4 3
2007
(2008)
Certyfikacja w przemyśle motoryzacyjnym
Ile można zarobić na auditach
Certyfikacja produktów tradycyjnych i regionalnych
Szanowni Państwo, Oddając w Państwa ręce kolejne wydania Biuletynu Jakości, zawsze kierujemy się zasadą przekazu wartościowych informacji, pochodzących z bieżących wydarzeń na rynku certyfikacji. Jednym z takich wydarzeń dla TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. jest powiększenie własnego zakresu usług o nową pozycję certyfikacji produktów tradycyjnych i regionalnych, której proces przedstawiamy w niniejszym wydaniu Biuletynu. Kontynuując z poprzedniego wydania Biuletynu Jakości tematykę tendencji jakościowych w polskiej administracji publicznej, przedstawiamy drugą część artykułu Pana Marka Muchy – Wiceprezesa Zarządu, Dyrektora ds. Certyfikacji TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Wszystkich zainteresowanych tematem certyfikacji w przemyśle motoryzacyjnym zapraszamy do przeczytania artykułu Pana Adama Biegaj, opisującego podstawowe założenia do uzyskania certyfikatu według specyfikacji ISO/TS 16949:2002. Ciekawe spostrzeżenia w kwestii ukazania potencjalnych obszarów dla uzyskania dodatkowych korzyści finansowych w przedsiębiorstwie, przedstawia w swoim artykule pt. „Ile można zarobić na auditach?” Pani Beata Łuczak Auditor TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Tradycyjnie już zapraszamy Państwa do zapoznania się z aktualną ofertą szkoleń prowadzonych przez TÜV Akademia Sp. z o.o. oraz na ostatnią stronę Biuletynu, gdzie prezentujemy kraj, w którym swój oddział ulokował TÜV Rheinland Group.
TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Zarząd: Janusz Grabka – Prezes Zarządu Marek Mucha – Wiceprezes Zarządu Siedziba: 02-146 Warszawa ul. 17 Stycznia 56 tel.: 022/ 846 79 99 tel.: 022/ 846 51 63 fax: 022/ 868 37 42 Oddziały: 41-800 Zabrze ul. Wolności 327 tel.: 032/ 271 64 89 tel.: 032/ 271 06 23 fax: 032/ 271 64 88 60-729 Poznań ul. Łukaszewicza 43 tel./fax: 061/ 867 81 87 tel./fax: 061/ 864 22 58 tel./fax: 061/ 864 31 34 10-434 Olsztyn ul. Kołobrzeska 50 tel.: 089/ 533 14 80 tel./fax: 089/ 533 15 39 tel. kom.: 0609 238 186 20-950 Lublin ul. Czechowska 4 tel./fax: 081/ 532 86 68 tel./fax: 081/ 532 86 87 42-200 Częstochowa ul. Kucelińska 22 tel./fax: 034/ 323 50 54 tel. kom.: 0603 784 817 77-100 Bytów ul. Lęborska 24 tel./fax: 059/ 822 79 53 tel. kom.: 0695 888 838 85-130 Bydgoszcz ul. Grudziądzka 27-29 tel./fax: 052/ 345 80 80 tel./fax: 052/ 373 97 05 tel. kom.: 0609 371 661 35- 103 Rzeszów ul. Handlowa 4 tel./fax: 017/ 850 41 59 tel. kom.: 0603 784 813
Spis treści: 1. Wstęp .......................................................................................................................................................... 2
32-020 Wieliczka Park Kingi 1 tel./fax: 012/ 288 30 90 tel./fax: 012/ 278 75 40 tel./fax: 012/ 278 75 41
2. TUVdotCOM ................................................................................................................................................ 3
43-300 Bielsko-Biała ul. I Dywizji Pancernej 45 tel. 033/ 810 43 47 tel. kom.: 0609 440 910
3. Tendencje jakościowe w polskiej administracji publicznej – doświadczenia i wnioski. . Część II ........................................................................................................................................................ 4
81-452 Gdynia ul. Batalionów Chłopskich 12 tel. 058/ 661 33 54
4. Certyfikacja produktów tradycyjnych i regionalnych.............................................................................. 7
70-033 Szczecin ul. Zapadła 10 tel. kom.: 0603 781 358
5. Ile można zarobić na auditach? ............................................................................................................ 10 6. Dla kogo certyfikacja wg specyfikacji ISO/TS 16949:2002 ............................................................. 12
Redakcja: Mariusz Petri tel.: 032/271 64 89 w. 106 e-mail: mariusz.petri@pl.tuv.com
7. Szkolenia TÜV Akademia Polska ........................................................................................................... 14
e-mail: post@pl.tuv.com www.tuv.pl
8. Podróże ..................................................................................................................................................... 16
TUVdotCOM
Nazwa
Adres
Kod
Miasto
TUVdotCOM ID
Przedsiębiorstwo Handlowe „ANDA” Andrzej Siedlarski
ul. Hallera 18
40-321
Katowice
9105046015
Przedsiębiorstwo Handlowe ELMAT Sp. z o.o.
ul. Wspólna 4a
35-205
Rzeszów
9105026325
Przedsiębiorstwo Handlowo-Produkcyjne MALWINA I ADAM Janusz Sworczuk
ul. B. Prusa 1
80-209
Chwaszczyno
9105037755
Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe DARMAR Marek Gruba, Dariusz Kupiec S.j.
ul. Budowlana 2
05-300
Mińsk Mazowiecki
9105047132
Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe MAYCO-WASHTEC
ul. Wadowicka 8H
30-415
Kraków
9105022717
Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe TRANS-MET
ul. Graniczna 11
05-082
Stare Babice
9105039372
Przedsiębiorstwo Innowacyjno-Wdrożeniowe IPCHEM Sp z o.o.
ul. Annopol 6
03-236
Warszawa
9105033113
Przedsiębiorstwo Inżynierii Sanitarnej PIS Sp. z o.o.
ul. Lecha 14
62-200
Gniezno
9105044591
Przedsiębiorstwo Inżynierii Środowiska EkoWodrol Sp. z o.o.
ul. Połczyńska 71a
75-811
Koszalin
9105017625
Przedsiębiorstwo Inżynieryjno-Budowlane EKOBUD Sp z o.o.
ul. Tokarska 8
40-859
Katowice
9105017664 9105017677
Przedsiębiorstwo Montażowe KOTŁOMONTAŻ Sp.z o.o.
ul.Łącząca 1
41-103
Siemianowice Śląskie
Przedsiębiorstwo Motoryzacyjne MATBIS Rafała Damps
ul. J. Wybickiego 48
84-207
Koleczkowo
9105041548
Przedsiębiorstwo Odmetanowania Kopalń „Zachód” Sp.z o.o.
ul. Ks. Tunkla 147b
41-707
Ruda Śląska
9105022255
Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszywa i Usług Geologicznych KRUSZGEO SA
ul. Mikołaja Reja 16
35-959
Rzeszów
9105018300
Przedsiębiorstwo Produkcji i Usług Rynkowo Eksportowych „POLDE” Sp. z o.o.
ul. Kolejowa 21
43-246
Strumień
9105017792
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe „ENERGO-INWEST” Sp. z o.o.
ul. Podmiejska 7
44-207
Rybnik
9105028672
Przedsiębiorstwo Produkcyjne H. Leszczynski Spółka Komandytowa
ul. Komornicka 2
62-052
Głuchowo
9105038783
Przedsiębiorstwo Produkcyjne PAGUM B.Papiez i Wspólnicy Spółka Jawna
Borek Szlachecki 250
32-050
Skawina
9105018401
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe FARM-PAK Franciszek Masadyński s.c.
ul. 1-go Maja 15/A
62-032
Luboń
9105046027
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe STRO-STAL Wilkonice 11
63-830
Pępowo
9105039343
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „EKO-ENERGIA” Sp. z o.o.
ul. Ujastek 1
30-969
Kraków
9105022435
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „Inter-Castor” Sp. z o.o.
ul. Krośnieńska 5
66-600
Połupin
9105038278
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „RADKOM” Sp. z o.o.
ul. Witosa 76
26-600
Radom
9105013737
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe Andrzej Tutajewski
ul. Lipowa 26
32-052
Radziszów
9105017814
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „ESKULAP” M. Furyk, J. Matlosz Spółka Jawna
ul. Elsnera 6
44-105
Gliwice
9105040379
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe „LAKMET” Mariusz Kasicki Zakład Pracy Chronionej
ul. Cz. Nagórskiego 6
83-200
Starogard Gdański
9105037371
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe AROMA-POL Edward Budzulak
ul. Gnieźnieńska 53a
61-015
Poznań
9105018097
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe KOMI-DREW Sp.J. Bogdan Korbutowicz, Bronisław Misikonis ZAKŁAD PRODUKCYJNY
ul. Długa 1
72-304
Brojce
9105040380
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe KONIMPEX-PLUS Sp. z o.o.
ul. Spółdzielców 18
62-510
Konin
9105023610
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe MOKRED-PLASTICS
ul. Leśna 6B
75-584
Koszalin
9105039300
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe MOTOPLAST
ul. Nasturcjowa 1
60-175
Poznań
9105025331 9105037566
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe POLSKÓR
ul. Szczęśliwa 31
97-200
Tomaszów Mazowiecki
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe TADplast Tadeusz Jędryszczak
ul. Połczyńska 67A
75-816
Koszalin
9105032921
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe UNITECH Sp.z o.o.
ul. Hagera 41
41-800
Zabrze
9105034090
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „EKO-INZ.” S.J.
ul. Przemysłowa 11
28-400
Pinczow
9105029837
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe A-LIMA-BIS ul. Grudnia 27 Sp. z o.o. 5,
63-000
Środa Wlkp.
