Εκθεση καζαντζακη

r

ι

ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΠ ΙτΡΟΠΗΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΩΣ ΕΝ

ΩΜΟΤΗΤΩΝ

ΚΡΗΤΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΑΡΕΛΛΗΣ

·'

ΗΡΆΚΛΕΙΟ

L

1983

~

\ ~<λ?

-Ρ\

8Cβ

ΔΗΜΟΣ ΗΡΆΚΛΕΙΟΥ

--

~ ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡlΚΗΣ ΕΠΠΡΟΠΗΣ ΔlΑΠΙΣΤΩΣΕΩΣ ΕΝ

ΩΜΟΤΗΤΩΝ

ΚΡΗΤΗ

III'OΛO!Ol.

ΜΑΝΟΛΗl. 1\ΑΡΕΛΛΗΣ

ΒΙ ΚΕΛΑ ΙΑ ΔΗΜG 7ί:·:~ι

R' '") .... JΟΘΗΚ Η

λριθμ. βιβλΙ.-v ιισαyωyήs

··-··...... ..6.G_b~'} ---· ΗΡΆΚΛΕ Ι Ο

1983

Ό Νίκα; Καζαντζάκης συλλέγει πληροφορίες κατά τήν nεριοδεiα τής Επιτnοπήc;.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ο Δήμος Ηρακλείου αισθάνεται ιδιαίτερη ικανοποίηση γιατί

προσπάθειες αρκετών χρόνων για την ανεύρεση ενός εξαιρετικά ενδιαφέροντος κειμένου, συγκεκριμένα της έκθεσης που συνέτα­ ξαν οι αείμνηστοι Ν . Καζαι,ιτζάκης και Ι. Καλιτσουνάκης και ο κ. Ι. Κακριδής, μετά από εντολή της Κυβερνήσεως Βούλγαρη ιιπρος διαπίστωσιν των υπό των Γερμανών και Ιταλών κατά την διάρκειαν της Κατοχής διαπραχθεισών ωμοτήτων εν Κρήτη», οδηγούνται σε μια ευτυχή κατάληξη με την πραγματοποίηση της έκδοσης αυτής.

Η έκθεση συντάχθηκε μετά από μια περιοδεία στο Νησί που έ­ γι νε από τις

29

Ιουνίου μέχρι ης

6

Αυγούστου

1945

και που θα

πρέπει να ήταν αρκετά επίπονη «λόγω της κακής καταστάσεως

του οδικού δικτύου και της κακής ποιότητος των ανταλλακτικών του υπό των· Αyγλων παραχωρηθέντος γερμανικού αυτοκινήτου» όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο εισαγωγικό κείμενό της. Στη συνέχεια η έκθεση (όπως και οι ανάλογες εκθέσεις που συν­

τάχθηκαν από διαφορετικές ομάδες δουλειάς, για άλλες περιο­ χές της Χώρας) παραδόθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών για να αποτελέσει, υποθέτω, στοιχείο της τεκμηρίωσης των Ελληνικών αιτημάτων αποζημίωσης από μέρους των δυνάμεων της Κατοχής. Δεν γνωρίζομε κατά πόσο η έκθεση βοήθησε στη διαμόρφωση των Ελληνικών αιτημάτων και για την περιοχή της Κρήτης. Αυτό που γνωρίζομε, όμως, είναι ότι από τότε τα ίχνη της χά­

νονται και δεν βρίσκεται πουθενά στο Υπουργείο των Εξωτερικών. Αναπάντητα παρέμειναν τα έγγραφα του Δήμου Ηρακλείου με τα

οποία αναζητείται, ενώ μια εξήγηση, που δίδεται ανεπίσημα και

από υπηρεσιακούς παράγοντες, συσχέ τίζει την εξαφάνιση με την προαγωγή των Ελληνογερμανικών σχέσεων.

Η ελάχιστα πειστική αυτή εξήγηση που δεν έρχεται σε αντίφα­ ση με την πάρα πολύ μικρή προσοχή που δίδεται στην Ελλάδα σε

ότι έχει σχέση με τις aρχειακές πηγές είναι και πpQσβλητική για τη μεταπολεμική Γερμανία μια και την εμφανίζει ως υπεραμυνο­

μένη του κύρους και του καλού ονόματος των Ναζιστών και των μεθόδων επικράτησής των.

Πρόλογος

Ενώ, όμως, σταθήκαμε άτυχοι στην αναζήτηση του κειμένου, ιδιαίτερα σημαντικού λόγω του περιεχομένου, του χρόνου της σύνταξής του και της προσωπικότητας των συντακτών του, στο

Ι:.ΙΣΑΓΩΙ

Υπουργείο των Εξωτερικών, aποδειχθήκαμε τυχεροί βρίσκοντας

Η

ένα αντίγραφό του στο Ιστορικό και Λ αογραφικό Μουσείο Ηρα­

· Εκθεσις τής Κεντρικής 'Επιτροπής

κλείου που δημιούργησε και συντηρεί ένα λαμπρό πνευματικό Ί·

Διαπιστώσεως 'Ωμοτήτων έν Κρήτη

δρυμα, η Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών (Ε.Κ.Ι.Μ.). Το αντίγραφο αυτό είχε κρατηθεί από τον κ.

n. Πρεβελάκη στον

οποίο εiχε δοθεί το πρωτότυπο της έκθεσης από το Ν. Καζαντζά·

Ή διά τής ύπ· άρ. Α. Π.

I 1159

άπό

17/ 6/ 1945

εiδικfiς διατα­

γής τοϋ Προέδρου τfic; Κ υβερνήσεως κ. Βούλγαρη έκτων κ. Ί.

κη για να κάνει τις παρατηρήσεις του, ο οποίος και το παρέδωσε

Καλιτσουνάκη, καθηγητοίι Ι Ιανεπιστημίου, Ί. Κακριδfι. καθη­

αργότερα στο Μουσείο για να αποτελέσει μέρος του πολύτιμου

γητού Πανεπιστημίου, Ν. Καζαντζάκη, λογοτέχνου, καί Κ. Κου­

αρχείου Καζαντζάκη που διατηρείται με πολύ μεθοδικότητα και

τουλάκη ώς βοηθητικού μέλους συσταΟείσα 'Επιτροπή πρός δια­

φροντίδα.

πίστωσιν τών ύπό το)ν Γεrιμαν<l)ν καί Ίταλ<ον κατά τήν διάn­

Η αίτηση του Δήμου στην Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελε·

κειαν τfις κατοχής διαπραχθεισών ώμοτήτων έν ΚρήτΊJ, περιο­

τώv για τη χορ~γηση της άδειας για την έκδοση της έκθεσης των

δεύσασα τήν νήσο ν άπό τής 29ης ' 1 ουνίου μέχρι' τ ή ς 6ης Αύγού­

ωμοτήτων βρήκε, όπως ήταν φυσικό, θετική ανταπόκριση . Θετική υπήρf,ε επίσης η ανταπόκριση της κ. Ελένης Σαμίου . Κα· ζαντζάκη καθώς και του κ. Ι. Κακριδή που μσς έδωσαν την άδεια για την έκδοση και τα δικαιώματά των. Εκφράζομε και επίσημα τις ευχαριστίες μας προς όλους.

στου

1945 , ύποβάλλει κατωτέρω τήν cκθεσιν αύτής.

Διά τήν έκτέλεσιν τοϋ ανατεθέντος εiς αίιτήν έργου, ή 'Επι­ τροπή κατέβαλεν πολλάς προσπαθείας, έπισκεφΟείσα

76 έν δλ{()

πόλεις καί.χωρία τής νήσοιι, έάν δf: μερικά άπό τά αiτούμε,·η

Στη ν έκδοση διατηρήσαμε τη γλώσσα του κειμένου, μια ασυνή·

είς τή ν διαταγήν τού κ. Προέδρου στοιχεiα δέν i)δυνήθη νά τη

θιστη για τον Ν. Καζαντζάκη και τον κ. Ι. Κακριδή ιιεπίσημη .. κα·

έξακριβώσΊ) aπολύτως, τούτο όφείλεται είς διάφορα έξωτεριιω

θαρεύουσα, ενώ συμπεριλάβαμε και περιορισμένο φωτογραφικό

αίτια. Τό κυριώτερον έκ τοίιτων είναι ότι έντός τεσσαράκοντα

υλικό, από την εργασία του αείμνηστου Κ. Κουτουλάκη που συ·

ήμερών ή το άδύνατον όχι μόνον τήν Κρήτη ν δλην νά περιέλθω­

νόδευε «ω(; βοηθητικόv μέλος" τους συντάκτες της έκθεσης στην

μεν, άλλ' οίιδέ κάν δλα τά κατεστραμμένα -χωρια αύτfiς νά έπι­

περιοδεία των στην Κρήτη και από το αρχεία του Δήμου

σκ:εφθώμεν, λαμβ ανομένης ύπ· όψιν τfic; κακης κατ αστάσεως

Ηρακλ είου .

τοϋ όδικού δικτύου καί τfiς κακής ποιότητος τών άνταλλακτι ­ κων τού ύπό των w Αγyλων παραχωρηθέντος γερμανικού αύτο­ ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΑΡΕΛΛΗΣ Δήμαρχος Ηρακλείου

κινήτου, ενεκα τής δποίας ήναγκάσΟημεν νά διακόψωμεν έπι

ήμέρας τήν συνέχισιν του ταξειδιου μας. Οϋτω παρητή θημεν τη ς έπισκέψεως 16 έν δλφ χωρίων εΙς τό

όποία θά έπρεπε νά μεταβώμεν. Άντ' αuτοlι ήναγκάσθημεν νά

ζητήσωμεν σχετικάς πληροφορίας άπό κατοίκους τών χωρίω\' αuτων, προσωρινοος διαμένοντας εΙς τάς πόλεις η άλλαχοu, άπό

έπισήμους άρχάς κ.τ.λ. 'Εξ άλλου δι' ώρισμένα ύπό τfiς (ί)ς άνω

διαταγnc. C.nτnθέντα στοιyr:ία. <oc. ε[ναι π.χ. ή διαπίστωσις κα-

Εiσαyωyη

Ε!σα'((ιηι\

ταστροφής aρχαιολογικών χώρων, μνημείων, έκκλησιών, νο­

εγινε χωριστά διιi τοuς νομούς Χανίων , Ρεθύμνης, Ήρακλείου

8

9

σοκομείων, σχολείων κ.τ.λ., έζητήσαμεν κατά τό δυνατόν έπι­

κα ί χ,ωριστά διά τό ν νομόv Λασηθίου, όστις ύπαχθείς uπό τάς

σήμουc; παρά τών άpμοδίων συγl(εντρωμi;νσ.c; i\δη πληροφορίας,

διαταγάς τών 'Ιταλών, έ<Jχε διάφορον κάπως τύχην τής τών

διότι βεβαιωc; ή 'Επιτροπή δέν ήτο δυνατόν νά πι::ριf.λθΊJ όλη\'

άλλων .

τήν Κρήτην διά νά συγκεντρώσΊJ αϋτη όλον τό άπαιτούμενΟ\' υ­

λικόν. Τό έργον τής έπιτροπής ύπεβοηθήθη πολύ άπό τάς κατα τόπους πολιτικάς, στρατιωηκάς καί έκκλησιαστικάς άρχάς, αί

όποίαι, σχεδόν άνεξαιρέτως, έκαμαν ο, τι ητο δυνατόν πρός διεu­ κόλuνσίν της' ακόμη περισσότερον έβοι1θησεν ή προθυμία τιί)ν

κατοίκων, νά συνδριiμουν τό έργον μας καί νά καταστήσουν τήν έκασταχού διαμονήν μας δσον τό δυνατόν Cι.νετωτέραν. Διά τήν φιλοξr.νίαν, τής όποίας έτυχεν ή Έπιτροπή ύπό τού κρητι­

κού λαού, μόνον λόγους ευγνωμοσύνης εχει νά έκφράσΊJ.

'I I παροϋσα έκθεσις είναι , έλπίζομεν, άπολύτως άντικr.ιμι> νική. Λί παρεχόμεναι έκασταχού πληροφορίαι l:ξηλέγχοντο πpιiJ·

τον άμέσως έπί τόπου, καθ' δσον iΊ Έπιτροπή κατά κανόνα δέν

άπηυθύνετο ι:ίς μεμονωμένα άτομα, Cι.λλά, καλούσα τάς άρχάς έκάστου χωρίου (τόν Πpόεδpον τής Κοινότητος, τόν ίcρέα, τόν

διδάσκαλοv κ.τ.λ .) καί άλλους εύϋπολήπτους πολίτα ς, ήκοuε τήν έκΟεσίv των καί συχνά, έπί aμφισβητησίμων σημείων, προ­ εκάλει συζήτησιν μεταξύ αύτων. ~Επειτα, τάς οϊιτω σuγκεντροιι­

μένας πληροφορίας. iδίως προκειμένου περί τοίι άριθμοίι τω\' aνά τά διάφορα χωρία εκτελεσθέντων άνδpών καί των κατα­

στpαφεισων οίκιων, έζήτησε πάντοτε νά τάς έξcλέγξ1J παραβά­ λουσα αύτάς πρός τά ύπό τών έπισήμων aρχών (Νομαρχιώ\,

Διοικήσεων Χωροφυλακής κ.τ.λ.) παρ~χόμεvα στοιχεία. Όπου ύπήρξε aσυμφωνία, ή Έπιτρόπή προέκρινε τήν μετριωτέραν πάν­

τοτε έκδοχήν. 'Οφείλει πάντως νά όμολογήσ1J δτι σπανιώτατα συνέβη αί ύπό τών iδιωτών παρασχεθεtσαι πληροφορίαι v' άπο ­

δειχθοίιν ύπερβολικαi. ' Εξ άλλου είναι βέβαιον, δτι, δ, τι καί νά λεχθij διά τά παθι1ματα τής Κρή τ ης καί των ήρωϊκώv κατοίκων της κατά τό διάστημα τής κατοχής, θά είναι πολλοστημόριοv

των 8σων πραγματικών ύπέσ τησαν . Σημ , Ή κατάτaξις του ύλικοu, καθ ' δσοv τοίιτο ιiτο δυνατόν,

I.

Καλιτσουνάκης

Ν. Καζαντζάκης

I.

Κακριδής

Κ. Κουτουλάκης

ΚΕΦΑΛΑΙ ΟΝ

Η

Α

ΚΑΤΑΛΗΨlΣ

Άπό της ένάρξεως τής έπιθέσεως τών Γερμανών μέχρι τής 14ης Σεπτεμβρ(ου

1941.

«Μάς κατηγόρησαν δτι έλάβαμεν μέρος είς τάς έπιχειρήσεις »τής καταλήψεως παρά τούς διεθνείς κανόνας τού πολέμου και

»έπομένως έπρεπε νά χυθιj αlμα πρός άντεκδίκησιν.... Καί ποιός »έδίδαξεν τούς χωρικούς Κρήτας τούς παλιονόμους σας, τούς

"όποιΌυς σεϊς κατά πάσαν στιyμrjν καi διά πάν συμφέρον σας » παραβιάζετε και καταπατείτε μέ τό παλιοπάπουτσά σας;

""Αλλωστε εύρισκόμεθα εΙς έμπόλ.εμοv κατά στα σι ν καi είΧ,αμεv »γενικήν έπισrράτευσιν... Άπό τ6 1-Ιμιφολιηιοv τοίι 16r.ωύς Λούλη Ιlαvαγιω­ τι:Ίκη τιιφει(Ισθι:vτο; εiς Άγιά1• τόv Λίιγοuστοv τοu 1 9~4. «Φταlει ή γερμανική διοίκησις, πού έθεσε τούς Κρητικού ς έ­

κτός νόμου τούς πρώτους μήνες τότε πού ό κάθε Γερμανός είχε τό δικαίωμα να σκοτώνι:ι δποιον ήθελε Τώρα είναι άργά ιτιά· δέν καταλάβαμε τήν έλληνική ψυχή. "Επρεπε ό Χίτλερ νά κόψη παράσημα κal νά παρασημοφοριίσΙJ δλ.ους τούς 'Έλληνες πού

πολέμησαν γιά τήv πατρίδα τους.» Λόγοι γερμανού δr.καvέως πρός 1\ρfιτα κατά το I'J~.

Ή ι':π!θεσις τών Γερμανών κατά τής Κρήτης i'jρχισε τιiν Ι9η Μαίου

1941

επί της βορειοδυτικής κυρίως παραλίας τi1ς νήσου

μέ κέντρον τό ό.εpοδρόμιον τοίι Μάλεμι:, δι· άλεξιπτωτιστικώ\'

iδίως δυνάμεων. Έπί τής Κρήτης σημαντικός έλληνικός στρα­ τός c!>ργανωμένος δέν ύπi'jρχε, διότι οί άνδρες η]ς Μεραρχία ς Κρητών, εύρισκομένης είς τό άλβανικόν μέτωπον, μετά rήν συν·

θηκολόγι)σιν είχον άποκλεισΟή είς niν ιiπειρωτικήν Έλλάδα. Τήν άμuναν της νήσου μέχρι της κα ταλιiψεώς της διεξήγαγαν

τά όλιγάpιθμα έλληνικά καί άγγλικά στρατε;ύματα, δσα έπρ6φθασαν νά διαπεραιωθοϋν είς τήν Κρήτην, κυρίως δμως δ μf. ­ χρις &ρας άστράτευτος άνδρικός πληθυσμός, έφηβοι καί πα­ ρήλικες. Ή cν Κρήη1 έλληνικιi κuβcρvησις F.iχε διατάξει yε\• Ι -

Ή Κατάληψις

'Η Κατάληψιs_

κήν έπιστράτευσιν έπί τής ~-ήσου. ~Ο, τι δμως έδωκε ίδιάζοντα

σολαβήσει τοίι τότε άντιπροέδρου τής κυβερνήσεως Άθηνών Λο­

χαρακτήρα κατά τάς ήμέρας αύτάς τής άμύνης, ίιπήρξεν ή γε­

γοθετοπούλου, έδόθη άμνηστεία, ιί ζωή καί ή περ ιουσία τών κα­

νική έξέγερσις τών κατοίκων, οϊτινες βοηθούμενοι καί από τάς

τοίκων, τού νομού Χανίων κυρίως, ήτο εiς τήν δ ιάθεσιν τοίι πρώ­

γυναίκας καί ώπλισμένοι μέ δ, τι πρόχειρον εύρέΟη είς τάς χεί­

του γερμ ανού στρατιώτου. Π ολλαί έκατοντάδες Κρητών έξετε­

ρας των, μέ παλαιά δπλα, ά.ξίνας καί ράβδους άκόμη, έπάλαι­

λέσθη σαν, όμαδικώς η μεμονωμένως, έντός τών οίκιών των, τών

12

13

σαν i.ιπεγνωσμέvως κατά τών γερμανών <iλεξιπτωτιστών ύπε­

κτημάτων των καί καθ ' όδόν, άνευ άλλης κατηγορίας παρά μό­

pασπίζοντες τό πάτριον έδαφος. Φυσικά έν τέλει οί Γερμανοί

νον δτι οί συμπατριwται των είχον πολεμήσει κατά τών άλεξι­

ύπερίσχ.υσαν, ό τακτικός έλληvικός καί άγγλικός στρατός διε­

πτωτιστών. Τό γεγονός έξάλλου δτι ή τραγωδία τού χωρίου' Α­

λύΟη καί κατέφυγεν εiς τό έσωτερικόν της νήσου, άναμένων τήν

λικιανός, καθ' i)ν έτυφεκίσθησαν

ι:ύκαιρίαν νά διαφύ'{1) εiς Αίγυπτοv, ένώ ό ύπόλοιπος πληθυσμός

μέ τήν κατηγορίαν αι)τήν, ~λαβεν χι.Οραν τήν Ι ην Αύγούστου, δύο

cπερίμενε μ(; ό.γωνίαν νά ίδΊJ πόσον βαριά θά έπλήρωνεν τάς ά-

δηλ. μήνας μετά τήν κατάληψιν , άποδεικνύει δτ ι ι'tληθεύει ή γνώ­

πωλεί α ς τών είσβολέων.

μη , καθ ' fjν έδόθη έκ τών ύστέρων καί παρά τάς παρασχεθεί­

·

Διότι οί Γερμανοί έξηγόρασαν πράγματι άκριβά τήν κατάλη­ φιν τής Κpήτης· κατά τούς με τ ρ ιωτέρου ς ύπολογισμούς, εχα­ σαν πεpί τ άς

109 άνδρες (ίδε

κατ ωτ. σ.

21)

σας ύποσχέσεις ή διαταγή είς τόν γερμανικόν στρατόν Κρήτης

νά έκδικηθlj τήν μεγάλην φθοpάν τών άλεξιπτωτιστών του.

6.000 ά πό τό έπίλεκτον σώμα τών άλεξιπτωτιστ<i>ν.

Τό έπιχείρημα τών Γερμανών δτ ι τόν πόλεμον τόν διεξήγ α­

Τώρα εiχεν έλθει ή ίί>ρα τής έκδικήσεως. Καί κατά τάς ήμέrας

γον κατά τήν κατάληψιν πολίται <ϊοπλοι καί δι' αύτό έκεϊ:νοι εί-

τού άγώνος οί Γερμανοί είχον διαπράξει άτιμίας' οϋτω πολλοί

χον τό δικαίωμα νά τούς μεταχειρισθούν ώς παρτιζάνους, είναι

ά.πό τούς κατερχομένους άλεξιπτωτιστάς, παρά τόν ' Αλικιανόν,

άπολύτως σαθρόν , καθ' δτι είς τήν Κρήτην είχε διαταχθή, ώς

τόν Δραπανιάν καί άλλαχού, έσπευδον νά συλλάβουν γυναίκας

εϊπομεν, γενική έπιστράτευσις, ούτε δέ ήτο δυνατόν κατά τάς

καί πιιιδιά, έπί τών ώμων τών δποίων έπειτα έστήpιζον τό όπλο­

κpισίμους έκείνας στιγμάς νά ληφθή φροντίς, ώστε οί καλού­

πολυβόλον των, άναγκάζοντες αuτούς νά προχωρούν ένώ έκεί­

μενοι νά περιβληθοuν τήν στρατιωτικήν στολήν. Έξάλλου ή ύ­

νοι, κρυμμένοι όπισθέν των, έπυροβόλουν. Μέ τοιούτον ζωντα­

περάσπισις του πατρίου έδάφους διά παντός τρόπου έναντίον

νόν προοχίιρωμα ήσαν βέβαιοι ότι ούτε "Ελληνες ούτε ν Αγγλοι

τού ε\σβολέως ήτο καθήκον κάθε ~Ελληνος. Μήπως κατά τάς

Οά έτολμούσαν νά τούς προσβάλουν.

τελευταίας έβδομάδας πρό της καταρρεύσεως τής Γερμανίας

ΊΙ άδικαιολόγητος κ αί έξω παντός δ ι κα ίου σκληρότης δμως

δέν έζητοίισε διά τών <'iρθρων του εiς τήν έφημερίδα Ρ6ί)C καί

τών κατακτητών κατεφάνη κυρίως μετά τήν συνΟηκολόγησι ν.

ό περίφημος Γκαίμπελς άπό τούς Γερμανούς πάσης ήλικίας καί

Ί:::νώ κατά τό διάστημα τών έπιχειρήσεων έρριπτον ά.πό τών ά­

παντός φύλου μέ ό,τι τυχόν δπλον είχον, καί μέ ξύλα άκόμη,

ε ροπλάνων έντύπους προκηρύξεις, οτι ό πληθυσμός δέν εlχε νά

νά φονεύουν κάθε έχθpόν, πού Οά είσέβαλλεν είς τήν χ.ώpαν των;

φοβήται καμμίαν καταστροφήν καί δι· αuτό έπρεπε νά έπιστρέ­

Καί δμως οί Γερμανοί είχον θελήσει καί προκαλέσει τόν πόλε­

ΨΊJ τό ταχύτερον εiς τάς ε\ρηνικάς του i:ργασίας, καί ένώ γερ­

μον καί είχον είσβάλει ήδη αuτοί εiς άλλας εuρωπαϊκάς χώρας,

μανοί άξιωματικοί έβεβαίουν tά αύτά μέ τόν λόγον τής στρα­

ένώ οί δυσ τυχείς 'Έλληνες ύφίσταντο άκουσίως καί δλως άδi­

τιωτικής των τιμής, μόλις οί Γερμανοί έγιναν κύpιοι της νήσου

κως τήν έπ ιδρομήν τών στρα τευ μ άτων τού·· Α ξονος . Τό διαδο­

προέβησαν είς ό.θρόους τυφε κ ισμούς καί λεη λασίας. Άπό τού

θέν έξάλλου ύπό τής γερμανικij ς προπαγάνδας, προφανώς πρός

τι:λους τού Μ αίου μ έχρι τ ών μέσων τοσ 1:επτεμβρίου όπότε, με-

κάλυφιν τών ίδίων των ώμοτήτων, δ τι

oi

Κρfιτες προέβη σαν

·

Ί-Ι Κσταλ'lψις

Ή Κατάληψ ις

14

_ _ _ _ _ _ _ _ _.:.,: 15

είς άκρωτηριασμούς γερμανών άλεξιπτωτιστων, είναι άνάξιον

συλληφθη αiχμάλωτοι

όναιρέσεως. Είναι άληθές ότι ό πόλεμος έξαγριώνει τόν άνθρω­

έσεβάσθη καί περιεποιήθη· αίιτοί δμως εύθύς ώς άπηλευθερώ­

13

άλ.εξιπτωτισταί, τούς όποίους ό λαός

ιτον καί ότι ο\ Κpήτες συναισθανόμενοι τό άδικον της κατ ' αυ­

θησαν άπό τά ίδικά των στρατεύματα, ίιπέδειξαν τυχαίως περί

τ ών έπιθtσεως δέν θά ήτο ό.νεξήyητον , άν προέβαινον εις παρο­

τούς δέκα κατοίκους τής πόλεως ώς πολεμήσαντας δήθεν κατ­

μο(ο.ς ένεργεία ς· δπως έν το6τ οις έβεβαιώθημεν, κ α μ μία τοιαύ­

αίιτών, γέροντας καί άόπλους, οί όποίοι καί έτυφεκίσθησαν πά­

τη ά κ ρωτηρίασις δέν ε-rινε άπό Κ ρfιτας. Μήπως τούς έπερίσσευ­

ραυτα. Είς τάς

εν δ.λλωστε δ καιpός νά προβοίιν είς τοιαύτας πράξεις, καί άν

μος καί έφυλακίσθη μετ· άλλων κατοίκων τής πόλεως είς τήν

άκόμη τό ή θελον;

'Αγιά ν, διότι δέν έδέχετο νά παρουσιασθ(ι εiς τάς γεpμανικάς

Σχεδόν δέν όπάp.χε1 συνοικισμός τοίι νομού Χανίων, ποι> νά μ ή θρην~ νεκρούς έκτελεσθέντας κατά τήν φοβεράν έκείνην πε­

4/8 συνελήφθη δ

άρχάς δηλών ύποταγήν. Μετά

Έπίσκοπος Κισσάμου Εύδόκι­

50

ήμέρας φυλακίσεως ό "Επί­

σκοπος έξωρίσθη εiς τάς Άθήνας, δπου παρέμεινεν όπό έπιτή­

ρ ίοδον ίΊ καί νά μή έχτ;ι ύποστ(ι λεηλασίας καί iiλλας καταστpο­

ρησιν μέχρι τής άποχωρήσεως τών Γερμανών. Έν τψ μεταξύ

φάς. Πόσα άκριβώς είναι τά θύματα, ε\ ναι άδύvατον έπί τοu πα­

είς τό Καστέλλι διήρπασαν οiκίας, {;πυρπόλησαν έpyοστάσια,

ρόντος νά yνωpίζωμεν. Πεpιοριζόμεθα λοιπόν νά όναγpάψωμεν

έyκατασταθέντες δέ είς τό

τά μdλλονδοκιμασθέντα χωρία, aναφέροντες έδώ καί έκεί χα­

καυσαν τά ύπηρεσιακά βιβλία τοϋ Γυμνασίου, τά eπιπλα καί τά

ρακτηpιστικάς λεπτομερείας:

θρανία του (έκ τώv

r υμνάσιον

καί t1)ν ·~πισκοπήν, ε­

300 άπέμcιναν μόνον 72

θρανία), καί έσύλη­

ΓΑΛΑ1ΑΣ Χανίων. Μόλις οί Γερμανοί κατέλαβαν τό χωρίον τήν

σαν τήν Έπισκοπήν, διασκορπίσαντες τό άρχείον της καί λεη­

26ην Ματου ήpχισαν φονεύοvτες τούς είς τά καταφ6για κρυπτο­

λατήσαντες τήν βιβλιοθήκην της. Χαρακτηpιστικόν τής διαγω­

μεταξύ τών

γής των είναι δτι άποπάτησαν έπί τών σωρών τών έyyράφων τής

έτών, καί τάς γυναίκας Στυλ.

Έπισκοπής, δπως καί έντός σκευών των λεηλατουμένων οiκιών

Αννα Πατεράκη . Ό Σπυρ . Χρυσουλάκης, τραυ­

τοϋ Κασ τελλίου καί τών άλλων χωρίων. Τό «άστείον» αuτό θά

μένους γέροντες καί γυναίκας· οϋτω έφόνευσαν

όποΙων τόν lω. Κοκολάκην, Τζινάκη καί

w

80

9,

ματισθείς ό.πό σφαίpαν πολυβόλου, πpοσέφuγεν εiς τόν yε pμα­

τό ίδωμεν συχνάκις έπαναλαμβανόμενον.

νόν στρατιωτικόν iατpόν , οaτις τοϋ έκαμεν ~νεσιν. Μετ · όλίγας

Είς τόν ΔΡΑΠΑΝΙΑΝ, μόλις τόν κατέλαβον, συνέλαβον τούς ά­

ίi>ρας ό τραυματίας άπέ&νε μέ φοβερούς πόνους, προφανώς δη­

μάχους άνδρας, πού είχαν μείνει έκεί, &στήριξαν έπι τών ώμων

λητηριασ θεί<; . Συγχρό νως διήρπασα ν τάς οί κία ς δλου τοΟ -χω­

των τά δπλοπολυβόλα καί ηρχισαν νά φ<ι)νάζουν είς τούς πέριξ

ρlοu (ένδι)ματα, έπιπλα, ραδιόφωνα κ. τ .λ.), καθ' όσον ή γερμα­

τού χωρίου ένόπλους νά έλθουν νά ιταραδοθοί>ν, χωρίς νά φο­

νική διοίκ η σ ις είχε δώ σει είς κάθε στρατιώ τη ν τή ς Κ ρήτ η ς τό

βούνται δτι θά πάθουν. Μέ τήν άπάτην αύτήν κα·τώρθωσαν νά

δικα(ωμ α νά στείλτ;ι έκ τών λαφύρων έν δέμα ώρ ι σμένου βάρους

φονεύσουν

εις τήν οίκογένειάν του. Είς τούς κατοίκους τοί> χωρίου άπ ηγό­

φο βούμενοι δτι θά έσκότωναν τούς ίδικούς των άνθρώιτους. (Ή

ρευσαν τήν πεpισυλλογήν τών νεκρών

·· Αyyλων

καί 'Ελλήνων

στρατιωτών, τών πεσόντων εiς τά πέριξ κατά τάς μάχας τής

τιιιpή τών

23, ένώ οί

23

ίiλλοι δέν έτόλμουν νά τούς πυροβολήσουν,

Έλλήνων έπετράπη μόλις μετά

άφοϋ έκαυσαν περί τάς

10 οiκίας,

3 μήνας.)

" Επειτα,

οί άγγαρευμένοι άνδρες ύπε­

9 μfινας,

Χ J • :ώθησαν νά μεταφέρουν έπί τών ώμων των δλους τούς ι;ίς τά

άφού tά πτώματα είχον καταφαγωθf.ι άπό τούς σκι>λους καί τά

ττι: >ιξ φονευθέντας κατά τάς μάχας τών προηγουμένων i1μερών

tσακάλια.

Ιι:ρμανούς, μέχρι Καστελλίου. Διά νά τρέχουν ταχύτερα, τούς

κα ταλήψεως. Ή άδεια πρός ταφήν έδόθη μόλις μετά

ΚΑΣτΕΛΛΙ Κισσάμου. Κατά τάς μάχας της καταλήψεως, ε{χον

.ττυpοβόλουν ε\ς τά πόδια, τpαυματ(σαντες Κα( εναν εξ αuτ(ί)V.

Ή Κατά.ληψtς

"

Ή Κατιiληψις

Εiς τό χωρίον ΚΑΚΟΠΕτΡΟΣ, τό όποίον έπpόκt:ιτο μετά τρία έτη

17

ταλαβόντες το κέντρον τοίi έρήμου χωρίου

-

διότι καί αί γυ­

νά πληρώσl] Ο. κόμη βαρύτερα τήν μανίαν τών κατακτητών (ίδε

ναίκες είχον ψύγει- είδοποίησαν τούς είς τά πέριξ διεσκορπι­

σ.

καταλαβόντες τό χω­

σμένους κατοίκους νά i:πιστρέψοuν, διότι άλλως θά έκαίοντο

καί εν βρέφος. Μεταξύ αUτ&ν συγ­

αί οiκίαι των. 'Εν τ(\) μεταξύ έφόνευον όσους τυχόν ό.νεκάλυ­

καταλέγεται ή γραία Άγγελ. σύζ. Άντων. Λουφαpδάκη, όγδοη­

πτον εiς τούς πέριξ ό.γρούς καί κήπους. 'Όταν παρουσιάσθη­

κοντούης, τι:ιφεκισθέντος καί αύτου κατά τό

σαν έκ μέρους τών Καντανιωτων τρεtι; ό:πεσταλμένοι,

76),

οί Γερμανοί τόν Μάίον το6

ρίον έφόνευοαν

6 γυναίκας

1941

1944,

αί κόρα ι της

oi

Γερ­

6

μανοί τούς συνέλαβαν, φοvεύσαντες μετ' Ολίγας &ρας τόν ενα

αUτών γυναικών, τάς όποίας οί Γερμανοί εύρον παρά τήv βρύ­

Ονόματι Γ. Μαλανδράκη. Κατόπιν έπροχώρησαν πpός νότον

σιν του χωρίου, έπέζησε μία μόνον, Μαλανδράκη όνόματι μέ

'Ιωάννα καί Έλεuθερία καί η μονοετής έγγονή της. 'Εκ τ&ν

7

πυpπολοί'iντες, φονεύοντες καί καταστρέφοντες δ, τι συvήνταιν

πληγάς, καί τής όποίας δ 16ετής uίός Μιχαήλ Εφονεύθη συγχρό­

καθ' όδόν' οGτω διελθόντες τά χωρία Πλεμενιανά, Καλλιθέα καί

νως ύπό των Γερμανών. Διά τήν όμοίαν καί χεφοτέραν τύχην

Κάλαμος έφθασαν εiς τήν Παλαιόχωραν

τού έτέρου υίοι1 της, θά όμιλήσωμεν κατωτέρω (ϊδε σ.

σαν τά καταστήματα, έσφαξαν ζώα, τάς δέ κεφαλάς των ό.πέρ­

77)

(26/5).

ΈκεΙ διήpπα­

Τάς μεγαλυτέρας δμως καταστροφάς ύπέστη κατά τήν πε­

ριψαν μέσα εiς σεντούκια λεηλατουμένων οίκιών, ό.ποπατοίιν­

ρίοδον αliτήν ή κωμόπολις της Σελίνου ΚΑΝΤΑΝΟΣ. Οί Γερμανοί

τες συγχρόνως μέσα εiς αUτά, εiς τηγάνια, σουπιέρες, βαλίτσες,

έξεδικήθησαν σκληρ&ς τήν σθεναράν Ciμυναν τών κατοiκων.

σινδόνια κ.τ.λ.

Τήν ό.ντίσταοιν εiχεν όργανώσει δ αντισυνταγματάρχης Χ. Σει­

Είς τάς

3/6 έπανελθόντες εiς

τήν Κάντανον, Ctφοίι i:φόνεuσαν

ραδάκης. Εις συνέλευσιν τών Σελινιωτών Ε.ν Καντάνφ τήν 22αν

δσους εύρον είς τά σπίτια των, Ο.νέγνωσαν τήν διαταγήν τού

Μαiου άπεφασίσ(}η νά πολεμήσουν: «Ντροπή νά περάσουν τ6 φα­

Στpατ. Διοικητοίi Κρήτης, διά τής δποίας ό.νεκοινοίιτο ότι ή

ράγγι μας όπολέμιστοι!Θά πολεμήσουμε κι' άς χαθή ή Κάντανοf,

Πραγματιl(ώς βοηθούμενοι καί όπό άλλους Σελινιώτες έπολέ­

μησαν είς τά Φλωριά καί εiς τό φαράγγι, δι' ού διέρχεται η έκ Χανίων ό.μαξιτός- άνδρες, γέροντες, tερεiς, γυναίκες καί παι­ διά μέ έμπροσθογεμfι δπλα, γκράδες, πελέκεις καί δ,τι άλλο εί­

Κάντανος θά κατcιστραφfj, οί δέ κάτοικοί της Ειά έξοντωθούν. Πραγματικώς μετά γενικήν λεηλασία ν δλαι αί οiκίαι τού χωρίου έκάησαν ή ό.νετινό.χΘησαν διά δυναμίτιδος. Τά γυναικόπαιδα ε­ ξεδιώχθησαν μέ τόν σκληρότερον τρόπον' οϋτως έπέταξαν έξω τήν σύζυγον τοϋ 'Εμμ. Κατσιγαράκη, είκοσι μόλις ω~ων λεχώ,

μετά τού νεογνοU της, χωρίς νά τής έπιτρέψουν νά λάβ1J οiJδέ

χον πρόχειρον κατά τών Γερμανών, επιτιθεμένων ό.πό ό.εροπλά­

σκέπασμα, i;πίσης τόν έξ όξέων ρευματισμών πάσχοντα Ιlετfι

νων καί διά πεζικών δυνάμεων, ώπλισμένων μέ όλμους καί ό­

Ία κ. Βακάκην. Είς τήν συνοικίαν Άγακιανά ή 80ντούτις Μα ρ.

πλοπολυβόλα. ~aταν έξηντλήθησαν τά πολεμοφόδια των ό.μυ­

Χατζημαθιουδάκη, βλέπουσα τήν οiκίαν της νά καταστρέφεται,

νομέναιν, οί Γερμανοί κατώρθωσαν νά καταλάβουν τήν δεσπό­

έλιποθύμηpεν' οί Γερμανοί τήν έρριψαν ε1ς τ-άς φλόγας όπου έ.­

ζουσα ν τής κοιλάδας τfjς Καντάνου θέσιν Βάρδια, όπόθεν_ήρχι­

κάη

σαν νά κανονιοβολοίiν τό χωρίον. Ή μάχη συνεχίζεται έντός

Παπαδομανωλάκη.

των έλαιώνων, καί δταν

oi

ΠΕλληνες ήναγκάσθησαν νά όποχω­

ζώσα.

Τήν iδίαν τύχην εύρεν

ή όμήλικός της

'Εν σuνόλφ έφονεύθησαν κατά τάς fιμέρας αiJτάς

23

Παρ.

Καντα­

ρήσουν είς τά πέριξ όψώματα, οί Γερμανοί εiσελθόντες εiς τό

νιωται, μεταξύ τών όποίων ό Uπερεκατοντούτης Κ. Άρχάκης,

χωρίον

(25/5), ήρχισαν νά τό πυρπολούν' μεταξύ Ciλλων &καυ­ σαν τό γραφείον τfίς Κοινότητος, τό δικασηκόν μέγαρον, τό

ό Ι. Γιωργιλάκης

σχολείον, τό 'Υποθηκοφυλακείον καί τό Άγορανομείον.

κης

Κα-

(85

έτWν), ό ό.νάπηρος Στ. Καλογριδάκης

έτωv), ό ήμίτuφλος Ήλ. Κροκίδης

(65

(70 i:τωv),

(65

ό Ίω. Μαpνελά­

έτων), ό Κ. Πρωωπαπαδάl\η:; (7() f.τtί>ν), ό Ε. Καλα\τ-

Ή Κατάληψις

18 ζαντωνάκης

(60 έτcl>v),

Ή Κατάληψις

ό Δ . Κουτεκάκης

(60 έτών),

τoiJ δποίου

μετά τόν τυφεκισμόν άπέκοψαν τόν δάκτυλον διά ν' άποσπά­ σουν τόν χρυσούν δακτύλιον. Παραλλήλως συνtλαβον γέρον­

Συγχρόνως είς τάς

μενον aπό

άλεξιπτωτιστων μέ

μεταφf:ρουν

πυρομαχικά

μέχρι

τής

Παλαιοχώρας.

35

οiκογενείας, είχε πολεμήσει καί αύτό κατά τών

10

άνδρας.

στρεψαν μέ χειροβομβίδας

Είς η\ν εϊσοδον τοu χωρίου έστησαν μίαν πρόχειρον έπιγρα­

τραγωδία τών

Ό ΚΥΡΤΟΜΑΔΟΣ, μικρόν χωρίον τής Κυδωνίας, ό.ποτελού­

νους

νά

2 'Ιουνίου, διεδραματίζετο ή

χωρίων Κυρτομάδου καί · Αλικιανός.

τας, γυναίκας καί παιδιά, τοίJς δποίους δεμένους καί δ.λυσωμέ­ ύπεχρέωσαν

19

Ot

Γερμανοί είσελθόντες κατέ­

5 οίκίας

καί ήρχισαν καθημερινώς

νά λεηλατούν τάς λοιπάς, άγγαρεύοντες καί βασανίζοντες τούς

ψliν διά νά δεικνύl) τό μέρος δπου άλλοτε έκειτο ή Κάντανος·

κατοίκους. Είς τάς

άργότερον ηiν άντικατέστησαν μέ άλλην μcτριοπαθεστέραν καί

κτός, ήνοιξαν βιαίως τάς θύρας τών οiκιών καί διά λακτισμά­

2/ 6 έκύκλωσαν τό

χωρίον άπό βαθείας νυ­

τέλος μέ άκόμη μετριοπαθεστέραν. Έννοεi:ται δτι τό λεγόμενον

των συνεκέντρωσαν τούς κατοίκους δλους εiς τήν τοποθεσίαν

δτι οί γερμανοί στρατιωται «έδολοφονίjθησαν έκ τιϊιν οπιοθεν»

Λεπίδες. 'Ανεγνώσθη τότε διαταγή, καθ' ijν τό

άποτελεί τερατώδες ψεύδος, μόνον σκοπόν έχον τήν συγκάλυ­

δρών θά έξετελείτο. 'Εκ τών

ψιν τών ίδίων έyκλημάτων.

21

1/3 τ<i>ν νέων άν­ 7, μεταξύ τών

τοιούτων έξέλεξαν

όποίων τούς άδελφούς 'Εμμανουήλ, Βασίλειον καί Ίωάννην Δι­

Ή είσοδος εiς τήν Κάντανον άπηγορεύΟη έπί ποινή άμέσου

γαλάκη· άκολούθως έλήστευσαν τούς μελλοθανάτους καί χω­

τυφεκισμοu είς πάντα 'Έλληνα. Οί κάτοικοι έπί εν καί ημισυ έ­

ρίς καμμίαν άνάκρισιν τούς έξετέλεσαν γονυπετείς ένώπιον τοϋ

τος ιταρέμενον εiς τά πέριξ, καί δταν διtiρχοντο Γερμανοί- διό­

συγκεντρωμένου πλήθους, όπισθεν τού δποίου είχε εiς μικράν

τι ή μόνιμος φρουρά των εύρίσκετο εiς τήν Παλαιόχωραν

εί­

άπόστασιν στηθη πολυβόλον ετοιμον πρός δράσιν. Άφοϋ έφω­

δοποιούντο καί έφευγον. Έν π~ μεταξύ άπεφασίσθη ή περιοχή

τογράφησαν τά πτώματα, ήγγάρευσαν συγχωριανούς των καί

τής Καντάνου νά καλλιεργηθi) διά λογαριασμόν τοϋ Ράϊχ. Καί

τού(; έθαψαν έπί τόπου άμέσως. Ή Διγαλάκη, έπειδή έθρήνει

ναί μέν τοuτο δέν κατωρθώθη χάρις είς τάς παρτιωτικάς ένερ­

τούς πρό αότής εκτελεσθέντες τρείς αδελφούς της, έδάρη καί

-

γείας τοϋ γεωπόνου Γ. Φραγκάκη, έξαπατήσαντος αότούς, πάν­ τως δμως τό μόνιμον μϊσος τοίι κατακτητσu κατά τοίΊ άτuχοίΊς

χωr>ίου καταδεικνύει ή κάτωθι διαταγή, f;κδοθείσα μετά

17

δ­

λους μήνας:

έλακτίσθη, δπως έκακοποιήθη καί ό έκ τών

7

έκτελεσθέντων

Θεοφ. Σαρτζετάκης κατά τήν σύλληψίν του, διότι είχε φωνά­ ξει: «άΧ, παιδιά μου./».

Τό μαρτύριον δμως τοϋ άτυχούς χωρίου δέν είχε τελειώσει ά­ Στρατιωτική Διοίκησις Κρrjτης Δlσις Έσωτεριιrών

Χανιά.

9111/1942

Περί τής ιrαλλιερyειΌς τής Καvτάνου.

1.- Ώς άντι'ποινα διό τόν φόνον τέλος Μαl'ου (τού

1941)

45

γερμανών στρατιωτών κατεστράφη

τό χωρίον Κάvτανος. Συγχρόνως άπηyορεύθη ή

έποικοδόμησις ταύτης. 2. - Ή διαταγή αϋτη παραμένει ίσχύουσα. Τό ιrέν·

κόμη. Καθώς ο{ κάτοικοι ώδηγοuντο όπίσω εiς τάς οίκίας των, κατέφθaσεν είς γερμανός ταγματάρχης, καί διέτα.ξε νά συλλη­

φθούν δλοι οί παρόντες άνδρες, 16 έν δλφ, διά τοϋ διερμηνέως του δέ aνεκοίνωσεν δτι ή εκτέλεσις τών

7 έγινε,

διότι εύρέθη­

σαν τάχα έκεί πλησίον ήκρωτηριασμένα πτώματα άλεξιπτωτι­

τρον τού χωριΌυ, ήτοι τό συγκρότημα οίιrιών, τό δ ποίον εύρίσιrετο έπf τι')ς

στών. VΕπειτα, γελών, προσέθεσεν, δτι οί ύπόλοιποι άνδρες θά

όδού Χανiων

έκρατοuντο ώς δμηροι. Καθώς δμως τά γυναικόπαιδα έπέστpε­

·

Παλαιοχώρας ώς ιraf είς τάς έξόδους τού χωρίου, είς aς

εύρίσιrοvται δύα έλ.aιο τριβεία. δέν έπι τρέπεται ν· όνοικοδομηθοίiν. Μάλι· στα πρέπει νά φροντfσε τε. ώστε τό μέρος έιrεiνο τού χωρίου δέον δ πως

φον είς τάς οίκίας των, νέοι πυροβολισμοί ήκούσθησαν· οί Γερ­

κατεδαφισθιj. Αύτό τούτο επιβάλλεται καf διά λόγους άσφαλεiας, τά δέ

μανοί είχον έκτελέσει καί τούς ίιπολοίπους, ύπεχρέωσαν δέ δύο

ύλιιrά δύνανται νά χρησιμοποιηθούν άλλο ύ.

