Txantxangorri 45 by Txantxangorri Aldizkaria

www.txantxangorri.info

45. alea | 2015ko abuztua

Belar mozten txapeldun

Argazkia: Núñez

Son dos bocas Se abrazan los suspiros en el verde enamorado, resaltan blancos atrevidos en el aire, dispuestos a bailar la danza de su encuentro, desnudos de recuerdos que los clave, como jóvenes inexpertos en la emoción de entregarse. Alas al viento de su arte, resistencia de la sangre que atropella los caminos, goce variopinto de motivos, sin juzgar a nadie, se besan los fuegos de sus bocas frescas e impacientes, con las ganas de empaparse en el agua de la vida, escondidas de penumbra, instinto primitivo. Del discurso lo que media entre lo grande y lo pequeño, cuando de la boca no sale, del acertijo, la respuesta que el interior barrunta. Son dos bocas desatadas y un mundo alrededor que se pinta con temblores para ser un solo yo, matices de una obra de corazón a corazón.

Mairus ··· Argazkia: Núñez

45. alea | 2015ko abuztua

Zer irakurri 04 Gaia: Alatzne Etxaburua segalaria 08 Hizketan: Txalapartariak 12 Sakonean: Leaburuko dantza taldea 15 Argazkiak 18 Kirolak: Oargi mahai-tenis taldea

··· Oargi

21 Ibilbidea: Berastegi 23 Gastronomia: Gari lanak 29 Aisia 30 Agenda 31 Zaharrak berri

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martin García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Kepa Fernandez de Larrinoa, Joxe Landa eta Txomin Garmendia. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes.

Gaia

45. alea | 2015ko abuztua

«Emaitza esaten duten arte ez naiz fidatzen egindako lanaz»

Alatzne Etxaburua belarra mozten Aian jokatu zen Euskal Herriko sega txapelketako finalean.··· Núñez

Alatzne Etxaburua > segalaria

Agurtzane Núñez

ost urte soilik daramatza segan eta jada marka ugari hautsi ditu Alatzne Etxaburua tolosarrak: apustu bat irabazi duen lehenengo emakumea da

(Irati Astondoaren aurka, joan zen ekainaren 7an), eta hiru urtez jarraian Euskadiko sega txapelketa irabazi du. -Nolatan hasi zinen segan? -Duela bost urte hasi

nintzen. Zizurkilen herriko jaietarako herri kirol erakustaldia antolatu zuten sega mozketarekin eta segan aritzen zen neska batek ea parte hartuko nuen galdetu zidan. ‘Ni ez dakit ezta

sega hartzen!’ erantzun nion. ‘Ikasiko duzu’ esan zidan. Joxe Gabirondo etorri zen erakustera eta lehenengo gauza nola eusten zen galdetu nion. Begiratu zidan aurpegi batekin...

��

45. alea | 2015ko abuztua

Gaia

-Zer iruditu zitzaizun? -Probatu eta segituan gustatu zitzaidan. Izugarri gustatu zitzaidan, oso kirol polita zela iruditu zitzaidan. -Etxean zer esan zizuten? -Ni beti aritu izan naiz kirola egiten. Senarra orduan erremontista zen, hamar urtez izan da profesionala. Orain, bera hasi da herri kiroletan, trontzan dabil Igor Esnaolarekin. -Entrenamenduak nola egiten dituzu? -Neguan gimnasioko lana egiten dugu. Pello Goros- Euskadiko txalpelketa irabazi ostean taldekideekin eta seme-alabekin.··· Núñez tegik jartzen dizkit entrenamenduak: gimnasioa, go aurreneko enborra, ez tzeko entrenamenduak ten zait. Jendeak esaten bizikleta, ergometroa, dakit nola. Azkenean ia bai izan direla pixka bat dit ‘ezin duzula gehiago mendia, korrika egitea… bi minutu kendu zizki- sakonagoak. ematen du’, nire keinua Otsaila edo martxo ingu- dan, hogei baino gutxia- -Pisuan alde handia horrelakoa da. ruan hasten gara belarra- goan bukatu zuen Iratik atera zenion Iratiri -Beti hanka-hutsik zarekin. Aurten pixka bat eta nik 21 minutu eta 52 bietan. biltza segan? aldatu da, apustuagatik, segundoan. Egurra moz- -Apustuan, bueno, 1.500 -Bai. Aurreneko egunean, ordu beteko lana zelako. ten Igor Esnaola eta Iña- kilo inguru ziren eta be- hasi nintzenean esan ziAntzekoa izan da, baina ki Azurmendirekin ikasi rrehuneko aldeak ez diru- daten hanka-hutsik proaldaketekin. Esaterako, nuen, apustuan ere be- di hainbeste, baina 470en batzeko belarrak hoznik inoiz ez nuen aizko- raiek gidatu zidaten, eta laurogeiko aldea asko da, kia ematen ez bazidan. ra bat hartu eta ikasten lasai egoteko esaten zida- bai. Belardian pisua be- Horrela euskarri sendoaten. Nik uste dut apustua hean dago. Hezea badago goa daukat. Zapatilekin saiatu behar izan naiz. -Aizkoran ere ondo ibi- aizkoran eraman zidaten oraindik gehiago nabari- hankek irrista egiten dili zinen. moduagatik irabazi nue- tzen da. Azpitik moztean date eta hanka-hutsik -Nik uste nuen bost edo la. Gero segan konfian- sega gehiago gaztigatzen erosoago nabil. Berdin du sei minutu kenduko zi- tza guztia eman zidaten. da, egia da, baina ez da euria ari duen, hotza edo zkidala aizkoran. Iratik Azurmendi belarra bil- esfortzu bikoitza, behin beroa egiten duen. Noizoso ondo moztu zuen tzera pasa zen eta Joxe sega sartuta. Iratik goiago- bait zapatilak jantzi dituaizkorarekin, bazekien Gabirondo sartu zen bo- tik mozten du beti, erra- danean kendu egin behar hor kendu behar zidala tilero lanetan. Ordua bete zago mozten du, erritmo izan ditut. denbora. Kasualitatez arte moztu behar genuen bat dauka, dantzan beza- -Zein modalitate nanik bukatu nuen lehena- segarekin eta hori presta- la. Niri beti larriago ikus- hiago duzu, azkarta��

��

45. alea | 2015ko abuztua

Gaia

“

Ezinezkoa litzateke egiten dudana egitea atzean ditudan taldekideak gabe

”

sunekoa edo pisukoa? -Biak dira politak. Azkartasunekoan 35 metro karratu moztu behar ditugu, ahal den azkarren eta txukunen. Hor ez dago aukerarik, kolperen bat gaizki ematen baduzu zigortu egiten zaituzte. Luzerakoan, gaizki bazoaz gorputzari buelta emateko badaukazu tarte pixka bat. -Beti talde berarekin aritzen zara? -Bai, azken hiru urteotan beti talde bera eduki izan dut. Txapelketan parte hartu nuen lehenengo urtean Bixente Mitxelena nuen zorrotzailea, apustuan Iratiren zorrotzailea izan zena. Baina gero Igorrekin hasi nintzen entrenatzen, gertuago bizi da-eta. Taldean hamar gara, laguntzailea edo botileroa, jueza eta kontrajueza, bost belar biltzen eta ni, segalaria. -Alde handia al dago zorrozteko eraren artean? -Ez, nik behintzat ez dut nabaritzen. Galdetzen didatenean ‘zein sega doa hobeto?’, ba nik ez dut nabaritzen. Hori bai, en��

Alatzneren taldekideak belarra biltzen Aiako finalean ··· Núñez

Bost pertsona aritzen dira taldean belarra jasotzen eta pisatzen. ··· Núñez trenamendu batzuetan esaten diot Igorri ‘sega hau ondo doa’ eta esaten dit ‘ez duzula nabaritzen, ezta?’. Beti esaten dut maitasunez eta mimoz egindako lana beti ondo dagoela.