9105018110
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe GEORGE Małgorzata Kuzak
33-393
Marcinkowice
9105026940
Marcinkowice 351
www.tuvdotcom.com
Prezentujemy numery ID naszych Klientów, które posłużą Państwu do sprawdzenia i uzyskania interesujących Was informacji odnośnie produktów i samych producentów.
Zarządzanie jakością Tendencje jakościowe w polskiej administracji publicznej – doświadczenia i wnioski. Część II
Marek Mucha
Wiceprezes Zarządu - Dyrektor ds. Certyfikacji TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. e-mail: marek.mucha@pl.tuv.com
Systemy zarządzania jakością pełnią kilka bardzo ważnych funkcji. Są nie tylko sposobem na utrzymywanie i doskonalenie jakości usług (po części jakości organizacji), ale pełnią funkcję edukacyjną, integrującą, wprowadzającą ład organizacyjny. Są one podporą decyzyjną, a w mniejszym stopniu służą do walki z zachowaniami nieetycznymi. System jakości pełni bardzo ważną funkcję edukacyjną. Już na etapie identyfikowania kluczowych procesów, a później opracowywania procedur urzędnicy „uczą się organizacji”, w coraz większym stopniu poznają biurokratyczne mechanizmy zarządzania. Ale równocześnie uczą się projakościowego myślenia i działania. Procedury są doskonałym podręcznikiem jakości dla klientów i urzędników. Zdecydowana większość osób odpowiedzialnych za funkcjonowanie systemów zarządzania jakością w administracji publicznej twierdzi, że systemy te mają dobroczynny wpływ na organizację pracy, szerzej – wprowadzają ład organizacyjny. System zarządzania jakością, a ściślej procedury systemowe muszą stać się „podporą decyzyjną”. Urzędnicy powinni korzystać z procedur w sytuacjach, w których nie mają wiedzy jak postępować. Przepisy prawa zawarte w ustawach i rozporządzeniach są zbyt skomplikowane. Procedury nie zastąpią aktów prawnych, ale mogą być niezmiernie pomocne w wykonywaniu codziennych obowiązków, a w szczególności w sytuacjach kryzysowych. Należy wyraźnie zaznaczyć, że system zarządzania jakością jest nie tylko zbudowany w oparciu o normę jakości. W praktyce organizacja, niekorzystająca z norm ISO, może posiadać i / lub budować własny system zarządzania jakością. Musi on uwzględniać fakt, iż na jakość wpływają różne współzależne od siebie części, które można pogrupować, np. w podsystemy. Ponadto, system może być udokumentowany (np. w postaci procedur i instrukcji) lub nieudokumentowany (utrwalony w wiedzy, narzędziach pracy). Urzędy, które nie wprowadziły systemów opartych o normy ISO też mają swoje systemy zarządzania. Działają one zgodnie z instrukcjami kancelaryjnymi, ustawami i rozporządzeniami resortowymi. Ten zbiór zewnętrznych przepisów determinuje przebieg procesów realizowanych w urzędach. Nie tylko administracja państwowa jest zarządzana „z zewnątrz”. Administracja samorządowa też nie jest samodzielna. Nie może sama zmieniać większości procesów obsługi klienta, dokonywać zakupów, itp.
Podejmując decyzję o implementacji systemu należy uwzględniać na pierwszym miejscu potrzeby klienta, a nie potrzeby urzędu. Wdrażanie i stałe doskonalenie systemu zarządzania jakością jest przyczyną poprawy poziomu świadomości jakości. Z tego właśnie powodu znaczna część organizacji po uzyskaniu certyfikatu ISO decyduje się na wprowadzenie koncepcji TQM. W najlepszych urzędach system jakości z czasem stanie się „niewidoczny”, stanie się czymś pospolitym, do czego urzędnicy i klienci nie będą przywiązywać większej wagi. Jeden z Prezydentów miast wyznaczając zadania dla pełnomocnika stwierdził: „system jakości musi dobrze służyć klientom, co nie oznacza, że ma być widoczny”. Urzędy administracji publicznej mają dzisiaj wszelkie możliwości do tego, aby wykonać kolejny krok na drodze do doskonalenia jakości. Już dzisiaj wiele z nich zabiega o miano najlepszych urzędów w Europie, wdraża model doskonałości EFQM (Europejski Fundusz Zarządzania Jakością). Systemy zarządzania jakością nie sprawdzają się w tych urzędach, gdzie ich wdrożenie zatrzymało się tylko na „ustanowieniu”. System nie działa, gdy wszyscy kompetentni pracownicy nie są zaangażowani w jego doskonalenie, gdy zarządzającym brakuje wiedzy i wytrwałości. Systemy funkcjonują źle, gdy są narzucane w sposób odgórny, a przy ich projektowaniu nie uwzględnia się warunków specyficznych każdego poszczególnych urzędów. Urzędy są dynamicznymi organizacjami. Fakt, że podlegają zewnętrznej kontroli sprawia, że są w dużym stopniu zorganizowane zgodnie z wytycznymi prawa. Nie oznacza to jednak, że są one pozbawione bogatego wewnętrznego życia. Aktualnie normy ISO 9001: 2000 mogą być stosowane we wszystkich organizacjach, niezależnie od charakteru działania, funkcjonowania. Każda organizacja jest inna, specyficzna. Nie ma dwóch takich samych urzędów. Dlatego najwyższe kierownictwo musi poszukiwać własnych rozwiązań. Polityka jakości wyznacza misję i wizję urzędu, określa podstawowe cele jakości. Od precyzji wyznaczania celów, a później od skuteczności ich realizacji zależy w dużej mierze proces doskonalenia jakości usług i całej organizacji. Systemy i koncepcje zarządzania jakością muszą być wspierane przez zarządzanie przez cele (MBO). Cele wynikające z polityki muszą być powiązane z celami jakości realizowanymi w poszczególnych komórkach organizacyjnych. Te ciągłe wyznaczanie celów jakości, ich pomiar, sprzyja spójności organizacyjnej.
System zarządzania jakością jest: Zbiorem reguł, zasad i norm postępowania Narzędziem doskonalenia jakości Dynamiczną strukturą pozwalająca na uporządkowanie organizacji Gwarantem stabilnej jakości Dobrym narzędziem edukacji Podstawą wdrażania filozofii TQM
System nie jest: Koncepcją lub filozofią zarządzania Gwarantem wysokiej jakości Sposobem na sprawne zarządzanie całą organizacją
Zarządzanie jakością Zasadą zarządzania jakością w administracji publicznej jest dokonywanie samooceny. Istnieją specjalne modele samooceny (takie jak: CAF, Speyer, Charter Mark) oraz modele uniwersalne, które zostały zaadoptowane do potrzeb administracji publicznej (M. Baldrige’a, EFQM). Samoocena pozwala na dokonanie szczegółowej diagnozy całej organizacji, a nie tylko systemu zarządzania jakością. To, co niewątpliwie przemawia nad jej stosowaniem, to uboczne rezultaty edukacyjne i intergracyjne. Samoocena wytycza kierunki doskonalenia jakości całej organizacji. W administracji publicznej należy stosować politykę „otwartych drzwi”. Dostępność do wprowadzonych informacji, jawność podejmowanych decyzji to najlepsze sposoby sprawowania zewnętrznego nadzoru. Żadna instytucja kontrolna nie zastąpi obywatela, ale równocześnie otwartość jest wyrazem zaufania i uskutecznia procesy wymiany wiedzy, a w konsekwencji doskonalenia jakości. Nie da się kształtować jakości bez dobrych relacji z otoczeniem. Doskonaląc jakość usług należy uczyć się od klientów, dostawców, uczyć się od innych organizacji. Jednym z przejawów zaufania, jakie możemy zaobserwować w administracji publicznej jest próba stosowania koncepcji empowermentu. Uważa się, że empowerment nie jest tylko procesem dawaniu komuś czegoś (np. władzy). Jest to proces usuwania strachu i wszelkich przeszkód utrudniających podejmowanie decyzji. Empowerment nie oznacza tylko i wyłącznie delegowania władzy i uprawnień decyzyjnych. Jest on dzisiaj swoistą filozofią zarządzania. Jest strategią zarządzania i przejawem zaufania do sił tkwiących w potencjale społecznym organizacji. Empowerment towarzyszy wdrażaniu koncepcji TQM w administracji publicznej od początku lat 90. Systemy zarządzania jakością będą tak długo potrzebne, jak długo będą pełnić funkcję edukacyjną, podnoszącą poziom świadomości usług, wyznaczającą kulturę jakości. W rzeczywistości poziom usług świadczonych przez urzędy certyfikowane i te, które nie wdrożyły systemu może być taki sam. Dbałość o kulturę, etykę, zabieganie o zaangażowanie obywateli oraz stosowanie podejścia procesowego – może przynieść takie same albo większe korzyści dla jakości usług, jak wdrażanie systemów jakości. Jeszcze innym kierunkiem doskonalenia jakości jest stosowanie modeli samooceny. Ważne jest to, aby ta ocena była systematyczna i dokonywała się przy współudziale klientów. To urzędnicy samorządu gminnego, powiatowego, urzędnicy zatrudnieni w urzędach skarbowych muszą decydować o tym jak obsługiwać klienta. Potrzebna jest kultura zaufania, wyrażająca się empowermentem. Samoocena systemu zarządzania jakością Zgodnie z normą ISO 9004: 2000 – Systemy Zarządzania Jakością Wytyczne doskonalenia funkcjonowania (str. 107) – samoocena może być stosowana do oceny całej organizacji lub jej części. Przypomnieć należy, że certyfikacja systemu zarządzania jakością nie jest obowiązkowa.