άτυχή άγόρια νά τούς θάψουν. Φυσικά, έλεηλάτησαν έπειτα τάς

20

Ή ΚαΊ"άληψις

Ή Κατάληψις

οίκίας συμπεριλαβόντες δ, τι πολuτιμον είχον άφήσει άπό τάc;

τες εiς Cιπηγορευμένας ό)ρας τής νυκτός· καί 3) δτι οί κάτοικοι

προηγοuμένας ήμέρας. Σήμερον, ό Κυpτομάδος κατοικείται σχε­

τών Στερνών είχον άρνηθή τήν προηγουμένην ήμέραν νά τούς

δόν μόνον άnό γυναίκας καί παιδιά.

διοσουν δσας ορνιθω;, έζήτουν έκείνοι!

Είς τό χωρίον ΑΛΙΙ<ΙΑΝΟΣ οί γεpμανοί είχον τυφεκίσει είς τάς

24/5 έξ δνδρας πρό τοίι κεντρικού καφενείου, άνευ διαδικασίας. Είς τάς 2/6 προέβησαν είς τήν εκτέλεσιν 42 άνδpών έντός τού

21

Χανίων

Εiς τάς

20 Ίουνίου έτυφέκισαν όμαδικώς εiς τά ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ τών 34 είς αντίποινα των κατά τήν εiσβολήν φονευθέντων,

άλλους

4 δέ μεμονωμένως.'

περιβόλου τής εκκλησίας καί ένώπιον τών ίιπΟ'χρεωτικώς συγ­

Τήν lηv Αύγούστου οί Γερμανοί συνέλαβαν έκ τοϋ ΑΛΙΚΙΑΝΟΥ

κεντρωμένων έκει γυναικων, ώς άντίποιvα διά τούς εiς τήν πε­

καί τών πέριξ χωρίων ΡΟΥΜΑΤΑ, ΠΡΑΣΕΣ, ΡΟΥΘΟΥΝΙ, ΚΑΡΕΣ,

Dιοχήν αότήν κατά t'ήν είσβολήν φοvεuθέντας άλεξιπτωτιστάς.

ΦΟΥΡΝΕΣ1, ΣΧΟΙΝΕΣ 1, ΚΟΥΦΟΣ καί ΒΑΤΟΛΑΚΚΟΣ έκατόν οκτώ άν­

Οί μελλοθάνατοι uπεχρεώθησαν ν' άνοίξουν διά τών ίδίων των

δρας, τούς δποίους έξετέλεσαν αύθημερόν εiς τήν παρά τόν 'Α­

χειpών τόν τάφον tων. Οί Γερμανοί, άφοί> τούς άφιjρεσαν τά χρή­

λικιανόν γέφυραν τοϋ ποταμού Κερίτη. Ή κατηγορία ήτο πά­

ματα, τά δακτυλίδια καί τά ώρολόγια, τούς tτυφέκισαν άνά ι ο

λιν δτι οί δνδρες τών χωρίων αύτ&ν είχον πολεμήσει κατά τήν

είς τό. χείλος του τάφου, ρίπτοντες μεθ' έκάστην ριπή ν πολυβό­

είσβολήν, μόνον ότι τήν φοράν αύτήv οί Γερμανοί έσκηνοθέτη ­

λου καί μίαν χειpοβομβίδα άντί χαριστικής βολής. Πολλοί έτά­

σαν καί δίκην· ένώπιον έκτάκτου στρατοδικείου απηύθυνον είς

φησαν ζώντες άκόμη, κατά τήν μαρτυρίαν δέ πολλών αυτοπτών.

τούς προσαγομένους δύο- τρείς έρωτήσεις («Γιατι' έπολέμησες

καθώς &ρρίπτετο έπ' αίιtών τό χώμα, ή yή άνεταpάσσετο κά­

στήv είσβολή; ποιοι' άλλοι έπολέμησav;»)' επειτα τούς ύπεχρέω­

τωθεν άπό τούς σπασμούς τήc; άγωνίας τών οϋτω θαπτομένων.

νον νά ύπογράψουν εvα σημείωμα γερμανικά γραμμένον πού δέv

Μεταξύ τώv τυφεκισθέντων ήτο καί ό Βασ. Φραγκιαδάκης.

έννοοϋσαν- πολλοί ήρνήθησαν νά ύπογράψουν- καί άκολού­

τραυματίας τής μάχης tών Περιβολιών Χανίων, έ.ν στρατιωτι­

θως ώδηγοuντο εiς τόν τόπον τfις έκτελέσεως. Μεταξύ τών τυ­

κfι σtoλfl έκτελεσθείς μετά τού έπίσης τήν στρατιωτικήν στο­

φεκισθέντων ήτο ό άνάπηρος Νικ. Φριολάκης, ταγματάρχης έv

λήν φέροντος Μ. Γαλιiνη, δστις είχε μεταφέρει έπί των ώμων

τιμητικij άποστρατεί~, τραυματίας τής μάχης της Δοϊράνης, μέ

τόν τραυματίαν συνάδελφόν του άπό τά Περιβόλια μέ;ι:ρι τοί> ·Α­

ξύλινον πόδα, δπως καί δύο άλλοι άνάπ'lροι. Εiς τούς συγγε-

λιιcιανοΟ. 'Ακολούθως ο{ γερμανοί άφήpεσαν καί άπό τούς άλ·

1.

λους άνδρας του χωρίοι> τά αι-ρολόγια l(.t.λ., ~καυσαν τήν ίιπο­

Ό Άντών. Σκουμπάκης, δστις κατά τήν είσβολήν είχε φονεύσει τρεϊς γερμα.

διοίκησιν τής; Χωροφυλακής καί άλλας

5 οίκίαc; καί έλεηλάτησαν τάς λοιπάς. . Τήν αu~ήv ή μέραν έξετελέσθησαν περί τούς 25 είς τό Κονiο­ μάρι, · 12 είς τήν ·Αγιάν, 6 είς τό Πατελάρι ιcαί μεμονωμένως εic; άλλα χωρίο. Τήν έπομένην,

Χαρακτηριστικόν τής φιλοτιμίας τών Κρητικών είναι τό ό.κόλουθον γεγονός;

νοuς άλεξιπτωτιστάι; καί κατόπιν καταφιi"(ει είς τά βουνά, θεωρήσαι:; έαuτόν ιJ. παίτιον τοi} φόνου τcί>ν

2. Τό χωρίον Φουρνέι;

aνδρας τοίι χωρίου τού 'Ακρωτηρίου ΣΤΈΡΝΕΣ καί έξετέλεσον

άνευ διαδικασίας δέκα έξ α\Jτών μέ τήν δικαιολογiαν l) ότι εύ­

συΊχωριανών του ιταροuσιάσθη μόνος του είς τούς

άpιθμ&Ι

55 τυφεκισθέντας έν όλφ,

· μεταξύ τών όιτοίων δυο

"(υναίκας· έξ αύτών οί περισσότεροι έξετελέσθησαν είς του· Αλικιανοu . Μ& τήv κατηγορίαν δτι uποθάλιτουν ·ελληνας καί τόι;

3 'Ιουνίου, οί Γερμανοί συνtλαβον δλους τούς

34

Γερμανούς, κατήηειλεv έαuτόν και έτυφεκίσθη.

10/2/44

• Αηλουι; όντάρτας συvέλαβοv ε(ς I'73 έν δλφ - και τούς !\φυλάκ ισαν εΙς τήv 3,23 δέ άπεστάλησαν δμηροι είς τιiν I ερμα­

όλους τσuς άνδρας-

Άγιάv· έξ αuτών έτυφεκίσθησαν

νίαν· δέν έιτέστρεψε κανείς. Οί άλλοι άιτελίιθησαν ιτεpιοδικως.

3.

Ε!ς τό χ. ΣΧΟΙΝΕΣ οί έκτελεσθέντες κατά τήν περίοδον ταίιτην άνέpχοντω

εΙς

39,

έξ ών οί

33

εΙς τήv γέφυρα ν τού Άλικιανοi}. Τήν Ι ην Λύγοίιστοu

1941 oi

ρέθη είς γερμανός φονευμένος εiς τήν περιοχήν τοϋ Άκρωτη-.

Γερμανοί fκαuσαν καi τό χωρίον, δλοκληρώσα.ντες ηiν καταστροφή ν του ηiv

ρίοt/ 2) δτι είχον συλληφθη

μετά δύο μήνας έλαβον τήν άδεια νά έιτιστpέψουv εiς τά έpείπια.

3 κάτοικοι τού χωρίου ιαικλοφοροuν-

Ι Οην τοu ίδίου μηνός, άφοϋ ιτρώτα fδιωξαν τά γυναι κόπαιδα, τά όποία μόλις

Ή Κατάληψις~

22

ι

I

Κατιιληψις

_ _ _ _ __ _ __ --=23

νείς τών έ κ τελεσθέντων έπεστράφησαν αί ταυτότηται καί οί πί­

τήν Άλβανίαν δέν έχουν άκόμη i:πιστρέψει. Οί Γερμανοί έφιι­

λοι των· τά δακτυλίδια, τά ώρολόγια καί τά χρήματα έκρατή­

λάκισαν τότε δλους τούς άνδρας είς · Αγιάν τυφεκ ίσαντες

Οησαν ύπό τών Γερμανών. 'Ακολούθως ήyyαρευθησαν γέροντες

αuτών. Οί uπόλοιποι i:σώθη σαν κατόπιν της δοθείσης άμvη­

καί έφηβοι, οϊτινες έθαψαν τούς νεκρούς εις τέσσαpας τάφους

στείας. Τό χωρίον άριΟμεί περι τούς

όμαδικούι;. Ό έκτης άγγαρείας

έξορίστοuς είς τήν Γερμανία ν, εξ ών άπέμειvαν μόνον 10 είς τή\·

ικ. Γ. Βατσάκης, ί:πειδή κα­

τα τήν ταφήν έκαιιεν έμετόν, έτυφεκίσθη έπi τόπου. Κατά τήν αύτήν ήμέραν έκάη δ "Εμμ. Δασκαλάκης, έπίσης έτυφεκίσΟη

20 i:.ν

9 i:ξ

δλφ νεκρούς ...-αί

38

ζωήν.

Κατά τήν αύτήν περίοδον, έφόνευσαν

17 εiς τούς Λάκκους τής

είς τούς i.ιγρούς ό μαθητής τού Γυμνασίου Έμμ. 13ουpαδό.κης,

Κυδωνίας', 12 εiς τόν Ταυρωνίτ η ν, 29 είς τήν Παλαιόχωpαv , 27

διότι ήρ\·ήθη νά φανεpώσrι τούς συντρόφους του, μεe· ών έζι\τει

εiς τήν Χώραν Σφακίων καί άλλο ι άνά τά διάφορα χωρία- έ­

νό. διαφύγ1) καί οί δποίοι κρυμμένοι έπί δένδρου παρηκολούθη­

κτός τcί>ν είς τήν 'Αγιά ν άθρόως έκτελουμέvων (ίδε ..:ατ. σ. 40)

σαν τήν σκηνήν καί f\κουσαν τή &.πά.ντησιν τού ήρωϊκού έ.φή­ βου: «Of δάσκαλο{ μας μός έμαθαν vά μήν είμαστε προδότες». 'Ε­

Άλεξιτcτωτισταi είχον pιφΟή καi είς τά πέριξ τής Ρεθύμνου·

πίσης οί Γι:ρμανοί διήρπασαν τάς οΙκίας δλας, παραλαβόντες

oi Γι:ρμανοί γενόμενοι κι)pιοι (25 Μαlου) είς τήν δμαδικήν

μcΟ' l:αυτcον ένδύματα, ύποδήματα, έπιπλα, ζό>α, τpόφιμα κ.τ . λ.

κων τών χ. ΠΕΡιΒοΛιΑ καi ΜιΣιΡιΑ· ί1 έκτέλεσις τών πεpισσοτ{;­

Συγχρόνως έλήσ τ ευσαν τ ό χωρίον Φουpνέ καί έπυρπόλησαν τό

ρων έξ αύτών συνι::τελέσΟη δι' άνιέρου άπάτης· εiς τούς κα τοί­

1

Σχοινέ • Είς τάς

τής περιοχtiς προι:βησαν άμ{:σως ι':κτέλεσ ι ν πεντηκοντάδος κατοί­

κους, οϊτινες εfχον συλληφΟή ολοι καί έκρατοί">ντο νηστικοί, εί­

2/8 έλθόντες είς τά

ΜΕΣΚΛΑ, άφοG έδωκαν τόν λόγον

πον οί Γερμανοί, έάν ήθελον, νά τούς δci>σουν τσάϊ καί μπισκό­

τής στρατιωτικής των τιμής δτι δέν θά βλάψουν κανένα, (φκεi

τα. 'Όσοι έδήλωνον, ώδιηοϋντο έξω κατά μικράς όμάδας καi

οί κάτοικοι νά έπιστρέψουν εiς τάς οiκίας των, συνεl\έντρωσαν

έξετελοϋντο παρά τήν παpαλίαν, χωρίς οί ύπόλοιποι έγκλει στοι

τήν έπομένην δλους τούς κατοίκους παρά τό σχολείον καί ήρ­

νά άvτιλαμβάνωνται τί συμβαίνει. Κατ ' αuτόν τόν τρόπον έξε­

χ.ισαν τήν ό.νάκpισιν, κατά πόσον περι~':θαλπον ·· Αγγλουc, στρα­

τελέσθησαν πολλοί άνδρες καί

τιωτικούς.

ζον ότι θά κατώρθωναν έτσι vά i:ξασφαλίσουν τροφήν διά τά πει­

Oi

ό.νακpινόμενοι ηρνήθησαν, φυσιι\ά, τούτο- καί

περιέθαλπαν κατά τήν έποχήν έκείνην

70 περίπου ν Αγyλους! -

17 γυναίκες· σί δυστυχείς ένόμι­

νασμένα καί θρι1νούντα τέκνα των. Ή καταστροφή θά συνεπλη­

δπως ήρνήθησαν κ.α\ τό δ τι οί άπουσ ιάζοντες άνδρες εύρiσκον­

ρούτο διά της πλήρους έξοντιi>οε(ι)ς τιi>ν κατοίκων, iiν τό άγ­

ται i.ιντάρται εiς τά βουνά, ίσχυριζόμενοι δτι πολεμούντες cίς

γλικόν πυροβολικόν, είιρισκόμενοv άνατολικώτερον, δέν ήρχι­

Ι

Γ ο μίσος τών ι ερμανών κατα τιί>ν χωρίων σίιτών ί,πηpξι\· iδΙαίη:ρον. Κc.ιτα

την ίδiιιν πι,ρίοδον έφόνεuσαν 5.λλοuς

4,

κuτu Μuιον το\,

19:$5 2.

κα1t.οτρr.ψαν

δέ τούς tλtοώνας καί τούς αμπελώνας διά νά καuσοuν τα ξιίλα, ή διιι νσ κσ· μουν λαχσνοκήποuς πρός ίδία ν αίιτών χρήσΙν. Τέλuς Giς τάς

ζε νά βάλλΙJ, έξαναγκάσαν τούς γερμανούς νά ίιποχωρήσου\• πρός στιγμήν. Φυσικιi έξετι:λι:ίτο καί πάς ι:ύρισκόμεvος είς τούς ό.γρούς κ .λ π.

25 Muϊou ι945, ιτρο­

Μεταξύ τών έκτελεσθέvτων ήσαν καί iiνδρr.ς ύπέργηροι, ιΊ­

κειμένοu νά καταστρέψουν τά πλησίον tκεί έvσποΟηκεuμf.να ιτupομa;(ΙΙ\\1 των,

vάπηροι καί τυφλοi. Έκ τ(j)v γυναιl\ών πού έτuφεκίσθησαv ά­

προτού παραδοιJοϋν, unεχpέωσαν έnι ποιv~ τυφεκιομού τούς κατοίκου.:; τού· Λ· λ1 ι-.ιανοίι νά κλεισθοίίν έντός τών οiκιών των. Εύτu;ιώς cκ τής έκρήξει•Ιζ οιΊδι:\·

ναφέρομεν τήν Κατίνα Δελή μέ τά ς δύο κόρας της Άγγελικήν

Οι}μα ~σημr.ΙώΟη, πλήθος όμως οiκιών ίιπf.στη σημαντ1κύ.ς ζι1μία;. "Λιτό tκρΙ\­

ι . Κατ~ έκθcσιν τοίι ίuτροίι ι. Ντοιιντοuλάκι1, ι:iς ί:ξ ούτών, ό ΎΙJμνασΙόιταις Κωνστ .

ξι:ις άποθιtκεuμcνων πupομαχΙκ<iΝ όλίyον npό τής καταrιρεuσcως τ<iΙν ι ι:pιι ο·

Φεpαpόλης. είφέ()η νεκρός εΙς άΟλiον κατάστrισιν Ρ.1χι:ν iιποσηϊ f.ξαrιθpωσΙν τ<iΝ

ν<;Ιν ίιπF.στησον ζημίας καi άλλο χωp1ιi. <;Ις

άνω κc.ιί t<άτω i.i...-pων. CξώρuξΙ\' tιiιv (ιψQα/.μιiί\" ι.;c.ιί cξιιyωγ Ι\ν τών nπλόχvων

n .χ. rΠ. π<φύ τιΊ Xc.ιv1ιi. Μοιφν,r.ς

Ή Κατάληψις

Η Κατάληvκ,

και " Αναστα σίαν. Ή μαθήτρια τοίι Γυμνασίου Άθηνά Δpανδά­

να ρης έφιλοξένησc δύο γερμανούς άξιωματικούς' τό άλλο πρωί

κη, ίδοuσα τυφεκισμένοιις τόν άδε.λφόν τηc, ΊCαί τήν μίαν άδελ­

τόv έτυφέκισαν. cίς ttiv Κάντανοv, δταν τήν κατελάμβανον, έ­

ψήν της, τ ήν δέ Ο.λλην τραυματισμένη, παρεφρόνησεν. Οί_Γιφ ­

ψ(ί>ναζαν δfιΟεν ώς Έλληνες (διότι πολλοί έξ αύτc!)ν έγνώριζον

μανοί τούς ή μίσεις t<ί:>ν vεκρ('i)V έκαΙ,Jσαv έ πιχίισαντες βενζίνηv,

θαυμάσια τά έλληνι κά: ιιΒpέ Γιάννη, έγώ ε[μαι, έλα!ιι) η άφηναν

24

__

25

τούς aλλοuς δέ έρριψαν εiς φρέατα . Τά δύο χωρία μετά τοίι πα­

κατά yijς τά δπλα, έκρύπτοντο, καί δταν ο! "Ελληνες έπλησία­

ρα ΊC ειμένοu ΠΛΑτΑΝΙΑΣ έλεηλα τήθησαv ιτλήρως, άπό τάς οίκiαc,

ζον διά νά τά άρπάσουν τούς έπuροβόλουν. Όμοίως έφόνευσαν

22 1. Τό έσωτερι ­

άνευ λόγου τόν f.φηβον Γ. Μαραγκάκην είς τήν Κάνταvον. καί

κόν τ οίι να οu τού Άγ. Γεωργίου κατ ε κάη . Τό « άστείον >> τί'jς ά­

των - περί τάς

350 έν ολψ -

τόν Γ. Σταθάκην είς τόv Γαλατδ:v, μόλιc, έτελειωσεv ή άyyαρεία

ποπατι, οεως έvτός μαγειρικών σκwών, κ λινοσκεπασμάτων

πού τούς ειχον tπιβάλλει. Έπίσης κατά τήν διάρκειαν τής εί­

κ. τ .λ. έπανελήφθη καί Εδ(i:ι εί; μεyάλι;ν κλίμακα.

σβολiiς έφόvευσαν κατά μίαν άντεπίθεσιν τών • Αγyλων εiς τόν

Συγχρόνως ιτελ. Μαlου -

3

κατεστ ρ άφησαν

Ίοιινίοu ) άνετίvαξαv τάς οίκίας

τών έτι άνατολιl(ώtεpον τής Ρεθύμνου κι::ιμένωv χωρ. ΣΤΑΥΡΩ·

Γαλατάν τούς αίχμαλcίηοuς Μ. Κωνσταντούλην και I . Άνδρου­ λάκηv. Εiς τό Μποuκελάσι παρά τήν Σούγιαν μία οiκογένεια έ~

ΜΕΝΟΣ, ΧΑΜΑΛΕΥΡι, ΑΗΕΡ! καί ΠΑΓΚΑΛΟΧΩΡΙ καί έξετέλι:σαν πε­

12 μελcί>ν άποτcλοuμcvη προχωροίίσα μέ λcuι<ι1ν σημαίαν διά vά

ρί τούς

Έμμ . Τσ ίχλην) 1\αί γραίας. Είc, τό Άστέ ρι έξε τελέσθη έπιnρο­

παραδοθij, έπολυβολήΟη ύπό τ ων Γερμανών' 4 έφονεύθησαν έπί τόποu, οί άλλοι ώδηγήθησαν δέσμιοι εiς τήν Παλαιόχωραν· έξ

σθέτως ή Εύαγγ. Παναγ, Πολιοιιδά..:η, διότι έθpήνη τόv τυφεκι­

αuτών έτυφεκίσθη

σμόν το ίJ συζύγου της ;.;αί rού υίού τηc, .

Πετράκη.

30 εν δλψ, μεταξύ αύτ&ν καί γέροντα.; (π.χ.

τόν 8Οντούτη

άργότερα ό

1 2ετης υίόc, τού Λάμπρου

Κατά κανόνα διά τάς όμαδικάς έκτελέσεις έδιάλεyον τοι>ς νε­ LΙ,Jσ τηματική ήτο ή προσπάθεια τών Γερμανwν προκειμένου

ωτέρους καi εupωστοτέροuς άνδρας. Μέ πολλήv εύχαρίστησιv

νά πpοβοι)ν είς έκτελέσεις νά καθησuχάζοuν τούς ~Ελλ:ηναc,, δί­ δοντες ,_αi τόν λόΎΟV τής τιμής rων, ότι aν οί κάτοικοι μείνουν

δμωc, έτυφέκιζον καί γέροντας καί γυναίκας, δπου τυχόν τούς συνήντων, ε1ς τούς άγρούς η εντός τών λεηλατημένων οίκιών.

ή έπανέλθοuν εiς τάc; οίκίας των , δέν έχουν τίποτε νά πάθουν

Έκτός τώv άναφερθέvτωv ήδη παραδειγμάτων, σημειούμεν έδώ

διά νά μnοροuν ετσι νά τούc; σl)λλαμβάνουν καί νά τούς έ­

γυναίκας, φονευθείσας ύπό τών Γερμανών κατά τό διάστημα

κτελούν άκο πώτερον. Κατωτέρω θά συναντήσωμεν tι:αi iiλλα

τούτο· εiς τό Φουρνέ τήν Κλ. Χαροντάκη , 65 έτών καί τήν Μ. Φραγκοστεφανάκη, είς τά I ριμπλιανά τήν Αiκ. Ζερβουδάκη καί

-

ιtαραδεί-yμα τα. " Ανάλοyον σύστημα ~το νά άπολίιουν τούς συλ ­ ληφθέντας, δήθεν δ τι είναι έλείιθεpοι καί ε πει τα νά τοίις πuρο ­ βολοίιv έ κ τών όπισθεν. Κατ · αίιτόν τόν τ ρόπον έφόνειισαν είς τά χωρία τήζ Κιqσάμοu Π λα κά λωνα καί Νοχιά

4,

τόν Π . Π ε­

ii:λλην μίαν άκ-όμη, εiς τήν · Αγιάν τήν • Αννα Δ. Μαρκάκη έκ Σχοινέ. Άλλά καί τών άvαπήρων δέν έφείδοντο οϋτω έτυφέκι­ σαν μεταξύ άλλων τόv Ί. Δερμιτζάκην, άνάπηρον τού

1912 καί

ήμέpαc; τήν ταφήν των, καί

έπί πολλά έτη κατάκοιτον, διά πολυβόλοu έπί τί'jς κλίνης του καί πρό τών ομμάτων τής μητρός του καί έπειτα cρριψαν βενζί­

είc, τοuς Στράτους τόν Γ. Μαραγκάκην, φιλοξενήσαvτα αίιτούς'

νηv καί τόν έκαυσαν, ιςαί εiς τήν Χώραν τών Σφακίων τόν Πα­

ή ριπή τού πολυβόλου τοίι άπέκοψεν τούς καρπούς άμφοτέpων

παδράκην άνάπηpον έκ κρυοπαγημάτων. ω Αλλα δμοια παρ α­

τών χειρών , έμεινε δέ

δείγματα iδέ άνωτt.ρω· θά άπαντήσωμεν έξ ii:λλou καί πολλά iiλ­

τράκην, τόν Στ. Σταuροuλάκ ην, τόν Τζ. Φαvτρiδηv καi τόν Πα­

παντώνην μή έπιτρέψαντες έπί

12

30 <iJpας έπί

τόπου, χωρίς vά έπιτpέψουv

είς κανένα νά πf:rιπσηθή τή\' πλη γti\' τοιι.

Ei..;

rό Φοιφ\·f.. Cι Ι H'i\··

λα είς τά έπόμενα κεφάλαια.

26

27

Ή Καt6λη φιs

Ή Κατάληψις

_Ίδιαι_τ~ρ~ς πρέπει νά έξαρθή ή περιφρόνησις τώv κατ α κτη­ των.προς τα θρ~?κεuτικά αίσθήματα τ&ν κατοil\ων· ίεpε\ς έτυ­ φε~ι.σθησα~ και επροπηλακίσθησαν, έκκλησίαι άνετινάχ43ησαν

τοϋ 1943, οί Γερμανοί έφυλάκισαν τόν Ήγούμενον Ί. Λατινά­

~ο.:αι εβεβηλωθησαν, μοναί κατερειπώθησαν, ίερά σκεύη καί άμ ­

αuτής τάφον τοϋ ποτέ μητροπολίτου Πτολεμα'ίδος Άνθίμου Ρο­

φια διηρπάγησαν

σμαρή , έκρίψαντες καί τά όστά τοϋ νεκρού· τό αuτό έπραξαν

ii

κατεστράφησ αν.

Άπό τούς τυΦεκισθέντας ίερείς άναφέρομεν τούς Γ ρ. Πpοyού­

κην καί τούς μοναχούς δλους έπi δτι είχον περιθάλψr.ι

καί εi.ς τούς τάφους

v

52 ή μέρας, μέ τόν tσχυpισμόν

Αγγλους. Άνέσκαψαν τόν πρό τού ναού

12 μοναχών, άποκειμένων είς τόν περίβο­

~ην (Πλατανιάς), Άντ. Λιοuδάκην (Καμάρα Κουμούλι), καί Ε~~- Κοuιωυράκην (Πρασές)· ό τελευτ αίος άνήκει είς τοίις 108

λον τού καθολικού. Κατέστρεψαν τό καθολικόν τελείως, καύ­

του Αλικιανού καί έξετελέσθη , έπ.ειδή ήρνεϊτο νά καταδώση

τοίχους, διά νά χρησιμοποιήσουν τούς λίθους είς τό δυτικώς τών

τούς κατά τήν είσβολήv πο.λεμήσαντες συγχαιριανοίις του· ο.ί

Χανίων ανεγερθέν μνημείον τών γερμανών άλεξιπτωτιστών. Είς

Γερμανοί τού άφήρεσαν τό καλυμμαύχι καi άνεστάτωσαν τήv κόμη του &στε νά· προσλάβu τήν όψιν ιiγρίου Ο.ντάρτου! Είς τό Καστέλλι Κισσ~μου έζευσαν δίιο ίερείς, τόν Γ ρ. Κουτσαφτάκην μετά τού ι.ιίοϋ του 'Ελευθερίου είς ίσοπεδωτικόν κίιλινδpον καί το~ς ~ιτεχρέωσαν νά τόν σύρουν &ιτί wρας. Είς τόν 'Ηγοίιμενον ~α.ι δ~ο μοναχούς τής μονής Γωνιάς έπtβαλον νά μεταφέρουν ειτι των ώμων των 200 όκάδας τυρού άρπαγέντος ιlπό τήν μο­ νήν., Μέ τήν _ιτρόφασιν δτι έπυροβολήθη γερμανός στρατιώτης σuνελαβον την 22/ I 1/ 4 I εΙς τόν Δραπανιάν τόν έφημέpιον μετά ~6 πολιτών καί τούς έφυλάκισαν είς τήν 'Αγιάν έπί ενα μιϊνα· επειτα άπέλυσαν τούς 22 καί έιφάτησαν τούς ύπολοίποuς _με­ τα ξ~ αuτών καί τόν ίερέα - πρός, εκτέλεσιν· τέλος έδέχθησαν νά έξαγοράσ~ τό χωρίον τήν ποινήν των άντί 5 βοών, 67 προβά­ των 500 πουλερικών καί 3 χοίρων. Αύτή αύτ η ή &ξαγορά άπα­ δεικνύει πόσον ι'ισίιπτατος ήτο ή κα:τηγορία· δποu συνέβαινε πρ.αγματικ&ς φόνος Γι:pμ α~ού , ή έκδίκ η σις ήτο σκληρά καί ά ­

ι.ιειλικτος. Είς τάς 4 Ίοι.ινίοu συνελήφθη εiς τό χ. Σκαλάνι (' Η­ ρακλείου) ό άρχιμανδρίτης Φώτιος Α. Θεοδοσάκης, έληστεύ­

θη, έξυλοκοπήθη, fιγyαρεύθη δεpόμενος καί τήν έπομένην έξε­ τ~λέσθη, έν μ.έσφ δί>ο πολιτών, τού Γ. Τσικαλούδη καί τού Ευαγy. Λουλακάκη, έξωθι τοϋ νεκροταφείου τού χωρίου. Κα­ τόπιν περισυνέλεξαν τά ίερατικά τοu ένδύματα, τά όποία τοίί είχοv άφαιρέσει, τά περιέχυσαν μέ βενζίνη καi τά έκαιισαν. Είς τήν μονήν τi;ς Γωνιάς, iiτις κατείχετο μέχρι τού 'Απριλίου

σαντες τό τέμπλον καί τάς είκόνας καί κατεδαφίσαντες τούς

τήν κυρίως μονήν κατέστρεψαν τήν τραπεζαρίαv καί δλόκλη­ ρον συστάδα οiκοδομημ.άτων, άποθηκών, σταύλων κ.τ.λ. Δι­

ήρπασαν τά έπιπλα τού 'Ηγουμενείου καί τοϋ,ξενώνος, εκαυ­ σαν τά στασίδια τijς έκκλησ iας, τό τέμπλον, τά προσκυνητά­ ρια, τόν άμβωνα καί έκ τijς 'Αγίας Πύλης τήν "Αμπελον· έκάρ­ φωσαν τό είκόνισμα τού Ίησού τού ίερατικού θρόνου είς τόν λαι­ μόν διά νά έξαρτήσουν τά όπλα των, ώς νά μήν ύπήρχε aλλος

κενός χώρος. 'Αποφυλακίσαντες τούς μοναχούς, τούς έξεδίω­ ξαν έκ τής μονής' προηγουμένως τούς έδωκαν τήν έντολήν νά συγκεντρώσουν έντός τοϋ vαοϋ δ, τι πολύτιμον είχον, σκεύη, έ­

πιπλα κ.τ.λ. μέ τήν ύπόσχεσιν δη ήθελον διατηρηθiΊ άνέπαφα. ΗΟταν τό 1943

oi μοναχοί έπανijλθον, εύρον τήν θύραν τού vαou

παραβιασμένην, τά πολυτιμότερα άvτικείμενα έξαφανισμένα καί

τά uπόλοιπα κατεστραμμένα. Τήν μέθοδον αύτήν τής έπί τό αuτό συγκεντρώσεως πολυτίμων άντικειμένων, δήθεν πρός διαφύλα­ ξιν αύτών, πραγματικώς όμως διά νά τά εύρίσκουν προχειρό­ τερα οί Γερμανοί, θά τήν συναντήσωμεν καί περαιτέρω. Έξ aλλου μετέβαλον τό μετόχιον τής μονής Γκουβερνέτου

'Αγ. Γεώργιος εiς παρατηρητήριον, κατεδαφ(σαντες τόν τρούλ­ λον, άπορρίψαντες τήν · Αγίαν Τράπεζαν κα( κατακαύσαντες

τάς είκόνας. Εiς τούς Άγ. Θεοδώρους τού Όμαλοϋ έχρησιμο­ ποίησαν τάς είκόνας ό>ς καύσιμον ϋλην, είς τόν Πpοφήτην Ή · λίαν είς τό Μπουκελάσι ώς κρεατοσάvιδον. Είς τόν ·Αγ. Νικό­ λαοv του Γαλατά Χανίων τήν πριοτηv ήμέραν της καταλΙ1ψεως

28

Η Καrάληψι;

Ή Καrόληψι:;

έθραυσαν τόν Έσταuρωμένον καί τόν σταυρόν, ένώ cίς τό έξωκ­

ni.Jv εΙκό­

ι<αί τό πιστόλι μας»,

·Αγιά, Δpαπαvιάς, Κrιl\όπετρος, Φλωpια, Πλεμενιαvά. Κιφτο­

κλήσιον τού' Α γ. Δημητρίου έκαμαν σκοποβολήν έπi νων. «Σείς έχετε τό Χριστό έμείς

r6 Χίτλερ

Κατά τήν πr.ρίοδον αυτήν κατεστράφησαν δλοσχcρcδς. ,;)ς εϊ­ δομεν, ή Κάντανος καί ό l.χοινές, ένψ ίiλλα χωρία(' Αλικιανός,

έφώναζαν. Τάς εκκλησίας της Lωοδόχου Πηγής, τού "Λ γ. Αν­

μάδος) Ο.vετιvι'ιχθησα'' ή έκάησαν μόνον εν μι:nει. Λεηλασιας

τωνίου καί τού Ά γ. Ίωά ννου τού αύτοu χωρίου μετέβαλον είς

δμως καί δηι;>σεις ύπtστησαν δλu τά χωρία τής Κρήτης. 'Λπι1

άποθήκας πυρομαχικών, διά νά δυσκολεύεται ή συμμαχική αε­

~ά καταστήματα άφηρέΟησαv τά πάντα, άπό τάς οίκίας τά κο­

ροπορία νά τάς βομβαρδίσ~ι τό'' δε Άγ. Γεώργιον εiς τnλεφω­

σμήματα κσί τα ι..οιrτό πολύτιμα άντικειμεvσ, τά σκεΙ>η. tά

νικόν κέντρον, καταστρέψαvτες τό ίερόν καί καταρρίψαντες τόν

~πιπλα, 1 τά έvδυματα, <iκόμη τα γεωργικά και δασικα προ\όν­

τροϋλλον· τέλος μετέτρεψαν τοι)ς 'Α γ. Άποστόλους ι:iς κοιτώ­

τα τής ντiσοu. μέ μίαν λcξιν, τά πάντα. Καί 11 δτiωσις αϋτn καί

να καί μαγειρεiΌν. Άποθήκη πυρομαχικών ι:γινε καί ή. Λγ. Μα­

διαρπαγιi διήnκεσε καθ' δλον τό τετραετές διάστημα τής κατο­ χi\ς καί έφ' ολης τής ΚΙ"Ιήτης. ΚάΟι: μετασταΟμεuων λόχος προ­

γδαληνή εiς τήν Χαλέπαν, ό Άγ. Παντελεήuων εiς τά Νοπήγια καί ό κεντρικός ναος τού ·Αλικιανού. Σκοποβολή ν έκαμαν καί έπί τώv εiκόνων τού Ιlροφ. Ή λιοϋ είς τήν Γcωργιούπολιν. Κατ·

έβαινε είς νεας άρπαγάς, καί έπισήμως διά τού διοικητοu του, διά νά πληρώσοιιν τάς Cι.νάγκας των, καί μεμονωμένως διά τ<7>ν

aνακοίνωσιν του 'Επισκόπου Κισσάμου, εiς aλλα χωρία παρε­

στρατιωτών, διά νά θησαυρίσουν άνόμως.

μόρφωσαν τάς είκόνας τών άγίων, ώς π.χ. είς τόν ναόν του

tnί τη; ση;γηc τοu έ11φανεστατα διεκ(Ιι\'!Νtο ό έρuΟρός σταu(Ιό;. Ι::ί; τα 'ΙΙοπη­

Προφ. Ήλιοϋ είς τό Κοίινενι· μcτέβαλον <iλλας είς τραπέζια· ε­ ζωγράφισαν εiς τό έσωτερ ικόν τών ναών γυμνάς γυναίκας. έ­

καυσαν τά τέμπλα, τά στασίδια, διήρπασαν τά πολύτιμα σκεύη, καί κατεδάφισαν περί τούς δέκα ναούς, ώς είς τό Μάλεμε (ναοί Άγ. Μαρίνας καί Άγ. Γεωργίου). Εiς τό μέγαρον τής Ί::.π ισκο­

πής Κισσάμου cσχισ αν μέ ξυράφια καί έποδοπάτη σαν τά κα­

λυμμαύχια· άκόμη μετεσχημάτισαν τά ράσα είς κοντάς περισκε­ λίδας, δ πως άλλωστε είχον κάμει καί μέ τάς έλληνικάς σημαίας εiς τά Πλακάλωνα (μαρτυρία μοιράρχου Κ . Καpτάκη). Εiς τόν Άγ. Νικόλαον της Καντάνου, ό.φαιρέσαντες τήν πλάκα της Ά­ γίας Τραπέζης, ι'.ιποπάτησαν, έντός της θήκη ς τών ·Αγίων Λει­ ψάνων. Ι::.ίς τόν Άγ. Ίωάννην τόν Πpόδpομον τού Στύλου τοu Άποκορώνοu μετέβαλον τό ίερόν εiς κοπρώνα, καuσαντες καί τό τέμπλον· είς τό χ. Τζιβαρά έχρησιμοποίησαν τό δισκοπότη­ ρον ώς ούροδοχείοv 1 • Ι. ·Ac; μάc, έιτιτραπi\ νό. άvο.φtρωμεν tδώ δ.λλαc; ό.γαλόΎοuς tvεpγ&,UC', τών Γεp­ μανών1 έστω καi μι:ταγενεστcρω:; διαπραχθι:ίσας, έξ δσιι.ιν μάς κατηγγέλθησαν.

Κατά την εlσβολήν έβομβαρδιοθησαν αί έκκλησίαι τών Χανίων, μολονότι διc­ •φίνοντο εύκόλως ό.πό τ'ά ;τ:αμηλά ίπτάμf.vα γερμαν>κά άι:ροπλάνα, δπως άλ­ λωστε έρριψαν 8 βόμβας έπί τού δημοτικού νοσοκομcίοv ηϊς πόλεως, μολονότι

yια τού ,.uμοίι '\fινιων, έκαυσuν τό τέμπλο\ τοίι \•αοίι το~ Ay. Γεωρyίοtι, εις tό\'

'Ay. Κωvστα\'1ινον τuίι νομού Ρεθύμνης, τύ.ι:ίκονίσματα τοίι vασίι τοίι ·Α γ. Λν­ τωνίου. ΕΙς τήν Λοχριάν, μr,τtμαλον τήν 'Λ γ. Τραπεζαν εiς τράπεζαν έστιύ.σr.­ ως· είς τό rσο\,τσοvρο (.\ιlονοφατσίοv) τήν Κολυμβήθρα\' είς σκάφην 1\αί τάc;

6yirιc:; είκόνας εΙ; «Πλύστρες>>. ΕΙς τόν Κpεββατάν (θιάννοu•. έβεβήλωσαν τό • Ayιov Δισι.:οπότηρον, χρηοιμοnοιήσα,·τεc:; αίιτο ώι; ι.:οινό'' nοτηριον ι 6 οίιτο ~nραξαν καί εic; τήν Άρμην, έπίνειον τής Bιαvvou, είι; τήν μονήν τού Αγ. 'Λ\'·

τωνίοu, τής όποιας έφονεuσαν τον 80ετή κιιλόyt)pον Κύριλλον μαζί μέ /:να ν λ~ι­ κόν, έλεηλύ.τιιcrαν τήν έι..κλησiαν και κατtοτρr.ψαν τόν κciιδωνα. πurοΙΙολουν­ τεc:; κατ· αύτο(ί χάριν σκοποβQλijς. Ei.; την μΟ\'fJν τού Ay Ίσιδώροv. 1\t.ιμενην

εiι; τό άκρότατον βορειοαvατολικόν άκpωτηριον τής 1\pΙιτης. έκαvσαν το \944 τού ναοίι τά τέμπλα καί τάς εiκόνας αύτοΟ. αίιτόν δέ μcτtβcιλον είc:; σταίιλον. 'Ανετίναξαν τόν νσόν τσίι 'Λγ. Πνεύματος παρό την -ιι;ράπετραν, καύσαντr.ς

τάc:; είκόνας' ό χώρος ίσοπεδιlιθη, διά νιi έγ.-ατασταθή f.κεί npοβολεύc; ΓΙ ρ~η­ yοuμένως ό ναό:; έχρησιμοιτοιείτο ίιπό τών Ί ταλώv ώς αποθηκη πυρομαχικων.

• ι\λλα παράδε\γματα θα iδωμr.ν έν σuvr.χεi(J. τή; tκΟέσε<Μ, ταύτη<;.

ι. 'Από αύτό, oi yερμσνοι άλλα έχρησιμοποίοuν, <ί.λλα fκσιον ι.:αί <ί.λλα κατέ­

στρεψοv μόνον καi μόνον διά να τά στερησοuν άπό τouc:; κατοικοuc:;· ούτ~ π.!-. κατά τήν κστάληψιν τού 'Ηρακλείου. έρρι πτον άπό τci>V παραθύρων τών οικι~ι>ν

τά r.mπλα εΙς τάc:; όδού:; i\ συνεκέντρωναν τά ίι~λ~κά εic;,rό μέσ~ν ~οίι δωμcιτιο.ι> καί έχόρεuαν έιtι αίιτών. • Αλ).α ιταλι έπιπλα επωλοuν αλλαχοv εις τιμαc:; μαu­

ρηc:; άyopό.c:;. 1\Οί δλλο., nροπα,·τόc; τά ραδιόφωνα και τόc:; ραπτομηχανάς. ~στελ­ λον εΙς τήν Ι ερμανίαν. Μόνον διά τόν νομόν Λασηθίοv, τόν όλιγώτερον ύλλω­

στε δοκιμασΟέντα, ή άπσζημιωσιc:; διά τά καταστραφέντα ,ii διαρπαytντα ~~ι­ ιτλα ίιπολογίζεται κατ' έπίσημοv έκθεσιν ε!<; 850 i:κατομμuρια πρuπολι.μι ... ων δραχμώv.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Η

Β

ΚΑΤΟΧΗ

'Από των μέσων Σεπτεμβρίου

ΑUγούστου

1941 1944.

μέχρι των μέσων

~ Τά χωράφι σ σας δικά μας, τά ζιJcι σας δικά μας, κai σε Γς δrκr:ι( μας" Λόγοι γεpμανο(ί όξιωματικί!U εΙς τό Ροδοβάνι.

Οί Γεpμανοί καταλαβόντες, όpιστικως, τήν Κpήτην έφpόντισαν

δ.μέσως διά τήν f:γκατάστασίν των κα'ί τήν όργάνωσιν τών πο­ λεμικων των σχεδίων. Ή vίjσος έχαpακτηρίσθη ώς φρούριον του Ρό:'ίχ

(Reichs

Fesωng) καi δ διοικητής της, έλάμβανε διαταγάς

ό.π' ε!Jθείας ό.πό τό Βερολίνον, διωκεiτο δέ ό.πό των Γερμαν&ν πλήν τού νομού Λασηθίου καί τfiς Επαρχίας Βιάννου νομού Ή­

ρακλείου, άτινα παρεδόθησαν εiς τοί:ις 'Ιταλούς μέχρι τής κα­ ταρρεύσεώς των (Σεπτ.

·· Αξοvα

1943).

Ή θέσις τής νήσου έβοήθει τόν

διά τόν πόλεμον τής, 'Αφρική ς, καί διά τήν έξασφάλιαιν

τών θαλασσίων όδώv τής Μεσογείου. ΠΟταv βαθμιαίως ffiργά­ νώθη ίιπό τών Άγγλων

1)

κατασκοπία καί ίιπό τών έντοπίωv ή

ΕΘνική iινταρτική iιντίστασις, οί Γερμανοί της Κρήτης είχοv νά φροντίσοuν καί διά τήν iδικήν των ό.σφάλειαν. Τήv περίοδον ταύτην χαρακτηρίζουν τελεία άπομύζησις τού

iδιωτικοΟ καί iδiα τοlί ιiγροτικοi3 πλούτοιι τής Κρήτης, Uδικαιο­ λόγητοι έπιβολαί προστίμων, έξαντλητικαί Uγγαρείαι τών κα­

τοίκων, όμηρείαι ό.νδρών, γυναικών καί \ε.ρέων, άπάνθpωποι φυ­ λακίσεις, εκτελέσεις όμήρων καί Uποστσλαί εiς τήv Γερμανία ν,

όποιι δέ έσημειοί:iτο άνταρηκή κίνησις ή σαμποτάζ, i':ξόντωσις τού πληθιισμοtι καί καταστpοφαί των χωρίων.

α.

ΆπομUζησις τοίι ίδιωτικοΟ και του όγροτικοΟ πλούτου .,'Ως καί τD σαπούΙΙΙ τού vεροχιίτη μάς πήραν

or

Γερμανοl».

«Ούτε μcστpαπd δέ μάς όφησαν· τώρα πiνομε καΙ τρώμε άπό τό ίδιο τεvεκεδdκι».

~rυpνώvτας στά cπfτια μας βρήκαμε τοιίς ξεpοιίς τοιχους 1J καί τp6χα­

λοuς μονάχα».

λfrιm j'υναιιιων i\.νά τά διάφορα χωρiα.

