Maj/Czerwiec 2003
TÜV Rheinland Berlin Brandenburg
Zarz¹dzanie jako ci¹ w Urzêdzie Wojewódzkim
Dyrektywa ATEX 94/9/EC
TYSIÊCZNY CERTYFIKAT TÜV RHEINLAND W POLSCE
TUVdotCOM-ID
Szanowni Pañstwo, Otrzymali cie Pañstwo kolejny numer Biuletynu Jako ci. Musimy stwierdziæ, i¿ nasze czasopismo cieszy siê coraz wiêkszym zainteresowaniem. Pe³nomocnicy ds. Jako ci nadsy³aj¹ do redakcji artyku³u, które mo¿emy zamieszczaæ na ³amach Biuletynu. W zwi¹zku z prowadzona przez nas akcj¹ informacyjna dotycz¹c¹ projektu Platforma Komunikacyjna coraz wiêcej osób jest zainteresowanych przyst¹pieniem do projektu, otrzymaniem Karty Partnerskiej TÜV oraz Biuletynu. W bie¿¹cym numerze przedstawiamy Pañstwu kilka ciekawych tematów. Pocz¹wszy od tego numeru zaprezentujemy Pañstwu struktury organizacyjne spó³ek Grupy TÜV Rheinland w Polsce. Wydaje siê, i¿ ciekawy dla Pañstwa bêdzie artyku³ odno nie systemu zarz¹dzania jako ci¹ w Urzêdzie Wojewódzkim. Nadal podajemy Pañstwu ID naszych Klientów do Platformy TUVdotCOM. W bie¿¹cym numerze interesuj¹ca jest rubryka - Skrót wydarzeñ z kraju, w której mo¿ecie Pañstwo siê dowiedzieæ co robi¹ spó³ki z Grupy TÜV Rheinland.
W zwi¹zku z mo¿liwo ci¹ zamieszczenia adresów internetowych Pañstwa firm na naszej stronie internetowej, gor¹co prosimy zainteresowanych o kontakt (telefoniczny lub mailowy) w tej sprawie z nastêpuj¹c¹ osob¹: Marek Æwiok Tel. 32/ 271 06 23 mcwiok@pl.tuv.com Prze lemy Pañstwu stosowny formularz o wiadczenia, w którym wyrazicie Pañstwo zgodê na umieszczenie adresu internetowego na naszej stronie internetowej.
Zespó³ redakcyjny
TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o. Zarz¹d: Janusz Grabka-Prezes Zarz¹du Marek Mucha-Wiceprezes Zarz¹du
Zespó³ redakcyjny: 41-800 Zabrze ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 271 06 23 e-mail mcwiok@pl.tuv.com
Siedziba: 02-146 WARSZAWA ul. 17 Stycznia 56 tel. 022/ 846 79 99 tel. 022/ 846 51 63 fax 022/ 868 37 42
Zespó³ redakcyjny zastrzega sobie prawo do skracania objêto ci artyku³ów nadsy³anych przez Pañstwa.
41-800 ZABRZE ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 032/ 271 64 89 tel. 032/ 271 06 23 fax 032/ 271 64 88 60-003 POZNAÑ ul. Wo³czyñska 37 tel. 061/ 867 81 87, 864 84 37 tel./ fax 061/ 867 80 11 w. 337 20-079 LUBLIN ul. Chmielna 2 tel. 081/ 532 86 68 tel. 081/ 532 86 87 tel.kom. 0 607 057 028 10-702 OLSZTYN ul. Warszawska 98 tel. 089/ 524 05 01 tel. 089/ 524 05 03 tel. kom. 0 693 410 037 42-200 CZÊSTOCHOWA ul. Kuceliñska 22 tel. 034/ 323 50 54 70-370 SZCZECIN ul. Bohaterów Warszawy 15/16 tel./fax. 091/ 484 49 67 77-100 Bytów ul. Lêborska 24 tel./fax 059/822 79 53 tel. kom. 0695 888 838
2
SPIS TRE CI: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Kilka s³ów od Redakcji TUVdotCOM-ID TÜV Rheinland/ ZETOM Polska - struktura organizacyjna Zarz¹dzanie jako ci¹ w Urzêdzie Wojewódzkim Dyrektywa ATEX 94/9/EC Wydarzenia z kraju Szkolenia, konferencje, seminaria Ró¿no ci
2 3 4 5 10 11 13 14
TUVdotCOM
Prezentujemy numery identyfikacyjne ID naszych Klientów, które pos³u¿¹ Pañstwu do sprawdzania i uzyskania interesuj¹cych Was informacji odno nie produktów i samych producentów. Nazwa firmy
Adres
Kod
Miasto
TUVdotCOM ID
Huta Szk³a WARTA S.A.
ul. Poznañska 35
64-410
Sieraków Wlkp.
ID: 0091049381
Jahnckepol Sp. z o.o.
ul. Gra¿yny 15
02-548
Warszawa
ID: 9105017403
JAS-FBG S.A.
ul. Krucza 8
43-251 Paw³owice l¹skie
ID: 9105016709
Jastrzêbskie Zak³ady Remontowe Sp. z o.o.
ul.Rybnicka 6
44-335
Jastrzêbie Zdrój
ID: 9105018718
Kredyt Bank S.A.
ul. M. Kasprzaka 2/8
01-211
Warszawa
ID: 9105016720
LPB Skanska S.A
ul. Chociszewskiego 2a,2b
64-100
Leszno
ID: 9105018113
Magneti Marelli Poland S.A.
ul. Gen. Zaruskiego 11
41-200
Sosnowiec
ID: 0910186000
Ma³gorzata S.J.
Wola Przybys³awska 309
21-080
Garbów
ID: 9105017423
Manuli Auto Polska Sp. z o.o.
ul. Serdeczna 42
43-100
Tychy
ID: 9105015322
METRON Fabryka integrowanych Systemów Opomiarowania i Rozliczeñ Sp. z o.o.
ul.Targowa 12/22
87-100
Toruñ
ID: 1104000659
MOSTOSTAL ZABRZE HOLDING S.A.
ul. Wolno ci 191
41-800
Zabrze
ID: 0910075040
MOSTOSTAL ZABRZEZak³ad Produkcji Konstrukcji Stalowych i Urz¹dzeñ Przemys³owych Sp. z o.o.
ul. Mikulczycka 15
41-800
Zabrze
ID: 0091004211
OKECHAMP S.A.
Borucino
64-919
Pniewo
ID: 9105017717
OWENS-ILLINOIS Polska S.A. - Zak³ad Produkcyjny Huta Szk³a "Antoninek" Poznañ
ul. Gorzys³aw 31/37
61-057
Poznañ
ID: 1104000706
Philips Ligting Pabianice S.A. PLASTMOT S.J.
ul. Partyzancka 66/72
95-200
Pabianice
ID: 0091049285
ul. Kolbego 9
32-606
O wiecim
ID: 9105016068
BIULETYN JAKO CI
3
TÜV Rheinland Berlin Brandenburg
Zasady wdra¿ania systemów jako ci:
TÜV Rheinland/ ZETOM Polska struktura organizacyjna
1. System wewnêtrzny a system jako ci: - dokonaj analizy systemu firmy w aspekcie wymagañ normy , sprawd na ile zbie¿ne s¹ jego dzia³ania. 2. Nale¿y powo³aæ Pe³nomocnika ds. jako ci. 3. Okre l Politykê Jako ci oraz cele jako ciowe, jako kierunek zmierzaj¹cy do udoskonalenia systemu jako ci. 4. Szkolenia pracowników nt. systemu jako ci jako element podnosz¹cy wiadomo æ oraz motywuj¹cy do podnoszenia jako ci pracy na stanowisku, a w konsekwencji ca³ej Firmy. 5. Dokumentacja systemowa, jako niezbêdny element funkcjonowania systemu jako ci powinna odzwierciedlaæ i opisywaæ jedynie stan faktyczny realizacji procesów oraz uwzglêdniaæ wymagania stawiane przez odbiorców. 6. Dokumentacja powinna byæ czytelna dla pracowników na ka¿dym szczeblu formalizuj¹c ka¿dy etap dzia³alno ci jednocze nie nie biurokratyzuj¹c nadmiernie formy zapisów. 7. Sta³a weryfikacja systemu na etapie wdra¿ania poprzez audity wewnêtrzne pozwala na eliminowanie stwierdzonych niezgodno ci (odstêpstw od wymagañ normy) oraz lokalizacjê s³abych obszarów systemu. 8. Podejmuj dzia³ania zapobiegawcze celem nie powtarzania stwierdzonych i wyeliminowanych ju¿ niezgodno ci w przysz³o ci. 9. Przegl¹dy Kierownictwa s¹ niezbêdnym elementem nadzoru wdro¿enie systemu na etapie koordynuj¹cym jego postêp, jak równie¿ po procesie certyfikacji. 10. Certyfikat jako dokument potwierdzaj¹cy wdro¿enie systemu wg. wybranego modelu normy nie zwalnia nas z obowi¹zku nadzorowania, weryfikowania, nadzoru oraz doskonalenia funkcjonuj¹cego systemu. Opracowane przez TÜV Consulting Polska Sp. z o.o.