-Taldea oso garrantzitsua da? -Atzetik daukadan taldeagatik izango ez balitz ezinezkoa izango litzateke egiten dudana egitea. Nik bi seme-alaba ditut eta Zizurkilen bizi gara

��

gurasoekin, beraiengatik izango ez balitz, ezingo nuke egin lanetik atera, bazkaria prestatu, umeak jaso... Ama beti hor daukat. Igor ere, entrenamenduetarako prest dago beti eta Xanti, senarra, lanetik atera eta beti dago prest belarra jasotzeko, edo ura ekartzeko. Beraiengatik izango ez bazen ezinezkoa izango zen. Nik uste dut horregatik ez gaudela neska gehiago, mesedeak eskatzen egon behar duzulako.

45. alea | 2015ko abuztua

Artikulua: Gure mundu txikia

El destierro de los reyes de Navarra en 1.512 Martín García Garmendia > historias cercanas

acia finales del mes de julio de 1.512, una comitiva a caballo avanza muy lentamente por las ‘ateas’ de Isaba. Cabalgan en silencio, serpenteando el escaso río en dirección a Belagua. Sus oscuras capas parecen querer ocultar sus identidades, a la vez que protegen a los jinetes de la húmeda niebla que cubre el valle. Está amaneciendo y tardarán casi tres horas en alcanzar la ermita de Arrako, en donde repondrán fuerzas, orarán, y tal vez hasta puedan oír esa perezosa campana que solo repica el día de Santa Ana. Son Juan de Albret y Catalina de Foix, últimos reyes de Navarra, y van camino del Bearne. En cabeza avanza Pedro de Navarra, su fiel Mariscal, quien acompaña a los monarcas al destierro junto con otros caballeros navarros. Caminando junto a él va un habitante del valle, distinguido por la oscura pelliza que cubre su espalda; es el guía en ese tortuoso sendero que poco a poco se va haciendo más empinado. Tras el collado de Arrakogoiti otro guía les conducirá por esa hermosa

zona tan escabrosa. Apenas hablan, si acaso algún cariñoso gesto del Monarca hacia su esposa e hijos, tal vez diciéndoles que pronto podrán regresar. Junto a Pedro de Navarra va también Juan de Jaso, Señor de Xabier y Azpilcueta, entre otros fieles caballeros a la causa navarra. En 1.512, 1.516 o 1.521 efectuaron varios intentos para recuperar esa gran Navarra, aunque alguno fuera más voluntarioso que efectivo. Navarra, uno de los reinos más antiguos de Europa, quedó finalmente diluida entre los distintos reinos peninsulares, aunque en Francia siguió conservando sus instituciones como Reino hasta la revolución de 1.789. Algunos se preguntarán por qué recrear ahora el destierro de los reyes de Navarra; pues bien, sencilla y llanamente porque nos apetece repetir ‘in situ’ el recorrido histórico más aproximado posible de lo que fue ese camino del destierro. Hay ‘memoria histórica’ de esta vieja senda señalada en el plano con las dígitos 1, 2, 3, 4, 5 y la letra C, que aun hoy transcurre desde Arrako (conjunto histó-

Arrako Trikuharria.··· María Ayerra rico, Benta, ermita, dolmen) hacia Santa Engracia, y esta es la ruta que seguiremos. El motivo de que esos recios montañeses trazaran hace ya muchos siglos esta sabia ruta tiene una lógica explicación, en contraposición al actual itinerario que señalamos en ese viejo Plano de la ruta.··· M. García mapa con la letra A. Este portillo de Arrako- toda probabilidad fue ese goiti es el más directo y el histórico itinerario que cercano, a la vez que ‘solo’ siguieron los guías de tan tiene 1.409 metros de al- triste cortejo. Este ‘camitura en comparación con no viejo’ llegaba a Santa otros pasos; también era Engracia por la zona del paso de las ‘golondrinas monumental barranco de de tierra’ que iban a Mau- Kakueta. ¡Cuánta historia le a trabajar y, al ser tam- olvidada de Euskalherria bién ‘ruta ancestral de la tiene este camino, Arrako, lana’, tanto de roncaleses Juan Pito, Arrakogoiti, como de ansotanos, con kakueta, Santa Engracia!

Hizketan Antzinako doinuei gaurkotasuna emanez

45. alea | 2015ko abuztua

Txalaparta inprobisazioan oinarritzen den arren, entseguak ere behar dira

Agurtzane Núñez

xalaparta jotzeak erraza badirudi ere, teknika behar da instrumentua ondo menperatzeko. Arri eta Ixiar Zugarramurdi ahizpak duela hamabost urte inguru hasi ziren ikasten lehengusu baten eskutik txalaparta jotzen eta orain jendaurrean aritzen dira eskatzen dieten ekitaldietan. «Txikitatik atentzioa eman izan digu. Egun batean lehengusuak, Arantxa Anzak, ea ikasi nahi genuen galdetu zigun eta ia lehengusu gehienak joan ginen berarekin ikastera», gogoratzen du Ixiarrek. Berarekin egon dira ikasten urte hauetan guztietan, nahiz eta garrantzitsuena norberak ikasten duela a z p i m a r ra t z e n duten. «Instrumentua erakusten dizute baina praktika-tzen duzun arte ez duzu ikasten. Eta saio batzuk eskain-

tzeko esaten dizuenetik jada derrigortu egiten zara entseatzera», azaltzen du Arrik, «gero eta gehiago dakizu eta gehiago jakin nahi duzu», gaineratzen du. Txalaparta arruntenak bi egurrekin egindakoak izaten dira, nahiz eta egun hirutik gorakoak

ere ikus daitezkeen, ia edozein materialekin eginak. «Guk egurra nahiago dugu, baina marmola ere badaukagu. Diotenez, gereziondoarena da onena, baina guk soinu polita duen begiratzen dugu, ez motari. Batzuk egur exotikoak ere bilatzen dituzte, soinu berezia dutelako, baina

guk ez ditugu oraingoz probatu». Lehenengo txalaparta aitonak oparitu zienetik, hainbat eta hainbat egur izan dituzte esku artean: «orain zortzi edo bederatzi izango ditugu baina saioetan bost erabiltzen ditugu. Gurea bakarra da, besteak lagunek uzten dizkigute eta askotan ez dakigu ezta zer motakoak diren ere. Euripean jotzea suertatu izan zaigu eta egurrak pitzat z e n

45. alea | 2015ko abuztua

Hizketan

“ ” “ ” Guk egurra nahiago dugu, baina marmola ere badaukagu txalapartarako

Saio bakoitza momentuan nola sentitzen zaren araberakoa izaten da

joan dira, baina lehenengo hartatik oraindik baten bat badugu ere», aitortzen dute. Oholak puskatzen zaizkienean, beraiek konpontzen dituzte, «mozten eta probatzen joaten gara nahi dugun soinua lortu arte. Orain txalaparta afinatu bat egin nahi dugu». Hala ere, oholekin ez bezala, makilekin gustu finkoak dituzte: luzeagoak nahiago dituzte. «Oreka gehiago mantentzen dugu jotzerakoan. Egia da txikiagoek pisu gutxiago daukatela eta azkarrago jo dezakezula, baina oreka ere galdu dezakezu», dio Arrik. Makilak, orokorrean, goitik estuagoak izaten dira eta azpitik zabalagoak,

Ixiar eta Arritxu Zugarramurdi Tolosan eskainitako emanaldi batean.··· Núñez «kolpea behean ematen delako. Heldu ere erditik behera egiten da, horrela ez zaizulako joaten makila alde batera», azaltzen du Ixiarrek. Txalapartan inprobisazioa nagusi bada ere, saioren bat prestatu behar dutenean aurretik elkarrekin entseatzen dute, «gidoi bat izateko», zein erritmoan jo edota nola hasi, jarraitu eta bukatu adosteko, «bestela beti gehien gustatzen zaizkigun erritmoak erabiliko genituzke eta beti berdina aterako zen. Zerbait berria probatu

nahi badugu ere, aurretik entseatzen dugu, nola aterako den jakiteko». Hori bai, ez dute erabakitzen nork daraman erritmoa eta nork ez: «bat ttakuna izaten da, erritmoa daramana, eta bestea errena, baina guk ez daukagu banatuta. Ni, berez, errenagoa naiz, baina Ixiarrekin jotzen dudanean pixka bat ttakunagoa bihurtzen naiz, berak joera gehiago duelako erritmoak pus-

katzeko. Egunean nola gauden arabera izaten da», dio Arrik. Izan ere, jotzeko garaian norbere izaerak zerikusi handia duela diote. Ixiarrek azaltzen duenez, «momentuan nola sentitzen zarenaren arabera izaten da. Pasa izan zaigu ez gaudela ondo eta ez zaigu ezer ateratzen, eta hurrengoan oso lasai bagaude oso gauza politak ateratzen zaizkigula, sekulako erritmoak».

