Txantxangorri 69 by Txantxangorri Aldizkaria

El beso Un beso no tiene edad siempre es aire fresco, en la palma de una mano o con la punta de un dedo es un regalo de cerca y un cariño de lejos. En la frente vitamina, de dos en dos rompe el hielo Hasta llegar a tu mejilla, de los labios es más que afecto. Caprichoso en una boca que busca en otra aventura, reparador como receta, y sensación de droga dura. Un beso robado es cobardía, entre dos, un juego ¿Me das un beso? No, gánate su melodía. En tu cara o en la mía, un beso nace del corazón, y en su viaje se hace caricia, cura cualquier mal y a veces es fruta prohibida.

Mairus

··· Aitoff

Ahhh... el beso! un tatoo para toda la vida tan simple y tan maestro, rasgo que identifica el amor en cualquier edad que nos aleja y nos cita.

69. alea | 2017ko abuztua

Zer irakurri

··· Juan Agoües

04 Gaia: Lihoa 08 Hizketan: Pello Zabala 12 Sakonean: Garai bateko udak 15 Argazkiak 18 Kirolak: Urpeko igeriketa 21 Ibilbidea: Abaltzisketa 24 Gastronomia: Izozkiak 29 Aisia 30 Agenda ··· Silviarita

31 Zaharrak berri

··· M. A. Bermúdez

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martin García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa, Txomin Garmendia eta Miguel Ángel Bermúdez. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei zein harpidedunei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes y suscriptores.

Gaia

69. alea | 2017ko abuztua

Baserriko oihalak

Estanis Urdanpilleta trangarekin lihoa zapalduz lastoa askatzeko prozesuan. ··· Núñez

Lihoa lantzeko erremintak berreskuratu eta haria egitea lortu du Urdanpilletak

Amaia Núñez

aserrietan dirurik ez zegoenean, lihoa etxerako ehunak egiteko modu merkea zen, baina lan ugari eskatzen zuena emaitza ona lortu nahi bazen. Baserriko lanak amaitu ondoren, emakumeak sutondoan elkartzen ziren liho landareak lantzeko. Batek mailuarekin, bestea trangarekin, besteren batzuk matazak egiten... «Auzolanean egiten zuten, horrela su bat eta argi bat erabiltzen zutelako. Emakumeen lana zen eta ez da balo-

ratua egon», dio Goruzaleak taldeko Estanis Urdanpilletak. Berak azken bi hamarkadetan lihoa lantzeko erabiltzen ziren tresnak bildu ditu. «Etnografia lana duela 25 urte edo hasi ginen anaia eta biok, eta 21 urte edo badira lihoa eta harian zentratu ginela», azal-tzen du. «Ez da bakarrik bilatzea, erosi ere egin behar dira eta poltsikoa nola zegoen, batzuetan ezin zen erosi», azatzen du. Zailtasun guztien gainetik, lihoa egiteko beharrezko tresneria lortu zuten. Tresnak lortzeaz gain,

lihoaren inguruan dagoen lana ere berreskuratu dute. «Julian Alustiza frantziskotarra baserrizbaserri ibiltzen zen garai hartan eta txoko guztiak eta etxekoandre asko ezagutzen zituen. ‘Linuaren penak eta nekeak’ liburua idatzi zuen. Gu berarekin hitz egitera joan ginen baina jada nahiko gaizki zegoen. Liburua erosi eta hura jarraituz hasi ginen lihoa lantzen. Praktika oso ezberdina da, baina jarraitzea erabaki genuen», oroitzen du. Hasieran gutxik sinesten zuten proiektuan.

«‘Hauek eroak daude’ esaten zuten», baina pixkanaka lihoa egitea lortu zuten. Beraien ideia eskoletako ikasleei baserrietako bizimodua erakustea zen, eta emakumeei omenaldia egin nahi izan diete. «Zenbat lan egiten zuten hemen emakumeek, beren lanetik kanpo joaten ziren haria egiten. Baserriko lanak bukatu ondoren, gauean biltzen ziren, lauzpabost belaunaldi eta horretan aritzen ziren» Oraindik zelai eta soro askotan ateratzen den landarea da lihoa, garai batean zuen indarraren ��

��

69. alea | 2017ko abuztua

adierazgarri. «Aitak ereiten zuen eta hamaika urte inguruko alabei lursail zati bat uzten zieten, gero handik lortutakoarekin arreoa edo zuritasuneko gauzak egiteko», azaltzen du. Baserriko lanak bukatu ondoren, hauek ere gauean sutondoan egoten ziren lihoa landu eta ezkonduko zirenerako maindireak, mahai tapizak, eta abar, eginez. Haziak ereiteko bi garai zeuden, martxoan edo apirilean bat, eta irailean bestea. Irailaren 23an da San Lino eta egun horretan ereiteko ohitura omen zegoen. «Nik proba egina dut eta askoz hobea ateratzen da, luzeagoa. Martxokoa lehenago ateratzen da, beroarekin, baina txikiagoa geratzen da», dio. Landarearen luzera oso garrantzitsua da prozesu honetan, izan ere, zuntz luzeekin egiten ziren hari matazak eta, ondorioz, oihal hoberenak. «Azkenean %30ean bakarrik geratzen da, baina dena aprobetxatzen zuten. Puska txikiekin galtzerdiak edota zakuak egiten zituzten», argitzen du. Lihoa prest zegoenean, errotik ateratzen zen eta lehortzen uzten zen. Landareak ahalik eta zuzenen edukitzea garrantzitsua zen, zuntzak

Gaia

ez puskatzeko, prozesu guztian kontuan izan behar zena. Behin lehortua, karramatik pasatzen zen haziak kentzeko. Hauek landarearen goiko aldean izaten dira, bola baten barruan. «Zapi bat jartzen zituzten eta hazi guztiak horra joaten ziren. Haziak hurrengo urtean ereiteko aprobetxatzen zuten. Orduan dena aprobetxatzen zuten, dirurik ez zegoen», dio Urdanpilletak. Hurrengo pausua lehortutako landareak uretan sartzea da, berez dituen zuntzak irekitzeko. Hasiera batean mendiko iturri eta errekastoetan jar tzen zituzten, baina lihoak pektosa izeneko sustantzia du, urarekin hartzitu eta azido pektikoa bihurtzen da, toxikoa dena. «Landare eta animaliak hiltzen ditu», ohartarazten du. Horregatik, debekatu egin zen eta lekuz aldatu eta iturri hauen inguruan putzuak egiten hasi ziren, eta han sartzen zituzten landareak. Uretan hamabi eta hamabost egun inguru eduki behar dira, eguraldiaren arabera. «Eguraldi onarekin gehiago irekitzen dira», dio Urdanpilletak, eta atera ondoren, berriro lehortzen uzten ziren, astebete inguru. Prozesuaren zati gogorrenetakoa zuntzaren

Emakumeak sutondoan lihoa lantzen. ··· E. U.

Mazoarekin lihoa joz lastoa askatzeko. ··· Núñez inguruan dagoen lastoa kentzea zen, eta horretarako hainbat tresna erabiltzen zituzten. Oinarrizkoena mailua zen, «jo eta jo, txikitu arte», harri baten edo enbor baten gainean. «Noizik eta behin astindu, lastoa botatzeko eta segi. Pixkana-pixkana». Beranduago sartu ziren trangak, XVII. mendean Holandatik ekarriak. «Honekin askoz ere errazago egiten da, ze bi kanal dauzka, horrek lana asko aurreatzen dizu», dio. Lasto zatiak kentzeko ezpata eta ezpata handia ere erabiltzen ziren, «ora-

indik ere hobeto kentzeko geratzen diren lastoak. Haria egiten hasteko hori dena kendu behar da», argitzen du. Enbor baten kontra, egurrezko ezpatarekin pasatzen zuten. Azkenean txarrantxarekin ‘orrazten’ zuten. «Hortz horiek karramarenak baino finagoak dira. Posible da han pasa eta gero hemen, fin-fina geratzeko, luzea. Eta gero egin behar da, jende guztiari esaten diot, eskuarekin, gozatu. Atzea zerbait geratzen bazaio nik pasa egiten dut. Beti eduki kontuan luzea geratu behar duela. Goitik