4
BIULETYN JAKO CI
QMS
Zarz¹dzania jako ci¹ w Urzêdzie Wojewódzkim Otwarcie Polski na gospodarkê rynkow¹ spowodowa³o zwiêkszenie zainteresowania metodami zarz¹dzania wypracowanymi w sektorze prywatnym w wysoko rozwiniêtych gospodarkach. Dotyczy to tak¿e tworzenia systemów zarz¹dzania jako ci¹ opartych o wymogi norm ISO. Trend ten nie omin¹³ równie¿ administracji publicznej. W roku 1999, na bazie kilkuletnich do wiadczeñ, rozpocz¹³ siê program "Zarz¹dzanie jako ci¹ w administracji publicznej", realizowany przez stowarzyszenie konsultantów Projektu Umbrella wspólnie z Kancelari¹ Prezesa Rady Ministrów i finansowany czê ciowo przez rz¹d Japonii. Program przewiduje: - wdro¿enie systemów zarz¹dzania jako ci¹ wed³ug norm ISO 9000 w jednostkach administracji publicznej (w maju 2001 roku prace trwa³y w 30 urzêdach gmin, 7 urzêdach powiatowych, 2 urzêdach wojewódzkich); - promocjê rozwi¹zañ z zakresu zarz¹dzania jako ci¹; - stosowanie modelu EFQM w urzêdach administracji publicznej; - doradztwo dla rz¹du w zakresie rozwi¹zañ instytucjonalnych i szkoleniowych1. W czerwcu 2000 roku Urz¹d S³u¿by Cywilnej rozpocz¹³ realizacjê dwuletniego programu "Przyjazna administracja". Celem jest poprawa jako ci relacji urzêdnik a obywatel, poprawa jako ci pracy urzêdów administracji rz¹dowej oraz poprawa spo³ecznego wizerunku urzêdW ramach tego programu Urz¹d zleci³ ników2. przeprowadzenie badañ spo³ecznego odbioru wizerunku urzêdów administracji rz¹dowej. Przeprowadzi³ tak¿e konkurs na najbardziej przyjazny urz¹d administracji rz¹dowej. (w roku 2001 laureatem zosta³ wiêtokrzyski Urz¹d Wojewódzki, który równocze nie uzyska³ certyfikat ISO dla wdro¿onego w³a nie przy pomocy Umbrelli systemu zarz¹dzania jako ci¹). Urz¹d S³u¿by Cywilnej przyk³ada wielk¹ wagê do relacji urz¹d - obywatel, lansuj¹c traktowanie interesanta jak klienta (st¹d rozpowszechniony w urzêdach zbiór praw interesanta nosi tytu³ "Moje prawa w urzêdzie. Poradnik klienta administracji rz¹dowej". W przedmowie do tej broszury szef s³u¿by cywilnej pisze: "Z my l¹ o tych wszystkich klientach administracji (tak, w³a nie klientach, a nie petentach, interesantach itp.) w Urzêdzie S³u¿by Cywilnej opracowany zosta³ program dzia³añ, którego celem jest przede wszystkim poprawa jako ci us³ug wiadczonych przez administracjê rz¹dow¹. Program ten nazwali my "Przyjazna Administracja". [...] Trzymaj¹c siê rynkowej terminologii, mo¿na powiedzieæ, ¿e chodzi o wykreowanie w ród klientów administracji zwiêkszonego popytu na us³ugi o wysokiej jako ci [...]" 3). W roku 1998 uchwalona zosta³a ustawa o s³u¿bie cywilnej, w sposób istotny reguluj¹ca sposób pracy urzêdów administracji rz¹dowej. W ustawie znalaz³y siê zapisy wiadcz¹ce o intencjach zastosowania metod zapewnienia jako ci w dziedzinie zarz¹dzania kadrami. Ustawa przewiduje
sporz¹dzanie opisów stanowisk pracy i opartych na tej podstawie ocen pracowniczych, planowania szkoleñ i przeprowadzania rekrutacji. Ponadto Urz¹d S³u¿by Cywilnej, przy pomocy ekspertów brytyjskich, opracowa³ system opisów i warto ciowania stanowisk pracy w polskiej s³u¿bie cywilnej. System Zarz¹dzania Jako ci¹ wg norm serii EN ISO 9000:2000 Normy ISO 9000 zosta³y ustanowione w roku 1987 przez Miêdzynarodow¹ Organizacjê Normalizacyjn¹, aby umo¿liwiæ wolny przep³yw towarów i us³ug pomiêdzy krajami i blokami handlowymi bez konieczno ci kontrolowania jako ci. Normy te ustalaj¹ wymagania, jakie powinna spe³niaæ organizacja (firma) dostarczaj¹ca wyroby i us³ugi budz¹ce zaufanie klientów na ca³ym wiecie. Te wymagania wykorzystuj¹ do wiadczenia przemys³ów ró¿nych bran¿, w tym: nuklearnego, samochodowego, militarnego (NATO, Ford, IBM itd.). Normy ISO serii 9000 to normy tzw. zdroworozs¹dkowego postêpowania, aby praca ludzka dawa³a owoce godne ludzkiej dzia³alno ci i aby te owoce s³u¿y³y innym ludziom - klientom 4. W omówieniu normy EN ISO 9001:2000 czytamy, ¿e zawiera ona ogólne wymagania dla wszystkich organizacji, bez wzglêdu na ich rodzaj, wielko æ i dostarczany wyrób. Wymogi te maj¹ zastosowanie w przypadku, gdy organizacja taka: - potrzebuje wykazaæ zdolno æ do ci¹g³ego dostarczania wyrobu spe³niaj¹cego wymagania klienta i wymagania maj¹cych zastosowanie przepisów i - d¹¿y do zwiêkszenia zadowolenia klienta [...]5 . W zastosowaniu systemu zarz¹dzania jako ci¹ wg ISO najistotniejszymi terminami wydaj¹ siê wiêc: organizacja, wyrób i klient. Urz¹d wojewódzki jako organizacja Organizacja - grupa ludzi i infrastruktura, z przypisaniem odpowiedzialno ci, uprawnieñ i powi¹zañ." (PN-EN ISO 9000 Systemy zarz¹dzania jako ci¹. Podstawy i terminologia) Prawo administracyjne przeczy potocznemu przekonaniu o roli urzêdu jako instytucji sprawuj¹cej w³adzê w zakresie administracji publicznej6 . Administracji publicznej nie prowadz¹ urzêdy, lecz jednoosobowe najczê ciej organy (wojewoda, a nie urz¹d wojewódzki). Administracja publiczna to, wg definicji Micha³a Kuleszy, "zespó³ dzia³añ, czynno ci i przedsiêwziêæ"7 . Chodzi tu jednak o dzia³ania, czynno ci i przedsiêwziêcia wojewody, a nie urzêdu wojewódzkiego. Urz¹d administracji publicznej definiuje siê jako "zorganizowany zespó³ osób przydany organowi administracyjnemu do pomocy w wykonywaniu jego funkcji"8 .
BIULETYN JAKO CI
5
QMS Ustawa o s³u¿bie cywilnej traktuje urz¹d jako "aparat pomocniczy terenowych organów administracji rz¹dowej"9 Znaj¹c ideê apolitycznego, profesjonalnego korpusu s³u¿by cywilnej domniemywaæ mo¿na, ¿e urz¹d wojewódzki jako jednolita organizacja sprawuje tê pomoc wobec wojewody pod kierunkiem swojego dyrektora generalnego. Taki dyrektor generalny, jako nieusuwalny urzêdnik s³u¿by cywilnej, pozostawa³by niezale¿ny od politycznych sympatii i interesów wojewody powo³ywanego przez aktualnie rz¹dz¹c¹ koalicjê i gwarantowa³by neutralno æ ca³ego urzêdu. Tymczasem ustawa o administracji rz¹dowej w województwie stanowi, ¿e "wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wice wojewody oraz kierowników zespolonych s³u¿b, inspekcji i stra¿y wojewódzkich, dyrektora generalnego urzêdu wojewódzkiego oraz dyrektorów wydzia³ów"10. Oznacza to, ¿e dyrektor generalny urzêdu wojewódzkiego nie jest zwierzchnikiem zatrudnionych na stanowiskach urzêdniczych osób. Ustawa o s³u¿bie cywilnej okre laj¹c rolê dyrektora generalnego urzêdu stanowi, ¿e zapewnia on funkcjonowanie i ci¹g³o æ pracy urzêdu, warunki jego dzia³ania, a tak¿e organizacjê pracy, w szczególno ci przez sprawowanie bezpo redniego nadzoru nad komórkami organizacyjnymi urzêdu w zakresie prawid³owego wykonywania przez nie zadañ okre lonych przez organ administracji rz¹dowej, z wyj¹tkiem komórek bezpo rednio nadzorowanych przez ten organ na podstawie ustaw11 . Jednak, np., z regulaminu organizacyjnego Lubelskiego Urzêdu Wojewódzkiego wynika, ¿e wszystkie merytoryczne wydzia³y Urzêdu podlegaj¹ bezpo rednio b¹d samemu wojewodzie, b¹d wice wojewodzie 12. Dyrektor generalny wp³ywa wiêc na sposób dzia³ania Urzêdu niejako po rednio, np. realizuj¹c zgodnie z ustaw¹ o s³u¿bie cywilnej odpowiedni¹ politykê personaln¹. Ponadto, statut urzêdu wojewódzkiego, zgodnie z ustaw¹ o administracji