Ή Κατοχή

Ή J.:ατο._,χ'-'-ή_ _ __

32 \Ι ετά

4 έτη

1\ατοχής, άπό τόν ιiγροτικον πλούτον τijς Κρή­

της δέν έχει άπομείνει σχεδόν τίποτε. ·οτι ό έν αύτ~ παραμέ­

νων γι::pμαvιl\ός και ίταλικός στρατός διετρεφετο εi:; βάρος τού πληθυσμού, ήτο τό έλαφpότερον. Τά πpοιόντα τής νησου έσ τέλ­ λοvτο 1\αί είς τήν Βόρειον "Αφριι-:ήv

έl\ε\ οί Γερμανοί vά κατα\·αλωθfι

-

-

όσον καιρόν έμάχοντο

καί είς τήν Γερμανίαν . Ό. τι δέν ήδύνατο

ii νά μεταφερθή, οί Γερμανοί έπροτιμούσαν συ­

χνά νά τό καταστρέφουν παρά νά τό άφήσοuν ι:ίς τούς κατοί­

ιωυς, διά νά ζήσουν καί αύτοί. Έnίσηc, κατέστρεψαν έλαιώνας, μωρεώνας, δάση δρυών, κυπαρίσσων κ. τ.λ. είτε διά νά πληρώ­ σουν τάς άνάγκας των (ναυπηγική, θέρμανσις κ.τ.λ.) είτε πρός τιμωpίαν ι:ίτε διά τήν ήδονήν τής καταστροφής κα{ μόνον. Ή καταστροφή καί διαρπαγή αuτη έγίνετο πότε βίαια, πότε

ύπό τύπον προστίμου, πότε ύπό τύπον έπιτάξεως. Ή βία ήσκή­ Οη κα τ ά τήν πρώτην περίοδον τής κατοχής

-

ϊδε κεφ. Ι ον

-

καί άργότερον κατά τάς διαφόρους έξορμήσεις τού γερμανικού στρατού κατ' άνταρτοκρατουμένωv περιοχών ή καί δι' άλλους λόγους. Φυσικά, μεμονωμένοι στρατιώται καί άξιωματικοί έκα­ μον χρήσιν τής βιας καί κατά τάς είρηνικάς περιόδους τής κα­ τοχijς, ή διοίκησις όμως επισή μως προετίμα τόν τύπον τής έπι­

τά ξεως ii του προστίμου. Είναι χαρακτηpιστικόν δτι τά πρόστι­ μα ήσαν κατά κανόνα άδικαιολόyητα· δσάκις παρουσιάζοντα ιiνάγκαι είς τόν κατοχικόν στρατόν, ή διοίκησις του έπέβαλλεν

πρόστιμα είς είδος, ύπό τό πρόσχημα δτι κάπου έγινε σαμπο­ τάζ, χωρίς νά προσδιορίζι:ι που καί πότε άκριβώς έλαβε τούτο

χώραν. Άλλωστε δσάκις έγινε πραγματικόν σαμποτάζ, ή,τι­ μωpία ύπήρξε πολύ σκληροτέρα άπό τήν παράδοσιν τροφίμων

κ. τ .λ. Οϋτε οί κάτοικοι θά είχον λόγον κανένα μετά τήν dπε­ λευθέρωσίν των ν' aρνηθουν νά μάς άποκαλύψουν δτι πράγμα­

τι έσαμποτάρισαν τόν έχθρόν . Οϋτω π.χ. μέ τήν πρόφασιν δτι εύρίσκοντο άποκομμένα σύρ­ ματα τηλεγραφικά κ.ά. έπέβαλον είς τήν κοινότητα Γαλατά Χα­ νίων κατά καιρούς ώς πρόστιμον τήν παράδοσιν μεγάλης πο­

σότητος έλαίου, προβάτων καί όρνίθων, είς δέ τήν Ί εράπετpαν,

33

κατά τόν τελευταίον καιρόν τής κατ οχή ς , τομάτας, σταφυλών, βρ<.Ομη ς , άχύρου κ . τ .λ. Άνάλογ α σuνέβαινον καί εlς τήν uπό­ λοιπον Κρήτην .

Αί έπι τάξεις. fισα ν ιτάντοτε βαρεϊαι, ή δέ παρεχομένη άποζη­ μ ίωσ ις ιiοήμαντος· όλόκληpος βοίχ; π. χ. i:π ληρώνετο δσον μία

όκ_ά κρέατος. Είδικώς ύπέφε ρο ν έκ τ ijς έπ ιτάξεως τά χωρία του νομού Χανίων τά ώς κύριον fσοδόν των έχοντα τήν παραγωγή ν

έσπεριδοειδων. ·ολη ή πα~αγωγή των χ. Άλικιανός, Σχοινές, Φουρνές κ.λπ . έ~ρεπε νά δίδεται είς τούς Γεpμανοί>ς,οί όποίοι

έιτλήpωνον τάς

SO όκάδας

πορτοκαλiφν μέ μίαν όκάν έλαίου

άκαταλλήλου ιφός βρώσιν καί τό όποiον φυσικά ε{χεν ό.φαφε­ θii άπό άλλην περιοχήν τijς Κρήτη ς . Ι< ατά τήν ζύγ!)_σιν ιJπελόγι­ ζον τόν προσαyόμενον καρπόν κατά

30-40%

έλαφρύτερον άπό

δ,τι ·πράγματι ήτο - ποίος έτόλμα νά παραπονεθή;- η έπίστω­ νον άιrλ(ί)-ς τούς κατοίκους μέ τήν άντίστοιχον ποσότητα έλαίου, δ\ά νά μήν τήν καταβάλουν ποτέ .

Ή σφαyή βοών καί χοίρων ύπό τών κατοίκων άπηγορείιθη τε­ λείως καθ· δλην τήν Ι<ρήτην· δλα τά ζώα έπρεπε νά περιέρχων­

ται εiς τοuι:; Γερμανούς, οϊτινες τά έσφαζαν καί τά έκονσερβο­

ποίουν. Τάς ~αραμονάς τών Χριστουγέννων lκαμναν γενικήν έρευνα ν άνά tά χωρία μήπως οί κάτοικοι σφάξουν τούς χοίρους

των. Αί ποιναί τών πα.ραβατών iισαν βαρύταται, άναφέρετ αι δέ καί ό έπί τόπου φόνος δύο ά νδρών είι; τά Περιβόλια Ρεθύμνης,

έπί τών όποίων κατεσχέθη . δέρμα νεοσ φαγέντ~ βοός. Ή 'Επιτ ρ οπή ήμών δέν είχ.& βέβα ια τ όν καιρόν νά προβή είς λεπτομερfj έξακρίβαισιν τών ζημιών, άς ύπέστ η ό ό.γροτιχός

πλοϋτος τijς νήσου ύπό τήν γε ρμαvι κ~ν κατοχήν. Ένδεικτι1<ώς μόνον π-ροσάγει τούς άκολούθους άριθμούς ληφθtντ ας άπό τήν

έπίόημον έκθε.αιν τής Γεωργικής 'Υπηρε σίας τοu νομού Λα.ση­ θίου πρός τό Ύποuρyείοv Γεωργίας, ήτις, δπως ρητώς λέγεται έv αίιτfι, έστηpίχθη είς συντηρητικήν μtiλλον έκτίμησιν καί μέ

βάσιν τήν προπολεμικήν άξία ν τί'jς δραχμής . 'Αξίζει νά ύπενθυ­ μίσωμεν δτι ό νομός Λασηθίου ύπijρξεν όλιγότεροv δοl(ιμασθείς κατά τά έτη της κατοχής.

3~4~-------------------·~Η~~~ατ~

Νομός Λασηθίοu

Κουρφαλώνα, Καστελλίου Πεδιάδος, Παλαιοκάστ pου, Λιμένος

Ι. Ζημίαι ι;ί; οιη1ρά. δσπρια, οι\'Ον ο;αί &λαιον 534.0!)().000 2. Ζημιαι r.ι; ιο.:urοιο;ίδια ζώα ..................... :-.::::::: . 170.000.000 J. Ζημιαι εις ξηρούς κορnοιί:; 1\αi όnώnας......... ........ 168.000.000 4. Ζημιαι είς δενδρώδεις καλλιφγείας........................ 625.000.000 5. Ζημιαι ι~ μειιiισι;;ως της παραγωyης ....................... 1.560.000.000 l.ίινολον ζημ ιών τής &γροηι; ιjς παραγωγής 3.057:000.000

Έξάλλου ή Γεωργική 'Υπηρεσία Ρεθύμνης ιiναγpιiφει είς τήν πρός τό 'Υπουργείον Γεωργίας σχετικήν έκθεσίν της 15 χωρία τού νομού καί δή τιi ύποστ άντα ζημίας 80% καί Ο.νω. Οϋτω μό­ ~ον άπό τά. χωρία αύτά εκλάπησαν ύπό τού στρατοu κατοχής η κατεστpαφησαν τά έξής ποσά, ύπολογιζόμενα είς όκιiδας

πλήν τών ζώων, ύπολογιζομένων είς τεμάχια. ,

t

J

)1

!

~·

'"'''" ll•t ιι.uι• ι JJ'

'ι•~ιι

~' '' "" l.tιι ι"'lt!)JH\\-"11

\C~

\Η • I*' ι•ιι.:; .\ ~Ι1ιi.Ι"fιι;;

.ι ••~ 't•ι

Η~~~:'~~..~μι~.r.~.r-uι'δuΜ ~~! ~ιιΙ \ι! !)IIO ι'~~;:~~~:::. I ιιι.ιι·,ιι!ιΙ~~~

,.,

ι ι~ιιιι

~··

~ (J

~~

lιltl

~~

....~IIIft

I.IIXJ ltHJOII

-..

tι

....

ι

'•Ι

5 ..,. •

~~

1.~00 .ΙΧΙΗ "'.ΗΟΙΙ

IlM lιι.ΙΗ•..ιl"'rι• ( ..\>~ ι:J.uιvt~• • I 2HtJ

:!ΟΙΙΟΙΙ Ι,\ ιιι.>ιΙ ι.tΗΙU ~.οικJ ;on \ ιιοιι Ι"'"'' Κ~ΙΙ

I

(JIIΙJ

ΜΙ lfi(Ι

ιι,~ιι

41

l tl()

1 ΙΙtιΙ

\tH,Ιj'IΙ'I•

t'J

l(ltι

Σητ~ίας), όχυρωματικωv έργων, νοσοκοj.ιείων, μvη μεiων τών πε­ σόντων ό.λεξιπτωτιστών, ώ μ ετα φοραί. ή κοπή ξύλων κ. t .λ. " Η

άγγ αρεία ή τ ο κ ατ' ό.pχάς άνοργό.νωτος· οί Γερμανοί π pός nλή­ ρωσιv τών έκαστ αχού άναγ κών τ ων συ νι:;λό.μβανον πολίτας άνά τάς όδούς μέ-χρι συμπληρώσεως τοϋ άπαιτουμένοu άριθμοu. 'Αp­ γότεpον έκανονίσθη, πόσοι ίiνδρες, γέροντες καί νέοt άδιακρί·

. . τωζ,

teα{ ένδεχομένως καί πόσαι γυναίκες aπό κάθε πόλιν καί

χωρίον έπρεπε νά προσέρχωνται καθ ' έκάστην. Διότι καί γυνα'ί· κες καί παιδία ήγγαpεύοντο διά τ άς μεταφοράς, τόν καθαρ ισ μόν τώ ν όβ ίδων, τήν πλuσιν των ένδυμάτων τώ ν στ ρα τιωτών , τήν σuντήρησιν τώv γερμανικών νεκροταφείων κ.λπ .

'

I Ι \ 11 't

35

Ή Κc:ιτοχή

--------- -

Ό άριθμός τών άγγαρευομένων έποίκιλε κατιi τάς έκάστοτε

Ι<αί έκασταχοΟ παpουσιαζομένας ά.νάγκας, πάvτως ήτο μεγά­ λος - κατ' άξιόπιστον μαρτuρίαν, μόνον είς τό άεροδρόμιον τοu Τυμ πα κiου εipγάζοντο περί τούς 3.500 έργάται έπί δΟΟ έτη - χαί έταλαιπώpησε πολύ τ όν π ληθυσμόν, ίδίως τόν ό.γροτικόν, εlς τόν όπ οiον δέν άπέμενε κα ιρός νά καλλιεργ ήσ1J τά κτήματά του. Κατά μέσον δρον ύπολογίζεται δτι οί γερμανο( ήγγάρευον τοuς ήμίσεις έκ τ&ν δυναμένων νά έργάζωνται έξ έκάστου χω­

ρίου, άν καί δέν έδίσταζον συχνά νά άπαιτοuv καί περισσότε­ ρους, μάλιστα άπό τ ά ορεινά χωρ(α πού έφοβούντο, καi τών ό­ ποiων τούς ά νδ ρας fiθελον νά άπασχολοίιν αύτοί. Είς τάς πό­

"" l.ΙΙJ,tι'l·jiHJ

lιl ut.XJ JCΙ (~kl 1t:.ΙΙ)ΙΙΗ ΜΗΙ(ιΗ

ος

h /I(ΙQ

~..ι ΜJ.ΗΙ..ΚI

!ίι,.Ι(Ι , (1!ΙιΙ Ι •Μ.ΝΙ ',()1.11)

l,tl()ll

~I(J

.,.~

ωιι

~1.1

\f)

"!JΙ

:(Ι)

(1{1() ~ !I(.Mt ~U 000

)(~

2!-Ι

IOti

λεις ή άγγαρεία ή τ ο έλαφροτ έρα, έπιτρεπο μέvης εiς τούς aστ ούς της δι' tδίας δαπάνης άvτικ α τ ασ τ ά σ&ώς των δι' cχλλου προσώ­

που. Έξάλλου ό άριθμός τών έ κ τών μεγάλων πόλεων άγγα­ ρεuομένων ήτο δισαναλόγως μεγαλύτερος άπό τή ν άνατιθεμέ­ νην έpγασίαν· προφανώς ό κύριος σκοπός τών Γερμανών fιτο

β. Ά γγαρείαι

Καθ· δλον τό διάστημα της ι-.:ατοχής έπεβλήθη ύποχρεωτική

έδ&, νά fχουν εiς τήv διάθεσίν των μέγαν άριθμόν άστών όμή· ρων έν περι π τώ σει σαμ ποτ άζ η άλλης άνωμαλί αc;.

Ώς ιφ ός τόν ά ptθμόν τών κ αθ' έ κάστην άγγ αρευο μένω ν ά­

σ~)ματι~ή ~ργασία είς τούς κατοίκους τcί>ν πόλεων κ:αί τιi>ν χω­ ~ιων δια τας δ ιαφόnους ιiνάγκας τού γερμανικού στρατού, ώς

ναφέpομεν ένδεικτικ&ς ότι ή Γεωργική 'Υπηρεσία, δ ιά τόν νο­

η κατασκευή καί συντήρησις άεροδρομίων (Μάλεμι:, Τυμπακίου,

λεσθέντα ή μ&ρομίσθια, ύπολογιζόμενα πρόc

μόν Λασηθίου μόνον, άναβιβάζει αύτούς εiς 10.000, τά δέ άπο­

66

δρχ . , άνέρχον-

37 3δ

ται εις

963.000.000

δρχ. έν σuνόλφ διά τά

4

έτη τής κατοχής.

γ. Φυλακίσεις, εκτελέσεις όμήρων, άποστολαί είς τήν Γερμανίαν

·~ εiς τούς οϋτω έρ-yαζομένοuc; παρεχομένη τροφή καί άπο­

Κάθε Κρητικού γενιά κ' ή κάθε μιά φαμίλια

ζ~μιωσις,, όταν δένήτο μηδέν, f1το έλαχίστη· μέ τά λεγόμενα «έ­

έχει νά γράψει ένα χαρτ(, πού νaχει φύλλα χίλια μά πάλε όλα κί άν τά nεi κσί δλσ κί όν τά γράψει. τής γενεάς του όστ6ρητσ θά μείνουνε τά πάθη.

πιτα~<:τα ημερομίσθια» οί έρyαζόμενοι δέν 1)το δυνατόν νά άγο­ ρά,σουν τίποτε· ~αν π.χ. δ άρτος έστο(χιζε 400 δ ρχ. κατ ' όκάν,

έδιδετο ήμερομισθιον νά φέρ"Ι) μεθ' έαυτοϋ,

α

.

100 δρχ. Τροφήν &πρεπε δ έpγαζόμενος οί Γερμανοί τοϋ ~διδον μόνον 60. 80 δρ μ.

ρτου η μερησ ίως, σπανίως δέ καμμίαν σούπα ν άπό σκωληκό-

βρωτα φασόλια η κάτ ι παρόμοιον.

Αuτη _ει ναι ή άπάντησις πού έδιδ ον κ α τά κανόνα ε ίς τήν Έιη­ τροπην εi~ σ~ετικήν έpώτησιν. Είς τόν Γαλατάν Χανίων , έξ δ.λ­ ~ου, κατα την κατασκεuήν τοϋ νεκροταφείου των, οί Γερμανοί

εφό~τωνον ~ίθους ~πί γερόντων- μεταξύ άλλων καί τοϋ 65ετοϋς π ροεδρ~u της κ_οινο.τητος, τού διπλούν τραi>μα φέροντος 70ετούς

65

έτών

καί ~λλοιχ; τούς δποίοuς έπρεπε ούτοι νά μεταφέρου:, άγρίως

δερομενοι καθ', δ~όν. Είς τούς Λάκκους τή ς Κυδωνίας, γυναί­ κες, παιδιά και γεροντες ύπεχρεοί>ντο νά σηκώνουν έπί τών ώ­

μων των β αρύτατ α τρα κ τέρ μέχρις 'Ομαλού βαδίζοντες έπί δu­ σβάτου έδάφους. Εiς τόν Γαλο.τ άν, τά Κοντόπουλα καί ιiλλα­ χοu , συχνά έζευον είς τό. κάρρα <<ΎJ.ά. γοuστο» άνδρας άvτί ζώων ν ά κουβαλούν πέτρας, τ ρόφιμ α κ. ιi. ~ σταν οΙ ίiνδρες δέν πα­

ρ οu~ιόζοντ~, ~γγα~ε~ο ντο ~ιά τ ης βίας αί -yυνα"ίκες η καί έφυ­ λ~κιζοντο , _οποτε οι ι':ί νδ ρες εξηνα-yκάζοντο νά παρουσιο.σθοuν.

Τα ς βαρυτερας συνεπ είας τής άρvήσεως τών ' Ανω-yειανων νά έργασθοϋν-

500 ήμερησίως!-

θά. τ άς ίδωμεν κατωτέρω (σ.

63).

Κ~ί τά ψορ~ηγά ζώα τ&ν κατοίκων είχον έπιταχθη . Διά τόν ;ομον Λα,σηθιου μόνον ί>πολογίζονται ύπό τής 'Υπηρεσίας τοίι

Υπου~~ιοu~Γεωp;ίας 30~ ζώα tργαζόμενα ήμερησίως εlς τούς Γερμανους, η τ οι συνολον απολεσθέντων ήμερομισθίων (πρός

δρχ .)

48. 180.000 δρi,.

Πόσοι έφυλαι<ίσΟησαν ύπό τών Γερμανών κατά τό διάστημα

τi)ς κατοχής εiς τάς φυλακάς τής' Αγιάς παρά τά Χανιά, είς τό Ρέθuμνον, τό "Ηράκλειον καί άλλαχοίι, δέν είναι εuκολον vά

έξακριβωθij. Πάντως πρέπει νά t)σαv πολλαί χιλιάδες. Μόνον

."Θ!'ο.φή κσi άμοιβή μας ήτο rό ξύλο, ή φυλακή καί ή vηστε (α ».

Α. Κατ ακη, τοu έπισης τραυματίου Σταμ . Σταματάκτι

Σίιnροvο<; κρΙ)τικΙ\ μιιvτιvάδα.

110

αί φυλακαί τής' Αγιάς 1Ίλθεν έποχή καΟ' i\ν είχον περί τάς 2000 κρατοuμέvους. · Αφορμαί συλλήψεως έδίδοντο πολλαί εiς τούς Γερμανούς άπό τόν ένεργητικώς και παθητιι<ώς aνθιστάμενΟΥ

πληθυσμόν καί όσάκις δμωc:; δέν έδίδοντο τάς έδημιούργουv οί ίδιοι οί Γερμανοί έκ τού μηδενός, μέ τόν σκοπόν νά έχοuν πάν­ τοτε πλτ"ιρεις τάς φuλακάς άπό δμήρους. προχείρους πρός έκτέ­ λεσιν i\ aποστολήν εiς τήν Γερμανία ν. Οϋτω π. χ. συνέλαβαν είς τόν Ι'αλατάν Χανίων 13 νέους μέ τήν κατηγορίαν, ότι έκεί έφο­ νεύθη είς γερμανός φρουρός" τήν έπομcνην oi Γcρμανοί tδήλω­ σαν, δτι δ φρουρός είχε πληγωΟi) μόνον, τήν μεθεπομένην δτι εiχεν άπλ(l>ς πυροβοληθii! Πάντως οί συλληφθέντες έκραηiΟη­ σαν έπ' aρκετόν είς τάς φυλακάc:; τής •Αγιά ς, ζευόμενοι είc; ι-:άρ­ ρον καί μεταφέροντες λίθους. Εiς τάς \6/2/ 43 συνέλαβοv και έκράτησαν έπί 6μηνον φυλακισμένους 20 άνδρας τοίι Φουρνc μέ τήν κατηγορία ν δτι τόν Μάϊον τού 41, κατά τήν εiσβολήν, είχον πυροβολήqει άλεξιπτωτιστάς!

'Η διατροφή τώv κρατουμένων ήτο άθλία, όλίγος ζωμός άπό λαχανόφυλλα η άγγούρια βρασμένα καί όλίγος άρτος· έvίοτε δ­ ταν ή φυλάκισις δέν ήτο αυστηρά, έπέτρεποv εiς τούς οίκείους δ.παξ η δίς τής έβδομάδος νά προσκομίζουν τροφήν, τής δποίας μέρος μόνον έφθανεν είς τούς κρατουμένους. ot κρατούμενοι i;ξερχόμενοι ciς άγγαρεία fιναγκάζοντο ύπό της πείνης νά τρd>­ γουν.<hμά χόρτα καθ' όδόν η νό έπιπίπτουν έπί τών ό.πορpιμά-

Ή Καrο ή

Ή Κατοχή

των της τροφης των fερμαν&ν. Τό φοβερώτερον όλων 1\το fι ε­

ύπό τόν ορον νά μαρτυρήσ~· άρνηθείς καί πάλιν, έβασανίσ(}η

πιβολή είς τούς έγκαθF.ίρκτους η1ς 'Αγιiiς νά τρώγουν κρέας θνη­

έπί

σιμαίων χοίρων καί προβάτων, άλλοίμονον δέ είς δποιον ήpνεϊ­

τύριον της έκριζcίJσεως τών ονύχων ύπέστη διά νά μαpτυpήση

38

15 ήμέρας άκόμη

39

καί ακολούθως έξετελέσθη. Τό αuτό μαρ­

το νά φάγη! Μετά μίαν τοιούτου εl.δους σίτησιν προσεβλήθησαν

ό έκ Ρεθύμνου Ήγουμενάκης. Τόν άπό τήν κωμόπολιν Μοίρ ες

οί έντός ένός θαλάμου κρατούμενοι άπό οξείας &ντερικάς δια­

Μεσσαpiiς καταγόμενον Κ. Γ. Άστpινάκην, διά νά μαpτυpήσt;~

ταραχάς. Καθώς ούτοι έκτύπων τήν θύρα ν τοu κελλίου των, δ1ά

τούς άντάρτας, έκτύπων μέ σανίδα γεμάτην μέ καρφιά. Ό Ά­

νά τούς έπιτpωηΊ vά έξι'.λθουv εiς τό ό.τιοχωρητήριον, εiσl)λθεν

στρινάκης άποπεφαθείς έν τi) ό.ΠΟ'fνώσεΙ του νά δραπετεύσΊ),

ό γερμανός λοχίας, ό δποΤος νομίζων ότι έτφόκειτο περί στάσε­

έτυφεκίσθη έπί τόπου .

ως, χωρίς νά ζητήσl) νά μάθl) τί συμβαίνει, έξετέλεσεν

7

έπί

τόπου .

Εiς τόν · Αλικιανόν συνελήφθη κατά τάς πρώτα ς ήμέpας τήc, κατοχής ό Θεοχ. Σφιγγάκης καί ώδηγήθη είς τά κρατη τήρια τής

Ποία ήσαν τά βασανιστήρια πού ύπέφεραν οί φυλακΙσμένοι,

Σούδας· δ ιά νά μαρτυρήσ1J ποιοι συγχωριανοί του έπολέμησαν

δύσκολα μπορεί κανείς νά τό φαντασeη· μακραί aπομονώσεις

κατά τήν εiσβολήν, ύπεχρεώθη νά πί1J τά οϋρα του, άκολοuθως

έντός άπολύτως σκοτεινών δωματίων, νηστείαι, έξαφν 1καί ά­

μέ δεμένα τά πόδια κατεκρημνίσθη άπό μίαν κλίμακαν, τέλος

νακρίσεις έν καιρψ νυκτός, άπειλαί καί σκηνοθεσίαι τ υφε"ι­

τόν [;κάρφωσαν είς τά χέρια καί εiς τά πόδια. Μετά πολλάς πε­

σμοί), περίσφιγξις της κεφαλl)ς διά μαyγάνου, πυρωμένος σίδη­

ριπετείας κατώρθωσε νά δραπετεύση, συλληφθείς δμως iiργό­

ρος ι':πί ni>ν yυμνwν σαrκ&ν κ.ά.π. Άναφερόμεθα μεταξύ άλ­

τερον έτυφεκίσθη τήν

λων είς τά έξης συγκεκριμένα γεγονότα: Ό i:κ Φουρνέ Νικ . Φρ αγκομιχελάκης καί 4 συγχωριανοί του, συλληφθέντες ανευ αiτίαc; τήν

Εiς τάς

14/8/ 1944.

29/8/1944 έτυφεκ{σθη μεταξύ

άλλων δ Πρόεδρος τfjς ·

Κοινότητος Καλcοδιανών Κ. Μαρκετάκης, δστις προηγουμένως

24/ 11/44, ήχθησαν εiς τάς φυλα-·

είχε βασανισθfi έγκλεισθείς έντός κιβωτίου όπισθεν αύτοκινή­

κάς Άγιiiς. Καμμία άγγαρεία δέν τούς έπεβλήθη, καθ· όλον τόν

του καί περιαχθείς πρός παραδειγματισμόν έπί &ρας πολλάς,

μήνα δμως της φυλακίσε<i>ς των οί φύλακες τούς ύπεχρέωναν

έπειδτi είχεν έκδώσει ψευδ.ii ταυτότητα τοίι Κτιστάκη, εκτελε­

νά έξέρχωvται γυμνοί καθ· έκάστην δύο &ρας προτοu έξημεpcί>­

σθέντος καί αύτοϋ έν 'Α γι~.

ση είς τόν περίβολον τf]ς φυλακής. Έκεί τούς περιέχυνον μέ ψu­ χρόν ϋδωρ καί άκολούθως τούς ύπεχρέωνον νά είσέλθουν έν­

Καί μέ·τήν έλαχίστην ιiπειθαρχίαν κρατουμένου τινός, έτιμω­ ροϋντο δλοι οί έντός τοϋ αύτοϋ θαλάμου φυλακισμένοι· έστε­

τός βυτίου πλήρους ϋδατος, περιχεόμενοι σvγχρόvως καί άπό

ροuντο της τροφής των, μετά δέ τό πέρας τijς είς δλους τοίις

πάνω. Τό αvτό έπανελαμβά.νετο τό ό.πόγευμα· τό έσπέpας έλάμ­

κρατουμένους έπιβεβλημένης έργασίας, καθ' δν χρόνον οί άλ­ λοι άνεπαύοντο, οί του τιμωρουμένου θαλάμου ύπεχρεοί>ντο έν

βανον <(μία κου τ αλιά ζουμί>ι καί όλίγον άρτον. Τpοφήν δέν έπε­ τρέπε το νά λαμβάνουν έξωθεν.

Ό Γ. Κουρουπάκης Cιπό τό χ. Γουδέτσ ι , συλληφθείς ώς έκδί­ δων παράνομον δελτίον καί 6.>ς κατάσ!':οποι; τών ν Αγγλων, ύ­ πέστη τό μαρτι)ριον της έμ πτiξεως βελοvό)ν έντός η:!> ν όνύχων του καί κατόπιν τής έκριζ<ί)σεώc, των. 'Επειδή καί πάλιν δέν έ­

pυθμq) νά έγείpουν άπό τής γης βαρείς λίθους Καί πάλΙν νά τούς aφήνουν νά πίπτουν, δερόμενοι άνηλεώς έν τφ μεταξύ.

Ό aριθμός τών έκτελεσθέντων είς τάς φυλακάς, είτε άμέσως κατηγορουμένων, είτε ώς όμήρων διά σαμποτάζ aλλοϋ συμβάν­ τα, θά παραμείνη iiyvcoστoς, πρέπει δμως vά είναι τεράστιος.

δέχετο νά μαρτυpήσ1J τούς συνεpγάτας του, κατεδικάσθη εiς θά­

Μόνον είς τή ν 'Αrιάν- τό Χαϊδάρι της Κρήτης- θά όπερβαί­ V!l τοίις χιλίους, άν κρίνωμεν άπό τούς όμαδικούς καί μεμονω­

νατον· τήν τελευταία ν στιγμτ1ν τοu ι';προτι'.rθη νά τού δοθf] χάρ ι ς

μένους τάφους, πού είδεν ή 'Επιτροπή ε1ς τά πέριξ τοϋ πεpιβό-

40 _ _ __

R

Κατοχή

41

νης τοποΟεσίας Μάνδρα, δπου οί Γr.ρμανοί προέβαινον είς τάς

βεβαιώνει τόν θάνατον 17 όμήρων έκ Σελινου, 21 έκ Λάκκων - μεταξu αύτών 5 έκ μιάς οίκογενείας, τοίί Κ. Σεργάκη, τών

φους. Κατά ττΊν μαρτυρίαν τοϋ άρχηγού του aνταρτικού σώμα­

τ ριών υiών του καί τοϋ aδελφοu του- 15 cκ Μεσκλci>ν, 7 έκ Φουpνέ καi τινων άλλων έκ διαφόρων χωρίων. Καί δλοι αύτοί

τος ~ελίνου Κωνστ. Ν. Μπασιa, ύπηρcτοϋντος προτοϋ άνεβή είς

οί θάνατοι συνέβησαν εiς ενα καί μόνον στρατόπεδον συγκεν­

τά βουνά είς τάς φυλακάς ' Αγιό.ς ~Jς άρχιφύλακος, οί έκτελε­

τρώσεως!

λου τ6}ν φυλακών καί είς τά ύψώματα τής ί:κεί πλησίον κειμέ­

έκτελέσr.ις, δταν ό πέριξ τών φυλα'κών χώρος έγέμισεν aπό τά­

σθtντες έν αύταίς ύπερβαίνουν τούς 2000, πολλοί δέ έξ αίιτων aπεκεφαλισθησαν διά πελέκε(ι}ς η άπέθανον έξ aσιτίας καί τών κ α κουχιcί}ν.

Πέριξ ni>ν φυλακ6}ν ύπάρχει μεταξύ άλλων ενας τάφος, δπου κείνται 60 όμαδικως έκτελεσ;.ιένοι - είναι οί πρcίηοι πού έτυ­ φεκίσΟησαν άμέσως μετά τήν είσβολ1iν -, άλλοι δέ 6 μέ 10 τυ­ φεκισθέντας καθείς. Πόσοι άλλοι θ' αποκαλυφθούν ό.κόμη εiς

'Ιδιαιτέρως πρέπει νά έξαρθή ή προσωρινή σuλληψις ώ:; όμή­ ρων ίερέων και νέων γυ\•αικών, έmβιβαζομένων καθ· όμάδας έm τών μετακινουμένων γερμανικων αύτοκινήτων καi χρησιμευόν­ των ώς προκάλυμμα κατά πάσης έπιθέσεως άνταρτων. Τό σύ­ στημα αuτό έχρησιμοποιήθη εuρύτατα και είς τάς πολεις καί είς τά χωρία- π.χ. είς τά Έννέα Χωριά, τόν Κακ όπcτρον, τά Φλώ­ ρια, τά Περιβόλια τού νομού Χανίων, είς τόν Στr~υρωμένον, niν

oi γερμανοί κατ' aρχάς c-

Κοξαρέ, τόν Γερακάρην, τά Περιβόλια τοϋ νομού Ρεθύμνης, είς

φρόντιζον εUΟύς μετά τήν ταφήν νά όργώσουν καί νά ίσοπεδώ­

τό ' Ηράκ λειον, κ. ά. - καθ' δλην τήν διάρκειαν τής κατοχής,

σουν όλον τόν πέριξ χωρον, ωστε νά χάνεται κάθε ίχνος τάφου.

μάλιστα δσον ό χρόνος παρήρχετο καί ή aνταρτική κίνησις

Είς δέ τήν Μάνδρανή 'Επιτροπή έβάδιζεν έπί 1/2 ώραν έν μέσφ

άπέδιδεν .

τάφων δμαδικών καί μεμονωμένων, τών μέν άναγνωρισθέντων

δ. Καταστροφή χωρίων καί όμαδικαί έκτελέσεις συνεπείc;ι

τά πέριξ παραμένει άγνωστον, διότι

είς ποίους νεκρούς άνήκουν, τών δέ τελείως άγνώστων . Έκεί εύρίσκεται καί ό τάφος του πολιτευτοίι Ρούσου Κουνδούρου έκ Λασηθίου, έκτελεσθέντος είς τάς

16/9/44 μετ ' άλλων 53. Κατά

χώραν εύρίσκεται καί ό περίφημος κορμός δένδρου, έπί τοίι δ­

ποίου έπέδενον τούς έκεί έκτελουμένους καί δστις είς Οψος ι .30 του μέτρου περίπου, ένθα ή καρδία τών τυφεκιζομένων, έχει κα­ ταφαγωθij άπό τάς σφαίρας

., Αγνωστος είναι μέχρ~τής wρας ό ό.ριθμός των έκ τών φυλα­ κών εiς Γερμανίαν μεταφερθέντων 'Ελλήνων, έκ τών δποίων'έ­ λάχιστοι επέζησαν" ένδεικτικώς μόνον άναφέρομεν τούς έξης άριθμούς· τήν

1012/44 aπεστάλησαν ιiπό τόν νομόν Χανίων 223

όμηροι. Άπό τό χ. Μεσκλ~ οί εiς Γερμανίαν άπουσιάζοντες ά­ νέρχονται είς

38,

άπό τό Φουρνέ 23, aπό τούς Λάκκους τής Κυ­

δωνίας 3 1, aπό τοuς Κάμπους 27, άπό τήν Κοξαρέ Άγ. Βασι­ λείου

I I, aπό τά χωριά Σαχτούρια,

Λοχριά, Μαγαρι κάρι καί Κα­

μάρες 35. Ό έκ τής όμ η ρείας έπιστρέψας Έμμ. Παρασκάκης

όνταρτικής δρόσεως, σαμποτόζ κ.λπ. ιιΚάθε γωνιά τής Κρήτης tχει τάφους"

Τήν 1ην "Ιουνίου 1942 εiς τήν κωμόπολιν τής Μεσσαράς ΜΟΙ· ΡΕΣ, έπειδή εύρέΟη φονευμένος δ τηλεγραφοφύλαξ Δαμάσκος, δργανον τών Γερμανων, έξcτελέσθησαν cντός τού νεκροταφείου 9 προύχοντες, μεταξύ των όποίων ό πρόεδρος τi)ς κοινότητος Ζαχαριουδάκης, ό διευθυντής του ΎποκατασηΊματος τiiς Ά­

γροτικής Τραπέζης. δ διευθυντής τού Δημοσίου Ταμειου καί ό συνταξιούχος διδάσl\αλος Νικ. Παπαδάκης, δστις κατά τήν ώ­ ραν τής εκτελέσεως έψαλλε τόν Έθνικόν μας "Ύμνον είπών: σα· ράντα χρόνια τ6ν διδάσκω στά 'Ελληνόπουλα, 6ς τόν τρσγουδή ·

σω άλλη μfα φορά!- Μετά τήν έκτέλεσιν αί οίκίαι τών θυμά­ των tnυρnολήθησαν, οί δέ έγγύτεροι συγγενείς των έξορίσθησαv

εiς τό χ. Βενερ<iτο, είς άπόστασιν 40 χιλιομέτρων aπό τής κω­ μοπόλεως.

Κατά ηiν iδίαν ήμέραν συνέλαβον 5 f.κ τού χωρίου ΠΛΩΡ Α

4_2___________________·Η

Κατοχ ~-------- ----------

'Η Κατοχη

Καινουρίου, έπειδή ηiν 30/5 είχεν εύρεθij φονευμένος δ πρόεδρος τής κοιν. τού χωρίου, Μαρκογιαννάκης, ύπό των Γερμανων διο­

καί έξηναγκάσθησαν νά δώσουν μά-χην, 22 αϋτοί πρός 3.500 Γερ­

ρισθείς· μεταξύ των συλληφθέντων ήσαν ό τέως πρόεδρος τής ι-:οιν. J. Μελαμπιανάκης, δ γραμματεύς της Έ. Μπι:ρκάκης καί

δίου. Τότε οί rr.ρμανοί κατέστρεψαν τά ΒΟΡΙΖΙΑ (28/8/43). χω­ ρίον τό όποίον είχεν ήδη λεηλατηθη κατά τόν Νοέμβριον τού

ό δικηγόρος Άρ. Μετοχιανάκης. Των συλληφθέντων αί οiκίαι κμτεσκάφησαv, aφοϋ πρώτον έθραύσθησαν τά βαρέλια καί οί

ι 942· τά γυναικόπαιδα διετάχθησαν νά φύγουν έντός I, I 12 &ρ ας, πρίν δμως παρέλθη ή προθεσμία αϋτη, τό χωρίον έβομβαρ­

πίθοι τού οίνου καί τού έλαίου. Οί ίδιοι ώδηγήθησαν είς τό νε­

δίσθη έξ άεροπλάνων, συμπληρωθείσης τής καταστροφής του

κροταφείον, έκεί έδέΟησαν χωριστά l:πί δένδρων, καί aφo:J πρό

διά τορπιλλωv καί δυναμίτιδος. Τό σχολείον άνετινάχθη, ή έκ­

τών οφθαλμών των ήνοί-χθη δ τάφος των ύπό -χωρικων πρός του­

των ν· ι'χπομακρυνθούν πάραυτα εiς άπόστασιν 30 χλμ., χωρίς vά τούς έπιτραπli νά συμπαραλάβουv απολύτως τίποτε. ΕΙς τάς 3 Ίουνίου Ι 942, έπειδή οί άντάρται έφόνευσαν 4 Κρή­

κληοία ύπέστη ζη μ ίας, τό ύδραγωγείον κατεστράφη. Ή περιο­ χή τού χωρίου έκηρύχΟη πολεμική ζώνη,. άπαγορευθείσης τής έπιστροφης τci>ν κατοίκων. Τόν Μάi.ον τού 1944, δτε οί Γερμα­ νοί κατέστρεψαν τά χ. Καμ(φες, Μαγαρικάρι, l.αχτούρια και Λοχριά (ίδε σ. 59-61). έλθόντες είς τά Βορίζια συνεπλήρωσαν τήν καταστροφήν. Τό χωρίον είναι καί σήμερον έρημον, έλαχί­

τας συνεργαζομένους μέ τόν στρατόν κατοχής, οί Γερμανοί προ­

στων οlκογενcι6)ν έπανελθουσων είς τά έρείπια· α[ άλλαι είναι

έβησαν εiς τήν έκτέλεσιν 12 προκρίτων έν ΗΡΑΚΛΕΙΩ, μεταξύ aλ­ λων των τριων άδελφων Γεωργιάδη , έξ ών ό είς ήτο δήμαρχος

ό.κόμι1 διασκορπιομέναι είς τά ι'iλλα χωρία.

το άγγαρευθέντων, έξετελέσθησαν. 'Ί::.πειτα οί Γερμανοί έπιστρέ­ ψαντες είς τό χωρίον διέταξαν τάς οiκογενείας τών τυφεκισθέν­

τής πόλεως. Μετ· όλίγας i1μέρας, τήv 14ην · ιουνίου, έπειδή

l:λληνο-άγγλικά σώματα κομμάντος έκαυσαν 25 άεροπλάνα είς τό άεροδρόμιο τοίι Ήρακλείου, έξετελέσΟησαν έν Ήρακλείω

.

.'

εις θέσιν Ξεροπόταμος, 52 δμηροι κρατούμενοι καταγόμενοι έξ Ήρακλείου καί διαφόρων χωρίων (.Α γ. Βαρβάρας, Βιάννου κ.τ.λ.). Οί τυφεκισθέvτες έτάφησαν ύπό Ήρακλι:ιωτων πρός

μανούς' τήν έπομένην κατέφuγον είς τήν περιοχην τοί) Άρκα­

Τήν μεγαλυτέραν δμως καταστροφήν ύπέστη κατά τήν περίο­ δον αύτήν ή έπαρχ(α τής ΒΙΑΝΝΟΥ καί είς αίμα καί είς κατα­ στροφάς χ_ωριων. Έπειδή ή έπικοινωνία των άvταρτων καί των

Άγγλικων έν Κρήτυ ύπηpεοιιί>ν μέ τήν Αϊγυπτον έγίνετο κυρίως έκ τής νοτίου παραλίας τής Κρήτης, οί Γερμανοί ένωpίς είχον κηρύξcι δλην τήν κεντρικήν νοτίαν λωρίδα. άπό ' Αγίας Ι αλή ­ νης μέχρι Μuρτου, 6>ς νεκpάν ζeι)νην, άπαγορεύσαντες ciς τούς

τοίι tΌ άγγαρευθέντων.

κατοίκους νά τήν πλησιάζουν εiς βάθος 3 χιλιομέτρων. Κατ ' αύ­

Τό θέρος τοίι ι 943 έξετελέσθησαν εiς τό ΚΑΠΕΛΛΙ Π εδιάδοc 30 ι'iνδρες, έξ ών οί 15 'Εβραίοι έξ Ή ρακλείοu, έξ άφορμής α~

τόν τόν τρόπον oi κάτοικοι t.στερήθησαν τιi>ν εύφορωτέρων κτη­ μάτων των. 'Εν τφ μεταξύ έγκατεστάθησαν είς τήν έπαρχίαν

ποτuχόντος μάλλον σαμ ποτάζ είς τά Ιlεζά.

~ατά τά μέσα Αύγούστου 1943, oi Γερμανοί έπολιόρκησαν τους πρόποδες τής 'Ί δης μέ σκοπόν νά έξοντώσοuν τούς έκεί

δρωντας ι'χντάρτας. Κατά τήν διάρκεια v των έπιχειρήσεων έφό­ νευσαν περί τούς 150 έκ των νοτίως τού όροπεδίου τή ς Ν ίδας κειμένων χωρίων Ζαρός, Βορίζια, Κουρόϋτες, Πλατάνια , Ζω­

νιανά, Πλάτανος κ . ά. καί συνέλαβον άρκετούς όμήρους. Οί άν­

τάρταΊ, διά νά μή δεινοπαθήσουν τά πέριξ χωρία, άπέφυγον κατ'

{φχάς νά πολεμήσουν, άπox<·>rιoii\·n:: δμως ένέπεσαν είς κλοιόν

Βιάννου 3 :γερμανικοί λόχοι, οϊτινες ήρχισαν νά βασανίζουν τούς

κατοίκου~ διατρεφόμενοι είς βάρος των, διαρπάζοντες τά σκεύη

τών οίκιων των καί τά πολύτιμα άνnκείμενά των. έπιβάλλον­ τ ες εiς αύτούς ό.γγαρείες κ.τ .λ. 'Η άντίδρασις ή το φυσική· οί άν ­ δρες κατέφυγον εiς τά βουνά, μέ άμεσον έπακόλουθον οι Γερ μ α νοί νά έντείνοuν τάς πιέσειςκαί τάς διώξεις έπί των χωρίων τής Βιάννου.

Κατ ' ' Ιανουάριον τοίι ι 943 σιινέλαβον ώς όμήρους κόρας προι-

44

Ή Κατοχ. ιi _

2

χόvτων, 6 aπό τόν Βαχ.όν , 9 άπό τόν Άμιράν, 4 aπό τό Κεφαλο­ βρί>σι, 2 άπό τόν Κρεββατiiν, 10 aπό τόν Άγ. Βασίλειον κ.τ.λ.

_ _ _ __

_ _ _ 4_5

νεθάpρησαν και άπεφάσισαν νά περιποιηθούν και αuτά τοuς γερ·

κ~ί τάς ένέκλεισαν έπί μήνα εiς τάς φυλακάς της · Αγιά ς, διά να έξαναy κασθούν οί κάτοικοι νά παραδώσουν τά δπλα των.

μανούς έpχομι:νους. I Ι ολλο( άπό τouc; Ιiνδρας πού ι;{χον άπο­ μακρυνθίj, έπr.ισθησαν ύπο τών γυναικών των καί έπανi'jλθον. Τι1ν tπομένην, 14/ 9, έορτήν της 'Ανυψώσεως τού Τιμίου Σταυ­

Έπί τής Δίκτης έδρα κα τά τό θέρος τού 1943 τό άνταρτικόν

ρού, έπέπρωτο νά συντελεσθiΊ μία άπο τάς φοβερωτέρας κατα­

σώμα τού aρχηγοί> της Κεντρ. Κρήτης Έμμ. Μπαντουβά ' οu­ τος λαβών διαταγάς παρά τών ~ Αγγλων νά προκαλέσ1] έπεισό­

στpοφάς που είδεν ιi Κρήτη καθ ' δλην ηiν περίοδον της κατο­

~ι~ έν Βιάν~, ώστε νά άπασχοληθίj έκεί γερμανικός ~τρατός,

χής· οί Γερμανοί εiσέβαλον είς τά χωρία τής Βιάννου. Άμιpάς, Βαχός. Κεφαλοβpύσι. Κρεββατί'χς, Άy. Βασίλειος. Π εύκος, Κά­

εφονευσεν εις τό χ. Σύμη της Βιάννου δύο γεpμανοtις στρατιώ­

τω Σuμη, Γδ όχια, Μύρτος, Μουρνιές, Ρίζα , Μ άλλες κ.τ .λ . φο­

τα ς . Oi Γερμανοί εσ τειλαν τό-τε έναν λόχον εiς τήν Σύμην, δ­ στις έμπεσών ε!ς ένέδραν τών aνταρτών έξωθt τού χωρίου εiς

νεύοντες μεμονωμένως μέν όσους συνήντων καθ' όδόν -

τάς 12/9/ 43 διελύθη άποδεκατισθεiς. φονευeέντων 30 καί α{χ­ μαλωτισθέντων 12 άνδρών. Συγχρόνως οί aντάpται &πηλευθέ· ρω σ αν τοuς 12 όμήρους - μεταξύ τών όποίων καί ό έφημ.έpιος

τού Κεφαλοβpυσίου Ματθ. Γιαλαδάκης- τούς δποίοι>ς οί Γερ­ μανοί είχον συλλάβει έκ: τών χ. Κεφαλοβρύσι καί Πείικος διά νά τούς έκτελέσουν έπί τού τόπου, όπου είχον φονευθη οί δί>ο γερ μανοί στpατιώται . Τήν έπομένην ή γερ μανική δ ιο(κη σις ά­

πέστειλεν έξ Ή ρακλείου καί ' Ι εpαπ.έτρα ς ίσχυpά τμήματα στpα~ τού, τά όποία έ κύκλωσαν όλην τήν έnαρχία Βιάννου .

Η Οτι τήν ήττα ν τού έχθpοΟ είς τήν Σύμη ν θά τήν έπλ.ήρωναν,

Ιiν­

δρας , γυναίκας καί παιδιά - έντός δέ τών χωρίων συyκεντpοϋν­ τες τους άνδρας δλους καi έκτελοί>ντεc; αuτοtις δμαδικώς. Καθώς οί l 'ερμα νοί εiσήρχοντο είς τόν AMIPAN, οί κάτοικοι,

κατά σύστασιν τού Δημάρχου, τούς ύπεδέχθησαν είς τήν είσο­ δον τοϋ χωρίου κρατούντες οίνον, ρακήν καί cδέσματα. 'Εκεί­ νοι, έχοντες κυκλώσει έν τφ μεταξύ όλην τήν περιοχήν, συνέ­ λαβαν τοuς άνδρας όλους - περί τούς I00 - τούς όποίους ά­ νευ διαδικασίας έξετέλεσαν μέχρις ένός όλίyον κατωτέρω τής δημοσίας όδοu. ' Η κατά τμήματα έκτέλεσις αuτών διήρκεσεν ό.πό τής Ι Οης πρωϊνίjς μέχρι τής 4ηc; άποyευματινίjc;. 'Εν τφ με·

ιφύνθη σαν άπό των χωρίων άμέσως μετά τήν μάχην της Σύμης.

