Txantxangorri 61 by Txantxangorri Aldizkaria

La fuerza del vivir Decide vivir para nunca olvidar que desnudos venimos al mundo de conocimiento y en su andar se llena de baches el camino y de flores que sembrar. Que los suspiros son lágrimas del desierto de un corazón sin curar, que las cuencas del mirar son mares rebosantes cuando necesitan llorar, que sopla un viento fiero cuando hay algo que dejar atrás. Que las experiencias son prefijos que marcar cuando duele en la misma puerta que se quiere volver a cruzar. Que en el alma se forjan los afectos y en su envase se reciclan con humildad los contenidos que nutren el espacio de su más íntimo bienestar.

Decide vivir sin pesar, y darle importancia al soñar, que despertar risueño permite, hacer lo soñado realidad.

Mairus

··· Argazkia: Núñez

Que si rellenas de colores gozosos la gratitud y la adversidad, no buscarás banderas ni marcas que puedan diferenciar las culpas o los designios de una vida que valorar.

61. alea | 2016ko abendua

Zer irakurri 04 Gaia: Oria ibaiko hegaztiak 08 Hizketan: Jonmagic magoa 12 Sakonean: Txerrien garaia 15 Argazkiak 18 Kirolak: Ana Cerro arkularia 21 Ibilbidea: Larraulen barrena 24 Gastronomia: Azoketan bizitza 29 Aisia 30 Agenda ··· Jon Esandi

31 Zaharrak berri

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martin García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus eta Joxe Landa Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes.

Gaia

61. alea | 2016ko abendua

Asier Manso fotografiando las especies en el río Oria a su paso por Tolosa.··· Núñez

Revive la diversidad en la fauna en el Oria Tras numerosos años sin apenas fauna, diversas aves y animales comienzan a anidar en el río

� � � ��

��

Amaia Núñez

uando miramos al río parece que solo podemos reconocer patos y pájaros.

Pero no todos son de la misma especie y cada uno tiene su nombre y apellidos. Junto con el pato azulón, el más común

61. alea | 2016ko abendua

“ ” “ ” He contado cuatro galápagos leprosos, pero no sabemos cómo han venido Si el río Oria sigue esta línea, habrá más especies en el futuro

Gaia

Tres especies vulnerables

··· Asier Manso

de todos, suelen estar otras especies de gansos, normalmente venidos de caseríos y granjas que se van cruzando entre ellos, y con ellos también hay aves más pequeñas, que pueden pasar desapercibidas.

Más de 30 especies Es el caso de las gallinetas, garzas, gaviotas, martín pescadores, el mirlo acuático o las garcillas, que se pueden ver durante el día en algunos prados mientras se alimentan de insectos de las vacas y al anochecer se posan en algunos árboles cercanos al río. La mayoría son conocidas, sin saber que se pueden encontrar bastante cerca y da la sensación que para ver la diversidad de aves hay que ir a humedales

··· Asier Manso

Galápago leproso Es muy raro de ver en Euskadi y en toda la zona norte peninsular. Se alimenta de pequeños animales y plantas y mide hasta los 22cm (hembras), 20cm (machos). Puede llegar a vivir hasta los 35 años. Cría entre los meses de mayo y julio. Se ha detectado por primera vez en el río Oria a su paso por Tolosa. Avión zapador Es la especie mas pequeña de todas las golondrinas. Mide 12cm de longitud y 18cm de envergadura. Se alimenta en vuelo capturando todo tipo de insectos. Entre los meses de abril y finales de agosto en el río Oria. Cría en taludes naturales aunque se adapta al entorno anidando en tubos de canalizaciones. Realiza 2 puestas entre 4 y 5 huevos. En septiembre regresa a África a invernar. Chorlitejo chico Es la limícola mas característica de las graveras. Mide entre 14 y 15 centímetros. Se alimenta principalmente de pequeños insectos. Entre los meses de abril y finales de agosto en el río Oria. Anida en las graveras, realizando 2 puestas de 4 huevos. Este año, han nacido y salido adelante cuatro crías en las graveras de Tolosa. En septiembre regresa a África a invernar.

61. alea | 2016ko abendua

Gaia

Un colirrojo tizón macho y un jilgero posados en una rama.··· Asier Manso como Plaiaundi, Jaizubia o Txingudi, donde estas aves suelen descansar y anidar con tranquilidad. Pero en algunos ríos de la provincia se pueden encontrar también numerosas especies, como recientemente han dado a conocer desde la organización ecologista Eguzki. Asier Manso, miembro de la organización, tiene contabilizadas más de treinta especies en el río Oria a su paso por Tolosaldea, algunas de ellas catalogadas como vulnerables y que este año se han visto por primera vez. Es el caso del chorlitejo chico, el avión zapador y el galápago leproso. Este último es «escaso en

el País vasco», aunque es autóctono en la península. «He contado cuatro ejemplares, pero no sabemos cómo han llegado». Otra de las curiosidades es la focha, parecida a la gallineta pero con el pico blanco, que lleva varios años, pero que Asier Manso solo ha visto una por la zona. «No se si es macho o hembra. Es una pena que solo haya una, estaría bien que viniera otra para que pudieran criar. En Plaiaundi hay un montón».

Zona libre de pesca Las tres especies han sido vistas en la misma zona. Por ello, desde Eguzki han realizado una peti-

ción a la Diputación Foral de Gipuzkoa para que el próximo año el tramo donde se han visto estas especies quede libre de pesca en la época de cría, desde abril hasta agosto, ya que este año algunos pescadores anduvieron en la misma zona. «Seguramente fue sin querer, pero casi pisaron el nido del chorlitejo chico y también bajaron con perros, con lo que podrían haber fastidiado la nidada o hacer que la abandone». Aclara que «no estamos en contra de los pescadores, sino que pesquen con respeto». La diversidad de especies es gracias a la mejora que ha tenido el río en

los últimos años. «Miras el agua y ya ves todo más cristalino. Es agradable para la vista, la gente pesca y eso que hace treinta años sería imposible». Aun así, Manso insiste en que hay trabajo por hacer, como «limpiar el río de plásticos y demás basura, eliminar las plantas invasoras, completar la red de saneamiento de aguas y quitar las presas para que la fauna piscícola pueda remontar el río» y añade que la vegetación que ha surgido es necesaria, «si lo quitas ahogas el río. Nosotros pensamos que tal y como está el río Oria, si sigue esta línea habrá más especies en el futuro. Esperemos que sí».

��

61. alea | 2016ko abendua

Artikulua: Gure mundu txikia

El Señor de las Flores de Beasain Martín García Garmendia > historias cercanas

uando alguien hablaba sobre su persona sin conocer su nombre, quien no conociera a Casado se refería a él como el ‘Señor de las Flores’. José Casado era una persona inteligente y de buena cultura, que, tras su jubilación, solía consultar por las tardes en la buena biblioteca que tenía en casa acerca de las flores y arbustos que recogía diariamente tras su paseo matinal por la zona de Igartza. Sabía perfectamente

dónde florecían y las recogía en cada estación, las cuales llevaba prendidas en algún ‘hojal’ de su vestimenta. Eran pequeñas flores o arbustos que después regalaba a determinados sitios o personas, aunque siempre llevaba a casa alguna para conocer su nombre y otros datos de la especie. También regalaba a los niños que salían del colegio, casi a diario, con permiso previo de sus padres, determinados objetos y pequeños juguetes que adquiría.

Era una persona culta; recuerdo que cuando le dije alguna vez que iba de viaje a tal o cual sitio, siempre me decía que allí podría ver ciertas cosas interesantes, tal y como la ‘Piedra de Roseta’ en Londres, su copia en Egipto, restos del dinosaurio de mayor tamaño conocido en Argentina, y otras cosas que la mayoría de los mortales no sabían. José Casado era un ‘gran viajero de enciclopedia’ sin salir del pueblo. Fue una persona que aunque viajó bastante por mo-

··· M. García

tivos de trabajo en CAF, después en vacaciones no salía de Beasain. Fue un hombre hecho a sí mismo, autodidacta, buen técnico en la ‘Fabrica de Vagones’, con una gran memoria e inteligencia natural en todos los campos de la vida, y profesionalmente con una gran visión del producto que trabajaba. En la fábrica había que recurrir a él cuando surgían problemas en el exterior en cuanto a esos complicados conjuntos denominados ‘enganches’, que él dominaba y conocía a la perfección. Memorizaba varios cientos de las distintas piezas de sus conjuntos más complicados, de tal forma que siempre era la referencia a dónde se debía acudir cuando había que consultar algo sobre ellos. El motivo de la presente crónica no es otro sino, que algunas manos desconocidas con mucha sensibilidad hacia su persona, han colocado prendidas a la pared y junto al recordatorio más próximo a su domicilio, determinadas flores que él solía regalar a diario a los sitios y personas que apreciaba.