rz¹dowej, okre la organizacjê ca³ej zespolonej administracji rz¹dowej w województwie (a wiêc obejmuje te¿ inne ni¿ wojewoda organy administracji i ich jednostki pomocnicze)13 . Urz¹d wojewódzki nie tylko nie jest wiêc podmiotem administracji publicznej, ale nawet nie jest ci le wyodrêbnion¹, scentralizowan¹ instytucj¹ s³u¿¹c¹ prowadzeniu tej administracji. Klient i wyrób wed³ug normy PN-EN ISO w urzêdzie wojewódzkim Klient - organizacja lub osoba, która otrzymuje wyrób. Klient mo¿e byæ wewnêtrzny lub zewnêtrzny w stosunku do organizacji. Wyrób - wynik procesu. Proces - zbiór dzia³añ wzajemnie powi¹zanych lub wzajemnie oddzia³uj¹cych , które przekszta³caj¹ wej cia w wyj cia." (PN-EN ISO 9000 Systemy zarz¹dzania jako ci¹. Podstawy i terminologia) Orientacja na klienta jest jedn¹ z podstawowych zasad systemów zarz¹dzania jako ci¹ zgodnych z normami ISO. W stosunku do wersji z 1994 roku, w której mówiono jedynie o rejestrowaniu i reagowaniu na zastrze¿enia odbiorców us³ug i wyrobów, norma z 2000 roku wymaga ponadto monitorowania zadowolenia klienta. "Wszystkie wymagania podane w normie s³u¿¹ do tego, aby organizacja by³a zdolna zadowoliæ swoich klientów"14 . Terminologia przyjêta w normach ISO przesz³a znamienn¹ ewolucjê. Norma z roku 1996 podawa³a
6
BIULETYN JAKO CI
nastêpuj¹ce przyk³ady okre lenia klienta: "konsument, u¿ytkownik, beneficjant lub nabywca"15 . Jedynie trzecie z tych okre leñ mo¿na by przypisaæ bez w¹tpienia klientowi administracji, zw³aszcza w przypadku tzw. administracji wiadcz¹cej. W obecnie obowi¹zuj¹cej terminologii miêdzy pierwszym a drugim przyk³adem pojawia siê ju¿ najbli¿sze terminologii dotycz¹cej administracji publicznej pojêcie "interesant"16 . Jest to sygna³ ze strony autorów Normy, ¿e nie ogranicza siê ona tylko do sfery komercyjnej. Nie mniej wa¿nym dla okre lenia pojêcia klienta urzêdu jest stwierdzenie, czym jest "wyrób" tego urzêdu, który ma byæ klientowi dostarczony i powodowaæ jego zadowolenie. Norma bowiem definiuje klienta po prostu jako "organizacjê lub osobê, która otrzymuje wyrób"17 . Wyrobem z kolei, wed³ug Normy mo¿e byæ "us³uga, wytwór intelektualny, przedmiot materialny lub materia³ przetworzony". W uwagach do tej definicji znajdujemy miêdzy innymi nastêpuj¹ce przyk³ady us³ug: dzia³anie przeprowadzone na dostarczonym przez klienta wyrobie niematerialnym (np. o wiadczenie dochodowe niezbêdne do przygotowania zeznania dochodowego), tworzenie w³a ciwej atmosfery (np. w hotelach i restauracjach)18. W przypadku organizacji, jak¹ jest niew¹tpliwie urz¹d wojewódzki, za klienta uznaæ mo¿na b¹d samego wojewodê, b¹d klientów wojewody, których urz¹d obs³uguje w jego imieniu i na jego odpowiedzialno æ. W przypadku urzêdu wojewódzkiego mo¿liwe jest bardzo ró¿ne pojmowanie pojêcia klienta i wyrobu, jaki jest mu dostarczany. Za klienta uznana/y byæ mo¿e: - Strona w rozumieniu kodeksu postêpowania administracyjnego. Us³ug¹ w tym wypadku mo¿e byæ: > za³atwienie sprawy; > sposób za³atwienia sprawy opisany w rozdziale "Zasady ogólne" kpa; > sposób traktowania klienta przy za³atwianiu sprawy nieopisany w kpa lub niedostatecznie w nim sprecyzowany i zagwarantowany. - Osoba lub inny podmiot poddany dzia³aniom o charakterze przymusu ze strony wojewody jako uprawnionego organu - równie¿ w tym wypadku us³ug¹ mo¿e byæ > przeprowadzenie postêpowania; > sposób za³atwienia sprawy opisany np. w przepisach o postêpowaniu egzekucyjnym; > sposób traktowania klienta przy za³atwianiu sprawy nieopisany w ww przepisach lub niedostatecznie w niej sprecyzowany i zagwarantowany. - Osoba lub inny podmiot ¿¹daj¹cy wydania za wiadczenia, zg³aszaj¹cy skargê lub wniosek, wymagaj¹ca poinformowania lub skierowania do innego organu; - Ogó³ spo³eczeñstwa, je li us³ug¹ jest za³atwienie sprawy w rozumieniu kpa, które "ma na wzglêdzie interes spo³eczny" oraz gdy postêpowanie prowadzone jest w taki sposób, "aby pog³êbiaæ zaufanie obywateli do organów Pañstwa oraz wiadomo æ i kulturê prawn¹ obywateli". - Ogó³ spo³eczeñstwa, gdy us³uga urzêdu polega na egzekwowaniu prawa (przeciwdzia³anie dzia³aniom i stanom sprzecznym z wymogami prawa, egzekwowanie dzia³añ przywracaj¹cych stan przewidziany przez prawo); - Ogó³ spo³eczeñstwa lub spo³eczno æ lokalna objêta zakresem dzia³ania urzêdu w jego roli zaspokajania zbiorowych i indywidualnych potrzeb, zw³aszcza niemieszcz¹cych siê w problematyce okre lonej przez prawo administracyjne;
QMS - Wojewoda; w tym przypadku mo¿na rozró¿niæ ró¿ne rodzaje us³ug, np. > Us³ugowa funkcja urzêdu w stosunku do wojewody lub upowa¿nionych przez niego osób jako organu administracyjnego w rozumieniu przepisów o postêpowaniu administracyjnym; > Us³ugowa funkcja urzêdu w stosunku do wojewody jako przedstawiciela Rady Ministrów wykonuj¹cego politykê rz¹du; > Us³ugowa funkcja urzêdu w stosunku do wojewody jako zwierzchnika administracji zespolonej > Us³ugowa funkcja urzêdu w stosunku do wojewody jako sprawuj¹cego nadzór nad dzia³alno ci¹ jednostek samorz¹du terytorialnego; > Us³ugowa funkcja urzêdu w stosunku do wojewody jako zlecaj¹cego lub przekazuj¹cego zadania organom samorz¹du; > Us³ugowa funkcja urzêdu w stosunku do wojewody jako reprezentanta Skarbu Pañstwa i organu za³o¿ycielskiego przedsiêbiorstw pañstwowych; > Us³ugowa funkcja urzêdu w stosunku do wojewody wykonuj¹cego wszelkie sprawy z zakresu administracji rz¹dowej w województwie, nie zastrze¿one na rzecz innych organów tej administracji; Tak wiêc w przypadku urzêdu wojewódzkiego za jego "wyrób" uwa¿aæ mo¿na trzy zupe³nie inne rodzaje us³ug: pierwszy: wyrób jako za³atwienie sprawy "Wyrobem" urzêdu nazwaæ mo¿emy za³atwienie sprawy w rozumieniu kodeksu postêpowania administracyjnego lub egzekucyjnego. W tym przypadku wyrób ten ma do pewnego stopnia charakter materialny - odpowiednio wype³niona tekstem, pieczêciami i podpisami kartka papieru jest niezbêdnym przedmiotem s³u¿¹cym zainteresowanym stronom do prowadzenia zamierzonych dzia³añ. Taki kierunek adaptowania norm ISO do realiów administracji publicznej spotykamy np. w przypadku urzêdu powiatowego w Raciborzu, sztandarowego przyk³adu zarz¹dzania jako ci¹ w polskiej administracji, pierwszego urzêdu, który z pomoc¹ ekspertów Umbrelli uzyska³ certyfikacjê swojego systemu na zgodno æ z wymogami ISO Za odpowiednik "wyrobu" w terminologii ISO uznano tam po prostu decyzjê administracyjn¹.19 Rozwi¹zanie takie budzi jednak szereg zastrze¿eñ. Po pierwsze, podmiotem wydaj¹cym decyzjê administracyjn¹ nie jest urz¹d, lecz organ administracji publicznej. Wojewodê trudno uto¿samiaæ z urzêdem wojewódzkim. Ponosi jednoosobow¹ odpowiedzialno æ za wydane w urzêdzie decyzje. Z za³o¿enia nie jest on cz³onkiem apolitycznego korpusu s³u¿by cywilnej, lecz przedstawicielem aktualnie sprawuj¹cego w³adzê ugrupowania. Po drugie, jak stwierdza Marek Stefaniuk, "oczekiwania zwi¹zane z mo¿liwo ci¹ przenoszenia modeli zarz¹dzania jako ci¹ z sektora prywatnego do administracji publicznej szczególnie silne na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych, napotka³y ju¿ w po³owie tej dekady na liczne kontrowersje. Zastrze¿enia wynikaj¹ np. w zwi¹zku z trudno ci w definiowaniu klientów administracji, specyfiki form dzia³ania administracji, w ród których istotn¹ rolê odgrywaj¹ formy w³adcze."20 Ponadto z sam¹ istot¹ dzia³ania administracji zwi¹zany jest konflikt interesu indywidualnego
