BIULETYN JAKOÂCI T Ü V
R h e i n l a n d
P o l s k a
S p ó ∏ k a
z
o . o .
2
2005 (14)
Systemy zarzàdzania w szkole
Systemy zintegrowane
Wyroby medyczne
e-mail: post@pl.tuv.com
•
www.pl.tuv.com
Szanowni Paƒstwo Serdecznie zapraszamy do lektury kolejnego numeru Biuletynu JakoÊci. Mamy nadziej´, i˝ tematy poruszone na jego ∏amach spotkajà si´ z Paƒstwa zainteresowaniem i dostarczà Paƒstwu wielu ciekawych informacji na temat systemów zarzàdzania jakoÊcià. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Zarzàd Janusz Grabka - Prezes Zarzàdu Marek Mucha - Wiceprezes Zarzàdu Siedziba 02-146 WARSZAWA ul. 17 stycznia 56 tel.: 022/ 846 79 99 tel.: 022/ 846 51 63 fax: 022/ 868 37 42 41-800 ZABRZE ul. M. Sk∏odowskiej-Curie 34 tel.: 032/ 271 64 89 tel.: 032/ 271 06 23 fax: 032/ 271 64 88 60-729 POZNA¡ ul. ¸ukaszewicza 43 tel./fax: 061/ 867 81 87
W bie˝àcym numerze Biuletynu znajdà Paƒstwo artyku∏ o zintegrowanych systemach zarzàdzania w oparciu o normy zarzàdzania jakoÊcià, zarzàdzania Êrodowiskowego oraz zarzàdzania bezpieczeƒstwem pracy, w którym przedstawiono cechy charakterystyczne poszczególnych systemów, a tak˝e powiàzania wyst´pujàce pomi´dzy nimi. W numerze nie zabrak∏o równie˝ wieÊci z bran˝y medycznej - tym razem artyku∏ na temat legalnoÊci wyrobów medycznych wprowadzonych do obrotu. Zach´camy równie˝ do zapoznania si´ z doÊwiadczeniem zwiàzanym z wprowadzeniem normy ISO 9001:2000 do jednej ze szkó∏ województwa ∏ódzkiego. Oprócz tego w Biuletynie znajdà Paƒstwo najwa˝niejsze wydarzenia z ˝ycia firmy TÜV Rheinland, a tak˝e najnowsze informacje odnoÊnie szkoleƒ organizowanych przez TÜV Akademia. ˚yczymy przyjemnej lektury!
20-950 LUBLIN ul. Czechowska 4 tel.: 081/ 532 86 68 tel.: 081/ 532 86 87
Zespó∏ redakcyjny
10-434 OLSZTYN ul. Ko∏obrzeska 50 tel.: 089/ 533 14 80 tel.: 089/ 533 15 39 tel. kom.: 0 609 579 433 42-200 CZ¢STOCHOWA ul. Kuceliƒska 22 tel.: 034/ 323 50 54 70-370 SZCZECIN ul. Bohaterów Warszawy 15/16 tel./fax: 091/ 484 49 67 77-100 BYTÓW ul. L´borska 24 tel./fax: 059/ 822 79 53 tel.kom.: 0 695 888 838 85-825 BYDGOSZCZ ul. Wojska Polskiego 65 tel./fax: 052/ 374 73 87 tel.kom.: 0 607 464 786 87-800 W¸OC¸AWEK ul. Toruƒska 222 tel./fax: 054/ 237 28 60 32-020 WIELICZKA ul. Legionów 14 tel.: 012/ 291 53 00 tel.: 012/ 291 53 01
Spis treÊci 1. Kilka s∏ów od Redakcji
str. 2
2. Wyroby medyczne legalne wprowadzone do obrotu - jak je odró˝niç od tych, które nie spe∏niajà wymagaƒ prawnych
.............................
str. 4
3. Norma ISO 9001:2000 w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 5 4. Systemy zarzàdzania jakoÊcià, Êrodowiskiem oraz bhp wdra˝ane na bazie norm ISO-9001, ISO 14001 i PN-18001-OHSAS 18001
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str.
6
6. Wydarzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 12 5. Szkolenia, konferencje, seminaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 13 7. Ró˝noÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . str. 15
W zwiàzku z mo˝liwoÊcià zamieszczenia adresów internetowych Paƒstwa firm na naszej stronie internetowej, goràco prosimy zainteresowanych o kontakt (telefoniczny lub mailowy) w tej sprawie z nast´pujàcà osobà: Marek åwiok • tel.: 032/ 271 06 23 mcwiok@pl.tuv.com PrzeÊlemy Paƒstwu stosowny formularz oÊwiadczenia w którym wyrazicie Paƒstwo zgod´ na umieszczenie adresu internetowego na naszej stronie internetowej.
2
................................................................
BIULETYN JAKOÂCI
Prezentujemy numery identyfikacyjne ID naszych Klientów, które pos∏u˝à Paƒstwu do sprawdzania i uzyskania interesujàcych Was informacji odnoÊnie produktów i samych producentów. Nazwa firmy
Adres
Kod
Miasto
TÜVdotCOM ID
„BARWA” Sp. z o.o.
ul. Juliusza Lea 210a
30-133
Kraków
ID: 9105020406
BAUMA S.A.
ul. Klasyków 10
03-115
Warszawa
ID: 9105018098
BAUMANN Mostostal Sp. z o.o.
ul. Starzyƒskiego 1
08-110
Siedlce
ID: 9105018083
BENUS Sp. z o.o.
ul. Wykopy 5
60-001
Poznaƒ
ID: 9105018146
BERYL MED Sp. z o.o.
ul. 11-go Listopada 4A
04-816
Micha∏owice
ID: 9105021491
Bielskie Przedsi´biorstwo Budownictwa Przemys∏owego S.A.
ul. Warszawska 5
43-307
Bielsko-Bia∏a
ID: 9105017573
BIONAT Sp. z o.o.
ul. Zawi∏a 53
30-389
Kraków
ID: 9105018129
Biuro Handlowe „Accent” Sp. z o.o.
ul. OÊwiecenia 29
42-520
Dàbrowa Górnicza
ID: 9105017546
Biuro Us∏ug Technicznych ELTEL
ul. Jantarowa 2B/2
75-256
Koszalin
ID: 9105018157
BRE BANK S.A.
ul. Senatorska 18
00-950
Warszawa
ID: 0910080022
BRUK-BET
Nieciecza 150
33-240
˚abno
ID: 9105018169
BUDOPOL - WROC¸AW S.A.
ul. Rac∏awicka 15/19
53-149
Wroc∏aw
ID: 9105018151
Bydgoskie Zak∏ady Elektromechaniczne „BELMA” S.A.
ul. ¸ochowska 69
85-395
Bydgoszcz
ID: 9105018138
CANDELA Sp. z o.o.
ul. Czarneckiego 72
01-541
Warszawa
ID: 9105018163
CAN-PACK S.A.
ul. Starowiejska 28
32-800
Brzesko
ID: 9105017712
CARBON BLACK POLSKA Sp. z o.o.
ul. 3-go Maja 83
38-200
Jas∏o
ID: 9105018161
Centrum Edukacji OSCAR
ul. 11 Listopada 5
10-104
Olsztyn
ID: 9105021652
CENTRUM ONKOLOGII Instytut im. Marii Sk∏odowskiej-Curie ul. Wybrze˝e Armii Krajowej 15 w Gliwicach Zak∏ad Radiodiagnostyki
44-101
Gliwice
ID: 9105020644
CENTRUM ONKOLOGII Instytut im. Marii Sk∏odowskiej-Curie ul. Wybrze˝e Armii Krajowej 15 w Gliwicach Zak∏ad Patologii Nowotworów
44-101
Gliwice
ID: 9105020634
CENTRUM ONKOLOGII Instytut im. Marii Sk∏odowskiej-Curie w Gliwicach ul. Wybrze˝e Armii Krajowej 15 Zak∏ad Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej
44-101
Gliwice
ID: 9105020620
Centrum Szkolenia Samorzàdu i Administracji
ul. Spokojna 7a
20-074
Lublin
ID: 9105018164
„Centrum” Ârodowiskowy Dom Samopomocy
ul. Sobieskiego 158
43-300
Bielsko-Bia∏a
ID: 9105020486
CETUS Sp. z o.o.
ul. Wodzis∏awska 44
44-266
Âwierklany
ID: 9105017609
Chemiczna Spó∏dzielnia Inwalidów „HEJNA¸” ZPCh
ul. Obroƒców Modlina 5
30-733
Kraków
ID: 9105017685
Clement Windows Polska Sp. z o.o.
ul. Przemys∏owa 1
67-407
Szlichtyngowa
ID: 9105018126
Construction Sp. z o.o.
ul. Morawskiego 5
30-102
Kraków
ID: 9105017571 ID: 9105016780
CONTEYOR POLAND Sp. z o.o.
ul. Legionów 243
43-500
Czechowice -Dziedzice
DEMAX Sp. z o.o.
ul. LeÊna 31
74-400
D´bno
ID: 9105018150
DENTAL+ Prywatna Przychodnia Stomatologiczna
ul. Szyperska 1
61-754
Poznaƒ
ID: 91050121749
DESEN-PO¸UDNIE Sp. z o.o.
ul. Kroczymiech 38
32-500
Chrzanów
ID: 9105021642
DONGWON ZS Polska Sp. z o.o.
ul. 22 Lipca 5
67-120
Ko˝uchów
ID: 9105016067
DOSPEL Sp. z o.o.
ul. LeÊna 156
42-200
Cz´stochowa
ID: 9105017647
DRILL-LAB Sp. z o.o.
