Txantxangorri 51

Page 1


Carnaval, receta para el frío de febrero: - Ingredientes: - Fines de semana libres - Dosis enormes de imaginación - Trapos y telas brillantes - Anuario de acontecimientos - Humor, mucho humor - Ser de Tolosa o sentirse muy tolosarra. ¿Cómo ponerle calor al frío de febrero? Carnaval de Tolosa y un caldero, antesala del disfraz y del ingenio del pueblo. Comparsas sin par, alegría y desenfreno, fiesta popular entre las carrozas del reino. Es un desorden ordenado que comienza en Jueves Gordo En euskera lo llamamos Ostegun Gizena, toros en la plaza y chorizo en las tabernas confetis y guirnaldas en la contienda, no es saga de políticos que barren para su hacienda, guerras como esta nos motivan, no queremos otra fiesta, vivir al lado del enemigo y reír a carcajada con la molestia, hasta el martes del entierro de una sardina bien dispuesta. Señores, imaginación y sorpresa, en el Carnaval de Tolosa, siempre se premia.

Mairus

··· Argazkia: Núñez


51. alea | 2016ko otsaila

3

Zer irakurri 04 Gaia: Haurren inauteria 10 Hizketan: Anjel Mari Peñagarikano 13 Sakonean: Neguko loreak ··· Highnesser

17 Argazkiak 20 Kirolak: Juanito Zinkunegiren idiak 23 Ibilbidea: Lekunberri-Azpirotz 26 Gastronomia: Tea 32 Aisia 33 Agenda 35 Zaharrak berri

··· Alberto Gonzalez

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martin García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa eta Alberto Gonzalez. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes.


4

Gaia

51. alea | 2016ko otsaila

Laskorain ikastolako txantxoak txilaba koloretsuekin Triangulo plaza egiten den geldialdian.··· Núñez

Inauterien harrobia Aiz Orratz elkarteak urtero antolatzen du haurrentzako jaialdia eta danborrada

T

olosako Inauteriak mundu osoan dira ezagunak. Ostegun Gizenetik hasi eta Asteartitara bitartean jai giroan murgilduko da herria, gazteenetatik hasi eta helduenera arte. Danborradak direla, konpartsak eta karrozak direla,

zein txarangak direla, guztientzako gustuko egitaraua dago egunotan. Baina inauterietako ospakizunak ez dira ostegunean hasten. Egun batzuk lehenago emango zaie hasiera urtarrilaren 30ean, larunbatean, kaldereroen etorrerarekin

eta haurrentzako jaialdiarekin, inauterietarako giro ezin hobea sortuz. Aiz Orratz elkarteak duela 48 urte antolatzen du haurrentzako jaialdia inauterien aurreko larunbatean. Lehen arratsaldez egiten zen baina aurten aurreratu egin

dute eta eguerdian egingo da. Tolosako erraldoi eta buruhandien kalejirak emango dio hasiera jaiari Triangulo plazaraino, eta bertatik Txirri, Mirri eta Txiribiton pailazoekin jarraituko du Leidor antzokiraino. Jaialdian ekitaldi nagu-

����������������� ������������

�����������

������������������������������������������������������������ ���������� ����������������������������������������������������������������������������������������������

���������������������

������������������������������

������������������������������

���������������������������

��������� ���������� ����������

������������������� ������������������������


51. alea | 2016ko otsaila

sia pailazoen emanaldia izango da baina ez bakarra, zozketak, merienda eta mozorro eta marrazki lehiaketako sariak ere banatuko baitira. Mota guztietako animaliak, izozkiak, printzesak, indioak, vakeroak, vikingoak, helatuak, sorginak, mexikarrak, pailazoak, mahai tresnak, marrazki bizidunetako pertsonaiak, eta abar izan dira mozorro lehiaketan. Azken urteotan 50 haur inguruk parte hartzen dute lehiaketan baina hasiera batean ehunka haurrek betetzen zuten Zerkausia, baita ondoren kiroldegia eta Beotibar pilotalekua. Jostunek, pailazoek eta antolakuntzako kideek osatzen dute epaimahaia. Irabazleek jada jaialdiaren ikurra bihurtu den panpin erraldoia jasoko dute, baita Ostegun Gizeneko zezentxoak ikusteko palkoko sarrera, erosketa txartela eta oparia. Haur jaialdirako sarrerak bezperan, urtarrilaren 29an, 18:00etatik aurrera, eta egunean bertan 11:00etatik aurrera, egongo dira salgai euro batean. Lortutako diruarekin haur danborradarako danborrak erosten ditu elkarteak, normalean inguruko he-

Gaia

Kantinerak Hirukideko baserritarren konpainiaren aurretik. ··· Núñez rriek utzitakoak izaten direlako. Bestalde, Tolosaldeko eskoletako bost eta hamaika urte bitarteko ikasle guztientzako marrazki lehiaketa ere antolatzen dute eta egun berean egiten da sari banaketa. Aurten txikienek Peio eta Isabelita Inauterietako erraldoiak margotu behar izan dituzte azken urteetako balkoiaren ordez, eta gaztetxoenek marrazki librea eta komikia egin behar izan dituzte. Antolatzaileek aitortzen dutenez irabazlea aukeratzea oso zaila izaten da urtero, oso lan originalak izaten direlako.

Danborrada Gainera, irabazleak datorren larunbatean, Zaldunita bezperan ospatuko

�������������������� ������������� �������� ��������������������� ����������������������������������� �����������������������������

5

������������������

Samaniegoko ikasleak arotzen konpainian.··· Núñez den haur danborrada ixten joango dira. Izan ere, elkartearen lana ez da jaialdiarekin amaitzen, danborrada ere antolatzen baitu. Tolosako Hirukide, Laskorain eta Samaniego eskoletako ikasleek parte hartzen dute hiru konpainiatan banatuta, baserritarrena,

��������� �������������������

��������� ���������������������������������������������������������������������������������������������

����������� ������������������������ ���������� �������������������

������������������� �����������

����������������������� ����������������������

txantxoena eta arotzena, hurrenez hurren. Bostehun haur baino gehiagok betezen dute kalea egun horretan, tren geltokitik hasi eta Rondilla kalearen amaieran dagoen Aiz Orratz elkartearen egoitzaraino. Danborrada irekitzen ezin dira falta kan-

������������ ������������

������������������ �������������������� ����������� ������������������


51. alea | 2016ko otsaila

Gaia

tinerak, Tolosako herria ordezkatzen lehena eta atzetik konpainia bakoitzaren aurretik elkarteen ordezkariak, mikeleteak eta kosakoak dantzari. Aurten, txu-txu trena izango da danborrada ixten elkarteko karrozaren ordez. Lehen aldiz 2012an atera zen trena eta emaitza ikusita aurten berreskuratu egin dute. Bertan joango dira haur jaialdiko sarituak, baita bertara igo nahi duten beste haurrak ere, ibilbideak zehar goxokiak banatzen. Gainera, txu-txu trena egun guztian izango da Tolosan eta nahi duten guztiek herrian zehar itzulia egin ahal izango

Txu-txu trenean joango dira mozorro lehiaketako irabazleak. ··· Núñez dute goiz guztian. Elkartearen egoitza ondotik aterako da eta ondoren

San Francisco ibiltokitik Pedro Tolosa kaleraino joango da, bertatik be-

rriro hasierara itzuliko da Nafarroa etorbidetik barrena.


51. alea | 2016ko otsaila

Artikulua: Gure mundu txikia

La casa ‘Faktorekoa’ de Urretxu Martín García Garmendia > historias cercanas

L

a carta puebla de Urretxu data del 3/10/1383; junto a Zestoa son las dos últimas antiguas Villas fundadas (S.XII/XIV). Urretxu tiene mucha historia, y prueba de ello es la arquitectura de su antiguo casco urbano, situado en una encrucijada de caminos junto al Camino Real. El camino hacia Legazpia también se ramificaba después hacia Biozkorna, vía Udana, Katabera Arriurdin, etc. El gran problema de esta calzada por Aitzkorri era su altitud, dado que superaba en 200 metros al paso de San Adrian. El origen del nombre ‘Faktorekoa’ se atribuye a su primitivo dueño, ‘Factor de Cuentas’ en la Administración del Rey, custodio de mercancías y tributos, comercio o decomisos de la Corona. Siguiendo a Koldo Argandoña vemos que la casa se edificó entre 1570/1600, con Martin Otxoa de Irigoyen como Factor en la Corte. Más tarde, el edificio pasó al Mayorazgo de Ipeñarrieta hasta mediados del siglo XIX. El nombre ‘Faktorekoa’ se recono-

Palacio Faktorekoa antes y ahora.··· Javier Aguado Goñi / Martín García ce de forma escrita siglo a siglo hasta hoy en día. Hacia 1780, al acabarse la nueva Calzada de Coches Irun-Gatzaga por Hernani, Tolosa, Villafranca, Urretxu, Mondragon, etc., también pasó junto a ‘Faktorekoa’. Esta primera ‘autopista’ hacia Castilla por Urretxu tuvo una longitud de 11.820 varas de a tres pies y un costo de 131.256 reales. Toda esta zona situada a pie del Irimo, siempre fue una gran encrucijada

de caminos, con ramales de antiguas calzadas que unían los valles del Deba y Oria con este del Urola. Y así siguió con el tren, dado que en Zumarraga se situaron otros tantos ramales: Hacia Beasain (Oria) en 1864; Malzaga (Deba) en 1889; y, Zumaia (Urola) en 1926. ‘Faktorekoa’, hoy en la C/Iparaguirre nº16, fue una de las casas más hermosas de Urretxu, aunque solo conserve reconstruida su fachada

principal renacentista. Observadla en las fotos, antes y después de rescatar su hermoso arco central ‘emparedado’. Muestra del reconocimiento histórico de Urretxu es la declaración de 28 edificios como zona de ‘Presunción Arqueológica’ el 17/9/1997, y, entre ellos este palacio ‘Faktorekoa’. Lo clasifican en el apartado A que significa ‘Presunción Arqueológica’ en su solar. Importante historia la de Urretxu.