��

� ��

��

Gaia

sartu behatzak eta beheraino, gozatu. Lehen ere amonek horrela egiten zuten, gozatzen, ahal zuten luzeen beti». Zuntzak prest daudenean haria egin behar da. Landare bakoitzak 30-33 zuntz dauzka. «Imajina zenbat lan egin behar den haria lortzeko». Haria goruarekin egiten zen, artilearen antzera, eta ondoren matazak egiten ziren, ehunak egiteko orduan prest egon zitezen. Lihoarekin egindako oihalak oso erabiliak ziren, izan ere material gogorra zen eta erabilera ugari eskaintzen zituen: itsasontziko belak, maindireak, soinekoak,

��

69. alea | 2017ko abuztua alkandorak, ganaduarentzako mantak, eta abar. Ganadu asko hiltzen zen katarroarekin. Lihoak ura txupatzen du eta bero mantentzen laguntzen zien», azaltzen du. Oihal hauek garbitzeko eta zuritzeko garbigailuak ere bazituzten. Ontzi handi batean, hasieran barrutik hustutako enborretan, Bixen emaztearekin museoan. ··· Núñez sartzen zituzten zuritu nahi zituzten oihal eta tindua dute eta harekin kindu egiten baitziren. matazak. Poltsa batean ezin da garbitu. Orduan Ehun urte badira leku errautsa sartzen zuten pagoarekin, zuritasuna gehienetan lihoa lantzeatartean eta ura irakiten ematen dio eta gainera ri utzi zitzaiola. Kotoia botatzen zuten. «Horre- potasio asko dauka». On- sartu zen, «mekanizatua gatik ere lan egiten zuten tziaren azpialdean zuloa iritsi zen eta lihoaren sutondoan. Ez zuen edo- zuen eta hortik kentzen gainbehera etorri zen. zein zuhaitzaren hautsak zioten ura, berria bota Orain badirudi berriro balio. Adibidez gaztainak, aurretik. Errautsak ere badatorrela, Frantzian haritzak edo intxaurrak aldatzen joaten ziren, zi- ereiten ari dira».

��

69. alea | 2017ko abuztua

Artikulua: Gure mundu txikia

El rio Oria, de nuevo otro tropezón Martín García Garmendia > historias cercanas

na vez más ha sucedido. Justo cuando el río en esta zona tal vez había cogido el nivel ecológico de 2010, año en el que tuvo lugar el último escape tóxico importante que dio lugar en este tramo de Igartza a esa gran mortandad de peces que volvemos a recordar en la imagen nº1, del 31/8/2010. Ahora no ha sido tan grave como entonces, pero ese tramo de río que va desde la pequeña presa de Antzizar hasta el puente medieval de Igartza se ha visto castigada otra vez con un escape tóxico, tal y como vemos en la foto nº2 del 5/7/2017. La zona afec-

tada es la que va desde más o menos dicha presa situada detrás del Polideportivo hacia abajo. Como siempre sucede en estos casos, el escaso cauce del río en esta época ha sido letal para que haya resultado tan efectivo. Por otra parte también hay que decir, que en esta época del año, la regata de San Martín sigue evacuando al Oria con bastante suciedad. La mayoría de los peces muertos son barbos, algunos de gran tamaño, y en menor proporción loinas, “eskallus” y también truchas. En una prospección iniciada en la zona de “Basakaitz” hacia Igartza no hemos visto

ninguna anguila muerta (en el año 2010 tampoco). Hacemos mención a las anguilas, porque ahora hay ciertos jubilados haciendo de “vigilantes del río” y que con el escaso caudal actual siempre las observan en esa amplia zona que va desde Igartza hasta Ordizia. Según me comenta José Mari Telleria, apenas hacía un mes que la Sociedad Aitz Zorrotz repobló esta zona del cauce con 70 kilos de trucha común adquirida en Leitza, previo permiso de la Diputación, con objeto de celebrar durante las fiestas patronales el habitual concurso de pesca

sin muerte. No hay que olvidar los esfuerzos de la Diputación para adecuar los cauces guipuzcoanos, de tal manera que los ríos queden libres de obstáculos para que los peces puedan por lo menos remontarlos para frezar. Hemos incidido antes en el tema de las anguilas dado que la Diputación, AZTI y la Agencia Vasca del Agua (URA) también habían repoblado anteriormente los ríos Agauntza y el alto Oria, en Zegama, con casi 6,5 kilos de angulas. Entristece pensar que tanto esfuerzo se vea penalizado por un nuevo “fallo en los protocolos”.

1 Vista del río en el año 2010 y barbos muertos frente a Igartza este julio.··· Martín García

Hizketan

69. alea | 2017ko abuztua

Pello Zabala Arantzazuko plaza inguruan, atzean Oteizak eginiko apostoluak dituela.··· Núñez

«Ni Arantzazurekin liluratu nintzen eta bizi guztia hemen egotea lortu dut» Organo-jotzaile, txori hazle, eguraldian aditu eta esatari izan da Pello Zabala

Amaia Núñez

xikia zenetik, jada 8-9 urterekin, Pello Zabalak argi zuen Arantzazun bizi nahi zuela, herriko apaiza ere aurka izan arren eta han bertan jarraitzeko zailtasunen aurrean. Guztien gainetik Arantzazuko izen propio eza-

gunetakoa bihurtu da: fraideaz gain, organo jotzaile, txori hazle, eguraldian aditu eta irrati esatari izan da. Zabala gaztea zela, haurrak gutxitan irteten ziren herritik, inguruko herrietan bizi ziren familia-kideei bisitak kenduta. Amezketan bi irteera

egiten ziren urtean, bata Donostiara, hondartzara, eta beste Arantzazura. «Ni Arantzazurekin liluratu nintzen eta Arantzazurekin bat, bizi guztia hemen egotea lortu dut», oroitzen du. Arantzazura iritsi zenean ez zituen hamar urte beteak. Hilabete batzuk lehenago gal-

du zuen aita eta herriko apaizaren aurrean ere gogor defendatu zuen bere erabakia. «Zaplasteko bat ere eman zidan. Seminariora joateko konbentzitu nahi izan zidan hona etorri aurreko gauean, irailak 14a zen. Ni ez naiz gogoratzen, baina nire amak oso gogoan zuen».

��

69. alea | 2017ko abuztua

Hizketan

Arantzazuko organoa jotzen, atzo eta gaur.··· Pello Zabala /Núñez

“

“ ” ”

Arratsaldetan solfeoa ikasten genuen eta erraztasun osoz abesten genuen

Hasieran deigarria egiten zitzaion Arantzazura zoazenak solfeoa ez jakitea, Amezketan eskolan erakusten baitzieten. «Arratsaldetan solfeoa ikasten genuen. Nire aitak eta beste batzuk Amezketako abesbatzan abesten zuten, eta solfeoa erraztasun osoz abesten genuen, Perossiren meza eta hori guztia», azaltzen du. Honela, Arantzazun musika ikasketak egin zituen. «Pianoa segituan ikasi genuen eta 15 urterekin Zarautzen hasi nintzen organista bezala», eta euskara ere lantzen hasi zen, euskaraz ida-

Irratian hamabi disko ere ez zituztela ikusi nuen eta hemen bazen bilduma

tziz. «Gero tranpatxo bat egin nuen. Musika karrerak 17-18 ikasgai zituen, pianokoak zortzi bat. Konturatu nintzen titulua lortzen banuen beste komentu batera edo beste ikastetxe batera bidaliko zidatela, eta ez nuen zortzigarren ikasgaia gainditu», oroitzen du barrez. Berarekin batera iritsi zen Arantzazura Meteorologia aparailuekin.··· Pello Zabala Felix Ibarrondo musikaria, «batak bestearenga- bizitzako ardatzetako tartea egitea, ordura tik ikasten genuen, berak bat. Hori dela eta, urte arte berak egiten zuena. musika klasikoa ikasten batzuk beranduago, Ra- «Hara joan eta hamajarraitu zuen eta ni esko- dio Euskadin lanean ari bi disko ere ez zituztela lan geratu nintzen, gaz- zen Jose Mari Otermin ikusi nuen. Arantzazun tetxoen irakasle». amezketarrak proposatu bagenuen fraideren baMusika beti izan du zion musika klasikoaren tek Erromatik ekarritako ��

��

69. alea | 2017ko abuztua

Hizketan

bildumaren bat. Kasetean grabatu, mezulariari eman eta bidali. Azkenean, programa gehi programa, 6.600dik gora programa egin nituen, musika klasikokoak», oroitzen du. Artxibo hori guztia Musikenera pasatzeko ideia du, saioetako testuak eta diskoak, bertako arduradunekin hitz egin eta gero. «Oso ondo etorriko zaie material guztia, orkestrak nahiz solistak ikasiko diren lekua izanda». Antzeko moduan hasi zen eguraldiaren iragarpena ematen. Hasieran leku ezberdinetan egun bakoitzean egiten zuen eguraldia esaten zuten eta Arantzazun Zabala zen horren arduraduna. Bertan zuten meteorologia gunean datuak ere jasotzen zituen. Pixkanaka, hainbat egunetarako iragarpena eskatzen hasi zitzaien eta gainontzekoek utzi egin zutenez, bera bakarrik geratu zen. «Bitartean, han goran txoriak hazten nituen, kanarioak, sendabelarrekin lan egiten nuen... beti duzu zerbait egiteko».