45. alea | 2015ko abuztua

Artikulua: eguraldia

Artoa eta babarruna (II) Joxe Landa, eguraldian aditua

iru pertsona behar ziren lan onetarako. Bat itu-lan ganaduen aurretik erakusle gisa. Gaztetxoren bat izan zitekeen makilatxo batekin. Ganaduen atzetik lehen esan dudan erreminta pertika duna maneiatzeko pertsona helduren bat. Honek bostortza maneiatuz arrastoa egiten zuen aurreko arrastoko aleak estaliaz. Atzetik beste pertsona bat poltsatxo banatan artoa eta babarrun aleak zituela. Pausoko hiru edo lau ale botatzen zituen bakoitzetik artoa

eta baba. Aurretik simaurra zabaltzen zen soro lurrean eta bost hortzarekin buelta ematerakoan lurrekin nahastuta geratzen zen. Horrela artoa eta babarruna ereinda geratzen ziren ernetzeko prest. Zortzi bat egun barru landara puntak agertzen ziren lurrean. San Isidroak aldean gutxi gora behera. Pare bat aste igarotakoan jorratu pasara bat ematen zitzaion apur bat bakanduz. Geroago beste jorra bat gehiago arto landareak bakanduz. Baina arto landareak metro erdi inguru zuenean azkeneko

bakanketa egiten zitzaion artaburutarako behar zirenak utziaz. Arta landarearen alferrikako puzka horiek ganaduen jatekotarako aproposak izan ohi ziren. Geroago loratu egiten zen artoa eta hori kendu egiten zitzaion ganadu jatenerako aprobetxatuz. Horrela artaburuari aukera hobea jartzen zitzaion ongi garatu zedin. Gero artaburuari bizarra zimeltzen zitzaionean elea egina egongo zen. Artaburuaren azal zorroa ihartzen zenean prest egoten zen jasotze-

ko. Meta edo mutxurretan eduki eta babarrunarekin batera etxeko ganbaran ipini burua apartatzeko. Lan horri arta zuritzea deitzen zitzaion eta auzolanean egin ohi zen askotan. Oraingoz nahikoa zango dut eta beste batean jarraituko dut Gipuzkoako nekazaritza esplikatzen.

“

Artaburuaren azal zorroa ihartzen zenean prest egoten zen jasotzeko

”

··· Núñez

Sakonean

45. alea | 2015ko abuztua

Euskal dantza gaurkotuz Belen Simonek dantza belaunaldi ugariri irakatsi dizkie euskal dantzak

Amaia Núñez

elen Simón dantzari lotuta bizi da duela ia berrogei urtetik. Villabonako Oinkari dantza taldean hasi zen gaztetan eta irakasle bezala jarraitu du orain arte, gaur egun bere alaba Naroarekin batera daraman dantza talde propioarekin, Oinargi. Bien artean antolatzen dute dena eta jada ikasturte berrirako dantza eta koreografiak prestatzen ari dira. «Hasieran dantza tradizionalak erakusten genituen, betikoak: sardinerak, fandangoa, arin-arina...», azaltzen du Belen Simonek, «orain hasi gara musika modernoarekin koreografia be-

Leaburuko plazan, iazko jaietako emanaldian.··· Núñez rriak sartzen pixkanaka». Horretarako bi modu ezberdinetan antolatzen dira. Alde batetik, dantza tradizional berari musika modernoagoa jarriz, «aurten adibidez makil txiki egin dugu, baina beste musika ezberdin batekin», edo musika hartu eta koreografia sortuz. Talde bakoitzak, bost dituzte oraingoz, bost dantza ikasten dituz-

��

te ikasturte bakoitzean, fandangoa eta arin-arina barne. Bi hauek urtero ikasten dituzte, izan ere, koreografia berrietan ere erabiltzen dituzte. Udan, ikasturte berria hasi baino lehen, erabakitzen dituzte dantzari gazteek ikasiko dituzten dantzak eta orduan sortzen dituzte ere behar dituzten koreografia berriak. Koreografiez gain,

arropak ere aldaketa izan dute eta azken ikasturtetan soineko zein blusa berriak egin dituzte ikasleentzako. «Udalek ematen diguten diru-laguntzarekin egiten ditugu trajeak. Gehienak guk asmatutakoak dira», diote. «Modeloak egiten ditugu eta gero jostun bati pasatzen dizkiogu», azaltzen du Naroak. Horrela, pixkanaka jantzitegia

45. alea | 2015ko abuztua

Sakonean

Adin guztietako ikasleek parte hartzen dute dantza saioan, txikienetatik hasi eta helduenetara.··· Núñez osatuz eta berrituz doaz. Ia herri guztietan bezala, neskak dira nagusi taldean. Belenek oroitzen duenez bera gaztea zela hasi zen Oinkari dantza taldean eta urte batzuetara «mutilak joaten hasi ziren, soldaduskara joateko, eta neskak bakarrik geratu ginen». Beraiek hasi ziren umeei euskal dantzak erakusten, baina urteen poderioz, hasierako hamarretatik bi geratu ziren, Belen eta bere lehengusua. «Nere lehengusua lanean hasi zenean ni bakarrik geratu nintzen». Urte batzuk bakarrik egon ondoren, orain Naroa alabaren laguntza du. Bien artean 60 ikasleko taldea daramate. Villa-

bonakoko ikasleei Leaburukoak gehitu zitzaizkien duela hamabost urte eta Albizturkoak duela bi. «Gazteenak talde ona sortu dute elkarren artean», diote. Bi urtetik 20 urtera arteko taldea dute. Guztiek hiru herrietan emanaldi berezia eskaintzen dute: ikasturte amaieran Villabonan eta herriko jaietan Leaburu eta Albizturren, baita Anoetako eta Irurako dantzari txiki egunetan, Leaburuko San Sebastian egunean eta Villabonako San Juan bezperako jaian. Emanaldietan hiru herrietako dantzariek parte hartzen dute, txikienetik helduenera, eta ordu eta erdi inguruko emanaldia eskaintzen dute.

��

45. alea | 2015ko abuztua

Artikulua

Por dentro (II)

Jose Antonio Pagola, teólogo

uando hablo con ellos me doy cuenta de que desde fuera no se le puede enseñar a nadie a creer. Lo mismo que no se le puede enseñar a alegrarse, a amar o a llorar. Yo puedo hablarles de mi fe, puedo invitarles a que se abran a Dios confiadamente, puedo animarles a que no se desalienten, a que se sientan siempre comprendidos por él, pero me doy cuenta de que el encuentro con el misterio de Dios es una experiencia que cada uno ha de conocer en otra fuente que está en su interior. Si quieres encontrarte con Dios, tienes que bajar al fondo de ti mismo y escuchar de verdad lo que sientes. No te engañes por más tiempo. Despréndete de esa falsa seguridad que aparentas ante los demás. Quédate a solas ante Dios y ante di mismo. Esos minutos de sinceridad pueden transformar tu vida más que cualquier otra cosa. Tal vez las primeras veces no sentirás nada espe-

cial. Solo escucharás tus miedos, preocupaciones y problemas. Tu mente se llenará de toda clase de pensamientos e imágenes. Pero, si aprendes a estar en silencio contigo mismo, empezarás a descubrir cosas nuevas. Sentirás que Dios está oculto y se te escapa, pero intuirás que está muy cerca de ti. No puedes oírle hablar, pero algo te está diciendo en silencio. No le puedes ver, pero saber que te está mirando con amor. Un creyente no es un ser extraño y anormal. Es sencillamente una persona que ha aprendido a «saborear la vida en la fuente», según la bella expresión del escritor francés M. A. Santaner. Por eso capta lo que otros no saben captar y goza de lo que otros no son capaces de gozar.