Dlatego przeprowadzenie ustawicznych ocen zgodnie z normą ISO 9004 jest doskonałym sposobem doskonalenia jakości, szczególnie w urzędach administracji publicznej. Urzędom tym w mniejszym zakresie potrzebny jest certyfikat jakości. Mało tego, jeżeli w ślad za certyfikatem nie idzie autentyczna poprawa jakości usług, to poziom zadowolenia klientów spada. Dobrze przeprowadzona samoocena: • może służyć do potwierdzenia zgodności wdrożonego systemu z wymaganiami normy (takie potwierdzenie może być dokonywane np. przed certyfikacją właściwą) • jest prostym sposobem zgromadzenia danych wejściowych do przeglądu zarządzania • jest narzędziem doskonalenia systemu jakości Samoocena nie jest alternatywą dla auditu jakości. Jest tak skonstruowana, że w większym stopniu nadaje się na dokonanie oceny całego systemu, a nie jakiegoś jednego wybranego procesu. Norma EN ISO 9004: 2000 (s. 109) zaleca, aby wprowadzić poziomy dojrzałości funkcjonowania systemu. Wyróżnia się pięć poziomów: brak formalnego podejścia, podejście bierne, stabilne i formalne podejście systemowe, nacisk na doskonalenie, najlepsze osiągnięcia w danej klasie. Pierwszy poziom dojrzałości oznacza, że osoby dokonujące samooceny nie potrafią znaleźć jednoznacznych dowodów na to, że system funkcjonuje zgodnie z normami. Podejście bierne przejawia się tym, że system od strony formalnej istnieje, funkcjonuje, widoczny jest jednak brak zaangażowania ze strony najwyższego kierownictwa. Podejście systemowe jest już podejściem w miarę dojrzałym. System funkcjonuje, realizowane są cele jakości, pojawiają się pierwsze pomysły na jego doskonalenie. Czwarty poziom dojrzałości przejawia się tym, że pracownicy podejmują widoczne wysiłki na rzecz doskonalenia systemu. Istnieją dowody na to, że system jest skuteczny i efektywny. Aby stwierdzić, czy udało się osiągnąć poziom 5 należy przeprowadzić badania benchmarkingowe. Musimy być przekonani, że oceniane przez nas pojedyncze rozwiązania należą do tzw. klasy światowej. Poziom 1 – 3 można nazwać poziomami normatywnymi. Osiągnięcie poziomu 3 jest bardzo trudne, wymaga ustawicznej pracy nad doskonaleniem systemu. Poziomy 4 – 5 to poziomy koncepcyjne, stanowiące podstawę do osiągnięcia najlepszych rezultatów. Proponowane rozwiązania mogą znacznie wykraczać poza minimalne wymagania normy. Norma podaje przykłady pytań, ale równocześnie zaleca, aby organizacje stosowały taki zbiór pytań, „które będą odpowiednie dla jej potrzeb” (PN-EN ISO 9004: 2001, s. 109) W przedstawionym wykazie pytań starano się uwzględnić podstawowe wymagania normy ISO 9004. Pytania nie koncentrują się na tym „czy” coś jest robione, lecz „jak” jest realizowane. Niektóre pytania zostały rozszerzone lub dostosowane do specyfiki funkcjonowania urzędów. Pytania te wyznaczają standardy podejmowanych działań, wskazują na ustawiczną potrzebę doskonalenia całego systemu zarządzania jakością. Artykuł opracowany na podstawie doświadczeń własnych oraz literatury: „Zarządzanie jakością w urzędach Administracji Publicznej”, M. Bugdol, Difin 2008.
Zarządzanie jakością Tabela 1 Lista pytań. Samoocena systemu jakości dla urzędów administracji publicznej
1. Zarządzanie procesami i systemami
2. Odpowiedzialność kierownictwa
3. Potrzeby i oczekiwania stron zainteresowanych
4. Polityka jakości
5. Planowanie
6. Odpowiedzialność i uprawnienia
7. Przegląd zarządzania
8. Zarządzanie zasobami 9. Ludzie 10. Infrastruktura 11. Środowisko pracy 12. Informacja 13. Dostawy, partnerzy
14. Zasoby naturalne
15. Zasoby finansowe 16. Realizacja wyrobu 17. Projektowanie i rozwój 18. Zakupy
19. Dostarczanie usługi 20. Nadzorowanie wyposażenia do pomiarów i monitorowania 21. Pomiary, analiza, doskonalenie 22. Nadzorowanie niezgodności 23. Analiza danych 24. Doskonalenie
• Jak zostały zidentyfikowane procesy realizacji usługi? • Jak procesy są nadzorowane? • Jak bada się skuteczność i efektywność podejścia procesowego? • Jak najwyższe kierownictwo organizacji angażuje się w utrzymanie i doskonalenie systemu jakości? • Jak najwyższe kierownictwo wyznacza cele jakości? Czy są one zgodne z misją urzędu? • Jak najwyższe kierownictwo dba o zasoby niezbędne do doskonalenia jakości usług? • Jak urząd identyfikuje potrzeby klientów, społeczności lokalnej? • Jak w urzędzie diagnozowany jest system społeczny (a w szczególności poziom zadowolenia pracowników, kompetencje)? • Jak planowany jest i wspierany rozwój zawodowy kadry urzędniczej? • Czy standardy dotyczące jakości usług są uzgadniane z radnymi i bezpośrednio z mieszkańcami? • Jak urząd współpracuje z innymi urzędami w celu doskonalenia jakości usług? • Jak cele jakości zostały dostosowane do zidentyfikowanych potrzeb, oczekiwań i standardów jakości? • Jak polityka jakości przyczynia się do doskonalenia systemu jakości, a w konsekwencji jakości usług? • Jak w polityce uwzględniono wizję przyszłości organizacji? • Jak mierzy się cele jakości? • Jak cele nadrzędne przedkładają się na cele operacyjne, realizowane w poszczególnych wydziałach, referatach, jednostkach? • Jak najwyższe kierownictwo utrzymuje zasoby w odniesieniu do celów organizacji i celów jakości? • Jak najwyższe kierownictwo urzędu ustala odpowiedzialność i uprawnienia? • Jak uprawnienia pracowników przyczyniają się do wzrostu skuteczności działania? • Jak informacja o osiągnięciach dotyczących doskonalenia jakości usług przyczynia się do doskonalenia motywacji? • Jak identyfikowane i weryfikowane są dane wejściowe do przeglądu? • Jaki jest udział klientów, radnych w realizacji przeglądu? • Jak przegląd zarządzania wpływa na procesy realizacji usług i cały system jakości? • Jak nadzorowane są dane wyjściowe? • Czy klienci mają udział w nadzorowaniu działań udoskonalających, zapobiegawczych, korygujących? • Jak zasoby technologiczne, finansowe i inne są planowane przez najwyższe kierownictwo urzędu? • Jak i kiedy oceniane są kompetencje urzędników? • Jak kierownictwo wspiera i promuje zaangażowanie pracowników w doskonaleniu jakości? • Jak oceniana jest skuteczność procesów zarządzania zasobami ludzkimi? • Jak infrastruktura wpływa na realizację celów organizacji i celów jakości? • Jak infrastruktura sprzyja procesom zarządzania środowiskiem? • Jak kierownictwo diagnozuje środowisko pracy? • Jak środowisko sprzyja motywacji i zadowoleniu klientów? • Jak kierownictwo zapewnia, że informacje są dostępne w celu podejmowania decyzji opartych na „faktach”? • Jak oceniani są dostawcy? • Jak dostawcy są angażowani w proces doskonalenia jakości? • Jak kierownictwo promuje partnerskie porozumienia? • Jak radni wpływają na procesy realizacji usług administracyjnych i innych? • Jak urząd realizuje ideę zrównoważonego rozwoju? • Jak w samym urzędzie zmniejsza się negatywne oddziaływanie na środowisko? • Jaki jest związek między ponoszonymi kosztami a świadomością jakości? • Jak kierownictwo planuje, nadzoruje wykonywanie budżetu? • Jak identyfikowane są koszty jakości? • Jak badana jest efektywność systemu jakości? • Jak stosowane jest w praktyce „podejście procesowe”? • Wyłączony • Jak zapewniona jest zgodność między wymaganiami jakości a zakupami? • Jak proces zakupów jest nadzorowany? • Jak identyfikowane są potrzeby dotyczące zakupów? • Jak najwyższe kierownictwo promuje i wspiera zasadę jakości? • Jak najwyższe kierownictwo zapewnia, że w procesach realizacji usług uwzględnia się potrzeby i oczekiwania klientów? • Jak dokonywana jest weryfikacja i walidacja? • Jak nadzoruje się wyposażenie do monitorowania i pomiarów? • Jak gromadzona jest wiedza służąca do doskonalenia jakości? • Jak urząd wykorzystuje samoocenę? • Jak badany jest poziom satysfakcji klientów? • Jak zidentyfikowane niezgodności są analizowane i wykorzystywane do doskonalenia procesów? • Jak organizacja nadzoruje niezgodność procesów? • Jak pracownicy analizują dane i jak owa analiza przyczynia się do doskonalenia organizacji? • Jak działania korygujące i zapobiegawcze przyczyniają się do doskonalenia systemu? • Jak najwyższe kierownictwo promuje i wykorzystuje dostępne metody, techniki i narzędzia doskonalenia jakości?
