Numer 5-2004 (12)
TÜV Rheinland Group
Wdro¿enie, certyfikacja i doskonalenie systemów zarz¹dzania jako ci¹ w ochronie zdrowia - czê æ II
TUVdotCOM-ID
Szanowni Pañstwo,
TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Zarz¹d: Janusz Grabka-Prezes Zarz¹du Marek Mucha-Wiceprezes Zarz¹du Siedziba: 02-146 WARSZAWA ul. 17 Stycznia 56 tel. 022/ 846 79 99 tel. 022/ 846 51 63 fax. 022/ 868 37 42 41-800 ZABRZE ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 032/ 271 64 89 tel. 032/ 271 06 23 fax. 032/ 271 64 88 60-729 POZNAÑ ul. £ukaszewicza 43 tel./fax. 061/ 867 81 87 20-950 LUBLIN ul. Czechowska 4 tel. 081/ 532 86 68 tel. 081/ 532 86 87 tel. kom. 0 607 057 028 10-434 OLSZTYN ul. Ko³obrzeska 50 tel. 089/ 533 14 80 tel. 089/ 533 15 39 tel. kom. 0 693 410 037 42-200 CZÊSTOCHOWA ul. Kuceliñska 22 tel. 034/ 323 50 54 70-370 SZCZECIN ul. Bohaterów Warszawy 15-16 tel./fax. 091/ 484 49 67 77-100 BYTÓW ul. Lêborska 24 tel./fax. 059/ 822 79 53 tel. kom. 0 695 888 838 85-825 BYDGOSZCZ ul. Wojska Polskiego 65 tel./fax. 052/ 374 73 87 tel. kom.: 0 607 464 786 87-800 W£OC£AWEK ul. Toruñska 22 tel./fax.054/ 237 28 60 32-020 WIELICZKA ul. Legionów 14 tel. 012/ 291 53 00 tel. 012/ 291 53 01
W zwi¹zku z mo¿liwo ci¹ zamieszczenia adresów internetowych Pañstwa firm na naszej stronie internetowej, gor¹co prosimy zainteresowanych o kontakt (telefoniczny lub mailowy) w tej sprawie z nastêpuj¹c¹ osob¹: Marek Æwiok Tel. 032/ 271 06 23 mcwiok@pl.tuv.com
2
Prze lemy Pañstwu stosowny formularz o wiadczenia, w którym wyrazicie Pañstwo zgodê na umieszczenie adresu internetowego na naszej stronie internetowej.
Ostatni numer Biuletynu Jako ci dotar³ do Pañstwa w dobiegaj¹cym koñca 2004 roku. Z tego tez tytu³u zespó³ redakcyjny sk³ada Pañstwu ¿yczenia wszelkiej pomy lno ci, rado ci oraz u miechu w nadchodz¹cym 2005 roku. Nowy rok to bardzo czêsto powód zmian i w³a nie o takich zmianach jakie zasz³y w strukturze organizacyjnej TÜV Rheinland Polska postaramy siê Pañstwa poinformowaæ w pierwszym numerze jaki dotrze do Pañstwa w 2005 roku. Kolejne zmiany dotycz¹ samego Biuletynu Jako ci. Zmiany zobaczycie Pañstwo wraz z pierwszym numerem w Nowym Roku. Ma³ym modyfikacjom ulegnie szata graficzna. Pocz¹wszy od 2005 roku nasze czasopismo stanie siê kwartalnikiem, wiêc docieraæ do Pañstwa bêd¹ cztery numery w ci¹gu roku. W bie¿¹cym numerze kontynuujemy tematykê po wiêcon¹ procesowi wdro¿enie, certyfikacji i doskonalenia systemów zarz¹dzania jako ci¹ w ochronie zdrowia. Konsultanci z zakresu Funduszy Strukturalnych informuj¹ Pañstwa co nowego w tym zakresie siê dzieje po kilku miesi¹cach od kiedy ruszy³y Programy Operacyjne. My lê, ¿e interesuj¹cy temat który poruszymy po raz pierwszy i bêdziemy kontynuowaæ w kolejnych numerach to System Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Informacji. Zespó³ redakcyjny Zespó³ redakcyjny: 41-800 Zabrze ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 032/ 271 06 23 e-mail mcwiok@pl.tuv.com Zespó³ redakcyjny zastrzega sobie prawo do skracania objêto ci artyku³ów nadsy³anych przez Pañstwa.
SPIS TRE CI: 1. Kilka s³ów od Redakcji 2. TUVdotCOM-ID 3. Wdro¿enie, certyfikacja i doskonalenie systemów zarz¹dzania jako ci¹ w ochronie zdrowia - Cz. 2 4. Pomys³y na projekty cechuj¹ce siê wzrostem konkurencyjno ci maj¹ szansê na uzyskanie dotacji z funduszy unijnych 5. System Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Informacji - moda czy zapewnienie ci¹g³o ci biznesowej? 6. Wydarzenia 7. Szkolenia, konferencje, seminaria 7. Ró¿no ci
2 3 5 7 10 11 14 15
Prezentujemy numery identyfikacyjne ID naszych Klientów, które pos³u¿¹ Pañstwu do sprawdzania i uzyskania interesuj¹cych Was informacji odno nie produktów i samych producentów.
Nazwa firmy
Adres
Kod
Miasto
TUVdotCOM ID
DONGWON ZS Polska Sp. z o.o.
ul. 22 Lipca 5
67-120
Ko¿uchów
ID: 9105016067
DOSPEL Sp. z o.o.
ul. Le na 156
42-200
Czêstochowa
ID: 9105017647
DPI-ZCS POLAND Sp. z o.o.
ul. Niechodzka 20
06-400
Ciechanów
ID: 9105017643
DRILL-LAB Sp. z o.o.
ul. Kro nieñska 7
65-625
Zielona Góra
ID: 9105017642
Drogowa Trasa rednicowa S.A.
ul. Mieszka I 10
40-877
Katowice
ID: 9105017790
DROKAN Sp. z o.o.
ul. G³uszyna 135
61-329
Poznañ
ID: 9105017674
Drukarnia ABEDIK S.A.
ul. £ugañska 1
61-311
Poznañ
ID: 9105018975
EATON TRUCK COMPONENTS S.A.
ul. 30 Stycznia 55
83-110
Tczew
ID: 1104000611
ECO-INSTAL-BUD Sp. z o.o.
ul. Józefa 12
41-500
Chorzów
ID: 9105017686
ELDA SZCZECINEK Elektrotechnika S.A.
ul. Bugno 1
78-400
Szczecinek
ID: 9105018819
ELECTRONIC POWER AND MARKET Sp. z o.o.
ul. Junacka 7
78-400
Szczecinek
ID: 9105017633
www.tuvdotcom.com
TUVdotCOM
BIULETYN JAKO CI
3
Szanowni Pañstwo, Z okazji zbli¿aj¹cych siê wi¹t Bo¿ego Narodzenia oraz Nowego 2005 Roku, sk³adam Pañstwu najserdeczniejsze ¿yczenia dalszych sukcesów zawodowych, dobrego zdrowia oraz wszelkiej pomy lno ci w ¿yciu osobistym. My lê, i¿ korzystanie z us³ug TÜV Rheinland Group w przysz³o ci przyniesie firmom w których pracujecie wymierne korzy ci, co potwierdzi wysok¹ jako æ us³ug jak¹ staramy siê Pañstwu oferowaæ. Chcia³bym na Pañstwa rêce z³o¿yæ równie¿ serdeczne podziêkowania za wspó³pracê oraz okazane nam zaufanie. Janusz Grabka Prezes Zarz¹du Dyrektor Generalny
4
BIULETYN JAKO CI
OCHRONA ZDROWIA
Wdro¿enie, certyfikacja i doskonalenie systemów zarz¹dzania jako ci¹ w ochronie zdrowia - Czê æ II W pierwszej czê ci cyklu artyku³ów dotycz¹cych systemów jako ci w ochronie zdrowia wymienili my pierwsze kroki i proces przygotowania do wdro¿enia systemu. W dzisiejszym wydaniu znale æ mo¿na informacje o kolejnych procedurach i wdra¿aniu systemu, ju¿ w Organizacji.