“

Si aprendes a estar en silencio contigo mismo, descubrirás cosas nuevas

··· Núñez

45. alea | 2015ko abuztua

Artikulua: Sakelako antropologia

Bronislaw Malinoski, antropologia modernoaren ekarlea Kepa Fernandez de Larrinoa, antropologoa

ur planetako izakien eboluzioaren historiak ezarritako ikuspuntutik begiratu zioten XIX. mendeko antropologoek gizakien bilakaera soziokulturalari. Eboluzioaren behe-maila batetik eboluzioaren goi-maila baterantzako bidean zehar munduko pertsona, herri, komunitate eta nazio guztiak zebiltzala frogatu nahi izan zuten orduko antropologoek beren idazkietan. Hala ere, erabat subjektiboa izan zen lehenbiziko antropologiak bere egindako ikuspuntu eboluzionista hura. Gizarte eta kulturen historia eboluzionismo biologikoaen emaitzek ziotenaren arabera epaitzean, kontzeptualizazio-kate artikulazio zehatz bat oso-oso artifizialki gauzatu zen. Zibilizatua/basatia, hiritarra/baserritarra, europarra/ez-europarra, goimaila/behemaila bereizketa-loturak, besteak beste, okerreko kontzeptualizaio-kate haren adibideak dira. Egun badakigu orduko europar ‘hiria/zibilizazioa/eboluzioaren goimaila’ ekuazioa, ver-

sus ‘tribua / basagisa / eboluzioaren behemaila’ ekuazioa, ez zela inongo testigantza zientifikoan oinarritzen. Gaur badakigu antropologo eboluzionistek bestela egin zutela: hots, Europako burgesia hiritarrak tankeraturiko eredu sozial, ekonomiko, politiko eta kulturala berenganatu zuten. Eta hala eginez ekintza galbideratu baten hedakuntzari lagundu zioten, zeini eta europearren kultur-motak eta ekonomia-erak esportatzeko moralezko betebeharrari. XIX. mendeko antropologoek hedatutako historia soziokulturalari buruzko printzipio bioeboluzionistari bizkar eman zioten XX. mendeko antropologoek. Humanitatearen historia orokorrik burutu beharrean, tokian tokiko historiogintzari ekin zioten. Baita ere, gizartegintza eta kulturgintzari. Bertan bertako testuinguru, ikuspegi, eritzi eta esperientzia partikularren ikertzeari garrantziarik handiena eman zioten. Xede berri honen ondorioz, zera suertatu zitzaien antropologoei lan-gako: gizarte anto-

Malinowski 1930ean. ··· Library of the London School of Economics and Political Science lamendu-moeta eta giza pentsamolde bakoitzaren barnelogika zertan eta nolakoa zen ulertzea. Erronka berriari zegokion bezala eusteko, erreminta metodologiko berezia asmatu behar izan zuten XX. mendeko antropologoek: etnografia edo, bestela esanda, tokian tokiko ikerlana.

Iker-tresna honek bertakoek beren kultur eta gizarte antolakuntzaz daukaten zeresana eta ikuspegia ekarri zituen antropologia liburuetara. Antropologia modernoaren muzinezinezko eginbidea da bertan bertako ikerketa. Bronislaw Malinowski ikerlari poloniarrak ireki zuen bidea.

1. alea 45. alea| |2013ko 2015kohilabetea abuztua

Argazkiak

Lili Jauregiaren atzealdea, egun eraberritua. Behean, fatxada nagusia eta leiho baten xehetasuna.··· Núñez

Lili Jauregia | Zestoa

iliko jaunek XV. mende bukaeran eraiki zuten Zestoako kanpoaldean jauregi hau. Gotiko estilokoa, eraikin multzo handiago baten zati da bi burdinola, Lilibea etxea, bi errota eta urtegi batekin batera. Aurrealdea Erdi Aroko euskal jauregien eredu aipagarrienetakoa du. Jauregia erdiko patio baten inguruan antolatua dago, hiru solairuekin eta Erdi Aroko dorretxeen hainbat ezaugarri ditu, besteak beste, erlaitzeko gailurreria, kuboak eta gezi lehioen eta almenen bilakaera. 1680an utzi zen Jauregi moduan erabiltzeaz. Sebastian de Lili eta Magdalena Amilibia bere emaztea izan ziren azken biztanleak, ondoren errentan jarri zuten. Ondorengo mendeetan, eraikinak aldaketa ugari jasan ditu, bai gertaeren ondorioz, bai funtzio berrietara egokitzeko, baserri bezala erabili izan baitzen. 1984an Eusko Jaurlaritzak Monumentu izendatu zuen. Kontserbazio egoera txarra zuen eta Gipuzkoako Foru Aldundiak erosi zuen. Zaharberritze lanen ondoren, gaur egun bisita gidatuak eskaintzen dira. Barrualdea Foru Aldundiak eta San Telmo Museoak dituzten XVII. mendeko elementuekin osatu da, horietako asko Lilitarren testamentuetan ageri diren altzariak.

··· Núñez

Argazkiak

Irekiera itxaroten Fruitua eman aurretik kolore bizietako loreak eskaintzen dituzte frutarbolek. Intsektuak erakartzea da beraien helburua, ondo polinizatuz, aukera gehiago fruitu gehiago emateko eta, ondorioz, hazi gehiago. ··· Núñez

11. alea | 2012ko urria

Argazkiak

Kirolak El tenis de mesa en auge

45. alea | 2015ko abuztua

El equipo tolosarra Marpex-Oargi ha logrado el ascenso a División de Honor

Agurtzane Núñez

ipuzkoa tendrá la próxima temporada dos equipos en la División de Honor del Tenis de Mesa estatal. El Marpex-Oargi consiguió al final de la pasada temporada el ascenso desde la Primera División de la Liga Nacional y jugará el campeonato junto al Leka-enea de Irun y otros veintidós clubes de Madrid, Valencia, Aragón, Murcia, Galicia y Andorra. Tras varios años luchando por subir de categoría y lograr una plaza en División de Honor, el Iker Mugerza devuelve una bola a su oponente durante un partido.··· Oargi equipo que dirige Txema Armentia logró la sépti- municaron que había un cación en su liga autonó- el Leka-enea de Irun, que ma plaza disponible ‘in equipo de San Sebastián mica. Nosotros éramos también tiene equipos en extremis’. «Hay seis pla- de los Reyes, de Superdi- los segundos en la Liga el resto de categorías eszas y se jugaban en un fin visión, la máxima cate- Norte, y los otros eran tatales y que cuenta con de semana. El sábado se goría, que había descen- tercero y cuarto de sus un Centro de Tecnificajugaron mañana y tarde dido y que arrastraba a su respectivas ligas, con lo ción del Tenis de Mesa, y el domingo quedaban vez al equipo que tenía en que logramos la plaza». denominado Sonia Etxetres encuentros, los que División de Honor, con zarreta, en honor a la ganaban se quedaban las lo que quedaba una plaza Equipo de ganadores que fue reconocida como tres plazas que faltaban. libre», explica Armentia Ser un equipo de esa ca- mejor jugadora de tePerdimos ese último par- y continúa, «la plaza se tegoría no es fácil, en nis de mesa de todos los tido pero desde la Fede- adjudicaría al que había Gipuzkoa sólo hay un tiempos de Euskadi y que ración Española nos co- logrado la mejor clasifi- equipo de Superdivisión, falleció en 2011. Y es que el equipo tolosarra logró la pasada �� temporada unos resul�� tados casi inmejorables. No sólo fueron subcam�� peones de la Copa de �� Euskadi por equipos, a �� nivel individual el club �� tiene en sus filas a los ac��

45. alea | 2015ko abuztua

Kirolak

El deporte más completo del mundo Según un estudio de la NASA, la agencia espacial estadounidense, el tenis de mesa es el deporte más completo que existe, ya que combina la rapidez mental y física. «Dicen que es como jugar al ajedrez a la velocidad de un fórmula uno», dice Iker Mugerza, subcampeón sub23 y miembro del club desde sus inicios. «Parece una tontería pero la pelota va girando a doscientos kilómetros por hora, y no sabes a dónde va», indica Txema Armentia. Pese a la dificultad de llegar a un buen nivel, Mugerza asegura que «engancha a todo el mundo, lo que hay que tener es paciencia. La gente nos ve jugar y nos dice ‘yo también quiero, pero hay que meter horas», por lo que recomiendan probarlo a todo el mundo. «Al que viene le deja-

mos el material un tiempo de prueba y si le gusta, le apuntamos», anima Armentia. «Es la diferencia entre un deporte de equipo y uno individual, aunque se combinan los dos. Los partidos los ganas tú y los pierdes tú, nadie te coge la pala si vas perdiendo, pero si ganas, ganas para el equipo», destaca Mugerza. Y es que como puntualizan Mugerza y Armentia, el tenis de mesa no es lo mismo que el ‘pin-pon’: «es un deporte olímpico, el pin-pon es lo que se hace en casa poniendo la red en la mesa del comedor, que está muy bien, todos lo hemos hecho y hemos disfrutado» y añaden que se necesita ser «muy rápido y preciso, tienes que estar muy concentrado. Los campeones del mundo dicen que al tenis de mesa se juega con la cabeza y con los pies. Si te fijas hay algunos jugadores que tienen los pies más musculosos que cualquier ciclista. Puedes hacer kilómetros en un partido, corriendo a por las bolas».

tuales campeones y subcampeones de Euskadi en categoría senior, tanto individual como en dobles; al campeón y subcampeón de Gipuzkoa en veteranos; al subcampeón y tercer clasificado de Gipuzkoa senior y subcampeón sub23; y al campeón y subcampeón del Torneo Clasificatorio para el estatal.

Décimo aniversario El club se formó hace diez años en Villabona pero desde hace cuatro están integrados dentro del club de montaña Oargi de Tolosa y entrenan en el polideportivo Usabal. «Históricamente siempre habían tenido una sección de tenis de mesa, hasta el año 1996 que se disolvió. Al trasladarnos a Tolosa, cedimos los derechos al Oargi y recuperamos la sección. Somos unos veinte ju-

Algunos de los integrantes del equipo con los trofeos logrados.··· Oargi gadores federados y una docena de escolares», indica Armentia, que se encarga coordinar los grupos y de entrenar a todas las categorías, des-

de los escolares hasta los veteranos. «Entrenamos tres días a la semana, primero los chavales y luego los mayores», ya que no tie-

� � � ��

��

45. alea | 2015ko abuztua

Kirolak

nen sitio para poner más de tres mesas en la sala donde entrenan. A nivel escolar, los chavales participan en los Campeonatos de Gipuzkoa y los de categoría infantil en los juegos escolares de Euskadi. Varios de sus integrantes han sido campeones, «al que gana le suelo regalar una pala para motivarles», indica. A partir de esa categoría también participan en los Campeonatos de Gipuzkoa y de Euskadi que se organizan. «Con los nuevos valores que van saliendo participamos en las ligas autonómicas, que son de promoción. El que queda campeón

“

Este año por primer vez hemos tenido dos extranjeros en el equipo

”

de la Liga Vasca, junto a dos compañeros, obtiene una plaza para jugar en la Liga Estatal, que Un jugador del Oargi restando.··· Oargi empieza con la Primera División», de la que aca- Karol Hasec y Luka Mar- formado por tres jugadoban de ascender. «Es un kovic, que les han ayu- res, pueden tener un exespecie de Copa Davis de dado a lograr el ascenso tranjero, y en División de tenis, con selecciones de tras tres años intentán- Honor y Superdivisión tres personas y al ganar dolo y quedándose en el dos, «y todos los equipos un partido sumas puntos camino, «gracias a ellos tienen dos, claro. Alguna para el equipo». hemos jugado la fase de vez hemos ido a ver un Este año han contado ascenso de otra manera». partido a Irun y es especpor primera vez con dos En la Primera División tacular», dice Txema Arjugadores extranjeros, los equipos, cada uno mentia.

45. alea | 2015ko abuztua

Ibilbideak

Berastegi

erastegiko plazatik aterako gara eta kale Nagusitik joango gara. Kalearen amaieran, eskuinerantz, beherantz, joango gara eta metro batzuk ibili ondoren, ezkerretara ateratzen den errepidetik jarraituko dugu, Izotzalde auzorantz. Aurrerantz jarraituko dugu bide ia lau batetik. Bost minutu inguru ibili ondoren, bidearen ondoan egurrezko langa bat hasiko da. Horri jarraituz, ezkerretara bihurgunea hartuko dugu, eskuinean ateratzen den bidea alde batera utziz.

Aldapa txiki bat igoko dugu eta baserri batzuen artetik igaroko gara, beti bidean aurrera jarraituz. Baserri artetik atera eta laster bidegurutze bat pasako dugu, baina aurrerantz joango gara eta metro gutxira aska bat ezkerrean eta garbileku bat eskuinera ikusiko ditugu. Bidean aurrera egin eta minutu gutxitan baserri batera iritsiko gara. Eraikinaren atzetik eskuinetara hartuko dugu eta gero berriro ere errepide nagusitik zuzen jarraituko dugu baserrietara doazen bideak utziz.

Hamar minutu inguru ibili ondoren elizara iritsiko gara. Hemendik bidea moztu nahi badugu plazara bueltatu gaitezke elizaren aurretik ateratzen den bidetik joanda eta bidegurutzean ezkerreko bidea hartuz. Bestela, elizaren atzetik jarraitzen duen bidetik aurrera egingo dugu. Elizaren atzean dauden azken etxeak pasa eta segituan bidea bitan zatitzen da. Eskuinetik jarraituko dugu hurrengo baserri multzoraino, eskuinean ateratzen diren bideak utziz. Etxe

multzora iristean bidea amaitu eta bitan zatitzen da. Eskuinerantz joango gara, aldapa txiki bat jaitsiz zubi zahar bateraino eta, gurutzatu ondoren, errepideraino igoz. Hemendik aurrera, errepidetik joango gara berriro ere plazara bueltatuz. Errepidetik joan nahi ez badugu, atzera bueltatu gaitezke bide beretik eta elizatik gora jarraitu.

Iraupena: 1 o. Zailtasuna: erraza Desnibela: 50 m. Distantzia: 5 km. Irteera: Berastegi

45. alea | 2015ko abuztua

Ibilbideak

Inguruan San Martin de Tours eliza Berastegiko eliza XVI mendean eraiki zen, ia mende osoan zehar, eta hurrengo mendeetan zabaltzen joan zen, hala nola, sakristia eta erretore etxea zituen erantsiarekin eta kaperen handitzearekin. Harlanduzko hormak ditu eta garaiera altua du. Erretaula nagusia Ambrosio Bengoetxea eskultore ospetsuak egina da XVII. mendean eta lau atal ditu, Testamentu Zahar eta Berriko pasarteekin beheko frisoan eta San Martin, San Lorenzo edota Andre Mariaren Jasokundeko irudiak gailentzen direla beste ataletan.

Udaletxea 1699an hasi ziren eraikitzen, aurrekoa egoera txarrean omen zegoelako, eta 1734an amaitu zuten. Normalean elizatik gertu eraikitzen baziren ere, herriko jauntxoen arteko tirabirengatik Berastegin elkarrengandik urrun daude. Deigarria da fatxada nagusian duen armarri polikromatua. Eraikin laukia da, barrokoa, apaingarririk gabea eta garai batean kartzela bezala erabiltzen zen gela eta etxebizitza zituen. 2009an Eusko Jaurlaritzak monumentu historiko izendatu zuen. Duela bi urte guztiz zaharberritua izan zen.

San Lorenzo ermita Berastegin hiru baseliza daude, San Lorenzo, San Sebastian eta San Anton. Hiruak leku estrategikoan daude kokatuak, herria eta inguruak kontrolatuz. Toki garaienean San Lorenzo dago, izen bereko mendian 800 metroko altueran, bailara osoa begiztatzen baita bertatik Uzturre mendirainoko igarobidea kontrolatuz. San Anton eta San Sebastian (irudian), berriz, elkarren ondoan daude, Leitzara doan errepidearen alde banatan.

