Txantxangorri 77 by Txantxangorri Aldizkaria

Vestido de tu mirada

··· Mairus

Húmedos, los pies descalzos, en la orilla tus dedos juegan a marcar la arena, el agua revoltosa viene y va, y reposa juguetona al escondite en las almohadas de tu huella. El mar tranquilo acaricia los pasos, la luna nos enciende, el aire aminora la prisa y en su soplo nos envuelve. La primavera se viste en tus ojos grises y en nuestros cuerpos se estremece. Nos miran, contentos, los Astros la música nos persigue a lo lejos, desnuda de día y completa de abrazos. Se esconde la luz entre los besos, sencillos, dulces, traviesos, largos, vienen a la boca evocando un encuentro desmedido de tiempo, tembloroso y falto de vestiduras, manos en las manos, carne de alimento precioso y atrevido momento sin resquicio en los que guardar las olas. Las risas sueltan los nervios, el silencio nos devuelve las sombras, la tierra viene creciendo de talla vistiendo de colores sus entrañas.

77. alea | 2018ko apirila

··· Alberto Gonzalez

Zer irakurri 04 Gaia: San Juan baleontzia 08 Hizketan: Beatriz Esnaola 11 Sakonean: Jentilharribidea ··· Gael

15 Argazkiak 18 Kirolak: Gael taldea 21 Ibilbidea: Alegia-Aldaba 24 Gastronomia: Betirako elikagaiak 29 Aisia 30 Agenda

··· PDPics

31 Zaharrak berri

Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martín García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa, Txomin Garmendia eta Alberto Gonzalez. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei zein harpidedunei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes y suscriptores.

Gaia

77. alea | 2018ko apirila

San Juan baleontziko boluntarioak 1565ean hondoratutako baleontzia berregiteko ezinbesteko laguntza dira

Agurtzane Núñez

XI. mendean planorik gabe zerbait eraikitzea ia ezinezkoa dirudi, ordenagailuak ia denetarako erabiltzen diren garaian. Bada, duela laurehun urte horrela eraikitzen ziren gauza asko, maisu artisauen jakintzarekin. Itsasoan ere berdin gertatzen zen: maisuek buruz zekizkiten itsasontziak eraikitzeko proportzioak, eta ondorioz, barku bakoitza egiterakoan neurriak horren arabera egokitzen zituzten. Duela 30 urte Kanadako Labrador probintziako kostaldean San Juan baleontziaren arrastoak aurkitu zituzten, 1978an, hamarkadatan zehar Shelma Huxleyk egindako ikerketa lanaren ondorioz. Baleontzia 1563an eraiki zen Pasaian eta 1565ean hondoratu zen Kanadan. Egitura, itsasoko ur azpian, lokatzez estalita, nahiko

San Juan baleontziaren kubiertatako batean lanean. ··· Núñez baldintza onean gorde zen lau mende luzez eta egindako azterketak Unescoren munduko itsas azpiko ondarearen sinbolo izendatzera eraman zuen ontzia. San Juan baleontzia eraikitzeko bere garaian hainbat arotz eta langilek parte hartu zuten beza-

la, oraingoan ere hainbat pertsona ari dira laguntzen. 2013an lanak hasi zirenetik, Albaola itsas kultur faktoriako langileekin batera ia laurehun boluntario dabiltza eraikuntzan laguntzen. Antton Salaberria irurarra duela bi urte hasi zen: «alaba Nagore saltsa

guztietan aritzen da eta behin bizilagunak, hona ere etortzen zenak, neska arraunlariak behar zituztela esan zion, berak ezin zuela eta ea joango zen. Kostaldeko herriren batera arraunean joan behar zuten. Ikusitakoa gustatu zitzaion eta boluntario txartelarekin

��

77. alea | 2018ko apirila

Gaia

Boluntario talde bat txalupa bat uretatik ateratzen mantentze lanak egiteko. ··· Mendi/Albaola itzuli zen etxera», oroitzen du. Alabari egiten zituen lanak entzunda, «egun batean ezagutzera etortzeko esan zidan, eta txartelarekin atera nintzen ni ere».

Artisau-lana Albaolan bost urte daramatzate San Juan baleontziaren erreplika eraikitzen, originalak egin zuen ibilbide bera egiteko helburuarekin. Bere alde daukate Kanadako gobernuak egindako ontzi gipuzkoarraren inguruko azterketa, «munduko itsasontzi aztertuena da eta Kanadako Gobernuak txosten horiek baliatu dizkigu. Horri esker egin dezake-

gu barku hau», dio Jon Maia Albaolako kideak. Hala ere, Maiak onartzen du eraikuntza «prozesu zientifikoa» izaten ari dela. Ia prozesu guztia modu tradizionalean egiten da, «Unescoren zigilua daraman eraikuntza prozesu bakarra da, lehengaiak eta lan egiteko lehengo moduak zainduz», dio Maiak. Horrek, makinen erabilera mugatzeaz gain langile gehiago behar izatera eramaten du. «Zati bat makinekin egiten da, piezak moztea adibidez, baina beste bat nahitaez eskuz egin behar da», azaltzen du Salaberriak. Bera astean behin joaten da, bost ordu inguruz, la-

“ ” ”

“

Boluntarioak ez dira laguntzaileak, proiektuaren parte dira

Erakargarriena piezak egitea da, baina ez da laguntzeko modu bakarra

guntzera. Salaberriak denetarik egin izan du laguntzen daraman denboran. «Frantses batekin San Juanaren lurra egin nuen. Oso trebea zen, egur pieza bakoitza ahalik eta gehien nola aprobetxatu zekien», oroitzen du, baina bestelako lanak ere egin izan ditu, adibidez ontziei ura kendu eta garbitu, ateak konpontzen lagundu eta «ostiraletan, ni noanean, lehenen-

go dena garbitzen dugu ordu betez. Bakoitzak bere txokoa du dagoeneko, txirbila kendu eta bisitariak datozenerako txukun uzten dugu». Lanak goizean goiz banatzen dira, beraz, ez dakite egun bakoitzean zer egingo duten. «Goizean etorri garen boluntarioak arduradunekin eta arotz eskolako kideekin elkartzen gara eta beraiek banatzen dute egin beharrekoa. Bada-

��

77. alea | 2018ko apirila

Gaia

kite bakoitzak zer egin dezakeen gutxi gora-behera», adierazten du Salaberriak. Lanak denetarikoak izan daitezke, Mikel Leoz boluntarioen koordinatzaileak dioenez, «batzuei San Juanean laguntzea suertatuko zaie, baina izan daiteke ere beste ontzietan laguntzea, garbiketa lanak egitea, eta abar. Adibidez, ontzi tradizionalak ditugunez horien mantentzean lan asko dago, edota etortzen diren eskolei telefono bidezko inkestak egitera etortzen dira ere», onartuz, «erakargarriena San Juanaren piezak egitea dela, baina ez da lagundu daitekeen modu bakarra. Ez da zurgintza jakin behar, badakizu, hainbat eta hobeto. Guk bilatzen duguna batez ere jarrera ona izatea da, eta ikasteko prest egotea. Ez dakienak joaten da pixka bat ikasten besteei ikusita».

Dinamizazio lana Tailerrean egoteaz gain, boluntarioentzako beste hainbat ekitaldi antolatzen dira urtean zehar lan osagarrietan laguntzeko. «Deialdi asko egiten ditugu, oso dinamikoak gara eta jendeak parte hartzeko gauzak

Txalupen mantenimenduan ere laguntzen dute boluntarioek. ··· Albaola

“

Urtean zehar deialdi asko egiten ditugu jendeak parte hartu dezan

”

egiten ditugu. Adibidez, alkitrana ateratzera joaten dira Burgosa, lau egun pasatzera», dio Jon Maiak, «boluntarioak ez dira laguntzaileak, proiektuaren parte dira, beraiek gabe ezingo genuke hau aurrera atera». Antton Salaberria lanean. ··· Núñez Lana egitearekin batera itsas jaialdietan ere parte eta segidan, jendea fal- jaialdia antolatuko da hartu ohi dute Albaolako ta zenez, beraiekin Ga- Pasaian eta barku donosontziekin. Horietako bat liziara joatera animatu tiarra ere bertan izango da Ozentziyo, Donos- nintzen», gogoratzen du da, Mater arrantza ontiako portuko arrantza- Antton Salaberriak. tziarekin zein hainbat rako azken egurrezko Datorren maiatzean, euskal eta galiziar ontzieontzia. «Boluntario talde hilaren 17 eta 21 artean, kin edota L’Hermione bat Bretañan izan zen, itsasontzi historikoen eta Saltillo ospetsuekin. «Jaialdiaren ondoren bultzada eman nahi diogu boluntariotzari, esparru konkretu batzuetan jarriz, adibidez sokagintzan. Aspalditik daukagu sokagintzarekin hasteko gogoa», adierazten du Mikel Leozek.