Dokumentowanie Systemu Zarz¹dzania Jako ci¹ - etap pocz¹tkowy Koniecznym zadaniem do wykonania jest zidentyfikowanie procesów w firmie oraz powi¹zañ miêdzy nimi. Procesem jest zespó³ dzia³añ przekszta³caj¹cych wej cie w wyj cie. Procesy w Systemie Zarz¹dzania Jako ci¹ zwykle dzieli siê na trzy grupy: zasadnicze, pomocnicze i zarz¹dcze. Procesy zasadnicze to te procesy, które s¹ g³ówn¹ czê ci¹ dzia³alno ci jednostki s³u¿by zdrowia i przynosz¹ jej rodki finansowe. W szpitalu czy przychodni procesami zasadniczymi s¹ procesy zwi¹zane z obs³ug¹ / leczeniem pacjentów, np. proces pielêgnowania, procesy realizacji us³ug terapeutycznych lub diagnostycznych, proces rehabilitacji, procesy zwi¹zane z wywiadem lekarskim, procesy zwi¹zane z laboratorium analitycznym i inne. Procesy pomocnicze to procesy wspomagaj¹ce procesy zasadnicze. W jednostce s³u¿by zdrowia zwykle s¹ to: zakupy (leki, wyroby medyczne i inne), ¿ywienie pacjentów, utrzymanie czysto ci i higieny, proces dokumentowania, szkolenie personelu, nadzorowanie sprzêtu medycznego i infrastruktury, procesy sterylizacji i inne. Procesy zarz¹dcze to procesy zwi¹zane z zarz¹dzaniem firm¹. Bêd¹ to procesy zwi¹zane z planowaniem, analiz¹ i monitorowaniem. Norma ISO 9001:2000 wprowadza obowi¹zek stosowania pewnych narzêdzi. S¹ to: audity wewnêtrzne, przegl¹dy zarz¹dzania, analiza danych, ci¹g³e doskonalenie i planowanie S.Z.J. Te narzêdzia s¹ procesami zarz¹dczymi. Poza tym w szpitalu czy innej jednostce s³u¿by zdrowia stosuje siê procesy zwi¹zane z okre laniem obowi¹zków, odpowiedzialno ci i uprawnieñ. Czêsto konstruuje siê tzw. mapê procesów. Jest to graficzne / blokowe przedstawienie sekwencji wszystkich procesów w firmie. Nastêpnym wa¿nym elementem w systemie zarz¹dzania jest okre lenie Schematu Organizacyjnego (o ile nie istnieje) oraz zakresu obowi¹zków, odpowiedzialno ci i uprawnieñ w firmie. Jest to bardzo wa¿ne gdy¿ definiuje jednoznacznie miejsce poszczególnych ludzi w firmie i okre la zasady podleg³o ci i odpowiedzialno ci. Kolejnym obowi¹zkowym dokumentem w S.Z.J. jest Polityka Jako ci. Jest to dokument okre laj¹cy ramy do ustanowienia i przegl¹du celów dotycz¹cych jako ci. Ma charakter wizytówki S.Z.J. Powinna byæ ustanowiona i zatwierdzona przez najwy¿sze kierownictwo. Powinna byæ zakomunikowana w ca³ej firmie. Na pocz¹tku wdra¿ania systemu firma konsultingowa zwykle przeprowadza szkolenie dla kierownictwa z zakresu wymagañ normy ISO 9001:2000. W przypadku gdy nie korzysta siê z firmy konsultingowej warto aby takie szkolenie przeprowadzi³a firma, która profesjonalnie zajmuje siê
szkoleniami z zakresu S.Z.J. opartych na ISO 9001:2000. Jest to bardzo wa¿ne aby kierownictwo w jednostce ochrony zdrowia, w której wdra¿a siê S.Z.J. by³o wiadome wymagañ normy, gdy¿ to od tych ludzi w wiêkszo ci zale¿y powodzenie ca³ego procesu. Osoby te bêd¹ odpowiada³y za przekazywanie podleg³emu sobie personelowi wymagañ ISO 9001:2000. Ponadto to te osoby bêd¹ musia³y tworzyæ lub nadzorowaæ tworzenie dokumentów S.Z.J. obowi¹zuj¹cych w im podleg³ych dzia³ach. Nastêpnym zadaniem szczególnie dla pe³nomocnika we wspó³pracy z firm¹ konsultingow¹ jest okre lenie specyficznych wymagañ aktów prawnych i normatywnych dotycz¹cych dzia³alno ci firmy. W ochronie zdrowia bêd¹ to szczególnie: - Ustawa o zawodzie lekarza, - Prawo farmaceutyczne, - Ustawa o wyrobach medycznych, - Ustawa o Narodowym Funduszu Zdrowia, - Wymagania dotycz¹ce bhp, - Wymagania dotycz¹ce sterylizacji i dezynfekcji, - Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia i inne. Wymagania prawne obowi¹zuj¹ce w Polsce maj¹ charakter wymagañ nadrzêdnych nad zapisami ISO 9001:2000. Równie¿ charakter taki maj¹ dyrektywy Unii Europejskiej. Wype³nienie wszystkich uprzednio opisanych zadañ oraz pomoc firmy konsultingowej pozwoli w obecnym momencie oceniæ zakres potrzebnych zmian w istniej¹cym systemie zarz¹dzania, dostosowania siê do wszystkich wymagañ prawnych oraz ewentualne uzupe³nienie infrastruktury i innych zasobów. Norma ISO 9001:2000 porz¹dkuj¹c system zarz¹dzania równocze nie unaocznia braki równie¿ w stosunku do innych przepisów prawnych. Z regu³y wdro¿enie S.Z.J. opartego na ISO 9001:2000 poci¹ga za sob¹ uzupe³nienie dokumentacji, badañ i zasobów wymaganych innymi przepisami. Ponadto wdra¿anie systemu jest sygna³em dla wszelkiego rodzaju innych kroków innowacyjnych. Czêsto wi¹¿e siê to z rozszerzeniem infrastruktury, wprowadzeniem nowych rodków komunikacji miêdzy personelem, informatyzacj¹ i zmianami organizacyjnymi. Ten moment wdra¿ania systemu jest najbardziej odpowiedni do zaplanowania wszelkich tego typu zmian, gdy¿ firma posiada ju¿ wystarczaj¹c¹ wiedzê na temat ró¿norodnych wymagañ i regulacji, które j¹ dotycz¹. Przygotowana analiza procesów istniej¹cych w firmie i wiedza na temat wymagañ pozwala tak¿e na okre lenie konieczno ci wprowadzenia nowych procesów lub zmian w istniej¹cych aby spe³niæ wymagania ISO 9001:2000. Kolejn¹ bardzo wa¿n¹ rzecz¹ jest analiza istniej¹cego obiegu dokumentów w jednostce. Norma ISO 9001:2000
BIULETYN JAKO CI
5
OCHRONA ZDROWIA wprowadza obowi¹zek utrzymywania zapisów z pewnych etapów dzia³alno ci. Na to wymaganie nak³adaj¹ siê obowi¹zki wynikaj¹ce ze specyficznych uregulowañ prawnych dotycz¹cych ochrony zdrowia. Bardzo niebezpiecznym mog³oby siê okazaæ, gdyby w momencie wdra¿ania systemu nie skorzystano z istniej¹cego obiegu dokumentów i przyzwyczajeñ ludzkich z nimi zwi¹zanych. System Zarz¹dzania Jako ci¹ ma byæ pomoc¹ a nie przeszkod¹, gdy¿ w przeciwnym wypadku nale¿y zastanowiæ siê nad celowo ci¹ jego wdra¿ania. W szpitalach i innych jednostkach s³u¿by zdrowia stosowane s¹ nastêpuj¹ce dokumenty: - kartoteka pacjenta, - skierowania, zlecenia, recepty, - karta gor¹czkowa, - historia choroby - karta zleceñ lekarskich, - ksi¹¿ka raportów, - wyniki badañ analitycznych i diagnostycznych i inne. W planowanej dokumentacji S.Z.J. nale¿y uwzglêdniæ równie¿ te dokumenty. Przeprowadzenie wszelkich wy¿ej opisanych analiz pozwala aby we wspó³pracy z firm¹ konsultingow¹ opracowaæ plan stworzenia dokumentacji systemowej. W planie tym nale¿y okre liæ dokumenty systemowe (Ksiêga Jako ci, procedury, instrukcje, plany i inne), osoby, które bêd¹ we wspó³pracy z konsultantem i pe³nomocnikiem S.Z.J. tworzy³y te dokumenty oraz terminy realizacji prac. Opracowanie takiego planu jest nieodzowne, gdy¿ pozwala to na sta³y monitoring postêpu prac i egzekwowanie ich wykonania od poszczególnych osób i firmy konsultingowej. Tworzenie procedur i innych dokumentów systemu zarz¹dzania jako ci¹ Wa¿nym etapem w procesie wdra¿ania i certyfikacji S.Z.J. opartego na standardach ISO 9000 jest przygotowanie i wdro¿enie procedur, instrukcji, planów i innych dokumentów systemowych. Pierwszym krokiem musi tutaj byæ przygotowanie procedur okre laj¹cych formê, sposób nadzorowania zmian i odpowiedzialno æ za dokumentacjê i zapisy. Bardzo wa¿ne jest aby w³a nie te