i publicznego. Jednocze nie jedynym legalnym sposobem dochodzenia racji przez obywatela jest odwo³anie siê przez niego do regu³ ustalonych w obowi¹zuj¹cych przepisach prawnych. Wynika st¹d, ¿e podstawowym kryterium jako ci "us³ugi" administracyjnej nie jest "zadowolenie" ani nawet interes "klienta" poddanego dzia³alno ci administracji, lecz prawo, na podstawie którego i w granicach którego dzia³a administracja Po trzecie, sam charakter urzêdu wojewódzkiego przes¹dza o kryteriach jako ci jego funkcjonowania. O ile bowiem dzia³alno æ administracji terenowej, na poziomie gminy, ³atwiej poddaje siê ocenie jako ciowej stosuj¹cej odniesienia do interesu, potrzeb i zadowolenia korzystaj¹cego z niej w sprawach indywidualnych "klienta", o tyle urz¹d wojewódzki jest zwi¹zany z administracj¹ o profilu porz¹dkowa- (policyjna-)-reglamentacyjnym, w którym prawne kryteria jako ci maj¹ zdecydowanie najwiêksze znaczenie.21 drugi: wyrób jako sposób traktowania interesanta Inaczej przedstawia siê sprawa, je li za us³ugê uznamy nie tyle przeprowadzenie postêpowania administracyjnego, ile taki sposób dzia³ania, który ograniczy do niezbêdnego minimum dolegliwo ci zwi¹zane z uczestniczeniem klienta w za³atwianiu spraw urzêdowych i stworzy mu warunki do jak najpe³niejszego korzystania z przys³uguj¹cych mu praw. Wchodzimy tu w problematykê "przyjaznego urzêdu" tak lansowan¹ przez Urz¹d S³u¿by Cywilnej. Niektóre zasady korzystne dla klienta urzêdu s¹ wprost zapisane w prawie - np. nakaz za³atwiania spraw niezw³ocznie. Nie istnieje jednak mechanizm, który gwarantowa³by przestrzeganie tego wymogu. Urz¹d mo¿e w³a ciwie bezkarnie zwlekaæ z za³atwieniem sprawy do 30 dni, prawo nie przewiduje bowiem sposobu kontroli ani wymuszania zaleconego postêpowania. Wiele innych standardów prowadzenia postêpowania i obs³ugi interesanta nie jest w ogóle uregulowanych prawnie, zale¿y li tylko od dobrej woli i mo¿liwo ci technicznych kierownictwa urzêdu. Oczywi cie, eksponowanie zagadnienia relacji urz¹d - interesant nie jest dzie³em przypadku. Idea pañstwa obywatelskiego, pañstwa prawa wymaga, aby administracja nie by³a traktowana przez obywateli jako obcy, wrogi aparat i aby nie przyczynia³a siê do takiego traktowania. Ponadto niebagatelne koszty wdra¿ania systemu zarz¹dzania jako ci¹ musz¹ znale æ uzasadnienie w oczach podatnika przede wszystkim w tym, co najbardziej dzia³a na powszechn¹ wyobra niê - podniesienie komfortu w kontaktach z urzêdem. Jak wyobra¿a sobie ten komfort Urz¹d S³u¿by Cywilnej? W konkursie na najbardziej przyjazny urz¹d przyjêto miêdzy innymi nastêpuj¹ce udogodnienia i zasady obs³ugi: - przeciwdzia³anie dezorientacji osoby kontaktuj¹cej siê lub odwiedzaj¹cej urz¹d (np. istnienie recepcji, oznaczenie pokoi i ich rozmieszczenia, noszenie identyfikatorów przez pracowników i przedstawianie siê przez nich w trakcie rozmów telefonicznych) - oferowanie dogodnego wgl¹du do informacji o przepisach i procedurach za³atwiania spraw (strony internetowe, media); - system zarz¹dzania jako ci¹ w urzêdzie (wdra¿anie sytemu ISO, procedur obs³ugi klienta);
BIULETYN JAKO CI
7
QMS - w³a ciwy klimat i organizacja pracy w urzêdzie (np. zrozumienie misji urzêdu, szkolenia, racjonalny podzia³ obowi¹zków, system motywacyjny); - udogodnienia socjalne dla interesantów (np. parking, ³azienki, szatnie, poczekalnie, brak barier architektonicznych). Takie "skromniejsze" podej cie w wiêkszym stopniu respektuje prawne realia funkcjonowania administracji publicznej. System zarz¹dzania jako ci¹ nie obejmuje w tym ujêciu istoty postêpowania administracyjnego (co wydaje siê usprawiedliwione, bo jego jako ci¹ mo¿na z powodzeniem zarz¹dzaæ w oparciu o przepisy kpa i instrukcji kancelaryjnej), koncentruje siê natomiast na równie¿ wa¿nym, a nieuregulowanym prawnie aspekcie pracy urzêdu, jakim jest traktowanie interesantów. Czy jednak podej cie takie nie oznacza znacznego zawê¿enia, a nawet wypaczenia misji urzêdu? W "Polityce jako ci" urzêdu wojewódzkiego w Kielcach (posiadaj¹cego certyfikat ISO) czytamy ju¿ w pierwszym zdaniu, ¿e "Nadrzêdnym celem wiêtokrzyskiego Urzêdu Wojewódzkiego w Kielcach jest zaspokajanie potrzeb i spe³nianie oczekiwañ klientów w zakresie wiadczenia us³ug wysokiej jako ci. Polityka jako ci odnosi siê do stwarzania przyjaznego klimatu oraz dogodnych warunków realizacji zadañ zgodnie z przepisami prawa i wymaganiami klientów"22 . Ka¿dy interesant Urzêdu mo¿e wiêc zinterpretowaæ ów zapis w ten sposób, ¿e polityka jako ci stawia jego indywidualny interes ponad interesem publicznym a nawet prawem. trzeci: wyrób jako obs³uga wojewody i osób przy pomocy których spe³nia on swoj¹ rolê Takie pojêcie us³ugi jest bardzo szerokie, gdy¿ nie ogranicza siê ani do zadañ, o których mowa w pierwszym przypadku (wyrób jako za³atwienie sprawy administracyjnej), ani relacji z tymi tylko klientami administracji, których dana sprawa urzêdowa dotyczy bezpo rednio i indywidualnie (jak w drugim przypadku). W pierwszym rozumieniu us³ug urzêdu rola wojewody zawê¿a³aby siê tylko do pe³nienia funkcji instancji w postêpowaniu administracyjnym. Z zawê¿eniem mieliby my do czynienia tak¿e w drugim przypadku - wiêkszo æ czynno ci wykonywanych w urzêdzie wojewódzkim nie wi¹¿e siê wcale z obs³ug¹ interesantów (o czym wiadcz¹ zreszt¹ zupe³nie puste zazwyczaj korytarze urzêdów wojewódzkich). Wojewoda wykonuje wszak i inne zadania - wykonuj¹c politykê rz¹du, nadzoruj¹c administracjê zespolon¹ oraz dzia³alno ci¹ samorz¹du, reprezentuj¹c Skarb Pañstwa i organu za³o¿ycielskiego przedsiêbiorstw pañstwowych. Nazywaj¹c obs³ugê wojewody (a nie interesantów czy stron) w³a ciwym "wyrobem" urzêdu pozostajemy w zgodzie z definicjami administracji publicznej ("Ministerstwo, czy jakikolwiek inny urz¹d, za pomoc¹ którego dzia³a okre lony organ, jest jedynie zorganizowanym zespo³em ludzi i rodków technicznych obs³uguj¹cym dany organ w zakresie nale¿¹cym do jego zadañ i kompetencji"23 ). Czynno ci zwi¹zane z prowadzeniem postêpowañ a tak¿e obs³uga interesantów by³yby wiêc traktowane tylko jako jedno z wielu zadañ urzêdu. Sprawa "przyjazno ci" urzêdu równie¿ nie by³aby w takim ujêciu pierwszoplanow¹. Z zestawienia zadañ wydzia³ów Lubelskiego Urzêdu Wojewódzkiego, wymienionych w regulaminie organizacyjnym wynika, ¿e na ok. 450 punktów dotycz¹cych merytorycznych dzia³añ nie wiêcej ni¿ 50 dotyczy wydawania
8
BIULETYN JAKO CI
