Txantxangorri 121

Cambios

Algo diferente te mantiene alerta. Los pasos que das son los lentos que suenan en tus venas.

Silencios, bullicio comedido se instala en el ritmo del momento que enfrentas.

Misterios, pálpitos e ilusiones, energía nueva. El precio del movimiento no se paga con una moneda.

Es riesgo, y en sus límites el juego se quiebra. Sobre tus pies la calma, la mejor de las prendas.

Si sale bien te dicen suerte, si te equivocas lo llaman experiencia. Está claro que si no lo entiendes nunca arriesgas.

La vida siempre promete, los desafíos te premian. Los cambios cuestan, y sin ellos la vida, monotonía nos devuelve.

¿Te mueves?

Zer irakurri

04 Gaia: Alcoyano txaranga

07 Hizketan: Burdina taldea

11 Sakonean: Hontza

15 Argazkiak

18 Kirolak: Goierriko Mendizale Beteranoak

21 Ibilbidea: Ipuliño

24 Gastronomia: Intxaurrak

29 Aisia

30 Agenda

31 Zaharrak berri

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa

Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa)

Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info

Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info

Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa

Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale

Lege-gordailua: SS-1161-2011

Zuzendaritza: Amaia Núñez eta Agurtzane Núñez

Erredakzioa: Martín García, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa, Mikel Olano eta argazkiak L. M. Nuñez Urrezola.

Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei eta harpidedunei esker argitaratzen da. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes y suscriptores.

Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea.

Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente.

··· Gallardopamelan

··· GMB

Alcoyano

Más que una charanga para Carnaval

Empezaron en Carnaval, pero llegaron a hacer giras internacionales

Amaia Núñez Yarza

El Carnaval de Tolosa no es nada sin sus charangas, pero hubo épocas en la que no solo amenizaban el carnaval. Una de las agrupaciones más internacionales en este sentido es la charanga Alcoyano, que

el pasado año cumplió 75 años, y en su época dorada actuó en televisión y realizó giras por España y Francia.

No era algo habitual que las charangas realizasen estos viajes. Al principio solamente salían en carnaval, «cuando

el párroco de Tolosa Wenceslao Mayora lo tenía prohibido, salían tocando igual, sin importarles que les pusieran multas. Salían el día de Jueves Gordo». Así, lo que comenzó como un grupo de amigos «poco a poco se fue evolucionando y nos hicimos

muy famosos», cuenta Miguel Ángel Martínez, el miembro más antiguo de la agrupación actual, aunque no el mayor.

El comenzó por su padre, Miguel Martínez, uno de los fundadores. También estaban «Javier Brianzos, Miguel Santamaría, Miguel Balmaseda, Carlos Ortiz, Agustín Martija, Manuel Larrañaga, Crespillo…», explica, con temor de dejar a alguno fuera. «Empecé de chavalín. Llevo tocando en carnaval más de 60 años, sin fallar ninguno. Hasta en la mili me dieron 15 días de permiso».

Martínez cree que uno de los secretos de su éxito fueron las actuaciones, que no los conciertos, que ofrecían. «Tocábamos de todo, pero en la de ‘La Violetera’ igual salía Miguel Santamaría con una cesta de flores. En vez de

La charanga tocando en Tolosa hace años en carnavales. ··· Alcoyano

tocar actuábamos, y eso valía».

Aunque todos eran músicos, ninguno de los componentes de la charanga Alcoyano era profesional. Cada uno tenía su profesión, pero «para ser charanga eran músicos bastante decentes», recuerda Miguel Angel Martinez. «Éramos del pueblo casi todos, y no necesitábamos contratar a músicos, y la mayoría tocábamos en la banda de música».

Desde la década de 1960 hasta la de 1980, Alcoyano grabo discos con Columbia y también participó en programas de televisión. Por ejemplo, «salimos en el programa ‘Kilometro Lanzado’, con José

Luis Barcelona y Federico Gallos de presentadores. Actuamos en directo en el Hotel Euromar en Zarautz». Además, todos los años hacían giras. «Recorrimos Francia: Bayona, Biarritz, Po, Asparren Hendaya… íbamos a tocar todos los años. Y empezamos a recorrer España. Tuvimos unos años… hasta nos acompañaban al autobús de vuelta a casa», recuerda.

En Gipuzkoa también hacían ‘turnes’: «Por ejemplo en agosto, el 14 en Deba, el 15 en Zarautz, el 16 en Placencia, el 17 Aretxabaleta, el 18 en Gernika…». En aquellos años las carreteras no eran las de ahora y solían intentar

quedarse en algún hotel cercano para continuar al día siguiente. «Había un hotel en Eibar, el Arrate. No podíamos andar yendo y viniendo, y queríamos quedarnos a dormir allí, pero no había sitio. En Placencia de las Armas,

ahora Soraluze, inauguramos un puente muy importante. Cuando estábamos actuando, dijimos por el micrófono al público asistente ‘Miren, nos pasa una cosa importante, que hoy no tenemos donde ir a dormir y quisiéramos…’.

Foto reciente de la charanga Alcoyano durante los carnavales. ··· Alcoyano

Éramos del pueblo casi todos, y no necesitábamos contratar a músicos, la mayoría éramos de la banda de música

Nos abrieron sus puertas todo el pueblo y dormimos repartidos en las casas de los vecinos», recuerda agradecido Martínez.

En esas actuaciones participaban una veintena de músicos. «Íbamos entre 22-25, porque cobrábamos bien». Pero llegó un momento que, al no vivir de ello, decidieron no continuar. «Grabar discos, actuar en televisión, recorrer toda España, Francia… y todo siendo aficionados» y ahora solamente se dedican al carnaval de Tolosa.

El nombre, también tiene una historia bastante conocida: «Un día el equipo de Alcoy, el Alcoyano, vino a jugar a Donostia contra la Real y se hospedaron en el Cielo Grande, que daba a la calle Mayor y a la calle Emperador.

Colgaban allí las camisetas de los jugadores. Y mi padre y los amigos, como estaban en el bar, porque antes se iba al bar a merendar, a tomar el porrón,

Grabar discos, actuar en televisión, recorrer toda

España, Francia… y todo siendo aficionados

a jugar la parti da… pensaron ‘vamos a poner un nombre a la charanga’ y decidieron que fuese Alcoyano. Al principio era Peña Alco yano, luego Agrupación Musical Alcoyano. Para eso, hasta el bar que había allí en la calle Emperador,

y puso bar Alcoyano. En sayaban allí», explica.

Algunos de los miembros de la charanga; a la derecha, Miguel Ángel Martinez. ··· Alcoyano

Foto de la agrupación musical y, abajo, portada de uno de los discos publicados. ··· Alcoyano

En el Pirineo navarro

Martín García Garmendia, historias cercanas

El 14/9/2022 un grupo de ‘otoñales’ montañeros hicimos la salida anual a Pirineos. Tras unos meses de preparación, este año decidimos subir al Petrechema desde Linza y volver por las ‘Foyas del Ingeniero’. Hacía más de treinta años que no subía a esta cima y tampoco conocía el retorno por tan hermoso valle. En la subida tuvimos la suerte de oír varios silbidos de alarma de marmotas, aunque no pudimos verlas. En Pirineos se reintrodujo en 1948 y hoy se censan ya más de diez mil marmotas. Por ello mostramos en el cuadro la foto cedida por Txema Ruiz de Azua.