Certyfikacja wyrobów
Certyfikacja produktów tradycyjnych i regionalnych W miesiącu czerwcu 2008 r. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. na podstawie decyzji Kierownika Biura ds. Akredytacji PCA AJ-7259/MK/2008 z dnia 18.06.2008 uzyskała poszerzenie zakresu akredytacji nr AC 141 o Certyfikację produktów regionalnych i tradycyjnych. Efektem powyższego poszerzenia zakresu akredytacji była decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr PP-oz-kz-076-515/08 (2694) z dnia 07.08.2008 r. upoważniająca TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronioną nazwę pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowaną tradycyjną specjalność (świadectwo specyficznego charakteru) ze specyfikacją. Wraz z upoważnieniem Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nadał TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. numer identyfikacyjny OZ/jc-06/2008/PL. Dzięki powyższym decyzjom firma nasza może zaoferować klientom kolejny rodzaj usług związanych bezpośrednio z certyfikacją wyrobów. W obszarze Certyfikacji produktów regionalnych i tradycyjnych bezpośrednią odpowiedzialność za realizację usług ponosi sekcja Europejskiego Centrum Badań Jakości Artykułów Rolno-Spożywczych w Wieliczce. W tym miejscu nasuwa się pytanie – czy po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., w dobie otwarcia rynków i granic wewnątrz Unii, w czasach pełnej swobody przepływu towarów pomiędzy krajami członkowskimi Unii Europejskiej istnieje potrzeba certyfikowania procesu wytwarzania produktów rolnych i środków spożywczych poprzez przyznawanie im prawa oznaczania symbolami:
CHRONIONA NAZWA POCHODZENIA Chroniona Nazwa Pochodzenia oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub, w wyjątkowych przypadkach, kraju, która służy do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego: – pochodzącego z tego regionu, określonego miejsca lub kraju oraz – którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna może być przypisana temu pochodzeniu geograficznemu oraz
– którego produkcja lub przetwarzanie lub przygotowywanie mają miejsce na określonym obszarze geograficznym.
CHRONIONE OZNACZENIE GEOGRAFICZNE Andrzej Kuciel Chronione Oznaczenie Geograficzne oznacza nazwę regionu albo konkretnego miejsca albo w wyjątkowych przypadkach nazwę kraju używaną do opisu produktu rolnego lub środka spożywczego pochodzącego z regionu, konkretnego miejsca albo kraju. Produkt posiada szczególną jakość, reputację lub inne cechy przypisywane jego pochodzeniu geograficznemu. Produkcja lub przetwórstwo lub przygotowanie produktu odbywa się na ściśle określonym obszarze geograficznym. „Środowisko geograficzne” jest rozumiane poprzez środowisko naturalne i czynniki ludzkie, m.in. klimat, woda, jakość gleby.
Specjalista ds. Przemysłu Spożywczego TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. e-mail: andrzej.kuciel@pl.tuv.com
GWARANTOWANA TRADYCYJNA SPECJALNOŚĆ Gwarantowana Tradycyjna Specjalność oznacza tradycyjny produkt rolny lub środek spożywczy uznany przez Wspólnotę ze względu na jego specyficzny charakter poprzez jego rejestrację zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie produktów rolnych i środków spożywczych będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami. Czy dla konsumenta, który obecnie posiada bardzo szeroką ofertę handlową, a produkty rolne i artykuły spożywcze z poszczególnych krajów członkowskich Unii obecne są na półkach sklepów obok produktów rodzimego pochodzenia, sprawa posiadania przez żywność jednego z trzech w/w certyfikatów ma znaczenie? Odpowiedź na to pytanie z całą pewnością brzmi tak. Zarówno dla konsumentów jak i dla producentów możliwość ochrony produktów poprzez określenie obszaru, na którym wyrób może być wytwarzany, ochrona nazwy produktu jak również procesu wytwarzania wyrobu, określenie i ograniczenie surowców, z których powstaje „produkt chroniony” ma decydu
Certyfikacja wyrobów jące znaczenie właśnie w dobie otwarcia rynków zbytu. Czy np. „Bryndza Podhalańska”, „Oscypek”, „Feta”, „Szynka Parmeńska” zachowałyby swój specyficzny charakter gdyby były powszechnie produkowane w całej Unii Europejskiej? Na pewno nie. Doceniając właśnie specyficzny charakter produktów, tradycję ich wytwarzania liczącą czasem nawet kilkaset lat oraz określone obszary, na których produkty te powstawały, w dobie komercjalizacji produkcji występuje potrzeba podkreślenia specyfiki produktu i jego ochrony, aby np. „Oscypki” nie były produkowane w Hiszpanii, „Feta” we Francji, a „Szynka Parmeńska” w Polsce. Cel ten spełniany jest właśnie przez uzyskanie prawa oznaczania produktu jednym z trzech w/w znaków. Uzyskanie prawnej ochrony produktów w wyniku wpisania ich przez Komisję Europejską do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub do Rejestru Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności stwarza gwarancję, że wytwarzane są zgodnie z tradycyjnymi metodami produkcji i pochodzą z określonych obszarów będących ich rzeczywistym miejscem pochodzenia. Kto w takim razie może być wnioskodawcą, aby uzyskać prawo ochrony produktu? Wnioskodawcą o rejestrację Chronionej Nazwy Pochodzenia oraz Chronionego Oznaczenia Geograficznego musi przygotować „grupa”, która przygotowuje wniosek i następnie przekazuje go do odpowiednich władz krajowych. Wyjątek od zasady, że jedynie „grupa” może być wnioskodawcą, wprowadzony został rozporządzeniem Komisji nr 1898/2006 z dnia 14 grudnia 2006 r. określającym szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych. Rozporządzenie to określa, że osoba prawna lub jedna osoba fizyczna może być traktowana jako grupa, jeżeli wykaże, że zostały spełnione następujące dwa warunki: a) osoba ta jest jedynym producentem na danym obszarze geograficznym mającym zamiar złożyć wniosek; b) wyznaczony obszar geograficzny posiada charakterystykę odróżniającą go w zauważalny sposób od obszarów sąsiednich, lub charakterystyka danego produktu odróżnia go od produktów wytwarzanych w obszarach sąsiednich. Specyfikacja wyrobu produkowanego tylko przez jednego producenta musi być tak sformułowana, aby nie dawała temu producentowi wyłącz
nego prawa do używania nazwy. Producent nie może stać się monopolistą w wyniku sformułowania specyfikacji produktu w taki sposób, który uniemożliwia wytwarzanie produktu innym producentom. Zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 510/2006 zarejestrowanej nazwy może używać każdy podmiot wprowadzający do obrotu produkty rolne lub środki spożywcze, które są zgodne z daną specyfikacją produktu. Wnioskodawcą występującym o Gwarantowaną Tradycyjną Specjalność do kompetentnych władz w państwach członkowskich może być wyłącznie grupa. Rozporządzenie nr 509/2006 nie dopuszcza możliwości złożenia wniosku przez pojedynczą osobę fizyczną lub prawną. Zgodnie z definicją podaną w art. 2 ust. 1 lit. d rozporządzenia nr 509/2006 „grupa” – oznacza organizację producentów lub przetwórców, niezależnie od jej formy prawnej lub składu, których działalność związana jest z tym samym produktem rolnym lub środkiem spożywczym. Zgodnie z artykułem 7 ust. 1 rozporządzenia Rady 509/2006 wyłącznie grupa jest uprawniona do złożenia wniosku o rejestrację gwarantowanej tradycyjnej specjalności. Najważniejsza różnica między oznaczeniami Chroniona Nazwa Pochodzenia, a Chronione Oznaczenia Geograficznego polega na sile związku produktu z miejscem jego pochodzenia. Oznaczenie Chroniona Nazwa Pochodzenia stosuje się do produktów bardzo blisko związanych z danym obszarem geograficznym. Aby wyrób mógł korzystać z Chronionej Nazwy Pochodzenia zarówno produkcja surowców, jak i cały proces przetwarzania, aż do produktu końcowego musi się odbywać w danym (zdefiniowanym) obszarze. W przypadku oznaczenia Chronione Oznaczenie Geograficzne produkt musi być wytwarzany w regionie, którego nazwę nosi, ale w porównaniu do Chronionej Nazwy Pochodzenia, przynajmniej jedna z trzech faz produkcji (produkcja lub przetwarzanie lub przygotowanie) musi odbywać się na danym obszarze. Wnioskodawcy składający wniosek o wpis produktu na listę produktów tradycyjnych, jako jedno z kryteriów, które muszą być spełnione, zobowiązani są wykazać, że tradycja wytwarzania produktu rolnego lub środka spożywczego wynosi nie mniej niż 25 lat i jest odpowiednio udokumentowana. Produkty, które mogą być zarejestrowane jako Chronione Oznaczenie Geograficzne lub Chroniona Nazwa Pochodzenia przedstawione zostały w Rozporządzeniach Rady nr 510/2006 i 509/2006 dotyczących produktów rolnych wymienionych w Załączniku I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, które przeznaczone są do spożycia przez ludzi oraz środków spożywczych wymienionych w załącznikach do ww. rozporządzeń, a są to: – Świeże mięso i podroby jadalne;
