Txantxangorri 21

Page 1

www.txantxangorri.info

21. alea | 2013ko abuztua

Artzaintzari omenaldia Argazkia: Juan Carlos Irigoien


En la esquina de una calle Tu presencia, mi sentir. Sin palabras es como morir, cuando el sentimiento hace pesado el aire. Muda tu boca al pasar, mi saludo el detalle que no falte. No hay roce que nos una ni cita que convenga. ¿Hasta cuándo este sin vivir....? ¿Cómo aliviar con un gesto que enlace mis deseos y tus anhelos abrazados a solas en alguna parte? Que no me mate la razón, que no se me olvide la esquina de tu calle, que los días y noches que han de venir adivinen a juntarnos y haga grande la luz insaciable de este candil que no muere ni alumbra el detalle. Egunon por la mañana, sonríeme cuando te cruces por la tarde, llena de sentido mi corazón hoy, que el futuro me engulle con sus fauces. Dame tu alivio entero, desata sin agravio tus donaires, que aunque la vida sin ti se resuelve, como enigma infantil, el adulto que soy te espera para entonar los pasos de mis bailes.

Mairus


21. alea | 2013ko abuztua

3

Zer irakurri 04 Gaia: Millan Telleria 07 Hizketan: Argazkilaritza 11 Sakonean: Artzai eguna 15 Argazkiak 18 Kirolak: Errebotea 21 Ibilbidea: Iturarran 23 Gastronomia: Erleak 28 Aisia 29 Agenda 31 Zaharrak berri ··· P.L.

··· Julio Calolnge

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua:943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Txantxangorri Aldizkaria www.belako.info Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martin García, Julian Bereciartua, Jose Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa, Peru Larrainzar eta Kepa Fernandez de Larrinoa. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes.


4

Gaia

21. alea | 2013ko abuztua

«Bertsolaritzan oso garai atsegina bizitzen ari naiz, ezberdina» Millan Telleria > Bertsolaria

L

Amaia Núñez

antegiko lanaz aparte urte askotan plazatik plazara ibilitako bertsolaria da Millan Telleria. Oso gaztetan hasi zen bertsolaritzan eta oraindik ere saio ugari eskaintzen ditu urtero. -Nola hasi zinen bertsolaritzan? -Bertsotan oso gazte hasi nintzen, baina barrutik ezagutu gabe. Urkizu inguruko baserri batean jaiotakoak gara, nahiz eta Albizturko partean dagoen, eskolara eta elizara Urkizura joaten ginen. Bertan badago ostatu bat, Gure Toki. Garai hartan Ernio ingurura joaten ginenean ostatuan biltzen ginen. Bertsotan pixka bat han hasi nintzen. Ordurako etxean irratia ere bazen eta Baserri eta Uztapideren txapelketako saioak entzuten nituen. -Familian norbait bazenuten? -Esaten dute gure aitona zena, gure aitaren alde-

tik, bertsotan egiteko baino oso kontalari ona eta oso hizlari ona zela. Baina familian ez dut inor izan, ezta bertsotan aritu denik ere. Dirudienez ondorengoek ere beste bide bat hartu dute. -Zein izan zen lehenengo esperientzia? -Garai hartan ere Zelatuna joaten ginen udazkenero erromeriara, eta gure auzoan bazen, oraindik Millan Telleria bertsolaritza saio batean.··· Núñez bizi da, Paco izeneko mutil ezkongabe bat, eta be- eta Odriozola, bertsotan Zaldibiako depositura rak ere egiten zituen ber- hasi zirenak bazkalon- joan nahi nuen berarekin tso moduko batzuk. Ni doan. Lagunek animatu bertso saio bat egitera. Ez harekin hasi nintzen le- ninduten eta beraiekin dakit zer erantzun nion henengo. Horretaz gain, hasi nintzen bertsotan. ere. Gogoan dut deposiUrkizura San Pedrotan -Txapelketetan ere par- tura eraman nindutela Maltzeta trikitilaria etor- te hartu izan duzu. bertsotan probatzera. tzen zen eta hark entzu- -Kuriosoa izan zen aste- Bertan egiten zen bertso na zuen bertsotan aritzen buruko larunbat iluntze txapelketa baterako pronintzela eta berarekin ere batean, nola Patxi Irao- ba bat zen, urte askotan aritu nintzen pixka bat, la Zaldibiko bertsolaria, egin zen Artxanberri sa16-17 urterekin. Gero, To- ordurako bertsolari egi- rirako. Hortik pasa ginen losara jaisten ginen San na eta nahiko ospetsua gu denak eta hortik pasa Isidro zaindaria ibiltzera. zena, baserrira etorri zen dira ondorengo belauGogoratzen dut santua nire bila. Arrebak esan naldian etorri diren beribili eta gero Agustiñenea zidan ‘Zure bila etorri tsolariak ere. Patxi Iraojatetxera joan ginela ba- da norbait, atera’. Nik ez larekin aritu nintzen eta zkaltzera eta han baziren nuen ezagutu ere egiten gogoratzen naiz nola alTapia soinujole defuntua artean eta esan zidan ea dameneko bati esan zion

��������������� ��������� ������������� ����������� ���������������������� ����������������������������������

������������������ �����������������

� � � ����� � ��� � � � � � � � � � ���������������������

����������������������� ������������ ���������������������������� ���������������������������������������


21. alea | 2013ko abuztua

‘Bueno, hau bale dek’. Horrela joan nintzen txapelketara eta sariren bat ere eman zidaten. Gero beste bizpahiru urtetan ere parte hartu nuen. Behin bigarren egin nuen, Angel Mari Peñagarikanok irabazi zuenean. -Aurreko belaunaldiarekin erlazioa bazenuten orduan. -Plazetan eta hasi ginenean guk belaunaldi indartsu bat geneukan aurretik. Lizaso, Agirre, Azpillaga, Lazkano, Lopategi, Lasarte, Garmendia, Etxeberria, Lazkao Txiki eta abar luze bat, agian baten bat ahaztuko zait. Ikaragarri belaunaldi indartsua zen bertsotarako. Ondoren bazeuden beste batzuk eta gero gu, gazteak, nobedadea, berritzailea eta hor, Angel Mari Peñagarikano hasi zen bertsotan, biok herrikoak ginen eta plaza asko egiten genituen elkarrekin. Gero goierritarrak, Murua eta Mendizabal ere bai, Sebastian Lizaso, hau ere gurekin askotan ibilitakoa da. Jendea bertsolari nagusiekin ohituta, gure bertsokera pixka bat ezberdina izan zen. -Zuen aurreko belaunalditik zer azpimarratuko zenuke? -Oso bertsolari onak izan zirela, estilo propioa izan zutenak. Baserri eta Uztapidetik honanzko

� �� � � � � �

Gaia

bertsolariak denak ezagutu ditut, haiek ere bai. Baserrirekin kantatzea ere egokitu zitzaidan. Entzuleak ere beste bertso egarri bat zuen orduan, ezberdina, orain ere jende asko ibiltzen delako bertsolariak entzuten. Jendeak oso ondo pasatzen zuen haiekin eta maila ikaragarrikoak izateaz aparte, beti herritarren oso inguruan eta herri barruan kantatzen zuten. Lehen esan ditudan horietatik asko joanak daude baina oraindik badira Etxeberria, Txomin Garmendia eta Patxi Iraola, esaterako. -Urte guzti hauetan bertsolaritza nolabait aldatu dela nabaritzen duzu? -Beno, hortik aurrera esango nuke nik bertsolaritzaren eboluzioa, aldaketa, etorri zela. Hor ere Euskal Irrati Txapelketa antolatu zen, herriarteko bertsolaritza txapelketak ere antolatu ziren… eta nolabait bertsolaritza kolpe edo indar handi batean sartu zen. Ondoren etorri ziren Egaña, Sarasua, Euzkitze, jende ahaltsu asko, eta hortik aurrera bertsolaritza indartu egiten da ikaragarri eta indartze prozesu horretan talde sendo bat osatzen da. Gaur egun arte, bertsolaritzak eboluzio ikaraga-

�������������������� ���������������� ����������������������� ��������������������

���������������������� �����������������

���������������

rria eman du. -Zertan aldatu da adibidez? -Gazteak ginenean sei bertsolariko jaialdi bat osatzeko arazoak egoten ziren eta gaur edozein eskualdetan daude sei, zortzi, hamar osatzeko. Horretaz gain, maila ere esango nuke aldatu dela, nahiz eta bertsolaritza ezberdina den, baina entzule mota ere. Asko aldatu da zentzu askotan. Ez dakit hobera edo okerrera, uste dut aldatu egin dela orokorrean gizartea bera aldatu den bezala. Hori bai, nire kasuan behintzat, bertsolaritzan orain oso une gozoa bizitzen ari naiz, bestela bizitzan lan arazoekin eta lasaiago nabil eta. Astero goierritarrekin eta biltzen gara, bileratxo bat egiteko eta nabilen aukeretan oso gustura sentitzen naiz. Bertsolaritzan uste dut oso garai atsegina bizitzen ari naizela, ezberdina erabat lehengoarekin. Benetan gustura sentitzen naiz eta horrek asko asebetetzen nau. -Hori dena lan orduetatik kanpo, noski. -Bai. Guk beti egin izan dugu bertsolaritza, elkartean lanean ibili

5

Bi kazetari hauen Zalantzak argitzen Nolaz eta zergatik Hasi ote nintzen Urkizu inguruan Txokoak alaitzen Gerora herriz-herri Bertsoak kantatzen Zoriontsu naizelako Besteak serbitzen. Berez berri askorik Ez dator inundik Kontu berdinak asko Noranahi joanik Krisia dagoela Ez dugula lanik Askoren esaera Gureak egin dik Ez etsi aterako Gerade hemedik. Millan Telleria izan garenean ere, lanetik kanpo eta hori bai izaten zela pixka bat gogorra. Gero garai horretan egokitu zaigu familia haztea eta heztea ere. Zortzi ordu lana beti egin izan ditugu, aparte hobby pila bat izan ditugu, nire kasuan behintzat, eta hor pixka bat ibili gara kargatuta. Baino karga hori gustukoa denean gustura egiten da eta, nire kasuan ere, hori errez eraman izan dut eta oso gustura ibili izan naiz beti.