77. alea | 2018ko apirila

Artikulua: Gure mundu txikia

Los Ibañez, maestros ‘barquilleros’ Martín García Garmendia > historias cercanas

a vena artesana de los Ibañez empezó con Gumersindo, nacido en Luena el año 1900. Antes de venir a Ordizia con apenas 10 años estuvo en la zona de París cuatro años junto a su hermano Daniel. Ambos fueron después a Calahorra para aprender ese ‘dulce’ oficio que es fabricar barquillos, helados, caramelos, pirulís, rosquillas, etc., y allí estuvieron diez años. Gumersindo vino a Ordizia siendo aún soltero, mientras que su hermano Daniel optó por Tolosa. Con 23/24 años trabajó construyendo la ‘Plaza del Mercado’ de Ordizia. Con Juliana Gómez, su primera esposa, tuvo a sus tres hijos, Maxi, Luis y Amparo, al tiempo que pusieron su obrador en ‘Maribaratza kalea’. Uno de los primeros recuerdos que tiene Maxi del oficio es haber ido junto a su madre a esas supuestas apariciones de la ‘Virgen de Ezkioga’ para vender rosquillas y barquillos, y dice que dada la gran afluencia de gente las ventas allí siempre fue-

ron notables. Lo recuerda a pesar de que solo tenía cinco años de edad. Maxi Ibañez nació en Ordizia el 5/12/1927, hace 90 años. Los tres hermanos aprendieron con su padre los secretos del oficio. Hacia 1958 la familia abrió la tienda de la plaza de Ordizia. Maxi se casó el 15/10/1959 con Mena Ibañez, también nacida en Luena en 1938, aunque ya fuera enton- Maxi Ibañez en su puesto. Abajo, su mujer, Mena.··· ces vecina de Ordizia por haber venido a trabajar al obrador en 1954. Entre 1940/1960 los Ibañez también vendían dulces en los cines de Beasain y Ordizia, antes y durante los descansos de las tres sesiones que había. En verano venían a diario a Beasain con sus carros forrados de corcho y llenos de helado. A las 13 horas ya estaban en la arboleda del frontón para captar a la gente de la zona antes de que entraran a trabajar, y hacia las 16 horas subían a la Estación para atender a tenía en las pérgolas. Fue grandes trabajadores que las señoras que paseaban en 1977 cuando abrie- fueron Maxi y su esposa ron su cafetería-helade- también atendía el kiospor allí. Hacia 1960 Maxi cogió ría, aunque esta pareja ko. Mena Ibañez falleció el kiosko que Jesús Valles de buenos artesanos y el 23-6-2016.

Hizketan

77. alea | 2018ko apirila

«Kolore guztiak errespetatu egin behar dira, bestela ez da berdin gelditzen» Beatriz Esnaolak urteak daramatza gurutze-puntua egiten

Amaia Núñez

arizko gurutzeak egiteak ez dirudi lan zaila, baina koloretako ehunka gurutzek nahi den irudia sortzeko pazientzia eta dedikazioa behar da. Beatriz Esnaola duela hamabost urte inguru hasi zen gurutze-puntua egiten. Lehenengo lan hura «zailena» izan zen arren, guztiz murgildu zuen mundu horretan eta gaur egun argazkietatik sortzen ditu bere diseinuak. -Nola hasi zinen? -Niri txikitatik gustatu zait gurutze-puntua egitea. Hasiera batean kakorratzarekin hasi nintzen. Pixkanaka-pixkanaka, gehiago gustatzen zitzaidan, eta lanetik etorritakoan erlaxatzen zidana zen gurutze-puntua egitea. Donostian erosten nituen kit batzuk hasi nintzen egiten eta azkenen engantxatzen hasi nintzen. Orain nire argazkiak hartzen ditut eta Es-

tatu Batuetara bidaltzen ditut. Handik bidaltzen didate planoa nola egin behar dudan eta gero nik koloreak eta erosten ditut. Egindako asko, erregalatu egin ditut. -Zein gaiak egiten dituzu? -Orain gehien egiten ditudanak familiakoak dira. Azkena egin ditudanak alabaren aurpegi bat izan da, eta orain ari naiz egiten alabaren aurpegia eta nirea batera. Lehen ere egin nuen, bi urte zituenean ikastolarako atera nion argazki batekin. Gero nire osabarena baserriarekin eta idi parearekin egin nuen. Osabaren garai bateko argaz-kia idiekin eta baserriko argazkia bateratu egin nituen eta argazki hori egin nuen. Nere aitabitxia zen eta beti izan nuen horrelako ilusioa. Paisaiak ere gustatzen zaizkit, ez dut ezezkoa esango, baina asko gustatu behar zait ateratze-

ko. Txindoki egina dut, elurrarekin, lagunari oparitu niona, eta elurrik gabe, Haizearen orraziak ere egin ditut. -Koloreen mugaren bat jartzen duzu? -Koloreak uste dut izaten direla 40 edo 45 ezberdin, kanpora bidaltzen ditudanetan. Igual tokatzen zaizu gurutze bat kolore batean, aldamenekoa beste batean, aldamenekoa beste batean... Orduan, pazientzia asko behar da. Azkenean kolorea ezberdintzen baduzu, eta gaizki egiten

baduzu askatu egin behar duzu, noski. Askotan ia kolore berdinak dira. Kolore ezberdinak direnez, hori errespetatu egin behar da, bestela ez da gelditzen berdin. -Ze tamainakok izaten dira? -Puntuak oso txikiak izaten dira, baina nik Estatu Batuetara bidaltzen ditudan horiek izaten dira Din A4 formakoak. Niri gustatuko li-

��

77. alea | 2018ko apirila

Hizketan

Gurutze-puntu lanetako batzuk: txindoki, kolore ugariko lehenengo lana eta Haizearen orraziak.··· Núñez tzaidake handiagoak izatea baina horretarako sartu beharko nintzateke aplikazio baten edo ordenagailu baten. -Zenbat denbora eramaten dizu koadro bat egiteak? -Azkarrenak egin nituenak izan ziren osabari egindakoa eta amari,eta aita-amaginarrebari ezkontzerakoan erregalatu nizkienak. Sei edo zazpi hilabetetan bi koadroak egin nituen. Baina, noski, goizeko ordu-biak arte egonez. A i t a - a m a g i n a r re b a r i egindakoa Salaman-

cako plaza zen, gainera ilunpetan eta tela beltzarekin. Baina bestela egunero ez dut hartzen, denbora daukatenen egiten dut. Ez dakit, zortzibederatzi hilabete eramango dit, igual hamar. -Hainbeste koloreekin nola antolatzen zara? -Kaxa bat edukitzen dut, herreminten kaxa izaten den bezalaxe, pila bat toki dauzka hari bakoitzaren zenbakiekin. -Eta koadroa hasterakoan, orden bat jarraitzen duzu? -Izkina batetik hasten zara eta segitu egiten

��

duzu. Zuk ez dakizu ‘x’a egiten duzun alderdi batean kolore berdineko hurrengo ‘x’a non tokatuko zaizun. Ezin duzu izkina baten hasi eta erdira pasa. Hori da labore bat bezala, kakorratza bezala, segitu egin behar duzu. -Erakusketarik egin duzu? -Duela urte batzuk Anoetan, Udaletxean, egin nuen erakusketa bat, baina ordutik ez dut ezer egin. Egingo nuke, baina lotsa ematen dit. Koadro guztiak ez ditut nik eta eskatu egin beharko nituzke. -Zein da egitea gehien kostatu zaizun koadroa?

-Gehien kosta zaidana hasi nintzenean egin nuen lehenengoa da, hura bai kosta zitzaidala. Kolore pila bat zituen eta utzi egin nuen. Denboraldi batean egin gabe eduki nuen eta gero berriro hasi nintzen. ‘Behin hasi naizela bukatu egin behar dut’ pentsatzen nuen, eta bukatu nuen. Baina hari pila bat ditu. Momentu bat da harrapatu egiten zaituena. Batzuetan hainbeste kolore dauzkazu, hainbeste aldiz aldatu behar duzu, azkenean nazkatu eta utzi egiten duzula. Utzi eta, presarik ez duzunez, gero gogo gehiagorekin hartzen duzu.