La ascensión desde Linza es una subida cómoda y sostenida. Desde allí se observa muy bien la ruta hacia ‘Hiru erregeen mahaia’ por el collado de Esqueste. El motivo de que hayamos puesto en el cuadro esta otra foto de ‘perdiz nival’, aquí con pelaje de verano, se entiende si decimos esto: hace ya más de tres décadas, las veces que subimos a la Mesa por ‘La Solana’, los madrugadores que subían prime -

ro, a veces las veían salir volando desde los rellanos altos sin nieve próximos a la cima hacia las zonas de Budoguía. Las pudimos ver allí dos veces y otra en Monte Perdido al subir por Tucarroya, aunque sin poder fotografiarlas. Más tarde, leyendo la obra del biólogo Francisco Purroy, titulada ‘Fauna navarra en peligro de extinción’, vimos que las citaba en la ‘Mesa de los Tres Reyes’ así: «La perdiz nival se encuentra en el único lugar de Navarra con suficientes derrubios pedregrosos y altura apropiada como para ofrecerle un hábitat adecuado». Y, tras cuarenta años, aún se sigue viendo aquí esta bella reliquia con sus pelajes de invierno y verano.

Desde Petrechema las agujas de Ansabere se ven majestuosas y la pedrera hacia el valle de las ‘Foyas del Ingeniero’ mucho más salvaje

que la descarnada subida. Grandes derrubios en ambos lados apenas permiten la traza de un inestable sendero de ladera. En las crestas de la derecha cerrando el valle vimos un grupo de sarrios; nada extraordinario, si tenemos en cuenta que los estudios censan ya más de 500 sarrios en esta amplia zona, aunque si lo fue que en cuatro brincos bajaran hasta cruzar el camino y en otros cuatro alcanzaran la cima de otra gran cresta situada a la izquierda del mismo. Sucedió en tan solo diez minutos y hasta dio tiempo a sacar la foto. Un episodio de gran belleza que nos impactó por lo armonioso del lance.

···

Patxi Elorza

Txema Ruiz de Azua

Txema Ruiz de Azua ···

Martín García

Hogei urteko lanentzako etxe berria

Burdina taldeak antzinako bizimodua ezagutarazten duten piezekin museo txiki bat osatu du bere lokal berrian

Agurtzane Núñez Yarza

Andoainen hasita

baina Tolosaldean zein Leitzaran bailaran adarrak zabalduta aritu da lanean Burdina taldea azken bi hamarkadatan. Boluntarioz osatuta, hainbat aztarna azaleratu dituzte urtez urte: karobiak eta errotak berreskuratu dituzte, baita karobiren bat berriro piztu ere. Urte horietan guztietan hainbat material gorde dute, batzuk lan egin duten tokian aurkitutakoak, besteak hainbat andoaindarrek emandakoak. Horiek guztiak lokal berri batean jarri dituzte erakusgai, jendeari ondarea gerturatzeko asmoz.

«Urteetan beste lokal batean joan ginen gordetzen materiala, Gordeleku deitzen genion, noizbait gordetako guztia

erakutsi ahal izango genuela pentsatuz. Kasualitatez udalak lokal hau utzi zigun, eta bestetik gauzak ekarri genituenean, erakusketa moduan antolatu genuen», azaltzen du Xabier Arruti ‘Txanka’, Burdina elkarteko kideak.

Taldearen museo berrian andoaindarren zein bailarako biztanleen bizimodua erakusten duen edozein objektuk dauka tokia: «irekita gaude mota guztietako objektuak jasotzera. Andoaingo txokolategilearen erremintak ditugu, harginarenak, harakinarenak, baina baita baserrietako erremintak, lixiba egitekoak, etxeko objektuak…», azaltzen du Txankak.

Eskualdean ezaguna da karobiak zein bestelako ondarea berreskurat-

zen egin duten lana, «55 elementu berreskuratu ditugu gaur egundaino Andoainen, Tolosan zein Leitzaran bailaran», baina eguneroko bizitzako erremintak zein objektuak ere jasotzen aritu dira. «Batzuk mendian lan egiterakoan aurkitutakoak dira, bordatan, baina beste batzuk he -

rriko baserrietako bizilagunek emandakoak dira, edo beste probintziatatik etorritakoak eta bertan duten etxetik ekarritakoak. Garai ezberdinetakoak dira gainera, XVI. mendetik hasi eta gaur egunerainokoak», dio. Gordelekua martxan jartzerakoan Andoaingo zein inguruko herrietako

Burdina elkarteko kide batzuk museoan. ··· Núñez

bizilagunengandik jasotako erantzunarekin bereziki eskertuta daude Burdinako kideak. «Askok deitu ziguten baserrian gauza batzuk bazituztelako eta nahi bagenuen bila joateko. Batzuk bakarra, besteek bizpahiru edo gehiago, baina asko izan dira piezak eman dituztenak: baserriko erremintak, animaliak harrapatzeko zepoak, altzariak, sukaldeko tresnak, antzinako erlauntzak, pieza erlijiosoak eta abar. Andoaingo txokolateroaren erremintak ere badauzkagu, baita herrian izan ziren beste artisau askorenak ere», zehazten du.

Ikerketa lana

Jasotako pieza bakoitzaren jatorria eta izan zuten erabilera ezagutzen saiatzen dira Burdinako kideak, bakoitza katalogatu eta bere historia bizilagunei ezagutzera emateko. «Negu aldera, kanpoan lan egin ezin denez, pieza bakoitza katalogatzen ari gara. Lan neketsua da: norena den, nork erabili zuen, tamaina, zertarako, noizkoa den… ahalik eta informazio guztia aipatzen saiatzen gara», dio Txankak.

Poliki-poliki egin beharreko lana da, «ez garelako profesionalak, boluntarioak gara. Nola egiten den ikasi dugu, baina ahal dugunean lan egiten dugu», aitortzen du. Museoari oraindik forma ematen ari dira, baina argi daukate ahal duten guztia egiten ika-

siko dutela. «Ondarea berreskuratzea gustatzen zaigun pertsonak gara, baina urteetan ikasi dugu profesionalak diren pertsonekin nola katalogatu piezak, nola landu, nola zaharberritu… eta ikasten jarraitu nahi dugu», dio, «hori da aurten dugun helburu nagusietako bat ere: inguruko museoak bisitatu eta nola lan egiten duten ikusi eta ikastea», gehitzen du.

Momentuz goizero elkartzen dira lokalean jubilatu talde bat piezak katalogatzen, erakusketa antolatzen eta zaharberritze lanetarako. Gaine -

ra, aukera sortzen denean karobi, borda edo errota zaharren bat berreskuratzeko lanetan aritzen dira asteburuetan, elkarteko gainerako kideekin.

«Lehengo lokalak adibidez ez zuen urik ezta argirik, baina orain denok hemen elkartu gaitezke lan egin ondoren, arropaz aldatu eta erabilitako erremintak garbitu eta gordetzeko».