Certyfikacja wyrobów – Przetwory mięsne (gotowane, peklowane, wędzone itp.); – Sery; – Inne produkty pochodzenia zwierzęcego (jaja, miód, różne produkty mleczarskie, z wyjątkiem masła); – Oleje i tłuszcze (masło, margaryna, oliwa itp.); – Owoce, warzywa i zboża świeże lub ich przetwory; – Świeże ryby, mięczaki, skorupiaki i produkty z nich otrzymane; – Inne produkty wymienione w załączniku I – przeznaczone do spożycia przez ludzi (przyprawy itp.). Zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 510/2006 r. jako Chronione Oznaczenie Geograficzne lub Chroniona Nazwa Pochodzenia mogą zostać zarejestrowane również nazwy produktów wymienionych w załącznikach do rozporządzenia – czyli: – Piwo; – Napoje z ekstraktów roślinnych; – Chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby cukiernicze; – Naturalne gumy i żywice; – Musztarda; – Makarony; – Siano; – Olejki eteryczne; – Korek; – Koszenila (surowiec pochodzenia zwierzęcego); – Kwiaty i rośliny ozdobne; – Wełna; – Czekolada oraz inne produkty zawierające kakao; – Makaron gotowany lub nie, nadziewany lub nie; – Przyrządzone dania, gotowe sosy, przyprawy, zupy, buliony; – Lody na mleku lub lody na wodzie (sorbety); – Inne produkty wymienione w załączniku I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o., na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nr PP-oz-kz076-515/08 (2694) posiada uprawnienia do przeprowadzanie certyfikacji w pełnym zakresie. Obecnie w Unii Europejskiej chronionych jest około 740 zarejestrowanych Oznaczeń Geograficznych i Nazw Pochodzenia. Najwięcej zarejestrowanych produktów pochodzi z Francji i Włoch. Zarejestrowanych Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności jest znacznie mniej bo około 20. Polska posiada obecnie 3 zarejestrowane produkty jako Chronione Oznaczenie Geograficzne, są to:
• Bryndza Podhalańska; • Oscypek; • Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich. Ochronę prawną i wpis do rejestru gwarantowanych tradycyjnych specjalności uzyskały miody pitne: • czwórniak; • trójniak; • dwójniak; • półtorak. Wszystkie informacje na temat zarejestrowanych nazw, kategorii produktów oraz liczby znaków posiadanych przez dane państwo członkowskie znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Uzyskanie ochrony prawnej produktu wiąże się ze zmianą pozycji na rynku. Już nie wszyscy producenci i nie w każdym miejscu mogą wytwarzać dany produkt i używać nazwy chronionej. Sytuacja taka daje istotne przywileje producentom uprawnionym do wytwarzania produktu chronionego. Ograniczenia obszaru produkcji, rodzaju surowców, technologii produkcji stwarza nowe możliwości dla ludności zamieszkującej obszar, na którym produkt może być wytwarzany. Następuje również eliminowanie z rynku niespełniających wymagań specyfikacji produktu, imitacji i podróbek oryginalnych wyrobów. Wytwórcy produktów rolnych i środków spożywczych, które zostały wpisane przez Komisję Europejską do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub do Rejestru Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności, w celu potwierdzenia, że ich wyrób spełnia wymagania specyfikacji mogą poddać się kontroli, której efektem będzie certyfikat wydany przez TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o, potwierdzając zgodność procesu produkcji produktów rolnych i środków spożywczych posiadających chronioną nazwę pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne lub gwarantowaną tradycyjną specjalność (świadectwo specyficznego charakteru) ze specyfikacją. Szczegółowe informacje związane z procedurą kontroli i wydaniem certyfikatu znajdziecie Państwo pod adresem: TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Europejski Centrum Badań Jakości Artykułów RolnoSpożywczych, 32-020 Wieliczka, ul. Park Kingi 1, tel./fax +48 12 288 30 90, 278 75 40, 278 75 41.
Zarządzanie jakością
Ile można zarobić na auditach? cz.1
Beata Łuczak
Auditor TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Menedżer ds. Szkoleń, Trener Akademia Doskonalenia Jakości Biznesu
Czy pieniądze, które przynoszą do firmy jej klienci to jedyne źródło finansowania działalności gospodarczej? Czy przysłowie „pieniądze leżą na ulicy, wystarczy po nie sięgnąć” ma tu zastosowanie? Jaka w tym jest rola auditów? Za chwilę przekonacie się Państwo, że duża. O czym myśli gazela budząc się każdego ranka wraz ze wschodem słońca? Uświadamia sobie, że będzie musiała biec jeszcze szybciej, niż lew, który na nią poluje, bo inaczej nie ujdzie z życiem. A lew? Dla niego wtedy staje się jasne, że musi dogonić przynajmniej najwolniejszą gazelę. Inaczej umrze z głodu. Czy Wy, podobnie jak ja, zauważacie tu pewną analogię z przedsiębiorcami, którym przyszło żyć w dobie ogólnoświatowej konkurencji? W której nieustannie trzeba iść naprzód, bo za stanie w miejscu słono się płaci? W której otoczenie zewnętrzne, w tym gusta i preferencje nabywców zmieniają się tak dynamicznie, że jedynym ratunkiem na przetrwanie staje się konieczność ciągłego patrzenia w przyszłość, ciągłego dostosowywania się do coraz to nowych wymagań i ciągłej pogoni za innowacyjnością? Przypomina mi to bieg sztafetowy. Wydaje się, że sytuacja jest pod kontrolą. Zawodnicy pokonali już połowę dystansu i właśnie wyszli na prostą. Jak dotąd wszystko idzie zgodnie z planem. Co prawda powoli, lecz systematycznie zmniejszamy nasz dystans do lidera. Zaraz nastąpi przekazanie pałeczki i kolejna zmiana. Jest fantastycznie do momentu, aż niespodziewanie coś się dzieje – zaczynamy tracić dystans. Do tego czyjaś pałeczka upada na ziemię. To przecież nasza! Co się stało? Czy to już koniec marzeń o zwycięstwie? Niekoniecznie. Musimy tylko szybko znaleźć wystarczające środki na sfinansowanie dalszego nieustannego rozwoju. Jak bumerang powraca teraz pytanie, które zadałam na początku – czy pieniądze, które przynoszą do firmy jej klienci to jedyne źródło finansowania działalności gospodarczej? Może warto czasem zamiast ciągle koncentrować się na tym, jaka sytuacja panuje na zewnątrz, choć raz dokładniej przyjrzeć się temu, co dzieje się wewnątrz firmy? Po co? Czy to właśnie tam znajduje się źródło dodatkowych funduszy, których potrzebujemy? Przekonajmy się. Patrzenie w głąb ma przyszłość Jest początek lutego br. Właśnie podano informację o podwyżce opłat za pobór energii elektrycznej. Podobno szykuje się już kolejna. Co robią media, aby uspokoić opinię publiczną? Dają praktyczne wskazówki, jak można w prosty sposób zmniejszyć ilość zużywanej energii, by w jak najmniejszym stopniu odczuć
10
tę podwyżkę. Innymi słowy, pokazują, jak można bez ponoszenia dodatkowych kosztów znaleźć pieniądze na sfinansowanie wyższych wydatków wynikających ze wzrostu cen. To jest dokładnie ten kierunek, o który mi chodzi. Philip Crosby – amerykański przedsiębiorca i jednocześnie guru jakości w swoim sztandarowym dziele „Quality is free” (z ang. Jakość nic nie kosztuje), która osiągnęła ponad milionowy nakład, zastanawia się, dlaczego z jednej strony tak wielu pracowników nie jest w stanie wykonać swojej pracy dobrze za pierwszym razem, a z drugiej strony zawsze znajdują czas na naprawianie błędów? Czy takie postępowanie przynosi korzyści finansowe? Niestety nie. Dlatego też Crosby promował hasło „zero błędów”, zachęcał do zapobiegania im, prowadzenia badań marketingowych i usprawniania procesów.