21. alea | 2013ko abuztua

Artikulua: Gure mundu txikia

La construcción de la cruz del Usurbe en Beasain Martín García Garmendia > historias cercanas

T

al y como indicamos en el libro ‘Beasain 1.9002.000, un siglo de historia en imágenes’, la construcción de la cruz de Usurbe fue un proyecto muy deseado. Para saber lo que suponía subir materiales a Usurbe sin carretera hay que situarse en 1.950. Con ello quizás entenderemos lo que costó hacer la cruz. En la primera foto se ve a un grupo dando los últimos toques al proyecto que D. Gonzalo Arizmendi plasmó en planos. Los medios técnicos que vemos no tienen desperdicio, pues se aprecian dos rústicos postes de pino sosteniendo los brazos de la cruz mientras fragua el cemento. La escalera es un simple tablón y doce maderas claveteadas a modo de escalones. A la izquierda se ve a D.

Eleuterio Ayesta, entonces gran excursionista. La persona con un pañuelo en la cabeza no se puede identificar. A su lado, vestido con un buzo-peto vemos a ‘Patri’ Zabaleta. El que sigue es Joaquín Agirre, también del grupo de montaña. Encima de éste vemos a Manuel Gómez. Debajo de la escalera se aprecia a Gabriel Gorrotxategi. La persona subida a ésta es Martín Etxezarreta, ‘Carretero’, el encargado a su vez de preparar ‘chuletas a la teja’ en la txabola de Agorta. La cruz de Usurbe tiene diez metros de altura y cuatro metros entre brazos. A partir de 1.950 ya se pudo subir a Erauskin por la carretera construida en 1.947/1.950. Se había ganado ya casi la mitad del camino. Fue entonces cuando se pensó en la construcción de

una cruz en la cima de Usurbe. Hubo que acarrear con animales toda la madera del encofrado, el cemento, la varilla, la graba, el agua, la arena, etc. El camino desde Erauskin hasta Agorta solo era entonces un mal ‘gurdibide’, dado que la carretera desde Erauskin a Usurbe se hizo en 1.987. Desde Agorta el camino subía entonces directo Construcción de la Cruz. entre árboles. La cruz de Usurbe se hacer nadie caso de sus inauguró el 23/8/1.953. reclamaciones lo arreglaAhora se ve todo fácil, ron a su modo, ‘civilizadapero los voluntarios no mente y en silencio’, dado lo veían entonces así. La que un día aparecieron inauguración se hizo tal los cables eléctricos por y como se acostumbra- las laderas del monte. ba dichos años: Con una El hormigón de la obra comida en Erauskin para se fabricó a mano, sin las autoridades, misa de amasadoras, dado que campaña en la cima para no había. Se hizo con paunas 1.000 personas, y las, mezclando a mano el dos ‘bersolaris’ que ame- cemento, arena, grava y nizaron el evento. La foto agua. Con esta dosificanº 2 muestra, con los es- ción ‘a ojímetro’, tras 60 casos medios técnicos de años transcurridos ahí hace 60 años, una parte sigue la cruz, ahora emde los asistentes a la inau- pequeñecida por una antena de 70 m. erigida en guración. La cruz tuvo entonces 1.993. La cruz se levantó una iluminación noctur- en su cima más señera na muy vistosa, aunque como símbolo protector mal calculada, puesto que del pueblo, aunque su cuando se iluminaba, los primer año no ‘ofreció pobres caseríos del entor- demasiado amparo’, pues no veían disminuir la luz a los 53 días del evento vide sus bombillas de tal nieron las trágicas riadas forma que no veían más del 15/10/1953, que recorallá de sus narices. Al no daremos otro día.


Hizketan

21. alea | 2013ko abuztua

Aguileña común (Aquilegia vulgaris), desde una perspectiva diferente.··· Juan Antonio Garaikoetxea

Imágenes de la naturaleza de cerca Juan Antonio Garaikoetxea y Julio Calonge fotografían desde aves hasta setas

J

Agurtzane Núñez

uan Antonio Garaikoetxea y Julio Calonge iniciaron su amistad gracia a sus cámaras de fotos. Los dos viven en Lekunberri y son aficionados a la fotografía: Garaikoetxea es aficionado a la fotografía de naturaleza, aunque también fotografía los Sanfermines y al equipo Bera Bera de balonmano. Calonge, en cambio, se

dedica a la fotografía micológica. «Todavía me acuerdo cuando nos conocimos. Le vi una cámara igual que la mía y le dije ‘yo tengo una igual’», recuerda Julio Calonge. Desde entonces han compartido su afición y han aprendido el uno del otro diferentes técnicas.

De analógico a digital Comenzaron su andadu-

�������������������������������

������������������������ ���������������� ����������������������� �������������������������� ���������������


21. alea | 2013ko abuztua

Hizketan

ra en la fotografía cuando era analógica y había que comprar rollos y carretes y admiten que hoy en día es mucho más cómodo con las cámaras digitales. «La primera cámara la compré en un viaje a Canarias. Estaba recién casado y era muy caro comprar carretes y revelarlos, así que en quince años saqué muy pocas fotos. Le dejé la cámara a mi cuñado, que le encantaba la fotografía», explica Juan Antonio Garaikoetxea. Cuando empezaron las cámaras digitales fue cuando se introdujo de lleno en la fotografía y actualmente tiene una réflex, que combina con teleobjetivos y también macro. En sus paseos montañeros siempre lleva la cámara y casi todos los días saca alguna fotografía. «Siempre he ido al monte, a pasear, pero ahora me fijo en cosas que antes no. Muchas veces vengo a casa y les digo ‘mirar lo

Juan Antonio Garaikoetxea y Julio Calonge. ··· Núñez

que he visto’ y me dicen el nombre de la flor y donde sale, cosas que antes no me daba cuenta», admite. Aún con todo, no le gusta que le llamen fotógrafo, «es un cazador de fotografías», dice Calonge. En los últimos años ha fotografiado de todo, desde insectos y pájaros hasta paisajes, encierros de San Fermín y partidos de balonmano. Para ello utiliza diferentes objetivos, «aunque al final pesa unos cuatro kilos. Si llevas solo el macro te acuerdas del teleobjetivo y al revés. Lo que hago es llevar uno y concienciarme de sacar con ese lo que salga», dice Garaikoetxea, que normalmente no utiliza trípode. No siempre consigue sacar la fotografía que pretende, sobre todo en el caso de mariposas o pájaros, unos objetivos bastante escurridizos: «Hay veces que en toda la mañana no sacas ninguna per-

siguiendo una mariposa y otras veces sacas 30 y cuando las ves en casa no te gusta ninguna». «Recuerdo que me dijo que tenía muchas fotos de setas», explica Julio Calonge: «fuimos a su casa a que me enseñara. La fotografía micológica tiene que ser práctica y didáctica, antes que bonita, y no todas valían».

Fotografía micológica Y es que para que las fotografías cumplan su objetivo, los aficionados a las setas deben identificarlas fácilmente con la fotografía, y no siempre es fácil. «Tienes que poder determinar las características que tiene, el tipo de láminas, si tiene anillo, si tiene vulva, etc. Características que te pueden ayudar a identificar la especie. Juan Antonio les sacaba igual que a una flor, y no es igual que una flor», añade, a lo que Garaikoetxea i n d i ca que

«ahora ya me fijo y las saco como él me dice». Entre las fotografías micológicas de Garaikoetxea, Julio Calonge destaca una con un árbol lleno de setas, sacado cerca de Lekunberri: «le pregunté si sabía lo que era y me dijo que no. Eran ‘pleurotus ostreatus’, la que venden en los supermercados. Salen por San Fermín, y este año también han salido muchas». Calonge tiene en estos momentos una compacta «porque tienen mucha calidad y es mucho más cómodo para ir al monte» aunque también ha tenido cámaras réflex. Para sacar las fotografías utiliza el modo macro, que le permite enfocar a las setas en distancias muy cercanas, ya que de otro modo es difícil que se vean todas sus características. En su caso sacar las fotografías «es mucho menos complicada, porque las setas no se mueven». Eso sí, en cada fotografía tiene que haber al menos dos setas, «una de pie y otra tumbada, para que se vean


21. alea | 2013ko abuztua

Hizketan

Siempre he ido al monte, a pasear, pero ahora me fijo en cosas que antes no

El hongo ‘Inonotus tamaricis’ destruye los tamarices.··· Julio Calonge bien las características de la especie». Para ello, recolecta los ejemplares que salen por separado y los coloca junto a otro componiendo la imagen que sacará después. Además, indica que es casi indispensable tumbarse en el suelo, para que se vean bien todos los detalles. Pero todos los momentos del día no son igual de buenos para sacar fotografías, ya que pueden dar como resultado luces o sombras indeseadas. «Es cuando llegas a casa cuando te das cuenta de que hay un reflejo que no te gusta, hay sombras o el color no se ve bien. Para eso hay veces

que utilizamos un truco: las llevo a casa junto a hojas, ramas, etc. que habría alrededor y hago un montaje en el jardín a una hora buena en que la luz no me moleste ni haga sombras. Las coloco como las habría puesto en el monte, clavándoles un palillo para que se tengan de pie, y les saco todas las fotos que quiero», explica y añade que «en revistas especializadas hay veces que dices ‘que bonita foto le ha quedado’, pues a veces es por utilizar este truco». En estos momentos están pensando en un proyecto común, un libro pensado para los aficionados a las setas. «Más

que un libro sería una guía para los aficionados de la zona, en el que indiquemos qué pueden coger y de qué es conveniente que se olviden, aunque sean comestibles», sobre todo por las equivocaciones que puedan tener con otras especies tóxicas. Así, Julio Calonge indica que «solamente son comestibles las especies que pueden ser claramente identificables y que no entrañan un riesgo para las personas que están aprendiendo».