77. alea | 2018ko apirila

Artikulua: eguraldia

Joxe Landa, eguraldian aditua

Kukua eta txantxangorria, udaberria ongien abisatzen duten txoriak

ukuak iruzur apur bat egiten dio txantxangorriari baina badirudi elkarren lagun direla. Kukua alper samarra izan eta udaberrian ez du beretzako txori habiarik egiten. Eta bere arrautzak txantxangorriaren habian jartzen ditu. Berau kanpoan dabilenean aprobetxatuko du kuku arrautzak habi horretan jartzeko. Hamabi egun barru jaioko dira kuku txita horiek. Jaiota laster txantxangorriaren txitak habiatik kanpora botatzen dituzte eta berak geratuko dira jaun eta jabe. Kukuen artean emeak baino gehiago izaten omen dira arrak. Ez da txori edo hegazti ugaria eta handia ere ez baina dotore samarra bai. Basoetan bere kantua aisa entzuten da, ozen kantatzen duelako, baina berez kanpotarra da hegazti edo txori hau. Ez da hurbiltzen kaleetara baina baserrietan umeei ilusioa egin ohi die udaberrian lehen aldiz entzutean. Patrikan txanponak edukitzea

··· Núñez hobe gainera. Suerte onaren bermea omen. ‘Martxoaren 25ean Erromako zubian pasa’ esan ohi ziguten lehen eta berehala sumatuko zen hemen bere kantu berezi horrekin. Aurten martxoaren 20an sartu ginen udaberrian baina negu giro petralarekin alajaina. Poliki-poliki hobetzen joan da eguraldia eta kukuaren kantua ere entzun dugu jadanik udaberria abisatuz. ‘Amabirjina martxokotan kuku eta sanpedrotan mutu’ esan ohi zen. Txantxangorriari kasu-

rik ez gehiago eta paraje freskoagoetara aldenduko da hurrengo urtera arte. Bitartean txantxangorria, txepetxa, zozoa, birigarroa, eskinosoa, okila eta hainbat txori mota urduri eta mugimendu bizian bakoitza bere habia eraikitzen laster arrautzak jartzeko. Bitxia da naturaren dinamika hau. Udaberriarekin bizi poza suspertzen zaio non nahiri eta txoriei ere bai. Denak dute zer egina, bakoitzak bere kumeak sortu eta bizi martxan jartzen. Gainera txoriek eginkizun hori gehienetan

udaberrian gauzatzen dute. Ilusio galantarekin ibili ohi ginen txori habien bila udaberrian. Batzuetan zaindu ere bai noiz habietatik hegan egingo zuten. Erruki pixka bat hartu ere bai hegan ikasi ezinean ikusita. Izan ere, baserri munduan ehiztarientzat mauka eta umeentzat hegazti sinpatikoak dira. Kalte txiki batzuk egin ohi dituzte, fruta aleak mastrikatu, eta abar, baina alaitasuna ipini ere. naturaren dinamika mantentzeko oso beharrezkoak ere bai.

Sakonean

77. alea | 2018ko apirila

Pagamendi trikuharria y al fondo Oderitz. ··· A. Gonzalez

Jentilharribide, recorrido dolménico en Oderitz Los vecinos han habilitado en auzolan un camino por los megalitos de la zona Alberto Gonzalez otia@basozaina.com

deritz, a 7 km. de Lekunberri, es un Concejo del municipio Larraun Bailara, compuesto por otras 15 entidades más. Se encuentra entre Madoz y Astiz, lugar este último en donde se sitúa la conocida, y de recomendable visita, cueva de Mendukilo, complejo kárstico utilizado antaño como cuadra de montaña y en la que el agua cobra vida.

Lo que ha hecho la sociedad Ondare Kultur Taldea del Valle de Larraun tiene mucho mérito, porque es realmente novedoso en el mundillo megalítico del Aralar, rico en este tipo de mani-

festaciones pero pobre en cuanto a interés y cuidados generales de nuestros ancestrales monumentos. Estamos ante un itinerario megalítico apto para todo tipo de público y condiciones físicas, algo

sencillo pero raro de ver en Euskalerria, si lo visitas no te defraudará. Con poco dinero y mucho trabajo en auzolan, 24 en concreto, habilitaron a finales de 2017 un recorrido extensamente

77. alea | 2018ko apirila

Sakonean

“ ” “ ” En el recorrido destaca una exuberante y primigenia avellaneda

Un itinerario apto para todo tipo de público y condiciones físicas

señalizado en el que resulta imposible perderse, de nombre Jentilharribide: el Camino de Piedra de los Jentiles. Son 3,4 km. de suave paseo, con un desnivel acumulado de 102 m. Es decir, más o menos 51 m. hacia arriba y 51 m. hacia abajo, hasta las cuestas son bonitas, agradables de subir y ¡en plena floresta! El mantenimiento del camino ha sido constante durante el invierno, y a pesar de que cruzaremos bosques y algún asequible roquedo, todo el sendero lo encontrarás limpio y despejado. Destaca una exuberante y primigenia avellaneda, bosque

Azolape trikuharria. ··· A. Gonzalez ancestral de árbol útil y lleno de sabiduría, por algo en el Valle a los vecinos de la zona los llaman ‘Urritzak’.

Recorrido marcado Empezamos en la fuente de la plaza de Oderitz, tomando dirección Astiz por la carretera. Enseguida encontraremos indicativos verticales hacia el dolmen de Pagamendi, el mejor conservado de los cuatro trikuarris que visitamos. Estos cuatro dólmenes, Pagamendi, Azolape, Milaldapa y Pikabotz fueron descubiertos por el

Milaldapa. ··· A. Gonzalez tolosarra Jesús Elosegi en 1951, dos de ellos con la ayuda del vecino de Oderitz José Goldaracena y los otros dos en 1953 siguiendo indicaciones de un escrito y fotografías de Aranzadi & Ansoleaga de 1918. No han sido nunca excavados, aunque Elosegi en los de Azolape y Milaldapa, realizó en 1951 una pequeña cata que dio como resultado la aparición de restos óseos humanos, por lo que decidió no seguir adelante, y hasta hoy. La sorpresa surge cuando al desbrozar los dólmenes se ha podido me-

dir con mayor precisión los túmulos que rodean las cámaras de enterramiento. El grupo de prospección Hilarriak, que recomienda esta visita con entusiasmo y duradera afición, comprueba que los montículos que hasta ahora se tenían entre 10 y 12 metros, miden en realidad tres de ellos 15 y el otro 16 metros de diámetro. Estamos ante estructuras funerarias de considerable tamaño. Un dato para hacernos una idea, el dolmen de Pagamendi a día de hoy levanta por el Este desde la cota cero 2,30 m. Si bien cada dolmen

77. alea | 2018ko apirila

Sakonean

Pikabotz Trikuharria. ··· Alberto Gonzalez está perfectamente identificado en el recorrido, no hay paneles explicativos; tampoco es que hagan falta, por lo que se recomienda informarse antes sobre la estructura e interpretaciones de estos megalitos. Por comparación con otros monumentos similares se establece su cronología en el Eneolítico o Edad de Bronce, entre hace tres mil o cuatro mil años, una civilización europea occidental que misteriosamente colapsó con la llegada de nuevos materiales y técnicas propias de la Edad del Hierro.

Restauración Entre otros trabajos y recorridos preparados por el valle, destaca la limpieza y restauración de sus fuentes y lavaderos. En Astiz es recomendable la visita de su lavadero, y desde allí hasta Oderitz hay un viejo camino de algo menos de 3 km. bien señalizado y con alguna sorpresa que conecta con el recorrido megalítico propuesto. En Alli, a 200 metros de la carretera siguiendo la primera pista cementada al salir del pueblo hacia Astiz a mano derecha, está el maltratado dolmen de Akelar, prác-

Pagamendi Trikuharria, el mejor conservado. ··· A. G. ticamente la mitad del megalito fue destruido al construir la pista. Este lugar, el prado de Aker, junto a las cuevas de Alli, permite viajar a la noche de las brujas y brujos del Valle de Araiz, terribles sucesos acaecidos en

1595 de la mano del inquisidor de la zona señor de Andueza. Sobran motivos para visitar el Valle de Larraun, el nacedero de Iribas, Baraibar, Azpirotz, Madotz, Huitzi, etc. ¡muchas historias que contar!