Hizketan

61. alea | 2016ko abendua

«Jendearen harridura aurpegia ikustea gustatzen zait» Jon Esandi > JonMagic magoa

Amaia Núñez

so gaztetan hasi zen magia egiten Jon Magic: munduko magorik gazteena bezala aurkezten zuen bere burua. Urteekin jokoak hobetu eta emanaldi ugari eskaini izan ditu. Pasa den urrian Bartzelonako Magia Gazte lehiaketan lehen saria jaso zuen. -Noiz eta nola hasi zinen magia munduan? -Oso txikitan hasi nintzen, 5 urterekin edo. Uste dut magia gustatzen hasi zitzaidala behin mago bat telebistan ikusi nuenean. Magiaren bidez egin zitezkeen gauza harrigarriek erabat txundituta utzi nindu-

ten. Hasieran oso sinplea izaten zen eta batez ere familiarentzako eta lagunentzako egiten nuen. Hamar urterekin magia kanpamentu batera joan nintzen Bilboko Oliver magoarekin. Astebete egon nintzen eta magia profesionalagoa ikasten hasi nintzen. Urte horretako gabonetan nire lehenengo emanaldi publikoa egin nuen, eta ordutik ikuskizun asko egin ditut leku askotan. -Zerk erakartzen zintuen? -Lehenengo aldiz magia ikusi nuenean sentitu nuena jendeari sentiaraztea zen gehien erakartzen ninduena. Magia ondo egiten denean jen-

��

Koloretako kartekin jolasean.··· JonMagic dea harrituta geratzen da eta asko gustatzen zaie. Jendearen aurpe-

gian harridura espresio hori ikustea asko gustatzen zait.

61. alea | 2016ko abendua

-Zein magia mota duzu gustukoen? -Nik beti izan dut gustoko eszenatokiko magia. Gertukoa ere gustatzen zait, baina beti egin izan dut eszenatokikoa, eta horren barruan manipulazioa aukeratuko nuke. Dagoen zailenetarikoa dela esaten da, guztia eskuekin daukadan trebetasunean oinarritzen baita. Objektu askorekin egin daiteke, kartekin, bolekin, kandelekin... Niri gehien gustatzen zaidana kartekin egiten dena da: kartak agertu, desagertu, kolorez aldatu eta horrelako gauzak. -Zenbat denbora behar da jokoak prestatzeko? -Mota honetako emanaldi bat prestatzeko urte askoko praktika behar da. Ni hamabi urte inguru nituenean hasi nintzen horrelako magia egiten, eta ezin izan nuen jendaurrean egin hamabost urte nituen arte, praktika asko behar delako. -Duela gutxi Bartzelonan Magia Gazte saria

Hizketan

Uso bat eskuan duela emanaldi batean.··· Núñez

“

“ “ ” ” ”

Bost urterekin hasi nintzen magia egiten, telebistan mago bat ikustean

Manipulazioa aukeratuko nuke. Dagoen zailenetakoa dela esaten da

irabazi zenuen, zer lehiaketa mota da? -Hamalau eta hogeita bost urte bitarteko gazteentzako lehiaketa da. Bakoitzak hamar minu-

tuko tartea dauka bere emanaldia egiteko, eta ondoren mago profesionalez osatutako epaimahai batek emanaldi bakoitza baloratzen du.

Lehiaketako emanaldirako urtebete baino gehiago behar izan nuen

Uste dut aukera ona dela lehiaketetan parte hartzen hasteko, maila profesionaleko lehiaketetan parte hartzeko asko laguntzen baitu.

61. alea | 2016ko abendua

Hizketan

-Nolakoemanaldiaaurkeztu zenuen? -Kartekin egindako manipulazioa izan zen. Bost minutu inguruko emanaldia izan zen eta kartak toki guztietatik agerrarazten eta desagerrarazten nituen. Erabiltzen ditudan kartak une batzuetan normalak dira eta beste batzuetan koloretakoak dira, horrela efektu bisuala harrigarriagoa izaten da, eta magiarekin kartak ere kolorez aldatzen dira. Denera 160 karta inguru agertzen dira emanaldian, eta bukatzean hori jasotzea izaten da gutxien gustatzen zaidana. -Nola prestatzen dituzu emanaldiak? -Ez da erraza, ordu asko behar dira. Lehiaketan aurkeztu nuenerako, adibidez, urtebete baino gehiago behar izan nuen. Lehenengo, egitea gustatuko litzaidakeen guztia pentsatu behar dut, teknika eta mugimendu guztiak. Hori egiten dudan bitartean, ordu asko eskaini behar dizkiot ere abesti egokiak bilatzeari. Hori prestatuta, musikarekin batera praktikatzen hasi nintzen, dena ondo lotzeko. -Emanaldiren bat prestatzen ari zara? -Lehiaketan irabazi nuen sarietako bat magia ikuskizun batean parte har-

Haurrei zuzenduak izaten dira emanaldi gehienak.··· Núñez

“ ” “ ” 160 karta inguru erabiltzen ditut lehiaketa irabazi nuen emanaldian

Ikuskizuna hobetzen ari naiz beste bi emanaldietan parte hartzeko

tzea izan zen. Urtarrilaren 31an magoen santua, San Juan Bosco, ospatzen da, eta 28an Bartzelonan Kataluniako magia elkarteak ikuskizun bat antolatu du mago profesionalekin. Nik ere parte hartuko dut eta hori prestatzen ari naiz. Lehiaketan aurkeztu nuen emanaldia hobetzen ari

Ikusleen harridura bilatzen jokoekin.··· Núñez naiz. Gainera, lehiaketako epaimahaikideei nire emanaldia asko gustatu zitzaienez, maila profesionaleko lehiaketa batera aurkeztea gomendatu zidaten. Beraz, martxoan Valentzian egiten den magia jaialdi bateko lehiaketan parte hartzeko izena eman dut.

��

-Hau guztia ikasketak alde batera utzi gabe. -Bioteknologia ikasten ari naiz Bartzelonan. Nire hirugarren urtea da eta oso gustura nago. Nahiz eta ikasketei denbora asko eskaini behar diedan, beti lortzen dut denbora pixka bat magia praktikatzeko.

61. alea | 2016ko abendua

Artikulua: eguraldia

Landareen eta animalien mundua Joxe Landa, eguraldian aditua

bendua edo lotazila. Kanpoa lotan dagoen hila alegia. Lehengoan ataria esaten genuen baina oraingoan neguaren atariko atea ere bai alajaina. Orain bai hartzen duela itxura kaskarra naturak. Izan ere munduak eta eguzkiak beren ibilerak dauzkate eta elkarren arteko kokapena aldakorra da. Mugimendu horiek ez dira zeharo dotoreak edo egokiak gure ustetan baina txintxo demonio jarraitzen dute gizaldietan zehar milimetro bat ere aldatu gabe. Unibertsoaren barnean ttantto txiki-txikia izango da gure mundu kankailu hau. Auskalo noiz hasi eta nola eboluzionatu duen denboran zehar. Bolatxo honen azalera da guretzat garrantzizkoa. Bere eguratsa eta guzti bizitza bermatzen digu. Mota askotako bizidunak eta sekulako dinamika denen artean. Munduaren izaerari begiratuta denboraren azken aldiko puntan sortuko zen gizadia. Beste hainbat bizidun izango ziren aurretik. Bai landarekiak eta aberekiak ere bai. Hasiera haietako

arrasto garbirik ezin aurkitu. Baina zientifikoek konparazioak eginaz eta abar asmatzen dituzte suposizio edo irudimenak. Espezie batzuk desagertu eta beste batzuk sortu eta agertu ere bai. Ongi klasifikatu gabeak pila bat bai oraindik. Baina espezie garrantzizkoena gizakia izango da. Pixkanaka ugaltzen joan da espezie hau. Eta zazpi mila milioira iritsita egongo omen da gizabanakoen kopurua. Asko da, baina nire ustez ba dago oraindik askoz gehiagorentzako lekua. Baina itxura denez espezie hau ez da animalia txintxoa. Ez naturarentzat, ez bizidunentzat eta ez gizakien artean. Elkar izorratzen, eta naturaren martxa batera zaindu ez. Gerra eta zikina bazter guztietan. Beste espezietan ez da hainbeste izorramen sortzen elkarren artean. Asko gera, baina elkarren onurari gehiago begiratuz goxatu daiteke bizi giroa. Ongi zaindu behar genuke natura, bizitzeko beharrezkoak ditugun elementuak eskura izan ditzagun. Sinestezina da intentzio edo helburu