ul. KroÊnieƒska 7
65-625
Zielona Góra
ID: 9105017642
BIULETYN JAKOÂCI
www.tuvdotcom.com
TUVdotCOM
3
OCHRONA ZDROWIA
Wyroby medyczne legalne wprowadzone do obrotu - jak je odró˝niç od tych, które nie spe∏niajà wymagaƒ prawnych? Daniel Âwiàtko Auditor TÜV Cert Specjalista ds. wyrobów medycznych TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. dswiatko@pl.tuv.com
!#"
TÜV Rheinland Product Safety
freiwilling geprüftes Medizinprodukt
4
Wyrobem medycznym, zgodnie z definicjà z dyrektywy Unii Europejskiej, jest: „dowolny przyrzàd, aparat, urzàdzenie, materia∏ lub inny artyku∏ stosowany samodzielnie lub w po∏àczeniu, zawierajàcy oprogramowanie konieczne do jego w∏aÊciwego funkcjonowania przewidzianego przez wytwórc´, który ma byç u˝ywany w odniesieniu do ludzi do celów: • diagnozowania, zapobiegania, monitorowania, leczenia lub ∏agodzenia przebiegu chorób, • diagnozowania, monitorowania, leczenia, ∏agodzenia lub rehabilitacji w przypadku urazu lub upoÊledzenia, • badaƒ, zastàpienia lub zmiany anatomicznej lub procesów fizjologicznych, • regulacji pocz´ç”. Taka definicja powoduje, ˝e wyrobami medycznymi jest wielki i bardzo ró˝norodny zakres produktów. Sà to produkty medyczne o bardzo ró˝nym poziomie ryzyka ich zastosowania u potencjalnych pacjentów. Dopuszczanie do obrotu tych wyrobów okazuje si´ byç bardzo skomplikowanym i wieloaspektowym procesem. W Polsce regulacje prawne w tym zakresie opierajà si´ na regulacjach europejskich wprowadzonych do polskiego prawodawstwa Ustawà o wyrobach medycznych z dnia 20.04.2004 r. Regulacje europejskie w tym zakresie to dyrektywy: 93/42/EEC dla wyrobów medycznych, 98/79/EC dla wyrobów medycznych do diagnostyki in-vitro oraz 90/385/EEC dla aktywnych implantów medycznych. Dyrektywy te wprowadzajà obowiàzek przeprowadzenia przez wytwórc´ procedury oceny zgodnoÊci z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy oraz oznaczenia wyrobów oznaczeniem CE. Wstàpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowa∏o, ˝e polscy wytwórcy wyrobów medycznych musieli w bardzo krótkim czasie przeprowadziç procedury oceny zgodnoÊci dla swoich wyrobów. Procedury oceny zgodnoÊci dla wyrobów medycznych sà zale˝ne od poziomu ryzyka dla pacjenta wyrobu medycznego. Dyrektywy wprowadzajà systemy klasyfikacji wyrobów ze wzgl´du na poziom ryzyka wyrobu dla pacjenta. Dyrektywy „medyczne” przewidujà dla wyrobów wy˝szego poziomu ryzyka (klasa 2a, 2b i 3) certyfikacj´ wyrobu przez cretyfikacj´ systemu zarzàdzania jakoÊcià. Certyfikacja taka musi byç przeprowadzana przez uprawnione do tego celu jednostki notyfikowane. W jej wyniku firma uzyskuje mo˝liwoÊç oznaczania wyrobu oznaczeniem CE z numerem jednostki notyfikowanej. Dlatego jeÊli na wyrobie medycznym znajduje si´ oznaczenie CE z BIULETYN JAKOÂCI
numerem oznacza to, ˝e w procesie oceny zgodnoÊci wyrobu z wymaganiami dyrektywy bra∏a udzia∏ jednostka notyfikowana. W przypadku wyrobów medycznych niskiego poziomu ryzyka (klasa 1) procedura oceny zgodnoÊci mo˝e byç przeprowadzona przez wytwórc´ bez udzia∏u jednostki notyfikowanej. Zakoƒczenie tej procedury pozwala na oznaczenie wyrobów oznaczeniem CE, ale w tym przypadku po oznaczeniu CE nie wyst´puje numer jednostki notyfikowanej, gdy˝ w procedurze oceny zgodnoÊci nie uczestniczy∏a jednostka notyfikowana. Przeprowadzenie tych procedur okaza∏o si´ dla wielu firm bardzo trudne, gdy˝ cz´sto wiàza∏o si´ z wdro˝eniem szczególnych systemów zarzàdzania jakoÊcià, przeprowadzeniem odpowiednich badaƒ technicznych wymaganych normami zharmonizowanymi z dyrektywà oraz certyfikacjà systemu jakoÊci. Sytuacja taka spowodowa∏a wprowadzenie okresów przejÊciowych pozwalajàcych na wprowadzanie wyrobów medycznych do obrotu na rynek polski równie˝ na podstawie dopuszczeƒ obowiàzujàcych w Polsce przed wstàpieniem do Unii Europejskie. Sà to np. dopuszczenia: Centralnego OÊrodka Techniki Medycznej, Instytutu Aparatury i Techniki Medycznej, Paƒstwowego Zak∏adu Higieny i innych. Ten okres przejÊciowy obowiàzuje do koƒca 2005 roku. Dlatego te˝ aktualnie w Polsce mogà byç tak˝e zgodnie z prawem sprzedawane wyroby nie oznaczone oznaczeniem CE, posiadajàce jednak innego rodzaju dopuszczenia, opinie i Êwiadectwa, o których mówi Ustawa o Wyrobach Medycznych. Poza koniecznoÊcià przeprowadzenia odpowiednich procedur zgodnoÊci Ustawa o Wyrobach Medycznych wymaga od wytwórcy tak˝e zarejestrowanie wyrobu w Urz´dzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Dope∏nienie tego obowiàzku zamyka procedur´ dopuszczania wyrobów medycznych do obrotu. Dlatego od producenta wyrobów medycznych mo˝na domagaç si´ potwierdzenia rejestracji wyrobu w Urz´dzie aby byç pewnym, ˝e nabywany produkt jest bezpieczny i legalnie wprowadzany na rynek. Poza certyfikacjà wyrobów w zakresie oznaczenia CE w Unii Europejskiej cz´sto stosowane sà tak˝e procedury certyfikacji nieobowiàzkowej. Szczególnie mamy tutaj do czynienia z certyfikacjà na oznaczenie GM. Najcz´Êciej ten zakres certyfikacji dotyczy wyrobów medycznych klasy 1, tam gdzie Dokoƒczenie artyku∏u na str. 11
SYSTEMY ZARZÑDZANIA W SZKOLE
Norma ISO 9001:2000 w szkole
ZnajomoÊç poj´cia i potrzeby wdra˝ania norm ISO 9001:2000 w szko∏ach nadal traktowane jest jako odwo∏anie innowacyjne lub ca∏kowicie nieznane. Zespó∏ Szkó∏ Ekonomicznych w Radomsku podjà∏ dzia∏ania majàce na celu opracowanie i wdro˝enie Systemu Zarzàdzania JakoÊcià, czyli wdro˝enie norm ISO 9001:2000 w szkole. Przemawia∏y za tym przedsi´wzi´ciem korzyÊci, a mianowicie: • Sprawniejszy system organizacyjny, • Uporzàdkowanie przep∏ywu informacji w szkole, dokumentów pracy szko∏y, • Jasny podzia∏ kompetencji pracowników, a w efekcie wi´ksza motywacja pracy szko∏y, • Wzrost poczucia odpowiedzialnoÊci, • Podniesienie presti˝u szko∏y, lepsza pozycja wÊród szkó∏ konkurencyjnych, • Eliminowanie wadliwych programów nauczania i nieefektywnych metod kszta∏cenia, • Nieustanna poprawa przebiegu procesu kszta∏cenia i jego wyników, • Zwi´kszenie skutecznoÊci dzia∏aƒ zapobiegajàcych niepowodzeniom uczniów, • Wzrost zaufania do szko∏y i poczucia bezpieczeƒstwa uczniów. Dodatkowym bodêcem jest nadchodzàcy ni˝ demograficzny wyzwalajàcy coraz wi´kszà konkurencj´ mi´dzy szko∏ami. Chcàc byç szko∏à stawiajàcà na jakoÊç kszta∏cenia ucznia nale˝y byç szko∏à rozwijajàcà si´, spe∏niajàcà wymagania klientów szko∏y. Uczeƒ dokonujàc wyboru szko∏y bierze pod uwag´ jej renom´, czyli poziom kszta∏cenia, mo˝liwoÊç rozwoju swych umiej´tnoÊci i zainteresowaƒ w ró˝nych organizacjach i ko∏ach, atmosfer´ w szkole oraz organizacj´ pracy szko∏y. Poj´cie jakoÊci jest nie bez znaczenia równie˝ dla rodziców i przysz∏ych pracodawców i stàd zrodzi∏ si´ pomys∏ wdro˝enia norm ISO 9001: 2000 w ZSE w Radomsku. ZSE jest szko∏à liczàcà ok. 900 uczniów i oferujàcà ciekawe kierunki kszta∏cenia w sferze ekonomii. Dynamiczny rozwój placówki, profesjonalnie wyposa˝one pracownie, sta∏e ∏àcze internetowe oraz nowoczesne pomoce dydaktyczne umo˝liwiajà uczniom systematyczne pog∏´bianie wiedzy i zdobycie wymarzonego zawodu. Nale˝y podkreÊliç, ˝e nauczyciele i pracownicy ZSE systematycznie podnoszàc swoje kwalifikacje, stanowià si∏´ nap´dowà szko∏y. Ich efektywna praca w ró˝norodnych komisjach i zespo∏ach podnosi jakoÊç funkcjonowania szko∏y. Dzia∏ania ZSE zwiàzane z uzyskaniem certyfikatu jakoÊci rozpocz´∏y si´ w maju 2003r. i trwa∏y do kwietnia 2004r. Pierwsze dzia∏ania dotyczy∏y wy-
boru firmy consultingowej tj. TÜV Consulting Polska Sp. z o.o. W celu opracowania i wdro˝enia Systemu Zarzàdzania JakoÊcià dyrektor powo∏a∏ pe∏nomocnika ds. systemu jakoÊci oraz zespó∏ ds. jakoÊci. Ww. pracownicy odbyli staranne szkolenia, w wyniku których zdobyli wiedz´ i umiej´tnoÊci - otrzymali certyfikaty auditorów wewn´trznych. Pierwszym etapem prac wdro˝eniowych ISO 9001:2000 by∏o opracowanie polityki jakoÊci, misji szko∏y oraz schematu organizacyjnego ZSE. Misjà ZSE jest, aby uczeƒ: • uzyska∏ rzetelnà wiedz´, którà efektywnie wykorzysta w swojej przysz∏ej pracy lub nauce, • pog∏´bia∏ wiedz´ i doskonali∏ umiej´tnoÊci, • posiada∏ wysokà kultur´, morale oraz niós∏ pomoc innym, • mia∏ zapewnione bezpieczeƒstwo, • potrafi∏ ˝yç zgodnie z samym sobà, z innymi, ze Êwiatem. Misja ta zosta∏a opracowana w celu dba∏oÊci o klienta szko∏y i funkcjonowania szko∏y otwartej na ucznia. Pe∏nomocnik ds. systemu jakoÊci wraz z zespo∏em ds. jakoÊci w celu informacyjnym przeprowadzi∏ szkolenia dla nauczycieli, pracowników i uczniów ZSE, pog∏´biajàc ich wiedz´ z zakresu wdra˝ania SZJ. Najwi´cej pracy poÊwi´cono tworzeniu Ksi´gi JakoÊci oraz szeregu procedur opisujàcych funkcjonowanie szko∏y oraz jej poszczególnych komórek organizacyjnych. W pracach zespo∏u ds. jakoÊci bra∏ udzia∏ pracownik TÜV Consulting Polska Sp. z o.o. wspierajàc swà wiedzà i doÊwiadczeniem przy wdra˝aniu SZJ. W br. szkolnym przystàpiliÊmy do przeprowadzenia auditów wewn´trznych, które pozwoli∏y w∏aÊciwie przygotowaç wszystkie komórki organizacyjne do certyfikacji. Podczas przeprowadzonych auditów wewn´trznych nie stwierdzono niezgodnoÊci, co przyczyni∏o si´ do podj´cia decyzji o przeprowadzeniu w dniach 26-27 kwietnia 2004 r. auditu certyfikujàcego. Audit certyfikujàcy przeprowadzili przedstawiciele firmy TÜV Rheinland Sp. z o.o. z siedzibà w Zabrzu. Pozytywny wynik auditu by∏ uwieƒczeniem prac dyrekcji ZSE, pe∏nomocnika ds. systemu jakoÊci, zespo∏u ds. jakoÊci oraz wszystkich pracowników szko∏y. Uroczyste wr´czenie certyfikatu jakoÊci wg normy ISO 9001:2000 nastàpi∏o w czerwcu 2004r. JesteÊmy pierwszà szko∏à w województwie ∏ódzkim posiadajàcà tak wspania∏e wyró˝nienie, a nielicznà w Polsce, co stanowi jeszcze lepszà motywacj´ do pracy w ZSE.