51. alea | 2016ko otsaila

Publierreportajea

Jon Urdangarin realiza consultas e imparte cursos para aprender la técnica reiki uscar el equilibrio en la vida es importante para sobrellevar el día a día. El reiki es una técnica de canalización de energía que ayuda en la relajación. En el Centro Izartxuri especializado en Reiki Jon Urdangarin realiza consultas personalizadas e imparte cursos para aprender

la técnica reiki. Las consultas personales son una herramienta de relajación, sobre todo del sistema nervioso, que hoy en día también se utiliza en diversos hospitales para paliar los dolores y efectos secundarios. Urdangarin es Maestro y terapeuta Reiki de la Federación Española de Reiki. Comenzó a interesarse por el reiki a través

de técnicas de relajación que aplicaba en sí mismo. Su interés le llevó a especializarse en el reiki. Todo lo aprendido lo aplicó los primeros años en la familia, con su abuelo y su hija, y colaboró con la asociación de Alzheimer y de enfermedades raras, con buenos resultados. Hoy en día colabora con la Asociación de Fibromial-


51. alea | 2016ko otsaila

Publierreportajea

gia de Gipuzkoa Bizi Bide. Intenta trabajar en base a diagnósticos médicos, que indican el problema específico de cada paciente. Los mejores resultados los ha obtenido cuando el paciente ha colaborado, poniendo su voluntad en el proceso. Asimismo, Jon Urdangarin quiere transmitir su experiencia personal con el reiki para que cualquier persona pueda obtener los beneficios de aplicar reiki en su día a día. Los cursos se imparten de forma fácil y sencilla, desde el nivel básico hasta el de maestro, y constan de su correspondiente iniciación y de diversas prácticas que ayudan a desenvolverse en el día a día. Impartido de forma fácil y sencilla. Al finalizar cada nivel cada alumno recibe el Manual correspondiente y el diploma oficial de la Federación Española de Reiki. Los cursos se imparten en fines de semana y también entre se-

Jon Urdagarin durante un curso y, en la imagen inferior, impartiendo una sesión de reiki.

mana, en jornadas intensivas. Todos los meses hay cursos que vienen detallados en la web de Izartxuri.

Calle Prim 22, entresuelo puerta 4 20006 Donostia www.izartxuri.com - info@izartxuri.com Información e inscripciones: 636.38.65.27


10

Hizketan

51. alea | 2016ko otsaila

«Etengabeko prestakuntza da bertsolaritza, egunero errimak egitea» Anjel Mari Peñagarikano> Bertsolaria

G

Agurtzane Núñez

aztea zela etxean entzun zituen lehenengoz bertsoak Anjel Mari Peñagarikanok. Hasieran lagunartean kantatzen zuen,

Anjel Mari Peñagarikano.···

etxean ezer esan gabe. -Nolatan hasi zinen bertsolaritzan? -Ni Albizturko Herriko Etxekoa naiz, Ostatukoa. Festetan han izaten ziren trikitilariak, bertsolariak, denak. Eguberrietan kantuan egon eta gero gure etxera joaten ziren. Lehenengo bertsoak nik etxean entzun nituen, Lazkao Txiki, Uztapide… Beharbada hura ikusi nuelako sartu zitzaidan zaletasuna. -Nola pasa zinen zaletasunetik bertsolari izatera? -Hamasei urte nituenean Udaletxea eraberritu behar zutenez Anoetara joan ginen. Hor ezagutu nuen Eguzkitza baserriko MiNúñez guel. Bertso za-

��������� ������������������ ������������������ ��������������������������������������� �������������������������������������������� ���������������������������������������������������������� �������������������������� ����������������������������������� ������������������������������������������ ���������������������� ������������������������ ����������������� ��������������������� ����������������������

harrak kantatzen zituen eta berari laguntzen hasi nin-tzen. Gero larunbatero eta igandero aritzen ginen kantari. Astegunetan bertsoak pentsatu eta asteburuan elkarri esaten genizkion. -Non egin zenuen lehenengo plaza? -Soldaduskatik etorritakoan Errenteriko Xenpelar sarian. Lehenago, 19 urterekin txapelketa batera joan nintzen Zarau-tzera eta han ikusi nituen orduko gazte sonatuak: Murua, Telleria… maila bat zuten eta ni debutatu gabe nengoen oraindik, beldurtu eta kantatu gabe isilisilik bueltatu nintzen etxera. Gero, soldaduska bukatu arte ez nuen debutatzeko asmorik izan, baina asko irakurri nuen

eta berriz ere sortu zitzaidan gogoa. -Baina herri inguruan ezaguna izango zinen. -Hasiera hartan ezagunagoa zen Jesus anaia, tabernan lan egiten zuelako Tolosan, baita Inaxio ere. Inaxioren eta Jesusen anaia nintzen. Herrian abesten nuen eta parrandan beste tokitara joaten ginenean ere, edo herriko futbol taldeak txapelketa irabazi zuenean, soldaduskarako despedidaren batean, Eguberrietan eta horrelakoetan. -Etxean zer esaten zizuten? -Jendea askotan hasten da bertsotan pixka bat edan duelako, gure Albizturko tabernan ere gertatzen zen, eta hasiera batean amari ez zion graziarik egin ni bertsotan


51. alea | 2016ko otsaila

hasi nintzela entzuteak. Baina jendeak esango zion ‘polit kantatu du’ eta gero isildu egin zen. Gure amak bertso asko zekizkien baina hasieran ardura izango zuen. Are gehiago, Errenteriako Xenpelar sarian nik eta Miguelek etxean ezer esan gabe eman genuen izena, baina egunkarian etorri zen zerrenda. Ni etxera joateko beldurrez. Ez zidaten ezer esan, baina gurasoek irakurri zuten, eta lehengusuak, izebak-osabak, deika hasi ziren. Lotsatuta eta beldurtuta nengoen eta ez joatea pentsatu nuen. Txapelketatik bueltan ere ez zidaten ere esan, bazekiten nik ez nuela nahi inor joatea. Hori bai, gure ama oso bizkorra zen eta galdetu egingo zuen. Nire kezka zen ezagunik ez egotea eta ez zen inor joan. -Horren ondoren txapelketa gehiagotara aurkeztu zinen? -Bai,gazteentzakotxapelketak antolatzen hasi ziren eta Gabirira, Durangora, Zarautzera… joan nintzen. Lehenengo txapela urtebetera, Errenteriko Xenpelar Sarian bertan irabazi nuen. Orduan izena hartzen joan

Hizketan

11

nintzen. Gero Zaldibian ere irabazi nuen eta orduan oso urruti neuzkan haiekin kantatzen hasi nintzen. -Txapelketatan ere segi zenuen? -Bai, Euskal Herriko txapelketako hiru finaletan eta Gipuzkoako final batean kantatu nuen, irabazi nuena, 34 urterekin. Peñagarikano Mendiluzerekin. ··· Núñez 40 urterekin erretiratu nintzen, Napoleonek tsolaritza? esan omen zuen bezala -Bai, lehen erabiltzen ez ‘garaiz atzera-egiteak ga- ziren hitz asko erabiltzen dira, ingelerakoak eta teraipena balio du’. lotutakoak. -Txapelketetara aur- knologiari kezteko nola presta- Lehen ez genuen Albizturren eta Twiterren errimatzen zinen? -Etengabeko prestakun- tzen, edo Facebooken eta tza da, egunero errimak nukeen. Aurrekoak aparegitea. Adibidez, zein te daude baina gu hor er- Gipuzkoako txapelketako pelikula eman duten eta dian gaude eta pausu hori sariarekin. ··· Sendoa horri buruz bertsoak harrapatu dugu. egin eta hor eduki, buel- -Anekdotaren bat go- ez zidan sinetsi. ‘Etorri eta erosiko dizkizut’ esan tak eman, arrazoiak bi- goratzen duzu? latu. Gero daude errima -Guztietan onena hau zidan eta hara joan ninarraroak, hitz esaten ba- da: garai batean bertso tzen. Sartu nintzenean, 60 dut gero pitz eta zintz, liburuen entziklopediak urte inguruko emakumea edo zorrotza, morrontza, saltzen aritzen nintzen zen, esan zuen gazteleraz arrotza, hotza… Zerbait eta pertsona bati deitu ‘Oh, Dios mío, porque a ona izan badut memoria nion eta esan nuen ‘Pe- mí tanto bien’, eskua biizan da eta gauza asko ñagarikano naiz’, eta esan hotzean zuela. Inoiz esan gorde egiten nituen eta zidan ‘nor zara, zu ez zara didaten piroporik politehorrekin asko jokatu dut. Peñagarikano’. Orduan na izan da. Liburuak ere Beti edukitzen dira erri- txapelduna nintzen eta erosi zizkidan. mak gordeta, gero momentuan gogoratu egin behar zara. -Asko aldatu al da ber-


