Txantxangorri 48 by Txantxangorri Aldizkaria

www.txantxangorri.info

48. alea | 2015eko azaroa

Sagardoa antzinako erara

Argazkia: Núñez

Aitona Periko Con un ojo abierto recibe al alba. los músculos entumecidos cuando se levanta. Trasiego de una época, entre otras causas con toda seguridad, trabajo entusiasta. Siempre guadaña en mano, su muleta le rinde cuentas en la otra, cuando sus piernas le demoran. y al paso cuatro patas marrones en su lento caminar, olfatean las horas sin más afán que su anciana compañía. Fiel amigo, inseparable animal. mientras Periko devuelve al monte su verde dignidad, sin que la lluvia, el calor ni el frío impidan su empeño ejemplar. Txintxo, txintxo, al subir o al bajar... Aitona Periko, beti aurrera!

Mairus

··· Argazkia: Núñez

48. alea | 2015eko azaroa

Zer irakurri 04 Gaia: Basoko bizia 10 Hizketan: Asier Lopetegi 14 Sakonean: Corazonistas eliza 17 Argazkiak 20 Kirolak: Kros herrikoiak 23 Ibilbidea: Asteasuri ibilaldia 26 Gastronomia: Sagardoa 32 Aisia 33 Agenda 35 Zaharrak berri

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martin García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa, Miguel Ángel Bermúdez eta Txomin Garmendia. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes.

Gaia Egur hilaren bizia 4

48. alea | 2015eko azaroa

Animalia, landare eta xomorro ugarik hildako egurra behar dute bizitzeko

Amaia Núñez

asoak bizi mota ugari ezkutatzen duten lekuak dira. Zuhaitzetatik hasi, bertan bizi diren azeri, basurde eta bestelako animaliekin jarraitu eta arroka artean eta eroritako enborretan hazten diren goroldio eta xomorroetaraino. Gaur egun ezagutzen ditugun basoak gizakiak bertan egindako lanaren ondorioa dira gehienbat. Milaka urtetan basoa eraldatu egin du, hasiera batean abereentzako larreak egiteko, duela 6.000 urte inguru, basoen azalera murriztuz; gero nekazaritzako soroetarako garbituz, orain dela 4.000-5000 urtetik hasita. Azken mendeetan zura eta egurra lortzeko edo ikatzerako ustiatu da basoa, eta basoan bertan egurra usteltzen geratzea alperrik galtzea zela pentsatzen zen. Horregatik basoan

Rosalia alpina koleoteroa Navascues-en ateratako irudian.··· Miel Mari Elosegi ez zen ezer uzten, beste edozertarako ez bazen, sutarako erabiltzen zen.

Hazkuntza mantsoa Basoa lehengai eta diru iturri garrantzitsua bihurtu zen eta gizakiok basoak komeni zitzaigun erara eraldatu genituen.

��

Bertako zuhaitz motak bertara ezin hobe egokituak egon arren, hazkuntza mantso samarrekoak ziren, horregatik, zenbait eskualdetan kanpoko espezieak landatzen hasi ziren, intsignis pinua, alertzeak, makalak, eta abar, 40-50 urte

edo gutxiagoan saldu zitezkeenak. Honek guztiak bertako basoen dinamikan eragin zuzena izan zuen, zuhaitz talde osoak kenduz animalien zein landare espezie ugariren bizilekua ere galtzen baitzen. Baso landakete-

��

48. alea | 2015eko azaroa

“ ” “ ”

Gaia

Penintsulako okil espezie guztiak Bertizen daude eta ez da kasualitatea

Egurrak ura xurgatzen du eta hezetasun maila mantentzen laguntzen du

tan garai batean ohikoak ziren matarrasen ondoren makinen bidezko erabateko garbiketak, lurraren goiko geruza ere ezabatuz. «Gaur egun debekatua halako garbiketak egitea», azaltzen du Miel Mari Elosegi biologo eta basozainak, izan ere, zuhaitzak goitik behera botatzean lurreko gainaldea, orbela, ongarria dena, guztia harrotu eta kendu egiten zen eta lurra ia babesik gabe uzten zen. Gaur egun bertako zuhaitz espezieen aldeko apustua egitean, baso osoak aldatzen dira. Elosegiren ustez, «bertako espezieen alde jokatzea ona dela uste dut, baina aldaketa hau progresiboa baldin bada, basoetako espezieek izanen dute basoen babesa, bertako

Miel Mari Elosegi hitzaldi batean azalpenak ematen.··· Núñez espezieen basoak garatu arte».

Egur hila onura Hildako egurrik gabe eta bizilekua egun batetik bestera galtzean, espezie batzuk ia desagertzear geratu ziren leku askotan. Adibidez, «penintsulako okil espezie guztiak Bertizen daude eta ez da kasualitatea», dio Elosegik. «Basoak ez du ia gizakiaren eraginik izan ehun bat urtetan eta egur hila asko dago. Okilak behar dutena». Hegazti horiek zuhaitzen enborretan egiten dituzten zuloak beste hainbat animaliek ere aprobetxatzen dituzte, hala nola, saguzarrek, katagorriek, eta abarrek.

��

Bere kabuz mantentzen den baso batean herena egur hila omen da. Lurrera erortzen diren adarrak ere mesedegarriak dira. «Esponjak bezala, ura xurgatzen dute eta hezetasun maila mantentzen laguntzen dute», dio Elosegik. Gainera, guztiz desegin arte urteak pasa daitezke eta, bitartean, arrabioentzako eta apoentzako babesleku ere badira, baita bertan hazten diren onddoentzako eta mikroorganismoentzako elikagai. «Ustelduko da, ongarri bihurtuko da, baina bitartean bizi askorentzat oso baliogarria izango da». Azken urteetan Ingalaterrako ikertzaile talde

bat zuhaitz moarroak aztertzera etorri da Helen Read biologaren zuzendaritzapean. Europako baso ugari aztertu dituzte ornogabeak non bizi diren ikertzeko eta zuhaitz moarro zaharretan aberastasun izugarria dagoela ikusi dute. Zuhaitz horiek ehundik gora urte dituzte, «batzuk 300 edo 500», eta ornogabe batzuek horrelako egur zaharrak behar dituzte bizitzeko. Hau da arkanbelearen kasua, ziklo konplexua duena eta zuhaitz zaharren beharra duena bizitzeko. «Oso litekeena da espezie batzuk galdu izana. Zenbait ornogabe, goroldio, ontto, edo liken espezie, zuhaitz

48. alea | 2015eko azaroa

Gaia

zaharretako, eta hildako egurretako espezialistak dira. Zuhaitz zaharrik ez dagoen lekutan, ez ditugu aurkituko. Arazoa da gure ezagutza ez dela oso handia oraindik. Espezie asko ez ditugu ezagutzen, eta hortaz, zein egoeratan ditugun esatea ez da posible, momentuz», azaltzen du Migel Mari Elosegik. Baso motak ere eragin zuzena du. Hosto erorkorrekoek ziklo mantsoago dute eta, horregatik, denbora gehiago dute animaliek, landarek edo onddoek bertan bizia sortzeko. Urte gutxitan hazi eta botatzen diren basoetan horrelako bizi motak aurkitzea zaila da. Azken urteetan plan ezberdinak jarri dira martxan basoetako bioaniztasuna kontserbatzeko. Nafarroan adibidez, mendietako ordenazio planak egiten direnean, herri-lurren azaleraren %5a ukitu gabe utzi behar dute basoak bere dinamika naturala jarrai dezan. Basogintza ‘klasikoan’, zuhaitz zahar, itsusi eta okerrak kendu egiten dituzte, zuzenenak eta hoberenak utziz. Horiek izango dira hazia botako dutenak. Prozesuaren azken fasean, zuhaitz hoberenak bakarrik ge-

Eroritako adarrek lurraren hezetasuna mantentzen laguntzen dute. ··· Núñez ratzen direnean, baso eremua itxi egiten da belarjaleek landare berriak jan ez ditzaten. Haziak aurrera ateratzean eta zuhaixkak hazten hasten direnean izango da zuhaitz horiek mozteko garaia hurrengo belaunaldiari tokia egiteko. Egur hori zerrategietara eramaten da eta adar eta puntak basoan bertan uzten dira. Gainera, hektareako bost edo hamar zuhaitz ere bertan hiltzeko uzten dira, izan ere, komenigarria ikusi da hau egitea. Horrela, zuhaitz zahar horiek habitat egokia sortzen dute, eta baita bazka ere basoetako prozesu naturalek martxa egokian jarrai dezaten. Okil gibelnabarra Ultzama aldean. ··· M. M. Elosegi