Consejos fotográficos Sacar una fotografía parece algo sencillo: basta con apretar el botón.

����������������������������� �����

���������

�����

���������

����

������������

������

������������

�����

�������

����������

����������

������������������������������������

������������������������������������������������������������������������������������������ ������������������������������������������

Pero sacar la fotografía que uno quiere a veces no lo es tanto, sobre todo en el caso de fotografía de animales o deportes. Lo primero que hay que hacer, en palabras de Juan Antonio Garaikoetxea, «es leer el libro de instrucciones, algo que ninguno hacemos» para conocer el funcionamiento de todas las funciones de la cámara. Después, insiste en que hay que tener «paciencia para enfocar bien». Una vez hecha la foto, aconseja hacerse con un editor de fotos «y divertirse cambiando la foto». Así, recomienda hacer tres retoques a las fotografías: «encuadrarla dejando fuera lo que no queremos que aparezca, ajustar el brillo, el color y, por último, a mí me gusta acentuar el enfoque un poco, sin que se note demasiado». ����������� ������������������������ ���������� �������������������

������������ ��������� ��������������� ��������������� ���������

������������������ �����������������������������


10

21. alea | 2013ko abuztua

Artikulua: eguraldia

Gariaren historia (I) Joxe Landa > eguraldian aditua

A

parteko estimazioa izan du gariak hemen ere, ogiarekin lotzen delako, batez ere. Gipuzkoan, Bizkaian eta Ipar-aldean artoa gehiago ereingo zen agian, baina Araban eta Nafarroan garia eta garagarra nagusi dira. Gizakiek elikatzeko erabili izanaren arrastoak a n t z i n a - a n t z i n a koak dira. Mesopotamia deitzen zitzaion lurraldeetan aurkitu omen dira aztarnarik zaharrenak; handik zabalduko zen munduko herrialde guztietara. Gehien erabilia izan den eta gaur egun den janaria dela diote. Hemen, Euskal Herrian ere, aspaldiko generoa dugu hauxe; labore ezaguna nekazaritzan. Araban eta Nafarroan asko ereiten zen eta jarraitzen da ekoizten; Bizkaian, Gipuzkoan eta Iparraldean gutxiago erein izan da eta orain batere ez da ekoizten. Gipuzkoa eta Bizkaian derrepente batean utzi zitzaion garia ereiteari. Lau-bost urteren barruan baserritar denak bertan behera utzi zuten lan hori; hirurogeigarren hamarkadaren hasieran konturatu ziren ganaduak etekin hobea uzten zuela eta artoa eta garia ereiteari laga egin

zitzaion. Artoarekin jarraitu zen pixka batean, babarrunarengatik agian, baina laster bihurtu ziren soro guztiak belardi. Labore estimatua zen bai garia, ogia bere irinarekin egiten baitzen. Ogia izango zen, zalantzarik gabe, oinarrizko janaria. “Gure eguneroko ogia” eskatu ohi genion Jaungoikoari ere. Ogia egiteko labeak ere baserri askotan ziren. Hala ere gari errotak bakan ziren eta urrutira joan behar izaten zen irin bila. Horrela utzi egin zitzaion etxean ogia egiteari ere. Gainera ekonomikak beheko suaren tokia hartu zuenean labe zahar haiek desagertu egin ziren. Gure baserrian ere bazen ogia erretzeko labea, baina nik ozta-ozta ezagutu nuen eta gerra aurretik utzi zitzaion erabiltzeari. Sukaldeko su tresna berri horietan etzen hain ondo egiten ogia. Gerrarekin miseria etorri zen eta Azpeitiko Goiko Errotara joaten ginen astoetan garia hartu eta irinarekin trukatzera. Inoiz Mendaroko errotara ere joan izan ginen. Arto errotak ugariagoak ziren, eta taloa eta morokila galanki jaten genuen gerra ondorengo miseria garai haietan. Ogi beltza

egiten zuten okindegietan nahiko gari-irin ez zegoelako. Eta etzen nahi baino lehen normalizatu gauza. Gerora hemen ekoizten zen garia gehienbat oiloentzat erabili ohi zen. Laiaz jiratzen zen lurra garia ereiteko. Gero etorri zen goldea eta aurrerapen handia suposatu zuen. Laiaketak ere ba zituen bere zeremoniak; auzo lanean egiten zen askotan; lau edo bost lagun ilaran jarri eta laia lurrean sartzeko golpea denak batera jotzen zuten, lur koskari buelta eman zohi zaplazta edo puska handiak azpikoz gain utziaz; aldez aurretik, zohiaren zabalera erabakitzeko, nabarrarekin lurrean ebakia egiten zen. Laiatuta gero,

lurra lehortu baina lehen, sotara egiten zen arearekin zohiak xehatzeko. Lurra ondo xehatu ondoren, kare hautsarekin sunak egiten ziren kolpeka markak egiteko eta hazia nondik noraino botatzen zen jakiteko, bi aldiz leku berean bota ez zedin, eta hiru bat metroko tartea emanda. Garia ereiteko ez zen simaurrik erabiltzen, ezta karerik ere; inoiz ardi simaur pixka bat bai neguan landareari; baldin bazegoen behintzat. Abono edo ongarri kimiko pixka bat botatzen zitzaion batzuetan; Nitrato de Chile pixka bat ere bai simaurrik ezean. Baba beltz ilara batzuk ere bota ohi ziren gari tartean, eta aparte jasotzen zen hori.

··· Bluemoose


Sakonean Artzaiari omenaldia 21. alea | 2013ko abuztua

11

Aralar-Mendi elkarteak 46. Artzai Eguna antolatu du

A

Amaia Núñez

buztuko azken igandea jai egun berezia izaten da Uharte-Arakilen, egun horretan ospatzen baita Artzai Eguna. Zorte txarrarekin hasi baziren ere, egun Euskal Herriko Artzai egun zaharrena da eta artzaintzaren mundua gertuagotik ezagutzeko aukera ezin hobea da, erlazio zuzena duten hainbat alor uztartzen baitira ospakizun horretan: artzain-txakurrak, ardiei ilea moztea, ardigazta, eta abar. Berrogeita sei urte hauetan Aralar Mendi elkartea izan da egun hau antolatu duena. Hasiera batean artzaintxakur txapelketarekin bakarrik eman zioten hasiera. «Katalunian artzain-txakur txapelketa antolatzen hasi ziren 1948an Ribes del Freser herrian eta han egiten badute, hemen zergatik ez, pentsatu zuten, artzaintzak tradizio luzea edukita», dio Joxe Mari Ustarroz Nafarroako Artzai Eguneko koordinatzai-

Artzaiak txakurra gidatzen ardiak barrutira sartzeko.··· Juan Carlos Irigoien leak. Lehenengo Oñatin egin zuten eta hauek Uharte Arakilgoei proposatu zieten Nafarroako eguna antolatzea. 1968an antolatu zen lehen aldiz eta pixkanaka eguna beste txapelketekin osatzen joan ziren. «Hasiera batean bi edo hiru urte iraungo zituela uste genuen, hasierako moda pasa arte», azaltzen du. Hala ere, urteak pasa ahala jendeak etortzen jarraitzen zuela ikusi zuten eta beste ekitaldiak antolatzen hasi ziren. Artzain-txakurren bi-

dez artaldea gidatzen eta menderatzen erakustea helburu zuen eguna, artzaintzaren festa bihurtu da eta antolakuntzak dioenez «motz» geratu da bertan egiten diren ekitaldi guztiak ikusi eta gozatzeko. Eguna goizeko 10:00etan hasten da, epaimahaiaren hautaketarekin eta Aurreskuarekin eta ordu erdi beranduago hasten dira txapelketak: Nafarroako ardi latxaren esne gordinaz egindako gazta txapelketa; Nafarroako ardi latxaren erakusketa eta

esne ekoizpen lehiaketa; Latxa berezko abere arrazaren Lehiaketa Nazionala, bertako ardi latxaren txapelketa garrantzitsuena dena; Nafarroako Ardi mozte mekanikoaren txapelketa; Ardiki Gisatuaren Txapelketa eta dastaketa, eta Nafarroako ardoen dastaketa. Artzaintzaz gain, ardiarekin erlazionatutako ohiturak ere bultzatu nahi izan zituzten AralarMendi elkartetik. Hori dela eta hasi ziren antolatzen ardi mozte meka-

������������������ ����������������������

����������������� ����������������� ������������������� ������������������������

����������������������������� ���������������������� ������������������������� ������������������������������� �������������������������

����������������������� ������������������������� ������������������������ ������������������������� �������������������������

������������� ��������������������� ��������������������� �������������������


12

21. alea | 2013ko abuztua

Sakonean

Ardiei ilea moztea, artisau erakusketa, ardiki gisatu txapelketa, eta abar, izango dira Eguerdian Pedro Quintana Olaztiko artzainari omenaldia eskainiko zaio niko txapelketa, aurten 26. edizioa izango duena. «Ardiarentzako ile mozte prozesua ona da, konturatzen direnerako ilea moztuta baitute. Urte batean moztaile batek sei ardi moztu zituen, minutu batetik beherako denboran bakoitza». Lan honetarako moztaile profesionalak joaten dira Uharte-Arakilera. Gainera, ardi haragia ere bultzatu nahi izan zuten Ardiki Gisatuaren txapelketa eta dastaketarekin. Sukaldari lana bost elkarteetako kideek egiten dute. Bakoitzari ardi bana ematen zaio eta beraiek prestatu ostean, epaimahaiari aurkezten diote Gazta Txapelketako bi itzulien arteko atsedenaldian. Ondoren, aurkeztutako gisatu guztiak ikusleek dastatzeko aukera izaten dute. Era berean, goizeko 11:30etan artalde batek Uharte-Arakil zeharkatuko du eta goiz guztian artzain bat egongo da gazta egiten ohiko erara Donibane Enparantzan. Gainera, 11:00etatik 12:00etara Euskal Artzain Txakurren, Pirinioetako