12

51. alea | 2016ko otsaila

Artikulua: eguraldia

Txantxangorriarekin hizketan Joxe Landa, eguraldian aditua

G

aur goizean atera naiz etxetik eta txantxangorria ikusi dut etxeburuko belardian. Pauso txikiak emanaz burua bizkor mugitzen zuan, mokoarekin golpeak boteaz. Ba zirudien janari bila zebilela. Neguaren erdian geunden baina eguraldi ona egiten zuen. Apur bat gorantz joan nintzan eta kasu egin nion berari. Kaixo txantxangorri. Gaur goiz jaiki zera alajaina. Zer moduz zabiltza ba. Bai eguzkia baino lehenago jaiki naiz eta bi txitxare txiki jan ditut jadanik. Izan ere neguaren erdian gaude baina eguraldi ederrak egiten ditu eta gu pozpozik gabiltza udaberria delakoan. Baina oraindik urruti samar dago hori eta kontuz ibili beharko dugu. Orain jolasera noa txepetxarengana. Kaskarin samarra da baina jolas lagun ona da niretzat. Gu txantxangorriak eta txepetxak oso ongi konpontzen gara elkarrekin. Bakoitzak beretzat egiten dugun arren materiala garraiatzen elkarri laguntzen diogu. Hasita bai gaude udaberriko txori habiekin pentsa-

tzen. Guk txepetxak baino habia handixeagoak behar ditugu, kukutzar makal horrek ere gure habian lagatzen bai ditu bere arrautzak kuku-txitak ateratzeko. Jaiotzen direnean jatena ere geuk ekarri behar izaten diegu txita kankailu horiei. Eta beren kantu mozolo horrekin ez dakit nola daukaten hainbesteko fama. Zozoek eta birigarroek ere amorru pixka bat ematen digute beren zalapartazko hegaldiekin eta txitxarerik onenak kentzen dizkigute. Baina horiek ere txoriak dira eta txoriak beharrezkoak gara mundu honetan. Izan ere alaitasuna jartzen dugu geure kantu politekin.

Eta ez al dizute beldurrik ematen elurrak? Bai horixe. Gu baserriko ganbarara joaten gara babes bila baina kontuz ibili behar dugu katuekin. Zai-zai egoten dira eta laster botatzen dituzte atzamarrak gu harrapatzeko. Deskuidatu ezkero akabo. Gureak egin du eta katuaren sabelera azkar asko. Hala ere baserrian egoten da lekua katuengandik babesteko eta zer jana ere bai. Guk kanpoan nahiago dugu baina gaizki moldatzen gara elurrarekin. Batzuk izaten dugu babeslekuaren suerte hau baina beste askok nola edo ala konpondu behar. Hegazti edo txori mota asko ditugu inguru haue-

tan baina agian txantxangorria dugu sinpatikoena eta maiteena. Ezagunena eta otzanena ere bai. Txepetxa eta kukua izango lituzke lagunenak. Zozoa, birigarroa eta beste asko ere oso ezagunak eta lagunak ere bai, baina baldarragoak agian. Kantari hobeak ere badira baina izuagoak gehienetan. Beste hegazti batzuk berriz harrapakariak eta erasotzaileak lirateke eta txantxangorria eta txepetxa beldur izaten dira horiekin. Zapalaitza edo putrea adibidez. Baina gora gure txantxangorri fina. Txantxangorria txantxate, birigarroa alkate, txepetxa komediante, zozoa kartzelan sartu dute.

··· Núñez


Sakonean

51. alea | 2016ko otsaila

13

Paseo de invierno En invierno la naturaleza sigue su curso, aunque parezca que está dormida

E

Alberto Gonzalez

nero es tiempo de frío, borrascas y nieve, y dicho así quedarse en casa parece ser la opción más recomendable, ya lo dice el viejo refrán: «Urtarrilaren hotza, neguaren bihotza» o «frío en enero, corazón de invierno», pues abrígate bien amigo, que salimos de paseo al bosque, buscamos a Txanogorritxu y no es broma. Estos inicios de año son de drásticas constricciones ambientales en la naturaleza pero es el momento adecuado para buscar indicadores que nos adviertan de la próxima parada de estación, esa inestable primavera que inevitablemente medrará a continuación, pero bajémonos antes en el apeadero que hay cosas que ver. Las flores masculinas del avellano, amentos de amarillo intenso, cuelgan ya de las finas y numerosas ramas del árbol de la fecundidad, es el mo-

Sarcoscipha coccinea.··· Alberto Gonzalez mento sin dañar ni molestar al señor Urrondo de seleccionar una recta vara de avellano en la que apoyarse por los caminos de próximas excursiones naturalistas. Su madera fuerte, dura, flexible y de poco peso, la utilizan los pastores para sus makilas, por algo será. Los frutos del muérdago, blancos, traslúcidos y que en la infancia reco-

gíamos para fabricar liga con la que ya en primavera cazar al reclamo tarines y jilgueros, tienen también ahora su momento. El árbol huésped, en la media montaña vasca un espino blanco o elorri, aún sin hojas y ya sin frutos, muestra sin pudor la belleza y singularidad de la planta por antonomasia de los druidas celtas. Si nos adentramos en


14

51. alea | 2016ko otsaila

Sakonean

el bosque encontraremos sin dificultad a Txanogorritxu, de nombre científico Sarcoscipha coccinea, una de las setas más bellas de fotografiar. Sin valor culinario alguno podemos disfrutarla exclusivamente en esta etapa invernal. Pequeña y de rojo intenso crece en nuestra media montaña precisamente sobre madera de avellano en descomposición, es una fabulosa ‘máquina perfecta’ de reciclaje natural. Este ser vivo del reino Fungi es la única seta que con algo de suerte podremos fotografiar en nieve. Su pequeño tamaño, el contraste de colores y el marrón del sustrato sobre el que crece sugieren un delicado aroma a esa inexplicable sencillez que caracteriza a los sistemas complejos, el olor a bosque, olor a tierra, vida y agua. Recuerda buscarla cerca de avellanos. Desde el interior de la floresta que simula dormida se ven los perfiles de las montañas, algo que en verano resulta del todo imposible por el verde traslúcido del dosel. La perspectiva en cada estación es diferente, las trasmochas desnudas en el borde de los prados de montaña juegan al contraste con cielos grises

La seta sarcoscipha coccinea se puede disfrutar solamente en invierno cargados de nubosidad, la hierba a ratos amarillea por el frio, la vida parece detenerse, es un buen momento para reflexionar como otro cual- Flores masculinas del avellano.··· Alberto González quiera, mientras florecen dafnes y helleboros venenosos que el escaso ganado sabiamente evita. Discurren vientos de cambio, ninguna novedad para la naturaleza, las flores de San José o los narcisos pueden verse sorprendentemente a finales de otoño, ignorando orgullosas incluso al propio inverno, nadie ha recogido el helecho ahora desparramado en- Frutos del muérdago.··· Alberto González tre linderos, nadie utiliza la argoma o la hojarasca y correquetepillo de árbol unos días suaves de poco las metas son sólo minia- en árbol, encontraremos viento en los que ambas turas que se envuelven huevos de ranitas en los estaciones se encuentren en papel de regalo; los charcos del camino, en y dialoguen en el bosque, fresnos de las majadas las askas y abrevaderos Txanogorritxu se despeya no ahuyentan el rayo, abandonados junto a las dirá saludando la renoson pasto de la Armilaria, majadas, y si el día es vación, el renacimiento y seta que aquí no se come bueno la lechuza, hon- el rejuvenecimiento que pero sí en cambio encan- tza zuria, se dejará ver tanto vamos a necesitar ta en Italia. saliendo de una cueva o para sobrellevar el fueSi el paseo lo hacemos quizás de una vieja borda go de calor que aumensuave, lento o silbando abandonada. En casa no ta año tras año incluso en silencio, nos cruza- se suelen ver estas cosas. hasta descender a la esremos inevitablemente Y ya al final del invier- cala temporal accesible con el txantxangorri y no cuando la primavera y comprensible de Homo jugaremos a un ingenuo esté a sus puertas habrá sapiens. ������������������������������ ������������������������������ ������������������������

���������

���������������

�������������������������������� ����������������������������������� �������������������������������� ���������� ���������������� �������������������

� � � � � � � � � �

����

���������� ��� ����������� ������������������� ����������������� ����������������� ������������������ �����������������������


51. alea | 2016ko otsaila

Sakonean

15


16

51. alea | 2016ko otsaila

Artikulua

¿Qué hacer cuando te sientes culpable? (II) Jose Antonio Pagola, teólogo

T

ambién tienes que evitar otro malentendido. Tal vez crees que la experiencia de la «culpa» es algo introducido por la religión. Bastantes personas piensan que, si Dios no existiera, el sentimiento de culpa desaparecería. No es así. La culpa es una experiencia universal; creyentes y ateos vivimos lo mismo: nos sentimos llamados a hacer el bien, pero una y otra vez hacemos el mal. Lo que diferencia al

creyente del ateo es que vive la experiencia de la culpa ante Dios. Pero, ¿ante qué Dios? Si tú te sientes culpable ante un Dios resentido e implacable, esa fe falsa te culpabilizará y te destruirá. Si, por el contrario, experimentas a Dios como alguien que te mira con amor, siempre dispuesto a comprenderte, perdonarte y ayudarte a vivir de manera más digna, es difícil pensar en algo más liberador y sanador. Cuando te sientas mal

contigo mismo y tu conciencia te acuse de algo grave, no busques ocultar tu pecado o justificar tu vida, para poder presentarte ante Dios con cierta dignidad. Ante Dios no necesitas disimular ni ocultar nada. Él te comprende y te quiere. Solo te sentirás bien si reconoces sinceramente tu culpa, lloras tu error y acoges con fe su perdón. Por muy grave que sea tu pecado y por muy horrendo que te parezca, no ha de ser nunca un

obstáculo para acercarte humildemente a Dios. Te voy a decir algo que te puede parecer increíble, pero es verdad. Pocas veces estás tan cerca de Dios como cuando te reconoces pecador y acoges agradecido su perdón y su fuerza renovadora.

Solo te sentirás bien si reconoces tu culpa, lloras tu error y acoges con fe su perdón

··· Núñez


1. alea 51. alea| |2013ko 2016kohilabetea otsaila

Argazkiak

Orendaingo Udaletxea zuhaitzez inguratutako plazaren aurrean. Behean, hareharrizko armarria.··· Núñez

Udaletxea | Orendain Orendaingo Udaletxea Gipuzkoako eraikin neoklasikoko adibiderik garbiena eta deigarriena da. Nekazal inguruan kokatutako herria izanik, grekoerromatar diseinuan oinarritutako udaletxea eraiki zen, harlanduzkoa. Aurrealdea hiru zatitan banatzen da, erdialdekoa pixka bat altuagoa eta aurreratuagoa, alde banatan daudenekin alderatuz. Erdiko gorputzean hiru arkuko arkupea du, burdina forjatuko hiru balkoi lehen solairuan

eta frontoi batez burutua dago, hareharrian zizelkatutako herriko armarria erdian duela. Eraikina Justo Antonio Olagibel arkitekto gasteiztarrak disenatu zuen 1787 urtean eta Manuel Balda ataundarrak eraiki zuen 1790 eta 1797 urteen artean. Hasiera batean garai bateko Apazetxe ondoan aurreikusi zen, baina Olagibelek pixka bat atzeratzea proposatu zuen, ikusmira hobea izateko eta plazaren erabilpen hobea egin ahal izateko.

17


Argazkiak

16

Azken eguzki izpiak Neguan gutxi sentitzen dira eguzki izpiak, baina eguna argi dagoenean oraindik ere nabaritu daiteke ‘urrezko ordua’ bezala ezagutzen dena: eguzkia mendien atzean ezkutatu aurretik urre kolorez estaltzen du paisaiei, eraikinei, mendiei eta zelaiei itsura berezia emanez. ··· Núñez

11. alea | 2012ko urria


11. alea | 2012ko urria

Argazkiak

17


Kirolak Idien entrenamendua

51. alea | 2016ko otsaila

20

Juanito Zinkunegi, Potxolo eta Gorriya idi-parearekin baserri ondoan entrenamendurako prest.··· Núñez

Juanito Zinkunegik idi pareak haztea eta entrenatzea du gustuko

G

Amaia Núñez

arai batean baserri lanetarako erabiltzen ziren idiak, lursail handiak lantzeko egokiak. Harrobietan ere erabiltzen

ziren, eztandatik banatutako harria beharrezko tokira mugitzen zutenak. Gaur egun ohikoena idi-probak egiteko edo erakustaldietarako izaten dira gehienak, baita

haragitarako ere. Juanito Zinkunegik idiak haztea du gustuko, gazte direla hartu eta pixkanaka erakustea. Heldua zela hasi zen Juanito Zinkunegi idiak

��

hazten. Gaztetan abereak bazituzten arren, baserrian ez zuten idirik, «ez genuen hainbeste lursail, baina beti gustatu izan zaizkit. Inguruko baserrietan izaten �����������������������

�����������

������������������ �������������������������

��������

����������� ���������� ��������������� ����� ���������������������������

������������� ��������������

����������������� �������������������� ����������������� ����������������� ������� ������

������� ������������������������ ������������������������

�������� �������������������������������� ������������������


51. alea | 2016ko otsaila

“ ” “ ”

Kirolak

21

Garrantzitsua da idiak ondo tratatzea, ondo hitz-egitea eta animatzea

Hasieran banaka uztarrira ohitzen joan daitezen, gero hezitako batekin Idientzako estalki ezberdinak baserrian zintzilika.··· Núñez

zituzten». Asturiastik ekarri zuen lehen idiparea, «txekorrak ziren oraindik, ikusi eta gustatu egin zitzaizkidan, eta erosi egin nituen». Duela 30 urte inguru izan zen hori eta ordutik idi ugari hazi ditu. Egun Galiziatik ekartzen ditu, bizpahiru urterekin, sanabresa arrazakoak. «Gogorrak dira, mendian haziak. Hemen gustukoenak dira». Erosterakoan adakera hartzen da kontuan, uztarriak gurutzatzerakoan besteekin ondo joango den. Idi gazteak izanda, parea osatzeko

prozesua mantsoa da. Banaka erosten ditu eta gero etxean osatzen dira bikoteak, bakoitzaren ezaugarriei begiratuz: adakera, izaera, eta abar. Hasiera, beti ere, banaka egiten dute. «Banakako uztarriak daude eta hori jartzen zaie ohitzen joan daitezen. Gero, hezita dagoen idi batekin jartzen ditut, hauek badakite eta heldu egiten diote, lagundu. Ondoren, ez dakien batekin erakutsi diezaion, guztiek ikasten duten arte. Amaieran erabakitzen dut nola osatu bikoteak». Zinkunegi ia egunero

saiatzen da idiekin ibiltzen, harriz betetako gurpila gurdira lotua duela errepidetik, edo maldan gora eta behera. Ibiltzean hankak indartzen dituzte eta, gurdia badaramate, pisua eramatera ohitzen dira. Argitzen duenez, aldapan zeharka ibiltzea ere ona da, «elkarri laguntzen ikasten dute, batek zailtasunak dituenean besteak lagundu egiten dio». Lurzoru ezberdinetan ibiltzera ere ohitzen ditu, gero probalekuko zorura hobeto moldatzen omen dira, harri-koskor biribilekin eginak. Probetan

pisu ezberdinetako harriak erabiltzen dira herriaren arabera.

Elikadura Ibiltzeak garrantzia badu, elikadurari ere asko begiratzen dio Zinkunegik. «Pertsonek bezala denetatik jan behar dute, ez pentsua bakarrik, arbia, berroa...», azaltzen du. Berak idi bakoitzari hoberen doakiona hartzen du kontuan jaten ematerakoan, «batzuei batetik gehiago eta besteei bestetik, hoberen doakiena». Belarra aldiz, ez die gehiegi jaten uzten,


22

51. alea | 2016ko otsaila

Kirolak

«puztu egiten dira eta kiloak hartzen dituzte». Pisua ondo kontrolatzen du, «janari nahikoa emanda segituan mila kilo hartuko lituzke bakoitzak. Ez diet hainbesterako ematen». Proba ofizialetan idi-pareak 1.100 kiloko pisua izan behar du harria eramateko. Hortik gorako kilo bakoitzagatik kilo eta erdiko gainpisua jartzen zaie. Honela, ohikoena idi bakoitzak 500 eta 650 kilo izatea da. Honelakoetan parte hartzen duten idiei «aurreko bi egunetan ez zaie ia urik ematen eta janari gutxi, sabela hustu deza-

ten. Probaren egunean, goizean pisatu egiten dira eta gauean izan ohi da dema. Pisatu eta gero ura eta janaria ematen zaie».