Co do usprawniania, to pewnie za chwilę usłyszę, że – „nie warto tego robić za wszelką cenę, zwłaszcza, gdy ma to przynieść oszczędności jednostkowe rzędu paru minut czy kilku złotych.” Czyżby? Wykonajmy prostą kalkulację, opierając się na konkretnym przykładzie. Załóżmy, że wprowadzone usprawnienie skróciło wykonywanie określonych czynności przez jednego pracownika o 11 minut dziennie. Jeśli do tej pory trzech pracowników wykonywało przez 8 godzin 270 sztuk, czyli 70 200 sztuk w ciągu roku, to obliczmy, o ile zwiększy się odtąd wydajność pracy w tym dziale? Okazuje się, że te wydawałoby się niewiele warte 11 minut umożliwiły wytworzenie dodatkowych 1 560 (6 dodatkowych sztuk x 5 dni x 52 tygodnie) sztuk bez konieczności poniesienia jakichkolwiek dodatkowych kosztów. Opłaciło się, prawda? I kolejny przykład. J.P.Russell – autor artykułu „Where’s the Money?” i jednocześnie doświad-
Zarządzanie jakością czony auditor wspomina, że kiedyś przeprowadzał audit w pewnej amerykańskiej firmie transportowej. Po skończeniu rozmowy z kierowcą ciężarówki, skierował się za róg budynku. To, co tam zobaczył, bardzo go zaskoczyło. Na placu stało około stu niszczejących samochodów dostawczych, których nikt już nie używał. Zgadnijcie, jaka pierwsza myśl przyszła mu do głowy? – „Jaka jest wartość aktywów, którymi nikt się nie interesuje?” Czyż nie jest to ewidentny przykład marnotrawstwa? I tym samym świetne źródło dodatkowych funduszy, których właśnie poszukujemy? Następny przykład pochodzi już z „naszego podwórka”. Jeden z auditorów opowiadał mi ostatnio, że będąc na budowie zauważył leżące na placu gwoździe. Było ich na tyle dużo, że pracownicy stale się o nie potykali. Jednak nikt ani się nimi nie zainteresował, ani nie podniósł z ziemi, by wykorzystać je zgodnie z przeznaczeniem, dla którego zostały kupione. Czy ktokolwiek z potykających się pomyślał, ile te gwoździe kosztowały firmę? Podobnych sytuacji można by mnożyć. Wystarczy rozejrzeć się wokół siebie. Jeśli codziennie tyle razy i w tylu miejscach przechodzi się obojętnie obok marnotrawstwa, to może warto wykorzystać auditorów, by znaleźli tego typu dodatkowe źródła pieniędzy, które następnie będzie można przeznaczyć właśnie na rozwój firmy po to, by nie wypaść z rynku? Czy uważacie, że teoretyzuję albo namawiam Was do eksperymentowania? W żadnym wypadku. Audity procesu i systemu są cenną formą monitoringu niefinansowego Kilka lat temu renomowane firmy doradcze Deloitte i Economist Intelligence Unit przeprowadziły ciekawe badanie na grupie 249 przedstawicieli kierownictwa najwyższego szczebla i członków zarządów dużych przedsiębiorstw z całego świata. Okazało się, że 75% badanych widzi coraz większą potrzebę monitorowania wyników nie stricte finansowych. Dlaczego? Tłumaczą, że tradycyjne wskaźniki finansowe - nie dają im pełnego obrazu kondycji przedsiębiorstwa, którym zarządzają - nie pozwalają na ocenę wielu istotnych czynników warunkujących odniesienie sukcesu, takich jak zadowolenie klientów oraz jakość produktów/ usług - rzucają mało światła na poziom ich innowacyjności, co uważa się za kluczowe źródło przyszłych dochodów i zysków - chcą wiedzieć więcej na temat funkcjonowania różnych procesów i systemów zarządzania oraz tego, w jakim stopniu przyczyniają się one do osiągnięcia założonych na dany okres celów przedsiębiorstwa.
Audit to ważny sprzymierzeniec w poszukiwaniu pieniędzy Instytut Audytorów Wewnętrznych (The Institute of Internal Auditors) do tego typu niefinansowego monitoringu, jakiego brakuje kadrze zarządzającej zalicza audity procesu i systemu. Mają one charakter proaktywny. Oznacza to, że nie bada się wtedy szczegółowo przeszłości, na którą i tak nie mamy już wpływu, w stosunku do określonych wymagań, lecz wykorzystuje teraźniejszość do przewidzenia tego, co czeka daną organizację w przyszłości w kategoriach sukcesu lub porażki. Oprócz wspomnianego już marnotrawstwa auditorzy, przy zachowaniu pewnych warunków, są w stanie wskazać przykłady nieefektywnych procesów (w tym nadmierne zapasy, przeróbki, zwroty, odrzuty). Wyniki auditu mogą ujawnić ponadto, że - w badanym okresie nie wprowadzono żadnej formy doskonalenia - istnieje duże ryzyko utraty przyznanej licencji czy certyfikatu - istnieje duże ryzyko poniesienia poważnej straty finansowej. Audity pomagają też lepiej alokować zasoby. Wystarczy zidentyfikować obszary, w których jest ich nadmiar, a wtedy będzie można przesunąć je tam, gdzie ich brakuje. W ten sposób można również precyzyjnie określić czynności wywierające największy wpływ na osiągane wyniki, które są wykonywane na stanowiskach pracy, gdzie brakuje potrzebnych zasobów oraz te wpływające w niewielkim stopniu na wyniki, które z kolei są nadmiernie wyposażone. Proszę zauważyć, że przesuwając te zapasy we właściwe miejsca można unikać poniesienia niepotrzebnych wydatków inwestycyjnych, co w konsekwencji spowoduje obniżenie kosztów. A to będzie stanowiło kolejne źródło dodatkowych funduszy, o które nam chodzi. Dzięki auditom można pozyskać ich jeszcze więcej. Jak? Więcej informacji znajdziecie Państwo w książce Łuczak B., Kuklińska D.: Audi/yty i Audi/ytowanie. Jak sprawić, by przynosiły jeszcze więcej korzyści; Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań (2007) we wprowadzeniu do rozdziału II Źródło moich rozważań: Russell J.P.: Where’s the money; Quality Progress; vol. 38, nr 6, 2005: 87-89; Łuczak B., Kuklińska D.: Audi/yty i Audi/ytowanie. Jak sprawić, by przynosiły jeszcze więcej korzyści; Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań (2007).
11
Zarządzanie jakością
Dla kogo certyfikacja wg specyfikacji ISO/TS 16949:2002
Adam Biegaj
Kierownik Sekcji Systemów Zarządzania w Przemyśle Motoryzacyjnym TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. e-mail: adam.biegaj@pl.tuv.com
12
Branża motoryzacyjna w Polsce rozwija się coraz szybciej. Liczni producenci samochodów lokują w naszym kraju montownie swoich samochodów, co wiąże się z rozwojem sieci dostawców produkujących dla nich wyroby wchodzące później w skład samochodu opuszczającego linię montażową producenta samochodów (potocznie zwanego OEM – Original Equipment Manufacturer). Ze względów logistycznych istotnym jest dla OEM-ów ulokowanie dostawców w jak najmniejszej odległości od linii montażowej, co istotnie wpływa na obniżenie kosztów transportu oraz na elastyczność dostawcy w reagowaniu na aktualne potrzeby produkcyjne Klienta. Stąd naturalny postęp dostawców za producentami samochodów w kierunku naszego kraju, co znacząco wpływa na wzrost ilości firm w Polsce rozpoczynających współpracę z branżą motoryzacyjną. Analizując liczbę samochodów wyprodukowanych w Polsce w roku 2007 i trend prognozowany na rok 2008, możemy spodziewać się, po raz pierwszy w historii przemysłu motoryzacyjnego w Polsce, że zostanie przekroczona magiczna liczba 1 miliona sztuk samochodów wyprodukowanych w Polsce. Oznacza to istotny wzrost zapotrzebowania na dostawców części i podzespołów do tych samochodów oraz na oficjalne części serwisowe dla jeżdżących już pojazdów po krajach Europy i świata.