Jauregi dorretxea Elizaren ondoan dago Berastegiko jaunen dorretxea zena. Egun eraikinaren jatorrizko itxura aldatua dauka, urteetan egokitzeko berritzeak jasan baititu. Hala ere, oraindik arku konopiala duen lehioa eta elizaldeko fatxadan bi armarri ditu, Berastegi eta Lazkano sendienak. Juan Martinez de Berastegi eta Casilda de Lazcanok sortu zuten maiorazkoa 1548an eta Jauregiz gain aldameneko Tolaretxea eta Amiri baserriaren jabe ziren, baita Bedaioko etxe eta lursail guztien eta Amezketako Ugarte auzoko batzuen jabe ere.

45. alea | 2015ko abuztua

Artikulua: bertsotan

Antziñako erria ta bertsolaritza

Txomin Garmendia, bertsolaria

arai bateko Euskal Erriko istori eta gertakariak irakurtzea gogozko det, orretarako zein Auspoa liburu sailla baiño egokiagorik? “Auspoaren Auspoa I” liburuan Antonio Zabalaren itzaldiak datozte, denboraren joaneran an eta emen egindakoak. Berak eman dit lantxo au burutzeko gogoa. Auspoa sail ori geiena bertsolarien lanaz osatua dagonez, bat jabetu liteke bertsolaritza sagardotegietako emaitza dala. Euskerarekin batera sortutako doaia izango da noski, baiña sagardotegietan indartua. Garai bateko alaitasun bideak sagardotegiak ziranez, ondo etorriko zan bertsolaritza. Pello Errota zer moduzko bertsolaria zan galdetuta Txirritak eman zun erantzunak ere esaten digu zerbait: “Pello bezelako bertsolaririk ez da izan gaueko amabiak jo ezkero”. Uztapide zan bat ere etzan makala besteak-beste, botilla patarra aurrean zula ari zanean. 1949’ko Eguberri bigarrenean, bertsolari jaialdi bat izan zan Tolosako Beotibarren; kantatu zutenak: Basarri, Uztapide, Xalbador eta Mattin. Xalbadorrek asera eman

ziolarik, kopan zeukan patarretik bi trago eginda asi zan. Gaurko bertsolariak ura eranez ikusiko ditugu bertsotan. Orra, zenbateraiñoko aldaketa etorri dan. Bertsolariak? Bertsoak? Pozaldi ederrak bai noski, baiña naigabe eta negar pranko egiñarazitako bertsoak ere izan zirala esan bear; batez ere ezkontzaren bat galtzen zanean, geienetan, mutillak neskari bertsolari batena joanda bertso-paperak ateratzen ziranean alegia. Bertsolari oiek beren sodatatxoa kobratzen zuten, eta bapo; danantzat gaizki danik ez baita etortzen emen. Tolosako bikario izan zan Don Patrizio Orkaiztegik galerazi egin zun bertso-paperak argitaratzea, sortzen

ziran asarreak gogoratuz. Ez pentsa eliza edo apaizak bakarrik izan ziranik bertsolarian aurka, Iztueta eta Gorosabel idazleak diotenez, gogor zigortua izaten zan plazan kantari jardundako bertsolaria; bederatzi egunerako espetxean sartutako bertsolariak baziran. Amezketan libre zan ordea plazan kantatzea, errian bertsolari on asko zeudelako agian. Pernando, Zabala eta abarren garaia izango zan noski, orduko Amezketako erretorea Pernandoren lagun aundia zalarik, izango zun zer ikusia auzi orretan. Bertsolarian izen txar orrek gure garaira arte iraun zula esan bear; gogoan det, tabernan da bertsotan asi berria nintzan eta erriko abertzale jator

batek deitu zidan bertso-paper batzuk eman bear zizkidala-ta. Beste askoren artean itz auek esan zizkidan: “Lengo bertsolariak moskorkeri eta lizunkeritik galdu itun, kontuz Txomin”. Zorionez etorri ziran ordea bertsolaritza lokaztegitik lorategira atera zuten gizonak, eta oietako bat, Basarri izan zala esan bear. Zeiñek esan bear zun garai batean bertsolariak elizkizun batean kantatu bear gendunik? Orrelako eunka adibide jarri litezke. Danan gustorik ez da iñoiz egingo, beti izango dira txarrak, bitartekoak eta onak, baiña gaur bezin txukun bertsotan sekula ez da egin. Gure izkuntzaren eta gozamenerako izan ditezela.

Dargaitz, Txapel, Etxeberria, Harriet, Iriarte, Txirrita, Saiburu, Uztapide eta Zepai bertsolariak Victoria Eugenia Antzokiaren aurrean 1936an.··· CC BY-NC-SA3.0-ES 2015 KUTXATEKA-Fondo Photo Carte-Ricardo Martin

Gastronomia Gari lanak Gipuzkoan

45. alea | 2015ko abuztua

Amaia Núñez

Gariak lehortasuna behar du jasotzeko.··· Núñez

ipuzkoa gari leku oparoa zen duela ehun urte. Gari asko landatzen zen eta ehunka mota zeuden. Ez zen halere, garia landatzeko tokirik aproposena klimari begiratuz. Pixkanaka gari irina kanpotik ekartzen hasi zen, kalitate hobekoa, eta bertako barietate eta lanak ahaztuta geratu ziren. Egun gutxi dira garia ekoizten dutenak. Duela urte batzuk Errezilgo Atala Kultur Taldeak antzinako garia lantzeko modua berreskuratzeko proiektua jarri zuen martxan, ‘Gari lanak Errezilen’ izenekoa. Prozesu guztia antzinako moduan egin zuten: laiarekin lurrari buelta eman, garia eskuz bildu... Horreta-

��

rako herriko adineko pertsonen laguntza izan zuten, azalpenak emateaz gain, abarkak jantzi eta praktikan nola jarri erakutsi zietenak. Gariak hezetasuna behar du hasieran eta lehortasuna amaieran. Aurtengo eguraldia nahiko aldekoa izan du, uda beroa ezohikoa izan da, gariarentzat mesedegarria. Honek arazoak sortzen zituen garai batean garia landatzen zuten baserrietan. Euri asko egiten bazuen haziak ernamuindu egiten ziren irina egitera eraman aurretik eta lana ezerezean geratzen zen. Egun dauden medioekin hori gertatzea zailagoa da, hala ere. Errezilen adibidez, bi aldiz atzeratu behar izan dute aurtengo uzta ��

��

45. alea | 2015ko abuztua

Gastronomia

Ogia, gailetak, pasta edota garagardoa egiteko ere erabiltzen da gari irina biltzea, ekainean eta uztailean tarteka egindako euriak soroak busti egiten baitzituen. Neguan ereiten da garia eta udaran jasotzen da. Garai batean artasoroak erabiltzen ziren neguan garirako. Behin artoa jasotzen zenean, garia landatzen zen eta hau jasotakoan, berriro artoa. Badira oraindik garia lantzen duten eremuak Gipuzkoan. Gehienak beraien erabilpenerako irina lortzeko egiten dute, etxerako ogia egiteko edo ekoizpen txikiko okindegietan. Garia eguneroko hainbat elikagaietan topatu daiteke. Ogiaz gain, gailetak, pasta, baita garagardoa egiteko ere erabiltzen da. Landarea ere osorik aprobetxatzen dela esan daiteke. Gari aleak bildu ondoren, landarea geratzen da, lastoa. Hau ere animalien janari moduan edo oheak egiteko erabili daiteke. Normalean fardoak egiten dira gordetzeko. Garia eta lastoa hasieratik automatikoki banatzen dituzte egun makina gari-jotzaileek. Aleak bildu eta lastoa bota egiten du. Lanaren amaieran zakuetan sartzen da gari guztia, ia guztiz garbia ateratzen dena. Gari hau errotara eraman behar da ehotzeko.