Animalia azkarrak Pixkana egin beharreko lana da probetarako entrenatzea eta prozesu guztian «oso garrantzitsua da idiak ondo tratatzea, ondo hitz-egitea, animatzea... Oso azkarrak dira. Ganaduak ulertu egiten du. Jo egiten badiezu, larritu egiten dira». Idiak 18 urte inguru bizi daitezke. «Arraza hau, gaztetatik hartzen badituzu, zortzi urterako prest egongo dira, nahiz eta pixka bat ere

Erregeen kabalgatan opariak eramaten.··· Núñez hobetu dezakeen. Beste arraza batzuk berantiarragoak dira». Juanitok, hala ere, ez du idi proba ofizialetan inoiz parte hartu, baina bai berak hazitako idiek. «Probak ikustea gustatzen zait, baina ez dut inoiz parte hartu.

Uztarria adarretara lotzen da sokarekin.··· Núñez

Erakustaldietan bai, baita Gabonetan gurdiarekin opariak eramaten», dio. Duela urte batzuk, berak hazitako idi-pare batek momentuko pare hoberena garaitu zuen. «Hilabete lehenago saldu nizkion Kamiñokori. 213 kiloko gainkarga izan zuten, handiak baitira, eta jendeak hura mugitzea ezinezkoa izango zela zioen. Ze poza... loteria irabazita ere ez nintzen apustu hura irabazteaz baino kontentuago egongo. Geroztik, manta asko lortu dituzte. Oso ondo daude».

������������������ ����������������������

����������������� ����������������� ������������������� ������������������������

����������������������������� ���������������������� ������������������������� ������������������������������� �������������������������

����������������������� ������������������������� ������������������������ ������������������������� �������������������������

Denetatik jan behar dute, ez pentsua bakarrik, arbia, berroa...

������������� ��������������������� ��������������������� �������������������


51. alea | 2016ko otsaila

23

Ibilbideak

S

aldremos del polígono industrial de Lekunberri y cruzaremos la rotonda de entrada al pueblo. Seguiremos por la carretera del centro, que sube al alto de Huici. Cuando llevemos casi diez minutos andando, veremos a la izquierda un camino rural, antes del puente de la autovía. Continuaremos por él, llaneando al principio y, a continuación, con una subida larga que nos llevará a la par del alto de Azpiroz. En seguida llegaremos a un cruce, que cogeremos hacia la derecha cruzando una langa. El camino se convertirá en un yerbal durante los próximos minutos, con varias subidas y bajadas. Tras una cuesta abajo larga, el camino llega a una carretera de cemento. Podemos continuar por la carretera de la izquierda, o por el camino de la derecha, por ambos llegaremos a la entrada de Azpiroz. El retorno lo haremos por el mismo camino.

Lekunberri Azpirotz

.··· Argazkiak: Núñez

Duración: 1 h. 50 m. Dificultad: media Desnivel: 120 m. Distancia: 7 km. Salida: Lekunberri

� � � ����� � ��� � � � � � � � � � ��������������������� ��������������������������������������������� ���������������������� ����������������� ������������ �����������

������������������������������������� ���������������������������� ���������������������������������������


24

51. alea | 2016ko otsaila

Ibilbideak

Para visitar Azpirotz El pueblo de Azpirotz da nombre al puerto de montaña en el que está situado y que divide los valles de Araitz y Larraun, al que pertenece. Está formado por un núcleo de caseríos en el que viven 79 habitantes. En el casco urbano también se encuentran la iglesia de San Esteban, de estilo protogótico y que fue construída hacia el año 1200, y la ermita de San Bartolome. El río Araxes nace en las faldas de ese monte y tras cruzar el valle de Araitz pasa a Gipuzkoa, vierte sus aguas al río Oria en Tolosa.

Malloak La silueta de las Malloak desde el valle de Larraun es uno de los paisajes más reconocibles de Aralar. Tradicionalmente recibían ese nombre las altas praderas, aunque hoy en día se aplica a todos los picos de la sierra. Antiguamente los vecinos de los valles de Araiz y Betelu subían en primavera y verano a segar la hierba, que bajaban por cables hasta los caseríos, una actividad que todavía recuerdan los mayores de la zona. Algunas veces segaban atados, por la fuerte pendiente. El ganado no podía subir hasta el final del verano.

Lekunberri En euskera significa sitio nuevo, lo que indica las múltiples batallas que han librado en su historia, por lo que ha sido reconstruido varias veces. En este lugar hubo un palacio y una torre de defensa, dada su situación estratégica cerca del límite de Navarra con Gipuzkoa. Según la historia, el primer incendio se produjo en 1430, tras una invasión de Castilla, y para entonces ya existía una fortaleza. El camino real de Pamplona a Gipuzkoa también pasaba por Lekunberri.

Iglesia San Juan Bautista La parroquia de San Juan Bautista de Lekunberri fue construida en el siglo XIII. De estilo gótico, es una construcción de una sola nave dividida en cuatro tramos. La puerta de entrada se enmarca dentro de un arco apuntado con arquivoltas que se apoyan a media altura en columnas talladas con sus capiteles decorados. En el interior destacan el retablo mayor época barroca, con cuerpo, tres calles y coronamiento, y dos pequeños retablos renacentistas, dedicados a la Virgen con el Niño y a Santa Catalina de Alejandría.


51. alea | 2016ko otsaila

Artikulua: bertsotan

25

San Simon eta San Juda

Txomin Garmendia, bertsolaria

J

oan zan urriaren 28’an gendun San Simon eta San Judaren eguna, nere idazlan au argitaratzerako denboraldi bat pasako da noski, baiña gaurkotasunik ez dula galduko esango nuke. Gure aurrekoak guk baiño bildur geiago zioten neguari, eta esaera au itzetik-ortzera erabilliko zuten egun ori iritsi orduko: «San Simon eta San Juda, joan zan uda, negua eldu da, gure artzai gaixoa mendian galdu da». Gaur zorionez artzaiak ere ondo preparatuta daude neguari arpegi emateko. Gure baserri zarrean ere, etzan aztuta pasako San Simon eta San Judan

eguna. Batez ere, 1941 garrena ezkeroztik: ez negu bildurrez bakarrik, gure anai gaztena egun orretan jaio zalako baizik. Gaur ama izatera emakume guztiak gaixo-etxera dijoazte, baiña orduan etzan orrelakorik eta gure ama antxe arazo guztiakin anai ori izaten, auzoko etxekoandren batedo, laguntzaille zula. Garai artan gertakizun oiek umean aurrean kontu aundiz itzegiten ziran. Eta guk, bizia ama zanak juxtu-juxtutik salbatu zula erditze artan, denboretara jakin gendun, bitartean ipui pranko: ume ori maletan sendagilleak ekarri zula, inguruko txabolan ijitoak

Ama eta alaba baserrian.··· Guregipuzkoa-CC BYSA 3.0 ES_Elosegi Irazusta, Jesus

egon zirala eta aiek utzitako umea zala eta abar. Itzik ez gendun egingo ipui oien aurka, baiña uste zuten ainbeste engañatzen ote ginduzten? Lenago ere, eskolatik erten ziranean mutiko batek besteari: -Etxera niak korrika. -Etxera! Zer dala-ta? -Gure amak ume bat ekarri bear dik Paristik eta ura ikustera. -Orixe, zuek aberatsak zerate eta Paristik, gure amak etxean egiten dizkik. Gure baserriko estuasun artatik 74 urte joan dira, eta aurrerapen makala ez da egin bitarte orretan. Gaur goraberarik nabaritu orduko gaixo-etxera eramaten da ama eta ori lasaitasun ikaragarria izan. Garai bateko aldean gaur jaiotzaz oso aur gutxi iltzen da, eta ori da lekukorik onena. Orain esatera nijoana da polita: lengo apaiz zaar oietakoa gendun Berrobin, Don Rikardo zeritzaiona; urte berria astean, aurreko urtean elizan egindako lanak aipatuko zitun pulpitotik. Au da, bataioak, ezkontzak, illetak, jaiotzak... Jaiotzan txanda etorri zanean, naiko asarre: -Jaiotzak zero, ora-

in danak Tolosara joan bear dezute ama izatera, desondra al da Berrobin jaiotzea? Edo, oraingo emakume danak elbarriak da dira? Irakurle, zedorrek juzka emendik aurrerakoa. Garai bateko erdibitzeak bazitun estuasunak, sendagillea ekartzekore mendi-bide lokaztunak; ama gaixoak urruti zitun gaurko erosotasunak, eta askotan pagatutzen zun bate errurik etzunak. Ama izatera gaixo-etxera azkar dijoaz gaur-egun, galdetutzen det gauza oberik egin ote dezakegun? Garai bateko jaiotza ura Arriskutsua bai gendun, Da Jaungoikoak bakarrik daki Zenbat aurreratu degun. Okerrak zuzentzen Azkenengo Txantxangorrin nere idazlanean esaten nuan, Ikaztegietako Juanitak nola izan zitun bederatzi seme-alaba eta bi illak; ari danak utsegiten du noski, eta neri ere orixe gertatu. Bederatzi ez baiño amar izan zitun eta ildakoa bakarra. Barkatu nere anka sartzea.