Nahi duenak goizetan museoa bisitatu dezake, beraiekin harremanetan jarriz. Txankak argi dauka noizbait bisitak edo bestelako ekitaldiak antolatzea gustatuko

litzaiekeela, baina oraindik ez daukate aukera hori. «Hemen gaudenok boluntarioak gara eta bakoitzak ahal duen moduan laguntzen du, ez daukagu ordutegirik. Hala ere, bisitak edo hitzaldiak antolatzea aukeretako bat da, baina gustatuko litzaiguke Leitzaran bailarako zein eskualdeko ondarearen dibulgaziorako egiten diren ekitaldien osagarria izatea, ez museo itxi bat, hemen eguneroko bizitza nolakoa zen ezagutu dezaketelako, nola lan egiten zuten eta zer nolako tresnak zituzten»

Antzinako erreminta eta tresnak jaso ditu elkarteak azken bi hamarkadetan. ··· Núñez

Zenbat hontza mota ikusi edo entzun genitzake Gipuzkoan?

Istorioetatik haratago, gaueko harrapariek hainbat onura dakartzate

Mikel Olano, basozaina

Betidanik hontzek

lilura edo jakinmin berezi bat sortu izan digute gizakioi. Agian gauez ibiltzen direlako izango da edo agian bere itxura bereziagatik. Agian bere

begi handiek guri begira asaldatzen gaituztelako, baina badute zerbait berezia gu erakartzeko.

Eta mito eta fantasietatik aparte, badakigu nolakoak diren gure inguruan bizi diren hontzak? Egia da elizetako

Altuera: 37-46 zm

Garaiera: 90-100 zm

Pisua: Arrak 331-490 g, emeak 336-695 g.

Elikadura: Batik bat karraskariak eta hegaztiak

Beste ezaugarri batzuk: Ez du belarririk. Kolore marroikoa. Begi beltzak. Atzapar fuerteak eta ulua ere luzea eta sakona. Koloreari dagokionez aldaera ezberdinak daude. Batzuk grisak besteak gorrigoak.

Eboluzioa gure lurraldean : Zalantzarik gabe hontz mota ugariena gure lurraldean. Esan dezakegu kasik leku guztietan dagoela. Basoari lotutako espeziea baino hirira ere ondo egokitzen dena. Ez da oso arraroa baserri edo kalean ere umatzea.

ontzietatik olioa edaten dutela? Eliza eta ermitetan bakarrik bizi direla?

Beraien uluak entzuteak zorte txarra ekartzen duela? Zer jaten dute? Non bizi dira? Denak berdinak dira? Belarriak dituzte?

Galdera hauei eta antzeko beste batzuei erantzuten saiatuko naiz ondorenean. Dakidala behintzat

gure lurraldean 7 hontza mota ezberdin ikusi edo entzun genitzake. Hauek dira: Hontza handia (Bubo bubo), Hontza ertaina (Asio otus), Hontza zuria (Tyto alba), Urubia (Strix aluco), Zingira hontza (Asio flammeus), Mozoloa (Athene noctua) eta Apo hontza (Otus scops). Sakontasun handietan

Urubia

Apo hontza

Altuera: Gure hontzetan txikiena. 20-21 zm

Garaiera: 49-54 zm

Elikadura : Batik bat intsektuak. Karraskari eta hegazti txikiak ere gustuko ditu.

Beste ezaugarri batzuk: Belarriak ditu. Gure hontzetan txikiena. Normalean ilun kolorekoa. Begi horixkak. Bere ulu edo garrasia oso berezia da. Apo baten antzekoa. Hortik dator bere izena. Tente jartzen da zuhaitzetako enborren alboan eta kasik ikusi ezina bihurtzen da.

Eboluzioa gure lurraldean : Gurean batik bat migrazio garaian nabarmentzen da. Migratzen ari den bitartean kantatu egiten du eta orduan entzun daiteke. Bestela oso zaila ikustea. Ditugun bikoteak batik bat kostaldean kokatzen dira. Barnealdean askoz ere arraroagoa. Ez da hontz ezaguna gurean. Parkeak eta jardinak ditu gustuko.

sartu gabe banan-bana beraien ezaugarri nagusiak azaltzen saiatuko naiz.

Hainbat ondorio

 Hontza hauek sekulako onurak ekartzen dizkie gizakiari. Urtean zehar milaka karraskari (sagu, satitsu, satain eta antzekoak jaten dituzte -

Hontza ertaina

Altuera: 35-39 zentimetro

Garaiera: 85-100 zentimetro

Pisua: 160-378 gramo

Elikadura: Karraskariak (sagu, satain, satitsu eta antzekoak) eta hegazti txikiak.

Beste ezaugarri batzuk: Belarriduna. Hontza handi baten antzekoa da baino askoz txikiagoa. Basoari loturiko hegaztia. Ulu oso suabea, oso gertu egon behar du entzun ahal izateko.

lako. Hau, botatzen dituzten egragopiletan ikusi daiteke. Baserritar eta landa eremuan bizi diren jendearentzat lagun ezin

hobeak

 Beraien inguruan zabaltzen diren hainbat mito eta fantasia gezur borobilak dira. Elizetatik olioa edaten duela, bere uluak entzuteak zorte

Eboluzioa gure lurraldean: Nahiko hegazti arraroa da gurean. Egia esateko ez da azterketa sakonik egin bere populazioa zehazteko. Horren ulu ahula izateak detekzio posiblea zailtzen du. Dena dela hainbat lurralde topatu ditugu. Negu partean Europako aleak etortzen zaizkigu. Negua igaro ondoren alde egiten dute. Hala eta guztiz, eta esan, bezala bikote batzuk gurean umatzen dute.

··· Aitor Galdos, basozaina

Mozoloa

Altuera: Hegazti nahiko txikia. 21-27 zm.

Garaiera: 57-61 zm

Pisua: 124-198 g

Elikadura: Batik bat intsektuak. Koleopteroak ditu gustuko.

Beste ezaugarri batzuk: Ez du belarririk.

Gure hontzetan bigarren txikiena. Borobil itxurakoa. Marroi kolorekoa orban zuriekin. Hori koloreko begiak. Besteak beste ohikoa duen buruko mugimendu batengatik nabarmentzen da. Garrasi mota ezberdinak eta fuerteak.

Eboluzioa gure lurraldean: Sekula ez da ugaria izan gure lurraldean. Mediterraneo kutsuko hontza. Nahiko eskasa eta ezezaguna batik bat barnealdean. Landazabaleko baso txikiak ditu gustuko, zuhaitz zaharrak dituena. Haien zuloetan gorde eta umatzen du. Landazabaleko eraikinari ere ez die muzin egiten (baserri zahar, korta eta abar). Nahiz eta gure lurraldeko hainbat lekutan dagoen, batik bat kosta aldean, aipatzekoa da Deba garaiko hainbat landazabaletan dituen dentsitateak. Dagoen lekutan egunez ere ikusi daiteke. Aditu batzuk diote gure lurraldean Urubia hain ugaria izateak kalte egiten diola, akabatu egiten duelako.

txarra ekartzen duela eta abar. Denak gezurrak.