77. alea | 2018ko apirila

Artikulua

Verdadero líder

Jose Antonio Pagola, teólogo

s un hecho constatado por muchos observadores. En estos momentos en que una grave crísis cultural y sociopolítica se extiende por toda la tierra, no parece fácil encontrar líderes convincentes capaces de señalarnos caminos de salvación y de contagiar esperanza en las gentes. Quizás son los jóvenes quienes sienten como nadie esta falta de verdaderos líderes. Hemos construido una sociedad en la que ellos se sienten a la intemperie, sin razones válidas para vivir y sin que nuestras normas de conducta y los modelos de vida que les ofrecemos, les puedan servir para poder dar un sentido último a sus vidas. Es duro reconocer que no encuentran en las generaciones anteriores «maestros de vida» a quienes poder mirar, ni modelos de identificación que les puedan orientar. Por eso, la capacidad de admiración y la necesidad inconsciente de «idolatrar» que parece

encerrarse en el hombre, se polarizan con frecuencia en el último cantante que nos lanzan las casas discográficas, el artista del momento en el cine o la T.V., o en los deportistas que acaban de ganar la máxima competición futbolística. Hace unos años surgía en Norteamérica el Movimiento de Jesús o la «Jesus Revolution», que ha corrido una suerte efímera como tantos otros movimientos juveniles nacidos en las costas calientes de San Francisco. Miles de jóvenes, decepcionados por la sociedad de consumo y hartos de tanto egoísmo,

violencia, hipocresía, injusticias, superficialidad e intereses materialistas, se ponían a la búsqueda de Jesús de Nazaret. Se trata, sin duda, de un movimiento lleno de ambigüedades, incoherencias, simplismos e ingenuidad, como tantos otros que nacen cuando una sociedad vive una profunda crisis de valores. Pero, quizás, estos jóvenes nos han recordado a todos los creyentes una gran verdad, Jesús puede ser el gran maestro de vida y líder espiritual que estamos necesitando todos. Al leer los testimonios de estos jóvenes, uno se

sorprende observando su sintonía con las primeras comunidades cristianas que vieron en Jesús al verdadero pastor y guía de los hombres. Siempre corremos los cristianos el riesgo de pretender vivir un cristianismo en el que falta precisamente la persona de Cristo. Y, sin embargo, ser cristiano es creerle a Cristo y seguir sus pasos. Aceptarlo como a nuestro verdadero Pastor, es decir, como alguien cercano, capaz de orientar nuestra vida, transformar nuestros corazones, humanizar nuestras personas y reanimar nuestra esperanza.

··· Geralt

1. alea 77. alea| |2013ko 2018kohilabetea apirila

Argazkiak

San Isidroren omenezko Erdoiztako ermitaren ikuspegia; behean, aldare nagusia.··· Argazkiak: Nuñez

Monumento a Lizardi | Tolosa En las faldas de Urkizu, a medio camino entre el barrio del mismo nombre y el de San Esteban, se encuentra el monumento que el pueblo le dedicó al poeta Jose María Aguirre ‘Xabier Lizardi’. Natural de Zarautz, el poeta fue con diez años a Tolosa, donde murió con 36 años de una pulmonía, en marzo 1933. La escultura es un monolito con forma de banco, con una estela funeraria tallada en el centro. Es obra del arquitecto Adrián Lasquibar y el dibujante Pedro Garmendia. Fue colocada el 10 de octubre del mismo año, en el lugar donde solía ir a pensar y a escribir sus poemas. Según indican las crónicas de la época, el sacerdote Francisco Las Heras bendijo el monumento y Jose Ariztimuño ‘Aitzol’ celebró la misa en la ermita. Aunque no indican en cual, seguramente sería en la cercana de San Cipriano, hoy en día desaparecida, cuyos restos todavía están en el camino vecinal que sube a Urkizu. Un poco más arriba, desde la fuente conocida como Dama Iturri, junto al camino se encuentran placas con las poesías de Lizardi, que llegan hasta el monumento.

Lizardi estudió derecho en Madrid y fue gerente de la fábrica tolosarra Perot, aunque es más conocida su faceta literaria donde destacó sobre todo por su poesía. En su afán por impulsar el euskera, creó el periódico Euzko Egunkaria, y también colaboró en otros diarios y revistas.

Argazkiak

11. alea | 2012ko urria

Urrun eta gertu Elkarri babes ematen, mendi magalean, naturako lasaitasunez inguraturik. Edozein lekutatik urrun eta gertu aldi berean.··· Núñez

Zein herri da ? a k n o err

Argazki

Bidali zure erantzuna txantxangorri@txantxangorri.info helbidera zure datuekin (izen-abizenak eta telefonoa) edo deitu 943.698.996 telefono zenbakira. Urtean zehar argitaratzen ditugun argazkiak asmatzen dituzuenon artean bi lagunentzako bi bazkari zozkatuko dugu. Anima zaitez!

11. alea | 2012ko urria

eto R fotográfico

Argazkiak

¿Qué pueblo es? Envíanos tu respuesta a txantxangorri@txantxangorri.info con tus datos (nombre, apellídos y teléfono) o llámanos al 943.698.996. Entre todos los que acertéis las imágenes publicadas durante este año sortearemos dos comida para dos personas. ¡Animate!

Kirolak

77. alea | 2018ko apirila

«Kanpora zoazenean besteen maila berean zaudela konturatzen zara» Jon Leunda > GAEL taldeko entrenatzailea

Agurtzane Núñez

adirudi herri txikietan haurrek eta gazteek kirola egiteko duten aukera bakarra pilota dela. Izan ere, herri guztietan dago frontoia. Duela zazpi urte Gael elkartea sortu zen, Gipuzkoako Herri Txikietako Areto Futbol elkartea, herrietako haurrei beste kirol aukera bat emateko asmoz, eta gaur egun liga propioa osatu dute, Gipuzkoako Ligan taldea dute eta areto futboleko Munduko Txapelketan parte hartzen dute. -Nola sortu zenuten elkartea? -Elkartea sortu zen batez ere ikusten genuelako herri txikietakoek kirola egiteko garaian pilotaz aparte ez zeukatela aukera asko. Pilotaz gain, futbola denei gustatzen

Jon Leunda Gaeleko taldeetako batekin Eguberrietako txapelketan.··· Núñez zaie eta aukera bat areto futbola zen. Herri txikietakoek kanpora joatean ez dira baldintza berean joaten, neskak eta mutilak nahastuta doaz, eta baldintza berean lehiatu ahal izatea nahi genuen.

��

Gero dena oso azkar joan da, eta espero ez genuen maila batera iritsi gara. -Taldeak nola sortzen dituzue? -Gure ligarako, herrietara informazioa bidaltzen da eta nahi duten

herriek ematen dute izena. Gero duela hiruzpalau urte kanpora joateko lehenengo aukera sortu zitzaigun, Munduko Txapelketa jokatzera. Momentu hartan sorpresa izan zen, ez genuen

77. alea | 2018ko apirila

Kirolak

“

espero. Adin bateko haurrentzat zen eta adin horretako guztiei eman zitzaien aukera joateko. Gerora, kanpora joateko taldeak osatu ditugu, Gael izena dutenak. Helburua herri txikietako liga egitea zen, gainerakoa opari bat izan da. -Non entrenatzen duzue Gaeleko taldekideak? -Normalean udalek uzten dizkigute instalazioak elkarteko taldeak entrenatzeko. Aurten pausu bat gehiago eman dugu, zeren kanpora joaterakoan, egiten genituen entrenamendu puntua-

Helburua herri txikietako liga egitea zen, gainerakoa opari bat izan da

”

lak bakarrik, eta egin duguna da beste talde bat osatu Gipuzkoako Liga jokatzeko. Esan beharra dago areto futbola nahiko bereiztuta dagoela, hiru federaziotan: alde batetik futbol federazioarena, Futbol Sala FIFA izenekoa, eta bertan bi talde ditugu Gipuzkoako Liga jokatzen. Gero Munduko Areto Futbol Elkartea

Betelu eta Igeldoko herriak ligan.··· Gael dago, AMF, arau desberdinak dituena. Gure liga arau horiekin jokatzen dugu. Eta azkena da Fifusa da, maiatzean jokatuko dugun Munduko Txapelketan arau horiekin joka-

tzen dute. -Zenbat herrik jokatzen dute liga? -Urteetan aldatzen joan da. Herri txikiek hori daukate, dauden umeen araberakoa da. Ikazte-

77. alea | 2018ko apirila

Kirolak

gieta, Leaburu-Txarama, Errezil, Bidania-Goiatz, Abaltzisketa, Ikaztegieta, Baliarrain, Igeldo, Orexa eta Altzo daude. Betelu ere badago Nafarroakoa izan arren gertu dagoelako. Hala ere, oraindik badago ideia pentsatzekoa herri handietakoa hobea dela, nahiz eta guk aukera pila bat eman, baita kanpoan jokatzekoa ere. -Nola antolatzen duzue liga? -Ligaxka urriaren bukaera aldera hasten da, dauden taldeen arabera, eta apirileko azken larunbatean bukatzen da beti. Gero txapelketa batzuk jokatzen ditugu, Lardelora joaten gara, esaterako. -Munduko txapelketa adibidez, eskolaorduetan izaten da. Arazorik izaten duzue irakasleekin? -Ez, justu kontrakoa. Eliteko kirolari baten bizitza egiten dute astebetez, hori guztia lehen pertsonan bizitzen dute, eta irakasleekin hitz egiten dugunean esaten digute beraientzako oso esperientzia ona dela. Bizitzan behin biziko duzun esperientzia dela onartzen dute. Beste herrialdeetako haurrekin jokatzen dute eta azkeneko txapelketan, adibidez, emakumeen mundiala ere jokatzen zen eta eliteko neskak nola bizi diren ikusi zuten gure neskek. -Nesken taldea badu Gaelek? -Guk normalean mistoan jokatzen dugu. Adibidez, aurten Gipuzkoako ligan