��

48. alea | 2015eko azaroa

Artikulua: Gure mundu txikia

La casa Necoechea de Urzainki Martín García Garmendia > historias cercanas

o hay muchas casas en el valle con la historia de Necochea. Sacamos unas líneas del Heráldico de D. Jaime de Kerexeta para entrar en materia, pues no se puede condensar tanta historia en una página; dice que «‘Necoechea’ tiene carta ejecutoria de hidalguía y blasones otorgada por el Rey D. Carlos III de Nabarra el 1/9/1412». Según Koldo Mitxelena, el nombre pudo evolucionar hacia su actual grafía así: “Enekoitz-EnekoetxeaNekoetxea”. Es casa originaria de Urzainki, con ramas en Argentina y Chile. La población Argentina se fundó el 12/10/1881, en memoria del General Mariano Necoechea, y se declaró ciudad en 1911. Añade Kerexeta, «...que Raimundo, oriundo de dicho valle del Roncal, Coronel, Agregado al Estado Mayor del Ejército de Navarra, obtuvo autorización en 1803 para agregar a su escudo anterior un brazo en ademán de rendir la espada». Este brazo hace mención al apresamiento del inca Tupac Amaru en la revolución de Perú. Y en esto nos centramos, pues, según vemos en la foto 1,

ese cuartel central del escudo encuadrado en rojo es el que citan. Dª Camino Necoechea de Urzainki, descendiente de una rama de los mismos, nos mostró una copia de ese documento de 1803. Se trata de la venia dada a D. Raimundo para incorporar dicho ‘brazo’ en el blasón de su «casa nativa Necoechea del barrio Ingruñea de Urzainki», pues este barrio se trasladó de lugar en 1789 para quedar a salvo de riadas. Al otorgar dicho permiso también se lo dieron a Miguel Francisco, su hermano mayor, vecino de Urzainki. Dice el párrafo de la foto 2: «...acordamos dar e dimos las presentes para la egecusion y cumplimiento de la Rl (Real) Gracia obtenida por su hermano el Coronel Dn Raimundo Necoechea Iñiguez y que en su conseqüencia pueda el insinuado Dn Miguel Francisco usar libremente por aumento de su escudo de Armas, el Signo de un Brazo de que hace referencia la Real Cedula, por lo que damos la presente firmada por el (Visorrey)...». Puesto que el escudo colgado en la ‘casa Necoechea’ de Urzainki, ya

mantiene agregado en el centro de sus cuarteles otro más con dicho ‘brazo’, se deduce que ese blasón de Urzainki también se modificó tras la autorización dada por el Visorrey en 1803. Las cédulas y registros costaron inicialmente 2.963 maravedíes y se alar-

garon hasta el 20/9/1806, que es cuando se inscribió ese cambio del blasón en el ‘Libro de Armas del Reino de Nabarra’. Muy interesante el documento de 23 hojas que nos dejaron consultar en Kapel etxea de Urzainki. Para recordar el fin de semana en Beitia enea.

29. alea | 2014ko apirila

Publierreportajea

Los mandalas, palabra del sánscrito que significa circular, son la forma en la que el budismo y el hinduismo dibujan el cosmos. Un dibujo redondo que abarca el uno y el todo, el centro y lo de fuera y lo demás. Pero además de su simbolismo religioso, también se utilizan como terapia.

Edurne Sudupe realiza mandalas person de mandalas con un mé Pintar un mandala es terapéutico, ya que incitan a la creatividad. La forma de dibujarlo y pintarlo puede ayudar a centrarse, en caso de pintarlo de las

esquinas hacia el centro; como a abrir la mente, si se pinta del centro hacia fuera. Pintarlos es terapéutico, pero también recibirlos.

29. alea | 2014ko apirila

Publierreportajea

nalizados e imparte el taller étodo propio Edurne Sudupe dibuja y pinta sus propios mandalas en el que aúna su formación en la terapia Gestalt y maestra de Reiki, con su formación en pintura. Realiza mandalas personalizados por encargo. Pueden tener todo tipo de motivos: florares, infantiles... aunque se ha especializado en los diseños geométricos, basados en la «geometría sagrada». Los mandalas realizados,

como por ejemplo las flores de vida, «tienen una energía muy potente» que ayuda a la persona que los recibe. A partir de noviembre Edurne impartirá un taller de mandalas, para niños y adultos, para enseñar a pintarlos de manera terapéutica siguiendo un método creado por ella. A través de ejercicios y técnicas Gestalt los alumnos, conectarán con ellos mismos y con sus emociones, y aprenderán a expresarlos creando sus propios mandalas. Los talleres se impartirán en

Reserva tu plaza: TOLOSA en Guki los martes de 17:30-19:00 y en la Parafarmacia Benefit, los viernes. DONOSTI en el Centro Izartxuri los miércoles. PAMPLONA: los fines de semana. Información e inscripciones: 686.03.81.88

Tolosa, Donostia y Pamplona un día a la semana. Para los que prefieran los fines de semana, se organizarán sesiones de un día completo cada mes.

Hizketan

48. alea | 2015eko azaroa

Asier Lopetegik jaiegun berezietan haurrak gurdian paseatzen ditu. Irudian, Gazteluko jaietan.··· Núñez

«Santiago bidea zaldiz egitea esperientzia polita izan zen» Asier Lopetegik zaldi-gurdia ere maiz ateratzen du ibilaldiak egiteko

Agurtzane Núñez

aldia izatea eta beraren gaineran ibilaldi luzeak ematea edozein haurraren ametsa izan ohi da. Asier Lopetegik gaztetatik ditu

gustuko animaliak baina inoiz ez zuen aukerarik izan zaldian ibiltzeko nahiz. «Aiton-amonak baserrian bizi ziren eta txikitan gogoratzen naiz nola asto gainean ibil-

tzen nintzen, patatazaku baten gainean jarrita. Baina zaldian ibiltzen hogei urte ingururekin hasi nintzen zaldiarekin ikasten», oroitzen du, eta egun gustura ibil-

tzen da zaldiarekin paseatzen, bakarrik zein gurdiarekin. Berastegin eman zituen lehen pausoak zaldi gainean, bi zaldi zituen pertsona batekin batera ibi-

��

48. alea | 2015eko azaroa

liz eta ondoren ikastaroak egiten hasi zen zalditegi ezberdinetan. «Zaldian ibiltzea ez da zaila. Paseo bat emateko ez da asko behar baina ondo ibiltzeko bai. Gidatzea bezala da, auto arrunt bat gidatzea erraza da baina 1 Formulako autoa gidatzea zailagoa», azaltzen du, esanez norberak bere mailako zaldia bilatu behar duela: «zaldiarekin gauza konkretuak egitera ohitua bazaude asko hezitako zaldia hartzen baduzu arazoa izan daiteke, egiten duzun edozein gauza agindu bezala ulertu dezakeelako». Albero izenekoa izan zen bere lehenengo zaldia eta ordutik hainbat eduki ditu. Orain, hiru zaldi eta bi poney, ia urte guztia kanpoan igarotzen dutenak, eta denbora librean Lopetegik ibilaldiak egiten ditu, bai mendira bai herrietara. «Ibilaldi asko egin izan ditut, luzeena Santiago bidea izan zen. Donibane Garazitik atera nintzen pentsu pixka batekin eta Santiagoraino joan nintzen, bakarrik, hiriburu guztiak erditik gurutzatuz. Egunero 3035 kilometro inguru egiten nituen eta lo egiteko

Hizketan

Asier Lopetegi, ezkerretan, beste zaldizale batzuekin egindako ibilaldian.··· Núñez animaliak zituzten toki batez galdetzen nuen bidean, zaldia bertan uzteko. Oso esperientzia polita izan zen», dio. Azken urteotan zaldien inguruko zaletasuna hazi egin da, «baserri asko hustu eta zaldiak jarri dituzte». Ia denek elkar ezagutzen dute eta urtean hainbatetan ibilaldiak egiten dituzte elkarrekin. «Goizean mendi buelta egiten dugu eta gero bazkaria. Urrian nik Gaztelun antolatzen dut babarrun jana, hogeita hamar bat elkartu ginen. Orokor bat ere egiten da Lesakan. Laurogei per-

tsona inguru elkartzen gara. Zazpi edo zortzi orduko ibilaldia egiten dugu denak batera eta itzuleran Udaletxe inguruan dauden uztaietan lotzen dira zaldiak eta poteoa egiten da», dio.