 Hontza mota batzuk eraikinak aukera-

Zingira hontza

Altuera: 34-42 zm

Garaiera: 85-100 zm

Pisua: Arrak 293-427 gramo, emeak 320-500 gramo

Elikadura: Batik bat karraskariak eta hegazti txikiak

Beste ezaugarri batzuk: Belarri (luma )txikiak ditu. Oso hegazti polita. Marroi argi antzekoa. Nabarmentzekoak bere begi horiak. Egunez ere ehizan ikusi daiteke.

Eboluzioa gure lurraldean: Gurean espezie migratzailea da. Dakigula behintzat ez du umatzen. Migrazio garaian urtero jasotzen ditugu hainbat ale oso ahulduak edo kolpatuak. Garai horretan mendi aldean tarteka egunsentian ikus daiteke hegatzen. Negu partean ere ikusi daitezke aleren bat edo beste. Leku zabalak eta irekiak behar ditu.

tzen dituzte habiak egin eta umeak ateratzeko. Batzuetan ganbaratan sartzen dira edo kanpan-

dorretan edo txaletetako zirikuetan. Konturatzen bazarete hontza sartu zaizuela etxean, sekula ez itxi irteteko erabiltzen duten zuloa. Bestela bertan hilko da hontza bera eta bere txitak. Deitu 112ra. Hemendik, basozainekin jarriko dira harremanetan eta berak

esango dizue zer egin behar den. Gogoratu behar da hontzak babestuak daudela eta beraiek akabatzea zigortuta dagoela.

 Hontza kumeren bat topatzen baduzue ez jaso. Deitu 112ra, basozainak joango dira eta ikusiko dute zer egitea

··· Mikel Olano, basozaina

Aitor Galdos, basozaina

Hontz zuria

Altuera: 33-39 zm

Garaiera: 91-95 zm

Pisua: 290-355 g

Elikadura: Batik bat karraskariak eta hegazti txikiak. Anfibioak ere jan ditzake.

Beste ezaugarri batzuk: Ez du belarririk. Oso hegazti elegantea da, estilizatua eta fina. Azpialdetik zuria, goiko aldetik hori- laranja kolorekoa , marraduna. Disko faziala “aurpegia” oso markatua, zuri zuria eta begi beltzak. Hanka luzeak eta finak. Ulu oso berezia. Zzzzzzz luze bat. Subespezie ezberdinak daude.

Eboluzioa gure lurraldean: Eliz hontza bezala ere ezagutzen da. Ermita eta elizekin daukan lotura dela eta . Garai batean oso arrunta, bere populazioa pixkanaka gainbehera doa. Landazabalari oso lotutako hegaztia, honen galerak bere populazioaren murrizketa dakar. Bestalde bere bizilekuak pixkanaka suntsitzen ari gera. Baserri zaharrak, bordak eta abar. Eliz eta ermitetako kanpandorreak ixten zikintzen dituzten aitzakiarekin. Pixkanaka espezie dotore hau itotzen ari gera. Neurriak berehala hartu behar dira hau ekidin ahal izateko.

komeni den. Kontutan hartu behar da hontzen kumeak “iheslariak” direla. Oso txikiak direnean ia habiatik alde egiten dute eta inguruetan zabaltzen dira. Ez da ezer pasatzen, prozesu natural bat da. Beraiek gauean garrasi egiten dute eta helduek topatu eta jana ematen diete. Guk jasotzen baditugu

prozesu natural hori eten egiten dugu. Berriro diot, deitu 112ra.

 Azkenik gogorarazi, etxean espezie basatiak edukitzea debekatua dagoela. Batzuetan animalia gustatu (kasu honetan hontza izan daiteke) eta etxera eramaten du jendeak eta gero beraiek hazten dute. Ez egin horrelakorik.

Hontza handia

Altuera: Europako gau harraparirik handiena da. 60-72 zentimetro

Garaiera: ( hegalak zabalduta): 150-180 zentimetro

Pisua: Arrak 2000-2700 gramo. Emeak dezente handiagoak izaten dira.2500-3260 gramo

Elikadura: Nahiko orojaleak dira. Habietan triku azal asko bilatu izan ditugu. Baita arratoi, katu eta hegazti mota ezberdinen aztarnak ere.

Beste ezaugarri batzuk: Belarriduna (lumak belarrien antzera jarriak).Kolore marroi antzekoa Begi handi laranja kolorekoak eta atzapar oso handiak. Normalean harkaiztegiari lotuta egon arren, basoan ere bizitzen badaki. Ulu oso indartsua, urrutitik entzuten dena.

Eboluzioa gure lurraldean: Denbora luzean desagertua egon ondoren (ehiza, pozoia eta abar) badirudi pixkanaka berreskuratzen ari dela. 6-8 lurralde topatu ditugu. Bere arazorik larriena elektrokuzioa izan daiteke.

··· Aitor Galdos, basozaina

··· Aitor Galdos, basozaina

No al miedo

Jose Antonio Pagola, teólogo

No es pecar de dramatismo el constatar que crece entre nosotros el miedo social, la sospecha de todo, la inseguridad y la necesidad de defenderse y buscar cada uno su salida en la vida.

La vida está cada vez más difícil o, al menos, así lo percibe mucha gente que se siente amenazada de muchas maneras y no ve claro el futuro.

En nuestra sociedad hay miedo. Y no se trata solo de grupos terroristas que desde intereses y posturas ideológicas se esfuerzan en crear un clima de miedo e inestabilidad que favorece a sus proyectos políticos.

El miedo social es algo más profundo. Es la impresión casi imperceptible pero real, de que las instituciones sociales políticas y económicas existentes no son capaces de resolver los problemas actuales.

Este miedo no se manifiesta siempre de la misma manera ni tiene los mismos efectos en todos.

Hay quienes sienten necesidad de consumir más para sentirse más protegidos, y de lanzarse a una vida de divertimentos que les permita olvidar los problemas de cada día.

Hay quienes caen en la pasividad, la resignación y el desencanto, pues se sienten dominados por una sensanción de impotenciam al tener muy pocas posibilidades de protagonismo en una sociedadtan

compleja y tan sometida al interés de los privilegiados.

No faltan quienes, acobardados ante el riesgo que supone una mayor libertad social, desean volver a situaciones más dictatoriales y anhelan un Estado fuerte, defensor de un orden rígido y severo.

En posible también que un número no pequeño de personas busquen en la religión la seguridad que no encuentran en otra parte. Ahora bien, cuando lo que nos empuja a lo religioso es el deseo de seguridad y no la busqueda de sentido, la fe corre el risgo de ser mal entendida e incluso manipulada.

El miedo hace imposible la construcción de una sociedad más hu-

mana. Pero la superación del miedo no es solo ni principalmente cuestión de buena voluntad.

El hombre necesita descubrir una esperanza definitiva y una fuerza que dé sentido a su luchar diario. Necesita encontrar un principio perenne de nuevas posibilidades, una razón para vivir, una confianza para morir.

El que ha comprendido a Jesucristo, entiende sus palabras: «No tengáis miedo». Pues la fe es quizás antes que nada, fuerza contra todo miedo y osadía para seguir creyendo en el futuro del hombre desde un compromiso humilde y desde una confianza ilimitada en el Padre de todos.