Ardi erakusketa izango da ikusgai Artzain Egunean.··· Juan Carlos Irigoien artzain txakurren eta galzorian dauden arrazen erakusketa egongo da ikusgai. Jarraian, eguerdianAgurJaunak interpretatuko da eta Artzai Egunean parte hartu dunenei omenaldia egingo zaie kulturaren alde egindako lanagatik. Aurten Pedro Quintana Bengoetxea, Olaztiko artzaina, omendu nahi dute, lehengo urtean zendu zena. Urte askotan artzaina izandakoa, 26 urtez borroka librean aritu zen eta ‘Nafarroako Herkules’ izenez zen ezaguna. Pisu astun arina zen bere maila eta horretan 22 urtez jarraian Espainiako Txapelduna izan zen eta hiru aldiz Borroka Librean Munduko Txapelduna. 1976an erretiratu zen eta ordutik bere herrian bizi zen emazte eta alabekin. Artzai-txakur lehiaketa beti arratsaldean egiten da eta bertako arrazetako artzain-txakurrek parte hartzen dute. Txapelketa hau Euskal Herriko eta Herrialde-arteko txapelketetarako sailkatzeko baliagarria da eta beraren baitan partaide zaharrenei omenaldia egiten

zaie. Lehiaketa Geinbera zelaian ospatzen da urtero, eremu aldapatsuan. Izan ere, «Artzain-txakur probak egiteko hoberena da malda nahiko edukitzea», azaltzen du Joxe Mari Ustarrotzek. Egun guztian gazten eta artisautza produktuen erakusketa egongo da herrian, egun horretan

trafikoari itxita egongo dena. Kotxeak herriaren kanpoaldeko aparkalekuan utzi behar dira. Era berean, eskulanen erakusketa ere izango da eta bertan kaikuak, egurrezko uztaiak, apaingarriak, zeramika, egurra, ardazlariak, taloak, eta abar egiten ikusi ahal izango da.

Sei urte beranduago, 46 urte jarraian Aralar Mendi Elkarteko kideak 1961an jaso zuten Nafarroako Artzai Eguna antolatzeko proposamena. Urte batzuk baziren Oñatin artzai-txakur lehiaketa antolatzen hasi zela eta euskal lurralde guztietara zabaltzea pentsatu zuten. Nafarroan Uharte-Arakil leku egokiena iruditu zitzaien artzaintzarekin betidanik izan duen harremanagatik. Horrela, Nafarroako lehenengo artzai-txakur Txapelketa izango zena prestatzen hasi ziren herrian. Hala ere, egun handiaren bezperan sutea izan zen eta Uharte-Arakil erdia erre egin zen. «Herria pixka bat berreraiki zen arte itxaron genuen eta ordutik gaur egunera arte ez dugu hutsik egin», oroitzen du Ustarrotzek. Lehen urte hartan dozena bat artzainek parte hartu zuten txapelketan eta Ricardo Goikoetxea izan zengaraile, 16 urterekin. Gauregunereartzain lanetan dihardu Andia mendilerroan.


21. alea | 2013ko abuztua

Artikulua

13

Sin camino (II) Jose Antonio Pagola > teólogo

H

ace tiempo que no te encuentras tampoco contigo mismo. Vives fuera de ti, en tu epidermis, sin vislumbrar ningún camino interior para descender al fondo de tu ser y escuchar la llamada que te invita a vivir de manera diferente. Y, ¿qué puede hacer un hombre o una mujer cuando descubre que su alma es un inmenso desierto sin caminos?¿A quién te puedes dirigir?¿Hacia dónde puedes caminar? Por razones que solo tú sabes, te has ido alejando de casi todo lo «religioso». Lo has dejado como algo inútil y desfasado. Pero no deberías rechazar a ligera esas palabras extrañas y enigmáticas de Jesús: «Yo soy el camino». ¿Y si fuera verdad? Tal vez estos años has ido abandonando algo que ni siquiera has llegado a conocer bien. Tú pensabas que ser cristiano consistía en confesar unos dogmas, ir a misa los domingos y, sobre todo, cumplir los mandamientos. Te falta lo más importante: descubrir que Jesús es un camino que hay que recorrer.

Te voy a decir algo que probablemente desconoces. Los primeros cristianos no hablan del cristianismo como si fuera una «religión». Nunca lo llaman así. Lo que ellos han encontrado en Jesús no es una nueva religión, sino el «camino» más acertado para vivir. Dicen

que es un «camino nuevo y vivo», «inaugurado por Jesús para nosotros». Un camino que hay que recorrer «con los ojos fijos en él». Si te acercas a Jesús, lo que vas a encontrar no es una religión, sino un camino nuevo para vivir. Y tú sabes muy bien lo que

es un camino. A veces avanzarás con seguridad, otras veces encontrarás obstáculos, te cansarás, incluso podrás retroceder. Todo es parte del camino. Si sigues los pasos de Jesús, podrás tener malos momentos, duda, extravíos, pero tendrás un camino.

··· Núñez


14

Artikulua: Sakelako antropologia

21. alea | 2013ko abuztua

Harpeetako ehiztarien bizimodua, artea eta magia sinpatikoa Kepa Fernandez de Larrinoa > antropologoa

H

istoriaurreko gizakien margoak eta marrazkiak artetzat jo ez izanaren zergati kulturalez zein gizarte aurreiritziez idatzi nuen aurreko artikuluan. Kobazuloko irudi haiek egiazko artea zela adituek onartutakoan teoriak eta adierazpenak berehala hedatu ziren. Gogora ekar dezagun delako onarpena XIX. mendetik XX. menderako iraganbidean gertatu zela. Hasieran ‘aisialdia’ nozioari loturiko interpretapen bat zabaldu zen. Ideia honen arabera, Paleolitiko Garaiko bizimo-

Salomon Reinach.

duaren bilakaera ebolutiboan ‘denbora librea’ eta oporraldia kontzeptuak sortzean fortunatu zen labar-artea. Halako kontzeptuak sortu orduko ekin zieten ehiztariek beren gorputzak, tresnak eta bizitokiak ontzeari eta apaintzeari. Teoria honen balioa azkar abiatu zen bertan behera. Porrotaren errudunak izena zuen: Salomon Reinach. Salomon Reinach frantziarra zen. 1858. urtean jaio eta 1932. urtean zendu zen. Bere jaioterriko Antzinateko Museoan kontserbazio-lanetan ihardun zuen eta Parise-

ko École du Louvre instituzioan irakasle aritu izan zen. 1903. urtean izkribu akademiko erabakigarri bat argitaratu zuen, L’art et magie: à propos de peintures et des gravures de l’Age du Renne, bertan honakoa argudiatzen zuela: Goi Paleolitiko sorkuntzazko lanak zertan ziren ulertzeko, nahitaez ikasbide bakarra daukate aurre-historialariek; oraingo ehiztarien eta biltzaileen gizarteetan bizirik diraun labar-artearen funtsa soziokulturala eta sinbolikoa ikertzea da ikasbide hori. Beraz, historiaurreko homo sapiens ehiztarien haien ormetako margo eta marrazkien signifikantza komunikatiboak guganatzeko, egun labar-artea egiten duten ehiztarien gizarteetan ikerketa etnografikoa egitea proposatu zuen Salomon Reinach-ek. Esan eta egin. XIX. mende-bukaerako eta XX. mende-hasierako ehiztarien gizarteetara begiratu zuen, orduan eskura zeuden txosten etnografikoetan murgildu zen, eta hona hemen irten zuen konklusioa: erlijiozko funtzioa bete izan zuen lehen-lehenbiziko gizakien arteak. Beste aurre-historialari frantziar omentsu batek,

Henri Breuil-ek, Salomon Reinarch-en ideia hau buruan eramanda Europako kobazuloak bananbanan ikertu zituen. Labar-arteak erlijiozko funtzioa bete zuela diogunean zer jakinarazi nahi dugu? Harpeetako margoak eta marrazkiak kontzepzio espiritual batek gidatuta eginda zeudela, besterik ez. Bestela esanda, Paleolitiko Garaiko ehiztariek sorturiko irudi artistikoek helburu bikoitza zuten. Alde batetik, migrante ziren animalia-taldeak azal zitezen deitzea. Beste alde batetik, ehiztariek ehizakiak botatzeko halabeharra bete zedin. Hau da, ehiza-jokoan ehiztaria ehizakiari nagusitzea ziurtatu nahia. Paleolitiko Garaiko ehiza-jarduerak intelektualki kontrolatzeko pintatu eta grabatu zituzten orduko gizakiek paretetan ikurrak eta irudi sinbolikoak. Beroni izena jarri diote antropologoek, magia sinpatikoa, eta honelaxe definitzen dute: gizakien pentsamolde berezia da; haren bidez izaki edo objektu baten imitatu, errepresentatu edo birsortu egin da, hala eginez delako izakiaren edo objektuaren presentzia bermatzen delakoan.