decyzji administracyjnych, zezwoleñ i podobnych czynno ci Urz¹d zwi¹zanych z indywidualnym odbiorc¹ 24. wiêtokrzyski na swoich stronach internetowych zamieszcza na potrzeby interesantów zaledwie 11 formularzy i opisuje 28 "us³ug" czyli za³atwianych spraw25. (ale ju¿ urz¹d miejski w Bychawie sporz¹dzi³ opisy 122 "us³ug", co jest oczywi cie zgodne z bardziej " wiadcz¹cym" charakterem administracji szczebla gminnego)26 . Oznacza to, ¿e dzia³alno æ zwi¹zana z obs³ug¹ indywidualnych pomiotów stanowi niewielki procent zadañ urzêdu szczebla wojewódzkiego. Jednak z punktu widzenia wdra¿aj¹cych oficjalnie certyfikowany system zarz¹dzania jako ci¹ mo¿e byæ to zalet¹ - skupiaj¹ siê oni na niewielkim, stosunkowo ³atwym, a jednocze nie no nym "medialnie" wycinku rzeczywisto ci urzêdu, Zgodnie z ustaw¹ z dnia, od czasu wej cia w ¿ycie ustawy z dnia 18 grudnia 1999 27 zespó³ osób sk³adaj¹cy siê na urz¹d wojewódzki (czyli organizacjê, jak¹ jest ten urz¹d) tworz¹ pracownicy i urzêdnicy s³u¿by cywilnej - pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzêdniczych. Ustawa okre la jasno cel ich dzia³ania - maj¹ zapewniæ zawodowe, rzetelne, bezstronne i politycznie neutralne wykonywanie zadañ pañstwa28 . Mo¿na powiedzieæ, ¿e to, co jest sposobem dzia³ania administracji (a wiêc wojewody) jest celem dzia³ania urzêdu. Od kompetencji i uczciwo ci wojewody zale¿y, czy administracja prowadzona jest zgodnie z ustaw¹ o s³u¿bie cywilnej - rol¹ urzêdu jest zapewniæ mo¿liwo ci takiego jej prowadzenia. Cel dzia³ania wojewody nie jest natomiast wprost okre lony. (Konstytucja RP poprzestaje na stwierdzeniu, ¿e "przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda". (art. 152) Jak stwierdza Marian Kallas, "krytycznie nale¿y oceniæ brak postanowieñ konstytucyjnych dotycz¹cych roli terytorialnych organów administracji rz¹dowej"29 ). Z pewno ci¹ celem takim jest dzia³anie na rzecz dobra publicznego. O ile bowiem w dawniej obowi¹zuj¹cym w Polsce porz¹dku prawnym mówi³o siê o administracji pañstwowej, po roku 1990 obowi¹zuje termin "administracja publiczna"30 . Oznacza to, ¿e wszelkie dzia³ania, czynno ci oraz przedsiêwziêcia organizatorskie i wykonawcze prowadzone s¹ przez administracjê nie na rzecz "pañstwa" ale w³a nie "interesu publicznego"31 . To, czym dla przedsiêbiorstwa jest zadowolenie klienta, w przypadku wojewody oznaczaæ bêdzie zaspokojenie interesu publicznego, za w przypadku urzêdu - zgodny z interesem publicznym, profesjonalny, neutralny i rzetelny sposób dzia³ania. Podsumowanie Powy¿ej omówione zosta³y dwie sfery dzia³alno ci urzêdu wojewódzkiego - prowadzenie postêpowañ administracyjnych i traktowanie interesantów. Wyra¿ono pogl¹d, ¿e budowa systemu zarz¹dzania jako ci¹ koncentruj¹cego siê na tych obszarach budzi zastrze¿enia, miêdzy innymi ze wzglêdu na to, ¿e w przypadku urzêdu wojewódzkiego dziedziny te nie s¹ najistotniejszymi sk³adnikami jego misji. Jako æ postêpowania administracyjnego jest szczegó³owo uregulowana prawem. Eksponowanie komfortu interesanta prowadzi, jak wskazuje obecna praktyka, do zafa³szowania celów dzia³ania administracji. Cel dzia³ania administracji, jakim jest zaspokojenie interesu publicznego, nie ogranicza siê tylko do stosowania prawa administracyjnego, ani zadowalania interesantów. Prof. Izdebski zwraca uwagê, ¿e zasada równo ci
QMS w³adz pañstwa wymaga, aby nie ograniczaæ administracji do roli wykonawcy praw stanowionego przez w³adzê stanowi¹c¹. Administracja powinna ponosiæ odpowiedzialno æ za wszystkie obszary niezastrze¿one dla innych w³adz, a to oznacza, ¿e powinna dzia³aæ w obszarach nie uregulowanych w szczegó³owe procedury prawne32 . Wydaje siê, ¿e tu w³a nie szczególnie przydatne mog¹ okazaæ siê systemy zarz¹dzania jako ci¹. Nie oznacza to jednak, ¿e nale¿y pomniejszyæ w tym wypadku zastosowanie kryterium prawnego. Jak zauwa¿a Marek Stefaniuk, jego zastosowanie wprowadza czynnik obliczalno ci i porz¹dku w dyskusji o jako ci administracji.33 Literatura: 1 Bohdan Turowski, Podej cie Umbrelli do zarz¹dzania jako ci¹ w administracji publicznej w: Zeszyty naukowe Wy¿szej Szko³y Administracji Publicznej w £odzi "Jako æ w administracji" konferencja naukowa 18-19 maja 2001 r., s. 152-155. 2 S³awomir Wysocki, Zarz¹dzanie jako ci¹ w administracji publicznej - warunki wprowadzenia i wspomagaj¹ca rola Rz¹du. w: Zeszyty naukowe Wy¿szej Szko³y Administracji Publicznej w £odzi "Jako æ w administracji" konferencja naukowa 18-19 maja 2001 r., s. 148 3 Jan Pastwa, wstêp w: Moje prawa w urzêdzie (broszura bezp³atna, opracowana i wydana w 100 000 nak³adu przez USC) 4 Henryk Wojciechowski. ISO w praktyce. Dokumentowanie wdra¿anie, przyk³ady. Gdañsk 2000; s. 12 5 PN-EN ISO 9001, s 17 6 "Urz¹d wydaje decyzje administracyjne"; "Urz¹d jest organem w³adzy" - takie stwierdzenia znale æ mo¿na w wielu materia³ach opublikowanych po konferencji z 9 10 maja 2002 r. w Rudach k/Raciborza pt. "Zarz¹dzanie jako ci¹ w jednostkach administracji publicznej". 7 H. Izdebski, M. Kulesza "Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne. Warszawa 19992 s. 79. 8 Boæ J. [red.] Prawo administracyjne. Wroc³aw 2000 s. 125. 9 Ustawa z dnia 18 grudnia 1999 r. o s³u¿bie cywilnej Dz.U. Nr 49, poz. 483, art. 2 10 Dz. U. Nr 91 poz. 57 art.27. 11 Ustawa z dnia 18 grudnia 1999 r. o s³u¿bie cywilnej Dz.U. Nr 49, poz. 483, art. 20 12, 13 Por. za³¹cznik nr 3, art. 29. 14 Komentarz do norm ISO 9000:2000. Polski Komitet Normalizacyjny, Warszawa 2001, s.4 15 PN-ISO 8402:1996 "Zarz¹dzanie jako ci¹ i zapewnienie jako ci. Terminologia" 1.9 s. 7. 16, 17, 18 PN-EN ISO 9000, s 33, s. 33, s. 35 19 Marek Budgol, Produkty dzia³alno ci urzêdów administracji publicznej, w: Zarz¹dzanie jako ci¹ w jednostkach administracji publicznej. Materia³y a Miêdzynarodowej Konferencji 9 - 10 maja Rudy/Raciborza WarszawaRacibórz-Gliwice 2002, s. 14-16.
20 M. Stefaniuk, Prawne kryteria jako ci w administracji w: Zeszyty naukowe Wy¿szej Szko³y Administracji Publicznej w £odzi "Jako æ w administracji" konferencja naukowa 18-19 maja 2001 r., s. 57 21 M. Stefaniuk, Prawne kryteria jako ci w administracji w: Zeszyty naukowe Wy¿szej Szko³y Administracji Publicznej w £odzi "Jako æ w administracji" konferencja naukowa 18-19 maja 2001 r., passim 22 Polityka jako ci wiêtokrzyskiego Urzêdu Wojewódzkiego w Kielcach, 28.08.2001 (na podstawie strony internetowej UW www.kielce.uw.gov.pl/iso/polityka.jpg) 23 Edward Radziszewski, Zadania i kompetencje organów administracji publicznej po reformie ustrojowej pañstwa, Warszawa 2000, s. 25 24 Por. za³¹cznik nr 5 25 Por. za³¹cznik nr 6. 26 wiadectwo porz¹dku dla samorz¹du. Dziennik Wschodni z 3 czerwca 2002 r. 27, 28 ustawa z dnia 18.12.1999 r. o s³u¿bie cywilnej, Dz.U. Nr 49, poz. 483., art. 1 29 Kallas M., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 20002, s.70. 30 Edward Radziszewski, op.cit., s. 9 31, 32 Hubert Izdebski, Micha³ Kulesza, Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Warszawa 19992 s. 79, s. 79 - 81 33 M. Stefaniuk, op. cit. s. 63
Jan Strojnowski
Jan Strojnowski jest absolwentem historii KUL, w latach 1990-99 pracowa³ na ró¿nych stanowiskach w Lubelskim Urzêdzie Wojewódzkim. Obecnie jest kierownikiem Dzia³u Dydaktycznego i pe³nomocnikiem ds. Jako ci w Centrum Szkolenia Samorz¹du i Administracji w Lublinie. Centrum jest jednostk¹ Wojewody Lubelskiego, prowadzi szkolenia dla urzêdów, instytucji publicznych i firm, równie¿ w zakresie wdra¿ania systemów jako ci. Centrum uzyska³o certyfikat ISO jako pierwsza tego typu publiczna placówka w Polsce.