··· StockSnap3

Sobres estas líneas, las esculturas de Goizane y Peru; abajo, la de Mariane. ···

Goizane, Peru y Mariane | Ordizia

Uno de las señas de identidad de Ordizia es su feria, que lleva cinco siglos organizándose ininterrumpidamente en la plaza, hoy en día cubierta. Desde hace siete años, la parte vieja cuenta con unos protagonistas especiales relacionados con la feria, Goizane, Peru y Mariane, tres esculturas realizadas por Javier Salaberria.

El Centro de Interpretación D’Elikatuz de alimentación y gastronomía, promovió la colocación de las tres esculturas. La primera de ellas fue Goizane, en 2015, situada junto a las escalinatas de la Plaza Mayor frente al Ayuntamiento.

Es un homenaje a las mujeres baserritarras que semana tras semana se encargan de llevar los productos de sus caseríos para venderlos en la feria. Debe su nombre a que llegaban a Ordizia antes del amanecer, para comenzar a montar su puesto con los primeros rayos de luz. Es una escultura hecha en madera de castaño, que muestra a una baserritarra en su puesto, con una berza en la mano y puerros y patatas en las cestas.

Dos años más tarde fue colocado Peru, en la pared de la casa Jakes, el Día del Pastor, en homenaje a ellos. Es una escultura de piedra de un pastor que lleva una oveja en la mano a la feria, y sobresale de la pared.

Del mismo estilo es la última escultura colocada, hace tres años, Mariane. Colocada en la calle Domingo Goitia o Oilo kale, muestra a una mujer que se dirige a la feria con una cesta llena de huevos en la mano. Representar a todas las mujeres que durante siglos han acudido y siguen acudiendo a la feria y así reconocer la importancia que han tenido y tienen las mujeres en los caseríos.

adierazten du lortutako datuak ‘8 Argazki Erronka fitxategian sartuko direla lehiaketak irauten duen denboran eta zozketa egiteko eta saridunekin harremanetan jartzeko helburuarekin. Datu hauek konfidentzialtasun osoz tratatuko dira eta legez ezarritako segurtasun neurrien babesean gordeko dira. Era berean, datuen jabeei jakinarazten zaie datuok ikusteko, zuzentzeko eta ezabatzeko eskubideak erabili ahal izango dituztela Legeak aurreikusten duen moduan.

Argazki Erronkak baditu irabazleak! ¡El Reto Fotográfico ya tiene ganadores!

Lourdes Lizarribarrek Altzoko Ostatuko Jokin Zabalaren eta Txantxangorriko Agurtzane Núñezen eskutik jaso zuen saria.

Gurutze Urdangarinek Albizturko Ostatuko Marta Deulofeuren eta Txantxangorriko Amaia Núñezen eskutik jaso zuen saria.

Pedro Luloagak Orexako Ostatuko Peio Garmendiaren eta Txantxangorriko Agurtzane eta Amaia Núñezen eskutik jaso zuen saria.

Eskerrik asko parte hartu duzuen guztioi!

Hemen dituzue hilabete guztietako erantzunak

Aquí tenéis todas las respuestas

¡Muchas gracias a todos los que habéis participado!

Beizama

Zumaiako flysch-a

Amezketa

Uharte-Arakil

Gibelurdina

Bidania-Goiatz

Eldua

Aitzulo

Txantxangorria

Tigre-armiarma

Belako

Loreetako eulia

Milaka kilometro oinetan dituzten beteranoak

Goierriko

mendizaleek

dena prest dute

denboraldi

berrirako

Agurtzane Núñez

Erretiratzen zarenean, badirudi mundua gelditu egiten dela, herrian paseatu edo bilobak zaindu besterik egin gabe. Duela

hamahiru urte, Goierriko mendizale erretiratu talde bat ibilaldiak egiten hasi zen, Euskal Herriko mendiak ezagutzeko helburu bakarrarekin. Lehenengo taldea hogei lagunekoa zen, baina gaur egun 60 bat lagunek parte hartzen dute Goierriko Mendizale Beteranoaken irteera bakoitzean.

«180 pertsona inguru daude izena emanda, eta

horiek dira taldetik pasa direnak sortu zenetik, baina batzuk erretiratu egin dira. Orain 110 bat lagunek hartzen dute parte», adierazten dute Mikel eta Anjel koordinatzaile taldeko kideek.

Mendiko txangoen sustatzailea Juanjo izan zen.

«Ordiziako Mendizaleak taldeko bazkide izan zen beti, eta hala izaten jarraitzen du, eta izugarri

Joan zen urtean, La Navara mendatea igotzen, Nafarroan, Pedroso eta Sorzano artean. ··· GMB

gustatzen zaizkio Pirinioak. Erretiroa hartu zuenean pentsatu zuen zergatik utzi behar zion hainbeste gustatzen zitzaion hori egiteari, eta batzuekin eta besteekin hitz eginez, taldea sortzera animatu ziren», zehazten du Mikelek.

Hasieran hogei gizon izan ziren, baina gaur egun emakumeak ere badaude, 39 inguru. Gehienak Goierriko herri batzuetakoak dira, «asko Beasaingoak edo Ordiziakoak dira, baina Legazpitik Legorretarainoko

jendea dago, baita Abaltzisketako bat eta Tolosako batzuk ere», adierazten dute. Beteranoenak

83 urte ditu, eta duela bi urtera arte egon zen parte hartzen. Otsailetik azarora bitarteko aste bakoitzean, Aste Santuan eta abuztuan izan ezik, planifikatzen dituzten zeharbideen etapa bat egiten dute.

«Lehen urteetan ibilbideak askoz luzeagoak ziren, hogeita hamar kilometro ingurukoak.

Juanjok asko maite ditu

Pirinioak, askotan egon da, eta hortik hasi ziren, GRak jarraituz. Baina urteekin ikusi genuen mendira gozatzera joaten ginela eta luzerak murrizten joan ginen»,

gogoratzen du Anjelek, «orain 20 kilometro inguruko ibilbideak egiten ditugu».

Denboraldi honetarako laburragoak badituztenak aurreikusi dituzte, baina desnibel handienak dituztenak ere badira. «Mendian beti ibili diren eta horrelako ibilbideetara ohituta dauden pertsonentzako ibilbideak dira». Esperientziaz gain, baldintza bakarra mendiko federatu txartela izatea da, bakoitzak bere herriko klubaren bitartez izapidetzen duena. Urtero bezala, otsailean hasiko da, dena prest duten denboraldia: «lehenengoa Nafarroako Erriberan, abelbidea egingo dugu, lehen hilabete horietan eguraldia hemen baino hobea delako, hotzagoa, baina lehorragoa. Eta lauagoa denez, fisikoki prestatzeko balio digu», dio Mikelek.