21. alea | 2013ko abuztua

Plaza Gipuzkoa | Donostia La plaza Gipuzkoa es uno de los lugares más conocidos de Donostia. Fue uno de los primeros espacios públicos de la ciudad y fue proyectado en el año 1877 por el jardinero municipal, Pierre Ducasse. Los jardines con diversas especies de plantas están diseñados al estilo inglés y cuentas con un estanque con patos y cisnes que alberga plantas acuáticas. En el interior del parque se encuentran el monumento al músico José María Usandizaga, un templete metereológico y una mesa horaria. La plaza estuvo delimitada hasta 1907 con una verja con ocho puertas de acceso. El templete metereológico y la mesa horaria fueron un regalo del geógrafo donostiarra José Otamendi, junto a un pequeño cañón que dispataba al mediodía ‘real’, mediante un mecanismo de espejos que prendía la pólvora. El cañón fue retirado por las molestias que ocasionaban las explosiones y hoy en día solo quedan el templete y la mesa. En el templete incluye un termómetro, un barómetro y un higrometro, completados con inscripciones sobre su uso. En la bóveda están marcadas las constelaciones. ··· Núñez

Argazkiak

15


Argazkiak

16

Eltxoen munduan Natura gauza ia ikustezin eta harrigarriez betea dago. Basotik ibilaldi bat eman eta erraz ikus daitezke mota guztietako eltxo eta zomorroak.路路路 Juan Antonio Garaikoetxea

11. alea | 2012ko urria


11. alea | 2012ko urria

Argazkiak

17


Kirolak Villabonako ikurra

21. alea | 2013ko abuztua

18

Errebotea plazan 1948an.··· CC BY-NC-ND-3.0-ES/2013/KUTXATEKA/Foto Car/Vicente Martín

Pelota modalitate berezi honek goi mailako kirolariak izan ditu herrian

L

Amaia Núñez

arruzko pelotarekin jokatzen da, baina ez da esku pelota, nahiz eta federazio berdinean egon, eta bi zelaietan banatuta daude jokalariak eta 15-30-40ka zenbatzen dira tantoak, baina ez da tenisa. Errebotea bi joko hauekin, eta beste hainbatekin zerikusia du, besteak beste zesta puntarekin eta paxakarekin. Villabonan joko honek iraun dezan lanean ari dira Behar Zana elkartekoak. Urte batzuk igaro dira Villabonako plaza jendez gainezka egoten zenetik antolatzen ziren errebote partiduak ikusteko. Gipuzkoako herri askok zituzten taldeak eta elkarren aurka jokatzen zuten: Beasain, Tolosa, Ibarra, Asteasu,

Andoain, Orio, Pasaia, Irun, Donostia, Orereta, Oiartzun, Zubieta... Villabonan bertan bost talde izatera iritsi ziren, eta Oiartzunen sei talde ere egon ziren. Errebotea artzainek pilota-soroetan antolatzen zituzten jokoetatik dator, pilota jolas guztien antzera. Zehazki, errebotea Baztan aldean jokatzen den Laxoa jokotik dator, eskularruekin jokatzen dena, besteak beste Iruritan, Elizondon, Arraiozen eta abar. «Larruzko eskularruekin jokatzen da. Joko hori den bezala geratu da eta erreboteak garapena izan du, batez ere eskularrutik zumezko saskira aldatzean», azaltzen du Carlos Sorondok, Behar Zana elkartearen errebote taldeko entrenatzaileak. Eskularrutik zu-

mezko saskirako aldaketa Senpereko gazte batek, Gaintxikik, egin zuen. «1857an saskia asmatu zuen eta eskularrutik zumera pasa zen, eta hortik jokatzen da errebotera», dio eta gaineratzen du «hauek dira profesionalak izan ziren lehenengo saskiak. Ameriketara joan ziren lehenengoek saski hauekin jokatu zuten, Villabonako besomotzak, Pedro Yarza Elizaranek, eta gainontzekoek». Alabaina, gaur egun ezagutzen diren saskiak beranduago asmatu ziren. «Argentinan jokatzen ari zela Melchor Guruceagak, Oreretakoak, min hartu zuen eskumuturrean», azaltzen du Sorondok. Pentsatzen hasi eta aldaketa txiki batzuk egin zizkion saskiari eskumuturrean min gehia-

go ez hartzeko eta jokatzen jarraitu ahal izateko: «ipurdi pixka bat eman zion eta beste eskuarekin lagunduz jokatu zezakeen. Ez da gaur ezagutzen dugun zesta-puntako saskia Mauser izeneko bat baizik, ipurdi gehiago zuena, nork esango zuen gero mundu osoko trinketetan jokatuko zela saski horrekin».

Entrenamenduak Hala ere, garai batean izan zuen ospeak gainbehera egin du eta pelota jolas asko ia desagertzear geratu dira. Villabonan Behar Zana elkartekoek talde bat dute eta astero entrenatzen dute plazan eguraldi ona egiten duenean. «Eguraldi txarra egiten duenean ezinezkoa da jokatzea, neguan adibidez», argitzen


21. alea | 2013ko abuztua

Kirolak

Astero entrenatzen dute Villabonako plazan Behar Zana elkarteko taldekideek

Gipuzkoako herri askotan zeuden errebote plazak. Villabonan bost talde izatera ere iritsi ziren

du Sorondok eta horren erakusle da lehengo urteko Enrique Abril Txapelketako finala aurten jokatu dela, ekaineko azken asteburuan. Sergio Sanchez, Igor Alejo, Xabi Mitxelena, Xabi Ayerza, Aratz Luisa, Beñat Karrera, Jon Ander Artola, Kepa Nazabal eta Iñaki Otaegik osatzen dute taldea eta besteak beste, Villabonako jaietan eta Enrique Abril Txapelketan jokatzen dute, nahiz eta urte asko igaro diren herriko talde batek txapelketa irabazi zuenetik. «Azken urteetan ez dugu ezer irabazi. Enrique Abril txapelketa irabazi zuen azken billabonatarra ni izan nintzen eta 1971an irabazi nuen», gogoratzen du. «Ordutik ez dugu txapelketarik irabazi, nahiz eta finalak jokatu ditugun. Euskal Herriko Liga duela 11 urte irabazi zen azken aldiz. Aurten final laurdenetan kanporatu gaituzte». Sorondok gogoan ditu Villabonako plaza errebote partidak ikusteko jendez gainezka izaten ziren urteak. «Hemen umetan denok ezagutu dugu errebotea, betidanik. Partidu oso onak izaten ziren, bereziki Donibane Lohizuneren aurka. Nik ez nuen errebotean asko jokatu, baina gustatzen jarraitzen zait.

Niretzat pilota modalitate politena da», argitzen du entrenatzaileak.

Frontoia eta bi zelai Sorondoren ustez errebotea askotan ez da ondo ulertzen eta horregatik jendeak ez du hainbeste jarraitzen. Funtsean talde bakoitzak pilota bere zelai zatian ez galtzen saiatu behar du. Pilotalekua berezia da: bi zelaitan banatuta dago eta frontoia du aurrealdean. Lehenengo zatiak paretatik 32 metrorainokoa da, beti berdin, eta bestea zelaia amaitzen den bitartekoa. «Villabonako plazak 67 metro ditu eta zelaiak 32 eta 35 metrokoak dira, baina 100 metroko zelaiak ere badaude», dio Carlos Sorondok. Sakea bi zelaien artean dagoen botarritik egiten da eta sakatzaileak frontisaren azpian dagoen laukian sartu behar du pilota paretan jo eta gero, bestela falta da. Talde bakoitzean bost jokalarik parte hartzen dute eta norbere zelaia defendatu behar du. Azken finean zelai txi����������� ���������������� ����������������� ���������� ������������������� �������������������������� ����������������������

�����������������

������������������������������

19

Taldekideetako batzuk, Sorondorekin.··· Núñez kienean dagoen taldeak aukera gehiago du irabazteko, eremua txikiagoa baitu defendatzeko eta zelai horretan ahalik eta denbora gehien egoten saiatu behar dira. «Nola? Bat: sakearekin, eskupilotan tantoa irabazten duenak sakea irabazten du, hemen zelaia hartzen da eta pilota beste taldeak hartzen du. Sakea duenak besteari pilota itzul-

tzea zaildu diezaioke ere». Tantoak behin pilotak botarrian jotzen duenean hasten da eta edozein taldekidek erantzun dezake. Hori bai, postu bakoitzak bere izena du: lehenengo eskularrua, bigarren eskularrua, hirugarren eskularrua eta marrako biak, hau da, erdian marraren ondoan kokatzen diren biak, pilota gelditzeko lana du-


20

21. alea | 2013ko abuztua

Kirolak

Enrique Abril Errebote Txapelketa Behar Zana Elkarteak 50. Enrique Abril Errebote Txapelketa antolatuko du aurten. Hasiera batean nazioarteko txapelketa izan zen eta Donezteben jokatu zen lehenengo aldiz. «Ordutik aurrera Zubieta eta Villabona artean antolatu dugu, bakoitzak urte batean», azaltzen du Carlos Sorondok. Txapelketa 1963an hasi zen antolatzen, Enrique Abril pelotariak eta palistak bultzatuta. «Palista lana utzi zuenean egunkarian eta irratian lanean aritu zen eta joko hau hain maite zuenez txapelketa bat antolatzea pentsatu zuen», dio. Garai horretarako errebote jokoa nahiko ahul zegoen, bereziki Gitenak. Azken hauek normalean eskularru motzak erabiltzen dituztenak saskiekin geratzea baina errazagoa baita.

Zazpi epaile Errebotean hasteko Sorondok lehendabizi esku pilotan hastea gomendatzen du. «Pilotak 130

gramoko pisua dute eta ez da erraza hori menderatzea, indar pixka bat behar da», dio. «Joko garbian hasten da, zestapuntan edo esku pilotan eta gero pixkanaka sartzen doa». Pilotak, gainera, bere berezitasuna du: jostura barrutik darama eta haria ez da ikusten.