BIULETYN JAKOÂCI
mgr Iwona W∏odarczyk Pe∏nomocnik ds. systemu jakoÊci
5
SYSTEMY ZINTEGROWANE
Systemy zarzàdzania jakoÊcià, Êrodowiskiem oraz bhp wdra˝ane na bazie norm ISO-9001, ISO 14001 i PN-18001-OHSAS 18001 Grzegorz Grabka Kierownik Sekcji ISO 9001 Senior Auditor TÜV CERT TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. grzegorz.grabka@pl.tuv.com
Halina MaÊlanka Specjalista ds. Systemów Zarzàdzania JakoÊcià Auditor Wiodàcy TÜV CERT TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. halina.maslanka@pl.tuv.com
6
W artykule omówiono powody, wady i zalety wdra˝ania zintegrowanych systemów zarzàdzania w oparciu o normy zarzàdzania jakoÊcià, zarzàdzania Êrodowiskowego oraz zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy. Opisano równie˝ struktur´ i zawartoÊç trzech rodzin norm stanowiàcych podstaw´ poszczególnych systemów zarzàdzania. OkreÊlono powiàzania pomi´dzy elementami poszczególnych systemów - elementy wspólne, elementy wymagajàce specyficznego podejÊcia oraz w formie zestawienia tabelarycznego relacje pomi´dzy wymaganiami norm ISO 9001:2000, ISO 14001:2004 i PNN-18001:2004. Na zakoƒczenie przytoczono kilka przyk∏adowych korzyÊci: ekonomicznych, organizacyjnych i spo∏ecznych wynikajàcych z wdro˝enia zintegrowanego systemu zarzàdzania. Wdra˝anie zintegrowanych systemów W zarzàdzaniu organizacjami k∏adzie si´ coraz wi´kszy nacisk na problemy jakoÊci, ochrony Êrodowiska oraz bezpieczeƒstwa pracy. Zwiàzane jest to z jednej strony ze wzrostem wymagaƒ klientów, wzrostem ÊwiadomoÊci ekologicznej spo∏eczeƒstwa, wzrostem oczekiwaƒ pracowników w zakresie zapewnienia w∏aÊciwych warunków pracy, ale równie˝ z koniecznoÊcià spe∏nienia coraz bardziej ostrych wymagaƒ regulacji prawnych. Klienci coraz cz´Êciej ˝àdajà od swoich dostawców potwierdzenia, ˝e organizacja posiada zdolnoÊç do dostarczenia wyrobów na okreÊlonym poziomie jakoÊci, zgodnym z ich oczekiwaniami. JednoczeÊnie, dostarczone wyroby b´dà zgodne z obowiàzujàcymi wymaganiami prawnymi, ekologiczne i bezpieczne w u˝ytkowaniu. Przedsi´biorstwo w procesach realizacji wyrobów b´dzie przestrzega∏o prawa, z zachowaniem zasad dotyczàcych ochrony Êrodowiska naturalnego oraz z zapewnieniem bezpieczeƒstwa pracy. Tak wi´c okreÊlenie i spe∏nienie przez przedsi´biorstwo szczegó∏owych wymagaƒ w stosunku do wyrobu, przepisów prawnych regulujàcych wymagania w zakresie Êrodowiska oraz przepisów i zasad regulujàcych warunki bezpieczeƒstwa w procesie pracy jest w dzisiejszej gospodarce niewystarczajàce. Nale˝y tutaj mówiç ju˝ o okreÊlonym systemie organizacyjnym, w którym zostanà zapewnione warunki pozwalajàce na zagwarantowanie, ˝e w sposób powtarzalny b´dà spe∏nione oczekiwania klientów rozumiane w kategoriach jakoÊci, Êrodowiska i bezpieczeƒstwa. Aby spe∏niç oczekiwania klientów i innych stron zainteresowanych oraz zapewniç mo˝liwoÊç swobodnego przep∏ywu wyrobów i us∏ug koniecznym sta∏o si´ ustanowienie wymagaƒ jakie BIULETYN JAKOÂCI
system powinien spe∏niç oraz metod pozwalajàcych na potwierdzenie, ˝e wymagania takie sà spe∏nione. Narz´dziem pozwalajàcym wdro˝yç w organizacji skuteczny system zarzàdzania oraz zapewniç realizacj´ przyj´tej polityki i celów sà normy ISO 9001, ISO 14001 i PN-N-18001 (OHSAS 18001). Potwierdzeniem spe∏nienia ustalonych wymagaƒ jest certyfikacja systemu przeprowadzona przez niezale˝nà jednostk´. Tak wi´c organizacje powinny ustanowiç przejrzysty system organizacyjny, stwarzajàcy warunki do wzrostu zadowolenia klientów i innych stron zainteresowanych. W systemie takim konieczna jest ÊwiadomoÊç spe∏nienia potrzeb i oczekiwaƒ klientów, ÊwiadomoÊç ekologiczna wÊród pracowników przedsi´biorstwa, ÊwiadomoÊç w zakresie bezpieczeƒstwa i higieny pracy, zaczynajàc od najwy˝szego kierownictwa a na szeregowych pracownikach koƒczàc. Zintegrowany system zarzàdzania jakoÊcià, zarzàdzania Êrodowiskowego, zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy tworzony jest w oparciu o wymagania zawarte w normach ISO 9001, ISO 14001 i PN-N-18001 (OHSAS 18001). Aktualnie z norm tych do budowy systemu zarzàdzania korzystajà w Polsce zarówno organizacje przemys∏owe, us∏ugowe, jak i urz´dy czy organizacje ochrony zdrowia. Celem wdro˝enia zintegrowanego systemu jest podniesienie jakoÊci wyrobów, jakoÊci warunków pracy i efektów dzia∏alnoÊci Êrodowiskowej organizacji. Model zintegrowanego systemu oparty jest na zasadzie ciàg∏ego doskonalenia, która zwiàzana jest z realizacjà stale powtarzanego cyklu dzia∏aƒ: okreÊlanie polityki i odpowiedzialnoÊci, planowanie dzia∏aƒ, realizacja wyrobu, wdra˝anie i funkcjonowanie, pomiary i wprowadzanie dzia∏aƒ korygujàcych oraz przeprowadzanie przeglàdów zarzàdzania. Struktura i zawartoÊç norm zarzàdzania jakoÊcià, Êrodowiskowego i bhp. Normy systemu zarzàdzania jakoÊcià Podstaw´ do wdro˝enia i funkcjonowania systemów zarzàdzania jakoÊcià stanowià normy: ISO 9000, ISO 9001, ISO 9004 i ISO 19011. Norma ISO 9000:2000 stanowi wprowadzenie do norm dotyczàcych zarzàdzania jakoÊcià. Opisuje podstawy systemów zarzàdzania jakoÊcià oraz okreÊla terminologi´ dotyczàcà systemów zarzàdzania jakoÊcià. Norma ISO 9001:2000 zawiera zestaw wymagaƒ dotyczàcych systemu zarzàdzania jakoÊcià. Norma ma zastosowanie dla ka˝dej organizacji,
SYSTEMY ZINTEGROWANE niezale˝nie od jej wielkoÊci i rodzaju, która potrzebuje wykazaç zdolnoÊç do ciàg∏ego dostarczania wyrobów zgodnych z wymaganiami klienta i majàcych zastosowanie przepisów oraz dà˝y do zwi´kszenia zadowolenia klienta. Norma ta jest podstawà do certyfikacji systemów zarzàdzania jakoÊcià. Norma ISO 9004:2000 zawiera wytyczne ciàg∏ego doskonalenia w odniesieniu do organizacji i jej systemu zarzàdzania jakoÊcià, które to ma doprowadziç do osiàgni´cia korzyÊci uwzgl´dniajàcych interesy wszystkich stron zainteresowanych (klientów, pracowników, w∏aÊcicieli, dostawców, spo∏eczeƒstwa, itp.). Norma ta umo˝liwia dokonanie samooceny w procesie ciàg∏ego doskonalenia. ISO 9004 jest zalecana dla tych organizacji, które chcà wyjÊç ponad wymagania ISO 9001 w kierunku ciàg∏ego doskonalenia funkcjonowania organizacji, w tym jej efektywnoÊci. Norma ta umo˝liwia ewolucj´ systemu w kierunku kompleksowego zarzàdzania jakoÊcià. Normy systemu zarzàdzania Êrodowiskowego Norma ISO 14001:2004 zawiera wymagania dotyczàce systemu zarzàdzania Êrodowiskowego w celu umo˝liwienia organizacji opracowania i wdro˝enia polityki oraz celów uwzgl´dniajàcych wymagania prawne i inne, które dotyczà organizacji, oraz informacje dotyczàce znaczàcych aspektów Êrodowiskowych. W normie nie okreÊlono szczegó∏owych kryteriów efektów dzia∏alnoÊci Êrodowiskowej. Wszystkie wymagania normy ISO 14001:2004 mo˝na w∏àczyç do dowolnego systemu zarzàdzania Êrodowiskowego. Zakres zastosowania b´dzie zale˝a∏ od takich czynników, jak polityka Êrodowiskowa organizacji, charakter dzia∏aƒ, wyrobów i us∏ug oraz lokalizacji i warunków, w jakich organizacja dzia∏a. ISO 14001:2004 zast´puje norm´ ISO 14001:1996. Norma ISO 14004:2004 zawiera wytyczne dotyczàce ustanowienia, wdro˝enia, utrzymania i doskonalenia systemu zarzàdzania Êrodowiskowego oraz jego koordynacji z innymi systemami zarzàdzania. Wytyczne mogà byç stosowane w ka˝dej organizacji, niezale˝nie od wielkoÊci, rodzaju, umiejscowienia i poziomu dojrza∏oÊci. W ISO 14004 podano przyk∏ady, opisy i rozwiàzania pomocne przy wdro˝eniu systemu zarzàdzania Êrodowiskowego i poprawie relacji z ca∏oÊciowym zarzàdzaniem organizacjà. Wytyczne podane w ISO 14004:2004 sà spójne z modelem systemu zarzàdzania Êrodowiskowego wg ISO 14001:2004, ale nie jest ich celem interpretacja wymagaƒ normy ISO 14001:2004. ISO 14004:2004 zast´puje norm´ ISO 14004:1996. Do tej rodziny norm nale˝y równie˝ norma ISO 19011. Normy systemu zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy W styczniu 2004 r. zosta∏o opublikowane nowe wydanie normy PN-N-18001 „Systemy zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy. Wymagania”.