W nastêpnym numerze: 1. Sprawdzona ¯ywno æ - System HACCP 2. ISO 9001:2000 - tylko do 15 Grudnia 2003 BIULETYN JAKO CI
9
DYREKTYWA ATEX Artyku³ udostêpniony i przet³umaczony za zgod¹ redakcji World NewsInternational Journal of Safety & Standards, Trends & Information January/February 2003
Dyrektywa ATEX
dotyczy potenjalnych wydzielin wybuchowych Dyrektywa 94/9/EC staje siê obowi¹zkow¹ w Unii Europejskiej od Lipca 2003 roku Autor: Steve Goyette, In¿ynier Urz¹dzeñ Mechanicznych(USA) TÜV Rheinland Berlin Brandenburg zawiadamia, ¿e nowe wydanie Dyrektywy ATEX 94/9/EC zostaje do³¹czone do listy dostêpnych us³ug wiadczonych odno nie Znaku CE. Dyrektywa ATEX dotyczy sprzêtu oraz systemów ochrony przeznaczonych do u¿ywania w atmosferach zagro¿onych mo¿liwo ci¹ wybuchu lub powi¹zanych z nimi. Dyrektywa obejmuje swoim zasiêgiem urz¹dzenia bezpieczeñstwa, kontrolne i reguluj¹ce. Przedmiotem, którego dotycz¹ równie¿ wymagania Dyrektywy ATEX, jest sprzêt przeznaczony do u¿ytku "poza" atmosferami zagro¿onymi mo¿liwo ci¹ wybuchu, ale niezbêdny i przyczyniaj¹cy siê do bezpiecznego dzia³ania sprzêtu i systemów ochronnych. Dyrektywa ATEX zosta³a udostêpniona w marcu 1996 roku i sta³a siê obowi¹zuj¹ca od lipca 2003 roku. Dyrektywa ta jest tzw. dyrektyw¹ nowego podej cia do Znaku CE i zastêpuje trzy dyrektywy starego podej cia 76/117/EEC, 79/196/EEC (9) i 92/130/EEC. Zakres Dyrektywy Sprzêt, którego dotyczy Dyrektywa ATEX jest podzielony na trzy grypy i kategorie w zale¿no ci od przeznaczenie i czasu trwania lub czêstotliwo ci wystêpowania atmosfer zagro¿onych wybuchem. Podzia³ ten jest podobny, ale nie taki sam, jak u¿ywany w Ameryce pó³nocnej. Grupa I dotyczy sprzêtu u¿ywanego w kopalniach podziemnych, natomiast Grupa II to pozosta³y sprzêt. Dodatkowo s¹ równie¿ trzy kategorie uszeregowane pocz¹wszy od ci¹gle lub czêsto wystêpuj¹cych do rzadko wystêpuj¹cych i krótkotrwa³ych atmosfer zagro¿onych wybuchem. Przyk³adowy sprzêt w Grupie II: - Sprzêt przeno nikowy, - Wewnêtrzne silniki spalinowe, - Urz¹dzenia bezpieczeñstwa, kontrolne i reguluj¹ce, - Sprzêt elektryczny, - Maszyny. Procedury Oceny Procedura oceny zgodno ci z Dyrektyw¹ ATEX obejmuje dwie czê ci: 1. Zatwierdzenia projektu (zatwierdzenia wzoru) lub jednostki je li to dotyczy pojedynczego egzemplarza sprzêtu, 2. Zatwierdzenie systemu zapewnienia jako ci producenta (np. certyfikacja na ISO 9000 jest pomocna ale nie konieczna) TÜV Rheinland Berlin Brandenburg oferuje swoj¹ pomoc w obu przedstawionych powy¿ej czê ciach. Poni¿ej znajduje siê krótka graficzna prezentacja procesu certyfikacji. TÜV Rheinland Berlin Brandenburg oferuje: - Wsparcie w okre laniu grup i kategorii sprzêtu, - Pomoc w tworzeniu dokumentacji Ex-Proof (tak¿e wymaganej przez ATEX 137 i BetrSichV) jak równie¿ w interpretacji wska ników celem poprawy bezpieczeñstwa
10
BIULETYN JAKO CI
pracowników, - Badanie i certyfikacja dla ochrony sprzêtu i systemów, - Wsparcie w analizie i szacowaniu ryzyka odno nie sprzêtu i maszyn (np. zastosowanie zasad RASE do okre lania potencjalnych róde³ zapalnych, jak równie¿ konsekwencji zwi¹zanych z zastosowaniem sprzêtu mechanicznego i elektrycznego i systemów ochronnych)
Wykres I. Proces certyfikacji
Niezale¿nie od tego czy jeste cie Pañstwo projektantem czy producentem sprzêtu stosowanego w atmosferach zagro¿onych mo¿liwo ci¹ wybuchu lub powi¹zanego z nimi lub posiadacie maszyny lub urz¹dzenia które potrzebuj¹ zatwierdzenia na zgodno æ z ATEX lub analizy zagro¿enia wybuchem, TÜV Rheinland Berlin Brandenburg s³u¿y pomoc¹.
Tabela I. Krótki zbiór norm powi¹zanych z Dyrektyw¹ ATEX
Wydarzenia
PHARE 2000 NA L¥SKU
SPOTKANIE PE£NOMOCNIKÓW W WI LE
Chcieliby my Pañstwa poinformowaæ o realizacji programu Phare 2000 Spójno æ Spo³eczno-Gospodarcza Rozwój Zasobów Ludzkich w województwie l¹skim przez konsorcjum pod przewodnictwem Duñskiego Instytutu Technologicznego. Program nadzorowany jest przez Polsk¹ Agencjê Rozwoju Przedsiêbiorczo ci i Wojewódzki Urz¹d Pracy.
W dniach 07-08-09 maja 2003 roku w Wi le odby³o kolejne szkolenie dla Pe³nomocników ds. SZJ. Szkolenia otworzyli Prezes Zarz¹du-Dyrektor Generalny TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o. Janusz Grabka, oraz Wiceprezes Zarz¹du TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o. - Dyrektor Jednostki Certyfikuj¹cej TÜV Rheinland INTERCERT w Polsce Marek Mucha. W trakcie szkolenia poruszono nastêpuj¹ce tematy: 1. Metody doskonalenia jako ci, 2. Znaczenie badania satysfakcji klienta w wietle wymagañ normy EN ISO 9001:2000, 3. Budowanie i doskonalenie kwestionariuszy badañ. "Klient nasz Pan" - kontakty z klientami, prezentacja oferty firmy, postêpowanie z trudnym klientem, 4. Zmiany w aspekcie certyfikacji, badañ i wymagañ dotycz¹cych certyfikacji systemów i wyrobów po wej ciu do Unii Europejskiej, 5. Przej cie z norm serii EN ISO 9000 na now¹ normê EN ISO 9001:2000 z punktu widzenia wymagañ jednostki certyfikuj¹cej. W trakcie szkolenia pracownicy Dzia³u Rozwoju zaprezentowali uczestnikom projekt pod nazw¹ "Platforma Komunikacyjna" jaki jest realizowany przez TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o.
W ramach tego programu spó³ki Grupy TÜV Rheinland w Polsce bêd¹ realizowa³y szkolenia z Pakietu 4 - Systemy Jako ci oraz szkolenie 1.6 w ramach Pakietu 1 Zarz¹dzanie, w nastêpuj¹cych tematach: 1.6 - Zarz¹dzanie Jako ci¹ 4.1 - Przygotowanie przedsiêbiorstwa do otrzymania certyfikatu ISO 4.2 - Specyfikacja techniczna ISO/TS 16949 - ogólne pojêcia, wymagania 4.3 - System HACCP - Podstawy, ogólne pojêcia, wymagania W ramach tego programu Ma³e i rednie Przedsiêbiorstwa z województw l¹skiego mog¹ skorzystaæ z szkoleñ, za które p³ac¹ tylko 20%, poniewa¿ reszta jest finansowana z funduszy Unii Europejskiej. Po szkoleniach firmy maj¹ prawo do bezp³atnego doradztwa, które jest bezpo rednim nastêpstwem uczestnictwa w szkoleniach. W dniach 16-17 czerwca TÜV Akademia Polska Sp. z o.o. przeprowadzi³a pierwsze szkolenia z tematu 4.1. Szkolenia s¹ prowadzone przez trenerów Grupy TÜV Rheinland, którzy równie¿ prowadz¹ darmowe us³ugi doradcze. Pod okiem ekspertów mo¿na przygotowaæ siê do wdro¿enia systemy zarz¹dzania jako ci¹.
Stra¿acy z ISO W dniu 30 czerwca 2003 roku Wiceprezes Zarz¹du TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o. Marek Mucha wrêczy³ certyfikat systemu zarz¹dzania jako ci¹ na zgodno æ z norm¹ ISO 9001:2000 w Komendzie Wojewódzkiej Pañstwowej Stra¿y Po¿arnej w Lublinie.
BIULETYN JAKO CI
11
Wydarzenia
TYSIÊCZNY CERTYFIKAT TÜV RHEINLAND W POLSCE W dniu 03 czerwca 2003 roku Prezes Zarz¹du TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o. Janusz Grabka wrêczy³ certyfikat systemu zarz¹dzania jako ci¹ na zgodno æ z norm¹ ISO 9001:2000 w zakresie obs³ugi rachunków bankowych z wykorzystaniem bankowo ci elektronicznej "enbepe" dla Narodowego Banku Polskiego. Uroczysto æ mia³a podwójny charakter, poniewa¿ jest to jednocze nie tysiêczny certyfikat wydany przez TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o.