Gurdiarekin Zaldiz bakarrik ibiltzeaz gain, gurdiarekin ere ibiltzen da. «Gurdia zaldiari lotua eramatea asko gustatzen zait eta horregatik erosi nuen. Lehenengoa Berastegin erosi

nuen, lau gurpil zituen egurrezko zahar bat eta nik erakutsi nion pixkanaka zaldi txiki bati gurdia eramaten. Lehenengo gurpil bat arrastaka eramaten ohitzen zaio gurdiarekin hasi aurretik», azaltzen du. Gurdiak mota eta tamaina askotakoak daude baina zaldi bakoitzarentzat egokiena dena bilatu behar da, «ezin diozu 800 kiloko gurdia jarri poney bati», dio. Gainera, zertarako erabiliko den ere

��

48. alea | 2015eko azaroa

Hizketan

kontuan izan behar da ez delako berdin errepidean edo mendian ibiltzea. «Oinarrizkoetatik hasita luxuzkoetaraino aukera zabala dago. Nik bietarako balio dutenak dauzkat, mendian ondo ibiltzen dira baina baita errepidean ere». Bat bi gurpilekoa da eta bestea laukoa. Ezberdintasun nagusia pisuan dute, «bikoak askoz gutxiago pisatzen du eta mendi bide txarretatik sartu zaitezke, baina saltoka bezala zoaz, eta zaldiaren bizkarra ere gehiago zigortzen du», adierazten du. Hala ere, azaltzen duenez, Gipuzkoa ez da toki

bereziki egokia gurdiarekin ibiltzeko: «oso aldapatsua da. Gurdiarekin ibiltzen ikasteko Oliten egon nintzen eta han dena laua da, nahi baduzu Zaragozarako joan zaitezke. Han zaletasun asko dute zaldi-gurdian ibiltzeko». Askotan ibiltzen da bera bakarrik gurdia zaldiari erantsita, baina haurrak paseatzeko ere erabiltzen du, «batzuetan inguruko herrietatik deitzen didate, azoka egiten dutenean herrigunean ibiltzeko». Orduan, kontuan izan behar ditu tokiaren ezaugarriak: aldapatsua den, errepidea duen, eta abar. «Jendea ez da kon-

Ponientzako gurditxoa ere badauka.··· Núñez turatzen baina garrantzitsua da jakitea errepidea edo galtzada-harria dagoen. Nahi izanda ere, Ibarratik Gaztelura lau pertsona heldu

igotzen saiatzen banaiz zaldia bi aldiz saiatuko da, hirugarrenean ez da mugituko. Oso animalia sentiberak dira», dio Asier Lopetegik.

48. alea | 2015eko azaroa

Artikulua: eguraldia

Osasuna eta eguraldia (I) Joxe Landa, eguraldian aditua

··· Núñez

spaldiko errezeloa edo susmoa izango da hauxe. Alegia eguraldiak ba ote duen zer ikusirik edo eraginik gure edo pertsonen osasunean. Nik uste dut baietz eta mundu guztiak esango luke hori bera. Askotan jarri ohi dugu eguraldia gure gaixotasunen kulpante edo errudun. Beti ez da horrela izango baina zer ikusia ba duela begi bistako gauza dela inork ez luke ukatuko. Eguraldia beti daukagu presente. Eguraldiaren barruan bizi gara. Arnasten dugun bakoitzean eguraldia tragatzen dugu. Eguraldia lagun, eguraldia etsai. Baina bera gabe

ezin gara bizi. Bere martxa ez dago juxtu-juxtu eta matematikoki gure premietara egokituta. Beraz, guk saiatu behar bere aldrebeskeriekin moldatzen. Eguratsa kaos bat dela esan ohi dute fisikoek eta eguraldia horko elementuen ibilera desorekatuaren emaitza izaten da hain zuzen. Fenomeno printzipalenak hotz beroa hezetasuna eta atmosferaren presioa lirateke. Horietatik sortzen diren elementu garrantzitsuenak berriz honoko hauek: haizea, lainoak, euria, tximista, trumoia eta tenperatura. Eta horiek guztien motorra eguzkia dugu. Ilar-

giak ere badu nolabaiteko eragina eguraldiagan. Elementu horiek modu desorekatuan mugitu ohi dira eta aldarte handiak sortzen dituzte eguraldiaren izaera noiz nahi aldatuz. Tarteka bere baldarkeriekin triskantza eta kalteak eraginaz. Zalantzarik gabe estremoko bortizkeria horiek modu askotara hunkitzen dute pertsonen eta izaki guztien osasuna eta ongi izatea. Baina eguraldiak egunerokotasunean erabiltzen dituen aldarte eta mantentzen dituen egoerak ere badute bai eragina gure osasunean. Eguraldiaren elementu edo fenomeno guztiak tamaina egokian gu-

txitan egon ohi dira eta geure gorputzak asmatu behar izaten du aldarte horietara egokitzen. Eta garrantzizko eginkizuna dugu gainera hori. Baina eguraldiari gaizki esaka jardunda bakarrik ez dugu ezer egiten. Aldarte txar horiei nolabaiteko erremedioak jarri behar ahal den heinean. Zer datorren aldez aurretik nolabait antz eman edo jakiteak ere asko balio du neurri egokiak hartzeko. Juxtu ez dago jakiterik baina gaur iragarpenek ere pista pixka bat erakusten digute. Nor berak erreparatuta ere sumatu daitezke etorriko denaren zantzuak.

Sakonean

48. alea | 2015eko azaroa

Adiós a un edificio histórico

La torre de los Corazonistas sobresale sobre los tejados de la Parte Vieja.··· Miguel Ángel Bermudez

La casi centenaria iglesia de los Corazonistas será derribada este año

Amaia Núñez

omo dice parte de una canción andaluza: «algo se muere en el alma cuando un amigo se va». En este caso no es un amigo, es un edificio. Ubicado en pleno corazón del Casco Viejo tolosarra se encuentra el edificio Corazonistas, la que en su día fue iglesia, propiedad de la comunidad claretiana. ¡Corazonistas no se va! Estorba y la derriban, así de sencillo, como si se tratara de una casa vieja, ruinosa, sin valor alguno. Un zona residencial de viviendas ocupará su lugar. Dentro de ocho años dicho edificio sería cen-

tenario. La comunidad claretiana llegó a Tolosa el año 1914, transcurrirían ocho años para la terminación de las obras de construcción de la singular iglesia con su convento, fue el año 1922 cuando tuvo lugar la inauguración. El edificio fue proyectado por el arquitecto tolosarra Guillermo Eizaguirre. Su arquitectura, de estilo neogótico, estilo complicado y difícil, fue de las pocas que se realizarían el siglo pasado. Corazonistas se compone de dos torres boveadas, la más alta campanario y diez torretas más pequeñas que enfilan

hacia arriba, diez peldaños, para adentrarse en su interior, dos arcos de entrada con su pórtico, su balconada central encajonada en un arco monumental que ocupa la mayor parte de su fachada principal y cristaleras multicolores (laterales y fachada) por donde penetra la luz del exterior. Desde lo más alto del edificio, superando con creces la altura de los tejados vecinos, dos estatuas se mantienen en equilibrio observando buena parte del casco histórico tolosarra, son el misionero San Antonio Maria Claret y el Sagrado Corazón de Jesús,

ambos protectores de dicha iglesia. Dentro había dos altares laterales, uno dedicado a San Antonio Maria Claret y el otro a la Virgen de Lourdes, que estaba rodeada de rocas que semejaban al interior de la cueva de Lourdes, bonito. En la actualidad no existe nada en el interior del edificio. Corazonistas tiene un encanto especial, sus fachadas de bloques de piedra arenisca, similares a las que tiene el Archivo en el paseo de San Francisco, amarillentas, aunque el paso de los años y la falta de mantenimiento ha ido oscureciendo. En la actualidad bue-

48. alea | 2015eko azaroa

na parte de su fachada principal está oculta por una encina. Dicho árbol, debido a su envergadura y peso que iba cogiendo, con el paso de los años hubo que sujetarlo a la fachada, pues la inclinación que cogió era muy acentuada. Corazonistas se cierra al culto el año 1997, tuvo ocupas durante un tiempo, deteriorando buena parte de su interior, un edificio con una robustez increíble a pesar de llevar muchos años sin mantenimiento. Corazonistas no es ninguna catedral, no es una joya arquitectónica, es algo más que todo eso. Ha sido la iglesia del pueblo, es patrimonio e historia, muy importante de la que en su día fue, bien llamada Villa papelera. Generaciones han pasado por el interior de la iglesia, actos litúrgicos, reuniones de cordimarianas, traslados de enfermos a Lourdes (en épocas que lo poco era mucho), actos culturales (no había casas de culturas), reuniones, conciertos, como la de una jovencísima Ainhoa Arteta que comenzaba a dar los primeros pasos en su carrera musical, que posteriormente la llevaría a lo

��

Sakonean

La silueta del Sagrado Corazón de Jesús durante el atardecer.··· Agustin Pagola más alto del mundo lírico. Antaño infinidad de actos y reuniones se hacían en centros parroquiales e iglesias al no existir otros locales en el pueblo para tales asuntos. Corazonistas, y otro tipo de monumentos de esta índole, es y ha sido patrimonio del pueblo, que sería bonito trasladar de padres a hijos, construcciones imposibles de realizar en la actualidad. Bilbao, Donostia (Bellas Artes, cinematógrafo), Azpeitia (parroquia de San Agustin), dichos edificios se han habilitado para otros menesteres, la mayoría relacionados con la cultura: conciertos, conferencias, exposiciones, Detalle de la fachada principal de la iglesia.··· Núñez congresos, bibliotecas, auditórium, restauran- etc. Algo que no se po- ya que se derribará para te y cafetería, museos, drá realizar en Tolosa, construir casas.