··· Núñez hori nola ez den hobeto zaintzen. Gizakiok ez beste espezie guztiak askoz hobeto zaintzen dituzte beren baitako hartu emanak. Denak funtzionatzen dute arra eta emearen dinamikan. Bai landarekiak eta aberekiak ere bai. Baina gizakiok larri ibiltzen gara dinamika hori taxuz zaintzen. Mundua dugu hainbeste milaka miloi gizakion etxea eta natura deitzen diogun esparruari gure sukaldea

deitu diezaiokegu. Eguraldiaren atarramendua eta beste hainbat baldarkeria badira inguru-mira horretan baina hortxe moldatu behar nola edo ala. Eta adierazi nahi dudan moduan asko legoke gure esku moldaketa horretan. Baina hori ahal denik hoberen lortzeko aurrena geu elkarrekin ongi konpontzea lehenbiziko lana eta bide batez geure burua ere bai. Izan ere askotan hori ere ez dugu egiten.

Sakonean

61. alea | 2016ko abendua

Txerrien erregetza garaia San Martin inguruan hasten da txerrien denboraldia; asko Berrobin hazten dira

Agurtzane Núñez

xerriek ospe txarra izan dute usainarengatik baina garai batean baserrietan elikaduraren oinarri garrantzitsua ziren. Garrantzia horren adierazle dira ‘Txerri-boda’ izenekoak, txerria hiltzeko eguna ekitaldi berezi bihurtuz, ia urte guztirako haragi-iturri baitzen, eta inguruko etxeetakoei ere oparitzen baitzitzaizkien esker oneko zatiak. Elikagai ugariren jatorria da txerria, bertatik dena aprobetxatzen dela esan ohi da. Solomo eta saiheski haragiaz gain, urdaiazpikoa ere lortzen da eta beste hainbat deribatu egiten dira: txorizoa eta txistorra, odolkiak, saltxitxak, eta abar. Hauengatik guztiagatik preziatuak ziren garai batean, berarentzat be-

reziki antolatutako jaiekin, San Martin egunaren inguruan, eta beraz gozatzeko beste batekin, Santo Tomas egunean, hilabete lehenago prestatzen ziren txerrikiak dastatzeko data aproposa. Berrobiko Usarre baserriko ‘Lesmesen txerrie’ haztegian ondo ezagutzen dute Santotomatesako txerria, urte askotan beraiek hazitakoa izan baita, nahiz eta azken hilabeteetan Leitzako baserri batean gizendu. Urtero ehunka txerrikume hazten dituzte jatetxe, harategi zein baseMikel Belauntzaran ikuiluan.··· Núñez rrietarako. «Dallan arrazako emea eta Duroc arraren nahas- preziatuena da. Gene- izan behar ditu», azalketatik sortutako txerria tikoki dagoen onena dela tzen du Lesmes Belaunda, oso kalitate onekoa. esan daiteke», dio Mikel tzaranek. Duela berrogei urtetik Koipea haragian infiltra- Belauntzaran Lesmesen tua du, ez kanpoan, eta txerrieko arduradunak, gora hasi zen Lesmes, hori garrantzitsua da eta «haragiak ez du guztiz Mikelen aita, txerriak kontsumitzaileentzat gorria izan behar, zainak hazten. «Berrogei animaliekin hasi ginen, Leridako gizendegietarako txerrikumeak, hogei kilora artekoak, hazten genituen. Baina gora-behera handiak zeuden urte batetik bestera eta pro-

61. alea | 2016ko abendua

zesu osoa betetzen hasi ginen», gogoratzen du. Hasiera batean behien hazkuntzarekin bateratzen zuten, baina duela hogei urtetik txerriekin hasi ziren buru-belarri, espezializazioa bilatuz. Behi batzuk ere badituzte oraindik, haragitarako zein bizitarako zezen eta bigatarako saltzen dituztenak. Urte hauetan guztietan kalitate oneko haragia lortu dute, hainbat sari irabazi dituena. Esaterako, 2014an Porc D’or sarien urrezko domina jaso zuten, eta zilarrezko zein brontzezko beste hainbat domina jaso dituzte. Lesmesen txerrien hiru txerri belaunaldi hazten dituzte, produktuaren kalitatea ziurtatzeko. «‘Amona’ deitzen zaien bost zerrama ditugu eta umealdi bakoitzean jaiotzen diren emeak amatarako bideratzen ditugu. Ama horien kumeak dira haragitarako direnak», azaltzen dute. Lehenengo hogeita bi egunetan txerrikumeak amarekin egoten dira, horretarako ikuiluan dituzten korta berezietan. «Txerritegia berritu genuenean azken aurrerapenekin eraikin genuen, amentzako erditzeko gela bereziekin, aireztatze sistemarekin… haragi

��

Sakonean

Behiak ikuiluan eta ezkerrean Mikel eta Lesmes lortutako sarietako batzuekin territegiko kanpoaldean. Behean txerrikumea eskuetan duela.··· Núñez ona lortzeko teknologia ona erabili behar da», dio Mikelek. Hogei egunetik aurrera jada haragitarako bideratzen hasten dira: «txerrikume errea egiteko, adibidez, ona izango bada, amaren esnearekin hazitakoa izan behar da. Gehienez bost kilokoak izaten dira», adierazten du. Hortik aurrera zerealekin osatutako pentsua, «artoa, soja, garia eta garagarrekin egindakoa», jaten hasten dira beste korta batzuetan. Hori bai, beraien txerrien haragiak ez duela usaintzen nabarmentzen dute: «ar guztiak jaiotakoan zikiratu egiten

ditugu, bestela segituan usaintzen du beren haragiak. Bestela, txistorra frijitzerakoan, adibidez, ar usaina botatzen du haragiak, baita txerrikumea erretzerakoan ere, nahiz eta egun gutxikoa izan. Haztegi handienetan ere egiten ez duten gauza da», azpimarratzen du Mikelek. Harategietarako sei edo zazpi hilabetetako txerriak izaten dira, 120 kilo ingurukoak. «Harakin bakoitzak nolakoa nahi duen esaten digu, gizena gehiago edo gutxiagorekin, eta hiltegikoek prestatu eta helarazten diete», azaltzen dute. Gipuzkoa osoko harate-

giekin lan egiten dute, baina Bizkaia, Nafarroa eta Arabako bezeroak ere badituzte. «Partikularrak ere etortzen dira txerriak erostera, txikiak direnean baserrian hazteko eta urteko txerria egiteko, baita helduagoak txerri-boda egiteko».