Gaeleko jokalariak Eguberrietako txapelketan Salburuakoen aurka.··· Núñez gure taldea da bakarra neskak dituena, bi jokalari. Pena bat da, zeren ematen du lehiatu ahal izateko mutilekin bakarrik lehiatu behar dela, eta gu erakusten ari gara ez dela horrela. Talde bakoitzaren filosofia da eta lan asko dago egiteko horretan ere. -Herri txikietako eta handietako jokalarien mailak ezberdinak dira? -Ez, berdinak dira. Atera daitezke hiru edo lau maila oso ona dutenak, edo maila oso normalekoak, etapak dira. Noski, gero eta herri handiagoa izan ume gehiago egongo dira eta aukera gehiago edukiko duzu. Gainera, denak joaten dira eskolara eta han futbol zelaia daukate. Egia da ere, gero eta toki txikiagoan jolastean teknika lantzeko aukera askoz hobea daukazula. Azkenean, herri txikia izaterakoan jendeak daukan pentsamendu hori gero ez dago.

Kanpora zoazenean konturatzen zara beraien maila berean zaudela, inork ez dizkizu 50 gol sartzen. -Zer esaten diezu jokalariei txapelketetara zoaztenean? -Lehenengo gauza da, mundiala jokatzera goazenean ondo pasatzera goazela. Helburua da bueltatzerakoan denak pozik bueltatzea. Ez dit balio hara joan, irabazi baina denak haserre bueltatzea. Normalean, ondo pasatzen badute ondo jokatuko dute. Bueltatzerakoan pozik bagaude seinale ona da, partiduetan egin dugunaz aparte. -Baina txapelketak ere irabazi dituzue? -Bai. Areto futbolaz gain mikrofutsala ere egiten dugu. Saskibaloi kantxan jokatzen da, porteria txiki eta karratuekin, eta atezainik gabe. Hor bi munduko txapelketa irabazi ditugu. Taldea bitan banatzen dugu jokatzeko. Joan ginen aurre-

neko urtean lehenengo eta hirugarren izan ginen eta bigarren urtean, lehenengo eta bigarren. Aurten ere mikro eta areto futbola egingo dugu. Gure ligan ere mikro egiten dugu eta orduan haurrek badakite. Kanpoko taldeek areto futbola egiten dute eta mikro pasa egiten zaie. Guk ondo lantzen dugun gauza da. -Haurrei ere konfiantza emango die irabazteak. -Hori da, azkenean ez da areto futbola bakarrik. Areto futbolean agian gauzak ez dira ondo atera baina mikroan hasi eta buelta ematen zaie. Azkeneko aldian lehen bi partiduak galdu genituen baina gero mikroko bi partidu segidan irabazi genituen eta txipa guztiz aldatu genuen. Ezberdinak dira, mikron jokalari gutxiago daude eta orduan bakoitzak lan gehiago egin behar du, talde lana egiteko ondo etortzen da.

77. alea | 2018ko apirila

Ibilbideak

Alegiatik Aldabara

··· Núñez

Iraupena: 1 o. 10 min. Zailtasuna: erraza Desnibela: 255 m. Distantzia: 4,4 km. Irteera: Alegia

legiako plazatik aterako gara, udaletxearen aurretik, eta San Juan kalean barrena joango gara elizarantz. Elizaren ondotik pasa eta aurrerantz jarraituko dugu kalea bukatu arte. Errepidera iritsitakoan, zebrabidea gurutzatu eta beste aldean dagoen bidegorritik jarraituko dugu ibilbidea, ezkerretarantz, Ikaztegieta alderantz. Bost minutu inguru ondoren, autobidearen zubiaren azpitik pasako gara eta minutu gutxi barru eskuinean dagoen trenbidearen azpiko zubira iritsiko gara. Zubia gurutzatu eta errepidean gora egingo dugu. Ibilbide luzea da, aldapa gora nahiko gogor batekin hasieran, ondoren pixka bat arintzen dena. Ordu erdi inguru ibiltzen daramagunean, eskuinera Langaurre atsedenlekura joateko bidegurutzera iritsiko gara. Nahi badugu, bertatik joan gaitezke, hamar minutu ondoren iritsiko gara bertara. Errepidean gora jarraituko dugu eta ordu beteko ibilbidea egin ondoren, Lasarte baserriaren parean, errepidearen eskuinean, mendian gora doazen eskailera batzuk ikusiko ditugu. Bertatik igota egin dezakegu ibilbidearen azken zatia. Eskailerak San Miguel ermitaren ondora iristen dira, eta eraikinaren aurretik igaroz Aldabako plazara iritsiko gara.

77. alea | 2018ko apirila

Ibilbideak

Inguruan Alegia Oria ibaiaren ertzean kokatzen da eta hori oinarri hartuta, izen bereko Espainiako beste herrietatik ezberdintzeko Alegria de Oria izan zuen izen ofiziala urte askotan. Herria noiz sortu zen ez dago argi, baina jada 1319an Tolosara batu zen. Udaletxea herriaren erdigunean dago. Deigarriak dira alde zaharreko etxeak, egurrezko egiturakoak. Herriak bi sute izan ditu historian zehar, bata 1532an, bederatzi etxe bakarrik salbatuz, eta bigarrena 1648an, hemeretzi etxe erre zirenean.

Langaurre atsedenlekua Aldaba mendi magalean dago kokatuta Langaurre atsedenlekua. Herrigunetik kilometro batzuk aldenduta badago ere, hamarkada ugari dira atsedenlekua bertan dagoela, pinuen lodierak erakusten duen moduan, eta belaunaldi asko dira jaiegunak bertan igaro dituztenak pinudiaren itzalpean. Atsedenlekuan hainbat mahai beren aulkiekin aurkitu daitezke baita parrillak, garbiketarako iturriak eta komunak ere, eta azken urteotan, irisgarritasuna errazteko egurrezko bideak osatu dira mugikortasun urria dutenentzako.

Aldaba Auzo hau San Migel baselizaren inguruan sortu zen. 1691an bertan zegoen baseliza mantentzeko baserri bat eraiki zen ondoan, Aldabazarra bezala ezagutzen dena. Auzoko lehen baserria izan zen hori eta pixkanaka inguruan baserri gehiago eraikitzen joan ziren. Izatez Tolosako auzoa den arren, Alegia eta Ikaztegieta lotzen dituen errepidean dagoen bidegurutzetik iristen da Aldabara. Gaur egun 80 pertsona inguru bizi dira bertan.

San Migel eliza Aldaba auzoan kokatuta dagoen eliza honen jatorria ezezaguna den arren, 1547an konponketa lanak egin zirela azaltzen duten dokumentuak daude. Hasiera batean baseliza zen eta indarra hartu zuen inguruko elizetako prozesioei amaiera emateko leku beharrarekin. 1821ean eraikin berri bat egin zen, 1881ean eliza izendapena jaso zuena. Gaur egungo eraikina 1962koa da, Perez de San Roman arkitektoak egina. Aldarearen atzean duen lehiate handia nabarmentzen da, Aralar mendilerroa eta Txindoki mendia ikusten direlarik.

77. alea | 2018ko apirila

Artikulua: bertsotan

Aiton-amon da billobak

Txomin Garmendia, bertsolaria

iton-amonak bilobari laguntzea eta zaintzea modan jarri zaigu-ba, oraintxe. Egokierak ere alaxe etorri dira: guraso askok lanera joan bearra daukate eta zarsaridun aiton-amonak baiño zein era obean bilobatxo maite oriek zaintzeko? Noiz ela nola lagundu eta zertarako? Or dago kakoa. Onela zion amon batek: «Alabari esan nion, parrandara eta oporre1.-Zer esana sortzen da ikusten danakin, garai bakoitza dator bere emaitzakin; billobatxoak pozik aiton-amonakin, baiña kezkati nago etorkizunakin. 2.-Pentsamentu auek maiz ditut nerekiko, ikusirik ainbeste neska ta mutiko; billoba oriek gaizki ez dira ibilliko, beti ‘bai’ esatea ez da komeniko. 3.-Umeak zaintze ori bear luke amak, baina ortara ezin iritsi gaur danak;

tara joateko nik ez nizkiola umeak zainduko». Zer diozu irakurle? Ez al da pentsamolde bikaina amonarena? Beste gauz bat ere esan bearra dago, aiton-amon asko gaizki ezitzen ari dirala billobatxoak, gero zer gertatzen da? Ume oriek aiton-amonak maiteago dituztela aita-amak baino. Jakiña, aiton-amonak dana ‘bai-bai’ esaten diote billobatxoari eta gurasoak ez. Ulertuko zidazun irakurle. irakasle askok ere daduzkaten lanak, berri tristeak dira entzuten diranak. 4.-Eskolak ikusi leizke gaur umez beteta, irakasleak dute orien eziketa; daukaten lana ere ez da berriketa, zaplako bat emateko bildurrez daude-ta. 5.-Lengo irakasleak gurason babesan, zaplakok emateko etziran perezan; artutakoak artu kontuz iñori esan, gaurko askatasunik guretzako etzan.