procedury powsta³y jako pierwsze, gdy¿ w kolejnych krokach dokumentowania systemu istnia³y jednoznaczne i precyzyjne regulacje dotycz¹ce sposobu tworzenia dokumentów. Udokumentowane procedury: nadzorowania dokumentacji i nadzorowania zapisów s¹ obowi¹zkowe w S.Z.J. opartym na normie ISO 9001:2000. Zadanie przygotowania tych procedur spoczywa na pe³nomocniku i firmie konsultuj¹cej. Nale¿y przygotowaæ takie regulacje aby nie wprowadziæ niepotrzebnej biurokracji, ale jednocze nie zapewniæ spe³nienie wymagañ normy. Nale¿y tutaj równie¿ uwzglêdniæ istniej¹cy obieg dokumentów w placówce, który zosta³ zidentyfikowany w poprzednim etapie wdra¿ania. Ponadto czêstym b³êdem pope³nianym na tym etapie jest nieuwzglêdnienie w ramach nadzoru dokumentów i zapisów w wersji elektronicznej. Takie informacje podlegaj¹ takim samym wymaganiom jak dokumenty w wersji papierowej. Tak przygotowane regulacje w zakresie nadzorowania dokumentacji i zapisów wymagaj¹ wdro¿enia do dzia³aj¹cego systemu. Powinno siê przeprowadziæ szkolenie personelu wprowadzaj¹ce procedury i okre liæ datê pocz¹tkow¹ ich obowi¹zywania. Szczególnie istotne jest aby dok³adnie przeszkoliæ te osoby, które bêd¹ uczestniczyæ w tworzeniu dalszej czê ci dokumentacji systemowej. Zwykle takie
6
BIULETYN JAKO CI
szkolenie przeprowadza firma konsultingowa. Wdro¿enie procedur dotycz¹cych nadzorowania dokumentacji i zapisów otwiera drogê do rozpoczêcia tworzenia kolejnych dokumentów systemowych, które bêd¹ regulowa³y dzia³alno æ firmy w zakresie zwi¹zanym ze specyfik¹ jej dzia³alno ci. W tym procesie bardzo istotna jest rola kierowników oddzia³ów (ordynatorów, pielêgniarek oddzia³owych i innych) oraz innych osób odpowiedzialnych za poszczególne obowi¹zki w placówce (np. szefa s³u¿b serwisowych, utrzymania infrastruktury czy zakupów). Nale¿y tutaj bardzo precyzyjnie nadzorowaæ tworzenie tych dokumentów, aby zachowaæ ich odpowiedni¹ hierarchiê i unikn¹æ tworzenia dokumentów zbêdnych i dubluj¹cych siê nawzajem. Obowi¹zek koordynacji tych prac spoczywa na pe³nomocniku we wspó³pracy z firm¹ konsultingow¹. To oni powinni okre liæ strukturê tworzonej dokumentacji oraz jej zakres i poziom szczegó³owo ci. Zadania firmy konsultingowej w zakresie tworzenia dokumentacji systemowej powinny równie¿ dotyczyæ wspomagania osób przygotowuj¹cych instrukcje i inne dokumenty stosowane zwykle w ramach jednego oddzia³u czy gabinetu. Takie dokumenty s¹ bardzo wa¿ne dla efektywnego dzia³ania systemu. Osoby odpowiedzialne za tworzenie dokumentów musz¹ stosuj¹c siê do propozycji firmy konsultingowej podj¹æ analizê w ramach podleg³ej komórki potrzeby i zakresu wymaganych zmian, wprowadzenia nowych rozwi¹zañ i stworzenia lub modyfikacji istniej¹cych dokumentów. Wa¿ne jest, aby osoby wybrane do tego zadania pozostawa³y otwarte na propozycje konsultantów, i aby zosta³a zachowana pewna jednolito æ rozwi¹zañ w ramach ca³ej placówki (tutaj wa¿na rola pe³nomocnika). Równolegle z powstawaniem regulacji dla poszczególnych czê ci firmy powinny powstawaæ inne procedury wymagane norm¹ lub konieczne w placówce. Norma wymaga udokumentowania poza nadzorem nad dokumentami i zapisami tak¿e procedur: nadzoru nad wyrobem / us³ug¹ niezgodn¹, auditu wewnêtrznego, dzia³añ koryguj¹cych i zapobiegawczych. Poza tym zakres dzia³alno ci mo¿e wymagaæ innych regulacji: np. dotycz¹cych analizy danych, monitorowania i pomiarów, doskonalenia, planowania realizacji us³ugi itd. Na tym etapie okazuje siê jak wa¿ne by³o wcze niejsze zaplanowanie dokumentacji S.Z.J. Plan taki powsta³ w wyniku analiz systemu oraz wymagañ normy i innych regulacji obowi¹zuj¹cych w firmie, co by³o opisane we wcze niejszej czê ci niniejszego artyku³u. W tworzeniu tej czê ci dokumentacji pe³nomocnik powinien bardzo intensywnie wspó³pracowaæ z firm¹ konsultingow¹, ale poza tym tak¿e z innymi pracownikami. Jest to istotne, gdy¿ wdro¿ony system bêdzie stosowany nie tylko przez pe³nomocnika ale przede wszystkim przez poszczególnych pracowników. Pe³nomocnik wprowadzaj¹c do systemu narzêdzia wymagane czy zalecane przez normê musi pamiêtaæ o roli innych ludzi niezbêdnych aby te narzêdzia by³y efektywne. Jak wygl¹daj¹ kolejne elementy procesu certyfikacji, o tym w ostatniej czê ci ju¿ w nastêpnym numerze. Daniel wi¹tko Specjalista d.s. wyrobów medycznych TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. dswiatko@pl.tuv.com
FUNDUSZE STRUKTURALNE UE
POMYS£Y NA PROJEKTY CECHUJ¥CE SIÊ WZROSTEM KONKURENCYJNO CI MAJ¥ SZANSÊ NA UZYSKANIE DOTACJI Z FUNDUSZY UNIJNYCH Koñcówka roku to zwyczajowo okres podsumowañ. Z punktu widzenia rozwoju gospodarczego naszego kraju koñcz¹cy siê rok 2004 stanowi pocz¹tek nowego okresu: w maju bie¿¹cego roku Polska sta³a siê cz³onkiem Unii Europejskiej.
Bior¹c pod uwagê obecny stan wdra¿ania funduszy strukturalnych mo¿emy poszczyciæ siê sporymi osi¹gniêciami. - Zosta³y uchwalone i podpisane w wiêkszo ci ustawy i rozporz¹dzenia niezbêdne dla uruchomienia ca³ej machiny dysponowania rodkami finansowymi zakontraktowanymi na okres programowania 2004 - 2006 dla naszego kraju, - Rozpisane zosta³y prawie wszystkie dzia³ania w ramach poszczególnych programów operacyjnych - g³ownie w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjno ci Przedsiêbiorstw, - Instytucje odpowiedzialne w naszym kraju za zarz¹dzanie, wdra¿anie poszczególnych programów poczyni³y du¿y postêp w przekazywaniu rzetelnych i w miarê jasno sprecyzowanych informacji beneficjentom, konsultantom oraz firmom doradczym, - Na czas zosta³y powo³ane "grupy robocze", które b¹d ju¿ s¹ po, w trakcie lub jeszcze przed dokonaniem oceny projektów i wyboru najlepszych w ramach poszczególnych programów operacyjnych, - Instytucje odpowiedzialne za wdra¿anie poszczególnych programów operacyjnych s¹ zainteresowane udzielaniem w mediach oraz na wszelkiego rodzaju konferencjach tematycznych wyja nieñ spornych kwestii i opinii na tematy wzbudzaj¹ce najwiêcej w¹tpliwo ci szczególnie w ród beneficjentów programów operacyjnych. W ramach funduszy strukturalnych zosta³y udostêpnione poprzez og³oszenie terminów sk³adania wniosków programy dla przedsiêbiorców, gmin i powiatów, instytucji otoczenia biznesu, firm szkoleniowych. Sukcesywnie wchodzi³y w ¿ycie kolejne akty prawne - ustawy wraz ze stosownymi rozporz¹dzeniami - umo¿liwiaj¹ce rozpoczêcie naboru wniosków. Najbardziej oczekiwane by³o og³oszenie rundy naboru wniosków dla przedsiêbiorców na inwestycje i doradztwo Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjno ci Przedsiêbiorstw dzia³anie 2.3 "Wzrost konkurencyjno ci ma³ych i rednich przedsiêbiorstw poprzez inwestycje", na dzia³anie 2.1 "Wzrost konkurencyjno ci ma³ych i rednich przedsiêbiorstw poprzez doradztwo". Z kolei gminy oczekiwa³y na mo¿liwo æ dofinansowania infrastruktury drogowej, o rodków zdrowia. Do listopada nie "ruszy³o" dzia³anie umo¿liwiaj¹ce rewitalizacjê obszarów poprzemys³owych i powojskowych oraz na projekty turystyczne.