Egun makinarekin jasotzen da garia, aleak eta lastoa bananduz.··· Núñez

Hiztegi ugaria Errezilen egindako lanak gari lanarekin erlazionatutako hiztegi zabala berreskuratu zuen, baita esaera zahar eta gara bateko gertaerak eta bitxikeri ugari ere. ‘Ostro irtete, arto eraite; ostro erortze, gari ereite’ esaerak garia eta astoa landatzeko garaiak ezberdintzen zituen. Gari urte onak azaltzeko: ‘elur urte, gari urte’ eta azaro euritsu, urte garitsu’. Lurrari buelta emateko nahiko elkarri jarri behar ziren laiariak eta esaerak zioen bezala ‘laian estu, mahaian lasai’. Nola landatu azaltzeko: ‘arbia sokorretan, artoa hautsetan eta garia lokatzetan’. Garia biltzerakoan, behin moztuta azaoa izeneko sortak egiten ziren, eta hauekin gari metak. Hamar gari azaodun sorta bakoitzari ‘hamarrekoa’ deitzen zitzaion eta ‘metamutila’ meta txiki bat egiteko hasieran jartzen ziren hiruzpalau azaori. Behin metak eginda, hilabete egoten ziren lehortzen eta ondoren egiten

zen gari-jotzea. Txanketa edo garijotzeko harriaren aurka jotzen zen, txanketan egin zeritzona. Galbahearekin garia lastokin banatzen zen. Garia kutxetan biltzen zen, gariarkatan eta neurtzeko imina izeneko egurrezko kaxak erabiltzen ziren. XX. mendean pixkanaka makinak sartzen joan ziren. Lurrunezko garijotzaileek banatzen zuten garia-alea lastotik eta lastoarekin metak egiten zituzten. Esaerak zioen bezala ‘lastorik gabe, garirik ez’. Gari ona oso erraza omen da ezberdintzen, ‘gari ona kutxatik saltzen da’ eta ‘artoaren truke, garirik ez’.

��

45. alea | 2015ko abuztua

Articulua: osasuna

Kuminoa-txarpoila Julian Bereciartua > medikua

andare unbeliferoa da kuminoa, apioa, perrexila eta mihilua bezala. Propietate asko ditu, eta, batez ere, haziak duen usainagatik asko erabiltzen da okindegian, gozogintzan eta sendakuntzan. Beste landare asko bezala, Asia hurbiletik edo ingurutik dator. Horregatik, eta beste hainbat arrazoigatik pentsatzen dut ‘paradisua’ lurralde haietan egon zela. Duela 6.000 urte ezaguna zen kuminoa, eta, dirudienez, garai haietan landare honekin egindako enplastuak zirkunzisioa egin ondoren, infekzioa saihesteko erabiltzen ziren. Meloi itxurakoak diren hazi txikiak ditu zatirik eraginkorrena. Landarearen adar muturrean kokatzen dira, eta uda garaiko fruitua da. Kuminoak dohai ugari dituela esan izan da, baina nik gutxitan sinisten dut: liseriketari laguntzen dio, hesteetako haizeak gutxituz. Artikulazioetako haizeak suntsitzen dituela ez dut

··· Franz Eugen Köhler, Köhler’s Medizinal-Pflanzen, 1890 sinesten. Eraginkorraizan daiteke sabeleko handitze sentsazioa kentzeko baita hesteetako tentsio gogaikarria arint-

zeko ere, arropak edo gerrikoak estutzen duenean. Zenbait lurraldetan, dena sendatzen duen

landare horietako bat da, baina egia esan, eginkizun nagusia barazkiak eta haragia asimilatzen laguntzea da.

45. alea | 2015ko abuztua

Gastronomia

Callos a la manera tradicional

Ingredientes para 4

Por Alberto Arroyo Belauntzako Ostatua

personas:

os -800 gr. o 1 kg. de call -2 cebollas -2 zanahorias -2 dientes de ajo -1 puerro -Pimienta negra en grano -2 hojas de laurel l -Tomate frito natura

-1 hueso de rodilla -1 guindilla cayena -Un chorrito de vino blanco -Jamón picado -Chorizo

os callos son una de las recetas más tradicionales, aunque no a todos les gusta su textura. Se hacen con el estómago tanto de ternera como de cerdo. En este caso es de una ternera criada en el caserío de Jesús, que regenta junto a Alberto el Ostatu de Belauntza.

-Sal -Agua

Lavaremos bien los callos, con abundante agua. Los trocearemos y coceremos, junto con el hueso de rodilla, durante una hora y media a fuego fuerte, sobre todo para quitarle el mal olor. Una vez cocidos los escurrimos, los volveremos a lavar bien y los reservaremos.

Prepararemos la salsa para los callos, para lo que picaremos las cebollas, las zanahorias, los dientes de ajo y el puerro, bien fino. Rehogaremos las verduras y le añadiremos un poco de jamón picado, una rodajas de chorizo, una guindilla de cayena, un chorrito de vino blanco y el tomate frito natural.

Llevaremos la salsa a ebullición, dejando que hierva bien, y a continuación añadiremos los callos, que cortaremos al tamaño que prefiramos. Dejaremos cocer todo a fuego lento durante media hora más. A la hora de servir, lo podemos decorar con un poco de puerro picado frito, como en este caso.

45. alea | 2015ko abuztua

Artikulua: eskulanak

Decoración de capazo Olivia Sánchez, pintora

hora que estamos en época de playa, he pensado decorar un capazo para llevar las Cosas típicas de la misma: toallas, bañadores, cremas, etc. Al ser este un trabajo creativo y personal, distinguiremos fácilmente nuestro capazo entre los demás. Además de decorarlo por fuera, podemos también forrarlo por el interior.

1 2

Primeramente aplicaremos al bolso la pintura elegida directamente. Si no utilizamos la pintura efecto tiza, deberemos darle antes una imprimación acrílica.

Dibujaremos el motivo central deseado mediante una plantilla o directamente a mano. Rellenaremos el interior del mismo con pintura blanca y pegaremos el papel de arroz en pequeños trozos con cola barniz aplicada en ambas caras.

Con la pistola de cola caliente, pegaremos el galón alrededor del borde superior del capazo. Asimismo, pegaremos la cuerda de esparto alrededor del motivo central.

Terminaremos de decorarlo a nuestro gusto, pegando los motivos deseados en diferentes partes del cesto: puntillas, flores, botones, lazos, etc.

Materiales -1 capazo -1 tira de galón con flecos -Pinturas efecto tiza -Papel de arroz -Cola barniz -Cuerda de esparto -Elementos decorativos (lazos, puntillas, botones, etc.) -Pistola de cola caliente -Pinceles

Aisia

45. alea | 2015ko abuztua

67 diferencias

6sudoku

medio

4 2 7 9 3 9

4 8 3

5 7 8

6autodefinido

NOMBRE DE

SEMEJAR AL

LETRA

ARCO IRIS

PUEBLO DE BIZKAIA

9 8 6 1

7 2

APÓCOPE DE

RELATIVAS A GALILEO

PERSONAL MASCULINO

JUNTABAN

TALES TUYO

PRONOMBRE

ENTRE DOS LÍNEAS

LO ESCRITO

IMPORTANTES, TRASCENDEN-

ESPACIOSAS

MUY ANCHAS Y

6 3

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Arantxa Iturbek esandako esaldi bat irakurriko duzu.

RADIO

ANCLA

AUMENTOS

LOCAS

TABLERO

GRACIA, CUALIDAD

PREPOSICIÓN INGLESA

TELAR

BAÚL DEL

RELATIVAS AL HUESO

ñ TE ATREVES

SUECO

4 letras AFRO CHEF MALA PACO

POTE SAYA SUBA TABA

5 letras AMEBA BABIA CASTO CLIPS

CRECE FLETE NIETA SABEN SALVO

O R O S L A O R I K R R

I R Z A A T

S O S T A Z R N N A. R O

U D Z E I T U K U R E L

R O A R U E

R S T E R R

6cruzada

G U E N N A: N R O A, R R

8 letras ABADEJOS ABRIDORA CALENDAS CANARIOS CARENCIA COCHERAS ENFÁTICO OPTATIVO TOSTADAS

N R R E E R T I A R N A nº45

U K E U S O

I T R A N U

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean Soluciones en la página 30

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias S A B E N U B M A S A U L H E R A S C A V O L V A F R O

JUEGO DE

BOSQUEJA

�� 6cruzada �� I C O A R L E N D N C O C I L T A T I P E J O S

R R R K U O N R R

«Iruditzen zait aukeratu nuela oso gustuko lana: neurrikoa, oso eroso sentiarazten nauena.»