Gastronomia Tea, osasuntsu egoteko bidea 51. alea | 2016ko otsaila

26

Edari honek duen tradizioak osasunean ere b

T

Amaia Núñez

Jasotzeko uneak ezberdintzen ditu teak.··· Unsplash

xuria, gorria, berdea edo beltza. Kolore guzti horiek hartu ditzake teak eta, guztiak landare beretik lortzen dira, Camellia sinensis izenekotik. Normalean Britainiarekin erlazionatzen bada ere, jatorri asiarra duen landarea eta edaria da. Gaur egun Txinan eta Indian ekoizten da gehienbat, baina baita, besteak beste, Sri Lankan, Taiwanen, Japonian, Nepalen, Australian, Argentinan eta Kenian. Gainontzeko infusioetatik ezberdintzen duena teina izeneko sustantzia da, estimulagarria eta kimikoki kafeinaren berdina dena. Bestelako landareekin egindako infusioek ez dute sustantzia hau. Tearen landareak dituen beste

��������

�����������������������

�������������������������������

������������������������ ���������������� ����������������������� ��������������������������� ���������������

���������������������������� ����������������������� ������������������������ �����������������

konponente batzuei esker, teina polikiago xurgatzen du gorputzak eta, beraz, kafeinak baina eragin gutxiago egiten du, nahiz eta denboran luzeago irauten duen bere efektuak.

Jaso eta lehortu Te mota bakoitza lortzeko landarea jasotzen denean nola lehortzen eta erdoiltzen den kontuan hartzen da. Lurrunarekin edota aire beroarekin egiten da lehortze prozesu hori, hostoak landaretik jaso eta berehala. Te txuriaren kasuan kimu berrietako hostoak erabiltzen dira, kasu batzuetan baita hostoak eguzkitik babestuz ere. Te orri horiek pixka bat berotzean te berdea lortzen da. Hau pixka bat erdoiltzen denean te urdina eta, guztiz erdoil-


51. alea | 2016ko otsaila

Gastronomia

27

u an

badu oinarria

tzean, te beltza. Te gorria hosto hauen hartzidura prozesu baten ondoren lortzen da. Azken prozesu hau pare bat urteko zein hainbat hamarkada ko iraupena izan dezake. Asian gehien kontsumitzen dena te berdea da eta mendebaldeko herrialdeetan, aldiz, beltza. Hori bai, beltza da guztietatik teina gehien duena. Kafea bizkortzeko hartzen bada ere, tea hartzeko lasaitasun momentuak aukeratzen dira normalean. Izan ere, ondo prestatzeko denbora behar izaten da. Gehienbat poltsatxoetan saltzen badira ere, adituek eta kontsumitzaile sutsuenek kaxetan ontziratzen direnak eta pisuaren arabera saltzen direnak nahi izaten dituzte. Te kikara bat prestatze-

Asian hazten den landare baten hostoekin egiten da.路路路 Peggy Marco

Ura nola irakiten den eta infusioko denborak, te garratzago edo gozoagoa lortzea eragingo du

Molekula antioxidatzaileez gain, osasunerako onak diren sustantziak ditu

ko hosto xehatuen hiru gramo nahikoak lirateke, goilarakada txiki bat gutxi gora-behera. Hala ere, garrantzi berezia du ura nola irakiten den eta infusioan utzi behar den denborak, te garratzago edo gozoagoa lortzen baita: gero eta denbora gehiago eduki uretan orduan eta garrantzagoa bihurtuko da bere zaporea. Mota bakoitzak bere

tenperatura eta denbora behar ditu. Honela, te berderako ura 70 gradutara berotu behar da eta hostoak bertan bi minutu edukitzea nahikoa izango da; txuria eta beltzaren kasuan 80 gradutara egon beharko da ura eta hiru minutu beharko dira tea egiteko; eta gorri, urdin eta bestelakoen kasuan urak ia irakiten egon beharko du, 95 gra-

Tea gainontzeko infusioetatik ezberdintzen duena teina da, sustantzia estimulagarria dutan, eta bost minutu itxaron beharko da.

Minaren lasaigarria Infusio mota hau osasunerako ona da, izan ere, molekula antioxidantzaileez gain, bestelako sustantziak ere baditu, flabonoideak, katekinoak eta polifenolak, besteak beste. Katekinari esker propietate antiinflamatorioak eta neuroprotekto-


28

51. alea | 2016ko otsaila

Gastronomia

Te freskoa jasotakoan lehortu egin behar da kontsumitu aurretik. Behean, poltsan.··· Highnesser / Humusak reak ditu, katarroarentzako ona dena adibidez. Gainera, jateko gogoa orekatzen du, mina eta goragaleak gutxitu ditzake eta lasaigarri bezala erabili daiteke. Tearen kontsumoa zenbait osasun arazoren murriztearekin erlazionatzen da, besteak beste, bihotzekoen, hondatze kognitiboaren eta osteoporosiaren gutxitzearekin. Mota guztien artean te berdea omen da printzipio aktibo gehien duena eta, ondorioz, eraginkorrena dena. Hala ere, osasunerako dituen abantailez gain, bi desabantaila nagusi ditu:

teak duen beste sustantzia batek ez du uzten B1 bitaminaren ustiapen organikoa egiten. Bitamina hau nerbio sistemarentzat garrantzitsua da eta te asko edaten dutenek bitamina honen urritasuna jasan dezakete. Gainera, te berdeak elikagaietan dagoen burdinaren xurgatzea zailtzen du. Gaur egun, uraren eta kafearen atzetik, gehien kontsumitzen den edaria da tea, mundu guztian hartzen dena. Sorreran, Txinan K. a. 250 urte inguruan, medikuntza toniko bezala hartzen zen, baina pixkanaka kontsumitzeko modu propioa

Tea gozatu nahi izanez gero azukre morenoa edota eztia erabiltzea gomendatzen da sortu zen. Adituen esanetan teari ez zaio azukrerik bota beharrik, ez baitu bere zaporea dastatzen uzten. Hau da azukrearekin aldatzen den gauza bakarra, ez baitu beste ezer ematen. Horregatik, tea gozatu nahi izanez gero azukre morenoa edota eztia erabiltzea gomendatzen da, kaloria gutxiago baitituzte. Kafearen

������������������� ������������������������

�������������������� ��������������������� ����������������������������� ������������������ �����������

�������� ������������

����������������������������������������

����������������������� ���������������������������� ������������������ �����������������

�������������������������� ���������������������� �����������������

Gaur egun tea uraren eta kafearen atzetik gehien kontsumitzen den edaria da antzera, esnearekin ere hartu daiteke te beltza, gosarirako aproposa egiten duena. Ez da berdina gertatzen gainon-tzeko motekin, ez baitira esnearekin hartzen.


51. alea | 2016ko otsaila

Artikulua: osasuna

29

El placer de comer

Julian Bereciartua, médico

L

os animales tragan. El hombre come. Únicamente la persona dotada de ingenio sabe comer. Y es que el hecho de comer, además de cumplir con las necesidades del cuerpo (glúcidos, grasas, proteínas, sales minerales, vitaminas y líquidos para mantenernos hidratados), implica una gran satisfacción siempre que lo ingerido sea de nuestro agrado. Brillat-Savarin –autor del primer tratado de gastronomía, ‘Fisiología del Gusto’– decía que el Creador, al obligarnos a comer, nos recompensa con el placer que dicha comida nos aporta. También que ‘quien reciba a sus amigos y no ponga sumo cuidado en la preparación no es digno de tener amigos’. Para el gran profesor Francisco Grande Covián –médico e investigador y fundador de la Sociedad Española de Nutrición– existe un tradicional antagonismo entre los especialistas en alimentación científica y los cocineros. Pero, lo importante es que lo sabroso sea lo indicado por la ciencia médica y no que cada uno

vaya por su camino. Por ello, estamos obligados a enseñar a comer, también, desde los primeros niveles, en los comedores de los centros escolares. Y no me refiero solamente al comportamiento en la mesa. A mí, por ejemplo, habituarme al sabor del bacalao, de las croquetas y las albóndigas me costó muchos años. También es cierto que ahora, antes de llegar a la ancianidad, estos tres sabores me gustan. Aunque se dice que sobre gustos no hay nada escrito, en nuestro entorno tienen más éxito los platos cocinados que los crudos. Bien es verdad que el producto cocido pierde algunas propiedades –vitaminas sobre todo– pero también lo es que con la preparación culinaria se gana en digestibilidad, en atractivo y, sobre todo, en salubridad, porque sabemos, por ejemplo, que las alubias y las patatas en crudo tienen una discreta toxicidad, igual que la tinta de los chipirones. El olor de carne asada, debido a una reacción científicamente explicable, abre el apetito,

··· Expresselblag aunque no conviene pasarse en la preparación a la parrilla porque va en contra de las propiedades de la carne, lo mismo que si empleamos el mismo aceite en repetidas frituras. Llegado aquí, debemos insistir en que el mejor aceite de cocina es el de oliva por todos y cada uno de los factores que entran en su composición. También hay que recordar que las verduras una vez troceadas, no deben dejarse esperando a que les llegue el turno de preparación sobre la encimera. Todo lo contrario, para evitar la destrucción de las vitaminas, debemos someterlas, sin pérdida de tiempo, a cocción. Asimismo, para

conservar al máximo la vitamina C –preferentemente anti-infecciosa– debemos consumirlas pronto. Por ello, no estará de más recuperar la vieja costumbre de aprovechar el agua de la cocción. La pérdida de propiedades de los alimentos por calentarlos en microondas o infrarrojos es mínima. Y sobre las raciones que consumimos en nuestras latitudes, puedo decir que, menos en algunos casos, nuestro organismo equilibra perfectamente. Todavía recuerdo lo que una señora obesa me dijo en la consulta que ‘no estaba gorda, sino que tenía las carnes prietas’. A esto se llama buen conformar.