��

� � � � � � � � � �

�

��

61. alea | 2016ko abendua

Artikulua

Aprender a orar (II)

Jose Antonio Pagola, teólogo

ue se haga tu voluntad en la tierra como en el cielo». Que no encuentre tanto obstáculo y resistencia en nosotros. Que se haga tu voluntad y no la nuestra. Que se cumplan tus deseos, pues tú solo quieres nuestro bien. Que en el mundo entero se haga tu voluntad y no lo que desean los poderosos de la tierra. Que veamos hecho realidad entre nosotros lo que tienes decidido en tu corazón de Padre. «Danos hoy el pan de cada día». Danos a todos el alimento que necesitamos para vivir. Que a nadie le falte pan. No te pedimos dinero ni bienestrar abundante. No queremos riquezas para acumular. Solo pan para todos. Que los hambrientos de la Tierra puedan comer; que tus pobres dejen de llorar y empiecen a reír; que los podamos ver viviendo con dignidad. Que ese pan que un día podremos comer todos juntos, sen-

tados a tu mesa, lo podamos gustar desde ahora. «Perdónanos nuestras deudas como también nosotros perdonamos a nuestros deudores». Estamos en deuda contigo. No sabemos responder a tu amor de Padre. No entramos en tu reino. Necesitamos tu perdón y tu misericordia. Nuestra oración es sincera. Al pedirte perdón estamos perdonando a quienes están en deuda con nosotros. No deseamos alimentar en nuestro corazón resentimientos ni deseos de venganza contra nadie. Que tu perdón nos transforme y nos haga vivir perdonándonos mutuamente. «No nos dejes caer en la tentación». Somos seres débiles, expuestos a toda clase de peligros y riesgos que pueden arruinar nuestra vida, alejándonos para siempre de tu reino. El misterio del mal nos amenaza. No nos dejes caer en la tentación de rechazarte. No nos dejes caer derrotados en

la prueba final. Que en medio de la tentación podamos contar con tu ayuda poderosa. «Líbranos del mal». Escucha nuestro grito

de socorro. Líbranos del mal. Hemos nacido para vivir. Queremos conocer una vida diferente, plena, liberada. ¡Padre, arráncanos del mal! Amén.

··· Jaroas

1. alea 61. alea| |2013ko 2016kohilabetea abendua

Argazkiak

··· Argazkiak: Núñez

Andre Mariaren eliza | Bedaio (Tolosa) Bedaio auzoko herrigunean bertan dago Andre Mariaren eliza, harlangaitzeko-hormekin egina, harlanduzko eskantzuaren eta harrizko erlaitzarekin. Gurutze latinaren planta du nabeak eta teilatuan kanpai-horma nabarmentzen da, puntu erdiko arku bakarrarekin. 1776an eraberritze lanak egin ziren eta gaur egun ezagutzen den itxura hartu zuen elizak, bereziki barrualdean. Sarrerako murruan baoak errektangularrak dira eta burukoan borobila. Koru altua du, habe zuzenaren gainean eraikia. Barrualdeko hornidura gehienak modernoak dira eta ez da garai bateko ia ezer geratzen. Jatorrizko erretaularen ordez sagrarioa buru den harrizko murala dago eta gainean Jesus gurutziltzatuaren irudia, baita Ama Birjina Jesus Haurra besoan duenaren irudi herrikoia. Bi aldetan daude San Joakinen irudia, saski batean bi uso daramatzala, eta San Jose Haurrarekin. Gurutzaduran aldiz, San Isidro, Paduako San Antonio, Sortze Garbiaren eta Birgina eta Haurraren irudiak daude, azken hau barroko garaiko berezkoa. Koruaren azpian, jatorrizkoak diren ur bedeinkatu harraska eta bataiarria daude.

Argazkiak

11. alea | 2012ko urria

Bost urte zu

Eskerrik asko

Zein txori da? a k n o err

Argazki

Bidali zure erantzuna txantxangorri@txantxangorri.info helbidera zure datuekin (izen-abizenak eta telefonoa) edo deitu 943.698.996 telefono zenbakira. Urtean zehar argitaratzen ditugun argazkiak asmatzen dituzuenon artean bi lagunentzako bi bazkari zozkatuko dugu. Anima zaitez!

11. alea | 2012ko urria

uekin!

eto R fotográfico

Argazkiak

Neguko epelean Hilabete hotzenak ere berotasun iturri dira espezie batzuentzat, inguruan igarotzen baitute negua, iparraldeko hotzetatik ihesi. Batzuetan ez dute beldurrik izaten eta gizakietara gerturatzen dira, beren kantu goxoak eskainiz.··· Núñez

¿Qué ave es? Envíanos tu respuesta a txantxangorri@txantxangorri.info con tus datos (nombre, apellídos y teléfono) o llámanos al 943.698.996. Entre todos los que acertéis las imágenes publicadas durante este año sortearemos dos comidas para dos personas. ¡Animate!

Kirolak

61. alea | 2016ko abendua

«En el tiro con arco, 90 por ciento es el arquero y el resto el material» Ana Cerro Bernal > Arquera

Agurtzane Núñez

Ana Cerro apunta a un animal.··· Ana Cerro

na Cerro Bernal comenzó de casualidad en el tiro con arco, cuando conoció a su marido que era arquero. Tiradora del club Ordizia Tiro con Arco, ha sido subcampeona de España, campeona de Gipuzkoa y de Euskadi en varias ediciones, en la modalidad de bosque 3D y sala. -¿Cómo empezaste en el tiro con arco? -Empecé porque me enamoré de un arquero, que ahora es mi marido. En un principio le acompañaba a las competiciones, pero mientras él conocía a todos y se lo pasaba bien, yo estaba como un poste. Al final te cansas de ir de acompañante y tienes dos opciones, quedarte en casa o meterte en el ambiente. Como era monitor, me dio unas clases y empecé. Ahora yo también soy monitora. -¿Qué modalidad de

tiro participas? -Nosotros tiramos en lo que se denomina bosque 3D, con arcos tradicionales que no tienen ningún aparato de cálculo de distancia, ni estabilizador, ni puntos de mira. Tiramos en un bosque a animales situados a diferentes distancias. Luego está el tiro olímpico, que es más bien de sala o aire libre, no de bosque. -¿A cuántos metros tiráis? -Con el tradicional en bosque tiramos máximo hasta los 35 metros en una competición a nivel de Euskadi, y 30 en España. Se puede tirar más lejos, pero normalmente no eres efectivo. A los animales pequeños se tira a ocho o quince metros, a los medianos a más de veinte y los grandes hasta 35. El más grande que tenemos en el club es un bisonte. Cada uno tiene tres círculos, el más grande es lo que se-

��

61. alea | 2016ko abendua

“ ” “ ”

Kirolak

Los arcos no tienen ningún aparato de cálculo, ni estabilizadores

El bosque es más bonito, pero hay que entrenar la técnica con la diana en la sala

ría el pulmón, otro más pequeño para el corazón y uno más pequeño para el tiro certero. -¿Cómo se apunta a la diana? -Es un tiro más bien intuitivo, aunque tenemos referencias a la hora de mirar. Al final es lograr repetir el movimiento, hacerlo siempre igual. Es lo que te hace ser más efectiva en el tiro. -¿El material influye? - Soy de la opinión que el 90 por ciento es el arquero y el resto el material. Pero sí que necesitas tener el material a punto, el adecuado para ti. Yo aho-

Ana posa con sus dos flechas que metió en el círculo más pequeño.··· A. Cerro ra tengo un arco Black Widow, hecho en Estados Unidos. Les indicas tu apertura y la potencia a la que quieres tirar, y lo hacen a medida. Pero he quedado campeona de Euskadi con un arco de iniciación. Con las flechas igual, he utilizado de dos euros y de diez, eliges el que te va mejor. -¿En qué campeonatos participas? -Participo a nivel nacional. Vamos pocos porque es un deporte que no está subvencionado, nos lo pagamos todo y no podemos ir a todas partes.