Oczekiwanym tematem pisania wniosków by³y projekty szkoleniowe w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich, którego pierwszy termin zosta³ og³oszony dopiero na pocz¹tek listopada. Sektor przedsiêbiorców jest najbardziej "ch³onnym" sektorem na absorpcjê rodków finansowych z funduszy unijnych. Z najwiêksz¹ niecierpliwo ci¹ by³y oczekiwane szczegó³owe warunki Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjno ci Przedsiêbiorstw, który umo¿liwia dofinansowanie m.in. inwestycji przedsiêbiorcom. Projekty wspierane w ramach Dzia³ania obejmuj¹ inwestycje okre lone w rozporz¹dzeniu Komisji Europejskiej Nr 70/2001. W szczególno ci wspierane bêd¹ nastêpuj¹ce typy projektów: - dzia³ania modernizacyjne w MSP prowadz¹ce do wprowadzenia znacz¹cej zmiany produktu lub procesu produkcyjnego, - wdra¿anie wspólnych przedsiêwziêæ inwestycyjnych podejmowanych przez przedsiêbiorstwa, - zakup wyników prac badawczo-rozwojowych i/lub praw w³asno ci przemys³owej przez przedsiêbiorstwa, - wdra¿anie i komercjalizacja technologii i produktów innowacyjnych, - zastosowanie i wykorzystanie technologii gospodarki elektronicznej, - zastosowanie i wykorzystanie ICT w procesach zarz¹dzania przedsiêbiorstwem, - dostosowywanie technologii i produktów do wymagañ dyrektyw unijnych, zw³aszcza norm zharmonizowanych i prawodawstwa w zakresie BHP. W pocz¹tkowym okresie, kiedy znane by³y warunki korzystania z funduszy unijnych przez przedsiêbiorców najwiêksze trudno ci sprawia³o bezb³êdne zweryfikowanie przedsiêbiorców pod k¹tem przynale¿no ci do sektora ma³ych i rednich przedsiêbiorstw. Przypomnijmy do kogo skierowany jest Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjno ci Przedsiêbiorstw : W ramach Dzia³ania, dofinansowanie w zakresie inwestycji udzielane jest mikro, ma³ym i rednim przedsiêbiorcom, którzy posiadaj¹ siedzibê na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z tym, ¿e w przypadku mikroprzedsiêbiorców dofinansowanie mo¿e byæ udzielane, je¿eli dzia³alno æ gospodarcza:
BIULETYN JAKO CI
7
FUNDUSZE STRUKTURALNE UE 1. jest wykonywana od co najmniej 3 lat; lub 2. jest oparta o wykorzystanie zaawansowanych technologii o znacz¹cym potencjale rynkowym. Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 2004r w sprawie udzielania przez Polsk¹ Agencjê Rozwoju Przedsiêbiorczo ci pomocy finansowej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjno ci Przedsiêbiorstw za ma³ego i redniego przedsiêbiorcê uwa¿a siê odpowiednio: Ma³e przedsiêbiorstwo które w poprzednim roku obrotowym: 1. zatrudnia³o redniorocznie mniej ni¿ 50 pracowników, 2. osi¹gnê³o przychód netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug oraz operacji finansowych nie przekraczaj¹cy 7 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporz¹dzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczy³a 5 mln euro. rednie przedsiêbiorstwo, które w poprzednim roku obrotowym: 1. zatrudnia³o redniorocznie mniej ni¿ 250 pracowników, 2. osi¹gnê³o przychód netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug oraz operacji finansowych nie przekraczaj¹cy 40 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporz¹dzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczy³a 27 mln euro Z pomocy nie mo¿e jednak skorzystaæ przedsiêbiorstwo, w którym inni przedsiêbiorcy, Skarb Pañstwa oraz jednostki samorz¹du terytorialnego posiadaj¹: - 25% i wiêcej wk³adów, udzia³ów lub akcji, - prawa do 25% i wiêcej udzia³u w zysku, - 25% i wiêcej g³osów w zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Beneficjentem SPO WKP mo¿e byæ równie¿ mikroprzedsiêbiorca, który rozpocz¹³ dzia³alno æ 3 lata przed data z³o¿enia wniosku oraz w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: 1. zatrudnia³y rednio rocznie mniej ni¿ 10 pracowników 2. osi¹gnê³y roczny obrót netto ze sprzeda¿y towarów, wyrobów i us³ug oraz operacji finansowych nie przekraczajacy równowarto ci w z³otych 2 mln Euro 3. warto æ aktywów przedsiebiorstw na koniec jednego z tych lat, nie przekroczy³a równowarto ci w z³otych 2mln Euro, Kolejnym wa¿nym kryterium jest dobra kondycja finansowa przedsiêbiorcy, tzn. odpowiednie wska niki finansowe wynikaj¹ce z kwot bilansu. Czê ci¹ biznes planu, stanowi¹cego za³¹cznik do wniosku jest bilans za ostatnie 2 okresy sprawozdawcze, bie¿¹cy okres rozliczeniowy oraz prognozy na 5 lat od zakoñczenia realizacji projektu. Niestety przedsiêbiorcy o s³abej kondycji finansowej bêd¹ mieli mniejsze szanse na uzyskanie dotacji, poniewa¿ na podstawie biznes planu jest przeprowadzana weryfikacja zdolno ci kredytowej beneficjenta przez akredytowany bank, celem udzielenia promesy kredytowej. W przypadku kiedy wysoko æ wnioskowanej kwoty dotacji przekracza 125 .000 z³, zgodnie z wytycznymi dla dzia³ania 2.3 SPO WKP przedsiêbiorca jest zmuszony do pokrycia min. 25% warto ci inwestycji kredytem bankowym. Po dokonaniu wstêpnej weryfikacji pod katem spe³niania wymagañ formalnych oraz sytuacji finansowej przedsiêbiorca powinien szczegó³owo rozpatrzyæ planowan¹ inwestycjê w odniesieniu do wytycznych do programu SPO WKP. Zgodnie z przyjêtymi zasadami w ramach Dzia³ania dofinan8
BIULETYN JAKO CI
sowaniu podlegaæ bêd¹ jedynie inwestycje w rodki trwa³e, zwi¹zane z utworzeniem nowego przedsiêbiorstwa, rozbudow¹ istniej¹cego przedsiêbiorstwa lub realizacj¹ w istniej¹cym przedsiêbiorstwie dzia³añ polegaj¹cych na dokonywaniu zasadniczych zmian produktów lub procesu produkcyjnego, w szczególno ci poprzez racjonalizacjê, dywersyfikacjê lub modernizacjê; oraz inwestycje w warto ci niematerialne i prawne, zwi¹zane z transferem technologii drog¹ nabycia praw patentowych, licencji, know-how, w tym nie opatentowanej wiedzy technicznej Aby u³atwiæ beneficjentom dopasowanie potrzeb inwestycyjnych do wymagañ stawianych przez Instytucjê Zarz¹dzaj¹c¹ SPO WKP ( Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Zarz¹dzania SPO WKP) okre lone zosta³y definicje innowacyjnosci: Wszystkie projekty zg³aszane przez Wnioskodawców powinny dotyczyæ wprowadzanej przez nich innowacji produktowej lub procesowej. Przez innowacjê nale¿y rozumieæ prace zwi¹zane z przygotowaniem i uruchomieniem wytwarzania, a tak¿e przygotowaniem do sprzeda¿y nowych lub udoskonalonych produktów i us³ug (oferty) przeznaczonych do wprowadzenia na rynek albo innego wykorzystania w praktyce lub wprowadzenie unowocze nionego procesu dystrybucji. W przypadku innowacji: 1. produktowej - nale¿y rozumieæ wprowadzenie przez Wnioskodawcê nowego lub ulepszonego - w stosunku do dotychczasowej oferty - produktu lub us³ugi z zastosowaniem dotychczasowego procesu technologicznego, zarz¹dzania oraz innych procesów maj¹cych wp³yw na asortyment oferty; 2. procesowej - nale¿y rozumieæ wprowadzenie przez Wnioskodawcê nowego - w stosunku do istniej¹cego u Wnioskodawcy - procesu technologicznego, zarz¹dzania lub innego, maj¹cego na celu oferowanie dotychczasowej lub nowej oferty. Spo ród "chêtnych" na dofinansowanie inwestycji z funduszy unijnych wielu przedsiêbiorców próbuje usilnie naginaæ swoje potrzeby a czêsto pomys³y na inwestycje, aby tylko móc siê ubiegaæ o unijn¹ kasê. Niestety nie ka¿da inwestycja bêdzie mog³a dofinansowanie uzyskaæ. Z ogólnej puli przeznaczonej dla Polski w pierwszym okresie programowania tj. 2004 - 2006 w ramach SPO WKP przeznaczonych zosta³o 1.251 mln euro. Jest to kwota zamkniêt¹ i powinna zostaæ rozdysponowana pomiêdzy wszystkie dzia³ania programu. Zgodnie z postanowieniami Sektorowego Programu Operacyjnego na realizacjê Dzia³ania przewidziano kwotê 359,03 milionów euro ze rodków publicznych, w tym 251,33 milionów euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz 107,70 milionów euro z bud¿etu pañstwa. Bud¿et Dzia³ania nie jest podzielony na poszczególne województwa. Wsparcie finansowe ze rodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz bud¿etu pañstwa udzielane w ramach Dzia³ania dostêpne bêdzie na terenie ca³ej Polski. Obecnie przedsiêbiorcy zainteresowani uzyskaniem dotacji w ramach dzia³ania 2.3 SPO WKP s¹ w przededniu z³o¿enia wniosków na pierwszy termin, tj. 2 grudnia 2004r niektórzy ju¿ uzyskali promesê kredytow¹ z banku inni jeszcze czekaj¹ na rozpatrzenie wniosku kredytowego, kolejni "szykuj¹ siê" do z³o¿enia kompletnego wniosku do odpowiednich Regionalnych Instytucjach Finansuj¹cych.