POESÍA

G A L I L E A N A S

PLANETA FICTICIO DE COMICS

N E A U E S E N R

C O E N F A T B A A D A S B B B C A I R A A R I O S D T O O P R A B A D

NEÓN

E K L T N O S E R

S T A Y A N I T E T B A

SÍMBOLO DEL

Z U E S R R R T R

P A O T O E C H C R E F L E C A M E

U I N E R I A I A S N A N A R I C D O T A R O S A

AHUECADA

G E T R E L U A L V E R E A S A D L I O Z A C A N A S

AFELPADA,

V I A B L E

BRUTAL

A E N C C H U F R O E S A O S

BESTIAL,

T A U U A: A, O Z A.

4 8 6 7 5 9 3 2 1

POSIBLE

LETRA

I R N G N O S A N

7 9 3 4 2 1 6 5 8

FACTIBLE,

D T R R A K O R E

5 1 2 8 3 6 7 9 4

UNO EN ROMANOS

U I U O L I R A U

6 7 9 5 4 8 2 1 3

R A T S R R E I A

3 2 8 9 1 7 4 6 5

MIRARÍA, CONTEMPLARÍA

NOMBRE DE

I Z A O O R R T N

EMITEN POR

LETRA

1 4 5 2 6 3 9 8 7

MONEDA DE IRÁN

2 6 7 3 8 5 1 4 9

9 5 4 1 7 2 8 3 6

RELATIVO

8 3 1 6 9 4 5 7 2

PRONOMBRE

��

NO EN ROMANOS NCLA

INGLESA

TELAR

BAÚL DEL

RELATIVAS AL HUESO

T ñNúñez Partidos de pelota en las fiestas de Altzo.··· E ATREVES

6cruzada Conciertos Tolosa · Eigen Hulp Orkestra 1 de agosto, 11:00 h. Eigen Hulp, una orquesta sin ánimo de lucro original de La Haya, recorrera las calles de Tolosa durante toda la mañana. El grupo está formado por veinte con instrumentos 4músicos letras POTE de aire y de percusión, AFRO SAYA con 40 años de trayectoria. CHEF SUBA Sus improvisaciones de jazz MALA TABA y composiciones propias PACO tienen un brillo único.

Tolosa · Órgano

Berastegi · San SUECO Lorenzo

4 de agosto,B20:00 h.

78alletras 11 de agosto

Alize Mendizabal ofrecerá un concierto de órgano en la iglesia de Santa María.

Donostia ABRIDORA · Semana Grande CALENDAS

Tolosa · Charlie & The colours 28letras de agosto, 22:30 h. 5 CRECE AMEBA FLETE Concierto de Charlie BABIA NIETA & The Colours en la Plaza CASTO SABEN Zaharra, dentro del proCLIPS SALVO grama Gau Giro 2015.

ABADEJOS

CANARIOS

8 CARENCIA al 15 de agosto COCHERAS

Gaztelu · Andre ENFÁTICO Mari OPTATIVO TOSTADAS

14 y 15 de agosto Zerain · Andre Mari

nº45

6soluciones

6autodefinido

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada S A B E N U B M A S A U L H E R A S C A V O L V A F R O

CUALIDAD

PREPOSICIÓN

Ibarra San O Bartolome N O ·R S I R L deA agosto O R Z A Ral 25 21 R I K R R A T S O S Larraul T U D· SanZ Bartolome E R O Altzo · Saninazio A Z N I T U K A R R 30 de julio al 2 de agosto 24 de agosto N A. R O U R E L U E Larraul · San Esteban K I T R S N Zegama R R ·ESanUBartolome T E E R T I E U R A 31 de julio al 3 de agosto 24 de agosto R R A R N A S O N U E N R

I C O A R L E N D N C O C I L T A T I P E J O S

GRACIA,

C O E N F A T B A A D A S B B B C A I R A A R I O S D T O O P R A B A D

TABLERO

S T A Y A N I T E T B A

JUEGO DE

BOSQUEJA

��

P A O T O E C H C R E F L E C A M E

«Iruditzen zait aukeratu nuela oso gustuko lana: neurrikoa, oso eroso sentiarazten nauena.»

POESÍA

G A L I L E A N A S

FICTICIO DE COMICS

U I N E R I A I A S N A N A R I C D O T A R O S A

LOCAS PLANETA

G E T R E L U A L V E R E A S A D L I O Z A C A N A S

NEÓN

V I A B L E

SÍMBOLO DEL

A E N C C H U F R O E S A O S

4 8 6 7 5 9 3 2 1

AUMENTOS

AHUECADA

7 9 3 4 2 1 6 5 8

AFELPADA,

5 1 2 8 3 6 7 9 4

BRUTAL

LETRA

BESTIAL,

6 7 9 5 4 8 2 1 3

POSIBLE

NOMBRE DE

3 2 8 9 1 7 4 6 5

FACTIBLE,

N R E R abuztua A R U K E U S O E N N R R R

1 4 5 2 6 3 9 8 7

U D I T Z E I 45. T alea U K R |A2015ko U R N U E L O R G U S T L A N A: R N I K O A, R O R O S O R S A R A Z T E U 14EalN A. agosto R R 16 de

2 6 7 3 8 5 1 4 9

MIRARÍA, CONTEMPLARÍA

Agenda

30 ñ

I R Z A U ñ A T A O S O R R R R E ñ Fiestas T I N A El mes de agosto se celebran las fiestas patronales en numerosos muniG U cipios de la provincia con N A: multitud de actividades O para todas las edades: A,

9 5 4 1 7 2 8 3 6

RADIO

8 3 1 6 9 4 5 7 2

EMITEN POR

LETRA

��

45. alea | 2015ko abuztua

Zaharrak berri

Anoetako pilotaleku zaharra

Irakurle batek emandako argazkia.

Urtea: 1970. hamarkada Anoetako plazaren itxura guztiz aldatu da azken mendean. 1942. urtean, egungo plaza dagoen tokian, ‘Alkartasuna’ pilotalekua eraiki zen. Auzolanean eraiki zelako jarri zitzaion izen hori. Frontisa gaur egun udaletxea dagoen tokian zuen eta ezkerreko pareta eliza hasten zen pareraino iristen zen. Artean, elizaren atzeko aldean hilerria zegoen, geroago Basagain mendiaren magalera eramango zena. Hasiera batean frontoiak ez zuen estalkirik, urte batzuk beranduago jarri zitzaion, 70. hamarkadaren bigarren erdian. Hala ere, estalkiak ez zuen asko iraun, haizeerauntsi indartsu batek estalkia eraman baitzuen goiz batean. Zorionez ez zen zauriturik izan: ondoan zegoen eskolako haurrak bertan aritu ziren jolas-orduan eta minutu gutxi lehenago sartu ziren eskolara (beheko irudian eskuinean dagoen eraikina). Irudiaren eskuinean ikusten den etxea, Eliz-Aurre izenekoa, oraindik ere bertan

Anoetako pilotalekua eta eskola, 1950-1951 urte inguruan. ··· CC BY-NC-ND-3.0-ES 2015/KUTXATEKA/Fondo Marín/Paco Marí

dago, baita etxe aurrean dauden zuhaitzak ere. Frontoia 80. hamarkadan bota zen eta bere lekuan gaur egun dagoen plaza, Udaletxearekin eta etxebizitzekin, eraiki zen. Hilerri zaharra zegoen tokian, haurrentzako jolas-parkea eta pilotalekua, izen berekoa, egin ziren, Udaletxearen jarraian.

1. alea | 2013ko hilabetea

Sección

Componentes y Desarrollos Informáticos, S.L.

Componentes Desarrollos Instalaciones

Servicio técnico para empresas y particulares Venta de material informático y consumibles Gudari kalea 15, behea 20400 TOLOSA (Gipuzkoa)

Tel.: 943 650 199 943 654 836