Beñat Karrera pilota sakatzen.··· Núñez

puzkoa aldean, «Iparralden talde gehiago zeuden eta Frantziako txapelketa ere bazuten». Hala ere, 1976an Enrique Abril hil egin zen eta Nazioarteko Txapelketa zena Enrique Abril Txapelketa izendatu zen bere omenez. 50. urteurreneko Txapelketaren antolaketa gogo handiz hartu dute Villabonan. «Memorial hau baliatu nahi dugu errebote jokoa ezagutzera emateko, gehienek ez dutelako ezagutzen», azaltzen du Sorondok. «Herri askotan jokatu izan da eta jendea jokatzera erakarri nahi dugu». Txapelketa abuztuko azken edo iraileko lehenengo igandean hasiko da, «Munduko Txapelketa amaitzen denean». Villabonan urte askotako beste ohitura bat ere badute: duela 84 urtetik Hazparneko talde bat etortzen da Santio jaietan partida jokatzera. Azken urteetan bisitariak izaten dira garaile. Joko honetan epaileak ere badira, zazpi guztira: hiru sakea sartu behar den laukizuzenean, bi erdian eta bi atzean. Talde bakoitzak hiru izendatu ditzake. Dena dela, beraien lanak berezitasun bat ere badu. Izan ere, jokaldi batean kezka izatekotan legeak ikusleei galdetzea baimentzen die. «Imajinatu epaileen artean eztabaida dutela jokaldia ondo ez dutelako ikusi eta berdinketa dagoela, bi on eta bi falta. Epailea ikusleengana joan daiteke eta norbaiti galdetu, ezaguna duelako edo jokalditik gertu zegoelako», argitzen du Sorondok. «Nik uste dut behin bakarrik ikusi dudala, Saint Palais-en duela urte asko», gogoratzen du. Modu berean, jokala-

Epaileak kezka badu ikusleengana jo dezake kezka argitzeko legearen arabera

riek ere epailearen erabakiarekin ados ez badaude epaileen bilera eskatu dezakete, «joko honetan ez baitago errepikapenik eta ezin da berdinketarik egon». Puntuaketa aldiz tenisean bezelakoa da, hamabosnaka edo kintzeka: 1530-40, eta 40ra iristen den talderen batek, nahiz eta berdinduak egon, ondorengo kintzea irabazten duenak jokoa irabazten du. Partiduak 13 jokotara izan ohi dira. Puntuazio modu hau oin luzeratik datorrela uste da: «Antzina pilotak ez zuten boterik eta hori dela eta esan izan dute kintzeen esanahia hamabost oineko distantzia zela. Baina hamabost oinekin aurrean jartzen zara. Hori boterik ez zuten pilotekin zen».

Pilotak, gainera, bere berezitasuna du: jostura barrutik darama eta haria ez da ikusten


21. alea | 2013ko abuztua

21

Ibilbideak

Iturraran - Agorregi

S

alimos del aparcamiento del jardín botánico de Iturraran. Junto a la entrada, a la derecha, sale un camino, señalizado con una marca blanca, roja y verde. Llanearemos durante los primeros minutos y después comenzaremos a bajar una cuesta abajo bastante pronunciada por un camino de piedrilla. Cuando llevemos unos diez minutos de recorrido llegaremos a una langa. La cruzaremos y seguiremos por el mismo camino. A los quince minutos, veremos un camino que sale a la derecha, lo dejaremos y continuaremos por el camino

principal. Unos metros más adelante terminará la pendiente y llanearemos, dejando de lado un camino a la izquierda, antes de bajar otra pequeña cuesta. En poco más de dos minutos llegaremos a la ferrería de Agorregi. Pasaremos frente a la ferrería y continuaremos por el camino que indica hacia Manterola, bordeando el río. Cuando llevemos 25 minutos de recorrido, el camino se convierte en una carretera asfaltada. El camino es prácticamente llano con una ligera cuesta. En diez minutos llegaremos a Manterola.

A la izquierda sale una carretera y un camino que sube hacia el bosque. Subiremos por el camino que entra en el bosque y que marca hacia Iturraran. El camino deja de ser asfaltado y se alternan trozos con subidas y con bajadas. Cuando llevemos tres cuartos de hora de recorrido, se estrecha el camino y tras un corto llano, comienza una cuesta arriba fuerte. Tras diez minutos de subida

llegaremos a una langa, que da acceso al parque botánico y cuando llevemos una hora desde la salida, llegaremos al parketxe de Iturraran. Saldremos por detrás del parketxe y seguiremos el camino asfaltado que sale a la derecha, hacia abajo. El camino termina en otro camino que cruza y continuando hacia la derecha en unos metros llegaremos al aparcamiento.

Duración: 1 h. 5 m. Dificultad: media Desnivel: 123 m. Distancia: 3,7 km. Salida: Iturraran (Aia)


22

21. alea | 2013ko abuztua

Ibilbideak

Para visitar Jardin botánico Rodeando el parketxe de Iturraran se encuentra el jardín botánico. Fue creado en invierno de 1986 y desde entonces ha ido creciendo cada año con nuevos ejemplares. Gracias al microclima que tiene este lugar, se pueden cultivar plantas de todo el mundo, desde las de zonas frías como las de cálidas. Hoy en día tiene una extensión de 25 hectáreas y en ella se pueden ver unos 5.200 taxones, la mayoría árboles y arbustos, pero también plantas autóctonas en riesgo de extinción.

Bosques Gran parte del recorrido se adentra por los bosques del parque natural de Pagoeta. Como su nombre indica, antiguamente las hayas tuvieron que cubrir el lugar y hoy en día aún se pueden ver ejemplares centenarios junto a otros de otras especies que fueron plantados en repoblaciones realizadas hace medio siglo, como alisos, fresnos y olmos. Algunas de las hayas del bosque autóctono, que no fueron trasmochados para la obtención del carbón, tienen más de un metro de diámetro y cerca de 30 metros de altura.

Agorregi El conjunto de Agorregi lo componen una ferrería y cuatro molinos. Fueron construídos en el siglo XV y pertenecían a los señores de Laurgain. La estructura que se puede ver actualmente es el resultado de las obras realizadas en el siglo XVII para solucionar la escasez de agua por el poco caudal del río que pasa a su lado. Así, tiene un doble depósito de agua, a diferentes niveles y un sistema de canales que permiten que el agua se pueda utilizar más de una vez.

Animales autóctonos Dentro del parque natural de Pagoeta podremos ver dos razas de animales autóctonos en peligro de extinción: los betizus y las pottokas. El betizu es una raza de toro semisalvaje, descendiente de los uros o toros salvajes. De altura son pequeños y tienen la piel roja, típica de los vacunos del País Vasco. Las pottokas son caballos rústicos y fuertes que ya existían en la prehistoria, como aparecen representados en pinturas en diversas cuevas como en las de Santimamiñe o Ekain.


Gastronomia

21. alea | 2013ko abuztua

23

Erlea, milioka urte lanean Erle erregina erlauntzaren barruan arrautzak jartzen.··· Peru Larrainzar

Mesolito garaiko gizakiek jada biltzen zuten eztia erlauntzetatik

E

Peru Larrainzar

rlea naturan landareen biziraupenerako ezinbesteko intsektuak dira. Loreetako eztia egiteko nektarra biltzen dute eta, aldi berean, loreak polinizatzen dituzte. Egiten duten

Erregina ia bi bider erle langile bat baino handiagoa da eta bere pisua 2,8 aldiz astunagoa

lana ez da oraingoa, milioika urte daramatzate horretan. Gaur egun erle melifera (eztia egiten duena) bezala ezagutzen duguna, antzinako gizakiak ere ezagutzen zuen, Valentziako Bicorp herrian La Arañako

������������������ ������������������������� �������������������� ����������������� �������

����������������� ����������������� ������

parajean aurkitzen diren margoak lekuko. Margo horien antzinatasuna Mesolito garaikoa izan daiteke, hau da, orain dela 8.000 urte ingurukoa. Irudian gizaki bat azaltzen da erlez inguratuta, harkaitz zulo bate-

tik eztia biltzen. Gizakiak, naturak oparitzen dizkigun onurak bere probetxurako erabiltzeko joera du. Hori ez dago gaizki, betiere ingurumena errespetatzen badu, baina, naturan kontrako aldaketak egi-


24

21. alea | 2013ko abuztua

Gastronomia

Erreginak bere eztena defentsarako erabiliko du, inoiz ez gizonaren aurka

La Araña kobazuloko margoak Bicorp-en.··· P. L. ten badira, hori naturak ez du barkatzen.

Erregina, bikoitza Erle familia batean hiru erle mota daude: erregina, langilea eta erlamandoa. Erregina edo Ama, ia bi bider erle langile bat baino handiagoa da eta bere pisua 2,8 bider astunagoa. Bere eginkizun esklusiboa ugalketa da: egunero 1.500 – 2.000 arrautza ernaldu jartzen ditu. Elikaduraren arabe-

ra, jartzen dituen arrautza ernalduetatik jaioko da erle langilea edo erregina. Arrautza ernalduez gain jarri ditzake ernaldu gabeak eta horietatik erlamandoak jaioko dira. Erreginaren bizi iraupena lau edo bost urtekoa izan daiteke. Baina lehen aipatutako arrautza kopurua jartzeko ahalmena bigarren urtetik aurrera asko jaisten bazaio, edo hil egiten bada, erle langileek era-

Erle langileek etxeko lanak egiten dituzte hasieran eta nektarra bildu 15 egun ondoren

zeko giroa 35-37 gradutan mantendu, horretarako hegalak astintzen dituzte erlauntza aireztatuz. Erle langileek, 15 egun bete ondoren, elikadura edo garraio lanak egiten dituzte, nektarra, polena eta propolia bildu nahiz etxeratuz. Erlauntzean garrantzia handia du urak ere eta beharrezko elementua da. Erreginaren aginduak zintzo betetzen dituzte langileek.

baki dezakete erregina berri bat sortzea. Horretarako, langileek aukeratuko dituzte hiru edo lau egun dituzten arrautzak, eta bertan hasiko da erregina berriaren bilakaera: gelaxka hazi, arrautza jeleaz elikatu eta abar. Erreginak badu eztena, erabiliko du bere defentsarako eta inoiz ez du erabiltzen gizonaren aurka, honek harrapatu, hegalak moztu edo hauek margotu arren. Erle langile baten bizi iraupena gutxi gora bera 45 egunekoa da: jaio eta lehen 15 egunetan etxeko lanak egiten dituzte, larbak elikatu, erregina garbitu eta elikatu, etxea txukundu edota erlaunt-

Ernaldu eta hil Erlamandoek ez dute lanik egiten, jan eta bapo bizi baizik. Horien eginkizuna da erregina berria, gaztea, ernaltzea. Hori hamar edo hamabi erlamandoren artean gauzatzen dute, erreginaren esperma poltsa bete arte. Ondoren erreginak ez du gehiago ernaldu beharrik; erlamandoa ernaldu ondoren hil egiten da. Baina, erlamandoek ere badituzte beren atsekabeak: udazkena heltzean, udaberria bitartean erregina gazterik sortuko ez denez, soberan daude. Erle langileek ez dute erlamando alperrik behar, eta beraz, kanporatu edo hil egiten dituzte.