ταξύ έφόνευον καί όσους γέροντας καί άναπήpους εϋρισκον έν­ τός τών οίκιών, μ ή δυναμέν ους νά κινηθούν . Έξ α\ιτώv ό.ναφέ­ ρομεν τόν παράλυτον 80ντούτην Δημ . Μαθιουδάκην, φονευθέντα έπί τή ς κλίνης του· τόν έπίσης ύπέργηρον Έμμ. Γpισμπολάκην,

Οί Γερμανοί όμως έφή ρμ οσ αν τήν συνηθισ μένη πολ ιτική ν των.

έκ γενετής παpάλυτον. Διά λόγχης έφονεύθη έντ ός τής οικίας

Έλθόντες τήν 13ην Σεπτεμβρίου είς τό χ . 'Άγ. Βασίλειος έφέp­ θησαv μετ ά μεγάλης ήπιότητος, βεβαιοίίντες τάς γυναίκας δ τι δέν θεωρούν τούς χωρικούς δπευθύνους δι' δσα οί άντάρται κά­

του καί ό 20ετής Ματθαίος Συyκελλάκης. Έξ άλλου iκανοί έ­ φονεύθησαν έvτός τών κτημάτων των ιi καί καθ' όδόν. Έκ tών όμαδικώς έκτελεσθέντων διεσώθησαν 6, έξ ών 3 άπέθανον μετ '

μνουν, κάί δτι δέν έχουν νά πάθουν τίποτε, aρκεί νά τούς φιλο­ ξενήσουν, δπερ καί έγένετο. Έπίοης πpοε κήρυξαν ότι όσοι είι­ ρεθούν είς τάς οiκίας των δέν πρόκειται νά 6ποστοϋν κ:αμμίαν τιμ ωρ ία ν, άν δμως άπ οuσίαζο ν, θά έτιμωpούντο αί γυναίκες καί τά τέ κνα των, καί αί οiκίαι των θά έκαίοντο, ένώ οί ϊδιοι θά έ­ διώκοντο ώς άντάρται . Τά πέριξ χω ρία είδοποιηθέντα ιiμέσως ά-

όλίγας ήμέρας έκ τώv τραυμάτων των.

:ό έγνώpιζον τά πέριξ χωρία, πόσον δμως θά ήτο τό τίμημα, δέν ήτ ο δυνατόν νά τό φαντ ασθούν . Πάντως οί άνδρες όλοι ιlπεμα­

Τό χωρίον άριθμεί έν συνόλφ I 17 νεκρούς κατά τήν ήμέραν έκείvην. Μόνον μιά οίκογένεια, Βεpυκοκάκη όνόματι, πενθεί I7 μέλη της, ή οίκογένεια Ραπτάκη J2 σ υγγενείς έξ αίματος (ό.δελ­ φούς, θείους καί πρωτοξαδέλφους) καί 10 γαμβρούς, ή οίκογέ­ νεια ' Η λιάκη 10 άδελφούc; καί έξαδέλφους. Έκ τίjς οίκοyενείας

-16

·Η h.ατοχή

47

----------------~

Σuγκελλάκη έφονεύθη ό πατιiρ Νικόλαος καί οί 4 ΙJίοί τοu, ·Α ­ ριστομένης, Παuλος. 'Ιωάννης καί Ματθαίος. Ή Αίκ. Μικρο­

γιαννάκη έχασε τόν σύζυγόν της Γεώργιον, τόν πατέρα της Ν. Χαλκιαδάκην, τόν ό:δελφόν της Γεώργιον, τόν πεvθερόν της 'Εμ­ μανουηλ καί τόν άνδράδελφόν της Ίωάννην. Ό Ματθ. Χριστά­ κης ιi }.:ύλλας έξετελι:σθη συγχρόνως μετά τών δύο υίών του καί τώv

4 γαμβρών του Μ. Βαpδιατζάκη, Ν. Κονδυλάκη, Μ. Σαμ­

προβαλάt-..·η, καί Σ. Κουσουλάκη· έξ αύτών έσ<δθησαν προσποι­

μετέφεpον χώμα έκ τών πέριξ διά νά συμπληρώσουν τήν ταφήν τών οΙκείων των καί τήν πρωίαν εϋρισκον τήδε κακείσε διεσπα­ ραγμένα τά μέλη αύτών άπό τούς σκύλους, οί δποίοι κατά τήν νύκτα άνέσκαπτον τούς προχείρους τάφους. Τό αι)τό συνέβη καί είς τούς είς τά πέριξ κτήματα τυφεκισθέντας, ώς καί ε\:ς τούς

έντός τών οίκιών των έκτελεσθέντας· οϋτως δ Άριστ. Συγκελ­ λάκης, του δποίου ή σύζυγος άπουσίαζεν, εόρέθη σπαραγμένος · uπό κυνών καί χοίρων, όμοίως δ Ματθαίος Μαντουβάκης καί

~θέντες τόν νεκρόν oi δύο uίοί καί ό πρώτος έκ τών γαμβρών, ανάπηρος τώρα. Έπίσης έφοvεύθησαν 3 άλλοι αδr.λφοί συγχρό­

δ Μαρκ. Ραπτάκης.

νως, Ματθαίος , Γεώργιος καί Μύρων Βασιλα κάκ ης, καί ό Γ.

τεστράφη ώς τά άλλα (ίδε κατ. σ. 53), οί Γερμανοί δμωςέφρόν­ τισαν νά επανορθώσουν έκτων ύστέρων τήν παράλειψιν αuτήν' κατ' 'lούνιον τού 1944 τάγμα έκ 500 άνδρών έγκατεστάΟη εiς μικράν άπόστασιν άπό του χωρίου καταληστεϋσαν αύτό καί όλα

Άναστασάκης μετά τοu uiou του καί τών 2 γαμβρών του.

Έκ των έκτελί;σηί.>ν aλλοι μέν ό:πεχώρησαν εiς τόν Κρεββα ­ τό.ν καί t.ίλλοι εμειvαν είς τόν Άμιράν, έγκατασταθέντες δέ εΙς

μίαν αuλήν όλiγον άπέχουσα άπό τοu τόπου της έκτελέσεως ήρ­ χισαν νά τρώγουν καί νά διασκεδάζουν περιπαίζοντες καί τάς

όλοφυρομένα ς γυναίκας καί μιμούμενοι τάς κραυγάς της άπελ­ πισίας των « nαναγιά μου, Παναγιά μου!». 'Όταν aργότερα ά­

πεχώρησαν 1\αί αίιτοί, αί γυναίκες έτόλμησαν νά πλησιάσουν είς τόν τόπον της έκτελέσεως. Τά πρόσωπα τών νεκρών ήσαν παραμορφωμένα, διότι οί Γερμανοί έσκόπευον έπί τής κεφαλϊϊς

των έκ

TOU

πλησίον καί δι' αuτό ή άναγνώρισις έγίνετο συχνά

Τό χωρίον δέν έλεηλατήθη κατά τήν 1Ίμέραν έκείνην. οϋτε κα­

τά πέριξ. 'Ακόμη καί τό γάλα uπεχρέωνον τάς χήρας νά τό στ ε­ ρουν άπό τά όρφανά των καί νά τό δίδουν εiς αύτούς. Άπεγύ­

μ νωσαν τάς οίκίας καί άπό τά έπιπλά των (τραπέζια, καθίσμα­ τα κ.τ.λ.) έκδίδοντες άποδείξεις παραλαβής, καί βεβαιούντες δτι θά τά έπιστρέψουν. Φυσικά, φεύγοντες τά παρέλαβον μεθ· έαυτ&ν.

'Η ' Επιτροπή δέν θά λησμονή01) ποτέ τό σπαρακτικόν θέαμα πού άντίκρυσεν καθώς έφθανεν είς τόν Άμιpάν, διά νά διαπt­

ί:κ των ένδυμά των μόνον. "Τά μυαλά τού πατtρα μου κα{ τού ά·

στώση τά άνωτέρω έκτεθέντα· έπί τού τόπου τής έκτελέσεως εί>­

δελφού μου ήσαν χυμένα χάμω» μάς είπε μιά γυναίκα. Μία άλ­

ρε συγκεντρωμένας περί τάς 300 γυναίκας μελανηφορούσας με­

λη : «r6 γυιό μου γουλιά γουλιά τόν έπαιρνα κaf τ6ν έβανα στ6

τά τών τέκνων των, θρηνούσας, κοπτομένας καί_μυρολογούσας.

σακκf, και' πήγα καί τ6ν έθαψaιι. Καί ή ταφιi των ι'ιπέβη δυσχερε­

Τήν έπομένην πρωίαν έπί τού τόπου τής έκτελέσεως έτελέσθη

στάτη, διότι οί μέν έλάχιστοι ύπολειφθέντες iiνδρες τού χωρίου cξηκολούθουν νά παραμένουν στά όρη, τό δέ νεκροταφείον ε­ κειτο εΙς Cιπόστασιν 20' έπί ύψώματος. Δι' αuτό τινές έκ τών f.κτελεσθέντων παρέμειναν aταφοι καί κατεσπαράχθησαν ύπό

έπ ιμνημόσυνος δέησις, τήν σπαρακτικότητα τής δποίας άμυ­ δρώς μόνον δύνανται νά άποδώσουν αί ληφθεϊσαι φωτογραφία ι. Τήν αuτήν -ήμέραν τi\ς 14/ 9/ 1943, δι' άλλων άποσπασμάτων των, οΙ Γερμανοί προέβησαν καί εiς τά άλλα χωρία τής έπαρ­ χίας Βιάννου είς τήν έκτέλεσιν δσων άνδρ&ν άνεκάλυψαν έν­

τών κυνci)V (ώς ό Ν. Χριστάκης καί ό Έμμ. Κονσολάκης). Ό­ μοίαν τύχην εσχον καί δσοι έτάφησαν έπί τόπου, περί τούς 40,

τός αύτών καί εiς τci πέριξ. ·Αν τά θύματα εις αuτά είναι όλιyώ­

έπειδή ή γη έκεί ήτο πολύ σκληρά καί ή ταφή ύπό των γυναικών

τερα άπό τά τού 'Αμιpa, τούτο όφείλεται έν μέρει μέν είς τό δτι

έγινεν ~πιπόλαια. 'Επί μακρόν χρονικόν διάστημα αί γυναίκες

τά χωρία αύτά ήσαν μικρότερα, έν μέρει δέ είς τό δτι οί κάτοικοι,

Ή Κατοχη

48

εiδοποιηθέντες εν τφ μεταξύ περί τών έν Άμιρ(i συμβάντων, έ­ σπευσαν νά φύγουν έκ τών χωρίων των.

Οϋτως εiς τό χωρίον ΒΑΧΟΙ έξετέλεσαν δλους τούς συλλη­ φθέντας άνδρας, έκ τών γεροντωτέρων,

23 έν όλ<ρ, έξ ών 3 επέ­

ζησαν· ε1ς τούς φονευΟέντας συγκαταλέγεται ό πρόεδρος τijς κοι­

• ΕΚΤΕΛΕΣΒΕΝΤΕΣ ΠΑΡΑ TQN ΓEPM ι\t.JQN ΕΝ ΗΡΑΚΛΒΙί! ΚΑΙ ΕΙΣ ΒΕΣΙΝ

νότητος Ή ρ. Πνευματικάκης. Ούτος παρακληθείς προηγουμέ­

·ΞΕΡΟΠDΤΑΜΟΣ "

νως, όπό τινων κατοίκων δειλιασάντων, νά ύπογράψ1,1 έγγρα­ φον άποδοκιμασίας τών ανταρτών πρός έξευμι:νισμόν τών Γερ­ μανών, ήρνήθη. « 'Εγώ τήv ύποyραφήν μου δέv τήν άτιμάζω» ε\­ πεν. Κατά ηiν έκτέλεσιν, δπως μαρτυρούν οί τρείς διασωθέν­

τες, έπέδειξεν άξιοθαύμαστον θάρρος" ήσπάσΟη τούς μελλοθα­ νάτους, λέγων: «έτσι, παιδιά, άποχτιέται ή λευτεριά.» Αί οiκιαι τού χωρίου ελεηλατήθησαν, Cιλλά δέν κατεστράφησαν . ΚΕΦΟΛΟ ΒΡΥΙΙ. Καi έδώ οί κάτοικοι ματαίως είχον ό:ποπειρα­ θij νά μαλάξουν τήν μαviαν τών J 'ερμανών προϋπαντήσαντες αύ­ τούς μέ τόν πpόr.δρον τijς κοινότητος έπί κεφαλής, προσκομί­

ζοντες ρακή ν καί εδέσματα. Οί Γερμανοί συνέλαβον όλους τούς

Η'/3"' DrN•OY

"lττΙΣ Γ r8I"ΠUUC ιiii"IO Γ r~u.ιιl

D

πέζησαν

3.

33

εν δλ<ρ, έξ ών έ­

'Επίσης έφόνευσαν διά ξιφολόγχης τόν υπέργηρον

Έμ. Γ. Κοντάκην έπί τijς κλίνης του. Ό ίερεύς καί διδάσκαλος

-

li ι • r eΛΙCΙ'Ι'ΝΙΙΜΙ

Ζ ιι.ΛΙCΜ

Μ ~

~ U.PNII.I Ι,IIM

._.. ,

ιιιιwι.ι ι i\1811 r14N ΜΙ" ΙDΥΝσν -

-l'ίfli>ι IIICAtΠ'UUJII8 •Η ~ιρ ~&TIXAΚIC

ι.nc.ttDUIC\41

..ι λ.._

"f •

ιu•ιrι:~ια

_ . 18 UNIIΣt'IΠUΙ-':. , . . . , Ι UΛfoiiΠUIIΣ • JIIIIU..Γ UΛfoiiΠ~ICHΣ

--

ΗΙ Γ . nιΙΙΜΙ4ΜΣ o.u: .........,.ιιοιι

• t,.

.... 1t 1\ΛτιΙ'Jιι)iΣ . . . Γ .aιι:Jnt)λAICI(l

-

~ll.k ~

.

•

·

..

..

•r ιιιιιιιιτω.wι

--

ΙD J ~UIIt

-

ιιιιtΑσι

-

...,- -.ΙΙΑ'ΙΡ

tou, τόν γαμβρόν του,

.... M1t . .t l AWIIΣ ΙΑΜΑ I Ι'ΕΤΡι~~~ ιι ιι

Είς τόν ΚΡΕΒΒΑΤΑΝ έφόνευσαν

21.

Έκ τούτων τούς μέν

d-

κμαίους όμαδικώς, τούς δέ γέροντας γαί άσθενείς έντός τών οi­

κιών των καί δύο είς τά πέρίξ τού χωρίου. Μεταξύ τών έκτελε­ σθέντων ήτο καί ό ίερεύς τοϋ Βαχοϋ Λεωνίδας Πνευματικάκης,

..._J1'tPA~ι<t

..

ιu rnAnA&~

liP111 Ι ,O... TAPU >41 .,. ... , W81l1 & &ΗΤl&•ΙΙt "111!1 ι. ΡΟ AΠII> '(I'I • !ΙΡΓ 111 ι:Dr!'OielliλAKIU. • . ..... Γ Πll\λl!Α&Α'ΜΣ

rro

nuιιr

ιι ...-ι-ΣΙJΥΝΙJ

..,.

ι

... ~ισν

rt 9PI" rn ιιιτ~.u υ.

Γ. IΑΙ

. .. " ... _

• , n fMiιNIIp8. ιΗr

ιμοι t'

. •"...

-

MYPIII [ ... ΙιΟΗ&n&ιιιl

καi τόν Cινδρά­

δελφόν του. Οί Γερμανοί, λεηλατήσαν τες τό χωρίον, ι'ιπήλθον.

•,,JttHΣ

- - -ι'ΙΙΛ uκ. xu

--

τού χωρίου Μ. Γιαλαδάκη ς άπώλεσε κατά τήν ήμέραν έκείνψ τόν αδr.λφόν του, τόν υίόν

. . IIIC'fτsN11J>-Iα

.... ..,...., ..πu:

-

.... _,

...

,..,.

... J Jtlln8l'fAΙt MI

'Ιf' 'f 'λ!

[!!Ρ\

r . ΛιιιrΙϊιλΝΙ.kllf

~ ΙΙ ΝιΤρ UΙ(Σ

•

ΣDII"t _. . .

'

άνδρας τούς εύρεθέντας έκεί καί, άφοϋ έξεδίωξαν τά γυναικό­ παιδα, τούς έτυφέκισαν παρά τό σχολείον,

ιι111

18182

,...,Σ ~ π.fiiOΓ1-IιUCI-..,.

r

&~~~~ r. ~...c ι.-πι; r~ .....

•• ,........

,,....

.... l"'"..ί

..... ι-

--••..c•~ _ - , __,.

Wιti.ICMI

••&ιe

( tι 'Ι Α~Η}

.,...

--

εuρισκόμενος εΙς Κρεββατάν καί λειτουργών έν τφ ναφ έπί τij έοpήι τijς Ύψώσεως τού Τιμίου Σταυρού. Ό ίερεύς παρουσιά­ σθη ένώπιον τών Γερμανών uψών τόν Σταυρόν καί έξορκίζων αύτούς νά λυπηθούν τούς κατοίκους. Ε1ς απάντησιν οί Γερμα­ νοί f:πυροβόλησαν έναντίον του, ένώ δέ έκείνος πληγωμένος έ­ σύpετο διά νά καταφύγl) είς τινα οiκίαν ερριψαν έκ νέου έναν­ τiον

του καί τόν αποτελείωσαν.

Μετά

τήν έκτέλεσιν συvε-

Τά δνόματα τών μαρτύρων

t i\<;

πόλεω; τού Ή ρα ..:λεiοu.

Hier sta11d

KANDANOS

ts wurdιι 1mlδrt aιs 5ίlh1tt ftlr dιr Ermordunq vnn 25 dfιιtsdιrn SιLddtrιι

Εδώ νπί1pχe

li

ΚΑΝΔΑΝΟΙ I

Κnτεπρnφn nρόι; Ε!ιλο.&μiιν τπι; οDλοφονίαιe 25 ΓερμιΜιν

rτpαπωτιkών

Λίγα λεπτά πρίν τήν έκ<έλεσή τouc..

·Η έιηγραφη πού έστησαν οΙ Γερμανοί μετά τήν κατασ τροφή.

·ο γέροντας Χριστάκηι:,, πού διασώθηκε ώι:, έκ Οαύματοι:, άπό τήν όμαδική έ­ κτέλεση τών κατοίκων τού χωριού Κρεββατάι:,.

Λίγα λεπ rά πρίν rήν έκ τέλεσή τοuι:,

'Η Κατοχή

49

κεντρώθησαν είς τόν Κρεββατaν καί τά έκτελεστικά άποσπά­ σματα Βαχοίί, Άμιpών καί Κεφαλοβρύσου καί ύπό τούς ήχους

φωνογράφου ήρχισαν νά διασκεδάζουν έπί τοϋ δώματος τοϋ Γ . Ζωάκη καί έπειτα μεθυσμένοι κατελθόντες έχόpευαν έπί τών πτωμάτων τών έκτελεσθέντων φωνάζοντες «Χάϊλ Χίτλερ» καί «Ζήτω ή ΓερμανιΌ» (έλληνιστί) .

Ούδέ τοϋ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ έφείσθησαν παρ ' δλας τάς κατά τήν προηγουμένην ήμέραν δοθείσας ύποσχέσεις (ίδε σ.

44)' οΟτω τό

άπόγευμα τής

14/ 9 έξετελέσθησαν 31

έν δλφ άνδρες (έξ ών τούς

24 όμαδικώς)

μεταξύ άλλων τόν 6Sντούτη άπόστρατον μοίραρ­

χοv Γ. Βασιλικάκην έπί τής κλίνης του διά πελέκεως καί τόν 1 7ετii Στυλ. Μπαρμπαγαδάκην μέ ξιφολόyχην· τού Άποστ. Βαρ­ δάκη, έπιτεθέντος κατ' αuτών καθ ' ήν ώραν έπρόκειτο νά τόν τυφεκίσουν, ήνοιξαν διά ξιφολόγχης τό σώμα άπό λαιμού μέχρι κοιλίας. Ό Έμμ. Συμβουλάκης, συλληφθείς καθ ' fiν στιγμήν ε­

ζήτει νά διαφύγΊ) κρατών τήν τpιετiiν θυγατέρα του εiς τάς Ο.γ­ κάλας, περιελήφθη εiς τήν όμαδικήν εκτέλεσιν, ύποχρεωθείς νά κραττ] τό τέκνον του. Διαφυγών τάς σφαίρας έπεσε κατά γή ς προσποιηθείς τόν νεκρόν' επειδή ομως τό νήπιον έκλαιε, ένας γερμανός στρατιώτης τό έπυροβόλησεν έκ τού πλησίον καί τό

έφόνευσεv. Ό δυστυχής πατήρ έμειvεv έπί &ρας άκίνητος, μέ

τά αίματα καί τόν διεσκορπισμέvον μυελόν τοϋ τέκνου του έπί τοίί προσώπου του, μέχρις δτου οί γερμανοί, άφοίί έφαγαν καί

διεσκέδασαν, άπεχώρησαν. Είς τούς έκτελεσθέντας aνήκει καί ό έκ Κερκύρας καθηγητής Εύστάθ . Μάστορας.

Μεταξύ τού γερμανικού έκτελεστικοϋ aποσπάσματος ή το καί έις στρατιώτης ίδιαίτερον μίσος κατά τού χωρίου τρέφων. ου. τος κατ' 'lανουάριον τοίί

1943,

έν &ρα μέθης, εύρών έν Άγίφ

Βασιλείφ μίαν γυναίκα ν καθ' όδόν, έπεχείρησε νά τήν κακοποι­ Ή μνήμη τ&ν φρικαλεοτήτων φέρνει άκόμα πόνο ....

ήσΊ)· έκείνη κατέφυγεν εiς τιvα οiκίαv, έντός τής όποίας ό Γερ­

μανός εiσελθών έφόvευσεν τόν έκεί εύρισκόμενον καί κατ' έκ:εί­ νην τήν ώραν τρώγοντα Σακ. Μονοκάνδηλον έκ Καλύμνου, έ­

πειδή δέ ή καταδιωιωμένη γυναίκα είχε δραπετεύσει, είσελθών είς Ciλληv οiκίαν, έξεδίωξεν τόv !δωκτήτην καί έβίασε τήv σύ-

so

Ή Κατοχή

--------------------·~Η~Κατο~·------------------~51

ζυγόν του Δοξανίαν Βαρδάκη, τέλος έξελθών είς τάς όδούς f\p-

μόν Λασηθίου (έπαρχ. Ίεραπέτρας) ύπαγόμενα, έπλήρωσαν τήν

χισε νά πupoβoλi'j. Οί κάτοικοι δέν έτόλμησαν νά τόν σuλλά­

έπομένην ήμέραν

βουν, πεpιορισθέντες νά τόν καταπείλουν είς τάς προϊσταμέ­ vας τοu άpχάς. Ό στρατιώτης έδικάσθη είς τήν Βιάννον καί κα­ τεδικάσθη εiς 5ετη φυλάκισιν μετά τό πέρα ς τού πολέμου(!) κα ί

Είς τά ΓΔΟΧΙΑ

δρες οϊτινες είχον προηγουμένως φύγει έκ τοϋ χωρίου έπειδή οί

είς στέρησ ιν τi'jς άναλογούσης είς αuτόν μερίδος σιyαρέττων έπί

θον, καί τότε τούς σuνέλαβοv καί τούς έξετέλεσαν μαζί μέ δ­

6 μi'j νας. Αύτός λοιπ όν ό σ'tρατιώτης έλθών τώρα ώς μέλος τοϋ έκτελεσ τικοϊι aποσπάσματος έφρόντισε νά έκδικη θή δλοuς δ­

σους γέροντας εύpίσκοντο έντός τοϊι χωρίου. Δέκα έπτά έξετε­

σους τόν είχον καταγγείλει, μ. ά. τόν πρόεδρον της κοινότη τος

ύπόλοιποι έντός τοϊι χωρίου καί Cινά τούς άγρούς. Είς τούς έ­

Άπ. Χατζάκην.

κτελεσθέντας άνήκουν ο! γέροντες Έμμ. Λενάκης

ΠΕΥΚΟΣ . Οί Γερμανοί δδεύοντες πρός τήν Σύμη ν τ ή ν

12/9 καί

(15/ 9). Οϋτω ο! Γερμανοί έφόνευσαν: 37 έν δλφ. Τό σύστημα ύπήρξε τό ίδιον· οί άν­

Γερμανοί δέν προέβαινον είς καμμίαν βιαίαν πρό.ξιν, έπανijλ­

λέσθησαν όμαδικώς διά πολυβόλου εiς τήν θέσιν Καρτσανά, οί

Νικ. Πηγιάκης

(80 έτών),

(80 έτών),

Γεώργ. Δασκαλάκης (75 έτών), Γ. Με­

διερχόμενοι tκ του χωρίου Πεϊικος έδήωσαν αότό καί έφόνευ­ σαν 5 άνδρας, τήν δέ 14ην έξετέλεσαν έντός αύτο() καί εις τά

τά τοϋ 13ετοϋς υίοu του Χαpαλάμποuς. 'Εξ άλλου έκαυσαν έπί

πέριξ

τ ης κλίνης του, έπιχύσαντcς βενζίνην, τόν άνάπηρον Γεώpγ.

14, έπεηα έθεσαν πύρ καί tό ικαυσαν, καταστρέψαντες

ταξάκης (75 έτών)' έπίσης ό άνάπηρος 'Εμμ. Έπιτpοπάκης με;

καί τάς πέριξ άγροικίας. Μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγον­

Μπεκpάκην, έτών

ται ό πρόεδρος της κοινότητος Χαρ. Τσαy καράκης, ό διδάσκα­ λος Άpιστ. Μηλιαράκης, άνευρεθεί~ μέ άποκομμένην τήν κε­

'Αρχοντικάκη πενθεί τόν σύζuγόν της Γεώρyιον, τόν πατέρα της

'Εμμ . Δημητριανάκην, τούς δύο άδελφούς της Ί ωάvνην καί Μι­

φαλήν, καί οί Γεώργ . Προεστάκης, Έμμ . Σωμαράκης κα( Νικ.

χαήλ καί τόν πενθερόν της Έμμ. Άρχοντικάκην.

40, πατέρα 4 άνηλίκων τέκνων. Ή Μ αρία

Σωμαράκης φονευθέντες μέ ξιφολό-γχην. Τό χωρίον άριθμοΒν

'Επειδή δλη ή περιφέρεια έκηρϋχθη νεκρά, άπαyοpευθείσης

πρό τού πολέμου 563 κατοίκους, άριθμεί τώρα μόνον '485. 'Eic

πάσης έν αύτij κυκλοφορίας, οί νεκροί παρέμειναν έπί δύο μή­

tών 78 έκλιπόvτων, όσοι δέν έτι>φεκίσθησαν, άπέθαv~ν έκ τών

νας άταφοι , καταφαγωθέντες όπό τών κυνων.

κακουχιών.

ΚΑΤΩ.ΣΥΜΗ . Τήν )4/ 9 έξετελέσθησαν

Είς τήν ΜΥ ΡΤΟΝ οί Γερμανοί έφόνευσαν

23, έξ ών μία γυναίκα,

ή Μ αρία Ν . Πανακά κη, 85 έτών, καεισα έντός της οiκίας της (καί δ συζuγός της έτυφεκίσθη). - Οί άναιτέρω έ κτελεσθέντες

18

καί ιiλλοuς

8

είς

τά περίχωρα· μεταξύ αύτών σuγκαταλέyονται ό Έμμ. Δασκα­

λάκης,

82 έτών, καί ή Αίκ. Κανάκη, 70 έτών, έπίσης ό πρόε­

δρος της κοινότητος Μι χ. Άνδρεόπουλος, καί ό άντιπρόεδρος

συνελήφθησαν είς τό. πέριξ, διόη τό χωρίον ήτο έρη μ ον, πλήν

Ίω. Φραντζικινάκης. Διά νά μήν θεωρηθοϋν oi κάτοικοι δτι ά­

της άναφερθείσης Πανακάκη κα ί ένός 80ετοuς παραλύτοu, τού Στυλ. Έμ μ. Μuλωνάκη, μή δυναμένου ν' άπομακpuvθι; κα( έ-

νήκουν είς τούς άντάpτας, ό πρόεδρος τής κοινότητος καί δ iε­

1\tελεσθέvτος έvτός τfjς οtκίας του.

δηλώσει ότι όλοι οί άνδρες παραμένουν έντός τοϋ χωρίου· ο{ Γερ­

Κατά τήν αύτήv ήμέραν έξετελέσθησαν ύπό τών Γερμανών πε­ ρί τούς 10 έκτων χ, •• Ανω Βιάννος, Συκολόyος καί Καλάμι, εό­

μ ανοί προσεποιήθησαν δτ ι έπείσθησαν καί έζήτησαν άπό τόν

ρεθέντες καθ' όδόv' είς αύτοtiς άνήκει καί μία γuναίκα, ή κω­

λαβον τ ά ς έξόδους του χωρiοu καί διέταξαν ν' άπομακpυνθοuν

φάλαλος 65ντουτις 'Απραξία Άθοuσάκη.

έξ αύτοϋ αί έξ ' Ιεραπέτρας οiκογένcιαι, αϊτινες είχον καταφύγει

Τά άνατολικώτερον κείμενα χωρία της Βιάννου, τά εtς τόν νο-

ρεύς είχαν προηγουμένως παροuσιασθή είς τούς Γερμ~νοι1ς καί

πpόεδρον vά τούς έτοιμ άσ~ φαγητόν' δταν δμως έφαγον κατέ­

έκεί λόγφ καταστpοφi'jς τώv οiκ1ών των. 'Επειδή οί κάτοικοι, φο-

52

·Η Κατοχή

Ή Κατοχ.1\

S3

βηθέντες άπό τήν διαταΥJiν αίιτήν, ήρχισαν νά διαρρέουν μετά

λελειμμένα παιδιά καί f\pχισαv νά τά βασανίζουν, διά νά π~­

τών έξ Ίεραπέτρας, οί Γερμανοί έπανέλαβον τήν δήλωσιν ότι

βοuν είς ά.ποκαλύψειc;· τά ώδήγ~σα; !ξω: έχαράκωσ~ν. μ~ την

δέν lχουν νά πάθουν τίποτε άρκεt νά μήν άπομακρυνθοϋν οί άν­

ξιφολόγχην τά μάγουλά των και τας κνημας τω;. τα εκεντ ~­

δρες. Μετ ' όλίγον προέβησαν είς τήν έκτέλεσιν.

σαν είς τά πέλματα καί έπειδή έκείνα δέν εiχον τινά μαρτυpη­

Έκ: τών κατοίκων τοϋ χ. ΜΟΥΡΝΙΕΙ έτυφεκίσθησαν

17 άνδρες

σουν το ύς aπέσπασαν τά δόντια μέ τήν ξιφολόγχην καί τέλος

όμαδικώς μετά τών έκ τών χ. ΡΙΖΑ καί ΠΑΡΙΑΣ (ίδε κατ.) είς θέ­ σιν Καλέ, όπου οί άντάρται r.{χον ύψώσει τήν Έλληνικήν ση­

τά !~φαξαν δι' αύτής' i!πειτα τά έξήπλωσαν έπ\ τοϋ τοίχου τοίι

μαίαν· άλλοι

4 έκ τοϋ χ . Μουρνιές έφονεύθησαν είς τά πέριξ' έ­ πίσης έκάη έντός τής ο{κίας της ή Μαρ. Ί . Άνδρεοπούλη, 70

Ε\ς τήν θέσιν Λυγιά συνελήφθη τήν ίδίαν ήμέραν (14/ 9) όμάς 8 &.τόμων, μεταξύ τών όποίων ό Χα ρ. Παπαδημητρόπουλος' ο?­

έτών. Μ εταξύ τών συλληφθέντων ήτο δ Χαρ. Παπαδοπούλης· διά νά σωθ~, έδωσε ό,τι πολύτιμον έφερε μεθ ' έαυτοϋ (δακτυ­

τοι:; έπέδειξεν εlς τοίις Γερμανούς σημείωμα γερμανοί> στpατιω­

κτήματος μέ κpεμ α σμένα ς τάς κεφαλάς.

του άναφέροντος ότι ό Παπ αδημητρ όπουλος τόν είχεν περιποι­

λίους κ.λπ.)" ό γερμανός στρ,ατιώτης, μόλις τά παρέλαβε, τόν

ηθi\, τραυματισμένον κατά τήν πρό διnμtρου έnισυμβάσα~ μά­

έφόνεuσεν.

χην τής Σύμη ς. Οί Γερμανοί έξετέλεσαν τ όν Παπαδημητρ~που­

Τό χ. ΜΑΛΛΕΙ άριθμεί 17 θύματα έν συνόλφ, κατά τήν αuτήν ήμέραν ή ΡΙΖΑ 18, δ ΧΡΙΙτΟΙ 7, οί ΜΥθΟΙ 4, μεταξύ άλλων τόν 80ντούτη γέροντα Ν. Χρισ τά κ:ην, τuφεκισθέvτα έπί τοϋ καθίσμα­

λον άνευ έτέρου μετά άλλων 7. 'Εσώθησαν 2 τραυματ ισθέντες

τος, όπου έκάθη το, μή δυνάμενος νά σηκωθϊ;, καί δ ΠΑΡΣΑΙ 7.

Ώζ πρός τάς έκτελέσειc; τάς γεvομένας συγχρόνως εiς τά πε­

καί προσποιηθέντες τόν νεκpόν. εις τούς είς τά περίχωρα έκτε­ λεσθέντας άvήκουν καί ή Μαρία, θυγάτηρ τού άνωτέρφ ό.vαφεp­ θέντος Χαρ. Παπαδημητροπούλου, ή Αiκατερίνη Άθαν. Παπα­

δημητpοπούλου , σύζυγος του άδελφού του, δικηγόρου τό έπάγ­

Είς τό φαράγγι του χ. Καλάμι συvέλαβον τpείς κpυπτομένους

γελμα, έκτελεσθέντος ι<αί αύτοϋ καί διασωθέντος πληγωμένου, έγκυος 8 μηνών, καί ή Αίκ . Π. Μηλιαράκη. 'Επίση ς ή Έλέvη σvζ. Γεωρy. Μαρή καί ό 7ετής υίός της Μιχαήλ. Εiς τά περίχω­

άνδρας, τόv Κ. Κουντουράκην, τόν Ν. Ζωάκηv καί τόν ' Εμμ.

ρα άνακαλυφθείσαι έφονεύθτισαν ό μ.αδικώς αί έκ Κάτω Σύμ~ς

Πυροβολάκην μετά τοϋ μικρού υίοϋ του Γεωργίου· οί Γερμανοί έφόγεuσαν τούς άνδρας διά ξιφολόγχης, τό παιδί έτραυματίσθη έκ ριφθείσης χειροβομβίδος, νοσηλεύεται δέ άκόμη. Είς τό ά­

γυνα'\κες Καλλ. Χ . Συγκελλάκη, ή κόρη της Ζο.χαρένια Ρηνα­

ρίχωρα, εiς άγροκτήματα κ.τ.λ . τής έπαρχίας Βιάννου, άναφέ­ ρομεν τά έξϊ;ς χαρακτηριστικά:

γρόκτημά του 'Αpγουλίδα είχε καταφύγει δ έκ τού χ. Κεφαλο­

κη, ή πενθερά τή ς τελευταίας Μαρία Ρηνάκη, ~ Μαρία Γ. Με­

ταξάκη, τό έννεαετές τής Ζα'Χ,. Ρηνάκη, Γεώργιος, εiς τάς όγ· κάλας τής μητpός του κpατοί>μενον, μαζί α\ έκ τοϋ χ. Γδόχια

βρύσι Βερβελάκης μετά τώv 3 τέκνων του, Στυλιανού έτ. 12, Μα­ ρίας έτ. 8, καί Είιαγγελίας έτ. 6. Ό πατήρ βλέπων τούς Γερμα­

χαταγόμεναι 80ντούηδες Χαρ. Γ. Ξανθάκη καί Καλλιόπη Ν.

νούς νά πλησιάζουν {14/9) άπεμακρύvθη άπό τό άγρόκτημα καί

Αύηi ύπήpξεν ή τραγωδία τών χωρίων τ ijς Βιάννου η μάλλον

έκρύβη έντός σχοίνου, δπόθεν ήδύνατο νά παρακολουθήσΙJ τά συμβαίνοντα. Οί Γερμανοί είσελθόντες εiς tόν οίκίσκον τοϋ κτή­

Παπαδάκη.

·

τό πpώτο μέρος της. Διότι oi Γερμανοί δέν ήpκέσ~ησαν εί~ τό':' φόνον τόσων έκατοντάδων θυμάτων. "Επρεπε και τά χωpια να

ματος κt:ιί εύρόντες σακκίδια (βοϋργες) πολλά μέ τρόφιμα, ά­

καταστpαφοuν έκ θεμελίων. ΟΟτω μετά 1S πεpίπο~ ή~έρας έξ~­

vήκοντα είς τούς φεύγοντας κατοίκους, ύποψιάσθησαν δτι ταύτα

δόθη προκήρυξις όρ{ζοuσα δλόκληρον τήν περιοχην ως νεκpαν

προορίζονται διά τούς άντάpτας. Τότε συνέλαβον τά έγκατα-

ζώνην, πλήν τ&ν χ. Βιάννου, Βαχοu. Άμιρών καί ΆΎίου Βασι-

54

_ _ __ _ _ __ _ _Ή

Ή Κατοχή

55

Κατοχή

λείου. 'Εδόθη ολιγοήμερος προθεσμία π ρό ς ά.ναχcbρησιν , ή έλ­

Είναι έξόχως χαρακτηpιστικόν δτι οί Γερμανοί έζήτησαν έκ

λειψ ι.ς δμως μ εταφο ρικών μέσων δέν έπέτρεψεν είς τούς κατοί­

τών ύστέρων νά &ποσκεπάσουν τά έν Βιάννφ έγκλήματά των

κους νά περισ<Μοuν είμή έλάχ.ιστον μέρος τής περιοοοίας των.

πιέσαντες τόν έκεί προσελθόντα &ρχιμανδρίτην Εuγ. Ψαλιδά­

Άλλαχ.οϋ οοτε αuτή ή εόκαιρία δέν έδόθη, δπως π. Χ· είς τήν Κά­

κην, άντικαθιστώντα τόν Μητpοπολίτην Κρήτης εiς τά καθή­

t(ι) Σύμην, τής όποίας οι κάτοικοι μετά τήν μά-χην, yενομένην

κοντά του, νά ύπογράψη έγγραφον δήλωσιν, δη δέν έγιναν πα ­

είς έλαχίστην άπόστασιν άπό τοCι χωρίου, είχον άποχωρήσει καί

ραβάσεις τοίι διεθνοίίς δικαίου κατά τά γεγονότα τής Βιάννου.

κρυβή, ή δέ καταστροφή έπικολούθησε τήν έπομένην,

13/9/43.

Ό άρχιμαvδpίτης δμως, μή πτοηθείς άπό τάς άπειλάς των, έ­

Οί κάτοικοι τfjς άvατολικής Βιάννου (χ. Μύρτος, Γδόχια

βγαλεν άπό τό στήθος του τόν σταυρόν, τόν έπέθεσεν έπί τής

κ.τ.λ.) διετάχθησαν νά συγκενϊρωθοίιν είς τήν Ίepά1tετραν, ο!

τραπέζης του γερμανοίί άξιωματικοϋ καί έφώναξεν' «rουφεκί·

τής δυτικής νά φύγουν έκτός τής έπαρχίας. Κατόπιν τ ά χωριά

στε με, άλλά ψεύτικη δήλωση δtv ύποyράφω · γιστi είδα μέ τά μά·

άφοu έλεηλατήθησαν, έκάησαν καi άνετινά-χθησαv διά δυναμί­

τια μοι) γυναίκες ξεκοιλιQσμέvεςΙΙ.

τιδας μετά των σχολείων κ:αί τών έκκλησιών. ουτω κατεστρά­ φησαν όλοσχερώς τά έξfις χωρία:

Συκολόγος Κάτω Σύμη

80 245

τής νήσου, άνατολικώς τής Παλαιοχci>ρας. Ό λόγος τής έξορ­

οίκίαι )}

Τό xωpicw i•υpιroλljθl) ιiς rάς

11/9, καttδοφ!Δθ<) Λf

<iς τάς 9/ΙΟ ι κ θtaκλiων. ΕΙ4 τ'ά ~

1-4! o1 κlk<; οvμ nι ·

ριλαμράvοvται κa.i αt tσίι Ο1Λ"Οιι<ιομΟ(ί Λοιιτρόιct, ):C..·

μ'rχνής δ•αμ.ονί\ς tώv Σιιιιια-.ιωv.

Πεuκος

80

))

Π uρ..:όλ~ο\ς Ας tόc, 14/ 9, " α:tc~ΔφΙ<Jι<; tκ <lr.μ.ιλiω,·

J.t'- τά Cw

Κεφαλοβρύσι

80

))

Κρεββατάς

70

))

Γδόχια Μουρνιές Μύρτος Ρίζα Καλάμι

100 11 0 110 30

40

Τήν Ι Ι 1011943 έγινεν έξόpμησις τών Γερμανών πρός τήν κοι­ νότητα τής Σούγιας τού νομοίι Χανίων, εiς τήν νότιον παραλία ν

μ.ήνι:ι nφίποu.

μήσεως ήτο δτι έπί τών όpεινών αύτ&ν χωρίων είχε τήν εδραν της ή άγγλική κατασκοπεία. Τά χωριά τής κοινότητος Σούγιας ΚΟΥΠΟΓΕΡΑΚΟ, ΜΟΝ Η καί ΛΙΒΑΔΑΣ, έβομβαρδίσθησαν έξ άερο­

πλάνου, συγχρόνως δέ πεζικός στρατός άπέκοψε πδ.σαν δυνα­ τότητα διαφυγής τών κατοίκων πρός τά Λευκά ~ Ορη. nΟσους

συvήντων καθ" δδόv τούς έξετέλουν, δπως πάνϊοτε· οϋτω είς τήν περιφέρεια τής Καντάvοu έφόvεuσαv τήv Άμαλίαν Τσούρη,

14

έτών, καίτούς Άντ. Πατεράκην{70έτών), Νικ. Πατερά"--ην καί

))

Πέτρον Τζατζιμάκην, καΟώς έβοσκον τά ποίμνιά των.

))

Οί Γερμανοί συλλαβόντες τά γυναικόπαιδα τό>ν χ. Λιβαδάς καί Τεμένια, τά μετέφερον εiς τάς φυλακάς τής- Αγιδ.ς, τού δέ

)) ))

Έι<οiη ίlς μόΥον αuwι<ισμός toO ιωρ(uu.

»

Κatιχιτρ~φη tό

1/ ) roO c>O>'()lov,

δι!Κι , μι:ι~οΙ.cΡ~·

""tοίι tάtt r.v. ΔΙι>ι"'JΤοU Κpήτη~. ~θ<!""' διο· rαy~

roCι yιρμο •.

Σψο.tηΊtiοu . οr~ο ~σα

τήe

ΠΡΟti"ΥΟV"tνη ν.

Κουστογέρα κου, άφοϋ τά έστησαν είς τήν γραμμήν, ένϊός τοϋ περιβόλου τής έκκλησίας, ήρχισαν νά τά έκτελοίιν διά πολυβό­ λου. Οί άντάpται είχαν άποφασίσει νά μήν προσβάλουν τούς Γερ­

μανούς, διά νά μήν καταστραφοϋν τά χωρία των· δταν δμως οί

Μερική ήτο καί ή καταστροφή τού χ: 'Επάνω Σt)μη .

παρακολουθοϋντες άπό τά πέριξ ύψώματα τάς κινήσεις τοϋ έ­

'Ε'!ίσης κατεστραμμένα εύρίσιωvται σήμερον τά έπίνεια τής

χθpού φρουροί τών άνταρτ&ν είδον τάς γυναίκας των νά πίπτουν

έπαρχίας ΚΕΡΑΤΟΚΑΜΠΟΣ καί ΑΡΒΗ. Οί γερμανοί έλεηλάτ ησαν

ύπό τάς σφαίρας τοϋ πολυβόλου, tπετέΟησαν cψέσως κατ' αι)­

τά έκεl έναποθτικ:ευμένα προϊόντα καί κατέστρεψαν τάς οlκίας

τών- καί ήσαν κατ' άρχάς 8 μόνον ~ναντι

καί τάς άποθήκας.

πολυβολιστήν

-

120- φονεύουν τόν

έκτελι:στήν καί άπελF.υΟι:ρώνουν τά γυναικό-

56

Ή Κατοχη

παιδα· οί Γερμανοί έτράπησαν εiς φυγήν itφήσαντες καί ίκανούς νεκρούς καί τραυματίας έπί τόπου. ~Εξ aπό τά γυναικόπαιδα

δμως είχον ήδη έκτελεσΟή διά τής πρώτης ριπής τοίι πολυβό­ λου: ή Χρυσή χήρα Ίω. Άναστασάκη, ή Χαρ. Ι. Μυριζάκη, ή Είρ. Μυριζάκη, ή σύζυγος τοίι Έπ. Πατεράκη μετά τής διετούς Ουγατρός της, καί ή Μελάκη 14 έτών. Μετά δύο ή μέρας οί Γερ­

Ή Κατοχή

Εύστρ. Γριντάκη

8 μηνών έγκυος, ή Έλένη χήρα Έμμ.

57 Νικητά­

κη καί ή κόρη της Μαρία, καί ή 'Αργυρή, σύζυγος Κωνστ. Κω­ στάκη

-

τάς διέταξαν νά προχωρήσουν πpός τάς καιομένας

οίκίας των. Ή Ε. Γριντάκη έκράτει είς τάς ιlγκάλας της τό διε­ τέζ τέκνον της· οί Γερμανοί τής τό ηρπασαν, τό πέταξαν είς τόν δρόμον καί έπειτα έρριψαν έκείνην έντός τής φλεγομένης οίκίας

μανοί κατωρθώνουν νά άνακαταλάβουν τό χωρίον- έντελώς

της, δπου έκάη. Ή Μαλ . Πετpάκη καί ήΜαρ. Νικητάκη έρρ{­

cρημον πλέον -

φθήσαν έντός τής οίκίας τού Στ. Σταυρουλάκη, τήν όποία ν έπί­

τό λεηλατούν καί τό ανατινάζουν διά δυναμί­

τιδος οπως καί τά χωρία Λιβαδάς καί Μονή.