Eliza txikitik handira Oñatiko txoko hau ez zen inondik inora gaur egun ezagutzen den pelegrinazio toki, baina garai hartan sortu zen hori ahalbidetu duen hazia. Hainbat aldiz erre ondoren, 1920ko hamarkadan hasi zen Arantzazuko proiektu berria egiten, 1918an ama birjina Gipuzkoako zaindari izendatu ondoren. Eliza dagoen tokian zegoen eliza txiki bat eta oraindik ikusi daitezke

Tolosan, Peñagarikano fraidearen ondoan, eskusoinua jotzen.··· Pello Zabala

“ ” “ ” Eliza harkaitz gainean nola egin zuten ez dute azalpenik aurkitzen

Azkenean, 6.600dik gora programa egin nituen, musika klasikokoak

atzeko aldean, harkaitzen gainean, eraikitzen hasi ziren zutabeak. «Arkitektoek oraindik ez dute azalpenik aurkitzen hori nola egin zen jakiteko», dio Zabalak. Baina krisia ere iritsi zen eta Arantzazu berritzeko proiektua gelditu egin zen. Bera iritsi zenean eliza txikian egiten zituzten mezak oraindik, baina jada bazegoen ingurua berritzeko gogo berezia. Beste proiektu bat egin zen, baina atzeratzen joan zen, «Jainkoari eskerrak, fraideek dirurik ez zutelako, elizak laguntzen ez zuelako eta gauzak aurreraka ez zihoazelako, gero guzti hau berria eduki ahal izan dugu»,

Lagunarteko afalostean.··· Pello Zabala eskertzen du. Hori dela eta, berak zuzenean bizi izan du Arantzazuren aldaketa. 1950ean jarri zen lanen hasierako harria, baina elizan ez zen gehiegi gustatu egin behar zen margoa, irudirik gabea eta koloretsua, eta apezpikuak atzera bota zuen eta santuez eta apostoluez osatutako beste proiektu bat aukeratu zen. «1956an margotu behar zuen, baina otsailean oso eguraldi txarra egin zuen, elur eta izotz ugarirekin eta atzeratu egin zen. Margolariari garuneko atakea eman zion eta hil egin zen», proiektua bertan behera geratuz 1962an berri-

ro lehiaketa atera zen arte. Garai hartan Lucio Muñoz, gerora absidea margotu zuena, Frantzian izan zuen erakusketa batetik itzultzen ari zen eta Hendaian trena hartu aurretik tabernan lehiaketako foiletoa ikusi zuen non 626 metro karratu margotu behar zirela argitzen zuen. Ori ikustean Arantzazura joatea erabaki zuen eta bertan astebete pasa ondoren, bere ideia aurkeztu eta lehiaketa irabazi zuen.«Beste kasualitate bat», dio Pello Zabalak. «Norbaitek esan zuen 1920ko krisiari eskerrak ez genuela Almudena bigarrena izan Arantzazun, eta arrazoi zeukan».

69. alea | 2017ko abuztua

Artikulua: eguraldia

Udararen kilika Joxe Landa, eguraldian aditua

ehengoan aipatzen genuen pixka bat udararen atarramendua gizartearen martxan baina hori gehien nabarmentzen da abuztuan. Esate baterako, guztiok mantendu ohi dugun martxa horretako trenetik jaitsiko bagina bezala dirudi udako parentesi txiki horrek. Ohiko jardunak pixka bat albora utzi eta beste sentsazio batzuk nabaritu nahi izaten ditugu. Bizi moduak normalean jartzen dizkigun loturatxo horietatik aske sentitu pixka batean bederen. Lantegietan ere opor egunak ugaldu ohi dira eta turismoa ere bai. Lurralde honetara kanpotik ere asko etorri ohi da. Gainera gaur egun baserri etxeak ere turismo etxe bihurtu dira asko, etxe eta inguruak horretarako tankeran jarrita. Asko aldatu da, bai, baserri mundua aspaldi honetan. Baserrian bizitzen jarraitzen du jendeak baina baserritik oso gutxik. Alde batetik kanpoaren produkzioari estimazioa asko galdu zaio eta bestaldetik lan tresnak eta au-

rrerapenak lan berdinari dagokion dedikazioa. Lehenengo laborantza utzi eta abeltzaintzara jo zuen baserritarrak baina oraingoz joera hori ere asko galdu da eta nora ezeko joeran aurkitzen da baserri mundua. Baserrian bizi diren gehienak lantokietan egiten dute lan eta jabetza mantendu arren baso bihurtu dira bazterrak. Pinu insignisa jaun eta jabe, baina hori ere gaitzak jota aurkitzen da eta estimazio gutxi materialak. Etxe inguruan garbi guneak edukitzearren etekinik gabeko belarditxoak dituzte gehienak baina horrek

ere zaintza lan pixka bat behar duenaz ezingo da mantendu joera hori ere. Beraz kinka larrian aurkitzen da hemengo basoen etorkizuna. Egia da, bai, ekonomiaren martxa, orokorrean ere, ez dagoela bere onenean eta hobekuntzaren txanda etorriko ote zaion itxaropena badagoela baina ez da erraza izango asmatzen baserri munduak eta baso munduak zertara jo behar duen. Hala ere nik uste dut gure gizarte honek izan duela eta izan behar lukeela horren premia soziologikoki bere izaera propioa mantentzeko. Janariak eta egurra produzitzeko

oreka aurkitu behar. Paisaiaren dotorezia eta naturaren zantzu osasuntsua bermatzeko modua egin behar. Paraje menditsua da gure lur hau eta hori kontuan hartu beharra dago berau kudeatzerakoan. Ipar isuri aldea eta hego isuri aldea, oso kontuan edukitzekoa da orografiaren izaera hori. Eguraldiaren eragina ere asko baldintzatzen du horrek. Horrela, klimari dagokionez Araba ezberdina da Gipuzkoa eta Bizkaitik eta Nafarroak berriz bietatik dauka. Beraz, kudeatzerakoan kontuan eduki behar genituzke gora behera horiek.

··· Núñez

69. alea | 2017ko abuztua

Sakonean

Veranos de antaño

Mucho ha cambiado la forma de pasar las vacaciones desde los años 60

Miguel Ángel Bermúdez

inales de junio, acaba de comenzar el verano que va de la mano con las vacaciones, esperadas para muchos como el ‘agua de mayo’. Las vacaciones van acompañadas con el descanso, aunque en ocasiones el cansancio de esos días es mayor con los viajes, excursiones, excesivo deporte. Los escolares han comenzado sus vacaciones, los colegios han cerrado sus puertas hasta septiembre. Como medio de transporte estaba en tranvía San Sebastián-Tolosa, el trolebús alimentado por electricidad enganchado por unas barras a los cables. En ocasiones el picador de billetes tenía que bajar para enganchar las barras, como en la curva del Gorriti, en Tolosa y en

La piscina del molino de Hernialde, ‘playa morena’. ··· Bermúdez el giro de 120º en la plaza del Triángulo, que continuaba por la calle Correo. Este medio de transporte fue muy utilizado, silencioso total y no contaminante. En Donostia un

��

guardia dirige el tráfico. Fue en la década de los sesenta cuando se empezaron a poner los primeros semáforos. El agente llama la atención: uniformado de blanco, casco

incluido, resalta el color de su piel, es negro. Hace cincuenta años eran contadas las personas negras que vivían en Euskadi. El eslogan ‘Sonría por favor’ pasea por toda Gipuzkoa