Norma PN-N-18001:2004 uwzgl´dnia postanowienia dokumentu Mi´dzynarodowej Organizacji Pracy pt. „Guidelines on occupational safety and health management systems” (ILO-OSH 2001). Wymagania zawarte w normie pomagajà organizacji w ustanowieniu polityki i celów w zakresie bhp oraz ich realizacji i ocenie skutecznoÊci podj´tych dzia∏aƒ. Celem normy jest wspomaganie dzia∏aƒ na rzecz poprawy bezpieczeƒstwa i higieny pracy. Norma PN-N18001:2004 zast´puje norm´ PN-N-18001:1999. Norma PN-N-18004: lipiec 2001 „Systemy zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy. Wytyczne” zawiera wytyczne dotyczàce opracowania, wdro˝enia, utrzymywania i doskonalenia systemu zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy. Obejmuje to wyjaÊnienia, zalecenia i praktyczne wskazówki odnoszàce si´ do poszczególnych elementów systemu. Wytyczne zawarte w normie przewidziano jako narz´dzie do wewn´trznego zarzàdzania bhp, nie sà one podstawà do certyfikacji i oceny skutecznoÊci systemów bhp. Norma zaleca przeprowadzanie analiz ekonomicznych bezpieczeƒstwa i higieny pracy. PN-N-18002: styczeƒ 2000 „Systemy zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”. Norma zawiera wytyczne post´powania do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Podano zasady post´powania na poszczególnych etapach oceny ryzyka i przedstawiono zasady przygotowania oceny oraz doboru osób do przeprowadzenia oceny. Norma nie zawiera szczegó∏owych kryteriów do oszacowania i wyznaczania dopuszczalnoÊci ryzyka zawodowego. Specyfikacja OHSAS 18001: 1999 „Systemy zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy. Specyfikacja” podaje wymagania dla systemu zarzàdzania bhp, aby umo˝liwiç organizacji nadzorowanie ryzyka i popraw´ wyników dzia∏ania. Specyfikacja nie podaje szczegó∏owych kryteriów efektywnoÊci bhp, ani szczegó∏owych zasad dotyczàcych projektowania systemu. Powiàzania pomi´dzy wymaganiami norm Uk∏ad treÊci norm i zawarte w nich wymagania sà ze sobà kompatybilne i pozwalajà, a tak˝e zach´cajà organizacj´ do integracji systemów zarzàdzania zbudowanych w oparciu o wymagania tych norm. Nale˝y jednak zwróciç uwag´, ˝e sposób wdro˝enia poszczególnych elementów systemów zarzàdzania zale˝y od okreÊlonych celów i priorytetów stron zainteresowanych. System zarzàdzania jakoÊcià jest ukierunkowany na spe∏nienie potrzeb klientów. System zarzàdzania Êrodowiskowego obejmuje potrzeby wszystkich stron zainteresowanych funkcjonowaniem organizacji, w tym wyra˝a potrzeby spo∏eczeƒstwa w zakresie ochrony Êrodowiska. System zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy ma za zadanie zapewnienie odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeƒstwa i higieny pracy z zachowaniem przestrzegania przepisów prawnych oraz oczekiwaƒ pracowników. W trakcie planowania prac zwiàzanych z wdra˝aniem systemu nale˝y ustaliç jaBIULETYN JAKOÂCI
7
SYSTEMY ZINTEGROWANE
kie elementy b´dà wspólne, a które elementy b´dà wymaga∏y specyficznego podejÊcia. Elementy wspólne: • Polityka • Zaanga˝owanie najwy˝szego kierownictwa • Organizacja i odpowiedzialnoÊç • Przedstawiciel kierownictwa • Zapewnienie zasobów • Planowanie, okreÊlanie celów • Dokumentacja systemu • Nadzór nad dokumentacjà • Zapisy • Komunikowanie si´ • Zakupy • Audity wewn´trzne • Dzia∏ania korygujàce i zapobiegawcze • Szkolenie i kompetencje • Wyposa˝enie pomiarowe • Przeglàd systemu Elementy wymagajàce specyficznego podejÊcia: • Aspekty Êrodowiskowe • Ocena ryzyka zawodowego • GotowoÊç na wypadek awarii • Procesy zwiàzane z klientem • Projektowanie i rozwój • Realizacja wyrobu • Nadzorowanie wyrobu niezgodnego z wymaganiami • NiezgodnoÊci • Sterowanie operacyjne
• Organizacja prac i dzia∏aƒ zwiàzanych ze znaczàcymi zagro˝eniami • Monitorowanie bhp • Monitorowanie dzia∏aƒ majàcych wp∏yw na Êrodowisko • Zadowolenie klienta • Monitorowanie i pomiary procesów • Monitorowanie i pomiary wyrobu • Badanie wypadków przy pracy W nowym wydaniu norm serii ISO 9000 - zarzàdzania jakoÊcià, ISO 14001 - zarzàdzania Êrodowiskowego i PN-N-18001 - zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy doprowadzono do du˝ej zgodnoÊci pomi´dzy wymaganiami zawartymi w poszczególnych punktach norm. W tabeli 1 przedstawiono relacje jakie zachodzà pomi´dzy wymaganiami norm. Ka˝dy system mo˝e byç wdro˝ony z uwzgl´dnieniem elementów istniejàcych w innych systemach zarzàdzania. Mo˝na sobie wyobraziç ró˝ne kombinacje kolejnoÊci wdra˝ania systemów zarzàdzania. Praktycznie systemem wyjÊciowym mo˝e byç ka˝da z omawianych norm jak i ich kombinacja. Najcz´Êciej stosowanym do dnia dzisiejszego modelem wdra˝ania zintegrowanych systemów zarzàdzania by∏a rozbudowa systemu zarzàdzania jakoÊcià o wymagania pozosta∏ych systemów. Spowodowane to by∏o przede wszystkim faktem, i˝ wiele organizacji ju˝ posiada∏o wdro˝ony system zarzàdzania jakoÊcià. PodejÊcie polegajàce na integracji systemów jest skuteczniejsze ni˝ oddzielne wdra˝anie tych sys-
Tabela 1. Relacje pomi´dzy wymaganiami norm ISO 9001:2000, ISO 14001:2004, PN-N-18001:2004 ISO 9001:2000
ISO 14001:2004
PN-N-18001:2004
4 System zarzàdzania jakoÊcià
4 Wymagania dotyczàce systemu zarzàdzania Êrodowiskowego
4 Wymagania dotyczàce systemu zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy
4.1 Wymagania ogólne
4.1 Wymagania ogólne
4.1 Wymagania ogólne
4.2 Wymagania dotyczàce dokumentacji 4.2.1 Postanowienia ogólne
4.4.5 Dokumentacja systemu zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy 4.4.4 Dokumentacja
4.4.5.1 Postanowienia ogólne
4.2.3 Nadzór nad dokumentami
4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.4.5 Nadzór nad dokumentami
4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.4.5.2 Nadzór nad dokumentami
4.2.4 Nadzór nad zapisami
4.5.4 Nadzór nad zapisami
4.4.5.3 Nadzór nad zapisami
5 OdpowiedzialnoÊç kierownictwa
4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialnoÊç i uprawnienia
4.2 Zaanga˝owanie najwy˝szego kierownictwa oraz polityka bezpieczeƒstwa i higieny pracy
5.1 Zaanga˝owanie kierownictwa
4.2 Polityka Êrodowiskowa
4.2.1 Zaanga˝owanie najwy˝szego kierownictwa
5.2 Orientacja na klienta
4.3.1 Aspekty Êrodowiskowe 4.3.2 Wymagania prawne i inne
4.2.3 Wspó∏udzia∏ pracowników 4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.4.6 Zarzàdzanie ryzykiem zawodowym
5.3 Polityka jakoÊci
4.2 Polityka Êrodowiskowa
4.2.2 Polityka bezpieczeƒstwa i higieny pracy
5.4 Planowanie
4.3 Planowanie
4.3 Planowanie
5.4.1 Cele dotyczàce jakoÊci
4.3.1 Aspekty Êrodowiskowe
4.3.3 Cele ogólne i szczegó∏owe
4.2.2 Ksi´ga jakoÊci
8
BIULETYN JAKOÂCI
SYSTEMY ZINTEGROWANE
5.4.2 Planowanie systemu zarzàdzania jakoÊcià
4.3.3 Cele, zadania i programy
4.3.1 Wymagania ogólne 4.3.4 Planowanie dzia∏aƒ
5.5 OdpowiedzialnoÊç, uprawnienia i komunikacja
4.4 Wdra˝anie i funkcjonowanie
4.4 Wdra˝anie i funkcjonowanie
5.5.1 OdpowiedzialnoÊç i uprawnienia 5.5.2 Przedstawiciel kierownictwa
4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialnoÊç i uprawnienia
4.4.1 Struktura, odpowiedzialnoÊç i uprawnienia
5.5.3 Komunikacja wewn´trzna 4.4.3 Komunikacja
4.4.4 Komunikowanie si´
5.6 Przeglàd zarzàdzania
4.6 Przeglàd zarzàdzania
4.6 Przeglàd zarzàdzania
6 Zarzàdzanie zasobami 6.1 Zapewnienie zasobów
4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialnoÊç i uprawnienia
4.4.2 Zapewnienie zasobów
6.2 Zasoby ludzkie
4.4.2 Kompetencje, szkolenie i ÊwiadomoÊç
4.4.3 Szkolenie, ÊwiadomoÊç, kompetencje i motywacja
6.3 Infrastruktura 6.4 Ârodowisko pracy
4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialnoÊç
4.4.2 Zapewnienie zasobów
7 Realizacja wyrobu 7.1 Planowanie realizacji wyrobu