30

51. alea | 2016ko otsaila

Gastronomia

Bonito laminado con verduras

Ingredientes: -2 cebollas -1 zanahoria -1 berenjena -Patatas -Aceite de oliva

1

Ángela Disla Iturrigoxo jatetxea (Amasa-Villabona) El bonito es uno de los pescados más utilizados en la cocina, recomendado por ser rico en omega 3. Lo habitual es cocinarlo en tomate, aunque admite numerosas combinaciones. Esta receta destaca por la rapidez de su ejecución, ya que podemos dejar preparada la salsa de hongos y las verduras y cocinar el pescado en el último momento.

-Sal -Bonito -Hongos -Nata

Primero prepararemos la salsa de hongos. Para ello, pocharemos una cebolla con un poco de aceite de oliva. Cuando esté a medio cocer agregaremos los hongos y los dejaremos pochar. Una vez que esté hecho, añadiremos un poco de sal y la nata y lo trituraremos. Herviremos todo durante unos cinco minutos s fuego lento.

2

En otra sartén, pocharemos la otra cebolla, la zanahoria y la berenjena en aceite, a fuego lento. En una olla, coceremos las patatas y las pelaremos.

4

3

Cortaremos el bonito en láminas y lo saltearemos con sal. Lo pasaremos por la sartén con aceite bien caliente durante un minuto, para que no se seque demasiado.

Para servir, cubriremos el fondo del plato con salsa de hongos y colocaremos encima una lámina de bonito y sobre él pondremos un poco del relleno de verduras que hemos preparado. Colocaremos sucesivamente capas de bonito y verduras hasta completar una ración. Decoraremos el plato con las patatas cocidas y las verduras que nos han sobrado.


51. alea | 2016ko otsaila

Artikulua: eskulanak

31

Inauterietarako osagarriak Olivia Sánchez, margolaria Hilabete honetan ospatuko diren Inauterietarako osagarriak modu erraz eta dibertigarrian egiteko modu bat goma eva erabiltzea da. Material merkea, malgua eta, are gehiago, uraren kontra babestutakoa da, gauza garrantzitsua neguko jaiak direla jakinda. Goma eva xaflatan saltzen da eta kolore, testura, estanpatu ezberdinekoak, toalla efektukoak zein brillantinadunak daude, beraz, imajina dezakegun ia edozer gauza egin dezakegu.

1

Nahi dugun marrazkia margotuko dugu paper begetalean: koroa, mozorroa… Guk marraztu dezakegu edo bestela zuzenean gustukoa dugun bat kalkatu.

2

Egindako marrazkia goma evaren gainean jarri eta egurrezko txotxarekin markatuko dugu. Ondoren, moztu egingo dugu. Osagarria pieza bat baino gehiagoz osatuta badago, prozesu bera errepikatuko dugu.

Materialak

-Eva goma -Cianoacrilato kola -Paper begetala -Markatzeko egurrezko txotxak -Zetazko lokarria -Kola beroko pistola -Osagarriak: perlatxoak, beiraaleak, brillantinak, eta abar

Maitane, Irune eta Nerea inauterietarako prest.. ··· Núñez

3

Goma eva pieza ezberdinak cianocrilato kola erabiliz itsatsiko ditugu, osagarria guztiz muntatu arte. Ondoren, kola beroko pistolarekin dekoraziorako osagarriak erantsiko dizkiogu: perlatxoak, bitxiak, zintak, eta abar.


Aisia

51. alea | 2016ko otsaila

32

67 diferencias

6sudoku medio

3 9 5

5 7 4 2 5 6 5 2 8

8

3 7 5 4 9 8 3 9 1 6 2 9 6

6autodefinido ENGENDRANDO

MUGIDO

CONSTRUYÓ EL

GARANTIZAN

EXCLAMACIÓN

ñ

ñ

ARCA

ñ

MUJER

ñ

ñ

NOMBRE DE

ñ

ñ

1500 EN ROMANOS

ñ

DEMANDANTE

ORDEN RELIGIOSA

ñ

LA MEMORIA

ñ

TÉNGASE EN

DE PENA

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Uxue Barkosek esandako esaldi bat irakurriko duzu.

LA ESPADA

PARTE DEL HUEVO

ñ

TANTO

A N T E R O O A A R D U

ñ

EUSKAL HERRIA SOBRIO

R E O B D I

ñ

CUALIDAD DE

ñ

UTENSILIO DE ZAPATERO

ñ HIERBA

6cruzada CHAPA CHATO MALON TIARA ZANCA 7 letras ABIERTA ARRIADA

4 letras AMAS BAJO CAJA CLAN

METI PAJA POCA SUSA

5 letras ABEJA ABRIA AGATA ALEJA

ALMAS ANTES CADIZ CALVA CAPEA

8 letras ABOCINAR ACAMPADA CALABAZA DELGADOS PAMPEANA

T A S U G I

G E U T R H

R E T A O N

D I R O R H A N N G O G R I Z A R R A N G U. R R

R A Z A N U A G O, R O R

ñ

T A E R A G

D U P A E T

nº51

O R R O N R

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 34. orrialdean Soluciones en la página 34

PIANISTA CUBANO

6sudoku

6pentsagrama

�������� ���������� 6cruzada �������������

6diferencias

������������ ������������������ ���������������

C L A N

JOAQUÍN...,

B A D A J B O E J L M A S E U N T E S I A

ñ

ñ

A I Z B A R R I O N I C H A T Z A I A C I N A R A

HIJO DE

D E L G A D O S

VOZ ÁRABE:

DE LA FERIA

A U R A U I I G R

R N O, T S G D N R

E A N A M C A H A P A S M A P C A L A B A D L A B V A

LANA

ñ

A R G E A N N A R

«Gero eta autogobernu handiago, orduan eta oparotasun eta ongizate handiagoa izango dugu.»

RELATIVA A LA

P R O C R E A N D O

ñ

ñ

PREPOSICIÓN

T E A R T O A Z R

P A M P B O I C L E J A R T C A P E A A J J A G A T

BERILIO POR..., POR

U A D O V A H A N L E A B A N E R N I E D A H E N

ñ

ñ

C M M A N D U R O M E T E A N C H L A I A L B R I N A

TROZOS

F I E R O S

PARTE EN

ñ

R D E C T U E T R D F E S L E

METALES

E B I N O R H I U.

4 3 8 6 5 2 1 7 9

MEZCLAR

ñ

ñ

ñ

NOTICIAS

DESTAPABAN

R O D A R A R R G

1 9 7 4 3 8 5 6 2

FEROCES

ñ

O G N U A T E A U

5 2 6 9 1 7 3 4 8

CARBONO

R O A D P E T O D

6 4 5 8 9 3 2 1 7

ñ

E T H R O R A G R

8 1 9 2 7 4 6 5 3

INTRODUZCAN

ñ

ñ

AGENCIA DE

G U R O R N Z A O

SUJECIÓN DE

TUYO

2 7 3 1 6 5 8 9 4

APÓCOPE DE

ñ

7 8 2 5 4 1 9 3 6

VAPOR

9 5 4 3 8 6 7 2 1

ñ

3 6 1 7 2 9 4 8 5

SANO


Agenda

51. alea | 2016ko otsaila

33

Teatro Tolosa · Iron Skulls 19 de febrero La compañía de danza esperimental barcelonesa Iron Skulls presentará ‘Sinestesia’, donde unen hip-hop y teatro. Leidor, 20:30 h. Tolosa · Viernes Flaco 5 de febrero El grupo Arpegi presentará su tradiciónal Festival de Viernes Flaco, con numerosas actuaciones, play-back y videos. Este año será la edición 38 y tendrá como título ‘El Río de los Patos’, aunque no faltarán la Olimpiadas. Leidor, 22:30 h. Andoain · Txanogorritxu 14 de febrero Glu Glu produkzioak presenta una adaptación al tradicional cuento donde música, bailes y canciones ayudarán a Caperucita a realizar el viaje a través del bosque hasta la casa de su abuela. Bastero, 17:00 h. Tolosa · Vuelapluma 20 de febrero El grupo Periferia presenta un cuento sobre la libertad y el respeto a la verdadera naturaleza de los seres vivos. Topic, 18:30 h.