69. alea | 2017ko abuztua

en los vehículos. Dicho lema duro años, también en comercios, hostelería, etc. Transcurridos los sanjuanes, el Carpanta del Supermecado Tolosa, sito en el primer piso de la plaza de Abastos se resiste a abandonar su lugar. Su lema preferido ‘Por San Juan, pollo y champán’. En la plaza Justicia una caseta queda de los tantos que había hace días junto con barracas y el público sigue acudiendo a comprar su producto. Es la churrería La Paz. Vaciada en su totalidad la plaza, la carpa del Circo Atlas ocupa toda ella. Por esta plaza han pasado los mejores circos de Europa. En la calle Herreros los días seis y siete de julio se celebraba San Fermin. La Peña Katxutxo organizaba unas fiestas muy ‘salseras’. Tenían su sede en el bar El Tuerto, sito en dicha calle y no faltaba de nada: chupinazo, juegos infantiles, cabezudos, campeonato de Katxutxo, cine en la calle, etc. Julio, calor sofocante y sin piscinas en Tolosa,

Sakonean

estaba en construcción la piscina Hnos. Iguaran en Berazubi. Años más tarde se construirían las piscinas municipales de Igarondo, que aliviaron mucho a los tolosarras. Hoy en día ambas están derribadas. La mayoría de viviendas carecían de bañera y ducha, por lo que los vecinos tenían que acudir a la casa de baños propiedad municipal en la trasera de la iglesia de San Francisco. Ondarreta y La Concha, ‘playas rubias’, y muchos tolosarras optaban por la ‘playa morena’, en la regata de Hernialde. Era el sitio preferido, en el canal del molino, que disponía de cabina y guardarropa acondicionadas en la bodega del molino. Todos en pelota picada. A cambio de una peseta disponías de to-

dos los servicios, era una Carpanta y el Capitán juerga. Familias enteras Trueno. ··· disfrutaban los domingos en las distintas presas de seguidores leen las avenla regata. Los que tenían turas de sus héroes. Cada bicicleta (los menos) se ejemplar costaba 1,25 peacercaban a la presa de setas. Futbolines, billaInsalus en el río Araxes a res, los primeros petacos, pegarse el chapuzón. las sinfonolas con toda la La manera de ver y oír actualidad discográfica películas también cam- en vinilo (Beatles, Sirex, bió en el pueblo. Se in- Bravos, etc)... Cuatro o auguró el cine Leidor, re- cinco grupos locales ingentado por el Sr. Larrea. tentan imitarles y lo haFue un cambio radical de cen muy bien. Grupos ver cine, la pantalla gran- como Carol, Tauro, Cardiosa, el sonido increí- dinales, etc. organizaban ble. El estreno del Leidor festivales, acudían a fiesse hizo con la proyección tas de los pueblos y bade la película ‘Ben-Hur’. rrios. Los nuevos ritmos La carrera de cuadrigas como el twist inundan hizo saltar a todo el pue- las salas de fiesta, junto blo de los asientos, todos con la minifalda y el vaanonadados. quero. Todo fue novedad Todas las semanas el en aquellos años. Se terCapitán Trueno y el Jaba- minaron las vacaciones, to aparecen en los kioskos vuelta al cole, tiempos del pueblo, y cantidad de lejanos, tiempos felices.

69. alea | 2017ko abuztua

Artikulua

Cómo vivía Jesús a Dios (II)

Jose Antonio Pagola, teólogo

ios es, antes que nada, para los pobres, los indefensos, los que no tienen a nadie. Así vivía Jesús a Dios. Por eso defiende a los pobres de los poderosos que los explotan, acoge a los niños, los estrecha contra su pecho, bendice a los que sufren. Jesús se dedica a todos, pero empezando siempre por los últimos. Si te sientes un día más lleno de Dios, te preocuparás más de los últimos, los más débiles, los más desvalidos, los más solos. Tal vez no podrás hacer grandes cosas, pero tu corazón estará con ellos. Dios conduce a Jesús a acoger a los excluidos. No puede ser de otra manera. Dios es de todos y para todos. No discrimina, no

“

Si crece tu fe en Dios, tu vida irá cambiando; te irás haciendo más humano

”

excluye, no excomulga a nadie. Al contrario, Dios abraza, acoge, perdona. Por eso Jesús se acerca a los impuros, acoge a las mujeres, toca a los leprosos, come con pecadores e indeseables. Si te dejas atrapar por el Dios de Jesús, verás la vida de otra manera. Te acercarás de forma más acogedora a los inmigrantes y excluidos. Tendrás más comprensión con delincuentes y drogadictos. Pensarás en quienes están condenados a vivir prácticamente toda su vida en prisión. Si crece tu fe en Dios, tu vida irá cambiando. Casi sin darte cuenta te irás haciendo más humano, más generoso y más justo. Romperás tu egoísmo. Pensarás en los demás. Te interesarás por los que sufren. Tratarás de ayudar. Apoyarás campañas contra el hambre y las injusticias. Aprenderás a hacer pequeños gestos por los demás. Dios te irá transformando.

··· Falco

1. alea 69. alea| |2013ko 2017kohilabetea abuztua

Argazkiak

Retablo principal de la ermita. Debajo, exterior del templo y el fresco sobre Elcano de Artia.··· Nuñez

Ermita de Guadalupe | Hondarribia Hace casi quinientos años que se construyó la ermita de Guadalupe de Hondarribia. Aparece citada por primera vez en 1526 en el que Juan Sebastián Elcano dona seis ducados de oro a la ermita. La construcción actual no es la original, ya que el edificio fue destruido en numerosas ocasiones. La que se conoce hoy en día sustituyó a otro templo y fue reformada en el siglo XVIII y XIX. Tiene una sola nave con crucero. La torre se añadió en 1868. El retablo principal, de estilo barroco, fue realizado en 1748 por Joan Bautista Igeluz y Jazinto Elduain. En el centro está la imagen de la virgen con el niño en brazos. Según la historia la ermita se construyó donde dos niños encontraron la imagen. A los laterales hay dos retablos que fueron llevados desde la parroquia. El de la izquierda en honor a San Sebastián, de 1507, y el de la derecha a San Juan Bautista, de 1760. Además, hay diversos frescos pintados por Bienabe Artia en 1949. En uno de ellos se rememora el testamento de Elcano, el 26 de julio de 1526. Cada año el 8 de septiembre se celebra una procesión hasta la ermita de Guadalupe, el Alarde, para conmemorar la procesión que los vecinos hicieron en 1638 para agradecer a la virgen la protección durante el sitio a Hondarribia.

··· Nuñez

Argazkiak

Zein hegazti da ? a k n o err

11. alea | 2012ko urria

Argazki

Bidali zure erantzuna txantxangorri@txantxangorri.info helbidera zure datuekin (izen-abizenak eta telefonoa) edo deitu 943.698.996 telefono zenbakira. Urtean zehar argitaratzen ditugun argazkiak asmatzen dituzuenon artean bi lagunentzako bi bazkari zozkatuko dugu. Anima zaitez!

11. alea | 2012ko urria

Argazkiak

Bizilagunak Gure inguruan, lorategi, zelai eta basoetan hainbat animalia bizi dira. Eta guztiek bizirauteko jana behar dute gizakion antzera. Konturatzen ez garen arren, bata bestearekin elikatzen dira, harrak belarra janez eta txoriak harra.··· Núñez

eto R fotográfico

¿Qué ave es? Envíanos tu respuesta a txantxangorri@txantxangorri.info con tus datos (nombre, apellídos y teléfono) o llámanos al 943.698.996. Entre todos los que acertéis las imágenes publicadas durante este año sortearemos dos comida para dos personas. ¡Animate!