��

48. alea | 2015eko azaroa

Artikulua

Ir al fondo de ti mismo (I)

Jose Antonio Pagola, teólogo

e estoy diciendo repetidamente que, para creer en Dios, has de buscarlo dentro de ti. Si no lo encuentras en tu corazón, no lo encontrarás en ninguna parte. Pero, ¿cómo se hace esto? Tú quieres comunicarte con Dios, pero no sabes cómo escucharle y tampoco cómo hablarle. Vas de vez en cuando a la iglesia y escuchas cómo leen la Biblia. Todos dicen que es la Palabra de Dios. Pero, de ordinario, tú no escuchas a Dios. Durante la misa, tus labios se mueven para recitar oraciones o entonar cantos, pero casi siempre lo haces de manera distraída. Muchas veces sales de la iglesia sin haber hablado con nadie en el fondo de tu corazón. En una semana de espiritualidad que se celebró hace bastantes años en Madrid pude escuchar a Tony de Mello un deli-

··· Nick Hobgood cioso relato. Fue un poco antes de su inesperada muerte. Nunca olvidaré sus palabras ni su amplia sonrisa: «Un pez joven e inexperto acudió a otro más viejo y con más experiencia y le preguntó: “Dígame, ¿dónde puedo encontrar eso que llaman ‘Mar’? He andado buscándolo por todas partes sin resultado”. El viejo pez le respondió: “El ‘Mar’ es precisamente donde estás

tú ahora mismo”. El joven pez se marcho decepcionado: “¿Esto? Pero si no es más que agua... Lo que yo busco es el ‘Mar’”». Para encontrar a Dios no tienes que recorrer largos caminos. Basta con que te detengas, que cierres los ojos, que entres en tu corazón y que escuches la vida que hay en ti. Ahí, donde estás tú ahora mismo, está Dios rodeándote y penetrán-

dote de vida. Tú no haces absolutamente nada y, sin embargo, tu corazón palpita, la sangre corre por tus arterias, tus pulmones respiran. Una fuerza misteriosa recorre todo tu ser. Tú no haces nada para vivir. Segundo a segundo vas recibiendo la vida como un regalo maravilloso. ¿Cómo puedes decir que vives solo? ¿Quién te está haciendo vivir?

1. alea 48. alea| |2013ko 2015eko hilabetea azaroa

Argazkiak

El pequeño altar excavado en la roca y, a la derecha, detalle de la imagen de la Vírgen.··· Núñez

Vírgen María | Pasajes San Pedro Junto al muelle de Pasajes San Pedro en la ladera del monte hay una imagen de la Virgen María. Según indica en la inscripción que tiene abajo, fue colocada en 1954, ya que fue Año Mariano. Fue el primer año mariano, convocado por el Papa Pio XII con motivo del centenario de la proclamación del Dogma de la Inmaculada Concepción por el Papa Pio IX. En ese año se pidió que se expusiera el Dogma de la Inmaculada Concepción en las diócesis, en sermones y conferencias; también que se rindiese culto

a la Virgen María en las capillas o altares ubicados en cada ciudad y se hiciesen actividades privadas y públicas en honor a la Virgen María, que se hiciesen peregrinaciones en lugar donde el culto mariano es de una especial devoción, además de forma especial al Santuario de Nuestra Señora de Lourdes y a la Basílica de Santa María la Mayor en Roma. En Gipuzkoa, por ejemplo, ese año comenzó la marcha que realizan numerosos peregrinos desde Donosti hasta Itziar, de 42 kilómetros.

Argazkiak

11. alea | 2012ko urria

Argazkiak

Etxe ondoan Urteko hilabete beroenak larre garaietan igaro ondoren, abereak negua etxe ondoan igarotzeko prestatzen ari dira. Udazkeneko azken eguzki izpiak aprobetxatuz, baina hotzerako prest daude ardiak, hotzari aurre egiteko ile luzearekin. ··· Núñez

Kirolak El reto de la Behobia

48. alea | 2015eko azaroa

Gabriel Vieiro, Ana Campo y Florián García comenzaron en el atletismo por la Behobia

Agurtzane Núñez

uando Gabriel Vieiro comenzó a correr no pensó que años más tarde sería uno de los organizadores principales de las carreras populares de Gipuzkoa. Su introducción en el atletismo fue más fruto de la casualidad que de su afición: «la que era mi novia se fue a Galicia y pensé ‘¿Qué hago?’ y empecé a correr», recuerda. Se propuso salir en la Behobia y ese año, en 1987, participó por primera vez en la conocida carrera de 20 kilómetros. Antes nunca había hecho

��

Florián Garcia y Ana Campo reciben a los jóvenes en la meta.··· Núñez deporte «aparte de jugar a futbol en la escuela. Salí entrenado, pero ni mucho menos como lo hacen ahora, y con un chándal y unas zapatillas que tenía en casa». Esa fue la primera de ��

��

muchas participaciones en carreras populares que vendrían después, aunque curiosamente al año siguiente no pudo participar. «Estaba en la mili entrenando y cuando fui a apuntarme me

dijeron que había sido la semana anterior, así que seguí entrenando para la siguiente edición», indica Vieiro, que a partir de entonces se unió al Club Atlético Trintxerpe. El matrimonio for-

48. alea | 2015eko azaroa

Kirolak

Ana, en la meta, anima a dos participantes.··· Núñez mado por Ana Campo y Florián García también tuvo la Behobia como su primera carrera, aunque comenzaron más tarde, Ana con 38 años y Florián con 26. «Nunca había hecho deporte, pero un día estábamos en La Rioja de vacaciones y le dije a Ana ‘Voy a salir en la Behobia’. Me contestó ‘¿Cómo? Si no has corrido nunca’», se acuerda García. Aunque tenía poco tiempo, ya que entonces se hacía en octubre, entrenó y salió. «Terminó en hora y media», explica Ana Campo, un buen tiempo sabiendo que los ganadores suelen rondar

la hora. En las siguientes ediciones, participó en once hasta el año 2003, logró reducir ese tiempo en más de quince minutos. Ese mismo año también quiso participar en la maratón, «aunque no me dio tiempo a entrenar para una carrera tan larga». Hoy en día Florian no ha dejado el atletismo. Prueba de ello es que con 45 años fue subcampeón de Europa de 1.500 metros, con 50 subcampeón del mundo de 1.500 metros y en el 2014 fue campeón de España de 1.500 y 800 metros. Ana lo acompañaba a todas

Gabriel Vieiro ayuda a un niño.··· Núñez las carreras, así que un día decidió también salir en la Behobia. «Participé en cuatro ediciones», recuerda. En aquellos primeros años en Gipuzkoa no se organizaban muchas carreras populares, así que muchos atletas como Gabriel, Florian y Ana iban los fines de semana a las que se organizaban en

��

Iparralde. «Baiona, San Juan de Luz, Baigorri… lo más lejos fui hasta Hasparren», indica Gabriel. Ana recuerda que «en la de Baiona hay un momento que tienes que entrar en la muralla y subir por las escaleras una torre. Las puertas medievales son pequeñas y el que iba delante de mí no se dio cuenta y se pegó

��

48. alea | 2015eko azaroa

Kirolak

de lleno con el marco. Se cayó redondo».

Participar y organizar Gabriel Vieiro en seguida entro a formar parte del Club Atlético Trintxerpe y entonces comenzó su andadura como organizador de carreras: «cuando en el barrio se enteraron me propusieron hacer la carrera de fiestas. Después en las carreras fui conociendo gente y algunos también me pedían ayuda para organizar una en su pueblo», indica. Algunas de ellas han sobrevivido y otras después de algunas ediciones desaparecieron. Él continúa organizandolas en nume-

“

Es más dificil organizar un carrera pequeña de barrio que una grande

”

rosos pueblos y barrios como los de Martutene, Ibaeta, Aduna, Lezo, Pasaia, Astigarraga, etc. y desde hace trece años se Florian, Gabriel y Ana con la clasificación.··· Núñez encarga de la Challenge Gipuzkoa, un circuito de Ana y Florián le acom- luntarios en bici, etc. En doce carreras populares. pañan en muchas de una de barrio tienes lo Eso sí, sin dejar de parti- ellas en la línea de sali- justo», explica Florián, cipar en ellas. «Una vez da y llegada, ya que son y Gabriel añade que «inme cambiaron un recorri- jueces de atletismo. «Es tento que el circuito nedo sin avisarme. Yo hice el más difícil organizar cesite poca gente, con circuito de siempre junto una carrera pequeña que voluntarios en cuatro a los que estaban corrien- una grande. En la gran- puntos clave, y que sean do a mi lado y los demás de tienes mucha gente sencillas y sin demasiael que marcaba». ayudando, policias, vo- do peligro».