Astero, ibilbidearen sei etapetako bat egingo dute, eta osatu ondoren, udaberri aldera, euskal kostaldeko zeharkaldiaren etaparekin jarraituko dute. «Uda aldera, Euskal Pirinioetako hiru etapa Ipar Euskal Herrian eta azkena Nafarroan». Euskal Herriko zazpi hiriburuen arteko ibilbidearekin jarraitzeko asmoa

ere badute, eta hurrengo helburuetako batzuk pentsatuta dituzte: «Euskal Herria alderik alde zeharkatuko duen ibilbi-

dea, ur-banalerroaren antzera». Aste bakoitzeko irteerez gain, abuztuan eta irailean hainbat egunetako zeharkaldiak an-

Olloibarrean gatzagak ezagutu zituzten. ··· GMB

Taldea elkartuta joaten saiatzen da. ··· GMB

tolatzen dituzte. «Horrela, egun gutxitan hainbat etapa aurreratu ahal ditugu. Baina haietara jende gutxiago joaten da», diote.

Talde-lana

Helburu nagusia «Euskal Herria mendiz ezagutzea» izan zela azaltzen dute. Hori dela eta, asteartean, asteazkenean eta ostegunean ibiliko dira. «Eguraldiaren aurreikuspenaren arabera, egun bat edo beste aukeratzen dugu. Euria egiten badu, ez gara ateratzen», azaldu dute, eta gaineratzen dute, «argi daukagu mendira gozatzera goazela,

eta eguraldi onarekin istripu bat izateko edo norbait lesionatzeko aukera gutxiago ditugula». Mendian hain talde handia joateak baditu bere zailtasunak. Ezbeharrik gerta ez dadin, arau batzuk dituzte, hala nola, beti markatutako bidetik joan behar dutela eta taldea batuta mantendu behar dela. «Guztientzako erritmo egokia eramaten saiatzen gara, buruan doazenak gehiegi aurreratu ez daitezen eta inor atzean gera ez dadin. Eta gelditu behar bada, denok batera gelditzen gara. Gainera, denok bidetik

joatea eskatzen dugu, argazkietan askotan ilaran ikusten gaituzte, ez baita kontua bakoitza nahi duen tokitik joatea, zuloren bat egotea eta baten bat lesionatzea», dio Anjelek, ibilbideetako trackak sortzeko arduradunetako batek.

Izan ere, beraiek azaltzen duten bezala, Goierriko Mendizale Beteranoak mendi taldeak «ez du lehendakaririk, denok parte hartzen dugu antolakuntzan». Horrela, «talde bat destinoak aukeratzeaz arduratzen da, beste bat irteera bakoitzeko trakak prestatzeaz,

autobusa kontratatzeaz, jateko leku bat aurkitzeaz, edo geroko kafeak zerbitzatzeaz. Web orria eguneratuta edukitzeaz arduratzen den talde bat ere badago. Bertan informazio guztia, eguneko irteeraren berri eta argazkiak jartzen ditugu. Dokumentazio guztia publikoa da eta kontsultatu egin daiteke», diote.

Beteranoen topaketa Mendi taldeak 2019an bete zuen bere hamargarren urteurrena, eta ekitaldi berezi gisa, beteranoen beste mendi talde batzuekin topaketa bat antolatu zuten. «Gipuzkoatik etorri ziren, baina baita Bizkaitik, Arabatik, Iparraldetik eta Nafarroatik ere. Aralar aukeratu genuen, eta talde bakoitza leku ezberdin batetik iritsi zen, batzuk Larraitzetik, beste batzuk San Migeletik, beste batzuk Lizarrustitik, eta Oiduin elkartu ginen. Oso ondo pasatu genuen, eta batzuek hurrengo urtean errepikatu nahi zuten, baina pandemia etorri zen eta ez da berriro egin», azaltzen dute.

Goierriko Mendizale Beteranoak Clavijoko gaztelua atzean dutela. ··· GMB

Bizkaiko kostaldean egindako ibilaldia eta, eskuinean, Piriniotako Camilleren Bidean. ··· GMB

Ipuliño mendira

Leitzarango autobidearen Berastegiko

irteeran, Leitzarako norabidean ezkerretara joanda eta Donostiarako bidean eskubira, mendirantz doan bidetik hasiko dugu ibilbidea. Bidean gora joango gara hamar minutu inguruan, bihurguneen ondoren

dagoen zati ia zuzen batean eskuinean etxe batzuetarako bidea hartuko dugun arte. Zementuzko bidetik igoko gara etxeetaraino, eta bihurgunean

zuzen ateratzen den bidea jarraituko dugu.

Segituan langa batera iritsiko gara. Gurutzatu eta mendi-bidean sartuko gara. Minutu batzuk ibili ondoren, lehenengo baso bat igaroko dugu ezkerretara eta segidan, bidegurutze batera iritsiko gara. Ezkerreko bidetik jarraituko dugu, gorantz, eta laster basoan murgilduko gara.

Mendi-bidea jarraituz, borda erori batera iritsiko gara, zuhaitz lepa-

tuez inguratutako baso batean. Zuhaitzen tartetik igaro eta gorantz jarraituko dugu bidea. Basoa gurutzatuko dugu ia zuzenean, eta zelaiera ateratzerakoan, gorantz jarraitzen duen bidea segiko dugu. Segituan mendi tontorrerainoko azken zatira iritsiko gara, harkaitz artean igoz baso baten ondotik. Jaitsiera bide beretik egin dezakegu, edo, nahiago badugu, tontorretik basorantz zuzen doan bidetik jaitsi

gaitezke. Pinudian sigisagan jaisten den bidezidorra dago, desnibel nahikoa duena. Bidezidorrak mendi-bidea gurutzatzen duenean, ezkerretarantz jarraituko dugu, beherantz, eta laster iritsiko gara berriro hasierako etxeetara.

Iraupena: 1 o. 50 min.

Zailtasuna: ertaina

Desnibela: 401 m.

Distantzia: 4,8 km.

Irteera: Berastegi

Inguruan

Baso-motza

Etxeetan eta lantegietan ikatza beharrezkoa zen garaian, ugariak ziren baso motzak. Ipuliño mendiaren magalean ehunka urteko zuhaitzez osatutako baso-lepatutik igaroko gara, ondoan eroritako borda bat duena. Zuhaitz horien adar okertuetako egurrak ikatza egiteko egurra zein itsasontzietarako oholak egiteko baliatuko zen.

Ipulino

Berastegi herri-gunea mendien artean kokatuta dago. Horietako bat da Ipuliño, ia Nafarroarekin muga egiten. 934 metroko altuera du eta Uzturre mendiarekin elkartzen duen Belabieta mendi-lerroaren parte da. Mendilerroan ezagunak dira puntu ezberdinetan banatuta dauden hainbat historiaurreko aztarna, besteak beste Gorosmendin. Ipuliñon, berriz, bukatu gabeko errotarri bat ikus daiteke harrian zizelkatuta, errotarrien harrobi bat egon zitekeen seinale.

San Sebastian ermita

Tontor baten gainean dago kokatuta San Sebastian ermita, errepidearen beste aldean dagoen San Anton ermitaren parean. Azken urteetan bertan ospakizunik egiten ez den arren, garai batean fede handia zitzaion, legenar eta izurriteen aurkako babes gisa. Ermita hau 1340 urteko dokumentuetan jada aipatzen da, Berastegin santuaren aldeko kofradia bat sortu zenean. Eraikinean dobeladun portada eta kontrahormak nabarmentzen dira.