σης είχον πυρπολήσει. Ή Άργ. Κωστάκη έρρίφθη έντός τής φλε­

ΕΙς τήν Μονήν έκαυσαν τήνφρενοβλαβή χήραν 'Αναστ. Λαμ­

γομένης οίκίας τοϋ Έμμ. Γ. Κωστάκη, άφοϋ πρώτον έφονεύθη

πουσάκη καί έτυφέκισαν τόν τυφλόν 90ντούτη Δημ. Σταβιανου­

διά περιστρόφου· τό αuτό συνέβη μέ τήν Έλ. Νικητάκη έντός

σάκην, μ ή δυνάμενον νά έγερΟη καί δι' αuτό ύποχρεώσαντες τήv

τής οίκίας τοίί Εύαγγ. Ιlετράκη. 'Εντός τής οΙκίας τοίί Έμμ .

σύζυγόν του νά τόν ύποβαστάζη κατά τήν έκτέλεσιν. Έπίσης

Κωστάκη έρpίφθησαν διά νά καούν καί αί έξής τρείς τυφεκισθεί­

έ τυφέκισαν τήν 17ετιδα κόρην τού άντισυνταγματάρχου Χαρ.

σαι προηγουμένως· Μαρ. συζ. Μάρκου Γριντάκη, Φωτεινή σύζ.

Σειpιαδά κη.

Εuστρ . Δαμουλάκη, καί Σταυρ. σύζ. Ίω. Ζουμπεράκη.

Κατά τήν αύτήν περίπου έποχήν ό άρχηγός τής Κεντρικής Κριiτης Έμμ. Μπαντουβtiς (ίδε ιiνωτ. σ. 44) πιεζόμενοςέτράπη ιτρός δυσμάς, καταδιωκόμενος όπό πολυαρίθμων γερμανικών

Καλfις Συκιάς κειμένου χ. Ροδάκινον καταγομένας Εύαγγελίαν

Κατόπιν οί Γερμανοί έξεχώρησαν τάς έκ τού νοτιοδυτικώς τής

σύζ. Άνδρ. Φρονιμάκη, Εύαγγελ,ίαν σύζ. Εuστρ. Σταβιανουδά­

αποσπασμάτων. Συγκρουσθείς μετ· αύτών παρά τό χ. Καλή ΣΙ.>­

κη, Ζαμπίαν σύζ. Γ. Γιανναδάκη καί Χρυσήν συζ. Γεωργ. Κα­

ΚΊά τής έπαρχ. ·Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης καί άπαγκιστρωθείς κατέφυyεν ύστερον εiς τήν περιφέρεια ν Καλλικράτους -Σφακίων.

λαφάτη· άφοίι τάς έξετέλεσαν, τάς έρριψαν έντός της οίκίας τοϋ

Οί Γερμανοί μαθόντες δ τι οί κάτοικοι τής ΚΑΛΗΙ ΙΥΚΙΑΙ είχον

καί ιiλλας τρείς πολυβοληθείσας, τήν Είρήνην, σίιζ. Κανάκη Μο­

εΙδοποιήσει τό σώμα τού Μπαντουβιi περ{ τής άφίξεώς των καί

Λεων. Μονιάκη, δπου έκάησαν. Είς τήν αύτήν οiκίαν fpριψαν νιάκη, τήν Άσπασίαν, σύζ. Μαρκ. Γιανναδάκη, καί τήν Μαp.

F.φοδιάσει αuτό διά τροφίμων' έχοντες δέ ύποστη καί ό.πωλείας

Έμμ. Πετpάκη, α! δύο πρώται, ό.πλώς τραυμαησμέναι, έσύρ­

τινάς κατά τή ν μετ · αuτοίί σύγκρουσιν, ό.πεφάσισαν νά έκδικη ­

θησαν διά μέσου τών φλογών καί έσώθησαν.

θοϋν. 'Επειδή οί liνδρες τοϋ χωρίου ε!χον διαφύγει, οί Γερμανοί είσελθόντες (9/ Ι 0/ 43) συνεκέντρωσαν τάς γυναίκας δ λα ς παρά τήν βρύσιν τού χωρίου καί ήρχισαν νά τάς άνακρίνουν έpωτών­ τες πού εύρίσκονται οί άνδρες των, πού έχουν κρυμμένα τά δ­

πλα των κ.λπ. Διά νά τάς έκφοβίσουν, είχον έστpαμμένα τά πο­

λυβόλα έναντίον των. 'Επειδή δμως έκεlναι δέν τούς άπεκάλυ­ πτον τίποτε, έθεσαν πίίρ είς 4 οΙκίας καί διέταξαν νά έγερθοuν αί γυναίκες, τών όποίων αi οίκίαι έκαίοντο. Καθώς ήγέpθησαν

5- ή Μαλαματένια, σύζυγος Έμμ. Πετράκη, ή Εύαγγελία, σύζ.

Έξ άλλου

oi

Γερμανο( κατά τήν αύτήν ήμέραν έκαυσαν τόν

80ντούτη Εuστρ. Ίω. Δαμουλάκην έντός τού χωρίου, εiς δέ τά πέριξ αύτοu έφόνευσαν τόν Παντελήν Ι. Κουμεντάκην'καί τόν

Σταμ. Κατσιβελάκην έκ τού~· • Αγ. Ίωάννης 1 • Έν τφ συνόλφ έκάησαν τήν ή μέραν έκε.ίνην έννέα οiκίαι έλεηλατήθησαν δμως δλαι· είς τούς κατοίκους δέν άπέμεινον οϋτε ζώα, ούτε σκεύη, ούτε τίποτε. Τά άπηνθpακωμένα λείψανα τών καεισών γυναι-

1. Eic; τάc; 4/2/ 44,

έφόνεuσαν έντελώc; άναιτίως tόν tκ Καλης Σuκιίic; καταyό­

μενον Σtαμ . Ν. Βαβοuράιcην, παtέρα 9 τέκνων, σuναντήσαντεc; αύtόν καθ' όδόν.

58

κών, δσα εύρέΟησαν, συλλεγέντα έντόc; κοφίνων έτάφησαν εic; τό νεκροταφείον καί έντόc; κηπαρίου της οίκίαc; Λ. Μονιάκη. Παραλλήλως πρόc; τήν aπάνθρωπον αίιτήν έκδίκησιν κ αί τήν

μετ· αuτήν έπισυμβάσαν δήωσιν τού παρα κειμένου χ. 'Αλώνες,

oi

Γερμανοί έσυνέχισαν τήν καταδίωξιν της δμάδοc; Μπαντου­

βii είς τά Σφακιά . Τή ν

6/ 10/43,

δύναμις έκ

500

περίπου Γερμα­

νών είσηλθεν είc; τόν Κ ΑΛΛΙΚΡΑΤΗΝ ρίπτουσα σφοδρούς πυροβο­ λ ισμούς πρός έκφοβισ μόν τών κατοίκων καί παρεμ πόδισιν τ ης

διαφυγής των. Πcφά ταύτα τό πλείστον τών άνδρών κατώpθω­ σε νά διαφύγι.1 χάρις είς τό όρεινόν καί δασωδεc; της πεpιοχης. Οί ύπολειφθέν~c;

-

-

περί τούς

30

aνδρεc; καί τά γυναικόπαιδα

συνελήφθησαν καί έκρατι)θησαν είc; τόν περίβολον της έκ­

κλησίας. Ένισχυθέντες οί Γερμανοί καί διά τ ης ciφίξεως Ο.λλου στρaτοu ώc; καί τής περιβοήτου δμάδοc; τού Σού μ περτ ήρχισαν νά λεηλατούν τό χωρίον καί νά ανακρίνουν τούς κατοίκους κα­ τηγοpούντεc; αuτούc; έπί συνεργασίq. μετά τού Μπαντουβά. ·ε­ πειτα έκμανέντες διά τήν διαφυγήν τούτου, έφόνευσαν πρώτ ον περί τούς

10

άνδρας μετά φοβερών βασάνων έντός έρειπωμέ­

νης οίκίας, τούς δέ λοιπούς εΙς τάc; δδούς ή έντόc; τών αύλών τ~ν οiκιών των. 'Εν συνόλ.q> έξετελέσθησαν τήν

8/10/43 29

ά­

τομ α μεταξύ τών δποίων δ ό.πόστρατος ιlξιω/ κόc; χωροφυλα­ κης Γ. Μανουσcλης μετά τού υ{ού του 'Εμμανουήλ, οΙ γέροντες Μαν. Βουγιούκαλος

70 έτ., Μαν. Ν. Μανουσέληc; 60 έτ., Μαν.

62 έτ . , Ρ ~υσ. Γαντ αδάκηc; 60 έτ . , Έμμ . Κων­ σταντουδάκης 60 έτ. 'Επίσης αt γυναίκες Εύαγ. χήρα Τσιβολε­ δάκη 65 έτ., Ζαμ πία ' L. Παπαδοσ ήφου 50 έτ . , Μ. Χαιρετάκη 60 έτ., καί Αίκατ. Γιαννακάκη 30 έτ.'Επίσης οί άδελφοί 'Αλέξαν­ Γ. Μανουσέλης

δρος, Ν ικόλα ος, 'Εμμανουήλ καί Μανούσος Γ. Βουγιούκαλος, ήλικίας άπό

20

μέχρι

32

έτών.

Συγχρόνως μέ τάc; έκτελέσεις έλεηλάτησαν καί έπειτα έπυρ­ πόλησαν τόν ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΝ . έκ τών οίκιών έκάησαν περί τάς

'Εκ τών γυναικών συνέλαβαν

20

59

Ή Κατοχή

Ή Κατοχή

80.

πάσης ήλικίαc;, τάς δποίας έ­

φυλάκισuν έπί Ι μη να είς τήν Άγιάν . 'Ε πειδή δέ μετ ά ταύτα ένα τμfi μ α τ ού στρατοu των δδεύον πρός νότον έβλήθη ύπό δμάδοc;

άνταρτών οί Γερμανοί συνέλαβαν άλλας τρείς γυναίκας εΙς τό

.

.

' ., ' ., , ... ., χ. Καλλικράτ η ς, τάς έφόνευσαν εντος οικιαc; και επειτα ανετιναξαν αύτήν. 'Η περιοχή έκηρύχθη άπηγορευμένη ζώνη, έγκα­ τασταθέντος καί μονίμου έκεί φυλακείου, τά δέ γυναικόπαιδα διcσπάpησαν εlc; τά βουνά, τά δάση καί τά γειτονικά χωρία.

Eic; τάς 23 ·Απριλίου 1944 έγινε ν ή άπαγωγή τού σ τ ρατιωτι­ κού διοικητού 'Ηρακλείου στρατηγού Κράϊπε έπi τής δημοσίας όδοϋ μεταξύ της κωμοπόλεως Άpχάνεc; καί τού 'Ηρακλείου , ύπό • Αγγλων, βοηθουμένων καί ύπό Έλλήνων. Φονευθέντος τού δδηγοίι του, δ στρατηγός έδέΟη καί έτοποθετήθη εiς τό βάθο.ς τού αυτοκινήτου του, μέ τό δποίον ~πει τα οι ό.παγωγείς του, φε­

ροντες στολάc; γερμανικάς, είχον τό θάρρος νά διασχίσουν ό­ λον τό ' Η ράκλειον· έγκαταλειπόντες τό αuτοκίνητον ε'ίc; τι ση­

μείον της πρόc; τό Ρέθυμνον όδοίι (Γεν( Κααβέ) ώδήyησαν τό'' αίχμάλωτον είc; τά βουνά, δπου παρέμεινεν έπί άρκετάς tβδο­ μάδας, μέχρις δτου καταστή δυνατόν νά έπιβιβασΟη έκτης νο· τίας παραλίας τής νήσου άγγλικοϋ πολεμικού πλοίου καί <ί)δηγηθη εiς Αίγυπτον. . . Τήν aπαγωγήν αuτήν έπέπρωτο νά πληρώσουν σκ~ηρα κατ.α σειράν δλα τά χωρία πλησίον τών όποίων διήλθεν η συνοδcια τού Κράϊπε. Καί πριJ')τον έτιμωρήθησαν εύθύc; άμέσως τά χωρία ΚΑΜΑΡΕΙ , ΜΑΓΑΡΙΚΑΡΙ τής έπαρχίας Καινουρiου (ν .. Ηρακλείου), ΛΟΧΡΙΑ καί ΣΑΧΤΟΥ ΡΙΑ τού νομού Ρεθύμνης.

Τό χωρίον ΚΑΜΑΡΕΣ έκυκλώθη τήν 3/ 5/44, οί δ.νδρεc; του δ­

λοι συνελήφθησαν καί ώδηyήθησαν είς τή κωμόπολιν Μοίρες,

τά δέ γυναικόπαιδα έκλείσθησαν έντόc; τήc; έκκλησίας τοίι χω­ ρίου. Μετά 2 ή μέρας, τήν S/5, έδόθη άδεια είc; τάc; γυναί.κας ~ά

παραλάβουν έκ τών οΙκιών των δ, τι iiδύναντο. Έπανεληφθη ~ξ άλλου τό τέχνασμα νά δηλωθή είς αύτάς, δτι δ,τι πολύτιμον δεν ηδύναντο νά παραλάβουν μαζί των, φρόνιμον ήτο νά :ό άποθ~­ σουν έντόc; τής έκκλησίας, ητις, δiiθεν, δέν θά παρεβιαζετο. Ου·

τωc; κατά τήν έπακολουθήσασαν δήωσιν, oi Γερμανοί εύρον συy­

κεντρωμένην τήν λείαν των χωρίς νά κοπιάσουν. 'Ακολούθως

έθεσαν δυναμίτιδα καί πίιρ καί κατέστρεψαν τό χωρίον. Κατε-

Ή Κατοχή

Ή Κατοχή

στράφη καί τό σχολείον, ή δέ έκκλησία έλεηλατήθη πλήρως,

θησαν είc, τά περίχωρα της Ρεθύμνης, όπου έγκαταλείφθησαν

μέχρι καί των κεράμων τfις στέγης, οϋτως ώστε μόνον οί τέσ­

εiς τήν τύχην των. Ή μαρτυρική αύτή όδοιποpία. διήρκεσε

σαρες τοlχοι iι:πέμειναν.

ή μέρας. 'Όσαι έμεναν όπίσω, γραίαι, άσθενείς, κ.τ.λ. έπεβιβά­

60

'Εκ τών

i.v

Μοίραις άνδρών έιφατήθησαν

30,

οϊτινες καί έ­

ξωλοθρεύθησαv· δ τρόπος του θανάτου των ό.γvοείται μέχρι σή­

μερον' οί λοιποί ό.φέθησαν έλεύθεροι, ύπό τό δρον νά μ ή έπιστpέ­ ψουν εi.ς τό χωρίον των. Πάντως, ελ.έχθη δη έχουν τό δικαίωμα τής συγκομιδής τών καρπών των· τό τί Uπέστησαν κατ' αUτήv

θά τό ίδωμεν κατωτέρω. Τήν αύτήν ήμέραν δλοι

oi

άνδρες, Cιπό

(3/5/44) έκυκλώ9ησαv καί τά ΣΑχτΟΥΡΙΑ. ήλικίας 14 έτών καί άνω, ιlπροειδοποίητοι

καί όνυποψίαστοι, συνελήφθησαν-

198

έν δλφ-, μέ τήv κα­

τηyορίαν δτι δέν κατήγγειλαν εiς τliς γερμανικάς ιiρχάς α) δτι πpό είκοσι περίπου ή μερών, (Ιγγλικόν πλοίον είχεν άποβιβάσει εiς τήν πλησίον ό.κτήν πολεμοφόδια, β) ότι ή συνοδεία τού στρα· τηγοG Κpάϊπε είχεν διέλθει παρά τό χωρίον. 0[ συλληφθέντες

61

2, 1/2

ζοντο έπί γεpμανικού φορτηγοU αUτοκιvήτου. 'Εκ τών έν ΡεθύμνΊJ φuλακισμένων <lνδρ&ν απελύθησαν μετά

τpείς ήμέρας ο[ γέροντες καί οί άσθενείc," θησαv άπολυόμενοι βαθμηδόν, πλήν γιάν. Έκ τούτων

16/9/44. Τήν 615144,

15

28,

ίιπόλοιποι έκρατή­

έτυφεκίσθησαν μετ' άλλων

45

όμαδικώς τήν

κατά τήν έκδίωξιν των γυναικων, τά Σαχτοίipια

ό.νετινάχθησαν διά δυναμίτιδος· έκ τών περί τάς

oi

μεταφερθέντων ε\ ς' Α­

30 ήμικατεστpαμμένω.

140

οlκιών ι'ι:πέμειναν

Άνετινάχθησαν καί αί δύο έκ·

κλησίαι τοίι χωρίου καί τό σχολείον. Τά εiς τάς όδούς συγκεν­ τρωμένα αντικείμενα παρελήφθησαν ίιπό τών Γερμανων έπί αύτοκινήτων.

ώδηγήθησαν είc, θέσιν "Α γιος Κύριλλος, Εκείθεν δέ εtς eάς φu­

Κατά τόν ίδιον ό:κριβώς τρόπον καί τήν iδίαν ή μέραν κατε­

λακάς Ρεθύμνης. ΟUδείς έκ τών ανδp&ν έξηpέθη, ο\Jδέ οί ό.νά·

στράφησαν τά χ. ΜΑΓΑΡΙΚΑΡΙ καί ΛΟΧΡΙΑ. Εiς τήν Λοχριάν έξε·

πηροι, οΙ ό.σθενείς, οί γέροντες, δ τuφλός δ:χειρ Στ. Κοτσιφά·

τέλεσαν εντός τοίι χωρίου καί πρό των άλλων κατοίκων

"κης κ.α., ό.λλ' όπεχρεώθησαv ν· ό:κολουθήσοuν, έστω καί έπί

δρας τούς Μ.Κ. Μανουσάκην, τόν Στ.

I.

3

άν­

Κρυοβρυσιανόν καί τόν

ζώων. Τήν Επομένη ν οί Γερμανοί σuνεκέντρωσαν τάς γuναtκας

Έμμ. Α, Δημητpακάκην" τούς λοιπούς έφήβοuc, καί άνδρας ώ·

εiς τήν πλατεiαν του χωρίου καί έδήλωσαν ότι τήν επαύριον θά

δήγησαν εiς Μοίρες, όπου τούς &φυλάκισαν i:πί

καταστραφοίιν τά Σαχτούρια: «Τόv λόγο rόv ξέρουν

oi

όνδρες

σας. Έσε[ς θd χάνετε εva μακρινό ταξίδι 11. Τήv νύχτα αί γυναι­

10 ή μέρας· έξ 10, τούς όποίουc, ό.πέστειλαν εtς τάς φυλακάς 2 απολυθέντων, τών λοιπιΊ:ιν Ο.γνοείται ή τύχη·

αUτων tκράτησαν της Άγιας· πλήv

κες έκοιμήθησαv 6λαι εντός τοίι σχολείου καί τfiς Εκκλησίας

πpοφανως έτυφεκίσθησαν κατά τινα όμαδικήν έκτέλεσιν. Με­

φρουρούμεναι. Τήν πρωiαν ίιπεχρεώθησαν νά έκκενώσουν τάς

ταξύ τών άπωλεσθέντων 6πάρχουν οί

οίκίας των, διά νά γίν1J ή Επιλογή τής λείας εUκολωτέρα. Τό τέ­

σταντίνος, ,'Εμμανουήλ καi Νικόλαος Ι. Κρυοβρυσάκης.

χνασμα της συγκεντρώσεως τών πολυτιμΟτέρων σκευών κ. τ.λ.

4 αδελφοί !:τuλιανός,

Κων­

Τά γυναικόπαιδα έξετοπίσθησαν, τό δέ χωρίον, i.r.φoli έλεη·

έντός τής έκκλησίας, δήθεν πρόςέξασφάλισιν, έπανελήφθη καί

λατήθ-η έπί

tδώ. Μέχρι τής 6ης Μα"ίοu αί γυναίκες έκοιμωντο εντός τοίι να·

δι' έιCρηκτικών ύλών. 'Από τάς

10 ήμέpας,

f.πυpπaλήθη καί άκολού9ως άνετινό..rθη

οίι καί του σχολείου Uπό φρούρησιν. Τήν πρωfαν της ή μέρας ταύ·

σώα. Σημειωτέον ότι τό χωρίον είχε προηγουμένως.θρηvήσει τήν

της έξεδιώχθησαν έκ τοίι χωρίου μέ δ,τι τ']διJνατο έκάστη νά συμ­

&.πώλειαν άλλων Ι Ι άνδρώv, συλληφθέντων, έγκλεισθέντων εiς

περιλάβη, ύπεχρεώθησαν δέ νά λοξοδρομήσουν καί νά διέλθουν

τήν 'Αγιά ν καί πνιγέντων καθ' Ον χρόνον μετεφέpοντο είς

διά τοίι χ. Μέλαμπες πpός παpαδειγματισμόν· έκε.iθενώδηγήθη-

Γερμανία ν.

215

οiκίας δέν απέμεινε καμμία

Ή Κατοχή

62

Άξίζειένταϋθα ν' άντιγράψωμεν άποσπάσματα μιάς άπό τάς προκηρύξεις πού διένειμαν οί Γερμανοί, σχετικώς μέ τήν κατα­ σψοφnν Ίών χωρίων αύτών:

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ

•Τά χωριά Λοχριά, Καμάρες καί Μαγαρικάρι περιεκυκλώθησαv άπό τd

Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΙΣ

γερμανικά στρατεύματα τ~ν3ηv Maίou 1944' if,εκενώθησανκστά 1ήvδιε· ξαyωγήν μιάς μεγάλης έπιχειρήσεως έναντίον τών συμμοριτών εlς τό ό· ρος Ψηλορείτης. Μετά rήν μεταφορά τού πληθυσμού έξω τών χωρίων, ταύτα iσοπεδώθησαν τά σκληρά μέτρα ήσαν άναγκαία. διότι ό πληθυσμός τών χωρίων τούτων έnανειλ.ημμένως είχεν έvοχοnοιηθή διά τήν ύrιοστή­

Γ

'Από των μέσων Αύγοίιστου Άπό τών μέσων Αuγούστου

1944 οί

1944

κa( έξης.

Γερμανοί ήpχισαν έγκα­

ταλείποντες τήν ' Α νατολιι-.--ήν καί τήν Κεντρική ν Κρήτη ν καί νά

pιξι ν τών συμμοριτών είς μεγάλην κλίμακα.... Τ6 χωρίον Βόρισα (γράφε

περιορίζωνται εΙς τήν Δυτικήν. Ή άποχώρησίς των αύτή συν­

Βορίζια) έΟομΟαρδίσθη ι<ατά τι) ν διεξαγωγήvτών μέτρων τούτων, κα( κα­

δέεται μέ φοβεράς καταστροφάς χωρίων, έκτελέσεις, διωγμούς

rεστράΦΙ'J, διότι μέσα ε:ίς ούτό άνεκαλύΦθησοv rτολλό δrτλα. Ό πληθυσμός

κ.τ.λ., ύπό διαφόρους προφάσεις, μέ πραγματικόν σκοπόν δ­

rώv πέριξ χωρiων έιιράτησε ϋπουλον στάσι ν έναντίον τών ένόπλων δυvά­ μεων. 'Από μηνών τά χωρία Λοχριά, Καμάρες καί Μαγαρικάρι ι)σαv τ6nοι nαpομοvής 110ί κέντρα όνεφοδιασμού τών συμμοριτών τού Μrιοντου· βά ιιαί τού Πετραιιογιώργη .... Τήν 3ην Μαρτι'οu ρέσχε καταφύγιο ι- είς

1944 τό χωρίον Λοχριd πα­

10 dyγλους άξιωματικούς,

ή το ό τόπος διαβάσεως

διά βρετανούς άνδρας τών κομμάνrο πρός τά όρη ....

μως, δπως φαίνεται, τήν έξασφάλισιν της ύποχωρήσεώς των καί πpό παντός τήν καταστροφήν καί έρήμωσιν, δσον ήτο δυνατόν , τfις ήρωικi;ς νήσου, τi;ς δποίας ή ψυχή δέν είχε γονατίσει ούτε είς τάς ζοφερωτέρας ήμέρας τού άγώνος. Οϋτω έντός τοu δευ­ τέρου δεκαπενθημέρου τού Αύγούστου κατεστράφη πλήθος χω- .

'Εναντίον τής έrιιζημiου ταύτης συμπεριφοράς, έναντ(ον rής ύποστη·

ρίξεως τών "Αyγλων ιτρακτόρωιι χαί rών συμμοριτών έσrράφησαν τά yερ­

μσvιιιά μέτρα....

·

ρίων τής Κεντρ ι κής Κρήτης καί έξεtελf.σθησαν έκατοντάδες Κpητών, τών περισσοτέρων μέ τήν πpόφασιν δτι πρ6 τετραμή­

Κpήτες! Αύτά τd μέτρα dς είναι δι' όλους προειδοποίησις .... »

νου οί aπαγαγόντες τόν στρατηγόν Κράϊπε είχον διέλθει πλη­

Είς τάς

σίον τών χωρίων αύτών, χωρίς εκείνοι νά σπεύσουν νά τόν aπε­

8/5/1944

κατεστράφη, βομβαρδισθέν καί π\φπολη­

θέν τό χωρίον ΣΑΜΩΝΑΣ (Άποκορώνου)' έκ τών μειναν

7

46 οίκιών άπέ­

μόνον. Έπίσης κατεστράφη ό συνοικισμός ΝΟΠΗΓΙΑ

(νομοίι Χανίων).

λευθερώσουν η νά καταγγείλουν τό γεγονός είς τάς γεpμανικάς στραηωτικάς άρχάς.

Τό μεγαλύτεpον χωρίον τής Κρήτης, τό. ΑΝΩfΕ\Α, είς τό. σύ­

νορα τών νομών 'Ηρακλείου καί Ρεθύμνης, μέ

4.000

940

οίκίας καί

κατοίκους έρχετα ι χρονολογικώς πρώτον τών κατά τήν

περίοδον ταύτ η ν καταστραφέντων συνοικισμών τής νήσου . Οί

Γερμανοί δέν είχον έγκαταστήσει έδώ μόvιμον φυλάκιον, μόνον μπλόκα έκαμνον άπό καιρού είς καιρόν. Τό πρώτον εγινεν είς τάς

16/ 2/42,

δπότε, κα τ αζητοϋντες

έξ αtιτών καί iiλλους

4,

8

άτομα, συνέλαβαν τά

5

τούς όποΙους έφυλάκισαν έπί δύο μή­

νας. Ή είς τό χωρίον έπιβληθείσα έξ aρχής ιΊγγαρεία ήτο νά προ­ σέρχωνται καθ' έκάστην

500 iiνδρες

καί νά έργάζωνται διά λο­

γαριασμόν τ&ν Γερμανών. Οί Άνωγειανοί δμως, δέν προσήρ­

χοντο, διότι ώς λαός, ποιμενικός κυρίως, δέν iιδύνατο νά έγκα-

.

Ή ' Α.ποχώρησ ις

Ή Άnοχωpησιι;

64

65

ταλείψουν τά ποίμνιά των. Ό άριθμός ούτος ήλαττώθη κατό­

'Ολίγον δμως εξω τοi) χωρίου τούς προσέβαλαν

πιν είς τό ήμισυ, καί πάλιν δμως οί κάτοικοι ούδεμίαν προθu­

.ρόνευσαν τοόc; άνδρας του ά ποσπάσματ ος καί άnηλευθέρωσαν

μίαν έδειχναν νά συμμορφωθούν πρός ηiν διαταγήν. Φυλακί­

τά γυναικό:ιtαιδα. Τή ν έπομένην δγινεv τό σ αμ ποτάζ τής Δαμά·

σεις γεpόντων κ α ί γυναικών τού χωρίου έν ΡεθύμVΙ) πρός έκβιu­

στας ύπό ΆV())γειανών, καe· δ έκάησαν

oi

αvτάpται, έ­

γείων πρός σωφρονισμόν καί προειδοποίησιν. 'Επειδή τήv δια­

3 γερμανι κά αύτοκίνη­ 15 'Ιταλούς, αiχμαλωησθέντωv καί 7 {ί&ε καί κατωτ . σ. 69). την έπομένην, 9/ 8, ήλθον περί τούς 60 Γερμανοί είς τά 'Ανώγεια· ο{ άνδρες έλειπον, άλλ' αί γυναi­

ταγήν αύτήν ό Φρούραρχος Ρεθύμνης, άπόγονος τού κατά τήν

κες τούς πεpιεποιήθησαν· οί Γερμανοί έφέρθησαν μετά μεγάλης

μάχην τού Πέτα τραυματισθέντος φιλέλληνος στρατηγού Νόρ ­

προσηvείας, εiς ούδεμίαν διαρπαγή ν προέβησαν, έζήτουν μόνον

μαν, δέν έσπευσε νά τήν έκτελέσ η , ιlλλ' έλθών είς τά Άνιi>γεια,

ιiπό τάς yυνα\κας πληροφορίας περί της κατά τοϋ άποσπάσμα­

έζήτησι: φιλ.ικώς νά πείσ1J τούς κατοίκους νά ύπακούσουν εiς

τος τοΟ «Σήψψ) έπιθέσεως τών άνταρτών. Εiς τάς

τι\ ν διαταγήν της άγγαρείας, μετετέθη. ό.μέσως έκ τής Οέσει.i>ς

pας οί άνδρες τού χωρίου είδοποιηθέντες ότι έρχονται πολλοί

σμόν, ούδέν άποτέμσμα έσχον. Δι' αύτό έξεδόθη άπόφασις κα ­ τά τάς άρχάς τού

1943,

νά κατεδαφιστούν

16

οiκίαι τών 'Ανω­

1943, είς νέαν έξόρμησιν τ <i>ν Γερμαν<l>ν , έ­ 3 βοσκοί, μεταξύ τών δποίων καί δ 13ετής Βασ. Κ. Ξυλούρης, άπήχθησαv δέ καί 2.000 αiγοπρόβατα· είς τάς 19/8/1943 συνελήφθησαν 9 άνδρες (4 έκ τής οίκογενείας Κου­ νάλη, 4 έκ τής οίκογ. Σμπώκου καί είς Σταυpάκης όνόματι), έξ ών 2 έδραπέτευσαν· οί λοιποί ένεκλείσθησαν είς τάς φυλακάς · Αγιάς, ιlποστελλόμενοι δέ ύστερον εiς τήν Γερμανία ν, έπνίγη­ σαν καθ' όδόν. Εiς τάς 3/9/43, έγινε νέα έξόpμησις καθ' iiν oi Γερμανοί άπήγαγον δσα αίγοπρόβατα συνήντησαν (4-5000), τόν

τα καί έφοvεύθησαν περί τούς

12/8 τύ έσπέ­

του. Τόν Μάϊον τού

Γερμανοί, εφυγον, καί οuτω προελήφθησαν πολλαί έκτελέσεΙc,.

φονεύθησαν

Τήν Ι3ην οί Γερμανοί συμπληρώσαντες τήν κύκλωσιν, είσήλ­ θον είς τά Άνώyεια καί διέταξαν τούς ύ πολειφθέντας κατοίκους

(θά ήσαν περί τά ι 500 γυναικόπαιδα ) νά άν~χωρήσουν έvτός ή. μισείας ώρας πpός τήν κατεύθυνσιν τ ού Γενη

·

Κααβέ, όπόθεv

νά διασκοpπισθοϋν εiς τ ά διάφορα χωρία τής Ρεθύμνης . Μετά ταυτα προέβησαν είς γενυcήν λεηλασία ν τ ου χωρίου- πλουσιω ­ τάτ οu εiς κτηνοτροφικά κα( έ.ριουργι κά προϊόντα . Μ ε τ ά τήν δή­ ωσ ιν έκάστη οίκία έκαίετο πρώτον καί έπειτα άνετινάσσετ ο δ ιά

δέ ποιμένα Μιχ. Βρέντζον, άφοίι τόν έχρησιμοποίησαν ώς δδη­

δυναμίτιδα;. Κάθε νύκτα οί Γερμα νοί άπεσuροντο είς τά Σείσα ρ­

γόν, διέταξαν νά φύγlJ &πειτα, πυροβολήσαντες δε έκ τών όπι­

χα καί τήν πρωία ν έπανή ρχοντ ο. Τό μέγεθος τήε:, λεηλα σίας θά

σθεν έφόνευσαv. Είς τάς

καταγοήστι κανείς, όταν λάβΙJ ύπ ' δ11 ιν δτι αϋτη διήρκεσεν ιiπό

13/ 2/ 44

έκύκλωσαv πάλιν τό χωρίον

καί σuγκεvτρώσαντες όλους τού κατοίκους εiς τό σχολείον συμ­

της

I3

Αίryούστου μέχρι τής

5 Σεπτεμβρίου.

11 άνδρας μέ τήν δικαιολ.ογίαν ότι έδοκίμασαν νά

Κατά τήν διάρκειαν τής διαρπαγής ο\ Γερμανόί έφόνεuσαν έν-,

φύγουν. Τί άπέγιναν οί άνδρες ούτοι, δέν έγνώσθη. Λέγεται δτι

τός τού χωρίου τόν Γ . Σπιθούρην, μή δυνηθέντα ν· άποχωρήστι

έτυφεκίσθησαν εί:; θέσιν Καρτερός.

μετά τών άλλων κατοίκων, έπίσης τούς παραλύτους έξαδέλφους

παρέλαβον

Είς τάς

7/ 8/ 44

ήλθεν ό διαβόητος διά τήν ώμότητά του γερ­

μανός έπιλοχίας «Σήψης», φρούραρχος τού Γενϊ;

Κωνστ. καί Ί. Ξυλούρην

(f! Κίτρη) ,

καί τόν uπέργηρον Νικ. Ά­

Κααβέ μέ ά­

εράκην, είς τάς άγκάλας τού δποίου έθεσαν , μετά τήν έκτέλε­

πόσπασμα τεσσάρων γερμανfuν καί τεσσάρων ίταλών, συνέλα­

σιν, δεξιά καί (ιριστερά τά πτώματα δύο χοίρων πρός χλευα­

Ι!ον δσας γυναίκας καί παιδία εύρον, καί άγρίως ξυλοκοπούν­

σμόν. Δύο Cιδελφαί, ή χήρα Έμμ. Καλλέργη καί ή χήρα Έμμ.

τες αύτά τά cί.>δΙiγη σαν πρός τό Γενή

Καβλέντε, ή χωλή Είρήνη Καpαtσκου καί ή Εuαγγ. Ίω. Πασπα­

δτι

oi

·

·

Κααβέ μέ τ ι1ν κατηγορίαν

άνδρες δέν έδέχοντο νά πηγαίνουν είς τήν ό.γγαρείαν.

ράκη, άpνηθεϊσαι ν' άποχωpήσουν καί προτιμήσασαι τciν θάνα-

Ή Άποχώρησις

Ή 'Αποχώpησις

τον, ιiπέΟανον καείσαι καί καταχωθείσαι επειτα ύπό τά έρείπια

τάς κορασίδας έφώναζον: (< Τώρα φοράτε κόκκινα, γρήγορα θά

τών άνατιναχθεισών οίκιών των. Έπίσης οί Γερμανοί έφόνευ­

τά βάψετt: μαύρα». Κατόπιν, tπi τij βάσει τών ταυτοτήτων, ά­

66

67

σαν τόν έκ τραύματος τής κεφαλής παράφρονα Έμμ. Ι. Σαλοu­

πεμάκρυνον τούς ξενοχαιρι α.νούς, έθεσα ν τούς άνδρας τiΊς Γέρ­

στρον. Πολλοί Ο.λλοι έφονεύθησαν εiς τά πέριξ. Οί Γερμανοί κα­

γερης

τέστρεψαν καί τά 4 τυροκομεία τής περιοχής καί ά.πήγαγον τά

έξεχώρησαν

clc, τήν σειράν, 22.

καi συμ βουλειιόμενοι τά σημειώματά των

'Επειδή δμως δέν συνεπληροuτο ό προι<ο.θωρι­

ποίμνια τών κατοίκων· δσα δέv ήδυνήθησαv νά συμπαραλάβουν,

σμένος άριθμός τών έκτελεσ τ έωv , παpέ λαβον /iλ.λοvς 18, έκ τών

τά έφόνι::υσαν. Σήμερον aπό τάς 940 οiκίας τών Άνωγείων δέν

πλέον ρωμαλέων καί νέων, τούς όποίους καί έφυλάκισαν μετά

έχει aπομείνει οίιτε μία· τό νεόδμητον σχολείον άνετινάχΟη, αi

τών πρώτων έντός οίκίας. ΟΙ λοιποί κάτο ικοι έκλείσθησαν εiς

3 έκ κλησίαι, τάς όποίας οί Γερμανοί είχον μεταβάλει είς σταύ­

τάς οiκίας των. Μέ τήν μεσολάβησιν ένός ·Ελληνος άνήκον­

λους , έχουν έπίσης ύποστή ζημίας έκ τών πέριξ άνατινό.ξεων.

τος είι; τήν Γκεσταπό άφέθησαν τήν έπομένηv

Ή έπίσημος κατάστασις της Νομαρχιας Ρεθύμνης άναφέpει 11 7

τες τήν ζωήν των μέ λύτρα είς ε{δος (fλαιον καί σίτον). 'Εκ τών

Άνωγειανούς έκτελεσθέντας κατά ττjν περίοδον τής κατοχiΊς.

26

Εiς τό χωρίον ΓΕ ΡΓΕΡΗ , έπαρχίας Καινουρίου, νομού Ί-Ι ρα­

14,

έξαγοpάζον­

ποίι άπέμειvαν, είς tδpαπέτεvσsν, οί δέ λοιποί έξετsλέσθη­

σαν έξωθι του χωρίου εiς θέσιν Ζωοδόχος Ιlηγή, ένός διασω­

κλείου, είχον γίνει μέχρ ις Αuγούστου 1944 σποραδικαί μόνον i:-

θέντος, τοϋ Άλεξ. Ιlαπαδάκη , παρ' δλον δτι έδέχθη

κτελtσι:ις · μεταξύ τών έκτελεσθέντων 1iτο καί ό Εύστρ . Λ ιον­

είι; τό σώμα του.

ταράκης cκ Lκουρβούλων μετά τής έγκύου συζύγου του Π ελα­

7 σφαίρας

Τήν αύτήν ήμέpαν, 14/8/44, έξετέλουν εlς τά ν.δ. της Γέργε~

γίuς. Μέ τήν κατηγορίαν οτι είχε φονεύσει Γερμανόν, έκύκλω ­

ρης κείμενα ΣΚΟΥΡΒΟΥΛΑ

σαν έν καιρψ νυκτός τήν οίκίαν του, καί αuτόν μέν {;φόνι~υσαν

iιντάpται είχον ιlναηνάξει τήν 9/8 τήν γέφυραν τού Καλοχ_ωpα­

διά χειpοβομβίδος ριφθείσης άπό τής καπνοδόχου, τήν δέ σύ­

φίτη διά νά έμποδίσουν τοός Γερμανούς νά μεταφέρουν τά σι­

35

άνδρας, γυναίκας καί παιδιά.

Oi

ζυγόν του, παραβιασθείσης τής θύρας, ωρμησε κα ί έπνιξε λυ­

τηρά τών κατοίκων, αφαιρεθέντα άνευ οuδεμιάς aποζημιώσε­

κόσκυλος, είδικώς πρός τούτο έκγυμνασμένος. Έπίσης είς πα­

ως. Κατόπιν ο{ ι'ιντάρται προσέβαλον κα( τήν &δpαν τού έν Φα­

ρήλιξ άπό τ ά κατεστραμμένα Βορίζια, έγκατεστημένος δέ τώ ­

νερωμέν1J παραμένοντος ΎερμανικοιJ λόχου, άκόμη δέ είς τάς

ρα είς τήν Ι έργερην μετά τfις συζύγου του καί τώ ν φιών μικρών

l218 έφόνε uσαν δύο yερμανοuς στικχτιώτας καθ' όδόv μεταξύ

τέκνων του, Χρόνης Μακρυδάκης όνόματι,έτυφεκίσθη καθ' ην

Κισσων ιςαί Σκουρβ ούλαιν. Τό χ. Σκούp βου λ α έκα νονιοβ()λήθη

ώραν συνέλεγε χόρτα διά τό δείπνον τής οίκογενείας του είς ά­

πρός έκδίκησιν, ά νευ ση μ αντικών έν τ ούτοις ζημιών. Τήν !3ην

πηγοpι:υμένην όρεινήν ζώνη_ν.

Αίιγοuστου άπόσπασμα γερμανικόν έ λθόν εiς τό κατεσ τpαμμέ­

Είς τάς 14/ 8/44 έκύκλωσαν τό χωρίον καί τό έλεηλάτησαν, ό.φαιpέσαντες δλην τήν έσοδείαν τών δημητριακών καρπ<i>ν καί

νον χωρίον Καμάp sς, εlς τοίις κα τοίκους του όποίοu είχον έπι­

τού έλαίου. Κατόπιν, άφοίι f.πέβαλον είς τούς κατοίκους νά τούς

καυσαν τήν έσοδείαν καί τά ένδύματα τών κατοίκων καί (;φό­

παρασκευάσουν φαγητόν, τούς συνεκέντρωσαν δλους, άνδρας

νευσαν τρείc;. "Επειτα ώδήγησαν τούς κατοίκους

καί γυναίκας, έντελώς ό:νυπόπτους, είς τήν δημοσίαν όδόν. ' 1:::-

κας καί όσους αν δρας δέν είχον διαφύγει

κεί τούς άνηγγέλθη δτι έπειδή αποφεύγουν τήν (ιγγαρι:ίαν, δια­

ιφατήσαντες έν τέλει

τρέφουν

,. Αγγλους

καί άντάρτας καί δέν εχουν παραδώσι.:ι τά

δημητρ ιακά των εiς niν f.πίταξιν, θά τιμωρηΟοuν. 'Εμπαίζοντας

τρέψη τήν συγκομιδήν των δημητριακών καρπών (ίδε σ.

Ν. Ντισπιράκη); καί

-

59),

ε­

τάς γuναl­

- είς τό χ. Γ ρηγοριά.

5 έξ αύτών (έξ ών μία -yυναtκα, ή Είιαη.

4 έκ τού έπίση ς κατά τόν προηγηθέντα

ΜάίΌν καταστραφέντος r,. Μα yαρικάρι, ποίιlτιιχε νά εόρίσι<ω-

68

Ή Άποχώpησιc~

Ή Άποχώρησιs

νται είς τήν Γρηγοριάν. οι

9 ούτοι έφυλακίσθησαν έντός τής έκ­

69

τοuν aντάρτας καί δτι δέν ήθελαν νά δώσουν τό έπιβληθέν είς

κλησίας· τήν έπομένην τοί>ς ώδήγησαν είς τόν τόπον δπου εί­

αυτούς παρακράτημα έκτων προϊόντων των. Έκ τούτων

χον φονευθεί οί δύο γερμανοί στρατιωται. Τρείς έδοκίμασαν νά

Μ. Κυριακάκης εύρέθη μέ καταφανή ί:χνη δαρμού έφ' δλου τού

δραπετεύσουν, έξ ών ό είς διέφυγεν,

σώματος καί άιτοκομμένην τήν κεφαλήν διά μαχαίρας. 'Ομοίως

ot δέ

άλλοι έξετελέσθησαν

έπί τόπου. Π ρός συμπλήρωσιν τού διαφυγόντος οί Γερμανοί ήλ­

4 iiνδρας- οσους εύρέθησαν-

καί 19γυνα'ϊκας.

Γ.

έβασανίσθη ό Γεώργ. Μ. Γιαννουλάκης. 1

θον εiς τά Σκούρβουλα. 'Εκεί έν τφ μεταξύ aλλο άπόσπασμα είχε συλλάβει

6

ΕΙς τάς

8/8/44

έγινε σαμποτάζ ύπό Άνωγειανων aνταρτών,

περί τό εν χιλιόμετρον έξωθι του εlς τά βόρεια σύνορα τών νο­

Είς αυτούς προσετέθη, πρός συμπλήρωσιν τοϋ δρισθέντος άριθ­

μων Ρεθύμνης καί 'Ηρακλείου κειμένου χωρίου Δαμάστα, κα­

μού, δ

τά τό 6ιτοίον κατεστράφησαν

70 ντοί>της γέρων

Άλεξ. Ροδουσάκης, πατήρ τοίJ έτέρου

4 γερμανικά

αυτοκίνητα.

των φονευθέντων κατά τήν δραπέτευσίν των. Οί κατ' αύτόν τόν

μανοί έφόνευσαν κατά τήν αυτήν ή μέραν τόν

τρόπον συλληφθέντες

τήν Αίκατ. Κ. Λιαδάκη έκ Δαμάστας καταγομένην.

10

άνδρες καί

20 γυναίκες

ώδηγήθησαν

Εις τάς

εlς τόν τόπον του φόνου των δύο Γερμανων, καί έξετελέσθησαν

13/8

l.

0[ Γερ­

Σ. Τρυγόνην καί

ήλθον είς τήν ΔΑΜΑΠΑΝ , της όποίας οί κάτοι­

διαδοχικοος . Μία γυναίκα άκοί>ουσα τήν κόρην της, καθ' ήν στιγ­

κοι έμμενόν 1ϊσυχοι καί άνυποψίαστοι, έφ' δσον δέν είχον συμ­

μήν θά έξετελε'ϊτο, νά τής λέγει: ιιΓιατί κλα{ς; Μήπως κάναμε καμ­

μετάσχει εiς τό σαμποτάζ' τήν έπομένην οί Γερμανοί τούς διέ­

μfα άτιμfα; Γιά τήν πατρfδα μας σκοτων6μαστε», έρρίφθη καί αυτή

ταξαν νά κλεισθούν εiς τάς οίκίας των μόλις δύση δ f\λιος, έπί

εiς τάς σφαίρας καί έφονεύθη. ΟΙ Γερμανοί τότε, διά νά μή ό­

ποιν-Ό τυφεκισμού. Πράγματι έτυφέκισαν, τήν

16/8, 13 έκ

τού

περβοuν τόν άριθμόν ποί> είχον όρίσει, έξήρεσαν μίαν έκτων μελ­

νοτίως τής Δαμάστας κειμένου χ. ΚΑΜΑΡΙΩΤΗΣ καταγομένους

λοθανάτων. Έκτός τής 6μαδικής αύτής έκτελέσεως οί Γερμα­

άνδρας άγνοοuντας τήν διαταγήν καί επανερχομένους εiς τάς

νοί έφόνευσαν περί τούς 12 άνδρας καί γυναίκας είς τά περί χώ­

έστίας των μετά τήν δύσιν του ήλίου2 • Οί νέοι άνδρες τής Δαμάστας, φοβηθέντες έκ τής δοθείσης

ρα των Σκουρβούλων.

Ή Μαρία Χατζάκη έκ τοϋ χ. Καμάρες πενθεί τόν σι>ζυγόν της Μιχαήλ, τόν υίόν της Βασίλειον aπολεσθέντα μεταξύ των 6ποίων άγνοείται 1) τ ύχη (ϊδε άν. σ.

60)

30 των

καί τόν ετερον υίόν της

διαταγής, έσπευσαν νά έγκαταλείψουν τό χωρίον, οί Γερμανοί δμως καθησύχαζον τάς γυναίκας, έπαναλαμβάνοντες <<Δαμάστα

καλό, Δαμάστα καλό». Μετά

8 ήμέρας,

οί άποχωρήσαντες έπα­

'Εμμανουήλ έκτελεσθέντα εiς τά Σκούρβουλα. Ό Μιχ. Γ. Νεο­

νi']λθον, βέβαιοι δτι ουδέν ήθελον πάθει.