FUNDUSZE STRUKTURALNE UE Wszyscy zainteresowani dotacj¹ na inwestycje w ramach dzia³ania 2.3 SPO WKP skorzystaj¹ zapewne z porad zamieszczonych poni¿ej. JAK SKUTECZNIE PRZYGOTOWAÆ SIÊ DO Z£O¯ENIA PROJEKTU? 1. W³a ciwie zweryfikuj swoja firmê pod k¹tem spe³niania wymagañ formalnych. 2. Zweryfikuj swoj¹ pozycjê finansow¹ - musisz byæ wiarygodnym partnerem zarówno dla banku jak i dla PARP-u 3. Dopasuj planowan¹ inwestycjê pod k¹tem spe³niania brzegowych warunków, tzn. czy jest inwestycj¹ innowacyjn¹ pod wzglêdem produktu lub procesu 4. Zaplanuj zyskowno æ oraz efekty, jakie inwestycja przyniesie w ci¹gu 5 lat po zamkniêciu projektu. 5. Zweryfikuj oferty potencjalnych dostawców bior¹cych udzia³ w projekcie - zbierz odpowiednio wcze nie oferty aby ceny za us³ugi i produkty, które bêd¹ stanowi³y koszty kwalifikowane nie odbiega³y od oferty koñcowej pamiêtaj ¿e w projekcie szacujesz koszty zwi¹zane z realizacj¹ projektu! 6. Pamiêtaj, ¿e wszelkie do wiadczenie w aplikowaniu o rodki "zewnêtrzne" a szczególnie o rodki unijne stanowi du¿y plus dla projektu. 7. Zaplanuj przygotowanie projektu uwzglêdniaj¹c min. 7 dni roboczych dla banku, który wystawi promesê kredytow¹ - stanowi ona jeden z za³¹czników projektu 8. Pamiêtaj aby nie zaprzepa ci³ szansy poprawy "wpadek" formalnych - musisz z³o¿yæ swój projekt w RIF ie do 7 dni roboczych przez ostatecznym terminem z³o¿enia wniosku w danej rundzie. 9. Sprawd ostatecznie pod k¹tem merytorycznym projekt tzn. czy nie zosta³y pominiête jakiekolwiek zalecane wskazówki, informacje i wytyczne 10. Podczas sk³adania projektu sprawd ka¿d¹ stronê czy zawiera wszelkie wymagane podpisy i parafki osób upowa¿nionych w firmie i koniecznie nie zapomnij o podpisie wype³nionego formularza wniosku przez osobê upowa¿nion¹ do reprezentacji firmy! Prze³om roku 2004/2005 to gor¹cy okres dla przedsiêbiorców: zarówno tych którzy zd¹¿¹ z³o¿yæ projekty w pierwszym mo¿liwym terminie tj. 2 grudnia 2004, jak i dla tych przedsiêbiorców którzy niestety ze wzglêdów np. nie otrzymania promesy kredytowej b¹d innych koniecznych pozwoleñ.
Dla drugiej grupy przedsiêbiorców pozostaje drugi termin wyznaczony na 25 lutego 2005r. W opinii do wiadczonych trenerów, doradców firm konsultingowych, przedstawicieli banków zainteresowanych tematyk¹ funduszy unijnych oraz pracowników departamentów Ministerstwa Gospodarki i Pracy odpowiedzialnych za wdra¿anie SPO WKP przedsiêbiorcy, którym zale¿y na dofinansowaniu swoich inwestycji powinni do³o¿yæ wszelkich starañ aby sk³adaæ projekty w pierwszych terminach. Nie znamy liczby przedsiêbiorców zainteresowanych dofinansowaniem a tym bardziej wysoko ci planowanych inwestycji. Dopiero najwcze niej na pocz¹tku stycznia 2005r oka¿e siê ile projektów zosta³o na tyle dobrze przygotowanych, ¿e spe³niaj¹ wymagania formalne w 100%, bo tylko takie wnioski zostan¹ przedstawione do dalszej oceny Bior¹c pod uwagê procedurê oceny wniosków w ramach dzia³ania 2.3 SPO WKP Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczo ci zak³ada, ¿e od momentu z³o¿enia przez przedsiêbiorcê (tu: beneficjenta) kompletnego wniosku do og³oszenia przez Ministerstwo Gospodarki I Pracy listy projektów zatwierdzonych do dofinansowania w danej rundzie potrzebuje 90 dni roboczych. Nastêpnie w okresie 1 miesi¹ca (30 dni) Polska Agencja Rozwoju Przedsiêbiorczo ci zobowi¹zuje siê do podpisania umowy z beneficjentami, którym dotacja zosta³a przyznana. Na zakoñczenie jeszcze jedna wa¿na wskazówka: warto przynajmniej raz w tygodniu zagl¹daæ na strony www. parp.gov.pl poniewa¿ dokumenty obowi¹zuj¹ce dla dzia³ania 2.3 SPO WKP mog¹ zostaæ zmodyfikowane. Ewa Bagsik TÜV Consulting Polska Unternehmensgruppe TÜV Rheinland Sp. z o.o. e-mail: ebagsik@pl.tuv.com http://www.tuv.com.pl
W nastêpnym numerze 1. Wdro¿enie, certyfikacja i doskonalenie systemów zarz¹dzania jako ci¹ w ochronie zdrowia - cz. 3 2. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. - zakoñczony proces reorganizacji.
BIULETYN JAKO CI
9
BEZPIECZEÑSTWO INFORMACJI
System Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Informacji - moda czy zapewnienie ci¹g³o ci biznesowej? System zarz¹dzania bezpieczeñstwem informacji jest kolejnym systemem zarz¹dzania, który mo¿e zostaæ zbudowany w oparciu o istniej¹ce normy miêdzynarodowe i krajowe. Ze wzglêdu na kompatybilno æ norm mo¿e byæ jedn¹ ze sk³adowych zintegrowanego systemu zarz¹dzania funkcjonuj¹cego w organizacji. Jeszcze niedawno uwa¿ano, ¿e wystarczaj¹cym zabezpieczeniem informacji jest sejf b¹d has³o u¿ytkownika umo¿liwiaj¹ce logowanie do systemu. W dobie elektronicznych no ników pamiêci, których powierzchnia wynosi kilka centymetrów kwadratowych a pojemno æ przechowywanych informacji okre lana jest w gigabajtach, ataków hakerów, nadu¿yæ dostêpu, kradzie¿y sprzêtu, wirusów nale¿y zbudowaæ system bezpieczeñstwa informacji , który w maksymalnym stopniu zabezpieczy nasze informacje i zminimalizuje straty wynikaj¹ce z ewentualnej ich utraty. Informacja jest aktywem, który podobnie jak inne wa¿ne aktywa biznesowe ma warto æ i dlatego nale¿y j¹ w odpowiedni sposób chroniæ i zabezpieczaæ. Informacja wyznacza drogê rozwoju firmy i zapewnia jej ci¹g³o æ biznesow¹. Certyfikowany system zarz¹dzania bezpieczeñstwem informacji na pewno nie zabezpieczy firmy w 100% przed utrat¹ informacji ale z pewno ci¹ umo¿liwi identyfikacjê ryzyka, okre li sposób postêpowania w sytuacjach awaryjnych i w konsekwencji umo¿liwia minimalizacjê poniesionych strat. Bezpieczeñstwo informacji oznacza ochronê danych przed ró¿nymi zagro¿eniami tak aby zapewniæ firmie ci¹g³o æ biznesow¹, minimalizacjê strat wynikaj¹cych z utraty informacji, maksymalizacjê zwrotu nak³adów poniesionych na ochronê danych. Informacje, które wykorzystujemy w codziennym ¿yciu biznesowym maj¹ ró¿ne formy. W praktyce informacje mog¹ byæ: wydrukowane b¹d zapisane na papierze, przechowywane w formie elektronicznej, przesy³ane listem pocztowym b¹d za pomoc¹ e-maila, wy wietlane poprzez przekazy multimedialne (filmy itp.), wypowiadane w rozmowie. Bezpieczeñstwo informacji niezale¿nie od jej formy wi¹¿e siê trzema elementami: - poufno æ - zapewnienie dostêpu do informacji tylko osobom upowa¿nionym, - integralno æ - zapewnienie dok³adno ci i kompletno ci informacji oraz metod jej przetwarzania, - dostêpno æ - zapewnienie, ¿e osoby upowa¿nione maj¹ dostêp do informacji i zwi¹zanych z ni¹ aktywów wtedy gdy jest to potrzebne. Ryzyko utraty informacji wbrew pozorom jest bardzo wysokie. Migracje pracowników, kradzie¿e sprzêtu komputerowego, nieautoryzowane wej cia niezatrudnionych osób na teren firmy, ataki hakerów to tylko niektóre z czynników, które mog¹ powodowaæ nieodwracalne w skutkach straty . Korzy ci jakie p³yn¹ z wdro¿enia systemu zarz¹dzania bezpieczeñstwem informacji to : - pewniejsze dzia³anie w sytuacji zagro¿eñ powodowanych przez zagro¿enia wewnêtrzne i zewnêtrzne,
10
BIULETYN JAKO CI
Raport bezpieczeñstwa - W ci¹gu ostatnich 2 lat 68% firm ponios³o szkody na skutek utraty informacji - Ponad 45% przedsiêbiorców nie zdaje sobie sprawy, ¿e posiada warto ciowe informacje, które nale¿y chroniæ - Tylko 30% organizacji wdro¿y³o system oceny ryzyka, którego elementem jest szacowanie ryzyka utraty informacji - 60% ze zg³oszonych przypadków utraty informacji by³o spowodowanych b³êdami u¿ytkowników - blisko 75% firm zg³aszaj¹cych "powa¿ne szkody" spowodowane utrat¹ informacji nie posiada³o ¿adnego planu awaryjnego - Tylko 20% firm posiada sformalizowany dokument opisuj¹cy politykê bezpieczeñstwa firmy - 57% naruszeñ bezpieczeñstwa jest przypadkowe, 24% z³o liwe, 11% awaria sprzêtu, 3% b³¹d w oprogramowaniu - ochrona ¿ywotnych interesów organizacji, zmniejszenie ryzyka biznesowego, - zwiêkszenie wiadomo ci pracowników w aspekcie bezpieczeñstwa, - lepsza organizacja pracy, - minimalizacja strat, - utrzymanie przewagi nad konkurencj¹, - poprawa wizerunku firmy. Norma PN ISO/IEC 17799 jest zbiorem wytycznych umo¿liwiaj¹cych proces wdro¿enia i nadzorowania systemu zarz¹dzania bezpieczeñstwem informacji. Jest polskim t³umaczeniem normy ISO/IEC 17799:2000, która zosta³a opracowana na podstawie BS 7799-1. Norma BS 7799-2 okre la wymagania jakie musi spe³niæ wdro¿ony w organizacji System Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Informacji aby móg³ byæ certyfikowany. Norma BS7799-2:2002 jest kompatybilna z norm¹ ISO 9001:2000 st¹d te¿ firmy posiadaj¹ce certyfikowany System Zarz¹dzania Jako ci¹ z pewno ci¹ mog¹ po³¹czyæ obydwa systemy w jeden zintegrowany.