48. alea | 2015eko azaroa

Ibilbideak

Asteasutik ibilaldia

steasuko plazatik aterako gara Kale Berrian behera eginez Aiara doan errepideraino. Biribilgunera iritsi baino lehen ezkerretara dagoen etxean lorategia gurutzatu eta aurrean dagoen zebra bidea gurutzatuko dugu. Pixka bat ezkerretara egin eta gorantz doan errepidea hartuko dugu, eta aldapa hasi bezain laster, eskuinean ateratzen den bidetik jarraituko dugu. Segituan hurrengo etxera iritsiko gara eta autoen aparkalekuaren atzean zelaia gurutzatzen duen bidetik jarraituko dugu, aldapa igoz. Bidea errepide batean amaitzen da. Errepidea gurutzatu eta aurrean gorantz doan zementuzko bidetik igoko gara. Segituan bidea lautu egingo da. Minutu batzuk ibili ondoren zementuzko bide hori baserri baten aurrean amaitzen da, baina bidean zelaian behera aurrera jarraitzen du. Zelaian behera egingo dugu Inkita errekara iritsi arte, bost minutu inguruan. Belarretan erdi ezkutuan geratzen den zubitxoa gurutzatuko dugu eta ezkerretara belazea igoko dugu alanbrehesiaren ondotik. Baserri bateraino iritsi, baratzari buelta eman eta bidean gora jarraituko dugu zu-

tuko dugu eta segituan ezkerrean ateratzen den

.··· Argazkiak: Núñez zen, Zizurkilera doan bidearekin topo egin arte. Horra iristean, hasiera batean eskuinera joango gara seinalea jarraituz, baina metro batzuk ibili ondoren ezkerretara gorantz doan bidea jarraituko dugu, zementuzko bidera iritsi arte. Ikuilua eta baserriaren ondotik pasako gara eta errepidean behera jarraituko dugu. Bidea nahiko laua eta zuzena da, gora behera batzuekin. Ordu laurden inguru ibili ondoren bidegurutze batera iritsiko gara. Zuzen aurrera jarraituko dugu aldapan gora. Hala ere, bidea moztu nahi badugu, ezkerreko bidea hartuko dugu zuzenean Elizmendi auzora era-

mango gaituena. Minutu batzuk ibili ondoren, etxe baten aurretik pasako gara eta errepidea mendi-bide bihurtuko da hurrengo metroetan. Bide aldapatsua da eta amaieran zementuzko errepide batean amaitzen da. Ezkerrerantz, gorantz jarraituko dugu eta gora iritsitakoan ezkerretara beherantz doan bidetik jarraituko dugu. Aldapa behera errepidean bukatzen da eta iritsitakoan ezkerretara joango gara, aldapa behera jarraituz, berriro ere errekara iritsi arte. Zubia gurutzatu eta zuzen Elizmendi auzora iritsiko gara hamar minutu inguruan. Lehenengo baserrira iristean eskuinetik jarrai-

bidea hartuko dugu, zuzenean elizara eramango diguna. Elizari buelta emango diogu eta kalean behera jarraituko dugu galtzada antzeko bidean aurrera eginez Santa Cruz ermitara iritsi arte. Hortik errepidean behera joango gara eta minutu gutxitan Aiara doan errepide nagusira iritsiko gara. Zebra bidea gurutzatu eta kalean behera jarraituko dugu Kale Nagusira iritsi arte. Eskuinera jarraituz Asteasuko plazara bueltatuko gara.

Iraupena: 1h. 20 min. Zailtasuna: erraza Desnibela: 100 m. Distantzia: 4,5 km. Irteera: Asteasu

48. alea | 2015eko azaroa

Ibilbideak

Inguruan Sagargaztegi baserriko ferratokia Abereei ferrak jartzeko erabiltzen zuten egitura ikus daiteke Sagargazteko baserriko atzealdean. Behiak, idiak, astoak edota zaldiak ferratzeko erabiltzen ziren egitura hauek. Baserriko lanean hankek sufritzen zuten higaduratik eta kaskoak babesteko asmatu ziren ferrak. Animalia soken bidez egurrezko egiturara lotzen zen geldirik edukitzeko. Honela, ferratzaileak bere lana egin zezakeen arriskurik gabe eta erosotasunez. Gaur egun abereak ez dituzte baserri lanak egiten eta gehienak ez dira ferratzen.

Asteasuko Udaletxea Plazaren albo batean dagoen harlanduzko eraikina da Asteasuko Udaletxea, Jose Lizardi arkitektoak diseinatu zuena. Aurreko fatxadan erdi puntuko hiru arku erromatar eta bi balkoi handi ditu. 1760. urtean amaitu zuten eraikina egitez eta bi urte beranduago inauguratu zuten. Goiko erdialdean herriko armarria du, 1865 egina, eta Crepusculo Gonzalez tolosarrak margotua 1890ean. Lehenengo urteetan haurren eskola, alondegia eta ostatua Udaletxeko eraikinean zeuden.

San Pedro eliza Elizmendi auzoan, herriaren goikaldean kokatuta dago San Pedro eliza. Gurutze latineko solairukoa da, portada erromanikoarekin. Erretaula nagusia barroko estilokoa da, nahiz eta ez den lehendabiziko erretaularen aztarnarik geratzen XVIII. mendean zatiak galdu zirelako. Erdian Juan de Anchietak moldatutako San Pedroren irudia du. Eliza barruan, bataio-iturri gotiko bat dago harrizko atal batean tailatua, bi aingeruk eskuetan duten Asteasuko armarria ikus daiteke.

Gurutze Santuaren ermita Elizatik gertu dago Gurutze Santuaren ermita. Baseliza eraikin errektangularra da, bi isurkiko teilatuarekin eta ezpatainan kanpai bat. Hiru erretaula ditu: erdian barroko estilokoa bi metroko Kristo gurutziltzatuarena, eskuinekoak lore-motibo polikromatuak ditu Santa Agedaren irudia duena, eta ezker aldekoa, sinpleagoa. Azken honetan Betiko Sorospenaren Birjinaren XIV. mendeko irudi gotikoa zegoen, egun Donostian Elizbarrutiko museoan dagoena. Maiatzaren 3an ospatzen da jaia, meza eta bi eguneko jaiekin.

48. alea | 2015eko azaroa

Artikulua: bertsotan

Emakumea len

Txomin Garmendia, bertsolaria

onja joaten ez bazan behintzat, ezkondu, seme-alabak azi ta ezi, etxeko martxa eraman eta ortik aurrera oso gauz gutxitarako juzkatuko zan emakumea ia oraintsu arte. Elizarekiko artuemanak bere gain izango ziran bai. Gaur zorionez, emakumea erten da plazara, gizonezkoak egiten ditugun lan askotarako balio dula erakutsi du eta abar. 2014’ko abenduanaren 24ko D.V. egunerokoan, Gipuzkoako zortzi emakume goi-kargudunen argazkiak eta beren

aitormenak zetozten. Beren eginkizunak azaltzen zituztela. Oso ondo eta zorionak. Orra, zortzi emakume oiek nor ditugun: Nerea Zamakola, Garbiñe Biurrun, Errebeka Ubera, Mari Karmen Garmendia, Lohitzune Txarola, Maite Iturbe, Arantxa Kiroga eta Bakartxo Tejeria. Naiko ezagunak danak ere. Gaur, ‘matxista’ degu modan jarri zaigun itza, ez gerez gizonak ala geralako; giroak orretara bultzatzen gindulako baizik. Eta giro orretatik etzan libratu ez eliz-gizonik eta ez gaiñontzekorik.

Adibide bezela, Berrobin berrogei bat urtean erretore izan gendunaren bi jokaera esango ditut; Don Errikardo Altzola bere izen abizenak, 1969’an il zan 86 urterekin (G.B.). Ar esaten zun, bein ezkondu ezkero emakumeari egoak moztu bear zitzaizkiola. Bazkari eta apari gozoak etxean jarri, gizona pozik etxeratu zedin eta abar, Gaur ez dago esan besterik!! Udara artan legorte izugarria zan, gure ama zana (G.B.), akasduna zan mundutar geienak geran bezela, baiña eliz aldetik zintzo ibiliko zan.