4.4 Wdra˝anie i funkcjonowanie 4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.4.6 Sterowanie operacyjne
4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.4.6 Zarzàdzanie ryzykiem zawodowym 4.4.7 Organizowanie prac i dzia∏aƒ zwiàzanych ze znaczàcymi zagro˝eniami
7.2 Procesy zwiàzane z klientem
4.4.6 Sterowanie operacyjne
4.4.7 Organizowanie prac i dzia∏aƒ zwiàzanych ze znaczàcymi zagro˝eniami
7.2.1 OkreÊlenie wymagaƒ dotyczàcych wyrobu
4.3.1 Aspekty Êrodowiskowe 4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.4.6 Sterowanie operacyjne
4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.4.6 Zarzàdzanie ryzykiem zawodowym 4.4.7 Organizowanie prac i dzia∏aƒ zwiàzanych ze znaczàcymi zagro˝eniami
7.2.2 Przeglàd wymagaƒ dotyczàcych wyrobu
4.3.1 Aspekty Êrodowiskowe 4.4.6 Sterowanie operacyjne
4.4.6 Zarzàdzanie ryzykiem zawodowym 4.4.7 Organizowanie prac i dzia∏aƒ zwiàzanych ze znaczàcymi zagro˝eniami
7.2.3 Komunikacja z klientem
4.4.3 Komunikacja
4.4.4 Komunikowanie si´
7.3 Projektowanie i rozwój
4.4.6 Sterowanie operacyjne 4.3.2 Wymagania prawne i inne
4.4.7 Organizowanie prac i dzia∏aƒ zwiàzanych ze znaczàcymi zagro˝eniami 4.3.2 Wymagania prawne i inne
7.4 Zakupy
4.4.6 Sterowanie operacyjne
4.4.9 Zakupy 4.4.10 Podwykonawstwo
7.5 Produkcja i dostarczanie us∏ugi
4.4.6 Sterowanie operacyjne
4.4.7 Organizowanie prac i dzia∏aƒ zwiàzanych ze znaczàcymi zagro˝eniami
7.6 Nadzorowanie wyposa˝enia do monitorowania i pomiarów
4.5.1 Monitorowanie i pomiary
4.5.1 Monitorowanie
8 Pomiary, analiza i doskonalenie
4.5 Sprawdzanie
4.5 Spawdzanie oraz dzia∏ania korygujàce i zapobiegawcze
8.1 Postanowienia ogólne 8.2 Monitorowanie i pomiary
4.5.1 Monitorowanie i pomiary 4.5.2 Ocena zgodnoÊci
4.5.1 Monitorowanie 4.5.2 Badanie wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeƒ potencjalnie wypadkowych
8.2.2 Audit wewn´trzny
4.5.5 Audit wewn´trzny
4.5.3 Auditowanie
8.3 Nadzór nad wyrobem niezgodnym
4.5.3 NiezgodnoÊci, dzia∏ania korygujàce i zapobiegawcze 4.4.7 GotowoÊç i reagowanie na awarie
4.5.4 NiezgodnoÊci oraz dzia∏ania korygujàce i zapobiegawcze 4.5.2 Badanie wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeƒ potencjalnie wypadkowych 4.4.8 Zapobieganie, gotowoÊç i reagowanie na wypadki przy pracy i powa˝ne awarie
8.4 Analiza danych
4.5.1 Monitorowanie i pomiary
4.5.1 Monitorowanie 4.5.2 Badanie wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeƒ potencjalnie wypadkowych
8.5 Doskonalenie
4.5.3 NiezgodnoÊci, dzia∏ania korygujàce i zapobiegawcze
4.7 Ciàg∏e doskonalenie 4.5.4 NiezgodnoÊci oraz dzia∏ania korygujàce i zapobiegawcze
BIULETYN JAKOÂCI
9
SYSTEMY ZINTEGROWANE temów. Wdro˝enie jednego zintegrowanego systemu pozwala na oszcz´dnoÊci zwiàzane z lepszym wykorzystaniem personelu w okresie opracowania i utrzymywania systemu, zmniejszeniem iloÊci dokumentacji, prowadzeniem wspólnych szkoleƒ, prowadzeniem wspólnych auditów i przeglàdów, nadzorowaniem i monitorowaniem oraz planowaniem dzia∏aƒ. Powoduje to, ˝e funkcjonujàcy zintegrowany system jest bardziej skuteczny i efektywny ni˝ w przypadku gdy systemy te funkcjonowa∏yby niezale˝nie. Budowa od poczàtku zintegrowanego systemu zarzàdzania jest procesem bardzo trudnym i pracoch∏onnym, jednak ma pewne zalety [1]: • powstaje w jego wyniku jedna, wspólna dokumentacja • stwarza mo˝liwoÊç jednoczesnego procesu certyfikacji i nadzoru systemu • pozwala uzyskaç otwartoÊç i elastycznoÊç w stosunku do wprowadzania wymagaƒ przysz∏ych norm • umo˝liwia uzyskanie efektu synergii Do najwa˝niejszych celów zintegrowanego systemu zarzàdzania przedsi´biorstwem zalicza si´ [2]: • powiàzanie strategii przedsi´biorstwa z zarzàdzaniem taktycznym i operacyjnym, • tworzenie szansy na sukces rynkowy, • tworzenie warunków dla wzrostu efektywnoÊci, • ujednolicenie dokumentacji systemowej, • prowadzenie kompleksowego rachunku kosztów jakoÊci. Do warunków, które sà niezb´dne, aby zintegrowany system zarzàdzania przedsi´biorstwem przyniós∏ efekty nale˝à [2]: • motywacja pracowników, • ÊwiadomoÊç celów dzia∏ania, • kreatywnoÊç zbiorowa i indywidualna, • kompleksowy rachunek kosztów jakoÊci, • zaanga˝owanie kierownictwa, • kompleksowoÊç podejÊcia do zintegrowanego systemu zarzàdzania w przedsi´biorstwie, • w∏aÊciwy stosunek do wiedzy, • zaanga˝owanie kierownictwa w proces szkolenia, • szukanie sposobów sta∏ego doskonalenia, • podmiotowe traktowanie pracowników, • rzeczywiste przywództwo, • potraktowanie zmian jako szansy, a nie zagro˝enia, • wytrwa∏oÊç, cierpliwoÊç, konsekwencja, wymagania, • stworzenie bazy dla podejmowania decyzji: informacja, kompetencje, motywacja. W przypadku opracowywania i wdra˝ania zintegrowanych systemów zarzàdzania mogà pojawiç si´ nast´pujàce problemy [2]: • niejednoznaczna identyfikacja najwy˝szego kierownictwa przedsi´biorstwa z opracowanym systemem organizacyjnym, 10
BIULETYN JAKOÂCI
• z∏e planowanie opracowania systemu, • niedok∏adna analiza stanu wyjÊciowego przedsi´biorstwa, • ma∏a liczba szkoleƒ, • êle opracowana dokumentacja systemu, • przyj´cie zbyt krótkich (nierealnych) terminów na opracowanie i wdro˝enie systemu, • du˝e przerwy w realizacji planu opracowania systemu, • ma∏e wykorzystanie auditów wewn´trznych i przeglàdów systemu wykonywanych przez kierownictwo do opracowania dzia∏aƒ korygujàcych i zapobiegawczych na etapie wdra˝ania systemu, • cz´sto brak profesjonalnej pomocy zewn´trznej na etapie projektowania i wdra˝ania systemu, co wyd∏u˝a czas jego wdra˝ania i podnosi koszty. Polityka zarzàdzania Normy nie okreÊlajà, ˝e musi zostaç opracowana jedna zintegrowana polityka, to organizacja decyduje o wprowadzeniu jednej polityki okreÊlajàcej ogólne cele dla wszystkich systemów czy zostanà ustanowione niezale˝nie polityki: jakoÊci, Êrodowiskowa, bezpieczeƒstwa i higieny pracy. Procesy Integracja systemów zarzàdzania wymaga specyficznego podejÊcia do zarzàdzania procesami w organizacji. Nale˝y zidentyfikowaç procesy wspólne dla wszystkich systemów oraz procesy, które b´dà dotyczy∏y tylko pojedynczego systemu. Integracja w procesach polega na znajdowaniu rozwiàzaƒ w poszczególnych obszarach dzia∏alnoÊci przedsi´biorstwa uwzgl´dniajàcych jednoczeÊnie aspekty jakoÊci, ochrony Êrodowiska i bezpieczeƒstwa pracy. Dokumentacja Integracja na poziomie dokumentacji polega na okreÊleniu wspólnych elementów norm dotyczàcym jakoÊci, Êrodowiska, bezpieczeƒstwa i higieny pracy oraz wykorzystaniu tego do dokumentowania przyj´tych rozwiàzaƒ np. wspólne procedury, instrukcje, opisy procesów, plany, formularze. W wyniku wprowadzenia zintegrowanego systemu zarzàdzania uzyskujemy wiele korzyÊci: ekonomicznych, organizacyjnych i spo∏ecznych. Do najwa˝niejszych wÊród nich nale˝à [3]: • mo˝liwoÊç prowadzenia przez przedsi´biorstwo analiz wydatków finansowych i uzyskanych rezultatów finansowych, • optymalizacja wydatków zwiàzanych z utrzymaniem systemu zintegrowanego, • zmniejszenie kosztów ubezpieczeƒ z tytu∏u: odpowiedzialnoÊci cywilnej za wadliwe wyroby lub niew∏aÊciwie wykonane us∏ugi, szkody dla Êrodowiska naturalnego, wypadki przy pracy i choroby zawodowe, • wprowadzenie jednolitego sposobu dokumentowania,
SYSTEMY ZINTEGROWANE • ujednolicenie procedur, instrukcji, zapisów, • zmniejszenie liczby procedur operacyjnych, instrukcji i zapisów, • zmniejszenie liczby personelu auditujàcego, oszcz´dnoÊç czasu pracy auditujàcych, auditowanych i personelu zaanga˝owanego w dzia∏ania korygujàce i zapobiegawcze • mo˝liwoÊç przeprowadzania okresowych przeglàdów przez najwy˝sze kierownictwo oraz wprowadzania dzia∏aƒ doskonalàcych funkcjonowanie przedsi´biorstwa jednoczeÊnie w odniesieniu do wszystkich wymaganych systemów zarzàdzania.