WYDARZENIA
Historia BS 7799/ISO 17799 Luty 1995 - BS 7799-1 Luty 1998 - BS 7799-2 Kwiecieñ 1999 - BS 7799-1:1999 i BS 7799-2:1999 Grudzieñ 2000 - ISO/IEC 17799:2000 Wrzesieñ 2002 - BS 7799-2:2002 PN-ISO/IEC 17799:2003 PN-I-07799-2 projekt Na dzieñ dzisiejszy w Polsce funkcjonuje projekt normy PN-I-07799-2 Ilo æ wydanych certyfikatów zgodnie z norm¹ BS 7799-2 wynosi na wiecie 890. Poni¿ej przedstawiono jak wygl¹da³a tendencja wzrostu ilo ci wydanych certyfikatów w roku ubieg³ym.
W b³êdzie s¹ ci, którzy uwa¿aj¹, i¿ System Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Informacji odnosi siê tylko do bran¿y informatycznej. Sektor IT to ok. 40% wydanych certyfikatów. "Za chwilê wejdzie w ¿ycie polska norma dotycz¹ca bezpieczeñstwa systemów informatycznych wzorowana na ISO 17799. Opracowuje j¹ Polski Komitet Normalizacyjny. Nied³ugo mo¿e siê okazaæ, ¿e je¿eli firma nie bêdzie mog³a przedstawiæ wiêkszemu podmiotowi, z którym chce kooperowaæ, certyfikatu bezpieczeñstwa swojego systemu informatycznego, to nie bêdzie mog³a byæ podwykonawc¹." Rzeczpospolita, pa dziernik 2004 Jednostka certyfikuj¹ca TÜV Rheinland wydaje certyfikat uznawany na ca³ym wiecie pod warunkiem efektywnego wdro¿enia Systemu Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Informacji i auditu zakoñczonego ocen¹ pozytywn¹. O uk³adzie norm PN ISO/IEC 17799 i BS 7799-2, polityce bezpieczeñstwa, wymaganiach zwi¹zanych z dokumentacj¹ i innych zagadnieniach zwi¹zanych z systemem zarz¹dzania bezpieczeñstwem informacji przeczytacie Pañstwo w kolejnych numerach naszego czasopisma. Zapraszamy do lektury. Mariusz Koszeluk Dzia³ IT - TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Mariusz.Koszeluk@pl.tuv.com
Wrêczenie certyfikatów programu "Gwarant Czysto ci i Higieny" W dniu 15 listopada 2004 roku w trakcie uroczystej gali Targów "POLEKO" odby³o siê wrêczenie certyfikatów I Edycji programu "Gwarant Czysto ci i Higieny". Kapitu³a Programu "GWARANT CZYSTO CI I HIGIENY" nominowa³a nastêpuj¹ce firmy do wyró¿nienia Certyfikatem "Gwarant Czysto ci i Higieny" oraz przyznania znaku "Trójk¹t Czysto ci": 1. Przedsiêbiorstwo Obrotu Towarowego, Produkcji i Us³ug SOGAMA - Gabriela Chojak - specjalno æ ogólna i medyczna, 2. Firma Us³ugowo-Handlowa "MEDIJ" Danuta £apawa specjalno æ ogólna i spo¿ywcza, 3. MR CLEAN Sp. z o.o. - specjalno æ ogólna, 4. DOMPOL - Przedsiêbiorstwo Wielobran¿owe specjalno æ ogólna, 5. Przedsiêbiorstwo Us³ugowo-Handlowe "PROF-US" Spó³dzielnia Pracy - specjalno æ ogólna, 6. Przedsiêbiorstwo Us³ugowo-Handlowe PROGRESS ZPChR - specjalno æ ogólna, 7. J.K. "PUCU " - specjalno æ ogólna, 8. Przedsiêbiorstwo Us³ugowe GOS-ZEC Sp. z o.o. specjalno æ ogólna, 9. Przedsiêbiorstwo Us³ug Porz¹dkowych MAAGspecjalno æ ogólna,
Zgodnie z Regulaminem programu II Edycja rusza z pocz¹tkiem grudnia 2004 roku i do 15 stycznia 2005 roku firmy mog¹ zg³aszaæ siê do programu. Wszelkie niezbêdne dokumenty znajdziecie Pañstwo na stronach internetowych www.pl.tuv.com oraz www.czystosc-psc.org.pl Zachêcamy do wspó³pracy
TÜV Akademia Polska akredytowana przy Polskim Stowarzyszeniu Czysto ci W dniu 11 pa dziernika 2004 roku TÜV Akademia Polska otrzyma³a Certyfikat oficjalnej akredytacji przy Polskim Stowarzyszeniu Czysto ci jako wykonawca us³ug szkoleniowych z zakresu szkoleñ dotycz¹cych Systemów Zarz¹dzania Jako ci¹.
BIULETYN JAKO CI
11
W dniu 15 pa dziernika 2004 roku odby³o siê spotkanie w stylu tradycyjnej biesiady piwnej pod nazw¹ "OKTOBERFEST 2004". Biesiada mia³a miejsce w restauracji "Pod Kasztanami" w Zabrzu. Organizatorem by³ TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Sponsorem g³ównym by³a Jednostka Certyfikuj¹ca TÜV Rheinland InterCert.
Spó³dzielnia Rêkodzie³a Artystyczna" z Boles³awca
Artystycznego
"Ceramika
Organizacjê biesiady wspomogli: I. Sponsor wiod¹cy - Spó³dzielnia DOMENA z Bielska-Bia³ej
II. Sponsorzy: Drogowa Trasa rednicowa S.A. z Katowic,
Zabrzañskie Zak³ady Mechaniczne S.A. z Zabrza
III. Fundatorzy nagród: GOLD DROP Sp. z o.o. z Limanowej,
12
BIULETYN JAKO CI
Spotkanie zosta³o zorganizowane dla biznesowych partnerów TÜV Rheinland Group w Polsce. Licznie przyby³ych go ci wita³ Zarz¹du TÜV Rheinland Polska wrêczaj¹c ka¿demu kufel oraz piewnik. W trakcie biesiady humorem i dobr¹ muzyk¹ go ci bawi³ zespó³ muzyczno - taneczny Mirka Jêdrowskiego, nale¿¹cy do czo³ówki muzyki biesiadnej w Polsce.
Biesiada obfitowa³a w liczne konkursy, miêdzy innymi: · "Król i Królowa Biesiady", · "Sztafeta ³aw", · "O mój rozmarynie", Uczestnicy ka¿dego konkursu nagradzani byli zestawami nagród ufundowanymi przez fundatorów nagród. Punktem kulminacyjnym biesiady by³o wrêczenie statuetek "Grabkomuchy 2004" wraz z certyfikatami.
Podczas biesiady odby³o siê losowanie nagrody g³ównej, jak¹ by³ rejs promem Stena Line dla dwóch osób do Szwecji na trasie Gdynia-Karlskrona w kabinie de Luxe. Nagrodê z r¹k Zarz¹du TÜV Rheinland Polska odebra³a Pani Ludmi³a Rozmus - pe³nomocnik ds. SZJ w BIPROMET S.A.
Dziêkujemy wszystkim, którzy odpowiedzieli na nasze zaproszenia i przybyli na biesiadê. Mamy nadziejê, ¿e zabawa by³a przednia i wszyscy dobrze siê bawili.