Erle langilea lorez-lore nektarra biltzeaz arduratzen da eta erlamandoa erregina ernaltzeaz.··· P. L.


21. alea | 2013ko abuztua

Artikulua: osasuna

25

Piperbeltza Dr. Julián Bereciartúa > medikua

P

iperbeltza Europan gehien erabiltzen den espezia da eta gure herrialdean pixkanaka sartzen ari da, nahiz eta zailtasunarekin. Antzina truke txanpon bezala erabili zen, gatzaren antzera. Bere laborantza gureak baino lehorragoak eta beroagoak diren lurretan egiten da, Levanteko eskualdean ikusi izan dudan bezala, eta zuhaitzak dira baia hauek produzitzen dituztenak. Berrogehi piper-landare mota baino gehiago daude. Bere produktu erabilgarria baia bat da, ilar bat baina txikiagoa den aletxo bat. Nik behintzat kolore beltzekoa eta zurikoa ezagutzen ditut, nahiz eta funtsean berdinak diren ere, ezberdintasuna azala mantentzean edo kentzean izaten baita. Fruta hauetatik lehena bigarrena baina sendoagoa dirudi. Ale moduan gorde behar dira, baina birrindu egin baditugu, bere kontserbazioa hermetikoki itxitako frasko batean egingo da usaina galtzea

ekiditeko. Gaur egun plater ugari daude ‘piperbeltzarekin’ sukaldatzen direnak. Baditugu ere olio eta ozpinak ‘piperbeltzarekin’. Erabili beharreko kopuruan neurritsuak izatea komeni da, espeziak jakien zaporea nabarmentzeko dela gogoratuz eta ez hauek estaltzeko. Bere osagai nagusiak piperina eta piperitina dira, gosegarriak direnak. Medikuntzan duen erabilerak desinfektatzailea eta sukarraren aurkakoa dira, ‘kalentura’ badugu. Bere ahalmen afrodisiakoak aipatu ohi dira, baina ez dute funts zientifikorik. Ingelesak dira osagai hauen zale amorratuak eta katalanek hestebeteak mantentzeko erabiltzen dituzte. Piperbeltzak botere analgesikoa duela uste izan da, batez ere haginetako mina edukitzerakoan, baina nire ustez lasaigarria baino fokalizazioa nahasten du ahoan zabal dezakeen minagatik.

··· Kallidaimaniac


26

21. alea | 2013ko abuztua

Gastronomia

Menestra de verduras

L

a menestra de verduras es un plato completo al que le podemos añadir todo tipo de verduras. Esta es una receta con ingredientes de temporada, como la coliflor, el calabacín o los guisantes. Así, dependiendo de las verduras que encontremos en el mercado, podemos variar los ingredientes según la época del año.

-Calabacín -Coliflor -Brócoli -Guisantes -Zanahoria -Pencas de acelga

Pakita Alduntzin y Jesus Etxeberria Beteluko taberna

2

Rebozaremos las pencas de acelga con harina y huevo, y las freiremos. Cortaremos las demás verduras en trozos pequeños para servir al plato y las reservaremos. Mientras, coceremos el huevo.

3

Cortaremos en láminas finas el ajo y el jamón y los freiremos en aceite en una sartén. Cuando se doren, añadieremos las verduras cortadas todas a la vez, y las saltearemos hasta que se calienten. Salaremos al gusto.

4

Una vez hechas las verduras, lo serviremos en un plato. Para acompañar le pondremos medio huevo cocido y medio espárrago.

1

-Jamón -Ajo -Aceite -Sal -Huevo -Espárrago

Coceremos todas las verduras, por separado, para que mantengan su sabor. Las dejaremos cocer poco tiempo, que queden al dente. Después meteremos las verduras en agua fría con hielo para que se enfríen rápido y no pierdan el color.


21. alea | 2013ko abuztua

Artikulua: eskulanak

27

Pulsera y collar Olivia Sánchez > pintora

E

n esta ocasión realizaremos un collar y una pulsera a juego, con cadena dorada y cordón de algodón con colores flúor que actualmente están de moda. Este trabajo se puede realizar con cadenas de diferentes formas, doradas o plateadas, así como con cordones de diferentes colores según los gustos de cada uno. Por ser algo más sencillo de realizar primero explicaré como se hace la pulsera y a continuación la pequeña diferencia que tiene con el collar.

Material: - Cadena - Cordón de algodón - Anillas tapanudos - Mosquetones para los cierres

1

Cortaremos los trozos de cadena a la medida deseada. Pasaremos el cordón por todos los eslabones del primer trozo dejando en ambos extremos lo suficiente para poder realizar los cierres correspondientes.

2

Colocaremos la siguiente cadena al lado y volveremos a pasar otro cordón, pero en esta ocasión por los eslabones de las dos cadenas, de manera que queden bien sujetas. Esta misma operación la realizaremos con las siguientes cadenas que deseemos colocar. En esta ocasión he utilizado una cadena más, pero dependerá del ancho que queramos darle a la pulsera.

3

Uniremos los cordones entre si al final de la cadena y los remataremos con un tapanudos, una anilla y un mosquetón, para realizar los cierres correspondientes.

El collar Consta de dos partes rectas y una curva. En las partes rectas, procederemos del mismo modo que en la pulsera. En la curva, hay que tener en cuenta que cada cadena interior es más corta que la anterior, por lo que no coincidirán todos los eslabones. Por lo tanto, tendremos que saltarnos un eslabón de la cadena exterior de vez en cuando pasando el cordón solamente por el eslabón de ésta, sin atarla con la interior. En el collar de la muestra me he saltado tres eslabones distribuidos en la curva de la segunda cadena y cinco en la tercera. También hay que tener en cuenta que para realizar el cierre la última cadena interior deberá ser más larga que las demás.


Aisia

21. alea | 2013ko abuztua

28

67 diferencias

6sudoku medio

9 1

7

8

5 4 2

6 7 3 2 5 3 4 1 5 6

7 4 8 2 9 6 5 6 1 7 3 2 8 1 5

6autodefinido

BERILIO

CARRASPEO

PASMAR DE FRÍO

PREFIJO: MÁS ALLÁ

ñ

N E A N O R S B Z

PANADERÍA

AOVADO

COLISIONO

ñ

PAÑUELO LARGO

ACCIÓN DE CAREAR

ñ

NOMBRE DE LETRA (PL)

ñ

6cruzada LLEGA OSADA POCAS SETOS ZANCA 7 letras ABIERTA ARRIADA

4 letras ABRE ALLA BACA CARO

LASA META PAJA PICA

5 letras ABEJA ABRIA CALMA CAPEA

CARDA CHAPA CITAN COMAL GOMEZ

8 letras ABELIANA AGACHADA CANALADA MATRACES PAMPEANA

N I E T A R

N T E R T R

T A E K O A

R E A R D A

K O S T D U

Z E I K E G

A R T Z K U

S A R N R L B E I N B I Z R N R R H

A N Z I I Z

6soluciones 6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean Soluciones en la página 30

ñ

Z A, N T E L O B F I R O

6sudoku

6pentsagrama

������������������� �������������

�������������������� �����������

������� 6cruzada ������

6diferencias

����������� ������������������ ���������������

A L L A

ñ

RISOTADA

A R R E I N.

B A D A C B A E J O M A L E A E T O S A A

RISA BURLONA

R Z U N N R R E N.

R E A R Z I

A E Z B A R R I A N I C H A P D A O C L I A N A S

ñ

M A T R A C E S

ÉXITO MUSICAL

A T K R I N A R I

E A N A B G O A R D A E C I H C A N A L A D L A B M A

ñ

ñ

N I Z A K A E K G

P A M P B I I C L E G A R T C A P E A A R J O S A D

MARCHARÉ

ROTURA

A Z I T E O Z I E

«Nire lana eta bizitza da hizkuntza, eta nobelarekin ofizioan sakontzea besterik ez dut egin».

AGRÍCOLA

ESCISIÓN,

ñ

A S I S T E N T A S

HORCA

S A L E T A X E N R G O I V R C O H I J A D E L E

PERSONAL

ñ

ñ

PRONOMBRE

F T B I T U E N O E S T S A A C H H O I O N R C A E O

OBSERVA

A T U S A R

ñ

ñ

P H A R D A L H I T F I C C A

ñ

4 8 9 6 5 3 1 7 2

EMPRESA JAPONESA

ñ

ñ

JERGA

L I H E R I T R R

5 2 6 7 1 8 3 9 4

PELO

ñ

ñ

R B R R A Z N E T

1 3 7 9 2 4 5 8 6

SEGUNDO

E R A A, L I O T U

8 4 1 5 9 7 6 2 3

ñ

ALISAR EL

R A D Z E F K S D

3 6 5 8 4 2 9 1 7

PERMANEZCAN

ñ

ñ

I T R T B O A E R

7 9 2 1 3 6 8 4 5

ñ

6 7 3 4 8 1 2 5 9

ALQUILER

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Fermin Etxegoien idazleak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

2 5 8 3 7 9 4 6 1

COCHE DE

6pentsagrama

9 1 4 2 6 5 7 3 8

ñ

ENTREGA

ARTÍCULO PLURAL FEM.

CRIADAS, SIRVIENTAS

ñ

ñ

CÉRVIDO

ARGOT INGLÉS

ñ

MAMÍFERO

ñ

ñ

TUYO

ñ

USUALES

APÓCOPE DE

ñ

RUTINARIOS,

LA DE FINLANDIA

ñ

PARÁLISIS

ñ

ENFERMA DE


21. alea | 2013ko abuztua

29

Agenda

Conciertos

deportes

Tolosa · Hector Manuel Salcedo

Tolosa · Udako IV. Azken Festa

7 de agosto, 20:00 h.

28 al 31 de agosto

La parroquia de Santa María acogerá el concierto del organista mexicano Hector Manuel Salcedo.

La Plaza Nueva de Tolosa acogerá un año más el Campeonato de Voleibol. Todos los equipos inscritos deberán ser mixtos y con integrantes de Tolosa.

Tolosa · Barrua Truk 30 de agosto, 22:30 h.