Standardem dotyczącym Systemu Zarządzania Jakością (QMS – Quality Management System) u dostawców z branży motoryzacyjnej wymaganym przez ogromną większość OEM-ów jest Specyfikacja Techniczna ISO/TS 16949:2002 (zwana dalej TS2). Specyfikacja TS2 została stworzona przez tzw. Wielką Trójkę motoryzacji, czyli przez koncerny: Ford, General Motors i Daimler–Chrysler, które zawiązały organizację IATF (International Automotive Task Force). Celem Specyfikacji jest zapewnienie wspólnego podejścia do Systemu Zarządzania Jakością (QMS) zarówno przez OEM jak i przez dostawców. Aktualnie wszystkie firmy dostarczające swoje produkty bezpośrednio do większości OEM-ów są zobowiązane do posiadania Systemu Zrządzania Jakością (QMS) certyfikowanego na zgodność z wymaganiami TS2 przez uprawnioną jednostkę certyfikującą akredytowaną przez IATF. Dla kolejnych poziomów dostawców wymaganiem minimalnym jest posiadanie przynajmniej QMS certyfikowanego zgodnie z ISO 9001:2000, jednak z zastrzeżeniem, że dostawca ma obowiązek czynić starania w kierunku wdrożenia i certyfikowania QMS wg TS2. W tej sytuacji organizacje współpracujące z branżą motoryzacyjną napotykają na trudność polegającą na określeniu, czy muszą certyfikować się wg ISO 9001, TS2, a może w ogóle nie muszą certyfikować swojego QMS. Oto kilka informacji praktycznych, które pozwolą określić, czy dana organizacja może być certyfikowana wg TS2. Zgodnie z informacją zawartą w Specyfikacji Technicznej TS2, jest ona przeznaczona dla organizacji produkujących części lub podzespoły dla seryjnej produkcji motoryzacyjnej. Wyroby te powinny być częścią pojazdu, która pozostanie w nim przez cały czas jego życia, chyba, że będzie podlegała okresowej wymianie eksploatacyjnej. Pod certyfikację kwalifikują się również producenci wyrobów będących oficjalnymi częściami serwisowymi produkowanymi na podstawie umowy z klientem wymagającym certyfikacji TS2. W praktyce pewne trudności sprawia organizacjom określenie, jaka działalność jest kwalifikowana, jako motoryzacja, a jaka tej definicji nie podlega. Ogólnie ujmując, w rozumieniu IATF, branżę motoryzacyjną stanowią następujące pojazdy produkowane seryjnie: samochody osobowe i ciężarowe, autobusy i motocykle. Zdecydowanie branży motoryzacyjnej nie stanowią pojazdy: rolnicze, górnicze, wojskowe, maszyny budowlane, czy inne, nie produkowane seryjnie. Pewnym
Zarządzanie jakością nieoficjalnym kryterium ułatwiającym tę identyfikację, jest kryterium możliwości poruszania się danego pojazdu po autostradach. Jeżeli dany pojazd jest dopuszczony do takiego ruchu, z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy go zakwalifikować do branży motoryzacyjnej. Tym samym producenci części dla tych pojazdów mogą ubiegać się o certyfikację wg TS2. Ponadto certyfikacji wg TS2 mogą podlegać organizacje świadczące usługi obróbki powierzchni materiałów, które później są montowane w samochodzie. Chodzi tu między innymi o firmy świadczące usługi na przykład galwanizowania, przygotowania powierzchni wyrobów pod dalsze procesy technologiczne, czy nawet usługi sekwencjonowania. Należy pamiętać, że w momencie ubiegania się o certyfikację TS2 organizacja musi spełniać następujące kryteria: 1. Należeć do branży motoryzacyjnej 2. Wykazać aktualne dostarczanie wyrobów lub usług dla motoryzacji 3. Wykazać trendy dla kluczowych wskaźników dla co najmniej 12 miesięcy funkcjonowania organizacji 4. Musi pokrywać wszystkie wymagania TS-a (z wyjątkiem ewentualnych wyłączeń). Brak spełnienia któregokolwiek z powyższych kryteriów dyskwalifikuje organizację z możliwości uzyskania certyfikatu TS2. W przypadku niespełnienia kryterium
nr 3 istnieje możliwość przeprowadzenia auditu TS2, jednak jego efektem nie może być certyfikat ISO/TS 16949, a jedynie „Potwierdzenie Zgodności” (Letter of Conformance), które stwierdza, że organizacja spełnia wszystkie wymagania TS2, a jedynie jej System Zarządzania Jakością funkcjonuje krócej niż 12 miesięcy. Po osiągnięciu wymaganych 12 miesięcy funkcjonowania organizacja może ponownie przystąpić do procesu certyfikacji, który może zakończyć się wydaniem certyfikatu TS2. Charakter i złożoność procesu certyfikacji wg Specyfikacji ISO/TS 16949 wymagają w wielu przypadkach indywidualnego podejścia do każdej organizacji ubiegającej się o certyfikację wg TS2. Auditorzy Jednostki Certyfikującej są zobowiązani do upewnienia się, czy proces certyfikacji może być prowadzony w danej organizacji, biorąc pod uwagę wszelkie uwarunkowania współpracy organizacji z Klientami, prowadząc audit certyfikujący w dwóch etapach. Ma to na celu między innymi zapewnienie efektywnego zaplanowania i przeprowadzenia drugiej fazy auditu certyfikującego prowadzonej w zakładzie Klienta. Specjaliści Sekcji Motoryzacyjnej TÜV Rheinland Polska pomagają swoim aktualnym i potencjalnym klientom te kwestie rozwiązać, przedstawiając w przejrzysty sposób zagadnienia związane z obowiązującymi w branży przepisami.
13
Terminarz szkoleń SZKOLENIA TÜV AKADEMIA POLSKA – ROK 2008 INFORMACJE OGÓLNE
SZKOLENIA OTWARTE Szkolenia otwarte są kierowane zarówno do pracowników różnych firm i organizacji, jak i osób prywatnych, pragnących zdobyć nowe kwalifikacje. Miejsce realizacji szkoleń ustalane jest na podstawie zróżnicowania geograficznego zgłoszonych uczestników w jednym ze współpracujących z nami ośrodków szkoleniowych. Uczestnicy w cenie szkolenia otrzymują: profesjonalny trening umiejętności, zaświadczenie/ Certyfikat TÜV o nabytych kompetencjach, materiały szkoleniowe, materiały piśmiennicze, zakwaterowanie w pokojach jednoosobowych, wyżywienie, opiekę rezydenta TÜV Akademia Polska SZKOLENIA ZAMKNIĘTE Organizujemy także szkolenia tzw.: „szyte na miarę” tzn. dostosowane do specyfiki firmy oraz potrzeb i oczekiwań uczestników szkolenia. Ceny szkoleń zamkniętych są ustalane indywidualnie dla każdej firmy. TRENERZY Wszystkie zajęcia są prowadzone nowoczesnymi metodami aktywizującymi przez doświadczonych specjalistów: auditorów, trenerów i konsultantów TÜV Rheinland Group. Uzyskali oni akredytację Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości do realizacji Programów PHARE 2000 – SSG RZL oraz PHARE 2001 – PZ RZL. Docenieniem kompetencji i profesjonalizmu merytorycznego i organizacyjnego TÜV Akademia Polska Sp. z o. o. jest przyznanie złotego certyfikatu oraz tytułu „Przedsiębiorstwo Fair Play”, przez Krajową Izbę Gospodarczą oraz Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym. Cena szkolenia (PLN)
Termin szkolenia II półrocze
Moduł 1 – Wstęp do systemu zarządzania jakością (ISO 9001:2000)
1200
27.10 - 28.10.2008
Moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania jakością (ISO 9001:2000)
1600
01 - 03.10.2008 08 - 10.12.2008
Moduł 3 – Warsztaty doskonalące dla auditorów wewnętrznych
1600
24.11 - 26.11.2008
Warsztaty doskonalące dla auditorów wewnętrznych z nowej normy ISO 9001:2008
1200
06.11 - 07.11.2008 24.11 - 25.11.2008 15.12 - 16.12.2008
Pełnomocnik Jakości TÜV
3600
15.09 - 21.09.2008
Warsztaty doskonalące dla Pełnomocników Jakości
1600
26.11 - 28.11.2008
Auditor Jakości TÜV
3800
13.10 - 17.10.2008
Badanie satysfakcji klienta pod względem wymagań normy ISO 9001:2000
1200
13.10 - 14.10.2008
Moduł 1 – Wstęp do systemu zarządzania środowiskowego (ISO 14001:2004)
1200
29 - 30.09.2008
Moduł 2 – Auditor Wewnętrzny systemu zarządzania środowiskowego (ISO 14001:2004)
1600
13.10 - 15.10.2008
Moduł 3 – Warsztaty doskonalące dla auditorów wewnętrznych
1600
12 - 14.11.2008
Pełnomocnik i Auditor systemu zarządzania środowiskowego TÜV
4000
17 - 21.11.2008
Moduł 1 – Wstęp do systemu zarządzania jakością w przemyśle motoryzacyjnym (ISO/TS 16949:2002)
1200
06.10 - 07.10.2008
Moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania jakością w przemyśle motoryzacyjnym (ISO/TS 16949:2002)
1600
17.11 - 19.11.2008
Pełnomocnik jakości w przemyśle motoryzacyjnym (ISO/TS 16949:2002)
4200
24.11 - 28.11.2008
moduł 1 – Podstawy systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wg PN-N 18001