Literatura: [1] Eugeniusz Krzemieƒ „Zintegrowane zarzàdzanie. Aspekty towaroznawcze jakoÊç, Êrodowisko, technologia, bezpieczeƒstwo”, „Âlàsk”, Katowice-Warszawa 2004 [2] „Zintegrowane systemy zarzàdzania - JakoÊç, Ârodowisko, Technologia, Bezpieczeƒstwo,” materia∏y konferencyjne pod red. E. Krzemienia i M. Smiechowskiej z II Mi´dzynarodowej Konferencji naukowej Szczyrk 2002; cytujàc za: Eugeniusz Krzemieƒ „Zintegrowane zarzàdzanie. Aspekty towaroznawcze jakoÊç, Êrodowisko, technologia, bezpieczeƒstwo”, „Âlàsk”, Katowice-Warszawa 2004 [3] Matuszak-Flejszman A: „Jak skutecznie wdro˝yç system zarzàdzania Êrodowiskowego wg normy ISO 14001”, MoÊ&¸uczak, Poznaƒ 2001; cytujàc za: Eugeniusz Krzemieƒ „Zintegrowane zarzàdzanie. Aspekty towaroznawcze jakoÊç, Êrodowisko, technologia, bezpieczeƒstwo”, „Âlàsk”, Katowice-Warszawa 2004
Dokoƒczenie artyku∏u ze str. 4
w procedurze oceny zgodnoÊci wyrobu (oznaczenie CE) nie uczestniczy∏a jednostka notyfikowana. Umieszczenie tego znaku daje gwarancj´, ˝e niezale˝na, kompetentna jednostka sprawdzi∏a wyrób oraz miejsce jego produkcji. Poza oznakowaniami certyfikacji obowiàzkowej i nieobowiàzkowej na opakowaniach wyrobów medycznych oraz na nich samych powinny znajdowaç si´ pewne obowiàzkowe informacje wymagane przez dyrektywy europejskie. Sà to: nazwa firmy i adres, dane szczegó∏owe pozwalajàce na zidentyfikowanie wyrobu, wyraz „STERYLNE” (gdzie stosowne), kod partii poprzedzony wyrazem „LOT” lub numer seryjny, data przydatnoÊci do u˝ycia (gdzie stosowne), informacja, ˝e urzàdzenie jest przeznaczone do jednorazowego u˝ytku (gdzie stosowne) oraz Êrodki ostro˝noÊci i inne oznaczenia charakterystyczne dla konkretnego produktu.
Kolejnà rzeczà, której nale˝y oczekiwaç wraz z dostarczanym wyrobem jest instrukcja u˝ywania. Mo˝e ona mieç charakter ulotki lub wielostronicowej instrukcji. Zale˝y to od specyfiki wyrobu. Instrukcja u˝ywania mo˝e byç nie do∏àczona jedynie tam, gdzie sposób u˝ycia oraz przeznaczenie, przeciwwskazania i Êrodki ostro˝noÊci sà oczywiste. W rzeczywistoÊci mo˝e to dotyczyç jedynie bardzo ma∏ej grupy wyrobów. W artykule tym podj´to prób´ syntezy informacji pozwalajàcej na wybór wyrobów medycznych bezpiecznych i skutecznych. Stosowanie si´ do wy˝ej wymienionych wskazówek z pewnoÊcià pozwala eliminowaç z rynku sprz´t, który nie spe∏nia wymagaƒ prawnych i technicznych zwiàzanych z wyrobami medycznymi. Ponadto pozwala to na wybór sprz´tu wysokiej jakoÊci, z którym praca b´dzie efektywna i bezpieczna.
BIULETYN JAKOÂCI
11
WYDARZENIA
Szef koncernu w Polsce
W po∏owie maja przyjecha∏ do Polski Prezes Zarzàdu TÜV Rheinland Holding AG prof. Bruno O. Braun. Celem wizyty by∏o uroczyste podpisanie umowy o wspó∏pracy pomi´dzy TÜV Rheinland Polska a Kopalnià Soli w Wieliczce. W paêdzierniku na terenie kopalni zostanie otwarte laboratorium fizykochemiczne oraz mikrobiologiczne Europejskiego Centrum Badaƒ JakoÊci Artyku∏ów RolnoSpo˝ywczych. Inwestycja ta pozwoli na rozwój us∏ug koncernu skierowanych do bran˝y spo˝ywczej. Laboratorium zostanie wyposa˝one w najnowoczeÊniejszy sprz´t badawczy. Po podpisaniu umowy goÊcie wraz z Dyrektorem Generalnym Kopalni Soli w Wieliczce Zbigniewem Zar´bskim zwiedzili historycznà cz´Êç kopalni soli.
Sponsorujemy Olimpiady J´zykowe
Szko∏a J´zyków Obcych „LEVEL” zorganizowa∏a olimpiad´ j´zykowà dla uczniów szkó∏ podstawowych i gimnazjów z regionu Górnego Âlàska, w której wzi´∏o udzia∏ ponad 3,0 tysiàce uczestników. Sponsorem olimpiady by∏a TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Olimpiada trwa∏a od wrzeÊnia 2004 do maja 2005 i przebiega∏a w trzech etapach. Uroczyste og∏oszenie wyników olimpiady oraz wr´czenie nagród odby∏o si´ w dniu 3 czerwca 2005 roku w Gliwicach.
mia Polska Sp. z o.o. Tematem spotkania by∏ „Przemys∏ motoryzacyjny w Polsce - nowe mo˝liwoÊci wspó∏pracy w zjednoczonej Europie”, a patronat honorowy obj´li Jacek Piechota, Minister Pracy oraz Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. Celem konferencji by∏o stworzenie kadrom zarzàdzajàcym firm bran˝y motoryzacyjnej mo˝liwoÊci wymiany doÊwiadczeƒ oraz zach´cenie do czynnego uczestnictwa w dyskusjach panelowych toczàcych si´ pomi´dzy zaproszonymi ekspertami, umocnienie relacji biznesowych, zdobycie wiedzy i nowych kontaktów, które stanà si´ podwalinà udanej wspó∏pracy. Uroczystego otwarcia konferencji dokona∏ Janusz Grabka, Prezes Zarzàdu TÜV Akademia Polska. GoÊçmi spotkania byli mi´dzy innymi przedstawiciele Polskiej Izby Motoryzacji, Zwiàzku Pracodawców Motoryzacji, Zwiàzku Motoryzacyjnego SOIS, TÜV International s.r.o., Fiat Auto Poland S.A., Fabryki Samochodów Osobowych S.A., Melex A&D Tyszkiewicz Sp.J., firmy Polskie Autobusy Sp. z o.o., Huf Polska Sp. z o.o., Kuênia Jawor S.A. i inni. Moderatorem konferencji by∏ Wojciech Drzewiecki, Prezes Zarzàdu, SAMAR Instytut Badania Rynku Motoryzacyjnego. Sponsorami konferencji byli:
Patroni medialni:
TÜV Rheinland Group pracuje z Fiatem
TÜV Rheinland wygra∏ przetarg na auditowanie sieci autoryzowanych dealerów FIAT-a na ca∏ym Êwiecie. W ramach wygranego przetargu Spó∏ki TÜV Rheinland majà za zadanie przeprowadzenie auditu w ka˝dym autoryzowanym punkcie sieci dealerskiej w zakresie sprzeda˝y i us∏ug posprzeda˝nych. W Polsce zadanie zosta∏o powierzone TÜV Rheinland Polska. Z racji specjalizacji komórek organizacyjnych zadanie to b´dzie wykonywa∏a Sekcja Motoryzacyjna dzia∏u QMS. Project Managerem projektu zosta∏ Pan Maciej Pachla - Kierownik Sekcji Motoryzacyjnej.
Konferencja motoryzacyjna
9 czerwca 2005 r. w Hotelu Sheraton w Warszawie, odby∏a si´ VIII Mi´dzynarodowa Konferencja Motoryzacyjna organizowana przez TÜV Akade12
BIULETYN JAKOÂCI
Certyfikujemy polskie Ministerstwa
W dniu 24 maja 2005 roku mia∏a miejsce uroczystoÊç wr´czenia certyfikatu systemu zarzàdzania jakoÊcià na zgodnoÊç z wymaganiami normy ISO 9001:2000 dla Ministerstwa Spraw Wewn´trznych i Administacji. Certyfikat wr´cza∏ Prezes Zarzàdu TÜV Rheinland Polska Janusz Grabka. Wr´czony certyfikat potwierdza, i˝ MSWiA wprowadzi∏o i stosuje system zarzàdzania jakoÊcià w zakresie us∏ug Êwiadczonych w procesie realizacji ustawowych zadaƒ i kompetencji. Certyfikat jest wa˝ny do 17 maja 2008 roku.