Kirolak Urpean arrain bila 18

69. alea | 2017ko abuztua

Gaztetatik aritu da Juan Agoües urpeko arrantzan, beti apnean

Agurtzane Núñez

Juan Agoües harrapatutako arrainekin.··· J. Agoües

rrantzaleen artean «gaur ez dago arrainik» entzutea gauza arrunta da. Baina itsasoan, kostaldean zein itsaso zabalean, beti daude arrainak. «Kainaberarekin arrantzatzea oso zaila da, ordu asko sartu behar dira hainbeste arrainen artean bat atera-tzeko», dio Juan Agoües urpeko arrantzaleak. Aitarekin itsas-ertzean arrantzatzen txikitatik aritu ondoren, hamalau urterekin murgildu zen Agoües urpeko arrantzan eta dioenez, «itsasoa arrainez beteta dago, sartzen naizen bakoitzean ikusten ditut». Lagun batek utzitako betaurrekoekin, hodiarekin eta fusilarekin hasi zen arrantzan. «Bi orduz egon zen uretan eta ez zuen ezer harrapatu. Atera zenean ea probatu nahi nuen galdetu zidan. Uretan sartu eta ikusi nuen lehenengo arraina harrapatu nuen. ‘Bat atera dut’, esan nion. ‘Hau

��

zurea da, zuretzat dena’, esan zidan eta ekipo guztia oparitu zidan», gogoratzen du. Itsasoan milaka eta milaka arrain daudela azpimarratzen du, «urte guztian», dio. «Urtaroen arabera arrainak aldatu egiten dira. Udaberrian arrain mota batzuk etortzen dira, udan beste batzuk, neguan beste batzuk», azaltzen du, «denborarekin bakoitza non dagoen eta zer jaten duen ikasten duzu». Esaterako, neguko hilabeteetan «arrain handiagoak egoten dira, lau edo bost kilokoak, arrautzak jartzera etortzen direnak. Udaberrian txikiak dira gehienak eta hazten joaten dira udan. Urte betean kilo batera iritsi daitezke arrainak», adierazten du. Udan ere bospasei kiloko arrainak harrapatzea gertatu izan zaio, baina ez da ohikoa, «suertatu egin behar zaizu». Agoüesek betidanik hodiarekin egin izan du arrantza, birikekin. «Gehienez hamabost metrora jaisten naiz, ia beti kostaldean. Jaisteko ordu laurdeneko prestaketa behar duzu, pixkanaka jaisteko eta ez daukat denbora gehiegi, lanetik ateratzen naizenean joaten bainaiz. Beherago arrainak handiagoak

69. alea | 2017ko abuztua

“

Kirolak

Urtaroen arabera arrainak aldatu egiten dira. Handienak neguan daude

”

dira, baina nahi dudanerako, etxerako eta batzuk oparitzeko, nahikoa dut», dio. Ur zabalean arrain handiagoak aurkitu daitezke. «Ontzia daukaten lagunak baditut, baina ez dut joateko ohiturarik. Hori bai, gutxiago nekatzen zara kostaldean baino, toki batetik bestera ontzian zoaze-

Arrain mota ugari arrantzatu daitezke kostaldean.··· Juan Agoües lako», dio. Berak nahiago du uretan paseatzen ibili, dauden arrainak ikusiz. «Zentratzea ko-

meni da. Agian egun batean lupien bila zoaz eta ez duzu sargoak besterik ikusten, eta hurrengoan

lupiak besterik ez daude. Hobe da zer dagoen ikusi eta horren bila joatea», azaltzen du.

��

69. alea | 2017ko abuztua

Kirolak

Hasierako minutuak prestaketa egiteko erabiltzen ditu, «uraren kolorea, indarra neurtzeko eta zein arrain mota dauden ikusteko. Hori ontzian zoazenean egitea zailagoa da». Gainerakoa, «pasiatzea da», dio. «Joan den egunean txitxarro-multzoa ikusi nuen, milaka. Eskua sartu eta desagertu egiten zen. Dentoi bat ere ikusi nuen, oso arraroa dena, muxar handia, lupia... hemendik aurrera atuna azalduko da. Mugitzen ez daudenak ere badaude, itsas-kabrak, sepiak, olagarroak, itsas aingirak, nahi badituzu eskuarekin hartu ditzakezu». Hainbesteren artean, gakoa «neurria hartzean dago», zehazten du Juan Agoüesek. «Urpeko arrantzan fusilarekin zoaz. Hiruzpalau metrora harrapatu behar dituzu, beti parean, ez aldamenean». Hori bai, handienak harrapatzea oso zaila da, «batzuetan arpoia puskatzen dute daukaten indarrarekin. Joan den urtean bi atunekin saiatu nintzen Hondarribian, baina alde egin zidaten. Karretea jartzen zaie hogei metro edo aldentzen uzteko, baina ez daukat ohiturarik erabiltzeko». Gipuzkoan ia kostalde guztian arrantzatu daiteke, «Itziarren, Zumaian eta Igeldon debekatutako lekuak daude». Urpeko arrantzan, lehorretiko arrantzan bezala, gehienez bost kilo arrain arrantzatu daitezke eguneko eta pertsonako, beti ere arrain mota

Agoües Getariako kostaldean harrapatutako itsas aingirarekin.··· J. Agoües

“ ” “ ” “ ” Urpean hiruzpalau metrora harrapatu behar dituzu, parean Txipiroitara olagarroak hurbiltzen dira eta atzetik itsas aingirak Joan den urtean bi atunekin saiatu nintzen, baina alde egin zidaten

bakoitzak dituen mugekin. «Olagarroa, adibidez, egunean bakarra atera dezakezu». Juan Agoües urraburu batekin.··· J. Agoües Hori bai, behin ingurua ezagututa, espezie aparejoetara joaten dira ru olagarro ikusi nituen batekin beste bat aurki- olagarroak, eta norma- hankak falta zituztela, tzea posible da. «Adibi- lean, atzetik itsas aingira bila hasi eta itsas aingira dez, kostaldean txipi- etortzen da eta denak ja- harrapatu nuen», oroiroitara aritzen direnen ten ditu. Behin bizpahi- tzen du.

69. alea | 2017ko abuztua

Ibilbideak

Abaltzisketatik barrena

··· Núñez

baltzisketako plazatik aterako gara, eliza ondotik. Errepidea zeharkatuko dugu eta Ermentañe etxearen ondoan beherantz doan errepidea jarraituko dugu. Bidean behera jarraituko dugu, ezkerrera eta eskuinera ateratzen diren baserrietarako bideak jarraitu gabe. Aldaparen erdi parera iritsi garenean, errepidea bitan zatitzen da, Iriondo baserrirantz doan

bidea jarraituko dugu, eskuinekoa. Bost minutu beranduago iritsiko gara baserrira. Bertan hasten den zementuzko bidea jarraituko dugu, baserriaren eta bordaren artetik igaroz. Bideak beherantz jarraituko du beste bost minutu gehiago, errekara iritsi arte. Zubia gurutzatuko dugu eta aldapan gora hasiko gara. Igotzen hasi bezain laster, Erbeta baserriaren ondotik igaroko gara. Goran-

tz jarraituko dugu beti errepidea jarraituz. Atera garenetik ordu erdi pasatxo ibili ondoren, bidea pixka bat lauagoa izango da. Minutu batzuk gehiago aldapan gora ibili ondoren, Gaintzara doan errepidera iritsiko gara. Ezkerretarantz jarraituko dugu, Abaltzisketarantz itzultzeko. Bost minututan bidegurutze batera iritsiko gara. Ezkerrera joango gara berriro ere, Larraitzerantz. Erre-

pidean gora joango gara eta hogei minutu inguruan iritsiko gara Abaltzisketako auzora. Ermitaren aurrean hasten den bidegorria jarraituko dugu eta beste hogei minutu inguru ondoren herrigunera iritsiko gara, irteera puntura.

Iraupena: 1 o. 15 m. Zailtasuna: erraza Desnibela: 145 m. Distantzia: 5,3 km. Irteera: Abaltzisketa

69. alea | 2017ko abuztua

Ibilbideak

Inguruan Abaltzisketa Herriaren izena ‘abariz’ hitzetik eratortzen dela idatzi zuen Koldo Mitxelenak ‘Euskal abizenak’ liburuan. Abaritz haritzen familiako zuhaixka mota bat da (Quercus coccifera), sei metroraino hazi daitekeena. Honi -keta ugaritasun atzizkia batuz, herriaren inguruan abariz ugari zeudela ulertzera emango luke. ‘Abarizketa’ izenetik Abaltzisketara aldaketa berriz, euskaraz ohikoa da azken kontsonanteko ‘r’-a ‘l’ bihurtzea, ‘abalizketa’ bihurtuz, eta hortik ‘Abaltzisketa’.