Con la selección de Euskadi.··· A. Cerro

61. alea | 2016ko abendua

Kirolak

Del club Ordizia hemos solido participar unos cuantos, pero ahora prácticamente voy yo sola. En 2014 quedé subcampeona de España en bosque, y tercera en campo y en sala. También participo en los campeonatos de Euskadi y Gipuzkoa, que he ganado en varias ediciones. -¿Cuánto tiempo entrenas? -Para ser bueno necesitas entrenar mínimo tres días a la semana, mejor cuatro. Nosotros tenemos el inconveniente de que el campo de tiro está al aire libre y en invierno no se puede entrenar, aunque solemos ir. El campo está en Gaintza y entre semana no puedo ir porque me queda lejos, y para ser buena hay que entrenar. Se nota mucho en esta modalidad. Con uno de poleas tienes las distancias cogidas y si un mes no tiras no pasa nada, pero con el tradicional se pierde muchísimo. Las primeras flechas te van como despistadillas y luego empiezas a agruparlas otra vez. -¿Es fácil empezar a tirar? -Es cuestión de técnica. Para empezar tienes que hacer un cursillo con un monitor para aprender la técnica. Se empieza

Ana Cerro, con la camiseta del club Ordizia, durante un campeonato.··· A. Cerro

“

Para ser bueno hay que entrenar, se nota mucho en esta modalidad

”

con pocas libras. Cuantas menos, más parábola tienes con lo que es más complicado darle. Cuanto más rasante tienes es más fácil, porque la flecha va más recta. Los que Con arqueras de Asturias, Euskadi, Andalucia, Cataluña tenemos poca potencia, y Madrid en el campeonato de España.··· A. Cerro como yo, fallamos más porque tenemos más pa- Pero para tirar en el bos- mejorar. Son temporarábola. que yo creo que hay que das diferentes, me ayuda -En el bosque es toda- hacer técnica y eso lo a no perder el ritmo de vía más difícil. consigues en la diana. la competición y a con-Para mí es mucho más Yo estoy tirando es sala centrarme y corregir los bonito tirar en el bos- también porque creo errores, aunque es muque, estás al aire libre. que tengo que ir para cho más aburrido.

��

61. alea | 2016ko abendua

Ibilbideak

Larraulen barrena Luzera: 2 o. 15 min. Zailtasuna: ertaina Desnibela: 176 m. Distantzia: 7,4 km. Irteera: Larraul

··· Argazkiak: Núñez

arraulgo plazatik aterako gara, iturriaren ondotik pasa eta eliza atzetik igaroz errepidera aterako gara. Espaloitik beherantz jaitsiko gara lehenengo bihurgune itxiraino eta bertan ezkerretara ateratzen den beheranzko bidetik jarraituko dugu. Baserri batzuetara iritsi arte jaitsiko gara. Bertan, zelaian ezkerretara ateratzen den bidetik joango gara. Hasieran laua, basoan sartu ondoren aldapan gora egingo du eta ordu laurden pasatxo daramagunean, eskuinean beherantz doan bidetik jarraituko dugu. Minutu batzuk beranduago, eskuinerantz ateratzen den bidetik jarrai-

tuko dugu. Aldapa behera gogor bat jaitsi eta Txuringandi errotara iritsiko gara. Baserria pasa eta zubia gurutzatuko dugu errepideraino. Errepidean, ezkerrera joko dugu. Hamar minutu ondoren errepidea bitan zatitzen da. Ezkerretik jarraituko dugu eta segituan Irazu zentralera iritsiko gara. Hemendik aurrera mendi bidetik jarraituko dugu. Berrogeita hamar minutu inguru daramagunean erreka zeharkatzen duen egurrezko zubia ikusiko dugu. Gurutzatu eta Ibeltzeko burdinolaren aztarnen ondotik igaroko gara. Hamar minutu geroago bigarren zubia gurutzatuko dugu. Errekaren on-

��

dotik gorantz jarraituko dugu eta bost minutu inguru ibilitakoan, berriro ere erreka zeharkatuko dugu estutzen hasten den lekuan. Ez dago zubirik eta harrietan oinak jarriz pasako gara beste aldera. Hasierako malda gogorra igo eta segituan mendian barrena ezkerretara igotzen den bidezidor bat jarraituko dugu, lurrean ageri diren arrasto zuri eta horiak jarraituz. Hamar minutu inguruko aldapa igoko dugu eta ondoren bidea laua izango da berriro igotzen jarraitu aurretik. Ordu eta erdiko ibilbidea daramagunean, langa bat pasa eta beherantz jarraituko dugu. Segituan lau bide elkartzen diren

bidegurutzera iritsiko gara, zuzen jarraituko dugu. Pixka bat jaitsi ondoren, Olo-tzaga baserriko arrastoen ondotik pasako gara. Oraindik minutu batzuk gehiago jarraituko dugu beherantz eta une batean basoaren mugan langa bat ikusiko dugu eskuinean. Gurutzatu eta aldapan gora igoko gara. Bi langa gehiago pasako ditugu, eta bi orduko ibilaldia daramagunean baserri batzuetara iritsiko gara. Ezkerrerantz jarraituko dugu, baserrien artetik pasa gabe, eta beheruntz hasiko da bidea. Hamar minutuz jaitsiko gara errepidetik berriro Larraulgo herrigunera iritsi aurretik.

61. alea | 2016ko abendua

Ibilbideak

Inguruan Txuringandi errota Gipuzkoan oraindik martxan jarraitzen duten errota bakanetakoa da eta dirudienez, 1339an jada eraikia zegoen. Asteasu errekatik hartzen du ura eta kanal baten bidez eramaten du antepararaino. Bi errotarri zituen hasieran, bata artoa ehotzeko eta bestea garirako, baina uneren batean bat kendu eta zerrategi eta zorroztegi bat jarri zuten, polea ezberdinez osatutako sistema eraikita. Duela 28 urtera arte jarraitu zuen lanean, geldiune ezberdinekin.

Ibeltzeko burdinola Ibeltzeko burdinola XVI. mendean eraiki zen Larraulgo eta Asteasuko udalen ekimenez. Udalek maiztertzan ematen zuten, baina mantentze arazoak zirela-eta, ez zuten asko irauten. Hala ere, gora-behera batzuekin, XVIII. mendera arte iraun zuen funtzionamenduan. Eraikinaren gehiengoa ia deseginda dagoen arren oraindik ikusi daitezke presaren zati bat, horma-bularrak, ataurreko hormak, lantegi eta biltegiak, baita ura bertaraino eramaten zuen ubidea.

Euskal txerria Antzina Euskal Herrian zeuden hiru arrazetatik geratzen den bakarra da. Baztango txerria eta Chato Vitoriano arabarra 1980 inguruan desagertu ziren, kanpoko arraza produktiboagoak sartzerakoan. Nahiz eta 1929 urtean 158.000 zentsatu ziren, Euskal txerria Pierre Oteizaren lanagatik salbatu zen, 1979an 25 animalia bizirik aurkitu eta gero. Arraza hau dituen belarri handi eta eroriengatik eta buruan eta atzeko hanketan dituen orban beltzengatik nabarmentzen da.

Larraul Etimologikoki, larre hitzetik dator herriaren izena. Aiztondoko alkatetza Nagusiaren sortzaileetako bat izan zen Asteasurekin batera. Alkatea elkarbanatzen zuten eta lurrak amankomunak ziren. 1766an elkarren arteko desadostasunengatik banatzea erabaki zuten, baina 1840ra arte ez zuen alkaterik ez udalik izan. Historiaren bilakaerari buruz gutxi ezagutzen da, hainbat aldiz erre baita bertako artxiboa, azkena Gerra Zibilan. Egun, 250 biztanle ugari ditu. San Esteban jaiak ospatzen dituzte, baita San Bartolome eguna ere.