SZKOLENIA
Szkolenia TÜV Akademia Polska - rok 2005 Informacje ogólne SZKOLENIA OTWARTE Szkolenia otwarte sà kierowane zarówno do pracowników ró˝nych firm i organizacji, jak i osób prywatnych, pragnàcych zdobyç nowe kwalifikacje. Miejsce realizacji szkoleƒ ustalane jest na podstawie zró˝nicowania geograficznego zg∏oszonych uczestników w jednym ze wspó∏pracujàcych z nami oÊrodków szkoleniowych. Uczestnicy w cenie szkolenia otrzymujà: • Profesjonalny trening umiej´tnoÊci • ZaÊwiadczenie / Certyfikat TÜV o nabytych kompetencjach • Materia∏y szkoleniowe • Materia∏y piÊmiennicze • Zakwaterowanie w pokojach jednoosobowych • Wy˝ywienie • Opiek´ rezydenta TÜV Akademia Polska L.P. Modu∏ 1 2
I
3
II
SZKOLENIA ZAMKNI¢TE Organizujemy tak˝e szkolenia tzw.: „szyte na miar´”, tzn. dostosowane do specyfiki firmy oraz potrzeb i oczekiwaƒ uczestników szkolenia. Ceny szkoleƒ zamkni´tych sà ustalane indywidualnie dla ka˝dej firmy. TRENERZY Wszystkie zaj´cia sà prowadzone nowoczesnymi metodami aktywizujàcymi przez doÊwiadczonych specjalistów: auditorów, trenerów i konsultantów TÜV Rheinland Group. Uzyskali oni akredytacj´ Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi´biorczoÊci do realizacji Programów PHARE 2000 - SSG RZL oraz PHARE 2001 - PZ RZL. Docenieniem kompetencji i profesjonalizmu merytorycznego i organizacyjnego TÜV Akademia Polska Sp. z o.o. jest przyznanie tytu∏u oraz certyfikatu „Przedsi´biorstwo Fair Play 2004” przez Krajowà Izb´ Gospodarczà oraz Instytut Badaƒ nad Demokracjà i Przedsi´biorstwem Prywatnym.
Nazwa szkolenia
Data
Cena
Pe∏nomocnik JakoÊci w przemyÊle spo˝ywczym TÜV
03-11.10
4 000 PLN
Wst´p do systemu HACCP
12-14.10
1 600 PLN
07-09.11
1 600 PLN
(1)
Auditor wewn´trzny systemu HACCP
4
Zintegrowane systemy zarzàdzania (ISO 9001 i HACCP)
13-16.06 05-08.12
2 000 PLN
5
Auditor zewn´trzny systemu HACCP
16-18.05
4 200 PLN 2 700 PLN*
6
STANDARD BRC (BRITISH RETAIL CONSORTIUM)
23-24.05 24-25.11
1 200 PLN
7
STANDARD IFS (INTERNATIONAL FOOD STANDARD)
14-15.04 22-23.09
1 200 PLN
8
STANDARD EUREPGAP
30.05 28.11
600 PLN
19-21.09
1 600 PLN
20-22.06 28-30.09
1 600 PLN
Warsztaty doskonalàce dla auditorów wewn´trznych
27-29.04 12-14.12
1 750 PLN
12
Zarzàdzanie jakoÊcià
05-07.09 28-30.11
1 450 PLN
13
Zarzàdzanie procesowe w przedsi´biorstwie
28-30.06 07-09.11
1 450 PLN
14
Badanie satysfakcji klienta pod wzgl´dem wymagaƒ normy ISO 9001:2000
14-16.11
1 600 PLN
15
Pe∏nomocnik JakoÊci TÜV
02-10.06 17-25.10
3 600 PLN
16
Auditor JakoÊci TÜV
12-16.09
3 800 PLN
30.03-01.04 07-09.09
1 600 PLN
9
I
10
II
11
III
17
I
Wst´p do systemu zarzàdzania jakoÊcià (ISO 9001:2000) (2)
Auditor wewn´trzny systemu zarzàdzania jakoÊcià (ISO 9001:2000)
Wst´p do Êrodowiskowego systemu zarzàdzania (ISO 14001)
BIULETYN JAKOÂCI
13
SZKOLENIA
L.P. Modu∏ 18
II
19
III
20 21
I
22
II
23 24 25
I II
26
Nazwa szkolenia
Data
Cena
26-28.10
1 600 PLN
Warsztaty doskonalàce dla auditorów wewn´trznych
02-04.11
1 750 PLN
Pe∏nomocnik i Auditor Êrodowiskowego systemu zarzàdzania
09-13.05
4 000 PLN
Wst´p do systemu zarzàdzania jakoÊcià w przemyÊle motoryzacyjnym
18-20.04 01-03.09
1 600 PLN
19-21.05 12-14.10
1 600 PLN
Pe∏nomocnik JakoÊci w przemyÊle motoryzacyjnym (ISO TS 16949:2002)
17-23.11
4 200 PLN
Podstawy systemu zarzàdzania bezpieczeƒstwen i higienà pracy
07-09.09
1 600 PLN
Auditor wewn´trzny systemu zarzàdzania bezpieczeƒstwem i higienà pracy (PN-N 18001)
02-04.11
1 600 PLN
(3)
(4)
(5)
Auditor wewn´trzny Êrodowiskowego systemu zarzàdzania (ISO 14001)
Auditor wewn´trzny systemu zarzàdzania jakoÊcià w przemyÊle motoryzacyjnym (ISO TS 16949:2002)
22.09 01.12
Oznaczenie CE
600 PLN
*cena dla osób wspó∏pracujàcych z TÜV Rheinland Group (1) W przypadku osób nie posiadajàcych doÊwiadczenia zawodowego w bran˝y spo˝ywczej wymagany jest wczeÊniejszy udzia∏ w module I w/w szkolenia lub/i dobra znajomoÊç wymagaƒ GMP, GHP i HACCP (2) W przypadku osób nie posiadajàcych doÊwiadczenia zawodowego w systemach zarzàdzania jakoÊcià wymagany jest wczeÊniejszy udzia∏ w module I w/w szkolenia lub/i dobra znajomoÊç wymagaƒ normy ISO 9001:2000. (3) W przypadku osób nie posiadajàcych doÊwiadczenia zawodowego w obszarze Êrodowiskowego systemu zarzàdzania wymagany jest wczeÊniejszy udzia∏ w module I w/w szkolenia lub/i dobra znajomoÊç wymagaƒ normy ISO 14001. (4) W przypadku osób nie posiadajàcych doÊwiadczenia zawodowego w obszarze systemu zarzàdzania jakoÊcià w przemyÊle motoryzacyjnym wymagany jest wczeÊniejszy udzia∏ w module I w/w szkolenia lub/i dobra znajomoÊç wymagaƒ normy ISO 9001:2000. (5) W przypadku osób nie posiadajàcych doÊwiadczenia zawodowego w obszarze systemu zarzàdzania BHP wymagany jest wczeÊniejszy udzia∏ w module I w/w szkolenia lub/i dobra znajomoÊç wymagaƒ normy PN-N 18001.
Badania nieniszczàce L.P.
Nazwa szkolenia
Czas trwania
Tematyka
Szkolenie z zakresu badaƒ nieniszczàcych na (1 i 2) oraz 2 stopieƒ kwalifikacji wg EN 473 1
MT (1+2)
17.01-21.01.2005 19.09-23.09.2005
Badania magnetyczno-proszkowe
2
VT (1+2)
31.01-04.02.2005 24.10-28.10.2005
Badania wizualne
3
UT 2
07.03-18.03.2005 05.09-16.09.2005
Badania ultradêwi´kowe
4
RT 2 FER
30.05-04.06.2005 05.12-10.12.2005
Badania radiograficzne kurs uzupe∏niajàcy do RT 2 FAS
5
PT (1+2)
28.02-04.03.2005 14.11-18.11.2005
Badania penetracyjne
6
RT 2 FAS
16.05-20.05.2005 28.11-02.12.2005
Ocena zdj´ç radiograficznych po∏àczeƒ spawanych
Szkolenie z zakresu badaƒ nieniszczàcych na 3 stopieƒ kwalifikacji wg EN 473
14
7
Basic
18.04-29.04.2005
Kurs podstawowy 3-go stopnia dla wszystkich metod
8
PT3
29.08-31.08.2005
Metoda g∏ówna: badania penetracyjne
9
MT3
01.09-03.09.2005
Metoda g∏ówna: badania magnetyczno-proszkowe
10
VT3
10.10-14.10.2005
Metoda g∏ówna: badania wizualne
11
RT3
05.09-09.09.2005
Metoda g∏ówna: badania radiograficzne
12
UT3
04.04-09.04.2005
Metoda g∏ówna: badania ultradêwi´kowe
BIULETYN JAKOÂCI
NASZE PODRÓ˚E
TÜV Rheinland na Âwiecie
i le˝y 67 m nad powierzchnià wody. Zaprojektowany przez Josepha B. Straussa zosta∏ wybudowany w 1937 roku i przez ponad 20 lat by∏ najd∏u˝szym wiszàcym mostem na Êwiecie (w 1965 roku wybudowano o 18 m d∏u˝szy most Verranzo-Narrows w Nowym Yorku). Liny podtrzymujàce most majà 93 cm Êrednicy i sk∏adajà si´ z prawie trzech tysi´cy oddzielnych ˝y∏ek kabla. D∏ugoÊç drutów u˝ytych do wykonania lin wystarczy∏aby na okrà˝enie ziemi trzy razy. Na wprost mostu Golden Gate, na skalistej wyspie tu˝ przy wejÊciu z Pacyfiku, znajduje si´ najs∏ynniejsze wi´zienie Êwiata - Alcatraz. Siedzieli w nim m. in. Al Capone, George „Machine Gun” Kelly i Mickey Coh. Przez wiele lat sàdzono, ˝e z Alcatraz nie da si´ uciec. Skaliste wybrze˝e utrudnia∏o wydostanie si´ z wyspy, a jeÊli nawet ju˝ komuÊ si´ to uda∏o, p∏ynàc do brzegu nie sposób by∏o go nie zauwa˝yç z wie˝ stra˝niczych. Decyzj´ o zamkni´ciu wi´zienia na Wyspie Pelikanów podj´to w 1963 roku. Obecnie to obowiàzkowe miejsce, które nale˝y odwiedziç b´dàc w San Francisco.