Txantxangorria

Neguan hemen igarotzen duten hegazti migratzaile ugari topatu daitezke mendian. Paseriforme familiakoak dira, tamaina txikiko hegaztiak. Familia honetakoak dira munduko hegaztien erdia baina gehiago, baita txantxangorriak ere. Europa iparraldeko herrietatik negua igarotzeko klima epelagoen bila etortzen dira hegoaldera. Gaur egun, dena den, urte guztia hemen inguruan igarotzen duten txantxangorriak badaude.

Elurra

Joxe Landa, eguraldian aditua

Elurrak ateak itxi esan ohi zuen gure amak. Izan ere, sukaldeko epelean egoteko hobea izaten da elur denbora. Ba, aurten ondo ari da portatzen elurrari dagokionez. Goietan behin-tzat koska dezenteak egin ditu berandu samar hasi zen arren. Beti ere alde handia izan ohi da gure lurralde hauetan bosteun edo seireun metrotik gora edo hortik behera. Kostaldean gutxitan egin ohi du elurra eta goietan berriz sarritan zuritu eta koska galanta egin ere bai. Zeozergatik lehenago ere artzainak kostaldera jo ohi zuten negua pasatzera.

Aurten ere horrelatsu dabil. Nahiko negu formala dijoala esango nuke nik. Berandu samar hasi den harren nabarmentzen. Neguan negu giroa hobe dela pentsatu izan da, gero udaberri oparoa etorri dadin. Elur urte, gari urte. Elurra, lurra gaitzetatik sendatzeko enplastoa. Oraingo ibili beharrarekin eta abar ez dakit ba sendatu baino gaixotu gehiago ez ote den egingo. Beheko aldeetan salbo gaude oraindik, baina Otsailaren erdi aldera bisitatxoren bat egin nahiko duela dirudi kostaldera ere.

Kandealari hotz, negua joan da motz, kandelario bero negua dugu gero. Aurten ez hotz eta ez bero. Beraz tamaina ederreko negua alajaina. Egutegiari dagokionez, Santa Ageda eguna dugu neguaren erdia. 45 egun igaroak eta beste horrenbeste pasatzeko. Oraindik badauka astia negu puska bat egiteko. Otsailak hotzaren fama badu,

baina hotz ikaragarriak baino hobe elurra mardul botatzea eta azkar urtu. Aldakortasuna da lurralde hauetako eguraldiaren ezaugarririk nabarmenena. Horregatik da hain zuzen interes handia sortzen duena. Aldez aurretik asmatzen zaila ere bai. Hala ere gaurko aurrerapenekin ia-ia bete-betean asma daiteke. Baina jendeak ez du erraz ulertzen prebisioen adierazpena. Nola esan somatzen dena, hobea eta ona berdin direlakoan. Makurra, txarra, kaskarra, eskasa, pattala, zoragarria, bikaina, ona, ederra, eta beste hainbat hitzekin egin behar jokoa.

Oraingoan ez daukat astirik gehiagorako, baina hurrengoan lezio

txiki bat jarriko dut eguraldia asmatzeko. Modu errazean jakina. Ziur-ziur ezin da behin ere asmatu baina hur samarrean ibili daiteke egun batzuetarako behintzat. Matematikoki ez, baina gutxi gora bera bai. Naturak berak ere baditu hainbat sinale eta horien arabera esaera zaharre zaharra franko ere bai. Epe motzerako bakarrik izaten dira gehienetan eta horien arabea esaera zaharra franko ere bai. Epe motzerako bakarrik izaten dira gehienetan horiek. Pulamentu handirik gabeak ere izan ohi dira baina askok dute esanahi berezia eta laguntzen dute teknologia modernoetan moldatzen diren iragarkiak osatzen.

··· Núñez

Intxaurrak, gorputza eta burua

Osasunerako propietate onuragarri

Amaia Núñez Yarza

Intxaurrek betidanik

izan dute burmuinarentzako onak direnaren fama. Garai batean, baserri bakoi-tzaren aurrean zegoen intxaurrondoa, udako egun beroetan itzala emateaz gain, negurako elikagai preziatuak eskaintzen zituena urte

amaieran. Belaunaldiz belaunaldi igaro den legendatik haratago, zientziak osasunarentzako dituen onurak ere aitortu ditu. Burmuinarentzako bakarrik ez, hainbat propietaterengatik elikagai osoa dela ziurtatu du. Ikerketek erakutsi dute intxaurrak jateak siste-

ma kardiobaskularrak, nerbio-sistemak, digestio-sistemak eta ugalketasistemak laguntzen dituela, eta loa eta memoria hobetzen dituela.

Hogeita bat intxaurrondo espezie daude, baina lau dira nagusienak persiarra edo europarra (Juglans regia), intxaur beltza (J. nigra), intxaur txuria (J. cinerea) eta kaliforniarra (J. californica). Guztietan zabalduena persiarra da, hemen inguruan ezagutzen dena, ale handi eta azal nahiko fina dituena.

Europan erromatarrek sartu zuten IV. mendean.

Propietate ugari dituen fruitua dira intxaurra, bai bitamina zein mineralen aldetik. Horrela, antioxidatzaile gehien dituen fruitu lehorrak dira eta mineral ugari ere eskaintzen ditu, hala nola, potasioa, zink-a, magnesioa eta fosforoa. Burmuinaren eta muskuluen funtzionamendu egokian laguntzen duen B1 eta B6 bitaminak ere eskaintzen ditu. Burmuinaren kasuan, itxaurrak jateak memoria hobetzen duela adierazten duten ikerketak badira, baita garunaren funtzio kognitiboa hobet-

Duten formak burmuinarentzako ona izateko ospea eman diete intxaurrei. ··· Couleur

Intxaurrak oraindik zuhaitzean. ··· Zoltan Matuska

zen dutela ondorioztatzen dutenak.

Era berean, E bitamina ugari ere badute intxaurrek eta, honekin, alde batetik, azal osasun-tsuagoa, leunagoa eta gazteagoa izatea lortu dezakegu. Bitamina honek propietate antioxidatzaileak ere baditu, azala babesten laguntzen dutenak. Horrela, ikerketa batzuek ondorioztatu dutenaren arabera, azaleko gaixotasun batzuen tratamenduan laguntzen dute.

Asebetegarria

Horretaz gain, fruitu oso elikagarria ere bada, energia handia ematen duena. Erraz asebetetzen laguntzen du eta horrela, pisua jaisteko dietetarako egokia da. Gainera, intxaurrak jateak serotonina maila igotzen du, gose-sentsazioa gutxitzeaz gain, umore onez egotera laguntzen diguna.

Intxaurren 25 gramotatik ia 15 koipeak dira. Beraz, intxaurrak fruitu lehor bezala kontsumitzeaz gain, olio bezala ere hartu daitezke, fruituak zanpatuz egiten den prozesu batekin. Fruituek duten koipetik %90a insaturatu bezala ezagutzen direnak dira, hau da, bihotza babesten laguntzen duten omega-6

eta omega-3 motakoak. Aipatutako 25 gramoak janez, egun bakoitzerako gomendatutako koipe horien kantitatea hartuko genuke.