61. alea | 2016ko abendua

Artikulua: bertsotan

Eiztariak

Txomin Garmendia, bertsolaria

rria edo uso garai au etortzen danean, gogozko det gai orretaz zerbait idaztea; eta orretara nijoa borondaterik onenean. Agian, nere lantxo au argitaratzerako garairik onena pasea izango da, baiña gaurkotasunik ez du galduko noski. Bear bada, eiztariak izango dute denbora asko galdua beren ametsak bete ezinik. Antzina artan jan bearrak bultzata izango zan eiztaria, gaur baiño erosoago izango zan eiza ere; gaur armaz, munizioz da abar, asko aurreratu degu, baiña urrutiratu ere bai. Gaurko eiztariari

entzuten zaien izketa nagusia au da: «Usoa erruz pasa da, baiña urruti». Da zeiñek urrutiarazi ditu? Arrazoi asko daudela esango nuke: mendi guztiak pistaz da automobillez bete dira, indareletrikoa sortzeko jarri dituzten zuntoi oriek ere ez ote dute zer ikusia? Gure menditan ezkurran (usoan janaria) lekuan piñua nagusitu da, da orrek ere...? Bestetik, eiztaria erruz ugaldu da, eguneroko batean irakurri degunez, Gipuzkoan 13.000 bai omen daude federatuak. Tiroa ere, gara bateko aldean asko tiratzen da gaur eta negu igesi datozen uso oriek ez

Ehiztariak Txarama inguruetan, Leaburun, 1896an.··· CC BY-SA-3.0-ES 2016/Guregipuzkoa/ Policarpo Elósegui Ansola

dute makarrik begietan. Garai batean uso-leku oparoak giñuztenak antzu biurtu zaizkigu; eta usoak ezezik eiztariak ere beste bide bat artu beharrean gertatu dira. Aurrez nion bezala gaur jan bearrak ez du eiztaria bultzatzen, adibidez, urriaren 14’an, jan genitun igaz lagun batek bota zitun usoak. Aurtengoantzat lekua egitearren izango zan noski opari ori. Eizerako afizioa eta bizioa asko ugaldu da ordea, garai bateko aldean; ez daude-ba, musu-truk ‘parada’ edo ‘puesto’ oriek: 11.000 euro pagatutakoa badala irakurri bai degu aurrez aipatzen nun egunerokoan. An botatako usoak ere, ez dira merkeak izango. Orrelako berriak jakinda betiko berriketak errez sortzen zaizkigu: batzuk era orretan dirua botatzen da, jendea gosea iltzen eta abar. Bai noski, baiña goazen txanponaren beste alderdia ikustera: eiztarien eromen ori dalako makiña batek jaten du eguneroko ogia. Eiztari-mundu orrek milloi askoko dirutzak mugitzen ditula aitortu bearra bai dago.

Goazen beste gai bat ikuitzera: gerra, jokabiderik mingarriena da noski, baiña gerrari eskerrak millaka pertsonak jaten dute eguneroko ogia, eta orrelako adibide asko jarri litezke. Beste gaitz bat ere gure artean bada: besteak zer egin bear luketen oi, errez sortzen zaigu eta gerok nola jokatzen degu? Mundu onek badu bai zuzendu behar ederrik, baiña geure etxetik astea ez litzateke txarrena izango. Azkenik, gure eiztariak suerte on izan dezatela, izana askorentzako on izaten da eta. Aurrez nion urriaren 14’koak etziguten gaitzik egin. Mendi gailurra artu goizean txit goizez, itxaropena dago egoako aizez; traba aundirik ez da gerri jiran eizez, sarri nekea beste alderdirikan ez. Noizbaite etortzen da egun zabalera, «Usorik bai ote da» askoren galdera; ikusi arren urruti ori da galera, bide berritik dijoaz Aprika aldera.

Gastronomia

61. alea | 2016ko abendua

Maria Izuzkitza alabarekin eta bilobarekin Errezilgo sanmartinetako azokan.··· Núñez

Azoketako bizitza Herrietako feriatan saltzea izan da Maria Izuzkitzaren lana gaztetatik

Amaia Núñez

rritik ia otsailera bitartean sagar errea izaten da bazkalondoren etxe askotan. Horretarako Errezil edo Ibarbi sagarra omen da hoberena, gordinean duen azidotasuna, erretzean gozo bihurtzen baita. Hala da oraindik Maria Izuzkiza-

ren etxean, nahiz eta urte askotan diru-sarrera izan ziren sagarrak. «Azokan hasi nintzen hamabi urterekin edo horrela, esnea eramaten genuen Azpeitira. Bizikletari jarri nion karro txiki bat, eta karro hartan jartzen nuen batik bat esnea», azaltzen du Maria Izuzkitzak. Bara-

zki gutxi batzuk ere eramaten zituen, nahiz eta baratza etxerako egiten zuten gehienbat, eta guztia saldu ondoren, enkargu gutxi batzuk egin eta etxera itzultzen zen. Azokak izan dira beti Mariaren ogibide eta gaur egun ere ederki pasatzen du Errezilen azoka antolatzen den

bakoitzean postua jarriz. Azoketara joateari jada utzi zionean suertatu zen aukera. «Jaietan azoka antolatu nahi zuten eta bera azokan ibilitakoa zenez, ea berak taldea osatu zezakeen komentatu zioten, orain dela 26 bat urte», dio eta beste baserritarrekin hitz egin ondoren hasi

��

61. alea | 2016ko abendua zen antolakuntza lanetan. «Lauzpabost postu egoten ginen Beheko plazan. Gero urte batzuetan antolatzeari utzi egin zitzaion eta berriro hasi zen, frontoian. Batik bat eguraldiagatik, kanpoan askoz hobeago geratzen da azoka», diote. «Ez dugu salmentengatik jartzen, bizia egoteko baizik», aitortzen du Juli Aizpuruk, Mariaren alabak. Bera ere urte askotan joan zen amarekin azoketara. «Kamioia hartzen genuen herrian, igual berrogei kilo pixatzen zituzten saskiak kargatu eta azokara. Barreiros kamioi bat, goraino saskiz beteta zihoan. Baserritar denak eramaten zituzten otarrak, gainetik zakuak josita ez erortzeko», oroitzen du. Saski bakoitzak bere marka izaten zuen, «josita edo zinta batekin», barruan zer zeraman jakiteko.«Ama eta bere ahizpa aurrean joango ziren gidariarekin eta ni eta lehengusua atzean saski artean. Guztien artean deskargatzen genuen kamioia eta gero bakoitza bere postura joaten zen», dio Julik. «Gero, 18 urte bete nituenean autoko gida baimena atera nuen eta izan zen orain hegazkinean joatea bezala. Zuzenean joaten ginen, anaiaren autoare-

Gastronomia kin. Bestela goizeko bost eta erdietan jaiki behar ginen, katiuskak jantzi, herrira joan eta han zapatak aldatu kamioira igo aurretik. Autobusak hasi zirenean, autobusean ere joan izan ginen». Garai hartan sagarra eramaten zuten gehienbat. «Frutategi gutxi zegoen. Tolosako azokan orain dauden fruta-saltzaileak ez ziren existitzen, eta hemen neguko fruta zen sagarrak erreta eta Errezil sagarra», azaltzen du Julik, eta Mariak gehitzen du «zortzi otar handi eramaten genituen. Batek igual zazpi hartzen zituen eta hark eramaten zituen Errenteriara». Barazki oso gutxi eramaten zuten, «neguan porru batzuk agian», eta animalia ba-

tzuk ere bai, «oilaskoak eta untxiak». Sarietara ere aurkezten zen garai hartan, kopa ugari irabaziz. «Gabonetako Santa Luziako feriara Zumarragan, Gabon aurreko feriara Tolosan, Ordiziara ere bai. Urte batean Ordizian atera nuen lehenengoa eta Tolosan berriz hirugarrena, bi kopa eman zizkidaten, aldaeragatik eta onenagatik». Herrian antolatzen diren bi azokatan parte hartzen dute. San Martinetakoaz gain, abenduko lehen igandean Errezilgo Azoka emakume taldeak antolatzen duen Sagar egunean ere egoten dira. Normalean barazki eta sagarrak badituzte ere, azken honetan taloak egiten aritzen da Maria

familiarekin. Ibarbi edo Errezil sagarrean oinarritutako azoka da, «baina zerbait berezia egin nahi zuten eta taloak egiten zekien norbait ezagutzen genuen galdetu ziguten. Gure amak talo onak egiten ditu eta ez zaionez inporta jende aurrean aritzea, han ere egoten da», komentatzen du Julik. Izan ere, Mariak onartzen duenez «askok galdetzen didate taloa nola egiten den, masa nola egiten den eta erakustera joan izan naiz». Taloak egiteak «sekreturik ez» duela diote. «Arto irinarekin eta gatz pixka batekin, ur pixka bat beroarekin, irinak hobeto onartzeko, bestela oso astuna geratzen da. Urari puntua hartzea da trukoa».