νάκης έξετελέσθη είς τήν Γρηγοριάν, οί υίοί του Ζαχαρίας καί

ήδη έγκαταστήσει φυλάκιον έν Δαμάστι;ι, δταν είδον έπανελ­

'Αντώνιος εiς τά Σκούρβουλα, καί

θόντας τούς άνδρας, έκύκλωσαν τήν

6 τρίτος

υίός του άπωλέσθη

Oi

21/8

Γερμανοί, έχοντες

τό χωρίον δι' ίκανοϋ

ώς δμηρος έν Γερμανίι;ι. Ή Χρυσή χήρα Έμμ. Σταθοράκη εί­

στρατοί>, έν καιρφ νυκτός άφιχθέντος, τό πρωί συνεκέντρe»σαν

χεν

τόν πληθυσμόν δλον είς μίαν μάνδραν καί μέ τήν κατηγορίαν

7 υίούς'

οί τρείς έφονεύθησαν εiς τήν Άλβανίαν, είς έξετε­

λέσθη είς τήν Γρηγοριάν, οί δέ τρεΙς λοιποί άπήχθησαν όμηροι

ι . Έκ ΣωκαpΟ. κατήyετο καί ό Δη μ . Ν . Βαλαβάνης, ~. άνθ/yός, δστις συλλη­

εiς τήν Γερμανίαν, aγνοουμένης τής τύχης των. Ό Στρ . Σαρι­

φθείς τήν

δάκης έχει δύο υiούς, Κωνσταντίνον καί Γεώργιον, aπολεσθέν­ τας έν Γερμανίι;ι, δ τρίτος έφονεύθη έν 'Αλβ ανίι;ι.

Εiς τάς

17/ 8/ 44 έξετέλεσαν

οί Γερμανοί

27

άνδρας έκ τού χ.

ΣΩΚΑΡΑΣ Μονοφατσίου, μέ τήν αίτιολογίαν πάλιν δτι έτροφοδό-

10/ J/ 43

έκακοποιήθη' όδηγούμενος είς Άσi;μι καί άποπειραθείς ν·

αuτοκτοντ\σΙJ, έδάpη άγpίωc;, μετεφέρθη έπειτα εic; τήν κωμόπολιν Μοίρες, δ­ που έβασανίσθη, έκείθεν δέ έν κα"iι καταστάοει είς Άγιάν, δπου έξετελέσθη τήν

2.

26/ 2/43.

Τό χ. Καμαpιώτης άpιθμεί έν όλ4>

18

τuφι:κισθέντας, έξ ών μία γυναίκα, ή

Αίκ. κ . Άπλαδa, έπuρσβσλήθη έν μtσv όδφ ("Οκτώβριος

1943).

Ή Άποχώρησι<~

Ή Άποχώρησις

δτι δέν παρημπόδισαν τό σαμποτάζ, καί δτι προηγουμένως εί­ χον περιθάλψει δύο • Αγγλους, έξεδίωξαν τούς γέροντας καί τά

ΣΜΙΛΕΣ, ΔΡΥΓΙΕΣ, ώς καί τού νοτιώτερον κειμένου ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ.

70

γυναικόπαιδα ciς τά χωριά τοu Μυλοποτάμου, Θεοδώρα, Χώ­

71

'Αμαρίου ΓΕΡΑΚΑΡΗΣ, ΓΟΥΡΓΟΥθΟΙ, ΚΑΡΔΑΚΙ, ΒΡΥΣΕΣ, ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ,

30, τούς νεωτέρους καί εύρωστοτέρους, έξετέλεσαν αύτούς ε~ς θέσιν Κερατίδι , 3 χλμ. άνατολικώς τού χωρίου, άφήσαντες αυ­ τούς άτάφους. Τούς ύπολοίπους- 67 έν δλφ - μετέφερον είς τάς φυλακάς τού 'Ηρακλείου. Μετά 4 ήμέρας ό.πέλυσαν 10 έξ

Τήν πρωίαν τής ήμέρας αύτής τά χωρία τοϋ Άμαρίου εύρέ­ θησαν κυκλωμένα ύπό γερμανικων άποσπασμάτων, ένώ οί άν­ δρες δλοι άνυποψίαστοι έκοιμώντο έντός των οiκι&ν των. Εί­ σελθόντες είς τόν ΓΕΡΑΚΑΡΗ οί Γερμανοί συνεκέντρωσαν δλους τούς κατοίκους είς τήν οίκίαν τού Ν. Τζωρτζάκη. Δύο νέοι, δ Έμμ. Γ. Γιαννακουδάκης καί ό Εύστρ. Έμμ. Στρατιδάκης, έ­

αύτών διά νά θάψουν τούς έκτελεσθέντας, οϊτινες έν τφ μεταξύ

πιχειρήσαντες νά δραπετεύσουν, έφονεύθησαν έπί τόπου πρό τ&v

είχον σπαραχθή ύπό τών κυνών. Βαθμιαίως άπελύθησαν καί οί λοιποί. ' Εκ τών τυφεκισθέντων άναφέρομεν τούς τρείς υίούς τού ' Εμμ. Στ. Κουγιουμτζάκη, καί τούς δύο του Γ. Σαρρή, τών δ­

άλλων συγχωριανων των. ·επειδή αί γυναίκες έΟρήνουν, οί Γερ­

νος καί Γαράζο, i:κ δέ τών ύπολειφθέντων ανδρών, έκλέξαντες

ποίων δ ετερος ήτο ό διδάσκαλος του χωρίου. Παραλλήλως, άπό τάς 21/8, ήρχισεν τi γενική λεηλασία τοϋ

μανοί έστρεψαν έναντίον των τά πολυβόλα καί τάς διέταξαν νά σιωπήσουν έπί ποιν~ όμέσου τυφεκψοϋ. Κατόπιν άνεκοίνωσαv δτι τό χωρίον, δπως καi τά γειτονικά, θά ημωρηθfϊ, διότι κατά τήν διέλευσιν έκείθεν τοϋ aνταρτικού άποσπάσματος τού άπα­

χωρίόυ, έκτων πλουσιωτέρων τής έπαρχίας, μέχρι τής 5/9, διαρ­ παγείσης όλοκλήρου ίi\ς κινητης περιουσίας των κατοίκων. Έ­

γαγόντος τόν αίχμαλωτισθέντα στατηγόν Κράϊπε, δέν έσπευσαν νά είδοποιήσουν σχετικως τάς γερμανικάς aρχάς. Έπειτα διέ­

πειτα ήρχισεν ή κατεδάφισις τών οiκιών δι' ανατινάξεως: ούτω

ταξαν τά γυναικόπαιδα νά πάρουν δ, τι τ'Ιδύναντο μεθ' έαυτών,

κατεστράφησαν 109 οiκίαι έν δλφ. "Η έπιστροφή εiς τό χωρίον

διότι θά έκαμνον ενα ταξίδι 40 χιλιομέτρων. 'Επετράπη είς κά­ θε οίκογένεια νά συμπαραλάβ1J καί εν κατοικ;ίδιον ζώον. Τό τέ­

άπηγορεύθη, μία δέ γυναίκα, ή 'Ελένη Γ. l.αρρη, έπιχειρήσασα

νά εiσέλθη ciς αύτό κρυφά διά νά παραλάβη ένδύματα νά άλ­ λάξη τά 3 άνήλικα τέκνα της, έφονεύθη ύπό Ιταλού στρατιώτου.

χνασμα τών Γερμανων ή το νά προτρέπουν τάς γυναίκας νά

Οί κάτοικοι έπανήλθον εiς τάς κατεστραμμένας έστίας των με­

τρώσουν είς ώρισμένα μέρη, δfιθεν διά νά σωθούν έκτης κατα ­

τά ττ']ν ό.ποχώρησιν τών Γερμανών έκεϊθεν ('Οκτώβριος 1944),

f:.

ξαγάγουν τά πολυτιμώτερα πράγματά των, καί νά τά συγκεν­ στροφής, πραγματικώς δμως διά νά εύκολυνθfi ή σύλησίς των·

όπότε εύρον καί τήν εκκλησίαν των λι.:ηλατημένην καί τό σχο­

έπανελήφθη καί έδω, δπως καί είς τούς Γουργούθους καί τό

λε"ίον των άνευ στέγης.

v

Ανω Μέρος. 'Ακολούθως άφού έξήλεγξαν τήν ταυτότητα τών

Τήν ίδίαν ήμέραν, 21 / 8, συνέλαβον έκ τών 25 ανδρών τοu ά­

ό.νδρ&ν, τούς τ'Ινάγκασαν νά καθήσουν στραυρ~πόδι έπί κατη­

νατολικώς τού Καμαριώτου κειμένου μικρού χωρίου ΚΑΜΑΡΑΚΙ τούς 18, είιρόντες αύτούς συγκεντρωμένους εiς μίαν βάπτισιν , έπειδή κατά τόν &λεγχον τών ταυτοτήτων των άνεκάλυψαν με­ ταξύ αύτών δύο έκ τών "Ανωγείων καταγομένους, οί δέ Άνω­ γειανοί «ήσαν δλοι άvτάρται» Είς τάς γυναίκας ε{πον δτι παρα ­ λαμβάνουν τούς άνδρας των δι' άγγαρείαν, ό.παγαγόντες δμως

φορικού έδάφους μέ τά νώτα πρός τήν κατωφέρειαν μόνον καί

αύτούς τούς cτυφέκισαν μέχρις ένός εiς τό Γωνιανό φαράγγι. Τήν 22/ 8 ήκολούθησεν ή φοβερά τραγωδία τών 7 χωρίων τού

μόνον διά vά τούς βασανίσουν. Τέλος, άφού έξεχώρισαν τούς

γέροντας, όποχρεωθέντας ν ' άκολουθήσουν τάς γυναίκας, έκρά­ τησαν μετά

36 άνδρας πρός έκτέλεσιν, τούς δέ λοιπούς, 75 περίπου 50 παρθένων, ώδήγησαν είς τό Ρέθυμνον δπου τούς έφυ­

λάκισαν έπί τρεϊς περίπου έβδομάδας. Μετά τήν άπομάκρυνσιν τοίί άμάχου πληθυσμοϋ, διασκορπι ­

σθέντος είς διάφορα χωρία, fιρχισεν ή έκτέλεσις τών 36, ό.γομέ-

Ή ΆποΊώρησιc~ - - - -- -- -- -

72

Ή Άποχ.ώρησιs

73

νων άνά δύο έντός οίκίας" τό πολυβόλον είχε στηθεί πpό της έ­

ψιοuς, τέσσαρας πρώτους έξαδέλφους καί tπτά δευτέpους

ξωτερ ι κή ς θύρας τοϋ έμπροσ θίου δωματίου, ένώ οί μελλοθάνα­

άνεψιούς .

τοι έτ οποθετοϋντο είς τό όπισθεν μέρος αύτοϋ, πρό θύρας άγού­ έσύροντο καί έρρίπτοντο είς τό όπισθεν δωμάτιον διά νά έπα­

Άκριβώς κατά τόν ίδιον τρόπον Εγινεv ή έκ τέλεσις καί κα­ ταστροφή καί είς τά ύπόλοιπα χ.ωρία του Άμαρίου. Άναφέρο­ μεν ταύτα κατά σειράν μέ τόν ό.pιθμόν τών έκτελεσθέvτων καί

κολουθήση νέον ζεϋγος. Μετά τόν φόνον τι'i>ν

των καταστpαφε ισών οίκιών έκάστου, έπιφέpοντες όσας χ_αpα­

σης είς δεύτερον δωμ άτιον· μεθ' έκάστην έκ τ έλεσιν οί νεκροί

36, έρριψ αν βενζί­

νην καί ε κ αυσαν τ ή ν οίκίαν μετά τών πτωμ άτων. Έπηκολού­

κτηpιστικάς λεπτομεpείας κατωpθώσαμεν νά σιιγκεντρώσωμεν:

θησε γενική λεηλασία· έπί

ΓΟΥΡΓΟΥΘΟΙ

8 ήμέρας 13 αύτοκίνητα μετέφεpον

τήν λε(αν, ένδύματ α, κλινοσκεπάσματα, κεραμίδια, ζώα, κ:.τ.λ. Μετά τήν λεηλασία ν έκάστη οiκία έκαίετο καί aνετινάσσετο διά

συμπτώσεως.

δυναμίτιδος. Τό σχολι:ίον ό.νετινάχθη έπίσης έκ θεμr:λίων, ό­ μοίως αί

4

έκκ:λησίαι τοϋ χωρίου καί αί

4

κpf]ναι. Έκ τcί>ν

177

Έξι:τι:λέσθησαν 4, έξ ών οί δw ξcνοχωριανοί, ε!s τό Καpδό · κι .πρός ι:ιuμπληρωσι\' τοίί άριΟμού τιϊιν έι-.ι;ι όρισθέvτων. Oi κίω 17, καταοφαφ~:iσuι δλαι· ι) έι.:ι;λησία έσώΟη r-...

ΚΑΡΔΑ Κ Ι

Ό οuνοιι..ισμόι; αύτόι; άnοτελούμενοι; άnό 13 οiκίας i)ρί0μr.1

9 μόνον άνδρας, έξ ών επρόφΟασαν και έδραπέτι:uσαν J. Οι Γερμανοί δμως c(χον όρiσει 20 νά έι.:τcλέσοuν έντόs αύτοiΥ διfl τοί•το εί; το1ίς 6 σuλληφΟt\'tας Καρδο.κιανοuς προσετέθησuΙ

οίκ ιών τοϋ Γερακάρη δέν άπέμεινε οϋτε μ ία όρΟή. της έκκλη­

r

σίας της Π αναγίας τά έρείπια οί εpμ ανοί έφρόντισαν νά τά με­ ταβ άλουν είς κοπρώνα.

14 έ..: τ~)ν πέριξ χωρίων Ι'φακάρης. Γοuρyοiίθοι 1\αι Βpυσες.

Παραλλήλως έφονεύοντο καί δσοι εύρίσκοντο καθ' δδόν και

53 τυφεκισθέν­

οϊτινει; καi έξετελtσθησαΙ' καιι· δν rρόποv ι.: α ι oi τοϋ Γερuκα · pη. " Ολοι αl οi κίο.ι κατεστράφιισαν καί μόνον ή tκκλησία f.-

τ ας, συμπεριλαμ βανομένων και τών εiς Γουργούθους έκτελε­

σωθιι, διότι έκειτο κάπως άπόμcρα καί διtφυyεν την προσο­

είς τούς άγρούς. Έν συνόλφ τό χωρίον άριΟμεί

σθέντων, συνοικισμόν άνήκοντα είς τήν κοινότητα τού Γερακά­ ρη, ώς καί τών εiς Καρδάκι πρός συμπλήρωσιν τοϋ όρισθέντος

χήν τών

Β ΡΥΣΕΣ

Εiς τούς έκτελεσθέντας συγκαταλέγονται καί 2 γυναίκες· ή 60ντούτιc, Εύαyy. Γιαννακουδάκη, μήτηρ τού έτέρου τών δύο πρώτων τυφεκισθέντων νέων (ίδε ό.νωτ .), τυφλή καi κωφή, έκ τ c­ λεσθείσα έντός τ ης οiκίαc, της, διότι μή άκούσασα τήν διατα ­

tό χ. Μεp(ι>νας. όπόθι':ν διεσκορπισθησαν είs άλλα γειτονικά χωρία. Ή λεηλασία τών Βρυσών διήρι.:cσr.ν 8 ήμtpας. Μετά ταίtτα κατιστάφησαν α\ οίκiαι τω1·, 77 έν όλφ.

γήν δέν είχεv έξέλθει μετά τών άλλων κατοίκων· καί ή Χαρ. Ι . Παταράκη , άνω τών 90 έτcί>ν, μ ή δυναμένη νά μετακινι1θii, έπi­ νας έντός της οίκίας του καί ό aνάπηpος τού 1922 Εύαγγ. ι. Μαν­ τουδάκης έντόc, τού καταστήμ ατός του. Τό μέγεθος τfjς συμ­

φορίiς τής πληξάσης τό χωρίον θά καταλάβη κανείς δπωσδή­ ποτε άκούων εν μόνον χαpακτηριστικόν παράδειγμα aφανισμού

οiκογενείας· ή Έλένη Άστρινου Άγγελάκη πενθεί φονcυθένται;, τόν σύζυγόν της, δύο τέκνα, δύο αδελφούς, πέντε πρώτους άνι.-

Τό χωρίον tι.:uκλώθη κο ι σύτό (Jπι\ βαθεια~ πρωίας. Οί Γερ μανοι είσελ.Οόvη:ς διέταξαν yενικιjν σιηκέντρωσιν τών κατοi­ κωΙ'. Έκ τών νεωτέρων άνδριίιν έξετελtσΟιισαν 10, 8 δέ ά"ό­ μη άπεσταλησαν είς τό Καρδάκι πρός συμπλήρι~σιν, μ&ταξι• rώv όποiων ό ίερι;ύς τοϋ χωρίου l.υμr.ών Βερτουλάκης. Ο! λοι­ ποι i:φυλακισθηcιιιν είς το Ρέθuμνον. fιi γvνιιιι.:όπαιδcι ι.:αi οι γέρuντες, δερόμι.νοι καί πpοπηλα-...ιζόμενοι. ώδηyήθησι.ιν είc,

άριθμού θυμάτων.

σης έντόc, της οίκίας της. Έφονεύθη καί ό 80ντούτης Στ. Κόκο­

r ερμ ανι>ιν.

ΑΝ Ω Μ ΕΡΟΣ

Άπό τυχαίον πυροβολισμόν γερμανού στρατιώτου κατά τή1· κύκλωσιν. προιδι:ασθr.ντες τινές κατώρθωσαν Ι'Q διαφυyοvν. οι ύnόλοιποι κάτοικοι, βιαιως ύπό τι"ιv άπειλιiν τιϊιν περιστριΊ­ φων άνε-yερθέντε:; έκ τiις κλίνη; των, ώδηyήθησαν, χωρiς ,α τούς cπιτpαπή νά tνδuOoliν, εiς τό σχιιλf;ϊον. Καθ ' όδόν ο! Γcp­

μανοi έφόΙ·εuσν όλα τα ζώα πού σuνήντω1•. άγελαδας. σκv­ λοuς. χοίροuς κ . τ.λ. ΈξετέλF.ιΗιν J() Ιiνδρας όμαδικώς, άλ­ λοιχ; δέ 8 yCpoνrαs καi yρuiα:;, μ,ιj δvνηUέvτι.ι .;, ,,. ι'ιποχωριιοι>ι•Ι

Ή Άποχώρησις

·Η Άποχαιpησις

74

Τήν ίδία ν ή μέρα.ν,

μετά τοίι ωλοu άμάχου πληθυσμού, μ.ά. ηιν ΈρyινοUσαν Μα· θιοvδαι..'l\ν

103 έτ., τόν Γ. Λεμοvόκην 86 έτ., τήν σύζuγόν τοu Εύαγyελισν 80 έτ ., τήν Άμαλιαv Π αποuτσόκη 75 έτ ., και τόν Έμμ. Κατσαντώvην 75 έτ., τοίι όnoiou οί δύο uίοί Γεώρyιοc; καί Σruλιανός καί ό έπί Οvyσ.τρί γαμβρός Διον. Χσ.vδρακηc;

έξετελεσθησΟ\' σ1.JΎΧρόναις, ό δέ τρίτος u!οι; Άντιίινιοι; εΙ-χε~ νευθϊι ίιπό τών άλεξιπταιτιστών τό

J94J.

Καταστραφεiσαι οl­

22/ 8/ 44,

75

καί μέ τήν iδίαν πρόφασιν τής έ­

κείθεν διελεύσεως τοίι τόv στpατηγόν Κράϊπε άπαγαγόντος άν­ ταρτικοο dποσπάσμα τα;, κατεστράφη κα ί η νοτtώτερον τών χω­ ρίων τοί) ' Αμαρίου κειμένη ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ .

0 1 κάτο ικοί της έξ ετο­

πίσθησαv δλοι είς άλλα χωρία, πλήν

έκτελεσθέντων . Ό τό­

30

πος τοϋ θανάτου τούτων παραμένει δ.yνωστος.

0{ κάτοικοι, δ­

(όλική καταστροφή). Ή έκκλησία τοίι χαιρίοu οuχί

ταν μετά τήν άναχώρησιν τών Γερμανών κατώρθωσαν νά έπι­

μόνον κατεστράφη άλλά καί έβεβηλώθη μεταβληθείσα είς τό­

στρέψουv, ό.vεϋρον κάτωθεν των έρειπ ίων ένός οίκίσκ:ου παρά

κιαι

172

πον σφαγής ζώ<ιιv, άπορριφθένταιν έκεί τών έντοσΟίαιν καί τών κ~φαλών χοίj)(ι)ν, προβάταιν κ.τ.λ. Ή είκών τής Παναγίας ε!ς

ήνήτο άφιεj)(ι)μένος 6 ναός, εύρέθη άποyuμνωμέvη άιτό τά χρu­ σά και άργυρά άφιεpαιματά της κα ι άποπατημέvη.

τόν ναόν τού χωρίου κειμένου, όστό. καμένα καί σάρκας κα.C έν­ δuμαrα. Φαίνεται δτι ό οiκίσκος αότός ύπ i]ρξεν ό τόπος τού μαρ­

τυρίου. Συγχρόνως ό.γνοείται ή τύχη aλλων

5, οiτιvες ε[χον κρυ­

φθiϊ έντόc; των οίκιων των, έλπίζοντες νά διαλό.θουν. Είc, τοuς ΣΜΙΛΕΣ

Ό σuνοικισμόι;έξ

οθησι:η·

7 ΔΡΥΓΙΕΣ

J

11

κατοικιών , καταστραφεισών. ' (:.ξετελέ­

άνδρες, έξ ών ό εfς,

6

'Jω. Βαροuχας, ήτο πατήρ

τέκναιν.

Καταστραφείσαι οίκίαι

vos

έκτελεσθeντας συγκαταριθμοϋν ται οι

&

3

άδελφοί Έμμ., θ)αγγ.

Κωvστ. Πετρακάκης. Ή λεηλασία καί ή πυρπόλησις τού χωρίου διήpκεσεν

30 (όλική

καταστροφή). Έκτελεσμέ·

καvε\ς, διότι οί κάτοικοι, είδοποιηθέντες cyκαiραις περί

τών είς τςi ω.λα χαιρία σuμβαινόνταιν, έξεκέναισαν τελε!αις ~ό χ~ιιρiοv.

χθησαν διά δυναμίτιδας. Σύνολον οtκιών καταστραφεισών

113.

Προτού ελθωμεν είς, τάς καταστpοφάι; της περιόδου ταύτης, τάς tν τφ νομφ Χανίων γενομέναι;, κ:ρίνομ.εν προημότεpον νά

·ο επισκεπτόμενος σήμερον τά χωρία τού Άμαρίου εύρίσκε­ ται πρό θεάματος aπό τά σπαρακτικώτερα. Τά άλλοτε ό.νθοuν­ τα χωρία έχουν μεταβληθή είς έρείπια,

8 ήμέ­

ρσ.ς. ~οσαι οiκίαι ~σαν κατεσ κ:εuασμέναι ό.πό μπετόν, άνετινά­

500 οίκογέvειαι έχουν πα­

ραμείνει άστεγοι, δίχως ένδύματα, δίχως έπιπλα , δίχως σκεύη, δίχως τίποτε. Καί έπειτα ό έmσκέπτης όδηγείται πρό μιάς έρει­ πωμένης οίκίας, κάτω ό.πό τά χαλάσματα τijc; όποίας εύρίσκον­ ται lικόμη θαμμένοι οί δμαδικώς έκτελεσθέντες

r εpακάpηv, 20 είι; τό Καρδά..κι, 30 είς τίς Βρύσες,

- 36 είς τόν 30 είς τό "Ανω

Μέρος. 'Επί τώv έρεητωμένωv καί ήμικαύστων τοίχων έκάστης

οίκίας καί έπί τών πέριξ λίθων διακρίνονται δ.φθονα άκόμη τά ϊχνη τοv αίματος τών μαρτύρων. Χαμη λά δέ, είς τό κέντρον τϊ;ς

συμπληρώσομεν τάς τής Κεντρικης Κρήτη ς, έστω καί δ. ν πρό­ κειται νά διαταραχθη όλίγον ή χρονολογική σειρά .

Οfiτω είς τάς

28/ 8/ 44, εiς τό πα ρά

ρίον ΣΕΙΣΑΡΧΑ, έξετελέσθησαν

36,

τά 'Ανώγεια κείμενον χω­

έξ ών ηνές ά.πό τά 'Ανώ-fεια

καί ά λλα χωρ ί α. Οί άνδρες οuτοι είχ ον ά.nαρευθή νά μεταφt­ pοuν τή ν yερμαvι κήv λείαν άπό τά 'Ανώγεια, κα τά τήν άνω τών

20 ήμερων διαρκέσcισαν λεηλασία ν τ ων (ίδε

σ.

65).

Μετά τό πέ­

ρας τής uηαι;ιείας, έτuφεκίσθησαν μέχρις ένός. ΕIς τά. Σ&ίσαp­ χα έξετελέσθη καί είς άνάπηρος, δ Έμμ. Βρέντζος, καί εΙς πα­ ράφρων, ό Κ. Πετροκόπο ς. τέλος, είς τάς

29/8/44,

κατεστράφη τό χωρίον ΚΟ:ΑΡΕ, έπαp­

οίκίας, ύπό τάς άπό τήν άνατίναξιν συσσωρευΟείσας πέτρας, τά

χίας Άγ. Βασιλείου Ρεθύμνης, τό δποίο ν καί πρό τής όλοκλη­

γuμνά όστά των . · Η γενική πέριξ καταστροφή καί έρήμωσις συμ­

ρωτικijς καταστροφής είχεν έπανειλημμένως διαρπαyij όπό τών

πληρώνει τήν εiκόνα της φρίκης.

Γερμανών. Τήν 20ήν Αι)γούστου ο[ aντάρται έπετέθησαν κα~ό

Ή Άπο ώ ησιζ

Ή Άπο ώ ησις

γερμανικών αότοι<:ινήτωv μεταφεpόvτων στρατόν πρός τήν

καί κατά τήν εισβολήν (ίδε σ. 16) καί έφόνευσαν 25. Τινές έντε­

Κρύαν Βρύσιν, καί npοεκάλεσαν ιipκετάς ζημίαc, είς αι'ιτά. Με­

λως ι'ινυποψίαατοΙ.έφονεύθησαν καθ' ύπνους, ό δέ πρόεδρος τής

76

τά

9

ή μέρας οί Γερμανοί έκύκλωσαν τό χωρίον- οί άνδρες δ­

λοι είχον εότυχώς δραπετεύσει- καί διέταξαν όλους τοίις κα­

τοίκους ν' Ctποχωρήσουν έντός l/2 ώρας. At οtκίαι- 90 έν οu­

77

κοινότητος έτυφεκ(σθη καθ' fιν ίόραν μετέβαινε νά ύποδεχθfι τούς ΓερμανοιJς.

Εiς τούς φονευθέντας άνήκουν οί

4 υΙοί τοϋ

Κωνστ. Δεσποτά­

νόλφ- έκάησαν Ι<αί άνετινάχθησαν, Ι'ιφοίι πρώτον έλεηλατή­

κη, 'Εμμανουήλ, Σπυρίδων, Τάσος καί Χαράλαμπος. Οί Γερ"

θησαν. Ό έξ ήμιπληγίας πάσχων 70vτούτης Στυλ. Βαβοupάκης,

μανοί τούς συνέλαβαν έντός τijς οiκίας των, βεβαίους δτι δέν

μ ή δuνό.μενος νά μετακινηθfj, έρρίφθη έντός φλεyομένης οiκίας

πρόκειται νά πάθουν τίποτε, καθ' δσον ήσαν τελείως εipηνικοί

καί έκάη. Ό ναός τοtί χωρίου Κοίμησις της Θεοτόκου άνετινά­

καί άοπλοι, καί τούς έφόνευσαν εiς ιiπόστασιν

χθη έκ θεμελίων.

της άμαξιτfις όδοD. VΕπειτα οί έκτελεσταί έπανήλθον ε{ς τήν οi­

Έκ τοίi νομοίi ΧΑΝΙΩΝ κατά τήν περίοδον ταύτην καί χωρία

κατεστράφησαν έξ ίσοu πολλά καί έκτελέσεις Ελαβον χώραν, δμοίως πολυάριθμοι καί ό.πάνθρωποι. Τήν lS/8/44 ο\ Γε.pμανο{ tξώpμησαν τφός τά Φι\ΩΡ\Α, βορείως τijς Καντάνου, έξ Cιφορφής ένός σαμποτάζ γενομένοι.ι τήν

9/8,

παρά τό χωpίον, καθ' ο έκάησαν 6 γερμανικά αι'ιτοκίνητα. οι κάτοικοι τοίι χωρίου εi::x:ov παρευθύς ιiπομακρυνθij φοβούμενοι, καί μόνον όλίγοι γέροντες ό.πέμειναν.

0{

Γερμανοί Εξετέλεσαν

τούς 14 αύτούς γέροντας, μ.ά. τόν ύπεpεβδομηκοντούτην 'Ιω­ άννη Νταμουλάκην μετά τής έπίσης γηpαιίiς συζύγου του 'Ελέ­

νης, καί τόν έπί έτη κατάκοιτον Κ. Πατελάκην, 65 &των, ύπο­ χpεώσαντες αυτόν νά έγεpθfι τfις κλίνης του. Αί 72 οi.κίαι τοίι χωρίοι.ι διηpπάγησαν καί έπειτα έκανονιοβολήθησαν καί έπυp­

πολήθησαν· έκάη καί τό σχολείον διά δευτέρα ν φοράν ύπό τών Γερμανών, έπισκευασθέν εtς τό μεταξύ. Κατά τήν iδίαν ήμέpαν έξεπλέσθησαν

50 βημάτων, έπί

κίαν τών θυμάτων συγκομiζοντες όρVlθας, κουνέλια κ.τ.λ., fιρ· πασαν καί τά ο/.κόσηα ζώα τού Δεσποτάκη καί Uπε:χ:ρέωσαν τήν

άτυχη σύζυγόν του νά τούς παρασκεuάσΙJ τό φα.Υητόν, παρέμει­ ναν δέ δλην τήν ή μέραν έκεi, εύωχοιJμενοι, καί μόνον τό βρά­ δυ, δταν έφυγαν, ήδuνήθη η άτυχής μητέρα νά πλησιάσΙJ τά σώ­

ματα τών 4 ό:yοριών της, τά όποία οί Γερμανοί ε{χον κρημνήση έντός της παρά τήν άμαξιτόν χαράδρας.

-

'Αδελφή τού Κ. Δε­

σποτάκη είναι ή Μαλανδράκη, ή μόνη διασωθείσα άπό τάς γυναίκας ποιJ έτι.ιφέκιααν οί Γερμανοί κατά τόν Mάi:ov τού (ίδε σ.

16)

6 1941

καί τής όποίας ό υίός Μιχαήλ είχεν έπίσης φονευθη

τότε. Τώρα οί Γερμανοί εύpόντες τόν

12 ετfι

υίόν της Άναστά­

σιον καθ' όδόν έπυροβόλησαν τραυματίσαντες αύτόν είς τήν και­ λίαν· ό τραυματίας συγκρατών διά τijς χειpός τά έκχυνόμενα

σπλάχνα τοu έσύρθη μέχρι τής ο{κίας του, καθώς όμως ή μητέ­

ρα του έζήτει νά τοΟ περιποιηθη πpοχεipως τήν πληγήν,

oi

Γερ­

μανοί εiσελθόντες άπεμάκρυναν αότήν, έφωτογράφησαν τόν

20

είς τό παρακείμε­

τραυματiαν, καί Ο:κολούθως τόν έφόνευσαν έπί τίjς κλίνης του.

νον χωρίον ΡΟΥΜΑΤΑ. Μεταξύ άλλων ή 'Ελένη Γ. Δημητρι{iδου

'Εξ άλλου, ό Μιχ. Μαθιουδάκη.ς ι'ινευpέθη μετά

έρρίφθη εiς τάς φλόγας καί έκάη, διότι οί Γερμανοί έζήτουν τήν

φέρων έκδηλα ίχνη βασανισμοtϊ μ.ά. τοίι εί:χ:εν άφαιρεθfι τό δέρ­

κόρην της καi αι'Jτή τήν άπέκρuψεν.

μα άπό τά πέλματα. Κατά παρόμοιον τρόπον έβασαν(σθη προ­

Κατά τά τέλη Αόγούστου

8 ήμέρας νεκρός,

Γερμανοί έκαμαν γενικήν

τοϋ φονευθii ό 17ετής Εόστ. Μαλανδράκηζ αί κpαυγαi του iι­

έξόρμησιν πρός τά χωρία τfις Κισσάμου μέ τήν πρόφασιν δτι πε­

κούοντο εiς τά πέριξ' Ηtνομiζαμε πώς οί Γερμανοί έσφαζαν άρ­

ριθάλπουν 'Αyyλους και ιiντάρτας. Τήν 28/8, εiσηλθον αtφνι­

νί κι'αUτό έβέλαζε}}, κατά τήν μαpτυpίαν πολλίi:ιν κατοίκων.

δίως εiς τό χ. ΚΑΚΟΠΕτΡΟΙ, τό όποίον δέν είχεν ύποστfι όλίγα

'Ο Νικ. Γεpολυμάκης, έπειδή εύpέθησαν lπ' ωJτοϊ\ έγyραφα κα-

1944, oi

-------------------·~Η~Ά~ποχώρησις__________________7~9

"Η "Αποχώρησις

78

τασκοπι:ίας, έδέθη έκ τών ποδών οπισθι:ν αυτοκινήτου καί έ­

·εκ τών φονευθέντων, άναφέρομεν τόν Δημ. Μπαμπουνάκην με­

σύρθη ζών είς cφκετήν aπόστασιν, έπειτα aπηγχονίσθη. Ί::.κ τών

τά του 14ετοϋς υίοu του Μίνωος, τόν }.;τυλ. Σημαντηράκην,

180 οίκιών τοϋ χωρίου κατεστράφησαν αί 68" τό σχολείον έλεη­

έτών, μετά τών 3 υίών του Μενελάου, Γεωργίου καί "Εμμανου­ ήλ, άφήσαvτα aπροοτατεύτους 7 γυναίκας, τήν σύζυγον, τάς 4

λατήθη, ή δέ στέγη του έκάη, όπως καί τά στασίδια τής έκκλη­

68

σίας. τέσσερα αυτοκίνητα μετέφεραν τήν λεία ν εκ τών διαρπο­

θυγατέρας του καί τήν σύζυγον του ένός υίοϋ του μετά της θυ­

γεισ<i>ν οiκιών.

γατρός της. νηπίου είσέτι. Έπίσης έτυφεκίσθησαν ο[ κάτωθι γέ­

Τήν ίδίαν ήμέραν.

28/8/44, ή γειτονική ΜΑΛΑθΥΡΟΣ ύπέστη

μίαν aπό τάς φοβερωτέρας κατασ τ ροφάς τής περιόδου τής κα­ τοχής. Περί τούς

800

Γερμανούς έκύκλωσαν άπό βαΟι:ίας πρω­

ροντες· Στυλ. Β. Ξενικάκης, ~Οέτ., Γ. Δ. Σκανδαλάκης,

65 έτ., 73 έτ.<Η οίκογέvεια }.;κανδαλάκη έξεκλη­ ρίσθη aπωλέσασα 7 άνδρας· όμοίως i1 τuύ Μπαμπουvάκη μέ ί­ Άντ. Δαμουλάκης,

νά φερΟοίίν κατ' aρχάς προσηνώς, βεβαιοϋντες οτι οί κάτοικοι

σάριθμα θύματα. 'Ομοίως έτυφεκίσθησαν έκ της κλίνης των βιαίως άνεγεpθέντες οί βαρέως &σΟενοϋντες Μιχ. Μπαχαδάκης

Μν Εχουν νά πάθουν aπολύτως τίποτε. Κατόπιν έκάλεσαν τό

καί Γ. Κουμάκη ς.

Ιας τό χωρίον, έφαρμόσαντες τήν συνήθη είς αύτούς πονηρίαν.

Συμβούλιον τής Κοινότητος, τόν ίεpέα καί τόv διδάσκαλον καί

Σήμερον εΙς τήν Μαλάθυρον έπιζούν

έζι1τησαν άπό αύτούς νά τούς καταδώσουν τά όνόματα τ<ί>ν συ­

ποίων οί

νεργαζομένων μέ τούς "Άγγλους ό.ξιωματικούς τής κατασκο­

Χανιά .

6 μόνον ι'1νδpες, τών δ­ 4 ετυχεν τήν ήμέραν tκείνην νά εύρίσκωνται είς τά

πίας, τών περιθαλπόντων αύτούς, τών άνταρτ(ί)ν κ. τ .λ. Φυσικά

Συνεχίζοντες οί Γερμανοί τήν έξόρμησίν των έφθασαν είς τό

έκείνοι ήρνήθησαν τά πάντα . Ό πρόεδρος τής κοινότητος Μι χ.

χ. ΚΑΛΑθΑΙΝΕΣ" οί κάτοικοι εiδοποιηθέντες περί τών συμβάντων

Τζωpτζάκης έδάρη μέχρις αίματος· όμοίως ό Ίωαν. Καρτσω­

είς τήν Μαλάθυρον, κατέφυγον ολοι κατ' ό:ρχάς είς τό Σιρικάρι

νάκης, διά τόν όποίον οί Γερμανοί είχον πληροφορίας οτι rι το

καί επειτα μακρύτερα, πλήν

11 γερόντων καί άναπήρων, τούς

κομμουνιστής, έκακοποιήθη τόσον πολύ, ώστε ϋστι:ρον όδηγου­

όποίους εύpόντες οί Γερμανοί έντός τού χωρίου έτυφέκισαν

μενος είς τόν τόπον τής έκτελέσεως, έφέρετο ύπό τών άλλων

(29/8). Κατόπιν έπροχώρησαν καί έφόνευσαν 9 είς τό ΣΙΡΙ ΚΑΡΙ, 7 είς τά Π:ΟΥΡΟΥΜΑΝΙΑ (όλος ό συνοικισμός άριθμεί 10 οίκογε­ νείας), 7 είς τήν ΠΟΤΑΜΙΔΑ , 10 είς τήν ΛΙΜΝΗΝ, 25 είς τό ΚΟΥΝ Ε· ΝΙ, καί μεμονωμένως άπό τά χ. · Αγ-Κυρ-Γιάννης, Άερινός, Ά­

μελλοθανάτων μή δυνάμενος νά βαδίσ1J. Άκολούθως οί Γερμα­ νοί διήρπασαν τάς όρνιθας, τά κουνέλια, τά άρνία καi τά τρό­

φιμα τών κατοίκων καί έφαγαν καί διεσκέδασαν, έπισης C.λεη

λάτησαν τάς οiκίας συναποκομίζοντες ό,τι τιμαλφές εύpον έν­

μυγδαλοκεφάλι, Κεραμωτή, Παπαδιανά, Λουσακιές κ.τ.λ. Ή

τός αύτών, δακτυλίδια, ώρολόγια, χρυσαφικά κ.τ.λ. καί άκό­

ΛΙΜΝΗ καί τό ΚΟΥΝΕΝΙ κατεστράφησαν έκ θεμελίων καέντα. Εiς

μη έφόρτωσαν έπi 75 ύποζυγίων ό,τι εiς ένδύματα, έπιπλα κ. τ .λ.

τό Κούνενι έκάησαν τότε καi 3 μικρά παιδιά. Συγχρόνως έξετε­

ι1δύνατο νά μεταφερθij. VΕπειτα άνετίναξαν τάς

λέσθησαν έν ·Αγιq 9 άνδρες καταγόμενοι έκ τοu τελευταίου χω­

χωρίου, τούς δέ άνδρας -

70

οίκίας του

64 έν δλι.ρ - τούς ώδήγησαν είς τό

παρακείμενον φαράγγι, δπου καί τούς έξετέλεσαν. Δύο μόνον έπέζησαν τραυματισθέντες καί προσποιηθέντες τόν νι:κpόν. Είς έξ αύτών, δ Ί. Καpτσωνάκης, άναφέρει δτι μετά τήν έκτέλεσιν

ρίου καί άλλοι τινές έκ τώv άλλων, ως άντίποινον τοίί φόνου γερ­ μανού στρατιώτου είς θέσιν l.τόμι παρά τό Κούνενι τήv

14/ 8.

Είς τά ΧΑ ΙΡΕτΙΑΝΑ, κυκλωθέντα έπίσης, συνελήφθησαν ολοι οί άνδρες. Τέσσαρες εόρεθέντες κρυμμένοι έτυφεκίσΟησαν . Οί Γερ­

οί Γερμανοί Cιφήρουν ό.πό τούς νεκρούς τά δακτυλίδια, aποκό ­

μανοί έσκότωναν τά ζώα καθ' δδόν καί έλι:ηλάτησαν τό χωρίον,

πτοντι:ς καί τούς δακτύλους, δταν ή έξαγωγή δέν ήτο εύχεpής.

έφυλάκισαν δέ 40 έκ τών άνδρών είς τήν . Αγιά ν, έξ ων έξετελέ-

su

Ί-1 ·Αποχώρησις

σθησαν

3.

Ή Άποχιόpησις

Εiς τούς φυλακισμένους δέν έπετρέπετο νά πίνουν νε­

ρό, έκτός aπό τά

n:αρισσώνας τοϋ χωρίου, συναπαγάγοντες τούς κορμούς επί

12

τά ήμερησίως παρεχόμενα , άν δέ κα­

φορτηγών αυτοκινήτων. Άπό τήν εκκλησίαν τού χωρίου άφή­

νείς έτόλμα νά πλησιάση είς ηiv βρύσιν, έδέρετο Cιγρίως. 'Εντός

ρεσαν τά ό.ργυρά κανδήλια καί τό ό.ργυροϋν επικάλυμμα τού

θαλάμου, εκτάσεως

Εύαγγελίου.

Τόν

50 δράμια

81

8 χ 8 μέτρων, διέμενον 288 φυλακισμένοι! Νοέμβριον του 1944 οί Γερμανοί έξώρμησαν κατά τών χω­

ρίων ΠΑΝΑΓΙΑ, ΛΟΥ ΛΟΣ, ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΓΕΡΟΛΑΚΚΟΣ, ΚΑΜΠΟΙ, ΑΧΛΑ­

ΕIς τόν συνοικισμόν ΚΑΤΩΧΩΡΙ, &ν1)κοντα είς η}ν 1δiαν κοινό­ τητα, οί Γερμανοί έφόνευσαv τόν Βασίλειον καί τόν Νικόλαον

ΔΕΙ καί ΑΛΕτΡΟΥΒΑΡΙ, τά όποία συνοπτικώς ονομάζονται ΚΕΡΑ·

Καστρινάκην, κατόπιν δέ ύπεχρέωσαν

ΜΕΙΑ καί κείνται είς &.πόστασιν

χιλιομέτρων νοτίως

μαριτσάκηv καί τόν Ν. Πατεράκην, νά μεταφέρουν τά πτώμα­

τών Χανίων, είχον δέ ίδιαιτέρως ύποφέρει κατά τήν διάρκειαν

τα έπ ί τών ώμων των έντός της οiκίας· κατόπιν έπυρπόλησαν

τής κατοχής Cιπό τάς Cιγγαpείας, λόγφ τijς γειτνιάσεώς των πρός

τήν οίκίαν καί έκάησαν καί οί τέσσαρες! Εις τό Κατωχώρι έ­

τήν πpωτεύουσαν της νήσου. Ό σκοπός τής έξορμήσεως ήτο

ιτυρπολήθησαν έν συνόλφ

20 περίπου

νά στερήσουν τούς ό.ντάρτας, οϊτινες περιέσφιγγον τήν γερμα­

4

2

άλλους, τόν Ί. Μαρ­

οίκίαι καί τό σχολεΊον.

Οί ΚΑΜΠΟΙ είχον ύποστfι καί άλλην έπίθεσιν τών Γερμανων

νικήν ζώνην μετά τήν σύμπτυξιν τών βάσεων των. Καί προηγου­

ιτροηγουμένως είς tάς

μένως, καί δή τήν

άννου τοϋ Θι::ολόγου, 1Ίμέραν τής καταστροφής τού χ. Σαμω­

28/9/ 44,

είχον διά τόν αύτόν λόγον βομβαρ­

8/5/44,

κατά τήν πανήγυριν τού Άγ. 'Ιω­

δισθij άπό τών ύψωμάτων τού Γαλατά, της Μαλάξας καί τού

νάς (ϊδε σ.

Κόκκινου Χωρίου τά χωρία Λοuλος, Άλετρουβάρι καί Άχλά­

ολφ- καί ένεκλείσθησαν εiς τήν ' Αγιά ν, ό.φοϋ πρώτον εδάρη­

δες, αi ζημίαι δμως -ήσαν μικραί καί ταχέως έπεσκευάσθησαν.

σαν Ο.νηλεως. Έξ αuτών οί

Έκ τού βομβαρδισμού είχον φονευθfi όλίγοι (Ι εiς τόν Λούλον

Γερμανία ν.

καί

5 είς τό ' Αλετρουβάρι).

Εiς τάς

62).

Οί aνδρες των Κάμπων συνελήφθησαν

27

- 42 έν

εχάθησαν άποστα.λέντες είς τήν

23/11, οί Γερμανοί έβομβάρ­

Είς τόν ΛΟΥΛΟΝ, τοϋ όποίου οί κάτοικοι είχον έπίσης έγκαί­

δισαν έκ νέου τά χωρία τών Κεραμειών καi έπειτα έπελθόντες

ρως άπομακρυνθη, έπανελήφ&η 1Ί γενική λεηλασία μετά τόν βομ­

συνεπλήρωσαν τήν καταστροφήν διά πυρπολήσεως. Οϋτω κα­

βαρδισμόν καί πρό τής πυρπολήσεως. Ή έκκλησία έβομβαρδί­

τεστράφησαν τά χωρία Λοuλος

( 16 καταστραφεϊσαι οίκίαι έκ τών 28), Άλετρουβάρι (16 έκ τών 24), Άχλάδες (19 έκ τών 24), Παναγία (30 έκ τών 33), Άγ. Γεώργιος (24 έκ τών 27), Κάμποι (28 ο\κίαι) καί Λάκκος.