Herri kirol probak ere izango dira San Blasen. ··· Núñez Fiestas

Conciertos

Tolosa · San Blas

Andoain · Concurso de Piano

3 de febrero

19 al 21 de febrero

El barrio San Blas celebra sus fiestas patronales. Durante el fin de semana anterior, habrá bertsolaris, trikitilaris y venta de rosquillas.

XI edición del Concurso de Piano organizado por el Ayuntamiento de Andoain y la Asociasión Seiasle. Participarán cerca de un millar de niños que interpretarán una de las piezas dadas a elegir en las bases. El concurso se celebrará en el salón de actos y el auditorio Bastero. Entrada gratuíta.

Abaltzisketa · Txantxoak

Andoain · Ihes

31 de enero

13 de febrero

Durante toda la mañana un grupo de jóvenes del pueblo recorrerán los caseríos del municipio bailando. Al mediodía actuarán en la plaza.

Amets Arzallus se aparta de su faceta de bertsolari, para recitar y cantar textos previamente elaborados. Para ello contará con el contrapunto musical del acordeonista Joxan Goikoetxea. En esta ocasión tratarán los motivos para huir. Bastero, 20:00 h.

Ferias

Lizartza · Ihauteriak

Tolosa · Día del árbol

23, 29, 30 y 31 de enero

20 de febrero

Numerosas actividades forman el programa de los Carnavales de Lizartza que se realizan durante dos fines de semana.

XXI. edición con Feria especial dedicada a la exposición y venta de árboles.

Andoain · Phoenicoperus 26 de febrero El grupo vizcaíno Ken Zazpi presenta su nuevo trabajo, Phoenicoperus, nuevas canciones abiertas y eternas, arregladas con la habilidad natural que el grupo siempre ha mostrado a la hora de equilibrar emociones e intensidades, y producidas para que vivan y revivan dentro de nosotros. Bastero, 21:30 h.


Agenda F

EROCES

HUEVO

BERILIO POR..., POR TANTO

Larraul · Museo Etnográfico 4 letras METI 5 letras ALMAS Exposición de herramientas, fotografías y objetos antiAMAS PAJA ABEJA ANTES guos y podrán conocer la vida de antaño y de ahora BAJO POCA ABRIA CADIZcon un video. ··· Abierto 11:00CAJA SUSA primer domingo AGATA de cada mes, CALVA 14:00; grupos: de lunes a domingo grupos de más de 10 CLAN ALEJA CAPEA

personas, reservando en el teléfono 688 803 608.

didácZANCA tica se explica la vida en el me7 letrasdesde las dievo, ABIERTA fundaciones de ARRIADA las villas, urbanismo medieval y el ámbito 8 letras social. Visitas ABOCINAR guiadas todo el ACAMPADA año con cita preCALABAZA via, llamando DELGADOS alPAMPEANA 943.801.749 / 943.801.006.

6soluciones 6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada

����������������������������� ������������������������������������ ����������� ������������������� ����������������������������������� �������������������������� ����������������������� ����������������������� ��������������������������������������� ����������������������������������������������� �������������������������������������������� ��������� �������������������������������������������������� ������������������������������������� ������������������������� �������������������������������� ���������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������ ��������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������� �������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������

�������������� ���������������������������������������������������������������������������������� ��������� ��������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������ ����������������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������������

������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������ �������������������������������������������������

C L A N

Visitas guiadas en las que se recorre la parte vieja de la villa con paradas en sus palacios, esculturas y plazas. Las visitas se podrán realizar en euskera, castellano, inglés y francés. 1,50 €/persona. Horarios: 10:00-14:00 - 15:3019:00. Cita previa: 943697413 (Tolosaldea Tour).

MALON TIARA De forma

nº51 6autodefinido

B A D A J B O E J L M A S E U N T E S I A

Tolosa · Visitas al Casco Histórico

Segura · Centro deCHAPA InterpretaCHATO ción de Medievo

A I Z B A R R I O N I C H A T Z A I A C I N A R A

IERBA

D E L G A D O S

ZAPATERO

E A N A M C A H A P A S M A P C A L A B A D L A B V A

El Topic es el Centro Internacional del Títere de Tolosa ñ y el único centro integral para el arte de la marioneta en H ñ de matoda Europa. Cuenta con una destacada colección rionetas, procedente de distintos países de todo el mundo y conformada por diferentes técnicas de manipulación de 6cruzada títeres. Horario: laborables 11:00-14:00/16:00-20:00 horas; fines de semana 11:00-14:00/16:00-20:00 horas. Lunes cerrado.

P A M P B O I C L E J A R T C A P E A A J J A G A T

SOBRIO

UTENSILIO DE

«Gero eta autogobernu handiago, orduan eta oparotasun eta ongizate handiagoa izango dugu.»

ñ

Tolosañ · Topic

CUALIDAD DE

P R O C R E A N D O

USKAL

HERRIA

U A D O V A H A N L E A A B N E R N I E D A H E N

ñ

OAQUÍN PIANISTA CUBANO

Mediante un viaje virtual, conoceremos el mundo que envuelve el proceso Ade N elaboración Idiazabal. T E TdelAqueso G E R E Precio 2 euros. Horarios: de lunes a viernes de 10:30-12:30; R O O A S U U T T A sábados y festivos de 11:00 a 14:00 y de 16:00 a 19:00. InforA R D U G I R H O N mación y reservas: 943188203. R E D I R O R H A N Segura · Museo Erraztiolatza O B N G O G R I Z A D I R R A N G U. R R El museo creado por Rafa Berasategi en 2008, nos da la Z A T Ay quehaceres D U OdiaR R Alas costumbres oportunidad de conocer rios de nuestros antepasados. N U A Visitas: G E sábados R P por A la O Rmañana. Información yO, reservas: R O 943801248. R A G E T N R

C M M A N D U R O M E T E A N C H L A I A L B R I N A

OZ ÁRABE HIJO DE

F I E R O S

E LA FERIA

R D E C T U E T R D F E S L E

REPOSICIÓN

ELATIVA A LA LANA

ñ

R El museo a través del tiempo, desde la P ñ propone un viaje ñ época más moderna, hasta el siglo XIV, adentrándonos V : D poco a poco en el mundo del confitero vasco. Visitas de J ..., lunes a sábado: 16:00-20:00 horas. Grupos con cita previa. ñ ñ 943670727. E

4 3 8 6 5 2 1 7 9

Tolosa · Museo de la Confitería Gorrotxategi

1 9 7 4 3 8 5 6 2

ñ

ñ

5 2 6 9 1 7 3 4 8

TROZOS

6 4 5 8 9 3 2 1 7

museos

ñ

PARTE DEL

8 1 9 2 7 4 6 5 3

METALES

PARTE EN

2 7 3 1 6 5 8 9 4

MEZCLAR

7 8 2 5 4 1 9 3 6

ñ

ñ

NOTICIAS

ñ

ESTAPABAN

ñ

AGENCIA DE

U T O G O B E R N U N alea D I | 2016ko A G O,otsaila R H A 51. R D O R D U A N R E T A R O P A R O T A S U N R E T A R O N G I Z A T E R H A N D I ñ A G O A R I Z A N G Idiazabal · Centro de Interpretación del Queso O R D U G U. R R R R CARBONO

9 5 4 3 8 6 7 2 1

34

ñ

3 6 1 7 2 9 4 8 5

INTRODUZCAN

ñ

ñ


51. alea | 2016ko otsaila

Zaharrak berri

35

Frontón de Goiatz

Plaza de Goiatz, con el fronton pegado al Ayuntamiento y al frontón, en 1915. ··· CC BY-NC-SA-3.0-ES 2016 /Guregipuzkoa/Indalecio Ojanguren

Año: 1915 y 1961 Jugar a pelota ha sido desde siempre uno de los primeros juegos para los niños. Antiguamente en todos los pueblos había un frontón, que en un principio se situaba en los soportales de las iglesias, antes de edificar las dos paredes. En Goiatz todavía se conserva en el centro de la plaza el frontón que se ve en las imágenes. Fue construído a principios del siglo XX pegado a lo que era el nuevo edificio del Ayuntamiento, diseñado en 1887, y al lado de la iglesia. Por ello, en la imagen se puede apreciar la puerta que todavía hoy en día lleva al pórtico de la iglesia y los números pintados hasta en la misma fachada del edificio consistorial, que al unirse con Bidania, se convirtió en Ostatu. Durante más de cinco décadas estuvo al descubierto y después se le añadió un tejado con dos pilares. El tejado fue renovado completamente en el año 2010, aunque se mantienen los dos pilares, y se añadió una cris-

Plaza de Goiatz en 1961. ··· CC BY-NC-SA-3.0-ES 2016 /Guregipuzkoa/Indalecio Ojanguren

talera que cierra el frontón por encima de los tres metros con un porche. La composición de la plaza de Goiatz poco ha cambiado con respecto a las dos fotografías más allá del asfaltado. El caserío de la izquierda, Aldeko-etxe, con las parras subiendo por la fachada, y la casa de la derecha, Markesa-enea, todavía continúan en su lugar.


36

Secci贸n

1. alea | 2013ko hilabetea


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.