Talleres

El quinteto de Tolosaldea ofrecerá un concierto en la Plaza Nueva.

Alkiza · Ur MARA

Tolosa · Bonberenea

29 de julio al 4 de agosto

31 de agosto, 19:00 h.

Durante una semana Juan Barbé impartirá el II Taller de papel y libro del artista en el Museo Ur Mara, donde cada participante podrá realizar su propio libro.

En el festival Bonberenea Sutan de este año estarán los grupos Zuloak, Anai Arrebak, Fermin Muguruza Kontrakantxa, que ofrecerá su último concierto dentro de la gira ‘No more tour’, y Bad Sound System. A continuación actuarán Ziribulio Sound en el interior de la casa. Entradas: 15 euros. Donostia · Quincena Musical 1 al 31 de agosto Coincidiendo con la conmemoración del bicentenario de la destrucción de Donostia en 1813, la edición número 74 pretende ensalzar la voluntad y fortaleza del ser humano para sobreponerse a la crueldad de la guerra. La Quincena Musical propone así un particular mapa sonoro que nos guiará por el sendero del desastre de la guerra pasando por la inextinguible voluntad del ser humano para sobreponerse a esa atroz experiencia, hasta llegar a culminar dicho esfuerzo.

El mes de agosto se celebrarán las fiestas patronales de numerosos pueblos de Gipuzkoa.··· Núñez

fiestas Numerosos municipios de Guipuzcoa celebran sus fiestas patronales en agosto. Las fechas de algunos de los pueblos son las siguientes, aunque para conocer la programación completa de todas las localidades para cada día entrar en www. txantxangorri.info.

15 al 18 de agosto

Zegama · San Bartolomé

Goiatz · Andra Mari

21 al 24 de agosto

15 al 18 de agosto

Berrobi · San Agustin

Hernialde · Andra Mari

26 de agosto al 1 de septiembre

Zerain · Andra Mari

Uharte-Arakil · San Donato

Larraul · San Esteban

13 al 18 de agosto

11 de agosto

31 de julio al 4 de agosto

Zizurkil Goia · Andra Mari

Berastegi · San Lorenzo

14 al 18 de agosto

7 al 11 de agosto

Bidania · San Bartolomé

Aduna · Andra Mari

22 al 25 de agosto

10, 11 y 14, 15 de agosto

Ibarra · San Bartolomé

Albiztur · Andra Mari

21 al 25 de agosto

10, 11 y 14, 15 de agosto

Larraul · San Bartolomé

Gaztelu · Andra Mari

24 de agosto

En la cima del monte Beriain (1.494 m) se encuentra la ermita-refugio de San Donato. Como es tradición se celebrará una misa en honor a su patrón a las 11:00 horas y se llevarán las reliquias de San Donato y San Cayetano. A continuación el Ayuntamiento de UharteArakil y el Valle de Ollo ofrecerán un almuerzo completo a todos los presentes.

11, 12 y 14, 15 de agosto


EGUNDO

ALISAR EL

OVADO

PELO

ñ

COLISIONO OBSERVA PAÑUELO LARGO

Larraul · Museo Etnográfico 4 letras LASA 5 letras CARDA Exposición de herramientas, fotografías antiguos ABRE META ABEJA y objetosCHAPA y podrán conocer la vida de antaño y de ahora con un viALLA PAJA ABRIA CITAN deo. ··· Abierto primer domingoCALMA de cada mes, 11:00-14:00; BACA PICA COMAL grupos: de lunes a domingo grupos de más de 10 personas, CARO CAPEA GOMEZ

POCAS SETOS De forma didácZANCA tica se trata el

medievo desde 7 letras las fundaciones deABIERTA las villas, urARRIADAmediebanismo val y el ámbito social. 8 letras Visitas guiadas todo el ABELIANA año con cita preAGACHADA via, llamando CANALADA alMATRACES 943.801.749 / 943.801.006. PAMPEANA

6soluciones 6autodefinido

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada

����������������������������� ������������������������������������ ����������� ������������������� ����������������������������������� �������������������������� ����������������������� ����������������������� ��������������������������������������� ����������������������������������������������� �������������������������������������������� ��������� �������������������������������������������������� ������������������������������������� ������������������������� �������������������������������� ���������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������ ��������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������� �������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������

�������������� ���������������������������������������������������������������������������������� ��������� ��������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������ ����������������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������������

������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������ �������������������������������������������������

A L L A

Visitas guiadas en las que se recorre la parte vieja de la villa con paradas en sus palacios, esculturas y plazas. Las visitas se podrán realizar en euskera, castellano, inglés y francés. 1,50 €/persona. Horarios: 10:00-14:00 - 15:30-19:00. Cita previa: 943697413 (Tolosaldea Tour).

Segura · Centro deLLEGA InterpretaOSADA ción de Medievo

B A D A C B A E J O M A L E A E T O S A A

Tolosa · Visitas al Casco Histórico

Z Elas costumbres A R S A R N Rdia-L oportunidad de conocer y quehaceres rios de nuestros antepasados. Visitas: sábados I K T Z B E IporNla mañaB I na. Información y reservas: E G 943801248. K U Z R N R R H

A E Z B A R R I A N I C H A P D A O C L I A N A S

OMBRE DE LETRA PL

M A T R A C E S

ISOTADA

CCIÓN DE CAREAR

E A N A B G O A R D A E C I H C A N A L A D L A B M A

ñ

R Topic ñ es el Centro Internacional del Títere de Tolosa El yA el único centro integral para el arte de la marioneta en toda Europa. Cuenta con una destacada colección de mañ rionetas, procedente de distintos países de todo el mundo N ( ) ñ y conformada por diferentes técnicas de manipulación de títeres. Hasta el 13 de octubre se podrá visitar la exposición de la compañís Txontxongillo con los principales trabajos 6cruzada realizados durante 42 años de vida titiritera. Horario: laborables 11:00-14:00/16:00-20:00 horas; fines de semana 11:0014:00/16:00-20:00 horas. Lunes cerrado.

«Nire lana eta bizitza da hizkuntza, eta nobelarekin ofizioan sakontzea besterik ez dut egin».

RISA BURLONA

A S I S T E N T A S

ñ

S A L E T A X E N R G O V I R C O H I J A D E L E

ÉXITO MUSICAL

Tolosa · Topic

F T B I T U E N O E S T S A A C H H O I O N R C A E O

ñ

ñ

Mediante un viaje virtual, conoceremos el mundo que envuelve el proceso de elaboración Z A,Idiazabal. N T Precio N I R E A del R queso 2 euros. Horarios: de A lunes a viernes de 10:30-12:30; R R E E L O B sábados E T y festivos de 11:00 a 14:00 y de 16:00 a 19:00. Información y I N. F I R O A R reservas: 943188203. Z I N T T A R E A N K O Segura · Museo Erraztiolatza E R E K A R Z I S T O A D enA 2008, I Znos D R Berasategi El museo creado porT Rafa da U la

A T U S A R

ARCHARÉ

P H A R D A L H I T F I C C A

SCISIÓN ROTURA

ORCA AGRÍCOLA

ñ

RONOMBRE PERSONAL

4 8 9 6 5 3 1 7 2

El museo propone un viaje a través del tiempo, desde la époP ca más ñ moderna, hasta el Hsiglo XIV, ñ adentrándonos poco a poco en el mundo del confitero vasco. Visitas de lunes a sábaE , M do: 16:00-20:00 horas. Grupos con cita previa. 943670727.

5 2 6 7 1 8 3 9 4

ñ

Tolosa · Museo de la Confitería Gorrotxategi ñ

1 3 7 9 2 4 5 8 6

JERGA

MPRESA JAPONESA

ñ

ñ

museos E

ñ

ARTÍCULO PLURAL FEM.

A R T Z abuztua K U R N I N N R A R R E I N.

P A M P B I I C L E G A R T C A P E A A R J O S A D

ñ

8 4 1 5 9 7 6 2 3

ERMANEZCAN

N I R E R L A N E T A R B I Z I S ñ 21. alea | 2013ko A R D A R H I Z A N T Z A, R E T A O B E L A R E K R O F I Z I O A reservando en el teléfono 688K803O608. S A N T Z E ñ B E S T E R I K Idiazabal · Centro de Interpretación del Queso Z R D U T R E G

3 6 5 8 4 2 9 1 7

AgendaP

ñ

ñ 30

PANADERÍA

7 9 2 1 3 6 8 4 5

ENTREGA

ñ

6 7 3 4 8 1 2 5 9

ALQUILER

2 5 8 3 7 9 4 6 1

ñ

9 1 4 2 6 5 7 3 8

CÉRVIDO


21. alea | 2013ko abuztua

Zaharrak berri

31

Incendio en San Miguel de Aralar

Fotografías cedidas por un lector

Urtea: 1942 En el año 1942 un incendio destruyó la hospedería del Santuario de San Miguel de Aralar. En aquel momento solo había algunas personas en la hospedería y todos pudieron salir del edificio antes de que se derrumbara. Uno de ellos fue el que dio aviso a los vecinos de Uharte-Arakil, que subieron para ayudar a apagar el fuego. En aquel tiempo todavía no se había construido ninguna de las dos carreteras que suben hasta el Santuario desde Baraibar y Uharte-Arakil y, como se ve en las imágenes, los vecinos lo único que tenían para extinguir el fuego eran baldes de agua. La carretera que sube desde Baraibar se inauguró en 1965, aunque el tramo hasta la Casa Forestal estaba completado desde 1949. La carretera de Uharte-Arakil se hizo en 1982. El incendio destruyó el edificio de la hospedería, aunque no llegó a afectar a la iglesia. Treinta años más tarde, en 1972, tras cuatro años de trabajos, se inauguró el nuevo edificio con zona de hospedería, bar y refugio.

 Si quieres que publiquemos una fotografía tuya, actual o antigua, envíala a la dirección: txantxangorri@txantxangorri.info En el mensaje incluye una descripción de la fotografía


32

Sección

1. alea | 2013ko hilabetea

Abuztuko herriko jaietarako gertu Argazkia: Núñez


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.