··· Sasint Gai au erabiltzeko ni baiño egokiagoak asko izango dira noski, eran6.-Aiton da amonakin pozik dijoazte, billoba oriek dute nai ainbat jolaste; oraindik asiko dira gaur geiagon eske, ezetza bearko da baietza ainbeste. 7.-Gaurko billoba askok daukaten lañeza, gurasoak esanik aditu nai eza; aiton-amonengandik daukate baietza, umeak ondo azten ez dago erreza. 8.-Gaurko telebista ere umean graziko, bestela ez lirake pozikan biziko;

tzunen bat jasotzea ere ez nintzake arrituko. Nerea esan det. zer ote datorkigu biarko-etziko? Eliz-biden zapatik ez dute autsiko. 9.-Beste aurrerapen bat mundura botea, telefono mugikor orrek du dotea; lanerako ez degu tresna arlotea, baina gaztetxoantzat komeni otea? 10.-Jiraka omen dabil guk degun mundu au, saiatutzen ez danak egin bear bazan; aurrerapen zalea izandu naiz nerau, baina oraingo onek bildur ematen nau.

Gastronomia

77. alea | 2018ko apirila

Betiereko elikagaiak Arroza eta lekak ondo kontserbatzen dira lehorrean.··· Lightluna94

Etxean ditugun produktu asko urte luzez iraun dezakete ondo gordeak

Amaia Núñez

aur egun elikagai guztiek dute iraungitze edo kontsumitzeko epe muga data, baina batzuk epe luzeagoan ere eduki daitezke. Iraupen luzea duten elikagai horietako asko oinarrizkoak dira, edozein etxetan erraz aurkitu daitezkeenak. Hala ere, elikagai hauetako askotan ez iraungitzea eragiten duten propietateak dira osasunerako kaltegarriak bihurtzen dituztenak, kontu handiz kontsumitu behar izatera eraginez. Hezetasuna da elikagai asko galtzea eragiten duena eta hezetasunetik

babestea garrantzitsua da iraungitze epea luzatu nahi badugu. Lekale lehorrak, hezetasunik ez dute, eta beraz, urte luzez iraun dezakete. Garbantzuak, babarrunak eta lentejak galtzea oso zaila da, ia hezetasunik ez baitute. Honen alde txar bakarra egosi aurretik uretan denbora gehiago eduki beharra da, sukaldatzerakoan gogorrak ez egoteko. Antzeko gauza gertatzen da pastarekin, hezetasun maila txikiak iraupen luzea ematen dio. Kasu honetan, urteen poderioz zaporea galtzen dute, baina propietateak mantendu egiten dira. Arroza ere iraupen han-

� � � ��

��

diko elikagaia da. Leku fresko eta lehorrean ondo gordetzen badugu, arroza zuria luzaro kontserba daiteke. Integrala bada, azalak olio esentzialak ditu, elikagai osasuntsuagoa bihurtzen duena, batetik, baina errazago hondatzen da eta zapore garratza hartzen du epe luzera. Kontserbatzeko modurik onena ontzi hermetikoan gordetzea da, airea sartzen uzten ez duena. Eztia ia betierekoa den elikagaia da. Gehienbat azukrea denez mikrobio eta bakteriek ez dute hartzen. Egiptoko aztarnategietan ere aurkitu da eztia, 3.000 urte ondoren

oraindik jangarria zena. Denborarekin eztiaren kolorea alda daiteke eta posible da kristalizatzea. Hau konpontzeko Maria bainuan berotu behar da pixka batean, berriro urtu arte. Hau egiterakoan 40 gradutik gora ez berotzea gomendatzen da, eztiak dituen berezko propietateak galdu baititzake. Azukrea, eztiaren antzera, leku lehorrean mantentzen bada, eta inurrietatik babestua, betirako iraun dezake. Marmeladen eta azukrea daramaten beste kontserben kasuan, kontserbatzaile lana egiten du. Gatza ere mendeetan erabili den kontserbat-

��

77. alea | 2018ko apirila

zailea da. Izatez arroka jangarri bakarra da, halita izeneko mineral gisa dagoena. Sodio kloruroa da bere formula kimikoa eta elikagaien hezetasuna kentzeko baliatzen da. Bai gatza, bai azukrea, ontzi hermetikoetan gordetzea komeni da.

Likidoak ere Ozpinak erabilera ugari ditu sukaldean eta kontuan izatea komeni da. Sagarrarena edo ardoarena, garai batean, eta oraindik ere, hainbat elikagai kontserbatzeko erabiltzen zen. Horregatik, botila irekita egon arren erabilgarria da.

Gastronomia

Gainera, kontsumitzeko segurtasun osoa ez badugu, ozpina garbiketarako, disolbatzaile moduan edota koipea garbitzeko oso ona da. Elikagaia ez bada ere, iraupen luzea dute edari alkoholdunek. Alkoholak mikroorganismoak sortzea ekiditen du, honela, edaria ederki kontserbatuz urte luzez, beti Gatzak, ozpinak eta abar,iraupen luzea dute.ÂˇÂˇÂˇ Hans ere leku fresko era ilunean gordeta badaude, bat, bere propietateak bora luzez iraun dezake. ireki gabe. urte luzez mantendu di- Era berean, iraupen luHauetaz gain, badaude tzakeelako. Txokolate zea dute gatz zein azukre iraupen luzea duten bes- esneduna, aldiz, lehena- ugari duten produktuak, te elikagai batzuk, badago iraungitzen da. Kafe baita lehortuak daudeezpada etxean edukitzea disolbagarria, ia heze- nak: saldarako pastillak, ondo datorrena. Txoko- tasunik ez duenez, leku siropeak, espeziak, txokolate beltza da horietako lehorrean edukita den- late-hautsa, eta abar.

77. alea | 2018ko apirila

Gastronomia

Hazkuntza

Julian Bereciartua, medikua

uela 50 urte, Jose Maria Busca Isusi jaunak azterketa bat egin zuen soldaduskara joan behar zuten mutilen altuerari buruz, eta bataz besteko garaiera handiagoa zegoen Gipuzkoan. Faktore eragingarri ugari egon daiteke, baina nire anatomia irakasleak elikadurari eman ohi zion lehentasuna eta, batez ere,

haurtzaroan esne asko kontsumitzeari. Oro har, hemezortzi urtera arte irauten du hazkuntzak. Garaiera motzarekin baterakoak dira, nanismoa, Down sindromea, elikadura eza, tiroide glandulen funtzio baxua, diabetea eta hazkuntzarako hormona falta. Harrigarria da egungo gazteen garaieraren haz-

kuntza. Baina ia horrek ez du gurasoen arreta pizten, baldin eta beste okerren bat ez badute sumatzen, adibidez, bizkarrezurraren desbideratzea. Jigantismoa, berriz, tumore onbera batengatik, buruaren barruan dugun hipofisi glandularen adenomagatik, sor daiteke, baina gaur egun, garaiz egin daite-

ke diagnostiko zehatza, egoera zuzentzeko. Puntu honetara heltzean ezin ahaztuko dugu Migel Joakin Elizegi Altzon XIX. mende hasieran jaioa, 2,42 metro altu zen. Bizimodua aurrera ateratzeko zirkoan eta beste erakustaldietan azaldu beharra izan zuen. Gizon ona eta apala omen zen, baina sufritzea tokatu zitzaion.

ÂˇÂˇÂˇ EME

77. alea | 2018ko apirila

Gastronomia

Torrijas con arroz con leche

Agurtzane y Amaia Núñez Yarza

Ingredientes: -12 rebanadas de pan - 500 ml. de leche ar -4 cucharadas de azúc -Canela en rama -4 huevos -Aceite

Las torrijas son una de las recetas más esperadas de la Cuaresma y la Semana Santa. Elaborado a partir de ingredientes básicos como el pan, la leche o el azúcar, la receta no tienen ninguna dificultad y gusta a todos. Además, aunque esta sea la receta tradicional, se pueden hacer también de chocolate, de miel, naranja o limón.

Cortaremos el pan en rodajas, de unos 2 centímetros de grosor cada una. Según la tradición el pan debe ser del día anterior o duro, aunque también se puede hacer con pan del día. Las colocaremos en una bandeja o fuente alargada, sin sobreponer ninguna.