Emakumeen Arantzazura Ibilaldia 1966an.··· CC BY-NC-SA-3.0-ES 2015 Guregipuzkoa, Andres Arlanzon

Etxean ikusten gendun nola aritzen zan, ‘Onelako legortea eta errogatibarik ez ote dego izango-edo, iñork ez ote ditu eskatuko?’. Ala, astea joan da astea etorri, da errogatibarik ez eta euri zaparradak gutxiago. Igande goiz batean, 7,30’tako mezaren ondoren joanda gure ama ori errogatiban eske sankristira eta Don Errikardok naiko asarre: ‘Gizonak nun dira?’. Oillasko pare batekin joan izan balitz ala artuko ote zun? Igande bereko amarretako meza-nagusikoan eman zun apaiz orrek aditzera, errogatibak zein egunetan eta ordutan izango ziran. Aurretik itz aurek esanda ordea: ‘Emakume bat etorri zait errogatiba eske legortea dagola-ta, gizonak nun dira?’. Ziartu nago, apaiz orren jokaerarekin iñor etzala arritu; orretatik pentsatu emakumearengan nola pentsatzen zan. Agian, gaurko emakumea geiegi arritu da, ain baju egonda ez da arritzeko. Aitortu dezagun jator, danok gerala alkarren bearrean.

Gastronomia Sagarrari mendeetan zukua atereaz

48. alea | 2015eko azaroa

Dolaretik beheko solairuan kokatuta egoten zen kupelera bideratzen zen zukua.··· Núñez

Sagardoa guneroko edaria zen baserrietan eta familiek 1.500 litrotik gora egiten zituzten urtero etxerako

Amaia Núñez

agardoa modu berezian kontsumitzen den edaria da, ahal bada kupeletik bertatik dastatu nahi izaten da, normalean familian edo lagunartean, gutxitan bakarrik.

Ohitura errotua da sagardotegietara joatea eta garai bateko baserrietako bizimodura gerturatzen da, zer jango denak ez baitu garrantzia gehiegirik. Egun ezagutzen ditugun baserriak sortzen

hasi zirenean sagardoa eguneroko edaria zen eta, horregatik, baserri gehienak dolaredunak ziren. Urtean behin bakarrik erabiltzen bazen ere, dolarea eraikinaren erdigunea zen eta profesionalek eraikiak izaten ziren.

“ ” “ Sagardoa haur eta helduen eguneroko edaria izaten zen baserrietan

��

Kirikoketarako kanta bereziak zeuden sagar jotzea denak batera egiteko

48. alea | 2015eko azaroa

Familiek urte guztirako sagardoa egiten zuten, 1.500 litrotik gora. Haur eta helduentzako eguneroko edaria zen, izan ere, ura putzuetatik atera behar zuten eta gaixotasunak ekar zitzakeen kutsatuta egonez gero. Baserri bakoitzeko sagardoa ezberdina zen, «bakoitzak gehien gustatzen zitzaion modukoa egiten zuen», azaltzen dute Igartubeitu baserri museokoek, ingurukoetatik ezberdina, horretarako sagar mikatzagoak edo gaziagoak erabiliz. Gaur egun, eta lehen, sagar mota ugari daude, sagarrondoen nahasketatik sortuak asko, nahiz eta ezagunenak Errezil sagarra, Moko, Patzolua, Urtebi edota Geza diren. Urria izaten zen, eta da, sagardorako hilabetea. Sagarrak bildu ondoren lehenengo solairuan zegoen dolarera eramaten zituzten eta kirikoketa egiten zuten, hau da, sagarrak zanpatzen zituzten eskuan zuten egurrezko pala handiekin. Kirikoketako partaideek dolareko zabalera osoa betetzen zuten eta, guztiak batera, egiten zuten aurrera eta atzera sagarrak zanpatzen zituzten bitartean. Denak batera joatea oso garrantzitsua

��

Gastronomia

Sagardoa egiteko erabiltzen diren sagar mota ezberdinen erakusketa.··· Núñez zen eta horregatik kirikoketarako kanta bereziak zeuden, erritmo zehatz bat jarraitzen laguntzeko. Sagar guztiak zanpatutakoan lortutako patsa dolare erdian pilatzen zen eta, pilaren goiko aldea lautu ondoren, zukua bideratzeko eta zapaltzeko egurrak jartzen zituzten gainean, bakoitza 100-150 kilo artekoa. Lehenengo zukua bideratuko duten hodiak jartzen ziren eta gainean patsola izenekoak guztia estaliz. Ondorengo mailatan giltzak izeneko sekzio karratuko enborrak, heldulekua dutenak. Maila bakoitza alde ba- Baserratzak iragazki lana egiten zuen.··· Núñez

��

� � � ��

��

Gastronomia

48. alea | 2015eko azaroa

Ezkerrean, palanka gidatzen duen torlojuko heldulekua eta, eskuinean, dolarea prest lanean hasteko.··· Núñez tera jartzen da, piramide forman, lehenengo bost giltzak, ondorengoak lau, hiru eta bi. Pila hori zapaltzeko 4.800 kilo inguru pisatzen zituen egurrezko habea zegoen, palanka moduan funtzionatzen zuena. Dolareko alboetan zeuden zutabeetan zuloak zeuden eta bertan, palankaren altuera aldatzeko egurrak, sartzen ziren. Palanka beheko solairutik kontrolatzen zuten, amaigabeko torloju batekin goruntz edo beheruntz eramanez. Sagar pats pila agortzean, beheruntz, zihoan heinean eta berriro pisu guztiarekin egiten zuen presioa. Bizpahiru egunez behin, guztia desmuntatu eta jotako sagarra mugitu egiten zen; izan ere, patsaren kanpoaldea lehortu eta trinkotu egiten zen eta ez zion zukuari irteten uzten. Makina

hau baserri guztietan oso antzekoa zen, bizpahiru eredu jarraituz egiten baitzituzten garaiko profesionalek. Zapaltzetik ateratzen den zukua dolareko alde batean zegoen zulo batera bideratzen zen eta, handik, behean zegoen barrika batera erorten zen. Zulo honetan baserratza izeneko landarea jartzen zuten sagardoaren ezpurutasunak iragazteko. Sagar muztioa kupeletan gordetzen zen.··· Núñez Lortutako muztioa barrika txikitan gordetzen egiten duten prentsake- zuten habeak puskatu zuten. Lehenengo bi as- taren ondoren prozesu egiten ziren eta berria teak irekita egoten ziren guztia jarraitzen dute eta jartzeko zailtasuna hanezpurutasunak ateratze- martxoan irekitzen di- dia zen. Alde batetik, ko eta, ondoren, itxi egi- tuzte barrikak dastaketa zaila zen hain tamaina ten ziren. Bostpasei hila- egiteko. handiko enborra lortzea bete egoten zen sagardoa Gutxi dira gaur egu- eta, bestetik, lortzekobarrika barruan fermen- nera arte iraun duten tan, paretaren bat bota tatzen edaten hasi au- dolareak. Igartubeiti ba- behar zuten berria sarrretik. Barrikak banaka- serriko azken jabeek ere tzeko. Horrek pixkanaka banaka irekitzen ziren ez zuten bertan dolare- sistema hau galtzen joabarruan zegoen sagardoa rik ezagutu. Asko urtee- tea eragin zuen eta bagaiztotu ez zedin. Gaur tan egindako indarraren serri askotatik dolarea egun ere, Igartubeitin ondorioz presioa egiten kentzea. ��

��

48. alea | 2015eko azaroa

Artikulua: osasuna

Metabolismoa

Julian Bereciartua, medikua

likagaiek gure gorputzaren barruan izaten dituzten aldaketa multzoa da, sartzen direnetik ezabatu arte. Bi forma ditu: basala eta osoa. Basala bizi irauteko behar den gutxieneko energia da; lanik egin gabe, egonean, 20 gradutan, jan gabe (1.500 kaloria egunean). Metabolismo osoa, berriz, aipatutakoa gehi jaten, lanean edo hotzaren aurka borrokatzen gastatzen duguna da (2.5003.000). Prozesu konplexu hau sartzen ditugun elikagaien eta arnasten dugun oxigeno bitartez etortzen da; hormonen, entzimen eta bitaminen kontrolez. Gure sentimenek elikagai zaporetsuak eta atseginak eskatzen dituzte,

“

baina liseriketa aparatuak zarpailkeriaz jokatzen du. Elikagaia faringera heltzean, ez dago inolako alderik txuletaren eta saltxitxoiaren artean. Muga hori igaro ondoren garrantzia duen gauza bakarra balio elikagarria da. Dena dela, gehiegizko kaloriak barneratzen baditugu, biltegiratu egiten ditugu, geroago erabiltzeko. Metabolismo hori aldatu daiteke; tiroide glandulak gehiegi funtzionatzen badu, metabolismoa areagotzen da, pertsona horiek urduriago sortzen dira, etengabe argalduz. Hipotiroidismoa duenak puztu egiten da, likidoen putzua sortzeraino, eta kasu larrietan ‘idiozia’ sortzen da.