1200
24.11 - 25.11.2008
moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy PN-N 18001
1600
17.11 - 19.11.2008
Moduł 1 – Wstęp do systemu HACCP
1200
02.10 - 03.10.2008
Moduł 2 – Auditor wewnętrzny systemu HACCP
1600
08.12 - 10.12.2008
Auditor Wewnętrzny Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem Żywności wg ISO 22000:2005
1600
20.10 - 22.10.2008
Wyroby medyczne - wymagania Dyrektyw MDD/IVDD/AIMD, Technical Files. Zarządzanie ryzykiem wg EN ISO 14971
600
01.10.2008
Auditor wewętrzny systemu Zarządzania Jakością wytwórców wyrobów medycznych
2400
29.10 - 31.10.2008
Wyroby medyczne
Branża spożywcza
PN-N 18001
ISO/TS 16949:2002
ISO 14001:2004
ISO 9001:2000
Nazwa szkolenia
14
Terminarz szkoleń 04.11 - 07.11.2008
Moduł 1 – Polityka zarządzania bezpieczeństwem informacji
600
13.10.2008
Moduł 2 – Wstęp do zarządzania bezpieczeństwem informacji wg ISO 27001:2005
1600
15.10 - 17.10.2008
Moduł 3 – Auditor wewnętrzny systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji
1600
03.11 - 05.11.2008
Six Sigma
1600
01.12 - 03.12.2008
Lean Management
1600
05.11 - 07.11.2008
Techniki doskonalenia jakości
1600
24.11 - 26.11.2008
FMEA – Analiza przyczyn i skutków potencjalnych wad
1200
24.11 - 25.11.2008
Problem Solving – Rozwiązywanie problemów
750
17.11.2008
Metodologia SPC i MSA
1200
09.10 - 10.10.2008
APQP – Zaawansowane planowanie jakości PPAP – Proces zatwierdzenia części do produkcji
1200
20.10 - 21.10.2008
IRIS – nowy standard jakości w branży kolejowej
550
29.09.2008 27.10.2008
Standard IRIS – warsztaty w budowaniu dokumentacji systemowej
1400
17.11 - 18.11.2008 15.12 - 16.12.2008
Doskonalenie systemów zarządzania
2000
Zintegrowane Systemy Zarządzania (ISO 9001, ISO 14001, PN-N 18001 ISO/IEC 27001
Auditor Wewnętrzny Zintegrowanych Systemów Zarządzania (ISO 9001, ISO 14001, PN-N 18001)
szkoleNIA z zakresu badań nieniszczących – rok 2008 Cena szkolenia
Badania ultradźwiękowe
UT 1
13.10 – 23.10.2008 01.12 – 11.12.2008
72
3 500
Badania prądami wirowymi
ET 1
29.09 - 03.10
62
3 850
PT (1+2)
06.10 – 10.10.2008
40
2 600
UT 2
24.11 – 04.12.20081
80
4 3501/ 4 8002
Badania wizualne
VT (1+2)
13.10 – 17.10.2008 03.11 - 07.11.2008
40
2 550
Badania magnetyczno-proszkowe
MT (1+2)
01.09 – 05.09.2008
40
2 550
Ocena zdjęć radiograficznych
RT 2*(FAS)
20.11 – 27.11.2008
60/403
2 6503
Badania radiograficzne - wykonanie (kurs uzupełniający)
RT 2 FER4
17.11 – 21.11.2008
50
2 775
Badania radiograficzne
RT 2
17.11 – 27.11.20081
80
3 950
Badania prądami wirowymi
ET 3
01.12 – 04.12.2008
40
6 750
Badania penetracyjne Badania ultradźwiękowe
UWAGA: Czas trwania oraz cena szkolenia w danej metodzie i stopniu może ulec zmianie w momencie wejścia w życie nowego wydania normy EN 473. 1 Cena szkolenia z wykorzystaniem własnego sprzętu
3 stopień kwalifikacji wg EN 473:2000
Czas trwania (godz.)
2 stopień kwalifikacji wg EN 473:2000
Termin szkolenia II półrocze
1 stopień kwalifikacji wg EN 473:2000
Symbol
Nazwa szkolenia
2 Cena szkolenia z wykorzystaniem sprzętu TÜV Akademia Polska Sp. z o. o. 3 Czas trwania i cena szkolenia dotyczy osób posiadających kierunkowe wykształcenie wyższelub potwierdzone uczestnictwo w szkoleniu z zakresu radiografii
15
Różności
PODRÓŻE HUMOR: Kontynuując światową wędrówkę szlakiem oddziałów Przychodzi Indianin do wodza i mówi: TÜV Rheinland Group przybywamy do Andory, niewielkiego - Dlaczego mamy takie brzydkie imiona? górzystego kraju leżącego w Pirenejach, którego najwięk- Brzydkie? A nie podoba ci się imię syna Sokole szą atrakcją jest natura. Bogactwo krajobrazów, czyste Oko? rzeki i jeziora oraz brak przemysłu to niezaprzeczalne atuty dla wszystkich, którzy cenią sobie wypoczynek w zgodzie - No..... podoba.... z naturą. - A imię brata, Ryczący Niedźwiedź? Andora to również jedyny w europie kraj wolnocłowy, - No.... podoba.... mekka dla wszystkich, którzy uwielbiają robić zakupy, - To nie zawracaj mi głowy Śmierdzący zwłaszcza perfum, alkoholi i sprzętu elektronicznego. Mokasynie. Przywilej ten sprawia, iż do Andory ściąga co roku ponad 10 mln turystów i handlarzy. Jaskiniowiec wezwał do swojej jaskini dentystę, W stolicy Andory, która nosi nazwę Andorra La Vella, żeby fachowo usunął mu bolącego zęba. mieszają się style bogactwa i żywiołowości na miarę dużych Dentysta wyjmuje z walizeczki dwie maczugi: światowych metropolii oraz tandety wprost z arabskich małą i dużą. Jaskiniowiec pyta: bazarów. Trudno się temu dziwić, kiedy 80% dochodu państwa stanowią wpływy z turystyki i handlu. - Do czego służy ta mała maczuga? Aby jednak naprawdę poznać najcenniejszy dar - Do usunięcia zęba. Andory, jakim bez wątpienia jest natura, należy opuścić - A ta duża? gwarną stolicę i udać się na pieszą lub rowerową wycieczkę - To środek uśmierzający ból. Proszę pochylić w przepiękne tereny Pirenejów. się i skierować głowę w moją stronę. Amatorzy takiej formy spędzania wolnego czasu znajdą tu mnogość bardzo dobrze oznaczonych ścieżek roweroMąż do żony: wych i pieszych szlaków. Przepiękne krajobrazy skalistych, - Kochanie, nie mogę znaleźć herbaty! zielonych i niedostępnych Pirenejów z wodospadami, - Ty beze mnie to z niczym byś sobie nie wąwozami i doliną Valira w pełni wynagrodzą nam trudy poradził! Herbata jest w apteczce, w puszce po pokonanych kilometrów podczas wycieczek wśród wąskich dolin i wysoko położonych przełęczy. kakao, z nalepką „sól”. Poza turystyką pieszą i rowerową, warto odwiedzić Andorę także w zimie, gdzie sezon zimowy to przede Syn pyta ojca: wszystkim turystyka narciarska. Infrastruktura narciarska - Czy to prawda, że w niektórych krajach Afryki może śmiało konkurować z najbardziej znanymi kurortami mężczyzna nie zna swojej żony do momentu, we Włoszech, Francji czy Austrii, a panujące warunki o tej aż się z nią ożeni? porze roku są rewelacyjne. Stacje narciarskie w Księstwie To się dzieje w każdym kraju, synu... Andory posiadają ogółem 175 tras o łącznej długości 292 kilometrów, 1129 armatek śnieżnych, 103 wyciągi narciarskie i ponad 700 instruktorów narciarskich dla tych, którzy dopiero stawiają pierwsze kroki w tej jednej z popularniejszych dyscyplin okresu zimowego. Największą popularnością cieszą się ośrodki narciarskie Arinsal, Soldeu czy Ordino-Arcalis, w których przez całe pół roku narciarze mają dogodne warunki do uprawiania „białego szaleństwa”. Dodatkowym magnesem, który przyciąga turystów poza pięknymi krajobrazami jest możliwość zwiedzania zabytków Andory. Wszyscy, którzy pragną poznać jedną z największych atrakcji kulturowych Andory powinni poświęcić czas na zwiedzenie kościołów romańskich, jakie zachowały się na terenie Andory. Zostały one zbudowane między dziewiątym a trzynastym wiekiem. Większość z nich jest niewielka, ale dobrze zachowana i mieści w sobie prześliczne freski i drewniane rzeźby. Ponadto najważniejszym religijnym symbolem dla mieszkańców kraju i zarazem ciekawą atrakcją turystyczną jest sanktuarium pod wezwaniem Św. Dziewicy z Meritxell, patronki Andory. Odwiedzając Andorę warto wybrać się do jednej z licznych restauracji. Choć Andora nie ukształtowała swojej własnej tradycji kulinarnej to mieszanka kuchni hiszpańskiej i francuskiej z całą pewnością zaspokoi każde podniebienie. Do najbardziej znanych dań lokalnych należy zaliczyć omlet (truites de casseroles), proste danie z ziemniaków i kapusty, spożywane kiedyś przez katalońskich wieśniaków (trixat), szynkę zapiekaną z miodem (rostes amb mel) i niespotykany nigdzie indziej ser (ormatge de tup). Zupy, podobnie jak w Hiszpanii gotowane są najczęściej na baraninie z warzywami i ziemniakami. Z całą pewnością pobyt w tym niewielkim europejskim państwie dostarczy nam niezapomnianych wspomnień, pozwoli zregenerować siły i uzyskać wewnętrzny spokój. Pachnącą pamiątką natomiast może być flakonik markowych perfum nabyty po przystępnej cenie. Wszystko więc przemawia za tym, aby spakować walizki i wyruszyć do Andory oddając się w pełni urokowi dostojnych Pirenejów.