Retiraremos la rama de canela y con cuidado verteremos la leche caliente sobre las rebanadas de pan, procurando que caiga sobre todas. Si es pan del día, lo dejaremos reposar durante unos 20 minutos. En caso de ser pan duro, necesitaremos cerca de una hora hasta que se ablande.

En una cazuela calentaremos la leche junto con el azúcar y la canela en rama. Cuando empiece a hervir apagaremos el fuego y lo dejaremos reposar cinco minutos para que infusione la canela y coja su sabor.

Mientras, en un bol o un plato ancho, donde entre una torrija, batiremos los cuatro huevos. Calentaremos una sartén con bastante aceite. Cuando el pan esté blando, lo sacaremos de la leche, escurriéndola ligeramente, y lo rebozaremos en el huevo. Después, los freiremos por los dos lados hasta que se doren. Una vez hechos, los dejaremos reposar en un plato con papel de cocina para quitarles el aceite sobrante y les espolvorearemos azúcar y canela en polvo al gusto

Ingredientes para el leche:

arroz con

-Medio vaso de arroz -1 litro de leche -1 rama de canela de limón -Un trozo de corteza de azúcar -3 cucharadas soperas

En una cazuela pondremos a cocer la leche junto con el azúcar, la rama de canela y la corteza de limón, a poder ser sin que tenga blanco. Una vez que hierva la leche, bajaremos el fuego y le añadiremos el arroz. Removeremos de vez en cuando para que el arroz no se pegue y coja cremosidad.

Cocinaremos el arroz a fuego bajo durante casi una hora, hasta que el arroz se haga y la leche se haya reducido. Retiraremos la corteza de limón y la canela en rama.

77. alea | 2018ko apirila

Artikulua: eskulanak

Mosaikoa

Olivia Sánchez, margolaria

Teselak zeramikazko, harrizko eta abarrezko pieza txikiak dira, kolore eta forma ezberdinetakoak, mosaikoak egiteko erabiltzen direnak. Igeltsuarekin lotuak forma geometrikoak, figuratiboak, eta abar egiteko erabili daitezke. Oraingo honetan, egurrezko ahozapitako bat apaintzeko erabili ditut.

Materialak -Egurrezko ahozapitakoa -Koloretako teselak - Chalky margoa, klariona efektuduna -Kola zuria -Mosaikoetarako pasta

Ahozapitakoa lixatuko dugu. Chalky margoaren kapa bat emango diogu pieza guztiari, teselak joango diren zatian izan ezik. Lehortzen utzi eta leun lixatuko dugu. Berriro margotu eta azkenekoz lixatuko dugu. Amaiera ona izan dezan, uretarako berniz matea emango diogu.

Kola zuriarekin, koloreak txandakatuz, teselak itsatsiko ditugu, elkarren artean tarte txikiak utziz. Kasu honetan modu erraz batean egin dudan arren, figura geometrikoak edo figuratiboak ere sortu ditzakegu.

··· Núñez

Teselen arteko hutsunea pastarekin beteko dugu. Horretarako, mosaikoarentzako hautsari pixkanaka ura gehituko diogu pasta homogeneo bat lortu arte. Mosaikoan eman aurretik hamar minutu itxarongo ditugu lehor dadin. Orduan, espatula batekin teselen arteko hutsuneak beteko ditugu. Azkenik, esponja heze batekin mosaikoa garbituko dugu gainean geratu diren pasta-hondarrak garbitzeko.

Aisia

77. alea | 2018ko apirila

67 diferencias

6sudoku

medio

6autodefinido HOMBRE MALVADO

SĂ?MBOLO DEL BARIO

ELOGIO, ALABANZA

AMARGURA,

SĂ?MBOLO DEL

Ăą

PRELADO

Ăą

HIJO

Ăą

APĂ&#x201C;COPE DE

Ăą

TRALIANA

Ăą

LA QUE ESTĂ AL PORTADOR

CIUDAD AUS-

Ăą

MANTENĂ?A

Ăą

GUARDABA,

INDIO

DISGUSTO

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Julen Telleriak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

SOFOCA, EXTINGUE

Ăą

ENTREGARĂ&#x2030;

Ăą

QUIERO

Ăą

EXISTE

Ăą

LAS QUE TIENEN UN BLOG

Ăą

MALA PASADA

Ăą CEREBRO

Ăą

6cruzada 8 letras ABSOLUTO ACABARIA AGRACIAR ALCALINA ALGAZARA AVISADAS BACALADA CARMENAR GALAICOS INICIADO 4 letras ALGO CAJA COTA GOTA

MOCO NEMA OBRE OSEA VEAN

5 letras CHICA PADUA PAPUA PAVON

SACAS VAREO 7 letras DOBLADA

R T O A T A

O R S O R O X I- E R N G I K. R E R A

T O N O I O

A N T X I T

X A K R R T

N G T R I K

R J I T A T

F E R A U R D U G O: T X

L O N R M E R K S O D A

nÂş77

R A G A X A

S A N O A R

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean. Soluciones en la pĂĄgina 30.

ATOMO CARGADO

CONOCĂ?AS

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada % / $ ' $ / * $ 6 = $ 5 $ 1

Ăą

0 $

EXTRAVIAR

E R O: A A A R IK.

ÂŤTolosan fenomeno kuriosoa dago: oso txarangeroak gara eta txarangan jo dut txitxi-txikitatik.Âť

Ăą

) $ & , 1 ( 5 2 6 2

MARCHA

Ăą

SE DIRIGE,

( 2 6 $ & ( 3 $ 3 8 $ $ ' 9 ( 8 7 2 $ 1 (

NEĂ&#x201C;N

F U G R G X O X I

R K A A R T J T T

' 2 & $ / $ ' $ % / 9 $ 5 & , ( / $ , & 2 6 / + $ 1 , & , $ ' 2 1 & $ , $ $ % 6 2 /

SĂ?MBOLO DEL

N R D X K R R I A

$ / * 2 2 % $ & 2 7 $ * $ $ 5 * $ 5 0 2 & 2 & ( $ , 1 $ $ & $ % $ 5 5

Ăą

3 $ 5 , & , 1 , 2 % 5 ( 1 $ 5 ' ( $ 0 ( 5 $ 6 ( 6

LA DE TROYA

6 + % , / , $ ' 2 1 $ & ( $ < $ 1 3 ( , $ 6 2 * 8 1 $

Ăą

/ 2 $ % / (

DESTAPAN

Ăą

LETRA

LAVATIVAS

A O R T A A N X T

& 0 2 1 2 6 ( 7 5 9 6 $ % ) $

MERITORIO

Ăą

S N A R O T A T I

UNO EN ROMANOS

O E O O R E G R K

Ăą

L M S S E R N T I

MUNDO

O O O O G A A U X

VINO AL

Ăą

NOMBRE DE

T N I R N R R D T

BLUSA

OSMIO

SĂ?MBOLO DEL

Ăą

QUĂ?MICO

ELEMENTO

Ăą

FLOTO

6autodefinido

ELOGIO, ALABANZA

AMARGURA,

SĂ?MBOLO DEL

Ăą

QUĂ?MICO

T N I R N R R D T

BLUSA

Tolosa Âˇ Palacio Aranburu Ăą

Ăą

OFOCA EXTINGUE

Ă?MBOLO DEL NEĂ&#x201C;N

Ăą

NTREGARĂ&#x2030;

Publicaciones Tolosa Âˇ Libro â&#x20AC;&#x2DC;Boinas Elosegiâ&#x20AC;&#x2122; 13 de abril del 4PresentaciĂłn letras MOCOlibro â&#x20AC;&#x2DC;Boinas Elosegiâ&#x20AC;&#x2122; , escrita ALGO NEMA por Paco Lizarralde CAJA OBREy editada por el Ayuntamiento COTA OSEA de Tolosa, en elVEAN salĂłn de GOTA plenos a las 19.00 horas.

% / $ ' $ / * $ 6 = $ 5 $ 1

Jordi Steva, â&#x20AC;&#x2DC;SĂłcotra. La isla de los geniosâ&#x20AC;&#x2122;, en la sociedad Casino.

0 $

Tercera ediciĂłn de la Feria de la Cerveza que organiza un grupo de amigos del municipio. La feria estarĂĄ abierta desde las 11:00 hasta las 23:00 horas. El objetivo de esta feria es enseĂąar la gran variedad de cervezas del PaĂs Vasco, en la que habrĂĄ una veintena de productores que mostrarĂĄn sus cervezas. En total serĂĄn alrecedor de sesenta que se 5 letraslas cervezas SACAS podrĂĄn comprar o degusCHICA VAREO tar. Asimismo, tambiĂŠn PADUA habrĂĄ comida, PAPUApuestos de 7 letras yPAVON conciertos a la DOBLADA noche en tres bares de la localidad.