San Juan eliza Herrigunean kokatua dago San Juan Bautista eliza. XVI. mendekoa da, nahiz eta fatxada nagusia XIII. mendekoa duen, estilo erromanikokoa. Oin errektangularra du eta gurutze-gangaz betea dago. Paretak kontrahormekin sendotuak daude. Erretaula nagusia San Juan Bautistari eskainia dago. Gainera, beste bi erretaula ditu alde banatan zutabe salomondarrekin Purgatorioko Arimen, Karmengo Amaren, San Joseren eta Asisko San Frantziskoren izenean. Kanpandorrean 1493. urtean herrian bertan egin zen kanpai bat dago.

Ausa Gaztelu Aralarko mendilerroan, Txindokiren ondoan, kokatuta dagoen mendia da. Abaltzisketako lurrak dira tontorretik ekialdera eta Zaldibiakoak mendebaldera. 901 metroko garaiera du eta tontorrean XIII. mendeko gaztelu baten aztarnak ikus daitezke oraindik. Gaztelu hura Enirioko galtzada babesteko eraiki zen, Goierri eskualdea eta Nafarroako Irurtzun herria lotzen zituena. Ausa Gazteluren tontorretik Goierriko ikuspegi zabala ikus daiteke.

Liztorra Hori koloreko eta marra beltzdun intsektua da liztorra, eta definizio zabalenean, erlea edo inurria ez den himenopteroen ordenako intsektuak dira. Bakartiak zein sozialak izan daitezke eta zuhaitz enborretan eta etxeetako ganbaratan egiten dute habia udaberrian, mastekatutako eta listuaz betetako egur pulpaz eginak, paperaren antzekoa dena. Hemen inguruan ohikoena Vespa cabro espeziea da, tamaina handikoa, erreginak 25 eta 35 milimetro artean neurtzen baitu.

69. alea | 2017ko abuztua

Artikulua: bertsotan

Joxe Antonio adiskideari

Txomin Garmendia, bertsolaria

1.-Zugandik irriparrik gaur ez da jario, aspaldian zabiltza goibel da serio; neska batekin asi ziñala merio, pena biurtu dira ainbat amorío, orren berri badakit nik Joxe Antonio. 2.-Neskax polit bateri begira bi begi, nolakoa zan jakin gabean geiegi; denboraz ez zenion zuk eman arpegi, gauzak iristen asi ziñan errezegi, asera txarra zan da ondo ezin segi.

Ezkontza baten irudikapena herriko kaleetan zehar Oñatin.··· Guregipuzkoa/ CC-BY-SA-3.0-ES/Jesus Mari Arzuaga argazki fondoa/Oñatiko udala

3.-Ondo ezin konpondu belea ta mika, asarreak izaten dituzte aldika; zure biotz goxoa jartzen zan pil-pilka, etxeko tellatura asirik arrika, beste batekin dabil Maria Monika.

5.-Amaika orrelako badabil munduan, da zu konturatua garai beranduan; ura ez da gertatzen iñorkin galduan, naiz izketan egin aingeru moduan, egitan zabillela uste al zenduan?

7.-Geiegi itxutzea ez da segurua, da askotan biotzak galtzen du burua; zure bizimodua zendun elburua, etsaia atera da zure aingerua, zuk maitasuna bear ark berriz dirua.

9.-Izan liteke Mertxe, eta berdin Lourdes, neska jator batentzat asi zaitez galdez; izan bedi Maria Monikaren ordez, daukazun gogo ori ez ibilli ordez, esan arrazoirikan daukaten edo ez.

4.-Bere jaioterria omen da Panama, zure amaika txanpon aruntza darama; ez pentsa gezur danik neskax orren fama, gorputza diru truka saltzen duan dama, ez da zure umeak bear duten ama.

6.-Nere esana gaizki artu etzazula, badakit gogor samar egingo zaizula; sinistu bateonbatek lagundu dizula, bizi bear zenduke ondo dakizula, mesederik aundina zedorrek dezula.

8.-Joxe Antonio arren gaur entzun zaidazu, amoriozko penak ondatu zaitu zu; sendagille guztiak alperrik dituzu, aingeru on batekin bidea ar zazu, zure sendabidea ortikan daukazu.

10.-Asko ondatu ditu maitasun ezake, zurekin gertatzea lastima litzake; alkarri lagunduaz egin genezake, pamili bat osatu osasun da pake, orrelakorik balitz poztuko nintzake.

Gastronomia Helados hechos en casa 24

69. alea | 2017ko abuztua

Sin necesidad de heladora, cualquiera puede hacer helados

Agurtzane Núñez

os helados son una de las mejores maneras para refrescar el calor en verano. Hoy en día se pueden encontrar de casi todos los sabores imaginables en las tiendas, aunque los tradicionales de vainilla, café y limón siempre acaban por salir. En un mundo en el que los colorantes y saborizantes están por todos los lados, todavía se pueden encontrar helados artesanales en los comercios, hechos con ingredientes naturales, en especial los de frutas. Pero también se pueden hacer en casa fácilmente, tanto con heladera como sin ella. Los helados se conocen desde hace siglos. Al La imaginación es el limite para crear sabores: limón, fresa y menta.··· Silviarita principio eran una mezcla de nieve con crema pudientes, ya que había de Europa ya se servían nero francés alrededor de frutas, que dio origen que tener acceso a la nie- estos helados hacia el de 1600, incorporando a los sorbetes. Solo es- ve y poder almacenarla. siglo XVI. Los helados leche a la receta. Actualtaban al alcance de los Hay referencias históri- tal y como son hoy en mente tiene hasta día reyes y las clases más cas de que en las cortes día los inventó un coci- propio, el 24 de marzo,

��

69. alea | 2017ko abuztua

Gastronomia

El helado de vainilla es la base para todos. El de chocolate uno de los clásicos.··· Siviarita / Jackmac34 Día Europeo del Helado.

Base de crema inglesa Lo más importante para hacer cualquier helado casero es hacer una base primero. La base es una crema inglesa a la que después le añadiremos el sabor que queramos. Para hacerlo, herviremos medio litro de leche con una rama o extracto de vainilla. A parte, mezclaremos cuatro yemas de huevo con 150 gramos de azúcar. Cuando la leche haya hervido, lo incorporaremos despacio, para que no se corte, a los huevos. Una vez hecha la mezcla, lo volveremos

a poner en el cazo de la leche y lo calentaremos a fuego suave hasta que espese y comience a pegarse en la cuchara. Lo enfriaremos tanto en el frigorífico como introduciéndolo en un recipiente al baño maría con agua fría y hielos. Una vez hecha la mezcla, lo tendremos que mantecar o mezclar para darle la característica textura cremosa. Hoy en día hay heladoras eléctricas, pero también se puede mantecar a mano, mezclando la crema cada media hora durante dos o tres horas, hasta que ya no se pueda remover más. Al mezclar

lo que se consigue es romper los cristales de hielo que se están formando. La grasa y el azúcar son anticongelantes naturales, por lo que ayudan en el proceso. Por ello, la leche tendrá que ser entera. El azúcar lo podemos sustituir por miel.

Sin mantecar Hay una receta más rápida que consiste montar 480 ml. de nata y añadirle 400 gramos de leche condensada. Una vez mezclada, podemos congelarla sin tener que mezclarla. Tendrá que estar en el congelador cuatro o cinco horas an-

tes de consumirla. Para poder darle sabor a los helados la imaginación es lo principal. A partir de los sabores tradicionales, hoy en día se encuentran de ingredientes casi inimaginables, incluidos los de turrón, cerveza, ajo, jamón o zanahorias, que no todos probarían. Los más fáciles para hacer son los de chocolate o frutas. Para el de chocolate tendremos que hacer chocolate, bien derritiendo una tableta o a base de cacao en polvo, añadirlo a la base y mezclarlo bien. Con las frutas, haremos una crema espesa o sirope.