Po raz pierwszy w historii Zarz¹d TÜV Rheinland Polska przyzna³ takie statuetki, które zosta³y wrêczone nastêpuj¹cym firmom: Philips Lighting Pabianice S.A. - w osobie Prezesa Zarz¹du Andrzeja Moszury, JAS - FBG S.A. - w osobie Prezesa Zarz¹du Dariusza Hanczarka, JAHNCKEPOL Sp. z o.o. - w osobie Prezesa Zarz¹du Leonarda wirkuli,
Serdecznie dziêkujemy sponsorom i fundatorom nagród.
Na zdjêciu od lewej: Janusz Grabka - Prezes Zarz¹du TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Leonard wirkula - Prezes Zarz¹du JAHNCKEPOL Sp. z o.o. Dariusz Hanczarek - Prezes Zarz¹du JAS-FBG S.A. Andrzej Moszura - Prezes Zarz¹du Philips Lighting Pabianice S.A. Marek Mucha - Wiceprezes Zarz¹du TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.
ZAPRASZAMY NA "OKTOBERFEST 2005"
BIULETYN JAKO CI
13
SZKOLENIA
INFORMACJE OGÓLNE SZKOLENIA OTWARTE Szkolenia otwarte s¹ kierowane zarówno do pracowników ró¿nych firm i organizacji, jak i osób prywatnych, pragn¹cych zdobyæ nowe kwalifikacje. Miejsce realizacji szkoleñ ustalane jest na podstawie zró¿nicowania geograficznego zg³oszonych uczestników w jednym ze wspó³pracuj¹cych z nami o rodków szkoleniowych.Uczestnicy w cenie szkolenia otrzymuj¹: - Profesjonalny trening umiejêtno ci - Za wiadczenie/ Certyfikat TÜV o nabytych kompetencjach - Materia³y szkoleniowe - Materia³y pi miennicze - Zakwaterowanie w pokojach jednoosobowych - Wy¿ywienie - Opiekê rezydenta TÜV Akademia Polska SZKOLENIA ZAMKNIÊTE Organizujemy tak¿e szkolenia tzw.: "szyte na miarê" tzn. dostosowane do specyfiki firmy oraz potrzeb i oczekiwañ uczestników szkolenia.Ceny szkoleñ zamkniêtych s¹ ustalane indywidualnie dla ka¿dej firmy. TRENERZY Wszystkie zajêcia s¹ prowadzone nowoczesnymi metodami aktywizuj¹cymi przez do wiadczonych specjalistów: auditorów, trenerów i konsultantów TÜV Rheinland Group. Uzyskali oni akredytacjê Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiêbiorczo ci do realizacji Programów PHARE 2000 - SSG RZL oraz PHARE 2001 - PZ RZL. Docenieniem kompetencji i profesjonalizmu merytorycznego i organizacyjnego TÜV Akademia Polska Sp. z o.o. jest przyznanie tytu³u oraz certyfikatu" Przedsiêbiorstwo Fair Play 2004" przez Krajow¹ Izbê Gospodarcz¹ oraz Instytut Badañ nad Demokracj¹ i Przedsiêbiorstwem Prywatnym. LP MODU£ 1
DATA 01-09.02.2005
2
I
Wstêp do systemu HACCP
21-23.03.2005
3
II
Auditor wewnêtrzny systemu HACCP
12-14.05.2005
4
Zintegrowane systemy zarz¹dzania (ISO 9001 I HACCP)
13-16.06.2005
5
Auditor zewnêtrzny systemu HACCP
Termin otwarty
6
I
Wstêp do systemu zarz¹dzania jako ci¹ (ISO 9001:2000)
14-16.02.2005
7
II
Auditor wewnêtrzny systemu zarz¹dzania jako ci¹ (ISO 9001:2000)
01-03.03.2005
8
III
Warsztaty doskonal¹ce dla auditorów wewnêtrznych
27-29.04.2005
9
Zarz¹dzanie jako ci¹
26-28.01.2005 15-17.06.2005
10
Zarz¹dzanie procesowe w przedsiêbiorstwie
16-18.03.2005 28-30.06.2005
11
Badanie satysfakcji klienta pod wzglêdem wymagañ normy ISO 9001: 2000
25-27.04.2005
12
Pe³nomocnik Jako ci TÜV
07-15.03.2005 02-10.06.2005
13
Auditor Jako ci TÜV
10-14.01.2005 05-09.09.2005
14
I
Wstêp do rodowiskowego systemu zarz¹dzania (ISO 14001)
31.03-01.04.2005
15
II
Auditor wewnêtrzny rodowiskowego systemu zarz¹dzania (ISO 14001)
12-14.04.2005
16
II
Warsztaty doskonal¹ce dla auditorów wewnêtrznych
04-06.05.2005
Pe³nomocnik i Auditor rodowiskowego systemu zarz¹dzania
09-13.05.2005
17 18
I
Wstêp do systemu zarz¹dzania jako ci¹ w przemy le motoryzacyjnym
18-20.04.2005
19
II
Auditor wewnêtrzny systemu zarz¹dzania jako ci¹ w przemy le motoryzacyjnym (ISO TS 16949:2002)
19-21.05.2005
Pe³nomocnik Jako ci w przemy le motoryzacyjnym (ISO TS 16 949:2002) Podstawy systemu zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy
04-11.04.2005
Auditor wewnêtrzny systemu zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy (PN-N 18001)
21-23.04.2005
23
Oznaczenie CE
31.01.2005 04.03.2005 07.05.2005
24
Oznaczenie CE wyrobów medycznych
21-24.02.2005
20
14
NAZWA SZKOLENIA Pe³nomocnika Jako ci w przemy le spo¿ywczym TÜV.
21
I
22
II
BIULETYN JAKO CI
17-19.02.2005
Szkolenia z badañ nieniszcz¹cych Nazwa szkolenia
Termin
Tematyka
Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na (1 i 2) oraz 2 stopieñ kwalifikacji wg EN 473 VT (1+2)
31.01 - 04.02.2005 10.10 - 14.10.2005
17.01 - 21.01.2005 MT (1+2) 19.09 - 23.09.2005 UT 2
07.03 - 18.03.2005 05.09 - 16.09.2005
30.05 - 04.06.2005 RT 2 FER 05.12 - 10.12.2005
PT (1+2)
28.02 - 04.03.2005 14.11 - 18.11.2005
23.05 - 27.05.2005 RT 2 FAS 28.11 - 02.12.2005
Badania wizualne Badania magnetyczno-proszkowe Badania ultrad wiêkowe Badania radiograficzne - kurs uzupe³niaj¹cy do RT2FAS
Badania penetracyjne Ocena zdjêæ radiograficznych po³¹czeñ spawanych
Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na 3 stopieñ kwalifikacji wg EN 473 Basic
18.04 - 29.04.2005 kurs podstawowy 3-go stopnia dla wszystkich metod
PT3
29.08 - 31.08.2005
Metoda g³ówna - badania penetracyjne
MT3
01.09 - 03.09.2005
Metoda g³ówna - badania - magnetycznoproszkowe
VT3
10.10 - 14.10.2005
Metoda g³ówna - badania wizualne
RT3
14.02 - 19.02.2005
Metoda g³ówna - badania radiograficzne
UT3
04.04 - 09.04.2005
Metoda g³ówna - badania ultrad wiêkowe
Kursy szkoleniowe z zakresu badañ nieniszcz¹cych odbywaj¹ siê we wspó³pracy z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach oraz SLV Halle. Szczegó³ów odno nie programów szkoleñ udzielaj¹ pracownicy: Anna Królicka - Menad¿er Dzia³u Szkoleñ, Artur Donath - Kierownik Sekcji Szkoleñ ds. Badañ Nieniszcz¹cych TÜV Akademia Polska Sp. z o.o., ul. M. Sk³odowskiej - Curie 34, 41-800 Zabrze, tel/fax.: (32) 271 64 87
L