σθη έπίσης, δπως είχε βομβαρδισθή καί κατά τόν Μάϊον. Εiς

Ή καταστροφή συνωδεύετο ι'tπό φόνους καί γενικήν λεηλα­

ρων Μιχ. Βενετάκης καί ό τραυματίας Στ. Τσακάκης έκάησαν

σίαν, δπως πάντοτε. Οϋτω έκ τού χ. Κοντόπουλα έφόνευσαν δ.νδρας rιαρά τόν Κλαδισόν ποταμόν, καί

τό ΑΛΗΡΟΥΒΑΡΙ έφόνευσαν eνα νέον 16ετή, Άντώνιον Νtουν­ τουνάκην όνόματι. Άπό η\ν έκκλησίαν ό.φήρεσαν τό έπάργυ­ οον Εόαγγέλιον. Εiς τό χ. ΠΑΝΑΓΙΑ έφονεύθησαν

3,

έξ ών ό γέ­

6

f.ντός τών οίκιών των, δ μέν δεύτερος μή δυνηθείς νά μετακινη­

I, τόν Ίω. Δελάκην,

θη, δ δέ πρώτος έμποδισθείς εiς τοuτο ύπό των Γερμανών. Είς

έντός τής οίκίαζ του. οι ύπόλοιποι κάτοικοι τοu χωρίου είχον

τό χ. ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΙ έκάησαν

τραπfι είς φυγήν καί έσώθησαν , αί οίκίαι των δμως έλεηλατή­ δυνατόν νά συναπαγάγουν, οί Γερμανοί τό έρριψαν εiς τό μέ­

90 έτών, ό Δημήτρης Κατσανεβάκης, 80 έτών, ήΜαρ. Καλιtσου­ νάκη 80 έτων, ή Ζωή Δημ. Κατσανεβάκη, 70 έτών, καί ή Κυρια­ κώ Γαλανάκη, 60 έτών. Τών τριων τελευταίων τά περίκαυστα

σον τοϋ δρόμου, έπέρασαν ό.πό πάνω του τά τάνκς καί τό κα­

λείψανα εύρέθησαν άργότερον έντός δωματίου τfις οίκίας τfις

τέστρεψαν. Έπίσης άπεγύμνωσαν πλήρως τούς πλουσίους κu-

Μαρίας Καλιτσουνάκη, δπου, φαίνεται,- ε{χον προσέλθει καί,αί

θησαν πλήρως. 'Ό,τι άπό τόν ρουχισμόν των κατοίκων δέν ήτο

5

παρήλικες, ή 'Ελένη Νικολάκη,

Ή Άπο ώ ησις

82

ίiλλαι δύο γραiαι. Τό γεγονός ότι τό δωμάτιον αύτό διεσώθη όπό τήν πυρκαϊάv, ένώ έπί τής ύπεράνω αι'ιτού κειμένης άποθήκης ΚΕΦΑΛΑ!ΟΝ

ό:πέκειvτο σανός καί άχυρα, αποδεικνύει ότι έπί των &:τυχών αυ­ τών γυvαικων έρρίφθη Επίτηδες εϋφλεκτοv ύγρόv διά νά καοtιν

Ο ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΗΘΙΟΥ

ζc!:ισαι. Ή έπ' Ονόματι του. Α γ. Γεωργίοu έκκλησία τοΟ χωρίου έβομβαρδίσθη πλευρά.

έπίσης,

καί

κατέρpευσεν ή

ό.ρισtεpά αότfις

Δ

'Ώς ό.vωτέρω tλέ.χθη {ίδε σ. 9), ό νομός ι\ασηθ\οu παρεδόθη (ιπό τώv Γερμανών ε{ς τούς Ίταλούς πρός διοίκησιν άπό τ&ν πρώτων ήμερων της κατοχfις μέχρι τής καταρρεύσεως της 'Ι­ ταλίας (Σεπτ.

1943). Oi

Γερμανοί κατά τάς πρώτας ήμέρας εί­

χαν λεηλατήσει τάς πόλεις καί τά χωρία τού νομοΟ, ίδίως τά r.:αtαστήματα, ό.ποστέλλοvτr.ς είς τό Ήράκλε.ιον δι' αυτοκινή­

των καί έκε\θεν εiι; Γερμανίαν

5, τι

ήτο δυνατόν νά μεταφερθτi.,

μετ' όλίγας δέ ή μέρας, οί 'Ιταλοί, άναλαβόντες τήν διοίκησιν, συνεπλήρωσαv τήν άρπαγήv. Κατά τό διάστημα τής lταλικί')ς κατοχής ή καταδuνάσιευσις τού πληθυσμοU ύπήρξε πλήρης (τα­

πεινώσεις, φυλακίσεις, έπιτάξεις, ό.γγαρειαι κ.τ.λ.). Περί της μειαχειρίσεως τών φυλακισμένων μαρτυρεί ή ό.κό.­

λουθος Εκθεσις ωίι lαψοίι τών Φιiλακών Νεα11:όλεως 'Εμμ. Λεμ11:ιδάκη: "Κατά τά όπά

1941·1944 χρονικάν διάστημα

πολιίς κόσμος ήχθη είς τάς

Φυλακός άνευ aiτiaς καΙ ένεκλεiαθη εiς αύτάς κατόπιν σκληρών βασανι­ στηρiων. ΈνθυμσιJμαι περiπτωσινtνός κρατοuμtνσυ Δαμαακηνι'ίκη έξ Ίε­ ραπtτρας, τόν δποων ένέκλι:ισαν εiς τάς φuλακάς, άΦαιJ τόν tκτιίπησαν τσσοl)τον βαρέως, iiJστε τού tθλασαν τρείς πλευράς. "Ενθυμούμαι μάλι­

στα δ τι ώς icπράς τών φυλακών μετέβη ν ιω( τό άvtφcpa εlς τόν τότε διοι­ κητή ν της χωροφυλακής των "Ιταλών Ροζάριο Τpαβάτο. rνο τόv διακομi· ση εΙς νοσοκομείον, ούτος δμως dντ{ διακομιδής ciς νοσοκομεfοv τόν

t-

φυγάι'.iευαε ειΊ; φυλακάς τής Ίταλfας. ΈνθυμοiJμαι tτtpaν αυyκεκριμtνην περίπτωσιν, καθ" ιjν συνεπεia iσχυροτάτου ξuλοκοπήματσς dτσμον fιαρε­ φρόνηαε. Μετέβη ν κοi πάλιν κο{ τά άvtφερα εiς τόν ϊδιον διό νά τόν δια­ κομiση εiς ΨυχιοτρειΌν, μοU άπήντησεν 6μως Οτι ήμει"ς

al

"Ελληνες δtν

γνωρίζομεν νά ιηlμνωμεν θεραπειΌν, κα( Ο τι θέλει όκόμη ξύλο διό νόθε­ ραπεuθι'j. ΈνθυμοiJι.ιαι πλεiστα άλλα περιστατικά κρατοuμtνων, οfτινες ~ρχοντο μέ tκχuμώσεις εις τό πρόσωπον κοι εις άλλα μέρη του σώμα­ τος, ί:ίrινα όμως λ6yω τιjς πληθιίος τών περιστατικωv δtν δύνανται ν' ό­

ναyραφουν εiς μ ιΌν τόσον σuνοπτικήν lκθεσιν. Ήσαν δt τόσοι

ol κρατού­

40-50 άτομα,

έκροτοiJν­

μενοι, ώστε, tνώ ιj φυλακή εlναι προορισμένη διό το

150-200"-

'Ο Νομό· Λασηθίοu

--------·~ομός Λασηθiοι.ο

Οί Ί ταλοί έξάλλου έπtβαλον ύποχ.ρεωτικόν τόν χαιpετισμόν τών σ ~>οτrών τών στρατιωτικών καταστημάτων των ύπό τών Έλ­

85

χ ο διδάσκαλος έξ Άρμένων Σητείας, εξαιρετικώς τιμώμενος έν τη nεριφεpεί~. καί σύνδεσμος τών έν Κρήτη

• Αγγλων άξιωμα­

λΙiνων, έδημ ιοίιpγοuν έπεισόδι α κα ί διότι δέν έχαιpεt<ί)ντο καθ'

ηκci>ν. Πολλά, ιlλλ · άνεξακρίβωτα, λέγονται περί τού τρόπου

όδόν ή καί διότι «τούς άγρtΟΙ\οiταζαν~>. Πί)ν Γερμα νών μετέπειtα

τού θανάτου τοu.

ή στάσ ις δέν ή το διαφορετι ~>ή άπό δ, τ ι τ ήν έγνωρίσαμεν είς τοuς

Είς τάς 14/ Ι ΟΙ 194 ι. έφονεύθη είς Οέσιν Ξερρίζωμα Βοuλισμέ­ \'ης (Μεραμπέλλου) ό Νικ.'!. Άνδριανάκης· τό θϋμα είργάζετο

δ.λλο~χ; νομούς.

Γεγονός πάντως εiναι δη καθ' όλον τό διάστημα τής i ταλ ι­

ι:ίς τό κτήμα του, έκείθεν δέ διερχόμενος ίταλός στρατιώτης,

κ~ς 1\ατοχijς ούδεμία όμαδική εκτέλεσις η καταστροφή χωpiου

κατόmν φιλικης συζητήσεως, τοίι έπρότεινε τό δπλον λf:yων· «θά

έλαβε χώραν. Οί Ίταλοί, πολύ πολιτικώτεροι τών Γε ρμανών,

σέ σκοτώσω!» Ό Άνδριανάκης vομίζων δτι άστειεύεται aπήν­

όχι μόνον άπέφευγον έι.: τοfι έμφανοϊ:ις νά πολεμοuν τ ούς W Ελ ­

τησε· «σκότωσέ με!» -

καί δ Ίταλός τόν έφόνευσεν !

ληνας , άλλά καi έζήτουν νά έκμεταλλεvθοuν πολιτικώς τ ήν είς

Κατ' Ίούλιον τοΟ 1943, ι':φονεύθησαv πρός τό χ. Λιθίνες, οί

τούς άλλους νομούς τfις Κρήτης f:πιδειιcνυομένην αγριότ ητα tών

U. Ζαχαριουδάκης, Γ. Λασηθιωτάκης iΊ Λεθιωτάκης καi Ίω.

συμμάχων των. Τό σύστημα των Ίταλών ήτοέξαιρετικώς ϋποu­

Χαρδάκης, σuλληφΟέντcς ύπό τοu · ι ταλοϋ Νταβά να. Τών έκτε­ λεσθέν των εΊχον έξορυχΟη οί οφθαλμοί καί έκριζωθή οί όδόντες.

λον, καθ' όσον, δσους WΕλληνα<; ijθελον νά aφανίσουν , έφpόν­ τιζαν ή νά τούς έι.:τελουν μυστικά, άποδίδοντες τόν φόνον των

Εiς τάς 12/7/43 ό λοχίας Τζοβάνι Φίννα έφόνεuσεν ι:ίς τήν Μ{­

είς 'Άyγλοιις πράκτορας. άντάρτας 1\.t.λ. η νά τούς παραδίδοuν

λατον niv Πετιδα Δέσποινα Κατσαpάκη, μαθήτρια ν γυμνασίου,

άποστολήν είς τήν κατε­

διά λόγους έρωτικούς. Κατά ττ)ν διάρκειαν τού αuτοΟ θέροuς έ­

;ιομένην Εύρcbπην, προσποιούμενοι δη αύτοί δέν ijθελαν, ιlλλ ·

ξετελέσθησαν εiς θέσιν Μουρί, έξωθεν τοϋ χ. Μαρωνιά, ό Βίκτωρ

εΙς τούς Γερμανούς πρός έl\τέλεσιv

ii

οτι οί Γερ μανοί τό ιlπήτουν. Ούτως είς μίαν μόνον ιl ποστολήν

Ρεμοuvτάκης έξ Άρμένων Σητεiας καί ό Μιλτ. Καναβάκης έκ

Sq

Πεύκων Σητείας. Οί κάτοικοι της Μαρωνιάς, ύποχρεωθέντες

έκ Σητεία ς καταγόμενοι άνδρες ίιπ ό τώ ν Ί ταλών εί ς ;ο(>ς Γερ­

ύ πό τών Ίταλών νά κλεισθοuν έντός τών οiκιών των, ήκουσαν

γενομένην κατ· Ίούvιον τοu

1943 μετεφέρθησαν εiς Κροατίαν

μα νούς παραδοθέντε<;. Ι J άντως ό νομός Λασηθίου εί ναι βέβα ιον

τούς πυροβολισμούς, οlιδέν δμως άνεκοιvώθη έπισήμαις. Μετ '

ότ ι ύπέφερεν άσιry κ ρ ίτως όλιyώτερον aπό τήν λοι πήν Κρήτηv.

όλίγας ήμέρας άνεκάλυψαv τά πτώματα, οί δέ σuyyενείς τοϋ Ρε­

Ούτε 1\αί ή a ντ αρ τι κή κίνησις dλλωστε ύπήρξε ν έδώ μ εγ ά λη .

μοuvτάκη άνασκάψαντες έπιστοποiησαν έπί τού προσώπου τοϋ

η ίιλικάς έξ aλλοu ζη μίας ίιπέστη δεικνύε ι ό έν σ.

ι:κτελεσθέντος ίχνη πληγών δι' ύποκοnάνου. "Οταν τό γεγονός

34 δημοσιεu ­

ί.ινεφέρθη εiς τάς ίταλικάς άρχάς έκείναι κατά πρώτον ήρνήθη­

θεις πίνα ξ .

a' Έk: τών

Φόνοι ύπό τώv Ίτα.λ6Jν διαπpαχθ έντες

182 ο~ς ή Διοil\ησις Χωροφυλακ ής Λασηθ ίο u άναφέ ­

παν δτι τοuς έξετέλεσαν, ιiποδώσαντες τόν φόνον είς iiγγλον λοχαγόν κατάσκοπον, Cιποβιβασθέντα cίς Κρήτην διά νά φοvεύη ·Έλληνας! Τά αύτά έγραψαν καί αί είς τήν Νεάπολιν Μεραμ­

ρει ώς έκ τελεσθέντας καθ· όλην τήν τριετίαv τijς κατοχ~ς έ ν­

ιτέλλου έκδιδόμεναι έλληνο-ίταλικαί έφη μερίδες'. Άργότερον iι­

τός τού νομοϋ, μόνον οί

\'αγκάσθησαv νά όμολογήσουv τήν πpάξιν μέ τήν δικαιολογίαν

22 έφονεύθησαν ύπό

Ί ταλ<i>ν· avαφέρο­

μ εν τάς μάλλον χαρακτηριστιl\άζ περιπτώσεις: Κατά Σε.πτέμβριοv τού

1941

είιρέθη νεκρός κάτωθεν σωρού πε­

tρ<\!ν, rιtιpά τό χ. Χανδρίiς, ό ~ταίιpος Άσπρσδά κης, σuνταξιοι)·

Ι. Τό αuτό διισχιιρίσθησαν ιαιi διci τόν φόνον το() έι;: χωρίου Καβούrn. καταγο­ ιιενου Ίω. Δεpμπζά.-η, τοu όποιου τό πτ(J)μα άνει.:αλuφθι1 κάτωΟι σωροu λίθων ιι ιταξι) τοί) χωpiou τούτου .-αi Παχειάς • Λι.ιμοu.

Ό Νομός Λασηθίοu

86

Ό ι ομός Λασηθίοu

87

ότι τά θuματα είχον ά.ποπειpαθfι νά δραπετεύσουν. Άπηyόρευ­

πόλεως Έμμ. Λεμπιδάκη, συνταχθείσης κατόπιν διαταγης τi)ς

σαν εξ άλλου τήν μ.ετά.βασιν Έλλήνων είς τόv τόπον τής ταφής,

'Υποδιοικήσεως Χωροφυλακής Μεραμπέλλου. Κατά παράδο­

έπειδή δέ, παρά τήν διαtαγήv, πλήθος κόσμου συνέρρευσε με­

ξον σuγκυρίαν

τά τοϋ ίεpέως , ο{ 'Ιταλοί έφυλάκισαν έπί 4 μίiνας τόν πρόεδρον

τήν όπό άλλης γερμανικής άpχής σύλληψιv καί έκτέλεσιν τού

τής κοινότητος Μαρωνιiiς. · 'Επίση ς κατά τήν περίοδον τής γερμανικf\ς κατοχης καί δ ή

ιiνήγγειλε τήν εϋρεσιν του πτώματος, σuγκατετέθη νά μεταβή

την 26/8/44, ίταλική περίπολος είσελθοuσα είς τό καφενεiον τού Γεωρy. ' Εμμ. Πλευράκη , είς τόv ~ Αyιον Γεώpγιον Μεραμπέλ­

λου, έφόνευσεν 6.νευ ο\.>δενός λόγο\> τόν iδιο"ιCτήτην, τούς δέ πε­ λάτας, άψοϋ τούς Μειρε, έφυλάκισεν δ.λο\.1ς είς τόν .. Αγιον Νι­ κόλαον έπί

10

ήμέpας.

Τέλος, τό χαpακτηριστικώτερον δλων' εtς τό χ. Βαϊνιά Ίερα­

1'1

έν Νεαπόλει γερμανική διοίκησις, <iγνοοϋσα

Σακαδάκη, δτε τό έν Μάλλι~ έδρεuον ίταλικόν φυλάκιον τής έκεί πρός \ατροδικαστικήν έρευναν δ ίατρός τών φυλακών Λεμ­ πιδάκης μετά έλληνος άξιωματικού της χωροφυλακής. Ίδού ή περίληψις της έκθέσεωc,: «'Ο 'Ιωσήφ Σακσδάκryς ~Χθ'7 είς τήν παρaλίαν Σειοι'ου μετά πολυήμε· ρ ον κράτryσι v εΙς τάς φυλακάς Νεαπόλεως, είς τά γραφεία τής Γκεσταμ· πό κλπ. και' μετά φρικτά βασανιστήρια, πιθανώς διό νά τού άποοπόοοuv

πέtρας, ίταλός στρατιώτης, άφού έβίασε τήν ΙΙ'έτιδα κορασίδα

μυστικά. έξετελέσθry έν καιριj) νυκτός είς άπόκρryμνον μέρος τής άκτής

Πα:yώναν Μ. Γαϊτάνη, τήν έφόvευσεv, άπορpίψας. τό σώμα της

κοi είτα έpp(φθry είς τήν θάλασσαν. Ή ίατpοδικaστική fκθεσις καταλήγει

έντός άποχωρητηρίου οικίας. Ό στρατιώτης συνελήφθη, είναι

είς τά tξής συμπεράσματα:

δμως λίαν άμφίβολον άν έτιμωρήθη .

β. 'Εκτελέσεις ύrιό τώv Γερμανών διαπρσχθείσαι Πλήν τfις κατά .Σεπτέμβρισν τοίι

Ή κυρlα ένερyός αίτΙο τού θανάτου τού θύματος ύπηρξεν τραύμα έnι

τού ίνίου διά πυροβόλου όπλου μέ έξοδον έκ τής στοματικής κοιλότητας καί μέ θλόσιν τής σπονδυλικής στήλης μεταξύ άτλαντας καΙ έπιστροφt­ ως. Τό θύμα έπλήγη έκ τών 6πισθεν καl έξ έγγυτάτης άποστάσεως, έξέ·

δμ αδικι;ς καταστ ρο­

πνευσe δt όκαρισlως έπl τής άκrής δπου έπυρο{Jολήθη, λόγω α/μορρα-

φης τών ιωpίων τής Βιάννου, καθ' i\ν έτυφεκίσθησαν 92 έκ τών t.i.ς τόν νομόν Λαοηθ\ου ύπαΎομέ.νων συνΟ\\ησμ.ών (ίδε άνωτ. σ.

γιΌς. 'Επί τού σώματος παρατηρούνται μεγάλης έκτάσεως έκχυμώσεις,

43),

1943

έχομεν ν' όvαφέρωμεν πρώτον τήν έν ' Αγι~ έκτέλεσιν

(29/8/44) του έν Νεαπόλει συλληφθέντος πολιτευτου Ρούσου

.

/

κοταλαμβάνουσαι τούς γλουτούς, τήv όπισθlαν έπιφάνειαν τώ ν μηρών και' τών γαστροκνημιών. •επΙ τού βραχιΌ νος τρείς ταινιοειδείς έκχυμώσεις,

tπl τού προσώπου tκδορσϊ έπf rών γλουτών ή έπιδερμ(ς έχει ύπεγερθή είς έκτσσιν παλάμης ε/ς φυσαλlδσς, σϊτινες έχουσι διαρραγή. "Ολσι σί

Κουνδούpοu. 'Επίσης τήν έκτέλεσιν 4 άνδρών καί 2 γυvαικων

ώς άνω βλ.άβαι έπηvtχθησον

κατά τό αί>τό έτος ύπό τάς έξί'jς συνθήκας:

χοίον συμβάν».

tv ζωΌ.

Άποκλεlεται ή αύτοκτονιΌ ή τό τυ·

Κατόπιν πληροφοριων περί όπάρξ.εως μuστικοϋ άσυρμάτου εΙς

Οί ύπόλοιποι συλληφθέντες είσήχθησαν είς δ\κ ην πpό τού γερ­

τό Τοπλοίι Μοναστήρι , είς τό β . ά. άι<ρον τής νήσου κείμενον,

μανικού στρατοδικείου Χανίων κατ· ' Ιούλιον καί Αϋγοuστον τοίι

συνελήφθησαν 'Ι<:α.τά τάc, άΡ'Χ,άζ Μαίου 1944 πεp\ τά 20 άτομα, μετα ξύ τών όποίων ό Ήγ. τήζ Μονής Τοπλού Γεννάδιος Σιλι­ γνάκης με.τά δύο καλοyήρων καί ό &ν Σητεί~ φαρμακοποιός 'Ιω­ σήφ Σακαδάκης, 39 έτ&ν. Ό τελ&υταίος εύρέθη νεκpός μετά τρεΙς ήμέρας είς τήν παραλίαν Σεισίου παρά τό χ. Μά.λλια. τί μαpτύpια ύπέστη τό θίίμα πρίν έκτελεστi\ καταδεικνύει ή κά­ τωθι περίληψις τήc, ιατροδικαστικής έκθέσεως ωϋ iατρού Νεα-

1944,

σύμφωνα μέ τήν άπόφασιν του όποίοu εξετελέσθησαν ό

Ήγούμενος τής μονής Τοπλού, ό ίερομόναχ;ος Καλλίνικος Πα ­ παθανασάκης, δ Ίω. · ιερεμίας καί αί γυναίκες Έλένη Μαρκε­ τάκη καί Τερψιχόρη Βλάχου. Οί άθωωθέντες ό.ναφέροuv δτι κα­ τά τήv φυλάκισίν των vπέστησαv φρικώδη σωματικά μαρτύρια. Είς τά. μαρτύρια αύτά ύπέκυψεν ό μοναχός Εύμένιοc; Σ.ταματά­ κης, προβάς είς άποκαλύψεις, δι' δ καταδικασθείς εΙς θάνατον

Ό Νομός Λασηθί()U

88

έτυχε χάριτος, μετατραπείσης τής ποινής τοu είς

l7

έτώ\·

είρκτήν. Καταχωρ(ζομεν σχετικήν γνωστοποίησιν των γερμανικώ\· ΠΑΡΑΡΤ Η ΜΑ

άρχrον :

1.

Γνωστοποίησις

Καταστροφαι άνοχuρώτων πόλεων, δημοσ(ων κτιρ(ων, σχολείων, έκκλησιών, κ.τ.λ.

Τ6 δικαστήριον-τού διοικητού ΦροuριΌυ Κρήτης κατεδfκασε:v εlς θο vστον τόv Ήγούμεvοv πjς Μονής Τοπλού Γεώργιο ν (γράφε: Γενvdδιοι­

Σιλι yνάκην καΙ τ6ν ιιαλόγηρον Καλλίνικο ν Παπαθανασάκηv διό τήv iπ

Πλήν τών άνωτέpω άναφερθεισών καταστροφών χωρίων, διά

μήνας ύrιοσrήριξιv tνός ·,o.yyλou πpόιι:τοpος. Ή ιισταδlκη έξετελέοθι·

λόγου.; έκδικήσεως γενομένων, μεyάλας ζημίας ύπέστησαν αί

διά τυφεκισμού. Ό έπίσης ει'ς θάνατο ν καταδικασθείς καλόγηρος Ει

μεγάλαι πόλεις τi)ς νήσου έκ βομβαρδισμοϋ τών άεροπλάνων

μένιος Στσμοrάκης είς Τοπλού εύηργετήθη ύrτό τού διοικητού Φροι

κατά τήν κατάληψιν. Οϋτω είς τά Χανιά ή έπίσημος έκθεσις τοϋ

ρfου Κρήτης διά δεκαεπτaετvύς εΙρκτής, διότι ού τος είπεν άνοικrά Τή•

Νομομηχανικοϋ άvαφέρει

άλήθεια. ·εκ τού Στρατοδικεiοu ('Εκ τijς έφη μ. Παρατηρηtής τών Χανίων , όρ . φuλλ.

897. 26/8/ 194-ιι

Άvαφέρομεν έν άκόμη παράδειγμα γερμανικής wμότητος: Εί; τό χωρίον Ψιιχρό Λασηθίου, η σύζιιyος τού Ν ι κ. Κλεισαρ;r:ά"' η iίκουσεν ~ξαφνα κωδωνοκροuσίας καί περίερ'yος νά μάθ1) τό,·

λ&yον &Ε.ήλθε καί έστ ά~ πpό της θl>ρας της οΙκίας τη ς κρα το\ι­ σα είς τάς άγκάλας τόν 5ετή υίόν της Έμμανοuήλ', παρ' ολο\·

δτι ή ώρα τής έλει>θέρας κυκλοφορίας είχε παρέλθει. Παρατιι­ χών γερμανός στ'ρατιώτης έπυροβόλησε καi έφόνεuσε τό νήπιο\·~

1200 δλικώς καί 1500 μερικii)ς κατα­

στραφείσας οίκίας έκ τώv 7000, τάς δποίας fιρίθμει ή πόλις πρό τού πολέμου. ΕΙς τό Ρέθυμνον αί καταστραφεϊσαι οίκίαι άvέρ­

χονται εlς

331 μέv δλικώς, 103 δέ μερικώς' τοu 'Ηρακλείου αί

καταστροφαί είναι aντιστοίχως μεyάλαι, άν καί δέν γνωρίζομεν vά παραθέσωμεν έπισήμους άριθμούς. Είς τήν ·ιεράπετραν κα­

τεστράφησαν

300 περίπου οίκίαι άπό τόν βομβαρδισμόν

καίμε­

τέπειτα άπό τόv στρατόν κατοχής, δστις διά νά προμηθεύεται πρόχειρον οίκοδομικόν ύλικόν (οiκοδομ. λίθους, κουφώμαΊα,

στέγας κ. τ .λ.) διά τάς άvάγκας tου, δέv έδίσταζε νά προβαίν1)

είς κατεδαφίσεις οiκιών καί δημοσίων καταστημάτων.' Οϋτω κα­ τεδαφίσθησαν εiς τήν 'lεράπετραν τό νεόδμητον Κοινοτικόν Κα­ τάστημα, δπου είχεν έyκατασταθi) καί τό Μουσείον, τό 'Αντι­ τραχωματικόν 'Ιατρείον καί τό Πατριωτικόν 'Ίδρυμα. 'Επίσης

κατεστράφη τό Κοιvοτικόν Σφαγείον, ή (ήμιτελής) 'Αγορά, τό

άντλιοστάσιον τού ποσίμου ϋδατος, τό aντλιοστάσιον δι

ou aν­

τλοuνtαι τά εiς τόv κοινοτικόν χάνδακα συγκεντρούμενα ϋδ<ι.­ τα, aφαιpεθέντος καί τού κιvητi)ρος, καί οϋτω ή πόλις, ής τό

κέντροv κείται ύπό τήν έπιφάνειαν της θαλάσσης, κινδυνεύει νά κατακλυσθi).

Εlς τό Τυμ πάκι τού voμou 'Ηρακλείου, διά τήν διάνοιξιν tοϋ άεροδρομ(ου, τό δποίοv μέ τήv κατάρρευσιv τοϋ μετώπου tής

Βορ. Άφρικης κατέστρεψαν οί ίδιοι oi Γερμανοί, κατεδαφίσθη-

Παράρτημα

90

σαν τά

1312 οίκίαι,

άπέμειναν δέ μόνον

8000 έλαιόδενδρα.

91

Παράρτημα

καί κατεκόπτισαν περί

ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ. Τό Μουσεlον 'Ηρακλείου μέ τούς άνυπο­

Παpαλείπομεν άλλα ς μικροτέρας δμοίας

λοyίστου άξίας θησαυρούς του, έπλήγη κατά τούς άεροπορικούς

74

φύσεως καταστροφάς, είτε κατά τήν κστάληψιν είτε άpyότερον

βομβαρδισμούς τής

επισ.uμβάσσς είς aλλας κωμοπόλεις καί χωρία της νήσου, δπως

πεσαν έντός καί πέριξ τού περιβόλου αύτού, καίτοι αντιαερο­

23

καί

24/5/ 41

ύπό

3 βομβrον, έvω

άλλαι έ­

π:χ.. είc; τό Άρκαλοχώρι τού νομού 'Ηρακλείου κσ.ί άλλα-χοϋ.

πορικόν πϋρ ούδαμόθcν έξεπέμπε τ ο έκ τής πόλεως. Τό κτίριον,

Πόσα σχολεία κατέστρεψαν οί Γερμανοί έν σuνόλφ, δέv ήδυ­

οuτω, όπέστη \κανάς ζημίας, έθpυμμ.ατίσθησαν δέ καί τινες τών

vήθη ή 'Επιτροπή νά διαπιστώσu μόνη της έν Κρήτt), έφ' όσον

πηλίνων μινωϊκών <iρχσιοτήτων καί δή

δέν περιtjλθεν όλα τά χωρίο τfις νήσου. Πάντως λαμβανομένου

καί 3 κάλπαι. Οί Γερμανοί καταλαβόντες τήν πόλιν έγκατέστη­

ύπ' όψιν δη τά σχολικά κτίρια παρέχουν μεyαλuτέρας εuκολίας

σαν φωλεάς πολυβόλων έντός τοϋ περιβόλου τοϋ Μουσείου, έ­

στρατωνισμού καί έπιτάξεως, ήτο βέβαιον δτι έλάχιστα άπέμε'­

πειτα, παρά τάς διαμαρτυρίας τού διευθυντού τού Μουσείου κ.

8 πίθοι, 31

σαρκοφάγοι

ναν έν Κρήττι, που δέν έχουν είτε καταστραφη έξ όλο κλήρου ε~­

Πλάτωνος, φοβουμένου βομβαρδισμόν έκ μέρους τής άγγλικής

τε όποστfι μεγάλος ζημίας, καί ώς πρός τό κτίριον καί ώς πρός

αεροπορίας, έχρησιμοποίησαν τήν νέαν πτέρυγαν τοϋ Μουσείου

τά έπιπλά. Τά θρανία τών σχολείων έχρrισιμοποιοϋντο σuνηθέ­

ώς αποθήκην ύλικοϋ αεροπορίας, ijνοιξαν βιαίως τό έντός πα­

στατα όπό τών κατακτητών ώς καύσιμος uλη, τά κουφώματα

ραπηγk[άtων εύρισκόμενον Έπιγραφικόν Μουσείον καί ijρχισαν

άφηροϋντο, τά όργανα (μικροσκόπια, κινηματογράφοι κ.τ.λ.)

άλληλοδιαδόχως καταλαμβάνοντες διαφόρους αiθούσας του κυ­

όποu όπfιρχον, έστέλλοντο εiς ηiν Γερμανίαν.

ρίως Μουσείου, τού Διευθυντού αότοϋ όποχρεουμένου νά συγ­

Μετά. τήν έπιστpοφήν της tκ Κρήτης ή ·Επιτροπή έζήτησε καί

έλσβεν έκ τοϋ 'Υπουργείου Παιδείίις τά έξfις στοιχεία, δυστυ­ χώς δχι άποΜτως πλήρη.

2.

Καταστροφαι άρχαιολογικων μνημεlων, κλοnα( άρχαιο­ λογικών εύρημάτων, λαθραίοι άνασκαφα( κ.λπ. Λ. ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΑΙ

ΣΥΜΟΓΗ ΚΑΠΕΛΛΙΟΥ ΚΙΣΣΑΜΟΥ. Ή θύρα τής Συλλαyiίς παρεβιά­

σθη δίς ύπό τών Γερμανών

2111 1143), βκλάπησαν δέ 4 γλυπτά, 22 πήλινα άvτικείμενα, 8 μετάλλινα, 1 ι'>άλινον καί 80 νομίσματα.

(3117/43

καί

ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΧΑΝΙΩΝ. Οί Γερμανοί tπίταξαν τό κτίριον, τά δέ άρ·

κεντpώνη τάς ό.pχαιότητας είς διαpκ&ς στενοτέpους χφρους, μή έπαρκ:ως έξησφαλισμένους. Ό Διευθυντής διαμαρτυρηθείς

είς τόν διοικ:ητήν τού Φρουρίου Κρήτης Andre διά τήν έπίταξιν τοu Μουσείου καί 6πομνήσας τά διεθνij περί Μουσείων καi μνη­ μείων ίσχύοντα νόμιμα, ώς μόνον αποτέλεσμα εσχε νά χλευα­

σθij ύπ ' αύτού. Χαρακτηριστικόν δείγμα, πόσον όλίγοv σεβα­ σμόν ετρεφον οί γερμανοί στρατιωτικοί πρός τά μουσεία

-

καί

τοιούτον μάλιστα Μουσείον - είναι ή . απόφασις άξιωματικrον

τής αεροπορίας νά χρησιμοποιήσουν μίαν τ&v κεντρικών αίθου­ σών του δι· έπιδείξι:ις μπαλέτου! Εiς τόν κ. Πλάτωνα διαμαρ­

τυpηθέντα άπήντησαν, δτι δέν έζήτησαν τήν άδειά ν του. ' Η έπί­ δειξις έματαιώθη μόνον άπό τήν σκέψιν δτι αί χορεύτριαι θά έ­ κρυολόγουν είς αίθουσαν, ilτις fιvοίγετο aνωθεν διά φωταγωγ&ν.

-χαιολοyικά εύρήματα μετεφέρθησαν διαδοχικώς εiι; τό Γυμνά­

Άργότερον αί aνω αίθουσαι τi]ς κυρίας πτέρυγος μετεβλήθη­

σιον, είς ένα κατάστημα καί τtλος είς ενα τζαμί παρά τήν πα­

σαν ε[ς νοσοκομείον. Τό νοσοκομείον διεδέχθη μία Σχολή Χη­

ραλίαν. Αί ζημίαι έκ τών μεταφορών αότών 1\ \<α( &κ κλοπής τu- ·

μικού Πολέμου. Τέλος ό.nό τοϋ Φθινοπώpου τοG

χόν δέν διεπιστώθησαν άκόμη. Φαίνεται δη tχάθη ή μικρά άλ­

βρουαρίου

λά πολύημος νομισματική συλλο-yή τού Μουσείου.

κεντρώσεως iταλώv αίχμαλώτων, συμπληρωθείσης οϋτω τής έ-

1944

1943

μέχρι Φε­

τό Μουσεiον μετετράπη είς στρατόπεδον συγ­

Παράρτη μα

9~2~----------------~Π~αpαρτημα ____________________

93

τιωtών αί παραστάδες της, ή κλίμαξ καί τό πλακόστpωτον. 'Ε­

σωτερικής κα ταστροφής του.

Μνη μεία άρχαιολογι κά έκ τοu Μουσείου δέν ό.νηρπ άγησαν.

πίσης κατ αστροφάς ύπέστη ύπό γερμανών στρατιωτών τό μέ­

Κάποτε μόνον έζητήΟη ή παράδοσις σημαντικού άριθμού αuτών

γαρον τη ς Νίρ ου , μι κ ρο τέ ρας δμω ς έκτάσεως. Έκ τοϋ αί>το\ι

«ώς δώρον εύγνωμοσύvης τής π6λεως» πρός τόν άποχωροϋντο

μεγάρου ίταλοί aξιωματικοί άφή ρεσαν μ ι κράς πηλίνας ά ρχα ιό­

στpατηγόν Ringel! Εiς τήν κατηγορηματικήν δ.ρνησιν τών έφό

τητας, ό πειλήσαντες διά τού περιστρόφου τόν διαμαρτυpόμε­

ρων Πλάτωνος καί Θεοφανίδη, τό γερμανικόν Φρουραρχcίον

νον 'Έλληνα φύλακα . Μικράς ζημίας έπαθον οί άρχαιολοyικοί

τούς διεμ ήνυσεν, δτι θά ήρχοντο είς τό Μουσείον « Vά τό κάμουν

χώροι τών Μαλλίων , τ οίι άνακτόρου τi;ς Φαιστ οΟ καί τής Γόρ­

θάλασσα»- άπειλή μή πραγματοποιηθείσα εύτυχό">ς. Πάντως δ στρατηγός Ringel έφρόντισε νά ίκανοποιήση τήν έπιθυμίαν του

τυνος , μεγαλυτέρας ό τή ς· Αγίας Τριάδος καi ό τού άρχαίc.υ λα­ τομείου τή ς Γόρτυνος. Ή μικρά άνασκαφή Κολόννα παρά τό

δι ' άλλου τρόπου ώς θά ϊδωμεν.

Λαγού Λασηθίου κ ατεστ ράφη έντελώς κατά τήν διάνοιξιν της

ΙΥΛΛΟΓΗ ΓΟΡrvΝΟΣ. ' Εξηφανίσθησαν έν άγαλμα νύμφης , ρωμαϊ­ κής έποχi'jς, καί εν έπιτύμβιον άνάγλυφον έλληνικfιc; έποχης καί

όδοϋ μεταξύ Τζερμιάδω- Λαγού uπό τώv Γερμανών. Εiς τό Π α­

aλλα τινα μικροτέρας άξ(ας.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΕΡΑΠΗΡΑΣ. ' Η συλλογ1) αϋτ η ύπέστη ίκανάς ζημίας, καθ' δ σ ον τ ό οίκημα δπου αϋτη έφυλάσσετο μετετράπη είς iτ α­ λικόν στρατώνα. Πολλαί ό.ρχαιότητες έθραύσθησαν καί άλλαι -πε ρί τάς 100 -

έκλάπησαν, μεταξύ άλλων ψευδόστομοι τι­

νες άμφορείς καί aλλα έλληνικά άγγεία.

λαιόκαστρον ό ίταλός λοχαγός πεζικου τής μεραρχίας Σιέ ννα 'Ιωσήφ Μπορσάpι κατέστρεψεv τόν Αί>γοuστον του

1942, σκο­

πίμως κα ί έγκληματικfuς, τ ελείως τά μινωϊκά 4ίψανα της πα­ ναρχαίας πόλεως" ένώ είχεν άφθονοv πολεμικόν uλικόν είς τήv διάθεσίν του, uπεχpέωσε τούς π ρός τοϋτο ιiγγαpευθέντας κα­ τοίκους ν' aφαιρέσουν όλους τούς λίθους τών σωζομένων μνη­

μείων , ο()τως ώστε ή καταστροφή του νά είναι ανεπανόρθωτος. Έκ τών 'Ενετι κ ών μνημείων τής άνατολι κής Κρήτης ίκανά

ΣΥΛΛΟΓΗ Σ ΗΤΕΙΑΣ.'Η μικρά αϋτη συλλογή κατεστράφη σχεδό\ έξ όλοκλήpου· οί Ι τ αλοί στρατιώ τ αι κατά τάς πpώτας ήμέραι; τής καταλήψεως τi;ς πόλεως διήρπασαν περί τάς 120 έκ τών μνημείων της, μ.ά. δύο μινωϊκά ρυτά , έλληνικά Ο.γγεία καλής

ώς των πρός άποκόμισιν τού οiκοδομικοi) uλικου· οϋτrο κατε­

τέχνης, νομίσματα καί Ciλλα.

στησαν τά ενετικά τείχη.

κατεστράφησαν έ κ· τών βομβαρδισμ&ν καί έκ τή ς κατεδαφίσε­ στράφη μερικ&ζ δ έν Ήρακλεiφ ναός τοϋ Άy. Μά ρκου καί η παρά τήν έ νετική ν Λ ό τζαv A rmeria, μικροτέρας δέ ζημίας ύπέ­

Β ΚΑΤΛ ΧΩ ΡΑΝ ΑΙ>ΧΑΙΟΤΗ ΓΕl.

Eic; τά Χανιά κατεδαφίσθη σ αν ύπό τ ών f ερμα,νών τά ένcτικά οiκοδομή ματα τfις δδοϋ Κανεβάρο (16ου αiων.) καίτοι ταύτα εί­ χον όρισθi; ύπό τής έλλην. Ο.ρχαιολ. ύπηρεσίας ώς μνημεία διατηρητέα .

Κ ατά τό τέλος τ ού 1941 δ βασιλικός τάφος τώνΊσοπάτων κα­ τεστράφη έξ όλοκλήρου ύπό tών Γερμανών, χρησιμοποιησάν­ των τό ύλικόν του πρός Ο.νέγερσιν παραπηγμάτων. Είς τήν

c-

παυλιν τών Κρίνων τfις 'Αμνισοϋ, λιμένος τfις Κvωσου.' κατά τό

θέρος τοϋ \944 ύπέστησαν μεγάλος ζημίας uπό γεpμανών στρα -

Γ. ΛΑΘΡΑΙΑΙ ΑΝΑΣΚΑΦΑ Ι

Λαθραίας άνασκαφάς έ.νήργησαν οί Γερμανοί έν τtϊ δυτική Κρή τΊ).

Ι. Εiς τό Κουμαρόσπηλιο παρά τήν μονήν Γκουβερνέτου τοϊι 'Α­ κρω τη ρίου Χ ανίων κατ ά τήν άνασκαφήv αuτήν, δι.ενεργηθ&ίσαν όπό τού άρχαιολόyοu

Ulf Janιzen, εύρέθησαν όστρακα νεολιθικά,

μυκηναϊκά κ. ά ., ών τινα παρεδόθησαν εις τό Μοuσείον Χανίων.

2.

Παρά τά χωρία θρόνος καί Μονοστηρόιιι τού 'Aμaρlou τού νο­

μου Ρεθύμνης, ύπό τού Ο.ρ:χ,αιολόγου Ε. Kίrsten· άγγεία τινά έκ

Παράρτημα

95

Παράρτημα

'.14

χείρας τών χωρικών εύρισκομένων ή σποραδικώς άνακαλυπτο­

• τό Μουσείον Χανίων.

.

μένων. Οϋτω άπό τήν Φοιστόν άπήχθησαν όλα τά άyyεία έκ τi'jς

τήc; άνασκαφήc; μετεφcpησαν ειc; Σ όθο) aνεσκάφη ό ναός τής 3 Είc; τό τιτυρον 'Ακρωτήριον (σημ. n λό ν G Wclτer καί UH .

.

Δικτυνη

c; 'Αρτέμιδος ύπό τών apχαιο

γω

έκεί άποθήκης, πλήν έλαχίστων. Δύο έκ τών κατακτητών έπέδειξαν δυστυχώς !διαίτεpον έν­

.

διαφέρον διά τάς κρηηκάς aρχαιότητας,

Janιzco.

6 έκ Graz τής Αuστρίας Ringel καί δ έκ Ρόδου aπό "Ελληvα άτυχώς πατέρα

. . λεωc; vΑπτερο ύπό τού άρχαιο4. Etc; τήν θέσιν τής άρχαιας π~ 'Ελλην Ύπουργr.ίου Παιδείας

στρατηγός

λόγου Orerup. Κ~ τ~ ν ~~:ασκαφήν δ έκεί εφοροc;.

σκοπίας Λέων Ρενιέρι.

·δ

αγήν του

καί ίταλίδα μητέρα γεννηθείς ύπολοχαγός τής ίταλικής κατα­

·

παρίστατο κατ α τη •,

. τά τό θέρος τού \942 · αύταί έγενοντο κα _ ~ Απασαι αι ανασκαφ~ι.

-'Υπουργείου Παιδείας. Ε-

Ό

καί avεu τήc; aδείας του Ελλ~~ικέο~ντο έντός τής πόλεως τώv

κλείδας τού Στpωματικοϋ Μουσείου, tvα ώς ~λεγε, τό μελετή­

. δ 'αc; άνασκαφαι εγ ν θ. . λ' -ν άνωτέρω μνιιμονευ εν. • - 'Αnοδοuλου . Π ην τω .δ Κ Χονlων, και εις του . έσχεν εlς ταυτας και . των γερμανών aρχαιολογων συμμετ ..

π(σηc; αvευ α ει

.

,

θ

σl). Ό φύλαξ έζήτησε τήν έπέμβασιν τοΟ έκεί παρατυχόντος άρ­ χηγού τής

.

ΗJ.γήC, τών στpατιωηΚ

ών γερμανικων

παρ' αύτών δτι ένήργουν κατ' έvτολήν τού στρατηγού

τητας, κατά δέ τήν άνακοίνωσιν τοϋ φύλακος μεταξύ άλλων Δ­ πήχθησαν

ά

νον τριποδικόν άγγείον κ.ά. Έξ δ.λλου δ στρατηγός

·)ν Οϋτω ό στρατη -

ρχιι · .

• \941 διέταξεν aνασκαφήν παρα

τού Sergcndorfer .π~ρ~ τ~τ~ωπαpεδόθησαν είc, τόΜου-

διαρκf.σασα δύο μήνας. Τα ευ~~μ σειον

• ολα ' Ηρακλείου, δ.γνωστον ομωc, αν .

χνά άρχαιότητεςΙ αι .

- λλαι μενομωμένωc; έκ των φησαν, έπίσηc, διηpπαyησαν α

Ringel τάς

μανίαν, πλείστα δέ κιβώτια περιέχοντα όστρακα άγγείων έκ τών έργαστηρίων έκενώθησαν συμφυρθέvτος τοΟ περιεχομένου των,

διά νά χρησιμοποιηθούν διά τάς ώς άνω άποστολάς. Κατά βά­ σιμον ύποψίαν τού έφόρου 'Ηρακλείου κ. Πλάτωνος καί τά γλυ­ πτά τfiς Γόρτυνος (ίδε άνωτ. σ.

gel.

92)

άνηρπάγησαν ύπό τοΟ

Rin-

Έξάλλου κατ' άσφαλείς πληροφορίας δ στρατηγός άπή­

γαyε καi μεγάλας άρχαιότητας, μ.ά. εν fiκέφαλον άγαλμα έλ­

Δ. ΑΠΛI ΩΓΑI ΛΡ'<ΛIΟΤΗΤΩΝ , . υ' , τι κ<ί>ν έργασιών ανευρεθησαν σ. Κατά ηiν εκτελεσιν στpατ~ω . ησαν ή καi κατεστρα"τινες Ι;νιοτε διηρπαγ

πήλινα μινωίκά άγγεία, μία χαλκfi ύδρία, έν λίθι­

σεν ώς ίδικάc, του καί πολλαί έξ αuτών άπεστάλησαν είς Γερ­

•

-

II

έν τtJ έπαύλει «'Αριάδνη», όπου διέμενεν, άρχαιότητας έθεώρη­

τό Μικρόν ' Ανόκτορον της Κνωσσο 'τ . . pη' μα τα δέν παρεδόΟησαν r ·αί Jantzen. α ευ I όγων Sergend or cr " ~ ω στα Δευτέρα στρατιωΗ λλ ~ ·αί παραμένουν αγν . . ε\ς τους Ε ηνα~ κ . ένη ύπό έκπροσωπου του . • μοίωr μη έποπτευομ τικη άνασκαφη, ο .~ δ . έγένετο τό Φθινόπωρον του - ·γ Π ουργειου Παι ειαc, Έλληνικου . . pίον 'Αnεσωκόρ ι Μεσορος.

1942 ύπό

Ringel.