��

69. alea | 2017ko abuztua

Artikulua: osasuna

Popurri gastronómico (I)

Julian Bereciartua, médico

ean las cosas que el periodista y escritor Julio Camba (1882-1992), uno de los virtuosos del arte de comer, autor, entre otros, de ‘La casa de Lúculo’, dijo de nosotros los médicos: «Mucho comen los curas, no cabe duda, pero los médicos no les van a la zaga», a lo que añadió: «los médicos pretenden abarcarlo todo: cuerpo, alma, conciencia y subconsciencia». Según Camba, la gente hace regalos al médico no para que le cure, sino para que no le mate. Espero que quienes nos lean sean más caritativos con nosotros, los médicos. A pesar de esto, Julio Camba es uno de mis escritores favoritos, porque este gallego (nacido en Vilanova de Arousa, Pontevedra) fue un fenómeno ilustrado tanto en su expresión como en el arte de comer. El libro ‘La casa de Lúculo’ es lo más elegante y sabio que se ha escrito sobre gastronomía. Es uno de los más maravillosos libros de cocina jamás es-

crito, que reúne el humor, la cultura, la literatura y el arte culinario. ¡Siempre he dicho que los gallegos son los que mejor se expresan en castellano gráfico! Parece que todo aquel que toma un bolígrafo en la mano sabe describir el arte de comer, pero en mi criterio Busca, Lotina, Llona, Lapitz, Camba

y pocos más merecen el título de escritores gastronómicos. En todos aquellos rincones de la geografía que conozco oigo hablar de “nuestra cocina”, como si no existiera otra u otras tan dignas, aunque personalmente pienso que nos estamos pasando de los límites. Si no están de

acuerdo piensen que existen más de cien platos en los que participa la miel de abeja; que hay sorbetes ¡hasta de higos chumbos!; que existe sopa de flor de calabaza; arroz con frutas o azafrán con frutas y rosas... Aunque al final, uno casi siempre recuerda los platos que le hicieron feliz en la infancia.

··· Celiocamilo

69. alea | 2017ko abuztua

Gastronomia

Menú vegetariano Las recetas con verduras son muy sencillas de hacer. La mayoría requieren poco tiempo de cocción y se pueden adaptar a los productos de cada temporada. En este caso, además de para vegetarianos, los dos platos son aptos para celíacos.

lafel: Hamburguesas de fa -200 gr. de garbanzos -1 diente de ajo

-Sal te de oliva -3 cucharadas de acei -Nuez moscada fé de cúrcuma -1 cucharadita de ca de cebolla pochada -2 cucharadas soperas

Timbal de verduras: -Berenjena -Zanahoria -Pimiento rojo -Pimiento verde -Calabacín

Eli Jofre Larraulgo Herri Ostatua

-Cebolla -Aceite

1 2

Limpiaremos las verduras y pelaremos la zanahoria y la cebolla. Cortaremos todo en rodajas no muy finas. Pocharemos la cebolla.

En un molde montaremos el timbal colocando las verduras por capas. Iremos intercalando por capas las rodajas de berenjena, zanahoria, pimiento rojo, verde, calabacín y cebolla. Pondremos tantas capas como nos entren en el molde.

Retiraremos con cuidado el molde y rociaremos el timbal con un hilo de aceite. Lo asaremos en el horno unos 10 minutos a 180 ºC. Lo podemos acompañar con champiñones, troceados o en salsa.

-Pimienta negra fé de levadura -1 cucharadita de ca -Pan rallado

Pondremos los garbanzos en remojo con agua la noche anterior. Al día siguiente, lo trituraremos con el pasapurés y lo condimentaremos con el diente de ajo picado, la sal, el aceite, la nuez moscada, la cúrcuma, el café, la cebolla pochada, la pimienta y la levadura.

Lo mezclaremos bien todo, añadiendo más condimento según nuestro gusto.

Formaremos bolas con la mezcla y las aplastaremos para darle forma de hamburguesa. Lo pasaremos en pan rallado para que quede crujiente al cocinar. Lo podemos acompañar con salsa barbacoa, salsa de yogur, etc.

··· Núñez

69. alea | 2017ko abuztua

Artikulua: eskulanak

Decoración de camiseta Olivia Sánchez, pintora

En esta ocasión, he utilizado una serie de materiales de manualidades para decorar una camiseta original y personalizada apropiada para época en la que nos encontramos.

Materiales -1 camiseta de algodón -Servilletas de papel -Lentejuelas -Pintura con brillantina para tela -Pintura de relieve para tela -Cola para decoupage para tela

Lavaremos la camiseta para quitarle el apresto. Una vez seca y planchada, dibujaremos el motivo con un lápiz o calcándolo mediante calco amarillo para no ensuciar la tela.

Pegaremos los trozos de servilletas mediante cola de decoupage para tela, aplicando varias capas de la misma por encima. Una vez seco, aplicaremos pintura con brillantina, dejando sin pintar pequeños espacios que simularán las manchas de las alas.

··· Núñez

Bordearemos el dibujo y pintaremos las antenas con la pintura de relieve. Coseremos las lentejuelas dandole forma y volumen del cuerpo. Por último, plancharemos la camiseta por el revés para fijar el motivo.

Aisia

69. alea | 2017ko abuztua

67 diferencias

6sudoku

medio

6autodefinido PITONISA

MALEDUCADAS

CONFIANZA CIEGA

PLANTA PANTANOSA

DULCE NAVIDEĂ&#x2018;O

CONTEMPLĂ&#x2030;,

Ăą

PERMISO

Ăą

FUERTES

Ăą

DECISIVA, RESOLUTIVA

ESTABLES,

Ăą

Ă NIMO

Ăą

FALTA DE

OBSERVĂ&#x2030;

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Josu Erkorekak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

TIEMPO

PĂ&#x161;BLICO

ESTORBO

Ăą

FAMILIA O TRIBU

CHAPELA

Ăą

NOMBRE DE LETRA (PL)

Ăą

6cruzada 7 letras RAREZAS

4 letras AGUA APTA BOBO CERA

KEPA LACA LATO MIAS PICA

PIES 5 letras BABAS BONGO

ECHAN MANCO SACAS

8 letras ABRASADA ALIJADOR BEBIENDO BELICOSO CERRADOR CHISPOSA CORPORAL DESCARAR ESENCIAL NORMADAS

K R I N R D

N R E T E S

P A O B I N

N A G A O N

M A E A I R

K O A R N R

M E H A I N I R A N, E R E G K U R I nÂş69

I A N U Z A

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean. Soluciones en la pĂĄgina 30.

Ăą

E S R G E K

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada

$ 1

HOMBRO

Ăą

ARRIMABA EL

T U D I E M R R U R R G

% 8 $ % 7 $ 6

RISA BURLONA

D A H A A N N R E R A. R

Ăą

. ( & + 3 5 $ / $ $ * 5 & ( $ 3 = , $ & 6 $ & $

PELEA

2 6 2 % % 2 1 * 2 ( 1 ' 2 2 % ( & 2 5 3 2 , ( 6 ( 0 & ( 5 5 $ ' 2 $ $ ' $ ' 2 5 $ % 5 $ 6 $ ' 5

COMBATE,

O R R A N, U A R R

7 2

Ăą

K A N H A K H N A.

% ( / , & + , 6 3 2 6 $

JUDO

A U A R T S A A R

% ( % 6 ( 0 $ 1 & & , $ / , 6 $ / $

GRADO DE

HACER NUDOS

I N Z N E E M E I

ÂŤEspainiako Gobernuarekin izan ditudan harremanetan, gure eskumenak mahai gainean egon dira.Âť

PEQUEĂ&#x2018;O

Ăą

0 $ / & 5 , $ ' $ 6

BULTO

3 7 , 9 8 7 , 5 , 5 $ ( ; 2 1 & + / , - $ % ( 1 (

MĂ S ALLĂ

Ăą

PREFIJO:

) 6 ) , 1 , ( 5 ( 0 $ 2 ( 7 6 7 5 5 2 ' $ 5 $ % $ 1 $

ONCE EN ROMANOS

/ ( ; 8 5 ,

Ăą

' ' ( 6 6 $ / ' , ( $ 1 7 % 2

Ăą

N R I A N R R N D

ALGO

DERECHO

Ăą

VENIR CON

I E R D A E K I R

MUJER

Ăą

A B N U M R A A N

P O I T E U N G O

Ăą

NOMBRE DE

S G K I R G E R G

PUEBLO POLĂ?NĂ&#x2030;SICO

Ăą

ANTIGUO LE

E R E D R R M I E

EN OTRO

SOCIEDAD ANĂ&#x201C;NIMA

Ăą

VĂ LIDO, RENTABLE

Ăą

EXISTIRĂ&#x2030;