Metabolismoa jandako elikagai eta arnastutako oxigenoaren bidez etortzen da

“

Farinjera heltzean ez dago alderik elikagaien artean

··· Alinemais

48. alea | 2015eko azaroa

Gastronomia

Babarrunak sakramentuekin

Ixiar Garmendia Altzagarate jatetxea Babarrunak bere sakramentuekin neguko plater esanguratsuenetakoa da, eltzeko beste errezetekin alderatuz. Normalean osagai guztiak eltze berean egosten badira ere, plater honen kasuan bakoitza bere aldetik egosi ohi da, zaporeak elkarri ez nahasteko.

Babarrunak, berriak edo aurtengoak ez badira, bezperan beratzen utziko ditugu. Hurrengo egunean, hiru ordu inguruz egosiko ditugu: goizeko 9:00ak aldera jarriko ditugu egosten 12:00etarako prest edukitzeko. Denbora horretan urik gabe geratzen badira ur irakina gehituko dugu egurrezko koilararekin nahasten dugun bitartean. Egosten jarri eta bi ordutara olioa eta tipula botako dugu eta gero gatza. Egosten jarraituko dugu egiten diren arte.

Gainerako osagaiak bakoitza bere aldetik egingo dugu: aza, saiheskia, odolkia eta txorizoa. Aza txikitu eta ura irakiten dagoenean botako dugu eltzera. Hogei minutu inguruan prest egongo da. Zerbitzatzerakoan olioa baratxuriekin botako diogu gainetik.

tzako): Osagaiak (5 pertsonen -Babarrun kilo bat - Olio lodia - Tipula bat - Gatza - Txerri saiheskia - Aza bat - Odolki bat - Txorizoa - Piperrak

Txerri saiheskia ur berotan egosten jarriko dugu eta ordu pare batez egosiko dugu. Saiheskia freskoa bada gatza ere bota behar zaio. Odolkia, berriz, ur hotzetan egosiko dugu eta ordu laurden batez edukiko dugu egosten geldirik, gatza pixka bat botata. Txorizoa ere beste eltze batean egosiko dugu. Zerbitzatzerakoan piperrak jarriko ditugu platertxo batean.

48. alea | 2015eko azaroa

Artikulua: eskulanak

Beirazko faroltxoak Olivia Sánchez, pintora

··· Núñez Materiala

raingoan etxean ditugun flasko horiei erabilera ematea pentsatu dut, guztiok gordetzen baititugu originaltasun edo edertasunagatik botatzea pena ematen digutenak. Normalean ezti, marmelada edo fruta flaskoak izaten dira. Modu egokian apainduak gure etxeari ukitu atsegina emango diote, berotasun bihurtuko dena une berezietan pizten ditugunean.

1 3

Flaskoak uretan edukiko ditugu etiketa eta kola guztia kentzeko. Ondo garbitu eta lehortuko ditugu.

Esponja batekin margoa emango diogu kanpoalde guztian eta lehortu arte itxarongo dugu.

Punta borobileko aliketekin, burdin hariaren izkinan aro txiki bat egingo dugu. Burdin haria flaskoaren lepoaren beste alderaino luzatuko dugu eta beste aro txiki bat egingo dugu bertan. Burdin haria hasierako lekuan lotuko dugu eta aliketekin aroak bihurrituz flaskora ahalik eta estuen lotuta utziko dugu burdin haria.

-Beirazko flaskoak -Kandela txikiak -Beirarako margo gardenak -Burdin hari galbanizatua 10 zenb. -Soka -Kola beroko pistola -Esponja -Punta borobileko aliketak

Kola beroarekin, soka flaskoaren lepo inguruan itsatsiko dugu lepoa eta burdin haria guztiz estalita egon arte. Soka berarekin, trentza bat egingo dugu heldulekuari eman nahi diogun luzeraren araberakoa eta bi izkinetan jarri ditugun aroetan lotuko dugu. Azkenik, kandelatxoa flasko barruan jarriko dugu.

Aisia

48. alea | 2015eko azaroa

67 diferencias

6sudoku medio

7 5

8 3 2 2 9

9 8 4

4 1 3 6

2 4 5 5

6 2 7 3

6autodefinido HIMNO NACIONAL FRANCÉS

PUEBLO DE BIZKAIA

ESLABÓN DE

UTILIZABAN

ENTREGA

ñ EXIGEN

CUMPLO ÓRDENES

ENTREGUÉIS

UNIDAD DE ACELERACIÓN

DEIDAD SOLAR

HOGAR DE ANCIANOS

ñ BURRA

7 letras GORBEIA

MICO NOTA OBRE ORBE ORLA

VEAN 5 letras AIMAR BABAS

CANJE METAL RABIA

R I B E U N

E U U R A N

K U R T T Z

U E T Z R R

A T R U A I

R D R B D I R I T. R R Z

L A S K A K R A E N E R G U K, R R R R D N R R F

6cruzada

4 letras AFÁN AFRO FOSA LACA

O E R I A K

8 letras ABETALES APORTARA CARESTÍA CELEBRAN EVITARLO LARÍNGEA NORMANDO RECHAZAR RESPONDÍ ZUMBADOS

nº48

A R I N U E

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 34. orrialdean Soluciones en la página 34

S I S O I O

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

�� 6cruzada ��

�� I A

ARTE DE HABLAR (PL)

R G R U E G

B S A B T A S

LETRA

NOMBRE DE LA

O R A B B G E A O F O R A B N O E R I L A I M A

G U G I O O A N R

R R E S S I L E R

D O S V C A N J E B R A N O A P L A R I N F R O A M R E C H A Z A T A N D T I A R E S P O N D A

ANESTESIAR

K U R U T Z E Z R

«Euskarak gure inguruan duen egoera ikusirik, bertsoak funtzio bat duela iruditzen zait»

M A R S E L L E S A

GASA

E U N D S T A A R B E C L A N D A E M R I A A S N

EUSKAL HERRIA

A A E M E B A O S R E M A A L A D C E G A R A T O L O

DOBLE

Z A H O R I

CONSONANTE

A T R C O H I A V E D R O A S

1 9 4 3 5 6 7 8 2

RESPALDADA

A G N K R T U T R

Z U M B A B E T A L E S

R N E I E N D I R

2 3 8 1 4 7 5 9 6

ABECEDARIO

A I U R B U R D T.

R E

ADIVINO

K R D A R F T U I

C E L V I M E T A A I C A R E O L O B

SEGUNDO

S E R R K, R A R A

6 7 5 8 2 9 1 4 3

VIDENTE,

U R N E I K B I Z

5 6 1 4 8 3 9 2 7

BOGAR

LEVANTA

E U A O R A R R R

TRONCO

DE PENA

3 2 9 6 7 1 8 5 4

INTERJECCIÓN

8 4 7 2 9 5 3 6 1

CINE

9 1 2 7 6 8 4 3 5

ESTRELLA DE

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Amets Arzallus bertsolariak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

7 5 6 9 3 4 2 1 8

6pentsagrama

4 8 3 5 1 2 6 7 9

CADENA

TOTAL

PREPOSICIÓN

DESORDEN

GRUPO SANGUÍNEO

QUE HACE TEMBLAR

INMORAL

HORRENDA,

DE ARCHIVO

ENCARGADOS

8 1 5 9 4 7 6

48. alea | 2015eko azaroa

Agenda

Ferias Beasain · Día de la morcilla 7 de noviembre Durante todo el día la morcilla será protagonista. Por la mañana habrá Concurso y degustación de morcillas, así como Feria especial en torno al concurso. Mutiloa · Feria porcina 8 de noviembre Octava edición de la feria especial de productos porcinos en la que productores de diferentes denominaciones de origen mostrarán sus productos artesanales. También habrá degustación de morcilla, chorizo y jamón. Zemaga · San Martín 14 de noviembre Feria de San Martín organizada por el Ayuntamiento de Zegama con exposición y concurso de ganado local, exposición de verduras y artesanía popular y Concurso de Quesos de los Pastores de Urbia y la Sierra de Aizkorri-Aratz.

Decopivolta estará en Zikloia con ‘La Increíble Historia de la Princesa Jijerónima’. Festivales

Jornadas Tolosa · Fiesta de la alubia 21 y 22 de noviembre La alubia de Tolosa es la protagonista principal de estos dos días. Los bares y restaurantes de Tolosa presentan los nuevos pintxos de la temporada a base de alubia de Tolosa. Tras conocer el grano de alubia de mejor calidad en el Concurso de Productores, se celebra el concurso gastronómico para premiar el mejor plato. Paralelamente

se celebra la feria especial para ofrecer al visitante todas las opciones: compra de producto, degustación de alubias, innovaciones gastronómicas... Andoain · Santa Cecilia 22 de noviembre Concierto de presentación del disco que recoge una muestra del patrimonio musical de Andoain, a las 12:30 horas, con motivo del día de Santa Cecilia.