W ostatnim numerze naszego Biuletynu rozpocz´liÊmy zwiedzanie miast, w których znajdujà si´ biura TÜV Rheinland Group. Po wizycie w Kolonii zapraszamy Paƒstwa do Stanów Zjednoczonych. Znajduje si´ tutaj 9 naszych biur. Jedno z nich mieÊci si´ w San Francisco, jednym z naj∏adniejszych miast Ameryki. Po∏o˝one na wzgórzach miasto zamieszkuje oko∏o 1,6 mln mieszkaƒców. Tworzà oni ciekawà mieszank´ grup etnicznych z ca∏ego Êwiata. Ta ró˝norodnoÊç uczy tolerancji, a tak˝e stanowi doskona∏y grunt pod rozwój nowych myÊli, idei. San Francisco jest w USA symbolem liberalizmu. Rozwija∏y si´ tu ró˝ne ruchy m∏odzie˝owe - bitnicy, dzieci kwiaty, protesty studenckie i ruch homoseksualistów. Na zwiedzajàcych w San Francisco czeka wiele atrakcji. Jednà z nich jest niewàtpliwie jazda oryginalnym tramwajem liniowym. KiedyÊ po mieÊcie kursowa∏y tramwaje konne, jednak z powodu doÊç du˝ego spadku ulic ta forma transportu by∏a bardzo ucià˝liwa. Problem rozwiàza∏ Andrew Hallidie, przedsi´biorca ze Szkocji produkujàcy stalowe liny. Jego pomys∏ polega∏ na zbudowaniu jednej maszynowni, która mia∏a wprowadzaç w ruch stalowà lin´ zabudowanà nawierzchnià jezdni. Dzi´ki zastosowaniu specjalnych przek∏adni, podpi´te do liny wagoniki mogà poruszaç si´ po ca∏ym mieÊcie. Kolejka ta ma ju˝ ponad 130 lat i nadal, mimo niedu˝ej pr´dkoÊci z jakà si´ porusza (ok. 15 km/h), cieszy si´ du˝à popularnoÊcià. Charakterystycznym miejscem w San Francisco jest równie˝ most Golden Gate ∏àczàcy miasto z hrabstwem Martin. Most ma d∏ugoÊç ponad 2,8 km
Najbardziej charakterystyczna budowlà w San Francisco jest natomiast Piramida Transamerica. Piramida zosta∏a zaprojektowana jako najwy˝szy budynek Êwiata, który mia∏ si´gaç 350,5 m. Miasto jednak nie zatwierdzi∏o tego projektu, poniewa˝ zas∏ania∏by on wspania∏y widok na zatok´ Nob Hill. Mimo, i˝ projekt zosta∏ zmodyfikowany i ostatecznie Piramida ma 260 m wysokoÊci, nadal jest najwy˝szym budynkiem Ameryki na zachód od rzeki Missisipi. Na szczycie budowli znajduje si´ obserwatorium z czterema kamerami, ustawionymi na cztery strony Êwiata. Jak g∏osi legenda, w tym budynku, w biurze na drugim pi´trze, Sun-Yat Sen, którego posàg znajduje si´ 3 przecznice dalej, w Chinatown, mia∏ opracowaç konstytucj´ i doprowadziç do obalenia mand˝urskiej dynastii Cing. Zwiedzajàc miasto warto równie˝ odwiedziç Chinatown. Dzielnica ta to najwi´ksze skupisko Chiƒczyków poza ojczyznà. Mieszka w niej oko∏o 100 tysi´cy Azjatów. Jest to dzielnica bardzo barwna i urokliwa. Ulice t´tnià ˝yciem. Pagody (charakterystyczne chiƒskie budowle w kszta∏cie wielopi´trowej wie˝y), ca∏onocne restauracje, markety pe∏ne orientalnych towarów, tworzà niepowtarzalny klimat. Dwie g∏ówne ulice Chinatown to Grant Street i Stockton Street. Grant Street jest ulicà zorientowanà na turystów. Bardzo ∏atwo jest nià przejÊç, kupiç par´ pamiàtek i tak naprawd´ nie poczuç atmosfery chiƒskiej dzielnicy. Warto wi´c pami´taç, aby skr´ciç w alejki po∏o˝one pomi´dzy g∏ównymi ulicami. Mo˝na tam poznaç prawdziwe ˝ycie Chinatown. San Francisco znane jest równie˝ z doskona∏ej kuchni serwowanej w restauracjach oraz bogatego ˝ycia nocnego. Kluby, kina i teatry zapewniajà rozrywk´ do póênych godzin nocnych. A po szalonej nocy mo˝na odpoczàç na pi´knych szerokich pla˝ach. BIULETYN JAKOÂCI
15
HUMOR Przypadkowy przechodzieƒ zatrzymuje przypadkowego psychologa i pyta. - Przepraszam bardzo, gdzie jest stacja PKP? Psycholog uÊmiecha si´ i mówi. - Nie wiem. Ale ciesz´ si´, ˝e mog∏em panu pomóc. Przychodzi facet do sklepu i k∏adzie na ladzie wsz´ i mówi: - Poprosz´ Coca Col´. Na to kelner: - Ale za to nic pan nie dostanie. A facet zdziwiony mówi: - Jak to!? Przecie˝ w reklamie by∏o: „za-wsze Coca Cola”.
Sa∏atka s∏oneczna Sk∏adniki • zielona sa∏ata • czerwona papryka • 4 pomidory • 2 ogórki • suszone pomidory • oliwki czarne i zielone • ser owczy • sos winegret Sos winegret • 3 ∏y˝ki oleju • ∏y˝ka oliwy z oliwek • 2 ∏y˝ki octu winnego lub soku z cytryny • 2 ga∏àzki Êwie˝ej natki lub ∏y˝eczka suszonej • ∏y˝eczka musztardy • sól, cukier, pieprz Sposób przyrzàdzania Sa∏at´ umyç, osàczyç, porwaç na ma∏e kawa∏ki. Warzywa umyç, osuszyç i pokroiç na kawa∏ki. Wszystkie sk∏adniki pomieszaç, dodaç ser pokrojony w kostk´. Przygotowanie sosu: musztard´ wymieszaç z olejem. Wlaç oliw´ z oliwek i ocet winny, dok∏adnie wymieszaç. Przyprawiç do smaku szczyptà soli, pieprzu i cukru. Natk´ op∏ukaç i posiekaç. Dodaç do sosu, wymieszaç. 10 minut przed podaniem polaç sa∏atk´ sosem winegret.
Ksiàdz i rabin mieli zderzenie czo∏owe. Kiedy opad∏ py∏ - masakra. Samochodów w∏aÊciwie nie ma... Z jednego wysiada rabin, lekko pot∏uczony. Z drugiego ksiàdz - par´ siniaków... Patrzà na siebie - na samochody - niedowierzanie... Rabin mówi do ksi´dza: - to niemo˝liwe, ˝e ˝yjemy... Ksiàdz: no w∏aÊnie - to musi byç znak od Szefa... Rabin: tak, to znak od Szefa, ˝ebyÊmy si´ wreszcie pogodzili. Ksiàdz: tak, to koniec waÊni mi´dzy religiami... Rabin (wyciàga piersiówk´): napijmy si´, ˝eby to uczciç. Ksiàdz wzià∏ butelk´, pociàgnà∏ i odda∏ rabinowi. Rabin zakr´ci∏ i schowa∏. Ksiàdz: a ty? Rabin: a ja poczekam na policj´... M∏ody ch∏opak po liceum, jakimÊ tylko sobie znanym sposobem, dosta∏ si´ do biura wielkiej firmy. Praca jego polega∏a na odbieraniu telefonów. Po tym jak odebra∏ kilka, kierownik dzia∏u przyszed∏ z gratulacjami: - M∏oda Êwie˝a krew! Âwietnie sobie Pan radzi! W∏aÊnie takich ludzi nam potrzeba, awansuj´ pana pi´tro wy˝ej - zakoƒczy∏. Nast´pnego dnia po kilku godzinach pracy, polegajàcej na odbieraniu telefonów i zapisywaniu kto dzwoni∏, znów przyszed∏ kierownik z wy˝szego pi´tra z gratulacjami: - „Jutro” rozpoczà∏ uroczyÊcie, prosz´ przyjÊç w garniturze, pi´tro wy˝ej na zebranie firmy. Nast´pnego dnia, gdy pojawi∏ si´ na zebraniu, przywita∏a go burza oklasków i nie min´∏o wiele czasu
a zosta∏ cz∏onkiem zarzàdu! Zakomunikowano mu, ˝e przez najbli˝szych kilka dni jego praca ograniczaç si´ b´dzie wy∏àcznie do uczestnictwa w zebraniach najwy˝szego organu firmy. Tak te˝ si´ sta∏o, ale po kilku dniach pracy otrzyma∏ telefon od sekretarki szefa, ˝e ma propozycj´ zostania prezesem zarzàdu firmy i w tym celu szef zaprasza go jutro do siebie. Nast´pnego dnia przyby∏ nasz bohater do gabinetu w∏aÊciciela firmy, stanà∏ przed nim, a szef zaczà∏: - Takiej w∏aÊnie Êwie˝ej krwi potrzeba naszej firmie, i tylko w naszej firmie mog∏eÊ osiàgnàç tak szybko awans. Co us∏ysz´ w zamian za to? - Dzi´kuj´ tato... W paƒstwowym zak∏adzie na Ukrainie nasta∏ nowy dyrektor. Zwo∏a∏ zebranie wszystkich pracowników; od teraz nastajà nowe porzàdki. Sobota i niedziela sà wolne bo to weekend. W poniedzia∏ek odpoczywamy po weekendzie. We wtorek przygotowujemy si´ psychicznie do pracy. W Êrod´ pracujemy. W czwartek odpoczywamy po pracy. W piàtek przygotowujemy si´ do weekendu. Czy sà jakieÊ pytania? - Jak d∏ugo b´dziemy tak harowaç?! Dawno, dawno temu by∏ sobie m∏ody cz∏owiek, który obieca∏ sobie zostaç wielkim pisarzem. Mówi∏: „Chc´ pisaç rzeczy, które b´dzie czyta∏ ca∏y Êwiat, rzeczy, które poruszà ludzi a˝ do g∏´bi, rzeczy, które b´dà sprawia∏y, ˝e b´dà krzyczeç, p∏akaç, zwijaç si´ z bólu i wÊciek∏oÊci!” Teraz pracuje dla Microsoftu piszàc komunikaty o b∏´dach. Rebeka zg∏asza si´ do rabina z proÊbà o rozwód. - Bój si´ pani Boga! - powiada rabin. Przecie˝ ma pani takiego porzàdnego m´˝a. Czy ma pani coÊ mu do zarzucenia? - Rebe, ja podejrzewam mojego m´˝a, ˝e to ostatnie dziecko, które mamy, to nie jest jego...
DRUKARNIA, Zabrze, tel.: 0-32/ 278 47 33, www.mrstudio.pl
KULINARIA