idzbark Warmiñski, stolica Warmii (w dawnej Rzeczypospolitej zwana Heilsberkiem, a pierwotnie Lecbargiem), by³ licz¹cym siê grodem pogañskich Prusów. W latach 1348-1400 Krzy¿acy zbudowali zamek obronny, który w 1454 zosta³ zdobyty przez mieszczan. W latach 13501795 zamek by³ rezydencj¹ biskupów warmiñskich, którzy tym ró¿nili siê od innych hierarchów, ¿e w³adzê duszpastersk¹ ³¹czyli z funkcj¹ namiestnika. Po wej ciu Warmii w granice Polski (1466) biskupami byli tu m.in. Jan Dantyszek i Marcin Kromer. W tutejszej bibliotece Adam Grabowski odnalaz³ w 1749 "Kronikê" Galla Anonima. Zamek lidzbarski zalicza siê do najpiêkniejszych redniowiecznych rezydencji w Polsce. Le¿y miêdzy korytami £yny i Symsarny, na platformie, której wierzcho³ek zajmuje zamek, a resztê oddzielone fos¹ przedzamcze. Budowê podjêto za czasów biskupa Jana z Mi ni (13501355). Po 1497 nadbudowano naro¿ne wie¿yczki. Warownia, z zewnêtrz surowa, nieledwie posêpna, wewn¹trz zaskakuje rozmaito ci¹ form. Urod¹ odznacza siê dziedziniec, otoczony dwukondygnacyjnym kru¿gankiem, którego ostro³ukowe arkady wspieraj¹ siê na granitowych s³upach. W ród zamkowych sal na uwagê zas³uguje Wielki Refektarz i kaplica zamkowa z doskona³ym rokokowym wyposa¿eniem snycerskim. W wiêkszo ci pomieszczeñ oraz w kru¿gankach zachowa³y siê gotyckie malowid³a cienne. W latach 16661673 Jan Stefan Wyd¿ga wystawi³ barokowy pa³ac. Pó nobarokowe skrzyd³o w latach 1741-1766 zosta³o przebudowane przez biskupa Grabowskiego. Wykonanie nowych malowide³ w wielkim refektarzu i prywatnej jadalni zleci³ Ignacy Krasicki, ostatni przed rozbiorami polski zwierzchnik Warmii. Efektownym ladem po architektonicznej dzia³alno ci biskupa jest rozbudowana oko³o 1770 na jego polecenie oran¿eria (z lat 1711-1724). Owa szklarnia, zwana trephauzem, szczególnie imponowa³a przyjezdnym, poniewa¿ by³a wiêksza od galerii sztuki. Nie ustawano w pracach nad promenadami, mostami i groblami. Dwór
biskupi w Helisberku funkcjonowa³ na wzór ksi¹¿êcych dworów w³oskiego renesansu. Lidzbark od pocz¹tku posiada³ obwarowania. Pocz¹tkowo by³ gródkiem pruskim, nastêpnie jednym z typowych drewniano - ziemnych zamków krzy¿ackich. Obwarowania te miasto otrzyma³o w 1308 roku. Do miasta prowadzi³y trzy bramy nosz¹ce nazwy: Dobromiejska, M³yñska i Wysoka. Zachowa³ siê do dzisiaj tylko fragment trzeciej z tych bram, a ci lej jej tak zwane przedbramie. Przedbramie to, zwane Wysok¹ Bram¹, jest imponuj¹c¹ 4 - piêtrow¹ budowl¹ w stylu gotyckim. Pochodzi z roku 1352. Po dwóch bokach posiada dwie pó³okr¹g³e baszty, po³¹czone ze sob¹ g³ównym korpusem bramowym. Centraln¹ czê æ przyziemia zajmuje ostro³ukowy przejazd. Fasada budynku ozdobiona jest od swej strony zewnêtrznej na cianach najwy¿szego piêtra fryzem o ³ukach z profilowanej ceg³y, oplataj¹cym zygzakiem koronê murów. Ka¿da z dróg prowadz¹cych do Lidzbarka Warmiñskiego pe³na jest atrakcji turystycznych i piêknych krajobrazów. Po wschodniej stronie miasta, w ród zadrzewionych w z g ó r z morenowych, znajduje siê jeden z najstarszych i najcenniejszych zabytków Lidzbarka Warmiñskiego. Jest nim okaza³y zamek gotycki. Zespó³ z a m k o w y wzniesiono na stosunkowo w ¹ s k i m pó³wyspie przy uj ciu Symsarny do szerzej rozlewaj¹cej siê tutaj £yny. W ³ a c i w y zamek (dom) usytuowany zosta³ mniej wiêcej po rodku tego pó³wyspu; od po³udnia rozci¹ga³o siê przedzamcze, od pó³nocy za - przy zbiegu rzek - m³yn zamkowy, którego teren, niew¹tpliwie silnie ufortyfikowany, tworzy³ jakby drugie przedzamcze. Pomiêdzy m³ynem a zamkiem przebiega³a droga do miasta. Naprzeciw miejskiej Bramy M³yñskiej musia³a znajdowaæ siê, jako drugi przyczó³ek mostu na £ynie, brama wchodz¹ca w sk³ad zespo³u zamkowego, przez któr¹ prawdopodobnie prowadzi³ g³ówny i z pocz¹tku jedyny wjazd.
BIULETYN JAKO CI
15
SA£ATKA NICEJSKA
Sk³adniki na 4 porcje: 200 g mro¿onej zielonej fasolki szparagowej sól 300 g ziemniaków ugotowanych w mundurkach poprzedniego dnia 2 aromatyczne pomidory 1 str¹k zielonej papryki 2 malutkie ogórki 4 jajka ugotowane na twardo 1 du¿a bia³a cebula 200 g tuñczyka woleju lub w zalewie 8-12 filetów z sardeli po 50 g czarnych i zielonych oliwek Marynata: 3 ³y¿ki octu z czerwonego wina 5 ³y¿ek oliwy z oliwek t³oczonej na zimno sól, wie¿o zmielony czarny pieprz szczypta cukru Filety z sardeli mo¿na kupiæ w s³oiczkach w zalewie z oleju, albo pod nazw¹ "anchois" w ma³ych s³oiczkach lub puszkach, gêsto zrolowane z kaparami w rodku. Fasolkê blanszowaæ w lekko posolonej wrz¹cej wodzie. 10 minut, szybko ostudziæ lodowat¹ wod¹, odcedziæ i odstawiæ do ca³kowitego wystudzenia. Ziemniaki obraæ z ³upin pokroiæ w cienkie plasterki. Pomidory umyæ wykroiæ nasady ³ody¿ek i pokroiæ w kostkê wielko ci oko³o 2 cm. Str¹k papryki przekroiæ na po³owê, usun¹æ ³ody¿ki i gniazda nasienne, umyæ a po³ówki str¹ków pokroiæ w w¹skie paseczki. Ogórki umyæ i pokroiæ w plasterki, jajka, obraæ ze skorupek i pokroiæ w ósemki. Cebulê obraæ i pokroiæ w kr¹¿ki. Tuñczyka ods¹czyæ. Plasterki ziemniaków, pomidory, fasolkê, paprykê i plasterki ogórków u³o¿yæ na du¿ym pó³misku i udekorowaæ ósemkami jajek, filetami z sardeli, kawa³eczkami tuñczyka, oliwkami i na koñcu kr¹¿kami cebuli. Ubiæ silnie trzepaczk¹, ocet z oliw¹ z oliwek, sol¹, pieprzem i cukrem i skropiæ sa³atkê. Podawaæ ze wie¿¹ bagietk¹. Do tej po¿ywnej sa³atki pasuje sch³odzone wino Rosé z Prowansji.
Warszawiak, l¹zak i Kaszub na wakacjach w Egipcie p³yn¹c ³ódk¹ wy³owili z wody gliniany dzban z dziwn¹ pieczêci¹. Z³amali pieczêæ no i oczywi cie z dzbana wylecia³ d¿in. "Dobra, uwolnili cie mnie, to macie wasze trzy ¿yczenia. Po jednym na ka¿dego starczy." Kaszub: "Ja tak kocham Kaszuby... niech zawsze woda w jeziorach bêdzie czysta, ryb pod dostatkiem a tury ci porz¹dni i bogaci." D¿in: "Nudnawe ¿yczenie, ale jak chcesz. Zrobione." Warszawiak: "Wybuduj dooko³a Warszawy ogromny mur ¿eby odgrodziæ moje miasto od reszty tego zacofanego kraju i ¿eby ¿adni wsiowi mi tu nie przyje¿d¿ali." D¿in: "OK. Zrobione." l¹zak: "Powiedz mi co wiêcej o tym murze." D¿in: "No, otacza ca³e miasto, jest betonowy, wysoki na kilometr i szeroki na trzy kilometry u podstawy. Mysz siê nie prze li nie." l¹zak: "Dobra. Nalej wody do pe³na."
Siedzi piêciu znajomych w barze. Bawi¹ siê wietnie, oprócz jednego, który siedzi jako markotny. - S³uchaj stary, co ci jest, czemu jeste taki ponury? - A bo siê okaza³o, ze moja ¿ona ma AIDS. Zapad³a cisza. - Panowie, ja tylko ¿artowa³em, a wy wszyscy tak pobledli cie...
Policjant zatrzymuje samochód i mówi kobiecie: - Czy pani nie wie, ¿e psy mo¿na woziæ samochodem tylko na tylnym siedzeniu? - Ale to jest pies pluszowy!!! - Przykro mi, rasa nie jest wa¿na.
Pewnego dnia przed cesarzem Japonii stanê³o trzech kandydatów na stanowisko shoguna. Samuraj z Japonii, samuraj-Chiñczyk i samuraj-¯yd. Pierwszy zaprezentowa³ swoje umiejêtno ci samuraj z Japonii. Wyci¹gn¹³ zza pasa maleñkie pude³eczko, otworzy³ je i wylecia³a z niego mucha. Machn¹³ mieczem i mucha pad³a na ziemiê, przeciêta na dwa równe kawa³ki. Jako drugi do zawodów stan¹³ samuraj z Chin. Wyci¹gn¹³ zza pasa ma³e pude³eczko, otworzy³ je i wylecia³a z niego mucha. Machn¹³ mieczem dwa razy i mucha spad³a na ziemiê, posiekana na cztery czê ci. Trzeci w szranki stan¹³ samuraj-¯yd. Wyci¹gn¹³ zza pasa ma³e pude³eczko, otworzy³ je i wylecia³a z niego mucha. Machn¹³ mieczem... a mucha dalej lata po pokoju. Cesarz zmarszczy³ brew: - Co to ma znaczyæ? Nawet jej nie zabi³e ... - Zabijaæ? Ale czemu od razu zabijaæ? Ja tê muchê obrzeza³em...