Exposición Tolosa · Aranburu Hasta el 27 de noviembre La muestra, titulada ‘Gure Xabiertxo’, tiene como objetivo reconocer la importancia de Xabiertxo, el libro escrito, editado e impreso por Ixaka Lopez Mendizabal con imagen gráfica de Jon Zabalo, en el aprendizaje del euskera y en consecuencia en el nacimiento de las

ikastolas al ser uno de los materiales de trabajo más reconocidos. ··· Horario: de 17:30 a 20:30, excepto lunes y festivos. Tolosa · Gko Hasta el 7 de noviembre El grupo Malmö presenta en la galería Gko la muestra ‘Irla batean’ con trabajos de diseño gráfico e ilustración.

Andoain · Bastero Hasta el 14 de noviembre Exposición ‘Ganarse la vida’ de Gartxot Agirre que muestra con autorretratos las profesiones que podría haber tenido, con el objetivo de reflexionar sobre la libertad de escoger el modo de ganarse la vida. ··· Horario: lunes a viernes 18:00-20.00, sábados de 10:30-13:30 y 18:00-20:30.

Tolosa · Zikloia 6 y 20 de noviembre En noviembre habrá dos sesiones de Zikloia organizado por Intujai Teatro en Amarozko Auzo Etxea: el día 6, viernes, a las 17:30 horas, el grupo Decopivolta ofrecerá ‘La Increíble Historia de la Princesa Jijerónima’; el día 7 en el Topic, sábado, a las 19:30 espectáculo ‘Birakabareta’ en el Topic en la que participarán Laia Sales, Mar Marcos, Xafol-K, Itziar Saenz de Ojer y Bea Larrañaga; y el día 20, habrá sesión doble con Les Petits Ridicules que presentarán ‘Estualdia’ y Mattin Garikano con ‘Indi-Go Superheroia’ a las 20:00 horas. Tolosa · Titirijai Del 21 al 29 de noviembre Festival Internacional de Marionetas Titirijai celebra su 33 edición, organizada por el Centro de Iniciativas de Tolosa. Participarán una decena de compañías de diversos países.

INTERJECCIÓN

TRONCO

DE PENA

EGUNDO

VIDENTE,

XIGEN

ADIVINO

CUMPLO

ÓRDENES

CONSONANTE DOBLE

6soluciones 6sudoku

6pentsagrama

6cruzada D O S V C A N J E B R A N O A P L A R I N F R O A M R E C H A Z A T A N D T I A R E S P O N D A

6diferencias

Z U M B A B E T A L E S

O R A B B G E A O F O R A B N O E R I L A I M A

R B S A B T A S I A

Larraul · Museo Etnográfico 4 letras MICO VEAN CANJE Exposición de herramientas, fotografías y objetosMETAL antiguos AFÁN NOTA y podrán conocerOBRE la vida de antaño y de ahora con RABIA un video. AFRO 5 letras Hasta final de año estará abiertaAIMAR una muestra sobre yunFOSA ORBE ques. ··· Abierto primer domingo de cada mes, 11:00-14:00; LACA ORLA BABAS

8 letras

DeABETALES forma didácAPORTARA tica se trata el CARESTÍAdesde medievo las fundaciones CELEBRAN deEVITARLO las villas, urbanismo medieLARÍNGEA val y el ámbito NORMANDO social. Visitas RECHAZAR guiadas con cita RESPONDÍ previa, llamando ZUMBADOS al 943.801.749 / 943.801.006.

nº48 6autodefinido

R E

Visitas guiadas en las que se recorre la parte vieja de la villa con paradas en sus palacios, esculturas y plazas. Las visitas se podrán realizar en euskera, castellano, inglés y francés. 1,50 €/persona. Horarios: 10:00-14:00 - 15:30-19:00. Cita previa: 943697413 (Tolosaldea Tour).

7 letras · Centro Segura deGORBEIA Interpretación de Medievo

C E L V I M E T A A I C A R E O L O B

Tolosa · Visitas al Casco Histórico

A Berasategi S K A enK 2008, R A El museo creado porL Rafa nos A da R la oportunidad de conocer las costumbres y quehaceres diaE N E R G U K, R I N rios de nuestros antepasados. D Nsábados U E R R RVisitas: R RporFla mañana. Información y reservas: 943801248.

«Euskarak gure inguruan duen egoera ikusirik, bertsoak funtzio bat duela iruditzen zait»

URRA

M A R S E L L E S A

OGAR DE ANCIANOS

E U N D S T A A R B E C L A N D A E M R I A A S N

RTE DE HA BLAR PL

A A E M E B A O S R E M A A L A D C E G A R A T O L O

A El Topic ñ es el Centro Internacional del Títere de Tolosa ( ) yH el único centro integral para el arte de la marioneta en toda Europa. Cuenta con una destacada colección de mañ rionetas, procedente de distintos países de todo el mundo B ñ y conformada por diferentes técnicas de manipulación de títeres. Hasta el 13 de octubre se podrá visitar la exposición de la compañís Txontxongillo con los principales trabajos 6cruzada realizados durante 42 años de vida titiritera. Horario: laborables 11:00-14:00/16:00-20:00 horas; fines de semana 11:0014:00/16:00-20:00 horas. Lunes cerrado.

Z A H O R I

DEIDAD SOLAR

Mediante un viaje virtual, S I O el E mundo E enU R G conoceremos R I que vuelve el proceso de elaboración del queso Idiazabal. Precio R U S O R I B E U R 2 euros. Horarios: de lunes a viernes de 10:30-12:30; sábados E Gy deI 16:00 O aA19:00. K Información U N A Ny y festivos de 11:00 a 14:00 reservas: 943188203. K U U E A T R D R B R T T Z R U D I R I Segura · Museo Erraztiolatza T Z R R A I T. R R Z

A T R C O H I A V E D R O A S

LETRA

Tolosa · Topic

1 9 4 3 5 6 7 8 2

NOMBRE DE LA

2 3 8 1 4 7 5 9 6

6 7 5 8 2 9 1 4 3

NESTESIAR

ASA

NIDAD DE ACELERACIÓN

USKAL ERRIA

5 6 1 4 8 3 9 2 7

El museo propone un viaje a través del tiempo, desde la épocaEH más ñ moderna, hasta el Gsiglo XIV, ñ adentrándonos poco a poco en el mundo del confitero vasco. Visitas de lunes a sábaU A do: 16:00-20:00 horas. Grupos con cita previa. 943670727.

ENTREGUÉIS

3 2 9 6 7 1 8 5 4

Tolosa · Museo de la Confitería Gorrotxategi ñ

8 4 7 2 9 5 3 6 1

RESPALDADA

9 1 2 7 6 8 4 3 5

ABECEDARIO

LEVANTA

museos

7 5 6 9 3 4 2 1 8

BOGAR

��

4 8 3 5 1 2 6 7 9

Agenda

ñ 34

E U S K A R A K R G U R E48. I |N2015eko G U Razaroa U Ralea S ñ A N R D U E N R E G E O E R A R I K U S I R I K, R B E R T S O A K R F U N T Z I O grupos: de lunes a domingo A T de D de U 10Epersonas, L A R B grupos R más ñ reservando en el teléfono 688 803 608. R I R U D I T Z E N Z A I T.delRQueso R R R R Idiazabal · Centro de R Interpretación

��

Zaharrak berri

48. alea | 2015eko azaroa

Prueba de saltos de trampolín

Celebracion de una prueba de salto de trampolin en el puerto de San Sebastian. ··· CC BY-NC-ND-3.0-ES 2015 /KUTXATEKA/Fondo Marin/Pascual Marin .

Urtea: 1930 Los deportes que conocemos hoy en día, y más si tenemos en cuenta las competiciones, son algo relativamente nuevo. La mayoría de deportes modernos surgió a finales del siglo XIX y no fue hasta principios del pasado siglo cuando se comenzaron a celebrar campeonatos entre los deportistas. Las dos imágenes pertenecen a un campeonato de salto de trampolín que se organizó en el puerto de Donostia en 1930. Los saltos se hacían desde el malecón que hay junto a la rampa de bajada al agua, y por lo que se ve la afluencia del público fue masiva durante las pruebas. El autor no indicó qué competición era, pero justamente ese año Donostia acogió el Campeonato de España de Natación al que podrían corresponder las fotografías. Hasta 1958 no fue obligatorio que se celebrara en una piscina de 50 metros, así que las pruebas se celebraban tanto en piscinas como en puertos, playas y lagos.

CC BY-NC-ND-3.0-ES 2015 /KUTXATEKA/Fondo Marin/Pascual Marin/ Celebracion de una prueba de salto de trampolin en el puerto de San Sebastian.

 Si quieres que publiquemos una fotografía tuya, actual o antigua, envíala a la dirección: txantxangorri@txantxangorri.info En el mensaje incluye una descripción de la fotografía

Secci贸n

1. alea | 2013ko hilabetea