Taloak egiten joan den urteko Errezilgo Sagar Egunean.··· Núñez ��

��

61. alea | 2016ko abendua

Artikulua: osasuna

Eguberriak

Julian Bereciartua, medikua

espetando la costumbre que viene de lejos -y con base religiosa- de celebrar, en varias poblaciones, la cena de Nochebuena comiendo caracoles (‘ni carne ni pescado’), hablamos hoy sobre los alimentos navideños presentes actualmente en nuestros hogares que, aunque por desgracia van perdiendo eso que con tanto sentimiento nos recuerda la canción de ‘Hator, hator, mutil etxera...’, tienen especial significado. Hace 2.000 años la berza o repollo era un plato elegante y, aunque los jóvenes de hoy en día difícilmente entiendan esta costumbre, es un plato que no falta en mi casa en la cena del día 24. Es verdad que ese primer plato va cediendo su lugar a los entremeses –fríos y calientes– aunque vengan del mar de los Sargazos –situado en mitad del océano Atlántico y uno de los descubrimientos de Cristóbal Colón en su primer viaje a América– o de Jabugo –municipio de Huelva internacionalmente conocido gracias a su jamón–. El cardo comestible va

ganando terreno frente a la berza desde el río Ebro hacia el mar Cantábrico. Entre las virtudes del cardo hay que destacar que además de ser hipoglucemiante, colabora en el drenaje de la bilis y aligera las digestiones pesadas. Todo ello con una cantidad mínima de ácido úrico y sin un ápice de colesterol. A lo cual sumamos que es una planta con ‘amargos’ y, por lo tanto, abre el apetito. Es decir, estamos ante un aperitivo natural cuyo consumo está indicado en todas las personas que padezcan de intestino perezoso, algo que por la moda de la ‘comida rápida’ va en aumento de forma alarmante.

A continuación incluimos las angulas en cazuela –«casi con carácter testimonial», como dice Lapitz– por la escasez en el mercado y su precio prohibitivo. Parece ser que el precio se debe a la irrupción de compradores asiáticos que utilizan las angulas en la desinsectación de los arrozales y para su consumo cuando llegan a anguilas. Eso hace que poco nos interese saber cuál es la forma de matarlas (con tabaco negro húmedo), la forma de cocerlas y su preparación final (removiendo en aceite con cuchara de palo). Primero fue perdiendo su puesto el bacalao; Y en estos últimos años nos estamos

olvidando del besugo a la parrilla y del capón al horno. En mi infancia, en cambio, la crianza y preparación de pollos rojos – raza Rhode island– era un lujo, casi exclusivamente reservado a los ricos que recibían en su domicilio una o más parejas de estas aves criadas especialmente para su regalo o como compensación económica del inquilino del caserío a su patrón, quien frecuentemente residía en la capital. Dejaremos para otra ocasión las bebidas alcohólicas, que en el País Vasco no necesitan presentación, así como algunos alimentos que son enemigos del hígado. ¡Feliz Navidad! On egin!

61. alea | 2016ko abendua

Gastronomia

Menú alemán Ingredientes: as bratwurst, -Salchichas aleman curry y normal -Berza -Codillo -Patatas -Ajo -Perejil

1 3

-Aceite de oliva -Pimienta negra -Nuez moscada -Mantequilla

Freiremos las salchichas alemanas en la sartén.

Calentaremos agua en una cazuela y cuando rompa a hervir añadiremos las patatas. Cuando se hayan hecho bien, dejaremos que se templen y les quitaremos la piel. Las pasaremos por el pasapurés y le agregaremos pimienta negra, nuez moscada y mantequilla, para darle cremosidad.

Eli Jofre Gómez Larraulgo Herri Ostatua

Si algo se conoce de la gastronomía alemana es el Oktober Fest, un festival de cerveza y comida tradicional en el que se pueden degustar sus platos estrella: las salchichas y el codillo. En este caso en el Ostatu de Larraul proponen un completo menú alemán compuesto por salchichas, codillo, puré de patata y chucrut o sauerkraut, que se hace con berza, acompañado con cervezas de importación.

Asaremos el codillo en el horno a fuego lento. Cuando esté hecho, lo sacaremos y reservaremos el caldo que queda en la bandeja para aliñar la carne. Ese caldo es la base para la salsa de elaboración propia que utilizan en Larraul.

Por último, prepararemos el chucrut o sauerkraut hirviendo la berza en una cazuela. Una vez hervida la trocearemos en tiras finas y le añadiremos aceite de oliva aliñado con ajo y perejil.

61. alea | 2016ko abendua

Artikulua: eskulanak

Eguberrietarako apaingarria Olivia SĂĄnchez, margolaria

Berriro ere Eguberriak ate joka daude eta etxeari jai egun hauek merezi duten ukitu berezia emateko garaia da. Oraingoan Gabonetako zuhaitz txiki bat egingo dugu botila ezberdinetako kortxoak erabilita. Oso lan erraza da, eta emaitza atsegina lortuko dugu etxeko edozein txokotarako apaingarri originala izango dena.

Materialak -Kortxoak, luzera eta zabalera berekoak -Kola beroko pistola -Kolore ezberdinetako margo akrilikoak -Zinta apaingarria -Oinarria egiteko enbor txiki bat

Kortxoen aurpegiak kolore ezberdinez margotuko ditugu, batzuk berezko kolorearekin ere utzi ditzakegu. Lehortutakoan, motibo ezberdinak margotuko ditugu: bihotzak, loreak, orbanak, eta abar.

2 3

Beheko ilararekin hasiko gara kortxoak elkarren artean itsatsiz kola beroarekin. Erabili beharko dugun kortxo kantitatea zuhaitza egingo dugun tamainaren araberakoa izango da.

Hurrengo ilara lehengoaren gainean itsatsiko dugu eta aurrekoak baino kortxo bat gehiago edukiko du. Hirugarren ilara berdin osatuko dugu, kortxo bat gehiago jarrita. Laugarrenetik aurrera ilara bakoitzean kortxo bat gutxiago jarriko dugu, bakarra jartzen bukatu arte, zuhaitzaren puntan.

Egin dugun zuhaitzaren tamaina egokitzen den enbor txiki bat moztuko dugu. Nahi dugun emaitzaren arabera, barnizatu edo margotu egingo dugu. Zuhaitza gainean itsatsiko dugu eta puntan lazo bat jarrita amaituko dugu lana.

Aisia

61. alea | 2016ko abendua

67 diferencias

6sudoku

medio

5 2

CUCHILLOS

GEMAS

POETA BILBAÍNO

MARCHA

RELATIVAS AL HUESO

COCINAR EN EL HORNO

OJALA OREOS SEGUÍ SIGLA SILLA 7 letras ABONARÉ POBLADO

SABE SEAS SUSA UÑAS

5 letras ÁLBUM APODA BABAS DENIS

DOBLE ENVÍO EXIJA LIBRO NABAB

M E N T O R R N Z E- N A R I R B U R O R N U O R

E, R B A R I Z A N U. R N

6cruzada

4 letras BREA GONG LOBO ONDA

U K A T B A

8 letras INVENTOS MAGULLAR REMEDIAR RIOSTRAR SEDIENTA

K O M E N G nº61

Z E T R N G

A R I T T U

A B H I B A

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean. Soluciones en la página 30.

MIRARA

S E E R Z A R E R R A R

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada

O N D A

SE DIRIGE,

I R E N S U

A A N R T U E A R

S E L T A P

S A D O B J E A L A B A S R U R E O S A A

N J A A P O B L I O A D O B L T A I B S T R A R O

PELEA

I N V E N T O S

COMBATE,

L L A R O E X L B U M O E N D S E D I E I A L R I L A

B Z R A I T S Z R

R I U E ER R I U.

M A G U B Ñ O A E N I S A R S E G U E O A N S I G L

MANGO

O R N M Z U E, R N

«Zentabo bat nahi izango banu nire semearen eltze-itsua apurtuko nuke, seme bat izango banu.»