GRUPA TÜV ZDROWIA
RHEINLAND
W
S£U¯BIE
W dniu 29 maja 2003 roku TÜV Consulting Polska Sp. z o.o. podpisa³a umowê z Samodzielnym Publicznym Zak³adem Opieki Zdrowotnej "REPTY" - Górno l¹skie Centrum Rehabilitacji im. Gen. Jerzego Ziêtka w Tarnowskich Górach na ca³o ciowe prace dotycz¹ce opracowania i wdro¿enia Systemu Zarz¹dzania Jako ci¹ oraz Systemu Zarz¹dzania rodowiskowego wg ISO 9001:2000 i ISO 14001. Termin realizacji prac: 01 czerwiec 2003 - 09 luty 2004. DOTACJE NA WDRA¯ANIE I CERTYFIKACJÊ SYSTEMÓW ZARZ¥DZANIA JAKO CI¥
ZMIANY W HACCP DS 3027 Nowa norma HACCP - DS 3027 E:2002 W ramach prac dostosowawczych polskich przedsiêbiorstw do wymagañ UE, prawo narzuca konieczno æ wprowadzenia systemu HACCP w przemy le spo¿ywczym. System HACCP mo¿na wdra¿aæ w oparciu o: - wytyczne Codex Alimentarius, którego najnowsze wydanie opublikowano obszarze roku 1997, - normê duñsk¹ DS 3027, - wymagania holenderskie Dutch National Board of Experts, - normê ISO 2200x (obecnie z fazie projektu). TÜV Rheinland/ ZETOM Polska Sp. z o.o. oferuje certyfikacjê systemu HACCP w oparciu o wymagania normy DS 3027. Pierwsze wydanie tej normy mia³o miejsce w roku 1997 (pó niejsza drobna nowelizacja w roku 1998). Ze wzglêdu na powi¹zanie tej normy z norm¹ ISO 9001:1994 i wprowadzeniem normy ISO 9001:2000, pod koniec roku 2002 (23 grudnia), nast¹pi³a kolejna nowelizacja normy DS 3027. Dodano w tej normie elementy GMP, jako konieczne do udokumentowania oraz wskazano tabelê powi¹zañ z wymaganiami normy ISO 9001:2000. Firmy posiadaj¹ce system HACCP w oparciu o normê DS 3027 z roku 1998, zobowi¹zane s¹ do 30 czerwca 2003 roku dostosowaæ siê do wymagañ nowego standardu, gdy¿ przewidziano pó³roczny okres przej ciowy. Od 1 lipca 2003, obowi¹zuje norma DS 3027 E:2002
12
BIULETYN JAKO CI
I. W zwi¹zku z uzyskaniem zgody Komisji Europejskiej na wyd³u¿enie terminu wydatkowania rodków w ramach programu PL0003.07 Krajowy Rozwój MSP, niniejszym og³asza siê dodatkowe terminy sk³adania wniosków: - dla programu "Wstêp do jako ci": 21 lipca 2003, 18 sierpnia 2003, 22 wrze nia 2003, 20 pa dziernika 2003, 17 listopada 2003, 8 grudnia 2003 oraz 19 stycznia 2004 ka¿dorazowo do godz. 16.00. W zwi¹zku z tym przed³u¿ono tak¿e termin realizacji projektów w ramach wymienionych programów dotacji do dnia 31 maja 2004 r. Szczegó³owych informacji udzieli Pañstwu Pani Ewa Bagsik Kierownik Biura Zarz¹du tel. 032/ 376 22 50-51 e-mail: ebagsik@pl.tuv.com II. PARP uruchomi³a program pod nazw¹: "Dotacja na uzyskanie certyfikatu" - edycja 2003. W ramach programu Dotacja na uzyskanie certyfikatu udzielane s¹ dotacje dla ma³ych i rednich przedsiêbiorstw na wspó³finansowanie kwalifikowanych kosztów zwi¹zanych z uzyskaniem certyfikatów systemów zarz¹dzania okre lonych w normach (np. ISO serii: 9000, 14000, 18000). Dofinansowanie obejmuje koszty audytów przeprowadzonych przez jednostki akredytowane w systemie akredytacji. Dzia³ania objête programem musz¹ byæ realizowane na terenie Polski, w okresie obowi¹zywania umowy nie d³u¿szym ni¿ 12 miesiêcy, od daty podpisania umowy z PARP. Bud¿et funduszu dotacji wynosi 5,2 mln PLN z bud¿etu pañstwa. Maksymalna kwota dotacji wynosi 50% warto ci netto (bez VAT) poniesionych kosztów i nie mo¿e byæ wy¿sza ni¿: - 10.000,00 PLN w przypadku certyfikacji jednego systemu zarz¹dzania, oraz - 15.000,00 PLN w przypadku jednoczesnej certyfikacji wiêcej ni¿ jednego systemu zarz¹dzania Wnioskodawc¹ mo¿e byæ ma³y lub redni przedsiêbiorca, w rozumieniu ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo dzia³alno ci gospodarczej (Dz. U. z 2000 r. nr 101, poz. 1178 z pó . zm.). Szczegó³owe informacje mo¿na uzyskaæ na stronie www.parp.gov.pl
EN ISO 9001:2000 Nazwa szkolenia
Termin
Auditor Wewnêtrzny Systemu Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Pracy wg OHSAS 18001
03-05.11.2003
Auditor Wiod¹cy SZJ wg EN ISO 9001:2000
-
Szkolenia Tematyka
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Cele Systemów Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem i Higien¹ Pracy Struktura OHSAS 18001 i rozumienie zawartych tam definicji Przegl¹d OHSAS 18001 z punktu widzenia auditora Planowanie i przygotowanie siê do auditu Przygotowanie listy kontrolnej Prowadzenie auditu Sprawozdania z auditu i przedstawianie niezgodno ci Dzia³ania poauditowe Omówienie obszarów, w których auditorzy napotykaj¹ na trudno ci 10. Æwiczenia i warsztaty 11. Test egzaminacyjny 1. Struktura i wymagania systemu zarz¹dzania jako ci¹ wg ISO 9001:2000 2. Przegl¹d ISO 9001 z punktu widzenia auditora 3. Planowanie i przygotowanie auditów 4. Prowadzenie auditów 5. Obraz lidera grupy (konstruowanie list) 6. Teoria "X-Y" i jej zastosowanie (teoria McGregora)- autoocena 7. Czym jest kierowanie? 8. Zadania kierownika w zespole 9. Zarz¹dzanie i organizacja czasu 10. Ustalanie priorytetów 11. U³atwienia i przeszkody 12. Asertywno æ w kontakcie z samym sob¹ i z innymi 13. Planowanie 14. Narzêdzia planowania czasu 15. Informacja zwrotna - do wiadczenie osobiste 16. Æwiczenia i warsztaty 17. Test egzaminacyjny
Pe³nomocnik i Auditor TÜV SZ wg ISO 14001
-
1. Wymagania zawarte w PN EN ISO 14000 i EMAS 2. Badanie rodowiskowe 3. Polityka rodowiskowa 4. Dokumentacja systemu zarz¹dzania rodowiskowego 5. Deklaracja rodowiskowa 6. Wstêpny raport rodowiskowy 7. Ekspertyzy, wspó³czynniki rodowiskowe 8. Lista pytañ auditowych 9. Procedura certyfikacji i walidacji 10. Plan auditu, raport z auditu
Pe³nomocnik SZJ w Przemy le Motoryzacyjnym wg ISO TS 16 949
20-28.10.2003
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Auditor Wewnêtrzny wg ISO TS 16949
12-14.11.2003
1. Geneza i struktura normy ISO/TS 16949 2. Wymagania normy ISO/TS 16949 - interpretacja i porównanie z norm¹ ISO 9001 3. Podstawowe wymagania w zakresie: - Zaawansowane planowanie jako ci (APQP) - Zatwierdzanie wyrobów przez klienta (PPAP) - Statystyczne sterowanie procesem (SPC) - Analiza systemów pomiarowych (MSA) - Zapobieganie b³êdom (FMEA)4.Podstawy auditowania 5. Wymagania normy ISO/TS 16949 i ISO 6. Cele auditów 7. Definicje stosowanych okre leñ 8. Wymagania wobec auditorów, zasady organizacji auditów 9. Odpowiedzialno æ i kompetencje pracowników uczestnicz¹cych w audicie wewnêtrznym 10. Planowanie auditów 11. Wzorcowy przebieg auditu 12. Techniki badania auditowego 13. Ustalanie niezgodno ci z wymaganiami 14. Zapisy dotycz¹ce auditów 15. Dokumentowanie auditu, mo¿liwe dzia³ania poauditowe 16. Æwiczenia 17. Test egzaminacyjny
Podej cie procesowe oraz zarz¹dzanie procesem Wytyczne dotycz¹ce certyfikacji Balance Score Card i elementy controllingu Norma: punkt 7,8 SPC i MSA FMAE APQP i PPAP Egzamin
Efektywna komunikacja w praktyce
-
Szkolenie obejmuje analizê sytuacji w sytuacjach zawodowych (rodzaj komunikacji, jako æ, p³ynno æ obiegu informacji, w¹skie gard³a itp.), naukê skutecznych procedur komunikacyjnych oraz sugestie zachowañ w konkretnej stru-kturze organizacyjnej.
Negocjacje handlowe bez barier
-
Szkolenie poprzez gry negocjacyjne, symulacje i analizy zachowañ dostarcza uczestnikom wiedzê i praktyczne do wia-dczenia dotycz¹ce procesu negocjacji. Obejmuje zagadnienia pojêæ okre laj¹cych sytuacjê negocjacyjn¹; jej dynamikê oraz kierowanie ni¹ poprzez specyficzne taktyki i techniki. Przejmuj¹c kontro-lê nad w³asn¹ emocjonalno ci¹ i posiadaj¹c wiedzê o motywacji/strategii kontrahenta, uczestnicy szkolenia bêd¹ w stanie kontrolowaæ ca³y proces negocja-cji osi¹gaj¹c za³o¿one cele strategiczne. Szkolenie obejmuje te¿ zagadnienia wspó³pracy w zespole negocjatorów.