6autodefinido

Ăą

NAVIDEĂ&#x2018;O

OBSERVĂ&#x2030;

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Josu Erkorekak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Ăą

E R E D R R M I E

EN OTRO

AMILIA O TRIBU

D A H A A N N R E R A. R

OMBATE PELEA

ISA BURLONA

Ăą

G A O N

6soluciones

6pentsagrama ÂŤEspainiako Gobernuarekin izan ditudan harremanetan, gure eskumenak mahai gainean egon dira.Âť 7 2

2 6 2 % % 2 1 * 2 ( 1 ' 2 2 % ( & 2 5 3 2 , ( 6 ( 0 & ( 5 5 $ ' 2 $ $ ' $ ' 2 5 $ % 5 $ 6 $ ' 5

. ( & + 3 5 $ / $ $ * 5 & ( $ 3 = , $ & 6 $ & $

6 % 8 $ % 7 $ 6

Amezketa Âˇ San Bartolome 23-27 de agosto

6cruzada % ( / , & + , 6 3 2 6 $

6diferencias

% ( % 6 ( 0 $ 1 & & , $ / , 6 $ / $

$ 1

5 letras BABAS BONGO

0 $ / & 5 , $ ' $ 6

PIES

ABRASADA ALIJADOR BEBIENDO Hernialde Âˇ Andre MariBELICOSO CERRADOR 13 al 15 de agosto CHISPOSA CORPORAL Orendain Âˇ Andre MariDESCARAR ECHAN MANCO ESENCIAL 14 al 16SACAS de agosto NORMADAS

3 7 , 9 8 7 , 5 , 5 $ ( ; 2 1 & + / , - $ % ( 1 (

9 al 13 de agosto

N U Z A

6sudoku

) 6 ) , 1 , ( 5 ( 0 $ 2 ( 7 6 7 5 5 2 ' $ 5 $ % $ 1 $

13 al 15 de agosto

nÂş69 / ( ; 8 5 ,

31 de julio al 3 de agosto Berastegi Âˇ San Lorenzo

E S R G E K

6autodefinido ' ' ( 6 6 $ / ' , ( $ 1 7 % 2

7 letras RAREZAS

8 letras Baliarrain Âˇ Andre Mari

6 al 15 de agosto

O B I N

Albiztur Âˇ Andre Mari 12 al 15 de agosto

O R R A N, U A R R

M A K O M E H A I N ELarraul A AÂˇ San R Bartolome I R A N, E R 24 de agosto I R N R E G K U R I

Donostia Âˇ Aste Nagusia 12 al 19 de agosto

Larraul Âˇ San Esteban

Âˇ San Lorenzo 4Ikaztegieta letras KEPA AGUA LACA 10 al 12 de agostoLATO APTA BOBO MIAS Aduna Âˇ Andre Mari CERA PICA

E T E S

El mes de agosto se celebran las fiestas patronales en numerosos muni6cruzada cipios de la provincia. En todos ellos habrĂĄ multitud de actividades para todas las edades, herri kirolak, juegos infantiles, conciertos, etc.:

K A N H A K H N A.

T U D I E M R R U R R G

Ăą

I N R D NOMBRE DE LETRA (PL)

A U A R T S A A R

En las fiestas no faltarĂĄn K R losNhinchables.ÂˇÂˇÂˇ A N A R P A I NĂşĂąez

CHAPELA

ĂąFiestas

I N Z N E E M E I

Ăą

RRIMABA EL HOMBRO

Ăą

N R I A N R R N D

RADO DE JUDO

ACER NUDOS

NCE EN ROMANOS

Ăą

ULTO PEQUEĂ&#x2018;O

Ăą

REFIJO MĂ S ALLĂ

STORBO

I E R D A E K I R

Alessandro Bianchi ofreE cerĂĄ un concierto de Ăłrgano en la iglesia Santa Ma-O ria de Tolosa. Bianchi seF convirtiĂł con tan solo 12 aĂąos en organista de igleĂą sia y ahora es uno de los artistas italianos mĂĄs acti, vos y exitosos de Cla escena Ăą internacional, y organista R de la iglesia anglicana de Lugano. ALGO

ERECHO

PĂ&#x161;BLICO

Ăą

VENIR CON

D La 50 ediciĂłn del DĂa del ĂąPastor organizado por la sociedad Aralar Mendi y en el que se rinde homeP : a los pastores. DuB naje Ăą rante todo el dĂa habrĂĄ G H exposiciĂłn de ovejas y de Ăąperros pastor, concurso de carne de oveja, perros pastor y de esquileo de A ovejas, Ăą entre otros.

MUESTRA EN

Ăą

NTIGUO LE

Ăą

27 de agosto A Ăą

8 de agosto, 20.00 h.

A B N U M R A A N

MUJER

Ăą

P O I T E U N G O

NOMBRE DE

S G K I R G E R G

UEBLO POLĂ?NĂ&#x2030;SICO

TIEMPO

Tolosa Âˇ Ă&#x201C;rgano Ăą

ĂąUharte Arakil P Âˇ Artzai Ăą eguna

VĂ LIDO, RENTABLE

Conciertos

SOCIEDAD ANĂ&#x201C;NIMA

abuztua 69. alea | 2017ko

Ăą

CONTEMPLĂ&#x2030;,

PANTANOSA

Ăą

MALEDUCADAS

DULCE

CIEGA

Ferias

Ăą

EXISTIRĂ&#x2030;

PITONISA

PLANTA

Ăą

PERMISO

Ăą

RESOLUTIVA

Ăą

FUERTES

CONFIANZA

Ăą

DECISIVA,

ESTABLES,

Ăą

Ă NIMO

Ăą

Agenda

FALTA DE

Diseinua

Argazkiak

Inprimaketak

Publizitatea

Katalogoak, aldizkariak, liburuak, liburuxkak, flyerrak, menuak...

Mota guztietako ekitaldien argazkiak, erreportajeak...

Liburuxkak, kartelak, argazkiak, txartelak... eskola, enpresa eta erakundeentzat zerbitzua

Egunkari eta aldizkarietan iragarkiak, media-plangintza

DiseĂąo

FotografĂa

Impresiones

CatĂĄlogos, revistas locales y profesionales, libros, folletos, menĂşs...

FotografĂas de eventos locales, institucionales, reportajes...

Folletos, carteles, fotografĂas, tarjetas... servicio a escuelas, empresas e instituciones

Anuncios en diarios y revistas, gestiĂłn de medios

Ezagutu gure lana / Conoce nuestro trabajo: www.belako.info Herriko plaza 2, Anoeta Âˇ 943.698.996 - 660.913.777 Âˇ belako@belako.info

69. alea | 2017ko abuztua

Zaharrak berri

Ernioko gurutzea

Mendizaleak Ernion aire zabaleko mezan. ··· CC-BY-SA-3.0-ES 2017 /Guregipuzkoa/Indalecio Ojanguren Urtea: 1947 Gure inguruan gutxi dira gurutzerik ez duten mendiak. Betidanik hor egon direla badirudi ere, askok ez dute mende bat ere bete mendi tontorrean jarrita, aurretik zeudenak ordezkatuz. Herniok tradizio handia du mendizaleen artean. Iraileko igande guztietan erromeria ospatzen da Zelatungo zelaietan egun osoan eta milaka mendizale elkartzen dira bertan mendira igo ondoren. Abuztuak 29an, San Juan Bataiatzailearen martirioaren egunean, San Juan Txiki izenez ezagutzen dena, festa eguna izaten da ere Hernion. Gurutzeak betidanik egon dira mendi honen tontorrean, inguruko herrietako fededunek jarriak. Handiena, hala ere, 1947 urtean eraiki eta abuztuaren 31an inauguratu zen. Garaian ohikoa zen bezala, meza izan zen gurutzearen inguruan eta dantzarienk emanaldia eskaini zuten. Goiko argazkian ikus daitekeen moduan ehunka mendizale elkartu ziren jai eguna ospatzera. Duela urte batzuk gurutze handia utzi eta gainerako txikiak kendu egin ziren.

Inaugurazio egunean, Hernion dantza egin zuten dantzariak eta aire zabaleko meza Ernion, 1947ko abuztuak 31an. ··· CC-BY-SA3.0-ES 2017 /Guregipuzkoa/Indalecio Ojanguren

Secciรณn

65. alea | 2017ko apirila