Fruitu honek dituen koipeek kolesterol maila altua duten pertsonentzat onuragarria da, hau gutxitzen laguntzen duelako. Aldiz, ‘kolesterol ona’ izenekoari ez dio eragiten.

Kolesterol altua izatea arriskutsua da gaixotasun kardiobaskularrak dituztenentzako, besteak beste, arterosklerosia, bihotzeko atakea eta istripu zerebrobaskularra.

Kaltzio eta magnesio handia dute gainera bere baitan eta horregatik osteoporosia saihesteko egokiak izan daitezke. Halaber, intxaurrek oxalatoak dituztenez, kaltzioa duten beste elikagai batzuekin batera jatea gomendatzen da, jogurtak edota gazta esaterako. Bitamina, nutriente eta koipe horiek guztiek fruitu hauek jatea inmunitate-sistemarentzako onuragarria egiten dute eta, aldi berean, eragile patogenoen presentziari emandako erantzunean modu positiboan eragiten dute.

Azken urteko uzta oso txarra izan zen intxaurrak belzten dituen plagak jo

zituelako intxaurrondo asko. Bi larba motek eragin dezakete hau: intxaureuliak eta carpocapsa izeneko sitsak, sagarrondoa bezalako fruta-arbolei ere eragiten diena. Salmentara iritsi ziren aleak ere ez zuten ohiko itxura. Hala ere, fruituari bakarrik erasotzen dio eta horregatik, datozen urteetan berriro ohiko uzta jasotzeko aukera dago. Hala ere, larba hauentzako tratamenduak badaude eta plagaren zergatia aztertzen ari dira, datozen urteetan beharrezko erantzuna emateko.

Sukaldean modu askotara erabili ditzakegu, bai bere horretan zein xehatuta. Gozogintzan aukera asko ematen duen fruitua

da intxaurra, baina xehatuta, gari-irinaren ordezko gisa erabili daiteke. Labean egin beharreko edozein elikagaietan erabiliz gero, zaporea sustatzen du eta ura finkatzeko gaitasuna hobetzen du. Hauetatik lortutako olioa ere merkaturatzen da. Sukaldean gordinik erabiltzea da egokiena, berotzean koipeak ahuldu egiten baitira. Izan ere, koipe delikatua da eta azkar zaharmintzen da. Horregatik botila opakuetan eta hozkailuan gorde behar da. Entsaladetan erabiltzeaz gain, azalarentzako ere osasungarria da eta erabilera honetarako intxaur-koipeak ere merkaturatzen dira.

Heldu gabeko intxaurrak irekita. ··· Halil EKİNCİ

Tarta de frutas

Agurtzane Núñez Yarza

1

Pelaremos las mandarinas y los kiwis, y los cortaremos por la mitad en horizontal. Y los reservaremos. Apartaremos también en un vasito 50 g de la leche condensada.

Los bizcochos son uno de los postres más fáciles de hacer y que gustan a todos. En este caso es una receta sencilla, sin horno, y a la que se le añaden frutas de temporada que le aportan un sabor especial. 2

En un bol, batiremos un poco el huevo, y le añadiremos 100 g de leche condensada. Cuando esté bien mezclado, agregaremos la leche, y tamizaremos la harina con la levadura. Los mezclaremos todo bien hasta conseguir una masa espesa sin grumos.

Ingredientes:

-3 mandarinas

-3 kiwis

-Un huevo

-150 gr de leche condensada

-Medio vaso de leche

-150 g. de harina

-Una cucharadita de levadura

-Aceite o mantequilla

3

En una sartén mediana o grande, de unos 20 cm. de ancho, pondremos a calentar un dadito de mantequilla o un poco de aceite. Cuando se haya extendido por la sartén, añadiremos el vasito que habíamos reservado de la leche condensada, y lo mez claremos hasta que espese un poco y comience a ca ramelizarse.

4

Colocaremos en la sartén boca abajo las mitades de mandarina y kiwi, intercaladas. Echaremos encima la masa y lo extenderemos, de manera que cubra todas las frutas. Lo taparemos y dejaremos a fuego bajo durante 15 minutos. Le daremos la vuelta y coceremos el otro lado unos tres minutos más. Lo serviremos a un plato, con las frutas boca arriba, y si queremos, pode mos decorarlo con rodajas de frutas, con azúcar o azúcar glas por encima antes de servir

Máscara de carnaval

Olivia Sánchez, sortzailea

Maskara bat janzteko ohitura XIII. mendean hasi zen, veneziarrek beren nortasuna ezkutatzeko jaiak ospatzen eta maskarak egiten zituztenean. Hemen, Inauterietan, artisau jantziak eta osagarriak egiteko ohitura dago oraindik, inauteriei originaltasun kutsua emanez. Oraingo honetan neure mozorroa egin dut, inguratzen nauen naturan murgilduta

1

Lehenik, urre-koloreko geruza pare bat emango dizkiogu maskara osoari, eta ondo lehortzen utziko dugu.

Lehortu ondoren, likido krakelatzaile ugariko bainua emango diogu, baina ondo banatuta. Berriro lehortzen utziko dugu, ukitzean itsaskorra dagoela ikusi arte.

2

3

Belaki bat erabiliz, eta pintura zuri askorekin, gainazal osoan aplikatuko dugu. Leku berean bi aldiz ez pasatzen saiatuko gara.

4

Lehortzean, ikusiko dugu urre-kolorea pintura zuriaren azpitik ikusten dela. Orduan, begiak eta ezpainak margotuko ditugu, eta, kasu honetan bezala, lore batzuk inguruan.

Materialak

5

Maskararen goiko aldean bi kartoi itsatsiko ditugu, oinarri moduan. Kola beroarekin, hosto eta adar guztiak itsasten joango gara. Prest gaude inauteri hauetaz gozatzeko!

-Maskara-oinarri zuri bat

-Kartoia

-Kola beroa

-Urre koloreko pintura akrilikoa eta zuria

-Krakelar-likidoa

-Adar lehorreko hostoak ··· Olivia

Caldereros en Ordizia

Año: 1923

Los caldereros anuncian la llegada del Carnaval con una semana de antelación, con su música y canciones tradicionales. En Gipuzkoa son varios los municipios guipuzcoanos en los que se organizan las comparsas que emulan a los cíngaros húngaros que llegaban a los municipios para vender sus productos. Hace un siglo, en 1923, se organizó por primera vez los Caldereros en Ordizia.

Los primeros años se organizó de forma intermitente, hasta que en 1936 desapareció. Las fotografías son de la primera edición de 1923. Al cumplir el 75 aniversario, un grupo de vecinos recuperó la fiesta el sábado anterior a

Jueves Gordo. Junto con la banda municipal y los coros del municipio, recorría las calles al son de la música húngara. Aunque los primeros años fueron multitudinarios, poco a poco la asistencia fue decayendo y este año, centenario de la primera salida de los caldereros por Ordizia, no se va a celebrar la fiesta como tal.

Personas disfrazadas de Caldereros en la primera comparsa en Ordizia de 1923. ··· Ordiziako Artxiboa

Personas disfrazadas de Caldereros en Ordizia en 1923. ··· Ordiziako Artxiboa

Inauteriak badatoz!