AMIGA, COMPAÑERA

R E S G U A R D A R

ELOGIAR

S N E J U Ñ A B A O S C H S A B A L I V A R A S A

LETRA

C Y J E M A E N E A M A D M O J O A L A D A S E R A S

POSEÉ ... DE OTERO,

I N H I B E

M T E G L A C H I C A L O O S

B I A E T P K T A

7 3 9 6 8 1 5 2 4

PLANTA AROMÁTICA (PL)

CAPITAL DE RUSIA

A H B S L A U A B

4 5 6 9 2 7 8 3 1

REPRIME

T A R R E R N B R

8 1 2 4 3 5 9 7 6

GIGA AFILADOR DE

N N O E R A R R O

3 6 1 2 4 8 7 9 5

E R G R N U O E G

9 8 7 1 5 3 4 6 2

QUERÍA

ANTIGUAMENTE, SEÑOR

Z T N I E S K M N

FASTIDIAR

MUSICAL

5 2 4 7 9 6 1 8 3

6 4 5 8 7 2 3 1 9

SEXTA NOTA

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Groucho Marxek esandako esaldi bat irakurriko duzu.

1 7 3 5 6 9 2 4 8

PARTE DEL DEDO (PL)

6pentsagrama

2 9 8 3 1 4 6 5 7

CARCAJADA

FACTOR HEREDITARIO

NUBLADA

HEBREA

PROTEGER

LETRA

MAQUINACIÓN

AMPARAR,

RISA BURLONA

SEÑALES

AHORA

DESAYUNADO

CHANCHULLO,

NI COMIDO, NI

1 3 7 2 6 8 7 2 4 7 3 2 6 8 5 2 3 4 8 1 9 7 3 5

6autodefinido MEGAHERCIOS

FASTIDIAR

IGA

FILADOR DE CUCHILLOS

REPRIME

GEMAS

Deportes

6cruzada

O N D A

rineo’ (Alpino Uzturre) de

6sudoku

S A D O B J E A L A B A S R U R E O S A A

cineasta y cámara de 4El letras SABE montaña AngelSEAS Lerma va BREA a proyectar en SUSA la Sala de GONG Cultura de Tolosa los corLOBO UÑAS tometrajes ‘A través del PiONDA

6soluciones

N J A A P O B L I O A D O B L T A I B S T R A R O

22 de diciembre, 19.00 h.

1966, ‘Una semana en Viados’ (Alpino Uzturre) de 1967, e ‘Imágenes para el recuerdo’ (Expedición Tximist al Everest), de 1974, la 5 letras DOBLE primera vasca ÁLBUM expedición ENVÍO aAPODA la montaña más alta del EXIJA mundo. BABAS Una muestra LIBRO de su trabajo en los inicios DENIS NABAB de las expediciones.

nº61

I N V E N T O S

Tolosa · Peliculas

A KasíOcomo A Rdiversos A B etc. productos de artesanía. A M E I T H I En si llueve N laNplaza, G T U Bserá A en el frontón.

L L A R O E X L B U M O E N D S E D I E I A L R I L A

Proyección

R B relacionados con lasE, manzanas, donde se podrán R I Z comprar mermeladas, N U. R licores, tartas, dulces, etc. y manzanas OJALA directamente a 6autodefinido OREOS los productores. SEGUÍ también Habrá SIGLA de arpuestos SILLA tesanía, degustación de talos y7 letras manzanas ABONARÉ asadas, y elaboPOBLADO ración de mos6pentsagrama to de manzana. Asimismo,, ha8 letras brá concurso 6diferencias INVENTOS popular de dulMAGULLAR ceREMEDIAR de manzana enRIOSTRAR la que se podrá degustar y SEDIENTA votar.

M A G U B Ñ O A E N I S A R S E G U E O A N S I G L

OCINAR EN EL HORNO

«Zentabo bat nahi izango banu nire semearen eltze-itsua apurtuko nuke, seme bat izango banu.»

E DIRIGE MARCHA

R E S G U A R D A R

ELATIVAS AL HUESO

La escuela Samaniego y S , el instituto Orixe organizan un año más el cross solidario que este año cumple su XIX edición. La carrera comenzará en C la calle Solana añlas 15.30 horas con los corredores de categoría benjamín, y a continuación saldrán los alevines, infantiles y seniors. El dinero recaudado se destinará al proyecto solidario Bibliomula en Colombia.

E S 11Ede diciembre E R I R Z E T Z A R E E N T R de Durante toda la mañana P R se A R verS y Ucomprar N G R podrá su nombre. Durante toda la M todo U K E Ntipo T de O productos R R N mañana el frontón acogelocales como frutas A T Z E- N A R I yRverB rá los puestos de los caseduras, quesos, huevos, B A U R O N U O R R ríos del municipio, todos pan, talos, postres, sidra, S L Errezil celebra el día A la manzana que lleva

S N E J U Ñ A B A O S C H S A B A L I V A R A S A

IRARA

PELEA

Lemniskata, la red popular de ciencia del Goierri, M ñ por tercer año organiza consecutivo el Concurso R Lemniskata de Fotografía ñ Matemática, La participación está abierta a todos y cada uno podrá presentar un máximo de cuatro 6cruzada fotografías relacionadas con las matemáticas. Las inscripciones se deberán realizar en la web www. blogak.com/lemniskata/ argazkiak

4 de diciembre COMBATE,

C Y J E M A E N E A M A D M O J O A L A D A S E R A S

31 de diciembre

I N H I B E

MANGO

M T E G L A C H I C A L O O S

AMIGA, COMPAÑERA

Hasta el 31 de diciembre

Tolosa · San Silvestre ñ

7 3 9 6 8 1 5 2 4

ELOGIAR

Beasain L ñ· Fotografía

POETA BILBAÍNO

4 5 6 9 2 7 8 3 1

Concurso

POSEÉ ... DE OTERO,

8 1 2 4 3 5 9 7 6

ETRA

3 6 1 2 4 8 7 9 5

PLANTA AROMÁTICA (PL)

B A Z A abendua R N A R I T T U S E Z A R R

9 8 7 1 5 3 4 6 2

CAPITAL DE RUSIA

ANTIGUAMENTE, SEÑOR

N T A B O R N A H I R I 61. alea | 2016ko O R B A N U E R S E M E R E L T Z EA R A P U R R N U K E, R R B A T R I O Altzo A N U. R B· Azoka

5 2 4 7 9 6 1 8 3

E R G R N U O E G

6 4 5 8 7 2 3 1 9

QUERÍA

Agenda

ñ 30

Z T G ñ N A I E S K ñ Ferias M Errezil · Sagar egunaN

1 7 3 5 6 9 2 4 8

MUSICAL

2 9 8 3 1 4 6 5 7

SEXTA NOTA

61. alea | 2016ko abendua

Zaharrak berri

Abaltzisketako plaza

Abaltzisketako plaza. ··· CC BY-NC-SA-3.0-ES 2016 /Guregipuzkoa/Indalecio Ojanguren Abaltzisketako plaza ez da gehiegi aldatu argazkia atera zenetik gaur egunera. Ezkerretara dago Udaletxearen eraikina, erdian erretore etxea, eta eskuinean Seroretxe eta Lazkanoenea etxeak. Eskuineko argazkian herrigunearen beste aldea ikus daiteke, Udaletxea eskuinean dagoela, Seroretxeko izkina ezkerrean eta San Juan eliza erdian. Orain errepidea pasatzen da erditik eta jada ez du plaza itxurarik, baina argazkiek joan den mendearen hasieran herri txikietan bizimodua nolakoa zen erakusten dute. Baserrietako animaliak, oiloak eta txitak batez ere, kalera ateratzen ziren jateko bila eta etxekoandreak ere bertan banatzen zien janaria. Autorik ez zebilen artean, eta garraio nagusia gurdia zen. Bi argazkietan ikusi daitezke gurdiak, goikoan idi parea lotua dagoela, ibilbidea hasteko prest. Orduan Abaltzisketan bostehun biztanle inguru bizi ziren. Denak ezagutzen zuten elkar eta segurtasuna ere bestelakoa zen. Ikus daitekeenez, etxeko ateak irekita uzten ziren, edozein momentutan sartu edo ateratzeko.

Abaltzisketako plaza. ··· CC BY-NC-SA-3.0-ES 2016 /Guregipuzkoa/Indalecio Ojanguren

Secciรณn

1. alea | 2013ko hilabetea