Dostosowanie SZJ do Wymagañ Nowej Normy EN ISO 9001:2000
-
1. Identyfikacja procesów i powi¹zañ miêdzy nimi 2. Okre lanie celów 3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako ci¹
Auditor Wewnêtrzny SZJ EN ISO 9001:2000
wg
22-24.09.2003
1. Struktura i wymagania systemu zarz¹dzania jako ci¹ wg ISO 9001:2000 2. Przegl¹d ISO 9001 z punktu widzenia auditora 3. Planowanie i przygotowanie auditów 4. Prowadzenie auditów 5. Æwiczenia i warsztaty 6. Test egzaminacyjny
Auditor Jako ci TÜV
22-26.09.2003
1. Zarz¹dzanie procesem 2. Wymagania norm serii ISO 9000:2000 - badanie spe³nienia wymagañ normy w organizacji 3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako ci¹ - badanie dokumentacji w organizacji 4. Auditowanie - planowanie i przeprowadzanie auditów 5. Akredytacja, certyfikacja, notyfikacja 6. Umiejêtno ci interpersonalne 7. Zajêcia warsztatowe 8. Egzamin
Pe³nomocnik Jako ci TÜV
06-14.10.2003
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Zarz¹dzanie procesem Wymagania norm serii ISO 9000:2000 Dokumentacja systemu zarz¹dzania jako ci¹ Podstawy auditowania i certyfikacji, audit dostawcy Podstawy komunikacji Zajêcia warsztatowe Egzamin
Punkty Normy EN ISO 9001:2000 - 5.3, 5.4 i 8
22-24.11.2003
1. Polityka jako ci 2. Cele organizacji dla poszczególnych funkcji i szczebli 3. Dobór procesów monitorowania, pomiarów i analizy organizacji
Badanie Satysfakcji Klienta
01-03.12.2003
1. Znaczenie badania satysfakcji klienta w wietle wymagañ normy ISO 9001:2000 2. Wymagania normy ISO 9001:2000 w aspekcie badania satysfakcji klienta 3. Budowanie i doskonalenie kwestionariuszy badañ 4. Analiza wyników badañ 5. "Klienta nasz Pan" - kontakty z klientami, prezentacja oferty firmy, postêpowanie z trudnym klientem 6. Æwiczenia i warsztaty
Szkolenia z badañ nieniszcz¹cych Nazwa szkolenia
Termin
Tematyka
PT (1+2)
01-05.12.2003
Badania penetracyjne
UT 2
03-14.11.2003
Badania ultrad wiêkowe
VT (1+2)
06-10.10.2003
Badania wizualne
RT 2 FAS
01-05.09.2003
Oceny zdjêæ radiograficznych po³¹czeñ spawanych
MT (1+2)
29.09-03.10.2003
Badania magnetyczno-proszkowe
SYSTEM HACCP Nazwa szkolenia
Termin
Tematyka
Dokumentacja systemu HACCP
21-24.10.2003
1. Ogólne pojêcie HACCP, GMP, GHP oraz metod dokumentowania. Dokumentowanie GMP i GHP 2. Dokumentowanie metod mycia, dezynfekcji, zwalczania szkodników oraz higieny pracowników 3. Dokumentowanie opisu produktu, dokumentowanie analizy zagro¿eñ oraz CCP 4.Audit systemu, Ksiêga HACCP, Polityka i cele jako ci
Auditor Zewnêtrzny systemu HACCP
-
1. Podstawy prawne i normatywne referencje, warunki powo³ania na auditora systemu 2. Wprowadzenie duñskiego standardu DS 3027 E:1997
GMP i GHP
-
1. Omówienie zasad GMP i GHP, definicje, historia 2. Codex Allimentarius, wymagania prawne i dokumentowanie GMP i GHP
Zintegrowane Systemy Zarz¹dzania wg ISO 9001 i HACCP
-
1. Podstawowe pojêcia dotycz¹ce zarz¹dzania jako ci¹ oraz zarz¹dzania bezpieczeñstwem ¿ywno ci 2. Pojêcie systemu zarz¹dzania jako ci¹ wg normy ISO 9001:2000 oraz systemu HACCP 3. Zasady zarz¹dzania jako ci¹ i ich omówienie 4. Wymagania normy ISO 9001:2000 i ich omówienie 5. Wymagania HACCP i ich omówienie 6. Rodzaje auditów oraz wymagania i obowi¹zki auditora wewnêtrznego 7. Proces przygotowania auditu 8. Proces przeprowadzenia auditu 9. Proces raportowania auditu 10. Omówienie dzia³añ poauditowych 11. Omówienie istoty dzia³añ koryguj¹cych 12. Zintegrowane systemy zarz¹dzania 13. Æwiczenia 14. Test
Ekspert Systemu HACCP
24-26.09.2003 19-21.11.2003
1. Co to jest HACCP? - podstawowe definicje, pojêcie systemu 2. Systemy zapewnienia jako ci w przemy le spo¿ywczym. 3. Omówienie zasad GMP 4. Omówienie zasad GHP 5. Omówienie zasad GLP 6. Dokumentowanie zasad GMP i GHP 7. Omówienie wymagañ Codex Allimentarius i wymagañ prawnych w zakresie GMP i GHP 8. 7 zasad i 12 kroków HACCP 9. Omówienie normy duñskiej DS 3027:2002 10. Egzamin
W ka¿dym numerze prezentujemy Pañstwu szkolenia planowane na najbli¿sze kilka miesiêcy. Kursy szkoleniowe z zakresu badañ nieniszcz¹cych odbywaj¹ siê we wspó³pracy z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach oraz SLV Halle. Szczegó³ów odno nie programów szkoleñ udzielaj¹ pracownicy: Anna Królicka - Kierownik Dzia³u Szkoleñ Artur Donath - Kierownik Sekcji Szkoleñ ds. Badañ Nieniszcz¹cych TÜV Akademia Polska Sp. z o.o. ul. M. Sk³odowskiej - Curie 34 41-800 Zabrze tel/fax.: (32) 271 64 87 13
Sa³atka z paseczkami z piersi indyka
HUMOR
Mama pyta Jasia: - Dlaczego masz takie mokre w³osy? - Ca³owa³em moje rybki na dobranoc.
Sk³adniki na 4 porcje: 250 g ró¿nych rodzajów sa³at (np. roszponka, radicchio, Lollo Rosso, zielona sa³ata g³owiasta itp.) 100 g pieczarek 1/2 ³y¿ki soku z cytryny Dressing: 2 jajka ugotowane na twardo 1 ³y¿eczka musztardy 1 ³y¿ka soku z cytryny 4 ³y¿ki jogurtu 1 ³y¿ka oleju sól, wie¿o zmielony pieprz Poza tym: 400 g piersi indyka 1 ³y¿ka oliwy z oliwek 1 ³y¿ka octu z czerwonego wina lub octu balsamicznego l ³y¿ka dowolnej brandy 1/2 pêczka szczypiorku Li cie sa³at umyæ, oczy ciæ i porwaæ na ma³e kawa³eczki. Pieczarki oczy ciæ i pokroiæ w cienkie paseczki; aby nie ciemnia³y, od razu skropiæ je sokiem z cytryny. Obraæ z ³upin ugotowane jajka i przekroiæ je na po³ówki. Wyj¹æ ¿ó³tka; przetrzeæ przez sitko i utrzeæ z musztard¹, sokiem z cytryny, jogurtem i oliw¹, doprawiæ do smaku sol¹ i pieprzem. Bia³ka pokroiæ w ma³¹ kostkê i od³o¿yæ. Miêso pokroiæ w w¹skie paski i sma¿yæ w gor¹cej oliwie 1-2 minuty, posoliæ, przyprawiæ pieprzem, wyj¹æ z patelni i postawiæ pod przykryciem w ciep³ym miejscu. T³uszcz ze sma¿enia zagotowaæ z octem i z brandy, Sa³atê i grzyby u³o¿yæ na 4 talerzach. Na wierzch po³o¿yæ paseczki miêsa, polaæ sosem ze sma¿enia, a nastêpnie jogurtowo-jajecznym dressingiem. Szczypiorek umyæ i drobno posiekaæ. Na koniec posypaæ sa³atê drobno posiekanym bia³kiem i szczypiorkiem. Po umyciu sa³aty dok³adnie j¹ ods¹czyæ z wody. Nie nale¿y u¿ywaæ surowych pieczarek, lecz po usma¿eniu miêsa krótko podsma¿cie je w tym t³uszczu, potem skropiæ je odrobin¹ soku z cytryny. SMACZNEGO
Baca odpowiada przed s¹dem za nielegalne posiadanie broni. Prokurator pyta: - Czy macie jeszcze co na swoj¹ obronê, baco? - Ano mom, czo³g w stodole.
- Ju¿ czwarty raz w tym tygodniu spó niasz siê do szko³y!!! Co to znaczy?! - To znaczy, ¿e jest czwartek, panie profesorze.
W tramwaju babcia pyta m³odego cz³owieka: - Jak siê dostaæ do filharmonii? - Trzeba æwiczyæ, babciu, du¿o æwiczyæ.
W s¹dzie: - Czy oskar¿ony dokona³ w³amania w sposób, który przed chwil¹ zademonstrowa³em? - Nie, ale przyznajê, ¿e metoda Wysokiego S¹du jest o wiele lepsza.
ZAMEK W MIROWIE Wzniesiono go za Kazimierza Wielkiego, w 2 po³. XIV w., rozbudowano w XV i XVI w. Do 1442 r. zamek nale¿a³ do rodu Lisów, nastêpnie do Piotra z Bnina - do 1489 r., Myszkowskich - do 1633 r., Koryryciñskich i Mêciñskich - do 1787 r. Potem zamek pozosta³ opuszczony. Pierwotna stra¿nica zajmowa³a ok. 270 m2. Zamek mia³ dwie kondygnacje. Przylega³y doñ dwa dziedziñce, otoczone murem obwodowym.
Wjazd znajdowa³ siê od strony pd. Lisowie rozbudowali zamek. W czê ci zach. wybudowano niewielk¹ nieforemn¹ wie¿ê, a skale wykuto piwnice i dolne pomieszczenia. Dziedziniec pd. zamkniêto nowymi murami obwodowymi. Po stronie pn.-wsch. wzniesiono czworoboczn¹ wie¿ê mieszkaln¹ o piêciu kondygnacjach.
ZAMEK W BOBOLICACH Zbudowano go za Kazimierza Wielkiego, prawdopodobnie na miejscu wcze niejszej budowli drewnianej. W latach 1370-96 by³ w³asno ci¹ ksiêcia W³adys³awa Opolczyka. Odebra³ zamek W³adys³aw Jagie³³o.
Jasiek stoi przed komisj¹ poborow¹. - Do jakiej formacji chcia³by wst¹piæ? - Do marynarki. - A p³ywaæ umiesz? - A co, okrêtów nie macie? Na ³awce siedzi piêcioletni ch³opiec, a obok niego kobieta w ci¹¿y. Nagle ch³opiec pyta: - Co pani tam ma? - Dzidziusia. - Kocha go pani? - Tak, bardzo. - To czemu go pani zjad³a?
- Tu, na wsi - mówi rolnik do agroturysty -ludzi rano budzi kogut. - Wspaniale! Proszê go nastawiæ na dziewi¹t¹!
Kolejnymi w³a cicielami byli Myszkowscy i Mêciñscy. Czê ciowo zniszczony w czasie wojen szwedzkich. Opuszczony w po³. XVII w. Czêste przebudowy spowodowa³ prawie ca³kowite zatracenie gotyckiego charakteru zamku. Sk³ada³ siê on z zamku górnego i dolnego. Na pd. zboczu znajdowa³a siê brama wjazdowa. Zachowa³y siê resztki murów zewnêtrznych i baszty zamku górnego.
Piszcie Pañstwo do Redakcji, co warto zobaczyæ w Polsce i nie tylko. Nadsy³ajcie zdjêcia, a my to wszystko opiszemy, tak aby inni te¿ mogli zobaczyæ te miejsca.