( 2 6 $ & ( 3 $ 3 8 $ $ ' 9 ( 8 7 2 $ 1 (

27 de abril, 19:30

6cruzada

Ăą

EREBRO

Asimismo, el centro Dâ&#x20AC;&#x2122;elikatuz realizarĂĄ una vi-

' 2 & $ / $ ' $ % / 9 $ 5 & , ( / $ , & 2 6 / + $ 1 , & , $ ' 2 1 & $ , $ $ % 6 2 /

7 de abrilC

X K R

$ / * 2 2 % $ & 2 7 $ * $ $ 5 5 * $ 0 2 & 2 & ( $ , 1 $ $ & $ % $ 5 5

en la sociedad Casino.

N X T

ÂŤTolosan fenomeno kuriosoa dago: oso txarangeroak gara eta txarangan jo dut txitxi-txikitatik.Âť

Villabona Âˇ Beertoki

E R O: A A A R IK.

A L O N R N G R M E R K T R sita guiada de la mano de T S Teatroa, O D AparaI coK Urrup nocer el casco histĂłrico J F E R A R A S Ay I T U medieval R D Ude GOrdizia. A N ReO Feria especial donde los servas en el 943.88.22.90 y A T G O: T X X A A R pastores y sus rebaĂąos seturismo@ordizia.eus. rĂĄn los propagonÂş77 6soluciones 8 letras Durante nistas. 6autodefinido 6sudoku ABSOLUTO toda la maĂąana, ACABARIA ademĂĄs del traAGRACIAR dicional mercaALCALINA do semanal, se colocarĂĄn ALGAZARApuestos de venta de AVISADAS queso y de proBACALADA ductos artesanos CARMENAR deGALAICOS Goierri y ha- 6pentsagrama brĂĄ animaciĂłn INICIADO de trikitilaris y 6diferencias 6cruzada dulzaineros. ) $ & , 1 ( 5 2 6 2

Nagore Eceiza & Igor Ara-

baolaza â&#x20AC;&#x2DC;Fifty rupees onlyâ&#x20AC;&#x2122;, Ăą

A T Ordizia Âˇ DĂa del Pastor I 4 de abril R

3 $ 5 , & , 1 , 2 % 5 ( $ 1 5 ' ( $ 0 ( 5 $ 6 ( 6

MALA PASADA

Fiestas

6 + % , / , $ ' 2 1 $ & ( $ < $ 1 3 ( , $ 6 2 * 8 1 $

Ferias

Ăą

20 de abril, Ăą 19:30

LAS QUE TIENEN UN BLOG

Las ovejas serĂĄn

/ 2 $ % / (

EXISTE

F U G R G X O X I

R K A A R T J T T

R T O R S O R O T O O A X I- E R N G N O protagonistas en Ordizia.ÂˇÂˇÂˇ NĂşĂąez T A I K. R E R A I O

& 0 2 1 2 6 ( 7 5 9 6 $ % ) $

Ăą

UIERO

ONOCĂ?AS

ATOMO CARGADO

C Maialen Lujanbio, â&#x20AC;&#x2DC;Bidaia burubideetan barrenaâ&#x20AC;&#x2122; en Ăą el Topic.

EXTRAVIAR

N R D X K R R I A

E DIRIGE MARCHA

Ăą

18 S de ,abril, 18:30 Ăą

A O R T A A N X T

Jose Ă ngel Yanci presenta S , una muestra de su obra realizada en los Ăşltimos S aĂąos, donde se ve clara la E influencia de la poesĂa, tan carĂĄcterĂstica suya. Ăą ÂˇÂˇÂˇ Horario: de martes a sĂĄbado 17:30-20:30 h, excepto festivos. Q Ăą

S N A R O T A T I

DESTAPAN

LAVATIVAS

Ăą

ROYA

Hasta el 20 de abril

Ăą

O E O O R E G R K

ERITORIO

Ăą

M â&#x20AC;&#x2DC;La fuerza del cĂrculoâ&#x20AC;&#x2122; es el tema sobre el que girarĂĄn N Ăą las jornadas de naturaleza, L T turismo y antropologĂa. Este mes se celebrarĂĄn tres Ăą eventos:

UNO EN ROMANOS

L M S S E R N T I

Ăą

O O O O G A A U X

VINO AL MUNDO

OMBRE DE LETRA

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Julen Telleriak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

ELEMENTO

OSMIO

Ăą

INDIO

DISGUSTO

ExposiciĂłnĂą

SĂ?MBOLO DEL

Tolosa Âˇ Amalur

77. alea | 2018ko apirila

Ăą

MALVADO

BARIO

Jornadas

A DE

PRELADO

HOMBRE

SĂ?MBOLO DEL

Ăą

FLOTO

HIJO

Ăą

TRALIANA

APĂ&#x201C;COPE DE

Ăą

LA QUE ESTĂ AL PORTADOR

CIUDAD AUS-

Ăą

MANTENĂ?A

Ăą

Agenda

GUARDABA,

Egin zaitez harpidedun eta hilero etxera bidaliko dizugu SuscrĂbete y todos los meses te enviaremos un ejemplar a casa

urtean

30 â&#x201A;Ź

Bete ondorengo datuak eta bidali postaz:

al aĂąo

â&#x20AC;&#x2DC;Txantxangorri aldizkariaâ&#x20AC;&#x2122;, Herriko plaza 2 baxua; 20270 Anoeta (Gipuzkoa), edo txantxangorri@txantxangorri.info helbidera En cumplimiento de lo establecido en la Ley OrgĂĄnica 15/1999, del 13 de diciembre, de ProtecciĂłn de Datos de CarĂĄcter Personal (LOPD), Txantxangorri le informa de que sus datos personales quedarĂĄn incorporados a sus ficheros con el Ăşnico fin de enviarle la revista cada mes durante el tiempo de suscripciĂłn. Asimismo, le informamos de la posibilidad de que ejerza los derechos de acceso, rectificaciĂłn, cancelaciĂłn y oposiciĂłn de sus datos de carĂĄcter personal tal y como dispone la Ley.

Izen-abizenak: Nombre y apellidos:....................................................................................................................................................... Helbidea: DirecciĂłn:.................................................................................................................................................................................... P.K./C.P.:..............................Telefonoa:...................................................................................................................... E-maila:.................................................................................................................................................................................................... K. korrontea: (20 digito) C. Corriente:...................................................................................................................................................................................... Eskerrik asko! Datu Pertsonales Babeserako abenduaren 13ko 15/1999 Lege Organikoa betetzearren Txantxangorrik adierazten du datuok bere fitxategian sartuko direla harpidetzak irauten duen denboran aldizkaria bidaltzeko helburu bakarrarekin. Era berean, datuon jabeei jakinarazten zaie datuok ikusteko, zuzentzeko eta ezabatzeko eskubideak erabili ahal izango dituztela Legeak aurreikusten duen moduan.

77. alea | 2018ko apirila

Zaharrak berri

Auzolanean soroa prestatzen

Auzolanean lanean, Hernialde. ··· Guregipuzkoa/CC-BY SA-3.0-ES 2018/Indalecio Ojanguren Urtea: 1914 Goldearekin lurrari buelta ematea posible ez zenean, laiarekin egiten zen lan hau. Erabilgarriagoa zen, bereziki malda handia zuten soroetan, eta lurra sakonago iraultzen uzten zuen. Askotan auzolanean, gutxienez bi pertsona izaten ziren. Gehiago izatekotan, izkinetan indartsuenak joaten ziren eta erdian indar gutxikoenak, haurrak eta emakumeak. Lerroan jarri eta hankarekin laia lurrean sartzen zen, aurrera eta atzera mugituz lur zati bat askatu arte. Pausoka eta ilaran lan egiten zuten laiariek. Ohikoena bakoitzak bi laia eramatea zen, nahiz eta haurren kasuan bakarrarekin hasten ziren ikasi arte. Laiak burdinazkoak izaten ziren, bi hortz luzeekin. Horietako baten gainean heldulekua zegoen, askotan egurrezkoa zena. Gipuzkoan laiaren hortzak luzeagoak dira, Bizkaiaren antzera, eta Nafarroan motzagoak dira. Goiko irudian Hernialdeko laiari taldea ikusi daiteke. Laiarien atzetik bi pertsona doaz aitzurrarekin, lur

Hernialde. ··· Guregipuzkoa/CC-BY SA-3.0-ES 2018 /Indalecio Ojanguren zatiak apurtuz. Atzealdean, eta irudi txikian, nabaritzen da herri guztiaren inguruan zeuden artasoroak. Artoa oso erabilia zen bai ganaduarentzako baita irina egiteko ere, askotan babarrunarekin batera landatuz.

��