Οϋτω οΙ στpατιώται άπήγαγον τρία μικρά κιβώτια μέ aρχαιό­

γόr, Ringel κατά Νοέ~βpιον το~ διευΟυvομένην ύπό τών άρχαιο­ ,

άρχαιολόγου

. γενόμεναι κατόπιν δια-

ραι δμωc; ησαν αι

-

Έλλάδος

δέν έτόλμησεν δμως vά έπέμβη ένεργότερον, πληροφορηθείς

θιον τής Γόρτυνα~ και έντόc; θεί έντόc; τής πόλεωc, Σητεlος κα­ σης τάφοc, τυχαιωc, άνακα~υφ ~ λήθη ύπό τών iταλών στρα­ ηωτών. Σημαντικωτε

Μνημείων

τός τής αίθούσης στρατιώτας άπάγοντας μικράς aρχαιότητας,

_

λ νnν Κρήτην λα ραιαι

τά τήν Ο.νόρυξιν χαρακωματων ~συ

Προστασίας

Schδnebeck, όστις παραβιάσας τήν θύραν άντελήφθη τούς έν­

ό.νασκαφαί eγιναv όλί. . . Είς την ανατο ι~., . . ά ελέσματοc; παρα το nu.. .

- -αί σχεδον ανευ ποτ γαι μέν ίδιωτικωc; κ . . τού ' Ι σείου τήc; αύτήc; πόλεως επι-

Grundmann.

Rjngel, έπισκεπτόμενος τακτικά τήν Κνωσόν, έζήτησε κά­

ποτε έπιμόνως καί ~λαβεν άπό τόν έκεί "Ελληνα φύλακα τάς

·

εις

ληνορωμαίκών χρόνων πpιονισθέν είς δύο. Κατά τό φθινόπω­ ρον τού

1941 έπεδόθη είς τόν κ. Πλάτωνα ύπό έμπίστου προσώ­

που, παρακολουΟούντος τάς κινήσεις τού

vαιοέοον έπί λέξει· «Βiλλα 'Αριάδνη»

Ringel, σημείωμα ά­ I) Ά κέφαλον έλληvιστικόν

Παράρτημα

Παράρτημα

96

4.

άγαλμα. 2) Τεμάχιον λάρνακος μέ άναγλύφους παραστάσεις.

3) Μία κεφαλή άγάλματος άνδρός. 4) Τεμάχιον πλακός έκ λί­ θου μέ ά.νάγλυφον παράστασιν είκονίζουσαν άνδρα ν. 5) "Εν ξί­ φος χάλκινον. 6) Τρείς λύχνοι. 7) Διάφοροι ιΊμικατεργασμένοι λίθοι μινωϊκής έποχής. 8) Άyγείον έκ στι:ατίτου λίθου, έργον μι­ νωϊκής τέχνης. Άποθήκη νοτίως βίλλας. I) 10-15 λυχνίαι. 2) Δύο πήλινες μήτρες έλληνιστικής έποχής. 3) Δύο πήλινα εΙδώλια. 4) 'Εννέα άyγεία έλληνιστικά προερχόμενα άπό τό έλληνιστικό κα­

μίνι τών μοναστηριακών. 5) 3-6 άγγεία μινωικής τέχνης. Κατά πάσαν πιθανότητα έσυσκευάσθη καί τρίτο κιβώτιο μέ άγνωστο περιεχόμενο.»

Διά τόν cν Νεαπόλει δρώντα ύπολοχαγόν τής iταλικης κατα­

σκοπίας Λέοντα Ρενιέρη εiναι γνωστόν οτι άπήyαΎε φεύγων μι­ κράν συλλογι\ν άρχαιοτήτων ά.γν(οστου άξίας.

3. Βιασμοί καί ότιμώσεις γυναικών

97

Έγκληματίαι πολέμου

Ή tξακρίβωσις τών έγκληματιών πολέμ.ου δέν ίιπήρξεν δυ­ νατόν νά γίνΊ) ύπό τής ήμετέρας 'Επιτροπής διά τόν έξης λό­ γον: οί κάτοικοι τών χωρίων έρωτώμενοι είτε δέν έγνώριζον τά

όνόματα τών καταπιεσάντων αύτούς, είτε τά Cι:νέφερον προφα­ νώς έφθαρμένα είτε - τό σuνηθέστερον - έγνώριζον μόνον τά βαπτιστικά των όνόματα, - ό Παύλος, δ Σήφης κ.τ.λ. - τά όποία άλλωστε δέν άποκλείεται νά ήσαν καί πλαστά, άκριβώς πρός άποφυγήν μελλοντικής τιμωρίας. Δι' αίιτόν τόν λόγον ή Κυβέρνησις εiς τήν έπιθυμίαν της νά καταμάθl] τούς κυριωτέ­ ρους έγκληματίας τής Κρήτης σκόπιμον θά ήτο ν' &πευθύνετο πρός τάς στρατιωτικάς καί &στυνομικάς άρχάς, ώς καί εΙς τούς

&pχηγούς τών κατά τήν κατοχήν δρασάντων ανταρτικών όμά­ δων οϊτινες άσφαλώς Οά κατέχουν άκριβεστέρας πληροφορίας. "Ημε\ς θ' aναφέρομεν f.δώ όλίγα μόνον, χωρίς νά έyyυώμεθα ά­ πολύτως διά τήν άκρίβεια τών δοθέντων ε1ς ήμάς όνομάτων.

Παραδόξως βιασμοί καί άτιμώσεις γυναικών έλάχισται έση­

Οί κατά καιρούς στρατιωτικοί διοικηταί τού Φρουρίου Κρή­

μειώθησαν καθ' όλον τό διάστημα τής κατοχής. Πλήν τών έν τi] σ. 49 καί 85 άναφερομένων μάς κατηγγέλθησαν όλίγαι τινές

της, μεταξύ τών όποίων καί δ διαβόητος διά τήν σκληρότητά

ακόμη περιπτώσεις.

Οϋτω κατά Μάϊον τοu Ι 942 είς τό χωρίον Δραπανιάς Χανίων δύο γερμανοί στρατιώται εiσελθόντες είς μίαν οίκίαν έπεχεiρη­

σαν νά βιάσουν μίαν κορασίδα· παρατυχών δ ά.δελφός της νέας

άντεστάΟη, κατά δέ τήν πρός αύτούς πάλην κατώρθωσε νά άρ­

του

Andre,

καί οίτινες άσφαλώς εύθύνονται διά τάς έκτελέσεις

καί τάς ίiλλας καταστροφάς, θά είναι ήδη γνωστοί εiς τήν Έλ­ λι1νικήν Κυβέρνησιν. Εϊς αύτούς πρέπει νά προστεθούν κατά πρώτον ό λοχαγός ή ταγματάρχης της 'Επιμελητείας

Mi.iller καί

ό έξ 'Αμβούργου δικηγόρος λοχαγός τfις στρατιωτικης δικαιο­ σύνης

Block -

τύπος κτηνανθρώπου. 'Επίσης δ διαβόητος λο­

πάσΊ) τού ένός τό πιστόλιον καί νά φύΎ'ΙJ· Τότε οί Γερμανοί, προ­

χίας Schuberι, όστις είχεν καταρτίσει ίδιον σώμα, μέ τήν συμ­

σποιηθέντες δτι θά ώδήγουν τήν κόρην είς τόν λοχαγόν των διά νά τήν άνακρίV1J περί τού ό.δελφοu της, τήν ώδήγησαν έξω τού

περίτες>>

χωρίου καί τήν έβίασαν.

μετοχήν καί Έλλήνων δυστυχώς

-

-

είναι οί περίφημοι «σουμ­

ύπεύθυνος διά πλεϊστας έκτελέσεις είς τό Τζεριiιά­

δο Λασηθίου καί άλλαχοίι. Άλλά καί ό ίδιος ό Schuber1 προέ­

Κατά τήν καταστροφήν τών Βοριζίων (ίδε άνωτ. σ. 43) γερ-

βαινεν είς αίιθαιρέτους έκτελέσεις· μ.ό.. έφόνευσεν εiς τά Μεσκλά

μανός στρατιώτης έτραυμάτισεν τήν κόρην Έλένην Ν. Άνδρου­ λάκη, κατόπιν τήν έβίασε καί τέλος τήν έφόνευσε. Παραλείπο­

μένως τόν έξυλοκόπησεν άγρίως, δ πως καί πλήθος {iλλων συγ­

μεν δύο-τρείς άλλας περιπτώσεις καταγγελθείσας είς ήμάς, μή έξακριβωθείσας δμως άπολύτως.

κατ· Ίούλιον τού

1943 τόν Γεώργ.

Λαγουδάκην, &φού προηγου­

χωριανών του διά νά τού παραδώσουν τά κρυμμένα δπλα των.

Πρόκειται περί σαδιστού, περιερχομένου τήν Κρήτην ολην,

Παράρτημα

_

~UΡ:..;. Τ;.ι.οΙJμ:..:α:.-_ _ __

_

_ _ __::...:.99

δέροντος, βασανίζοvτος καί φονεύοντος κατ' άρέσκειαν καί ά­

στρατηγού Sωdeπικαί έξετελέσΟη ίιπό τοi) λοχαγοi)

νεξελtyκτως.. ~Ολη ή Κρήτη τόν &τρεμεν.

αχθέντος άμέσως μετά τήν «νίκην)) της Καντάνοu εiς ταyματάρ­

Nieber προ­

ΕΙς τάς φι>λα κάς τής· Αγιά ς άπό τούς σκληροτέροuς. βασανι­

χην. Φοβεpάν άνάμνησιν aφήκεν διά τι1ν ώμότητά του ό άλλο­

στάς τών φυλακισμέV(ι)ν άναφέpεται ό γεωπόνος W achrer" ε(ς

τε ύπάλληλος τοίί Ύπουργείοι.ι τών Ί:ξωτεpικών, στρατι<ίηης

τήν ' Αyιάν (καί άλλαχοlι) l:δρασεν ό

Edmόnd

?aul Leisering, μέ πολλούς

φόνους έπιβαρυνόμενος. Εiς τήν εκτέλεσιν τών Περιβολιών Χα­ νίων προέβη δ λοχαγός Ad. Oose καί δ φρούραρχος τού χωρίου ..λοχίας Heinr1cl\ Kuze(;). 'Ωμή ύπήpξεν ε.ίc, τό χωρίον 'Αλικια ­ νός ή συμπεριφορά του Rich. Sander, τού Lud. Deig - αύτός ε­ φόνευσε τόν Παντελ. Μωραϊτάκην - καi τοΟ έπιλοχίου Paul

Hermann,

διαμένων κατά τό

Είς τήν Άγίαν Βαρβάραν τού χίατρος

Bcrger'

v.

1941

είς · Αγίαν Μαρίνα.

Ήρακλείου ιταρέμεινεν ό άρ­

ούτος έπειδή μίαν ήμέραν δέν έχαιρετήθη ύπό

τεσσάρων χωρικ<i>ν, τούς συνι'.λ.αβc κα\ μετά διαφόρους σωμο.­ τικάς βασάνους, τούς επέβαλε νά πέσουν πpιJνηδόν, τούς άνήγ­ γειλεν δτι έφθασεν ή τr.λευταία των &ρα κσί έπειτα Jiρχισε νά

Prίnz:, τοίί κατά τρόπον αiσχρόv κ:αί άκατανόμαστον βασανί­

ρίπτη πλήθος πυροβολισμούς ύπέρ τάς κεφαλάς των, ούτως iΔ­

ζοντοc; τάς γυναίκας. Είς τό χωρίον Κακόπετρος έδρασεν

6

στε καθείς νά νομίζη δτι έκτελοΟνται οί σύντροφοί τοu καf δτι

Georg. Sesna, δ uποφpοίιραρ ­ χος . aνθωτασπιστής Kuno Graf'- άπό τούς σκληροτέροuς 6 μηχανικός έπιλοχίας Alois Kriwan, δ επικεφαλής. τού έι<τελε­

άκολουθεί ή iδική του σειpά. Έφεξi;ς οί δuστυχεϊς κάτοικοι ύ­

στ\1<00 ό.ποσπάσμ.ατος Κακοπέτpου, Ρουμά.των καi Μαλα.βύρου,

έστη ό έν 1~ Παλαιtj) Φαλήρφ πpό 10\ι πολέμου διαμένων, άπό

καί ό κτηνίατρος 6πιλοχ,ίας

oi 10/2/ 44

μητέρα έλληνίδα δυστuχώς καί iiδη ύπολοχαγός του γερμανι­

(\δε άνωτ. ο. 21) καί τού τυφε~<:ιaμ.οϋ του Κωνaταντουλάκη καί

χρεωτικήv παράδοσιν tό>ν εσπεριδοειδcί>ν είς τά χ,. Φουρνέ κ. τ)..

Γιαvνακάκη είναι ό Φρούραpχ,ος ίιnολοχαγός

Wily Harιmann με­ Herbert Schuberι . Herbert Liemann καi Helmu ι Kluck . Ό τελευταίος μετά τήν έκτέλεσιν τ&ν 108 είς •Α λικtα ­ νόν τήν 1/8/41 (\δ. άνωτ. σ. 20) μετέβη είς τό Φουρνέ, ε{σήλθεν

διατιμήσας

τά tών έπιλοχιfuν

σ.

&iζ τάς Οt)(ίας τcί)ν έκτελεσθέντων καi παpοΟΟίQ. 1ών θρηνΟ\>Οών

λήστευσ\C, τών άτυχών παραγωγών.

φροuραρχος Βουκολιών, λοχαγός

α\τιοι τής συλλήψεως τών

Joseph Marchal.

173

Εiς τό Φοuρνέ,

ανδρών τοϋ χωρίου τήν

καί κ οπτομένων γυναικών άφήρεσε τά ενδύματα καί τ ά ίιποδή­

πεχρεώθησαν νά χαιρετούν ι-;αί τοι)ς δεκανcίς! Είς τόν Γερακάρη Άμαρίου τών έκτcλέσεων λέγεται δτι προ­

κοί) στρατοu, Gron1ann' ούτος ύπήρξι:: καί ό έπιβαλών τήν ιJπο­

50 όκ. ~ορτοκαλίων αντι μιάς όκάς έλαίου (ίδε a\'.

33) έχων ώς βοηθόν τόν λοχίαν καί μετέπειτα έnιλοχίαν Richard Mίil ler , δσης άνέλαβε νά ζι>γιζη τά παpαδιδόμε\'α πορ­

τοκάλια έλλιποβαρώς ώστε vά πληθύνεται έτι μάλλον ή κατα­ Περίφημος διά rόν σαδισμόν του ύπijρξεν ό άγνώστου έπω­

ματα τών φονευθέντων άνδpών, πfιpε καί εvα καλάθι αύγά καί

νύμου Αίμίλιος. Ύιτερήφαvος δη ούδέποτr. προέβη είς έκτέλε ­

ό. νεχώρησεν.

σιν τινός, πεpιεφέρετο άnό ιτ_ρωίας μέ-χ,ρι νυι--τός δέpων· άφοp­

·

Είς τά Μεσόγεια τής Κισσάμου ό αuστριακός ύπολοχαγός

μli εύρίσκετο πάντοτε· «vιατl δέν μέ χαιρέτησες;>> ξύλο. ~ Η «για·

Ant. Lassiιz έσκότωσε μόνος του καi iίνευ οuδεμιfiι:; άνακρίσε­

τί μέ χαιρέτησες;» πάλιν ξύλο! Χαρακτηριστικόν είναι τό έπει­

ως κατά τήν κατάληψιv τρεΙς Π'λοιάρχοι>ς ίσηοφόρωv, μεταφέ ­

σόδιον μετά τοιJ ίερέως, τόv όποίον ύπr.χpέωνε νά τόν φιλοξεvή

ροντας λείψανα τού διαλελυμένοu στρατού έκ Πελοποννήσοιι

όσάκις μετέβαινεν εiς τό χωρίον του. Τόν ίεpέα τούτον, aφοlι

είς Κρήτην. Ό iδιος κατά τήν α\Jtήν έποχήν έ.φόνευσ ε εtς τ ήν

έφιλοξενήθη ύπ' αύτου κάποτε, i)ρχισι; νά δέpη, διότι, δπως το(ι

Καλυβιανήν τόν Δημ. Ρημαντώνην καί τόν Άλεξανδpfιν.

είπεν, εκείνην τήν ήμέραν δ{:v εlχε προφθάσει νά δείρη άλλΟ\'

Ή διαταγή τfίc; καταστι>οφής τής Καντάνοu ύπεγρό.φη ι)πό τού

κανένα · εύτυχci.Jς.

καθ'

i1v

στιγμήν

6 ι'χτuχής ίερεύς ί':δέρετο.

Παρ άρ τ ημα

100

διijλθε κάποιΟς χωρικός Cινύποπτος, δσ τις !σωσε τόv \ερέα, ίι­

ποστάς αiιτός τόν uπόλοιπον δαρμόν ' μf:~ρις δτου κουpασθij τό :χ.έρ' του Αιμιλίου !

ΕΠ Ι Λ ΟΓ ΟΣ

.

'Εκ των Ί ταλαιv ό.ναφέρομεν τόν ύπολοχαγόν Λέοντα Ρενιt­

ιιΑύrά πού θά σσς κάνουμε τώρσ δένε/ναι τlποτα μπροστά

ρι (ίδε άv. σ. 95) καί τόν Νταβάνα .

σ' αύτά πού θά σας κάνουμε δταν τελειώσει ό π6λεμος.» Λόγοι yερμανοίι άξιωματιιςοϊι πρός -ελλη\'0.

«Δέν μέ ένδισφέρουν οί Κρητικοl, μέ ένδιαφtρει ή Κρήτη» Λόγοι άποδιδόμενοι εις rόν Χίτλερ.

Ή τραγική Ιστορία της Κρήτης κατά τήν περίοδο της Κ"ατο­

χής έξετέθη aνωτέρω εiς τάς γενικάς της γραμμάς. Τό βέβαιον

είναι δη τό μίσος των Γερμαν&ν τό έδοκίμασι:ν ίδω.ιτέρως ή έλ­ λη νική μεγαλόνησος . Δέν ι'Jπάpχει πόλις

i\ χωρiον πού νά μή έ­

ληστεύθη, νά ~lliv ήγγαpεύθη , νά μήν πενθη ολίγους ιϊ πολλούς τυφεκισμένους καί όμήpους aποσταλέντας είς τήν Γεpμανίαν. Ίεpείς έφυλακίσΟησαν, έξω ρiσθησαν, έπροπηλακίσΟησαν, έξc­

τελέσθησαν· έκκλησίαι άνετινάχθησαν , μετεβλήθησαν ε\ς κο­ πρώνας καί έβεβηλ<ίιθησαν· οί κι:ί)δωvές των έγιναν στόχοι σκο­ ποβολής, αί είκόνες καί τά ίερά τ ων σκεύη έκλάπ η σαν, έκάη­ σαν

ii

έχρησιμοποιήθησαv δι' εύτελεi:ς σκοπούς' πλfiθος σχο­

λείων και οΙκιών άνετινάχθη εκ θεμελίων. Χιλιάδες δλαι κατοί­ κων - άνδρες, γέροντες, -yυναίκες καί παιδιίι- έζηοuν έπί έτη

είς σ πήλαια. Καί ά.λίμονον εtς όποιον ί'.φερε τό έΟνικόν ένδυμα . Ή «βράκα» ήτο πάντοτε tπιβαρυντικόν στοιχείον. Ή έπιδειχθείσα ό.πάνθρωπος σκληρότηc; πpός τούς κατοί­ κους τής Κρήτης είναι άληθ&ς άσυγχώρητος είς !:να λαόν πού

ήθελε νά θεωρείτα ι πολιτισμένος, ίιιτηγορεύετο δέ aπό ένα βαθύ μίσος κατά τών Κρητών, τό όποίον δέν δικαιολογείται μέν, ί::­ ξηγε\ται όμως. Πρώτον διότι κατά τήν κατάληψιν έχασαν κατά τούς μετριωτέρους ύπολογισμούς

oi Γερμανοί 6.000 aλεξιπτω­

τιοτάς. 'Έπειτα διότι ίι Cιντίοτασις τ ijς Κ ρήτης, έντελώς ά7φό­ βλεπ τος, καθυστέpησι; τήν έπίθεσιν τών Γερμανών κατά τi'jς Ρωσσίας καί τfiς Λiγύπτοu. Περισσότερον aπό δλα δμως το μΙ­ σος τ ων έξήπτετο άπό τήν ι.'ιδάμαστον στάσιν τοϋ κpητικο\ι λα-

Έmλογος

102

Ι:.πίλ.οyος

ού , άπό τής πρώτης ήμέρας τής κατο-χής μέχρι της τελευταίας. Είc, τά βουνά τής Κρήτης ό άντάρτικος στρατός, δεξιοί καί aρι­ στεροί άξεχώριστοι, εν στενίj συνεργασ i~ μετά τών 'Άγγλων ά­ ξιωματικών τών διευθuνόντων τόν άγώνα , προσέβαλλαν τόν έ­ χθρόν δταν έπρε πε, μέ τήν μοναδ ικήν σκέψ ιν νά ί'Jποβοηθήσουν έν τφ μέρει των τόν συμμαχικόν άγώνα . Τάς συνεπείας τής στά ­ σεώς των τ άς έyvώριζον καλά έκ τών προτέρων οί Κρ η τικοί, δ­ τ αν καί ή άπλij καταγγελία ότι ήσα ν φίλοι τών • Αyγλων, ήδύ­ νατο νά δχη όλεθρίας συνεπείας δι' αότούς. Διά τή ν περίθαλψιν άγγλων στρατιωτικών έπλήρωσ αν μέ ~ήν καταστοφήν των τό­

σα καi τόσα χωρία. Ή άρπαγή έξ άλλοu τοί> γερμανού στρατη­ γοί) Κράϊπε, fιτις έγένετο κυρiως διά νά καταδείξτι τήν δύναμιν της 'Αγγλίας έντός αuτfις τής ίσχυpότατα φρουρουμένης Κρή­

της, έπληρώθη πολιί άκριβά, καταστραφέντων δεκάδων χωρίων καί τυφεκισθέν των έκατοντάδων άνδρών καί γυναικών. Πλεί­ στοι Κρήτε<; έτυφεκίσθησαν με μονωμένως έπί περιθάλψει 'Άγ­

103

λεμιστάς. Καί δέν Οά ξεχάση ποτέ ή 'Επιτροπή, μέ πόσον σεβα­ σ~όν καί τιμ?ν μάς ~μίλησαν οί κάτοικοι τi'jς Λαμάστας διά τ~ν :υφεκι_σθ~ντα ~~δ~σκαλον τού χωρίου των ' 1. Σαρpην· είς το τελος της αφηγησεως τους κάποιος προσέθεσε: «Μαγάρι νά σκ~τώνοντ~ν πέντε άπό μdς άντi γιά κείνον»· καί <'iλλος παρεμ­

βαινων: <<!ι λές πέντε; Δέκα νά σκοτωνόμαστε άντί γιά κεϊνον!»

Καί ~ί γυναίκες έπολέμησαν κατά τήν κατάληψιν, κατά τήν κατοχην δέ μέ κίνδuνον τfiς ζωης των μετέφερον έν καιρώ νυ­

κτός τ ροφάς εις τούς άντάpτας τών βουνών καί περιεποιοΟντο

τούς πληγωμένους.

. Τήν ά_μέpιστον καί έγκάρδιον ύποστήριξιν τών • Αγγλων, αίJ­ τ~ν, κ~ριως δέ": έσuγχώρησαν ποτέ οί Γερμανοί εΙς τούς Κρijτας.

Τ? ετονιζο~ καθε στιγμήν εΙς τάς ίδιωτικάς των συνομιλίας, είς τα ~pοκι1~υξε~ς τ~ν, είς τάς ύπ' αότών διευθυνομένας τότε έφη­

με~ι~ας, ~ις τας αποφάσεις των περί της καταστροφης χωρίων

γλων. Συνέβη Cικόμ η , &στε τή ν π ρωία ν νά λάβΊJ χώραν έκτέλε­

και εκτελέσεων. Ή άνακοίνωσις της γερμανικής Στρατιωτικης

σις καί τό έσπ έρ ας νά φιλοξενηθοί>ν

έντός τού αίιτοu

Διο~κ:ήσεως περί τής καταστpοφης τών χωρίων Καμάρες, Λο­

χωρίου, έvτός αύτής τής οlκίας τοί> έκ τελεσθέντος· «Δέν πειρd­

χρια, Μαγαpικάρι καί Σαχτούpια καταλήγει μέ τήν έξης φpά­

• Αγγλοι

ζει, rά χaλαλiσαμε 6λσ, καί τά παιδιά μας, χαί τά σπ(rια μας, χα(

σι~: <~Ή αιΧμή τού γερμανικού ξiφους πλήττει τώρα τούς έν6χους

καλά μας. φτάνει πού νικήσαμε .., δπως μaς έλεγε γέρων

και ε~ς τ6 μέλλον θά πλήττει έναν έκαστον, ό όποίος θά ένοχο­

rd

ποιειται διά δεσμούς μετά τών συμμοριτών κai τών "Αyγλων ύnο­

χωρικός.

Χαpακτ ηριστικόν είναι δτι εiς τόν εiγώνα έλαβαν μέρος καί οί ίερείς καί αi γuναtκες καί τά παιδιά άκόμη . Οί {ερείς έπολέ­

μησαν καί κατά τήν ε\σβολήν καί κατά τήν διάρκειαν τής κα­ τοχής , άντεστ άθησαν εiς τάς έκάστοτε ά.ξιώσεις τού κατακτη­ τ οϋ καί παρηγ όρησα ν τούς χειμαζομένοuς πληθvσμο(ις. Είς τό φαράγγι τής Κοντά νου έπολέμ η σα ν σχεδόν δλοι οί ίερείς τοu Σε­ λίνου μέ· τά πιστόλια άνά χείρας. Καί οί διδάσκαλοι έκαμναν τό χρέος των' πλείστοι είναι

E1c, τήν μάχην τής Καντάνου 6 διδάσκαλος των

Φuσικά έδοκίμασαν νά έξαγοράσουν καί τήν σuνείδησιν τών Κρητών. Έκ τών πολλών σχετικών άνακοινώσεων Cιντιγpάφο­ μεν έδώ μίαν έν άποσπάσματι, δη μοσιεuθείσαν εiς τάς κpητι­ κάς έφη μεpίδας τήν 13/ 1/ 1943: (<Α/ ίτσλικαf και' γερμανικαl όρχοΙ κατοχής θό προοφtρουν τά ποσά αύτά

(10.000·50.000 δρχ.) διό τήν Φυλάκισιν στρατιωτών r'/δη όνηκόντων είς τό

ot

τυφεκισμένοι λειτουργοί τής δημοτικης καί τής μέσης Έκπαι­ δεuσεως.

βολέων τω~ο>.

Πλε·

μενιανών Μιχ. Κοuκοuτσάκης έπολεμοuσε μέ δύο δπλα, ενα γκρά καί ένα έμπροσθογεμές, έγκαρδιώνων καί τούς άλλους πο-

tκστρατευ~ικόν βρεπανικόν σώμα τής 'Ελλάδος διό κάθε σχετική ν δήλω­ ~ιν ~ σημειωμα, διό τού όποΙου θό έπιτραπή ή σύλληψις τών άvωτέρω. Εκεινοι οrτι~ες θό όπο~ρύψουν άλεξιπτωτιστάς ή 6λλους στρατιώτας, ό­ ~ω.ς καΙ έκεινοι, _of όποιοι θό τούς βοηθήσουν εΙς τούτο, πρέπει vά tχουν υπ 6Ψ_ιν των, ότι θά παροπ~φθούν είς τά στρατοδικεία τών άρχών κατοχης.»

'Επίλογος

ΈπlλοΎΟ<:;

104

Πώς δμως ο! Κρfιτες έφέρθησαν πρός τούς Αγγλους συμμάχους v

των, καταδεικνUουν τά κάτωθι:

105

~aσοι ~ Αγγλοι παρέμειναν έπί τf;ς νψ:ιου είς τήν ίJπηρεσίαν

της κατασκοπίας καi τοίί άνταρτικοG Cιγώνος ένεδύθησαν κρη­

Μετά τήν κατάληψιν της Κρήτης ύπό των Γερμ.ανων, οί άν­

τικάς στολάς καί έφοδιασμένοι Cιπό τούς προέδρους τών δια­

δρες τών διαλυθέντων άγγλικών στρατευμάτων διfiλθον μηνας

φόρων κοινοτήτων μέ ψευδείς ταυτότητας, έκυκλοφόρουν κα(

δλοκλήpοuς, έως ότου κατορθώσουν νά διαπεραιωθοίιν εtς Αr­ γυπτον. Κατά τό διάστημα αUτό δι.ετρέφοντο Uπό τών κατοίκων,

γάται άγγαρείας μέσα εiς τά γερμανικά άεροδρόμια καi είς 6.λ­

κρυμμένοι είτε έντός σπηλαίων είτε Εντός ηl:ιν χωρίων είτε καί

λας άπροσίτους θέσεtς, ι'.ίJστε νά δύνανται νά περισυλλtγουν πλη­

έ:ντός α\Jτών τών πόλεων. Οϋτω tντός τού ΜητpοπολιτικοίJ Να­

ροφορίας πολυτίμους είς τόν συμμαχικόν δ:γWνα.

ου Ρεθύμνης παρέμειναν άγγλοι στρατιωτικοί ι'ιπ' άρχfις μέχρι πέρατος τής κατοχής!

μέσα εΙς τάς πόλεις, συχνά δέ εtσήpχοντο ώς Κρήτες, δfiθεν, έρ­

~Ισως δμως τίποτε νά μήν καταδεικνUη τήν άφοσίαισιν των Κpητ&ν είς τόν συμμαχικόν ((γ&να δσον

I) ή

παρατήρησις πού

Τούς εiς τά σπήλαια κρuπτομένους περιέθαλπαν α! γυναίκες,

έκαμεν ή 'Επιτροπή ήμών, δτι δέν ίJπάρχει σχεδόν κανένα χω­

μέ κίνδυνον {ίμεσον της ζωijς των, ιωμίζουσαι εiς αUτούς τρο­

ρίον τfiς νήσοu, ό.πό δσα περιήλθε, ποU νά μ ή διεκδικi) τήν τι­

φήν καl πλίινουσαι καί tπισκευάζουσαι τά Ενδύματά των. Δι' δσους δέν είχον ένδύματα έρραπτον νέα, μεταβάλλουσαι τά σεv­

τούς περιεποιήθη περισσότερον· καί

δόνια τijς προίκας των εi<; άσπρόρρουχα. "Όπου δέν τ'ιδύναvτο

περιστατικά τά όποία Cιξίζει νά παραθέσωμεν:

νά έπαρκέσουν τά άτομα εγίνετο κοινός. έρανος, έστω καί άν

μήν, Οτι αύτό περιέθαλψε τούς περισσοτέρους~ Α.γγλους καί όη

Είς τάς

10/6/1945

2) ώρισμένα

χαρακτηριστκά

έγινεν εiς τόν Γαλατάν Χανίων μνημόσυ­

ό κίνδυνος τijς καταδόσεως fι καί της έξ άπλής άκριτομυθίας

νον ύπέρ των έκε\ κατά τήν κατάληψιν πεσόντων

μεταδόσεως τών ενεργειών αύτών εtς, τούς Γερμανούς έπολλα­ πλασιάζετο διά τού τρόποtJ τοUτου. Ούτω π.χ. έντός τών Χα­ νίων δ 'Εμμ. Φραγκιαδάκης περιέθαλπεν έπί μήνας 7 ~ Αγγλους' δταν ή οiκονομική κατάστασις έπεδεινώθη, τά γεύματα τών 'Άγ­

καί 'Ελλήνων· κατ' αUτό ό συνταγματάρχης Σφακιωτάκης πα­

γλων αUτών παρασκευάζοντο (tπό 7 οiκογενείας- κάθε μία καί ό:πό ενα πιCiτο!- Είς τό χωρίον Παναγιά (Κεραμειών Χανίων) ή περίθαλψις τώv πέριξ κρυπτομtναιν w Αγγλωv έγίνετο άπό κο~­

vούς έράνους όλοκλήρου τού χωρίου. Εiς τό χ. Μυλωvές δ Ί. Γαρυφαλλάκης, πατήρ 12 τέκνων καi πάμπτωχος, κατώρθωσεν

έπί 6 μήνας νά περιθάλψη έξ- Αγγλους δι' έράνων. Αί μοναχαί άλλωστε τής Μονί')ς Παρθενωνος Καστελλίου Κισσάμου, διά νά περιθάλψουν πέντε γuμνούς w Αγγλους, σuνέλεξαν έκ τής πόλε­ ως Ενδύματα, 6ποδήματα καί τροφάς καί διενuκτέρευσαν ρά­ πτουσαι τά άσπρόρροuχά των. Καί διά τούς εΙς τό στρατόπε­ δον των παιδικών έξοχων Χανίων φρουρουμένους ~ Αγγλους αΙχ­ μαλώτους εψρόντιζον περισυνάγουσαι tράνους έξ δλης τής Επαρχίας.

170

~ Αγγλων

ρέδωσεν είς τόν παρευρεθέντα "Αγγλον ταξίαρχον τήν σημαίαν

του 4Ιου άγγλικοU λόχου. Ή σημαία αϋτη διάτρυτος άπό τάς σφαiρας καί φέροuσα καταφανή τά ίχνη του αϊματος το() άγyλου

σημαιοφόρου, φονευθέντος κατά τήν πεισματώδη περί αUτήν μά­ χην, διεσώθη Cιπό τόν λοχίαν Κωνστ. Νικολάκην, Ε.πιμελώς δια­ φuλαχθεϊσα καθ' δλον τό διάστημα τf;ς κατοχfις.

Εiς τό 'Αμάρι είχον απομείνει μετά τήν κατάληψιν περί τούς χιλίους 'Άγγλοuς· τό Άγγλικόν Στρατηγεtον Μέσης Άνατολfις

είδοποίησε τότε τόν έκεl δρώντα άρχηγόν τοϋ ό:Vταρτικοϋ Πε­ τρακογιώργην, δτι έπειδή δέν διέθετε ίκανόν άριθμόν ίιποβpu­

χίων, διά νά τούς μεταφέρτι είς Αίγυπτον, οί άνδρες οι)τοι i':πρε­ Jtε νά παραδοθούν εiς τούς Γερμανούς καi νά παραμείνουν ώς α{χμάλωτοι. Ό Πετρακογιώργης ι'ιπήντησεν:

« ·οχ ι δέν τούς πα­

ραδfvουμε!•• Καί δέν τούς παρέδωσε! Ή μοναχή τής Μονής Παρθενώνος Καστελλίοu Κισσάμου

Χριστονύφη, ι'ιπό τούς Λάκκους τiΊς Κυδωνίας, έβοήθησε πολ­ λούς

w

Αγγλους αίχμαλώτους νά δραπετεύσουν ό:πό τάς γερμα-

Έπίλογος

Έπiλογος

νικάς φυλακάς. 'Ώθησε μάλιστα τήν τόλμην της μέχρις του νό

τήν εu"fνωμοσύνην του διά -τήν συμβολήν τών Κρητών είς τόν

ένδύσl} ·· Αγγλον άξιωματικόν μέ τ'ά ίδικά της ράσα, διευκολύ­

συμμαχικόν άγώνα, κατά τόν πόλεμον τούτον.

106

107

Πολύ περισσότερον ομως μάς συνεκίνησεν μία πληροφορία,

νουσα τήν μετ' αuτής δραπέτευσίν του.

Οί κάτοικοι τού χ. ' Αγία Μαρίνα. νομοu Χανίων περισυνέλε­

fiτις μδ.c, έδόθη είς τά Φλώpια, δτι, δηλαδή, κατά τά.ς ήμέpας

ξαν τά δοτά τών έκεl πλησίον πεσόντων ~ Αγγλων καί τά aπέ­

έκεivας ένας Μαλτέζος έγραψεv εiς κάποιον κάτοικον τού χω­

θεσαν είς iδιαίτερον εuπρεπές νεκροταφείον, (χψηφοϋντες τάς

ρίου, δστις τόν είχε φιλοξενήσει καί διασώσει, οτι του παραχω­

σχετικάς διαταγάς καί άπειλάς τών γερμανών.

ρεί έφ ' δρου ζωής τήν σύνταξίν του ώς στρατιώτου, είς ένδειξιν

~Ε να έπεισόδιο &κόμη, ιlνώνυμον, όχι όλιγώτερον ομως άλη ­

τής εύγνωμοσύνης του.

θινόν καί χαρακτηριστικόν· κάποτε ενας 'Άγγλος θά διενυκτέ­

Πόσον άκριβώς έπλήρωσεν ή Κρήτη είς αlμα τήν στάσι ν της

pευεν εiς cνα σπίτι έν καιρφ χειμώνος. Ό οίκοδεσπότης έλλεί­

κατά τόν συμμαχικόν ό.γώνα, δέν ύπftpξεν δυνατόν νά έξαιφι­

ψει έπαρκών κλινοσκεπασμάτων ι:iφήρεσε ταuτα ά.πό τά ήδη κοι·

βωθή είσέτι. 'Εάν δμως λάβωμεν ύπ' όψιν δτι ή έπίσημος στατι ­

μώμενα παιδιά του, διά. νά σκεπάσt) τόν φιλοξενούμενον. Καi

στική τής Νομαρχίας Ρεθύμνης άναφέpει

έπειδή δ

λεσθέvτ ας έξ

• Αγγλος ήpνείτο,

δ Κρητικός τοίι άιτήντησεv έντόνως·

905 έν σuvόλφ έκτε­ I30 Κοινοτήτων τοu νομού αύτοu, ή δέ τ ής διοική ­

«Θά κdνης έκεϊνο πού θέλω έγώ! Αύτά τό παιδιά ε{ναι δικά μου.

σεως Χωροφυλακής τού νομού Λασηθίου- τού όλιγιίηερον παν­

έγώ τά όρίζω. Σύ δμως είσαι ξένος κaί δέv πρέπει νά κρυώσης ι> !

τός δοκιμασθέντος-

Ή άφοσίωσις αuτή είς τόν συμμαχικόν άγώνα Ο.νεγνωρίσθη καί άπό τοίJς

• Αγγλους.

Πολλά είναι τά έκδοθέντα πιστοποιη ­

τ ων μαχών τής καταλήψεως, τούς είς τήν Γεpμανίαν άποστα­

Forces Cerιificaιe

λέντας

of S.-r"ice

This ί~ ιο ccrtify. ιlιaι Mr. Nic. Kaparos, lιas during ιhe period May f\1.1_1 ιο April 1944 faiιhfully and loyally scrνed ιhe Allied Caιιse and ιhcreby l1a' conιribιιted ιο ιl1e liberaιion

or Europe. ('ΥποΎραφή δυσανάγνωστος) ConΙΙnander

June 1945

Κατά τό έν Χανίοις τήν 8/7/ 1945 ύπό τού Διοικητού τών i:ν Κρήτ1) 'Αηλικών Δυνάμεων ταξιάρχου Presιon εtς άπότισιv φ ό­ ρου τιμής πρός iiπαντας τούς έν Κρήtl] παρά τό πλευρόν τc!J\' ιiγγλικών δυνάμεων άπό του 1941 μέχρι του 1945 πεσόντας η ί:­

καί άπολεσθέντας, τέλος τούς έκ τών

Ώς πpός τά.c, κσ.ταστpοφάc, τών οίκιών κατά τήν έ πίσημον στατιστικήν τών οiκείων νομαρχιών έχομεν τούς έξης άριθμού:;: άp ιθ. οίκ. προ του πολtμοu

ι>iκίαι καταστραφείσαι μερικώς

Νομός

11.919

Νομός Νομός Νομός

ι

όλικώς

.565 484

2.578 2.459 3.419 3501 2)

2.049

8.806

7.247 (490) Σύνολον

Ι . Δuσηιχώς tκ τών Νομαρχιων Χανίων καί 'Ηρακλείου δt" ήδuνή&τιμεν νά λάβωμεν τοιαίι·

κτελεσθέντας 'Έλληνας έvαντίον τοι) κοινού έχθρού τελεσΟι:\'

τσ έnίσημα σrοιχεία .

μνημόσυνον, είς τό όποί:ον είχεν τήv τιμήν νά παραστή καί ιi Ί ·­

2.

ιητpοπή ήμώv, δ ταξίαρχος εύρε θερμούς λόγους διά νά έκφρά.ση

κακουχιών

όποκύψα ντας.

in Chief'

Νο τt Ι84 Daιe 6ιl1

πει νά φθάσωμεν είς τό συμπέρασμα, δτι μόνον οί έκτελεσθέν­ πει νά προσθέσωμεν τούς νεκρούς τής 'Αλβανίας, τούς νεκρούς

Gcrιeral Headquarιers Easι

χωρίων, έξ ιϊλλου δτι οί νομοί

τες πρέπει νά πλησιάζουν τάς τρείς χιλιάδας. ΕΙς αuτούς πρέ­

τικά τοίι κάτωθι τύπου:

Middle

182 εκ 46

'Ηρακλείου καί Χανίων οί μάλλον δεινοπαθήσαντες 1 τότε πρέ­

Τό σχετικόν σημείωιια άνοιρέρεται μόνον είc; τά κιιτασφαιρέντιχ χωplα Μύρτος, Γδό·

χια. Moupvtές καί Ρίζα. Διά τούζ ίιnολοίποuς ουνοικισμούζ έλ.λείποuν σΙ πληρσφσρίοι.

:1. Ό κο.τω•tpυ> πίνακας 6ναδημοσιεύr.ται ώς f.χει στό ό.ντίΊpαψο τούΊ οτ οοΙ><ού καi 1\σ.Ο· yραφι"οΟ Μοuσι:ίοιι 'Ηρακλείου (Σ.t.Ε.).

26

/έ.::aλ.ac:

Α:Ρ.οι /!Clll K/f0l/66CJJ" Paj'·

AW"~~~~ιa ~a α:rΙι ~ρzάt/Υ

~u,·(aι if'! ~~ {!2/ -~α,·, , -t~ ~ Aaoer a:::ιt!'ωJ'#ιznz:M.~' .τα~ f:-:s· za ~~ φι .::ο ι1sα7 .>v/"

;«z~~o~~·z- d<..i::(?f ~ι· . :wd;r "J!Z(".' ιΖ Cllt!?&t»tz.?.::o ιιιιο;;;. Ι: ι h ι.ΙΙ'ct c'ιπό τήν ι.:ατtιστpuφη τού

J εραι.:ι.ίp ι] Ι Αμαρωιιι.

Η Έπιτροπη στο χωριό Βpιισr.ς.

\'

\;;>

'~

, -~

,J.

oi οταupοί οτίς

J

.\1

πόρτες δείχνουν τόν ό.ριθμό τώv έκτελεσθέντωv άπό κάθε σπίτι.

Μνημόσυνο στουι; τ ό.φοuc, τών &κτελεοθέν-των.

Π Ι ΝΑΞ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡJΩΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜ ΕΝΩΝ ΕΝ ΤΗ ΠΑΡΟΥΣΗ ΕΚΘΕΣΗ

Η

Α

~ -:.

.< ~

?

• Αyιος Βασlwος 49 • Ay10c; Γεώρyιοc; 80, 81 ΆΜtρουβάρι 80, 81 • Αλιιcιανόc; 20, 2 1 Άμόρι 93

Ήpάκλειον

'Αμιράs'45

Ίερ<iπετp<ι

'Αν&rεια

7 1, 72 94 Άnόδοuλος 94 • Ant&pα 94 "Αρβη S4 Άσtέρι 24 Άnεσωκάρι

·ff ~

-

..

~

~

Β ΒατόλαιςΙCοc;

c.. '

Βαχόc;

.;.

Βορίζι.ο.

21

48

Βιάννος Βρύσες

43 43 71, 7J

92

κ ΚαΙCόnι;τρe>c;

16, 16

J<αλάθάινες 79 Καλή Συκιά

56

Καλλι!( ράτηc;

58 70 !<αμόρε.~ 59 Καμαριώτηc; 69 Κάμποι 80, 81 Κάντανος 16, 98 Καμαράκι

Καρές ΖΙ Καρδάχι Ί I, τ;

Καστέλλ.ι Κισσάμου Κάτω Σύμη

Γαλατάς

14 51

Γερα~<άρης Γέρyερη

9)

Κοσtέλλι Πεδιάδος

r Γbόχια

Θ Θρόνος

63

" Αν01 Μέρος

42, 91

Κατωχώpι

71

66

tερόλακ1<ος

SO 92, 95 Γοuργούθοι 71, 73

Γόpτuc;

Δ

Δαμάοτα

69 Δραιiανιάc; 15 Δρuy~ 7 1, 74

Κεραμειά

50 81 80

Κερατόκαμποι; Κεφαλοβρίισι Κοξαρέ

54 48

75

Κρεββατάς

48 75

Κρύα θp\ιoJt Κοuνένι

79

Κουστογέρακο Κου rρός

2!

/(uρτομάδος

19

5S

14, 42

~

Λ

Λιβαδάς Λίμνη

Ρ

55

Ρ(ζα

79

Λοίιλος 80, 81 Λοχριά

59, 61

52

Ρουθούνι Ρούματα

Μ

Μαλάθuρος

Μάλλες

52

Μεσκλά

22

59, 61 78

Μικρό 'Ανάκτορο Κνωσσοίι 94 Μισίpισ 23 Μοίρες 41

Μοναστηράκι 93 Μονή

55 52

52 Μύρτος 51 Ν

75 Σητεία 92, 94 Σιρικάρι 79 Σκούρβουλα 67 Σμίλες 71 , 74 Σταυρωμένος 24 Σχοινές 21

flσyκαλοχώρι Παναγιά 80, 81

52 23

Περιβόλια Πείικος

50

Τσοuρουμανιά 79 φ

76 Φουpνές 21 χ

Χαιρετιανά 79 Χαμαλεύρι 24 Χριστός

Πρασές

79 21

Πύθιον Γόρτυνος 94

95

Φλώpια

Πλώρα 41 Ποταμiδα

Ό Νομός Λασηθίου Παράρτημα Έπiλογος

... . ... .

Πivαξ Πόλεων καί Χωρίων

τίτuρον 'Ακρωτήριον

Χανιά

63

..

Ή Κατάληψις

τ

Πλατανιάς 24

Ή Άποχώρησις

Είσαγωγή

Σωκαράς 68

Φαιστός

Ή Κατοχή

5 7 11 31

Πρόλογος . .

59

Σείσαρχα

Νunήyια 62 π

Σελ.iς

Σαμωνάς 62 Σαχτούρια

Μύθοι

Παρσάς

ΠΙΝΑΕ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Σ

Μαγαρικάρι

Μοuρνιές

21 21, 76

90, 94

52

94

Φωτογραφίες.

. . . . . . .

83 89 101 109

.48, 108

>

~

ο

,..,

ω ~ &

w < > ..u Q.

z L.. ~ ο :τ: < c:: c:: Q. CD < <] ~ Σ ω

Σ :.ι.! ~

:τ:

Θ

ο ι-

w

>

ο

~ ω

<]

z ~

c: ~ > c:: ο >iίi ~ !.IJ ι- ll. ο

:τ:

α:ι

>

ο

:τ: <]

~

cc

ι-

ο

Σ

~

w

z 9

>