca siê do kolegi: Stefan, alkomat nam siê zepsu³. Samochód odje¿d¿a, a kierowca mówi do ¿ony: - Widzisz, kochanie. Mówi³a , ¿eby Kubusiowi nie dawaæ. Zobacz - jemu nie zaszkodzi³o, a nam pomog³o. Dziewczyna idzie sama na imprezê. Zauwa¿a tam super faceta, który wietnie tañczy. Podchodzi do niego i mówi: - Ale super tañczysz! A facet krótko: - Spadaj, ma³a! Dziewczyna, trochê zbita z tropu, wycofuje siê. Ale po chwili znowu ulega jego urokowi. Podchodzi i znowu swoje: - Ale super tañczysz! Kole jest nieugiêty: - Spadaj, ma³a! Dziewczyna traci nerwy: - Wiesz co? Jeste cham i prostak! Facet nie traci rezonu: - No i co z tego! Ale super tañczê! Spotykaj¹ siê dwaj kumple. Jeden do drugiego: - Ty wiesz, jaka moja ¿ona jest naiwna? Robi sobie prawo jazdy i my li, ¿e dam jej samochód. Na to drugi: - To jeszcze nic. Moja jutro jedzie do sanatorium, zagl¹dam do torby, a tam 10 prezerwatyw. I ona my li, ¿e ja przyjadê... Siedz¹ dwa wróbelki na drzewie, do³em przechodzi byk. Jeden z ptaszków mówi: - Ty, byk, g³upi jeste ! - Zaraz zrobiê z wami porz¹dek! - Ty, byk, ale ty naprawdê g³upi jeste ! Byk siê w cieka, odchodzi od drze-
wa, rozpêdza siê i wali w pieñ. Pada na ziemiê. Jeden z wróbli zlatuje i zaczyna skakaæ po byku, a drugi go pyta: - Co ty robisz, przecie¿ on ju¿ nie ¿yje? - Ale jeszcze mu ¿ebra po³amiê! - Chcia³abym kupiæ dla mê¿a jakie stylowe krzes³o - zwraca siê kobieta do ekspedientki. - Ludwik? - Nie, Czes³aw. Idzie mamut przez pustyniê. Nagle tratuje go stado s³oni. Mamut wstaje z trudem, otrzepuje siê, i rozgoryczony wzdycha: - Ach, ci skinhedzi! Mama pyta synka: - Jak siê Kaziu czujesz w tej szkole? - Jak na komisariacie - odpowiada. Ci¹gle mnie o co pytaj¹, a ja o niczym nie wiem. Podczas zadañ szkoleniowych zrzucono z samolotu spadochroniarzy. - Mój spadochron siê nie otwiera krzyczy jeden. - Dlaczego tak wrzeszczysz? - pyta drugi. Przecie¿ to tylko szkolenie. Wsiad³szy do autobusu, kontroler prosi pasa¿era: - Bileciki do kontroli. - Nie mam - odpowiada nagabniêty. - Tak! To teraz kupimy bilet za 50 z³. - Od koników nie kupujê. - Czy mo¿e pan podaæ d³ugo æ linii kolejowych w Polsce - zwraca siê profesor do studenta. - W którym roku? - W którym pan chce. - W 1585 - zero. Oty³a kobieta pyta lekarza: - Jakie æwiczenia powinnam wykonywaæ, ¿eby schudn¹æ? - Krêciæ g³ow¹ w prawo i w lewo. - Ile razy? - Zawsze, kiedy pani¹ czym czêstuj¹.