Mapping the regions of wine: an alternative tourism concept

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Ερευνητική Εργασία| Τζομπανάκη Αναστασία | επιβ.καθηγητής Αίσωπος Γιάννης | Πανεπιστήμιο Πατρών, Νοέμβριος 2018

ΕΞΩΦΥΛΛΟ “Ζωγραφίζοντας με Malbec” Στίγματα γευσιγνωσίας κρασιού, Οινικό Κέντρο Κρήτης, Χανιά, 2015 προσωπική συλλογή

στους γονείς μου, στα αδέρφια μου Κατερίνα και Μάριο και στους φίλους μου που με υποστήριξαν σε όλη την διάρκεια της εργασίας

Προοίμιο

Κατά την πορεία των σπουδών μου, το ενδιαφέρον μου συγκεντρώθηκε στα πλαίσια των τρόπων αξιοποίησης διάφορων περιο-χών τόσο μέσο της παρέμβασης αστικής κλίμακας, όσο και στα πλαίσια της έννοιας του τουρισμού. Η ερευνητική μου εργασία είχε εφαλτήριο την ανάδειξη της ειδικής μορφής εναλλακτικού τουρισμού του κρασιού. Μέσω της εργασίας αυτής προσδοκώ την ανάλυση και γνωστοποίηση του οινοτουρισμού ως προϊόν τουρισμού ικανό για την ανάδειξη νέων στρατηγικών ενεργοποί-ησης περιοχών, τόσο γενικά σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και ειδικά σε περιοχές της Ελλάδας.

Με αφορμή την διεκπεραίωση της παρούσας ερευνητικής εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου, κύριο Γιάννη Αίσωπο, για την καθοδήγηση που μου παρείχε και την συμβολή του στην τελική διαμόρφωση και οργάνωση της σκέψης μου, όπως επίσης και την οικογένειά και τους φίλους μου που με στήριζαν σε όλη την διάρκεια εκπόνησης της εργασίας.

i

Abstract

The subject of this paper is the exploration of wine tourism. The research has as a starting point the analysis and approach of tourism, defining the phenomenon and dividing it into its components: experience, gaze and destination.

Consequently, the general framework of tourism is limited, and we are led to the definition of specific forms and their historic elements, followed by six examples of specific forms of tourism, with a dominant motivation to get acquainted with nature. With the latter, until now, exploration ends in wine tourism. At first level, we mention the history of wine and then we analyze and define the concept of wine tourism. As in the case of tourism, in wine tourism also, the product and its ingredients are being distinguished, dividing wine tourism into its experience, the tourist’s gaze and their profile, and finally the destination. Then, the phenomenon is analyzed in front and back stage. Finally, the research is complemented by the study of Napa Valley in California, Douro in Portugal, Priorat in Spain, Bordeaux in France, Rheinhessen in Germany, Kremstal and Kamptal in Austria, Tokaj in Hungary, Santorini and Heraklion in Greece, Stellenbosch in South Africa, Barossa Valley in Australia and Marlborough in New Zealand. This mapping of the twelve different wine regions from eleven countries presents the macroscopic urban or non-urban changes that occur in every place that deals with the subject of wine tourism.

The research, resulting in wine tourism, seeks to define and approach its parts and components, the places that it takes place, the reasons that trigger, or not, its venue and its stages. By mapping focused areas, conclusions are drawn for the compilation of the necessary ingredients for an area of wine tourism interest, which can be the preconditions for the development of wine-producing regions in Greece and their conversion into dynamic wine destinations.

ii

Περίληψη

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση του οινικού τουρισμού. Η έρευνα έχει ως αφετηρία την ανάλυση και την προσέγγιση του τουρισμού, ορίζοντας το φαινόμενο και επισημαίνοντας τον στα συστατικά του: την εμπειρία, το βλέμμα και τον προορισμό. Στην συνέχεια το γενικό πλαίσιο του τουρισμού περιορίζεται και οδηγούμαστε στον ορισμό και τα ιστορικά στοιχεία των ειδικών μορφών του , ενώ εν συνεχεία προσδιορίζονται έξι παραδείγματα ειδικών μορφών τουρισμού με κυρίαρχο κίνητρο την γνωριμία με την φύση. Με το τελευταίο η, έως τώρα, έρευνα καταλήγει στον οινοτουρισμό. Σε πρώτο βήμα αναφέρουμε την ιστορία του κρασιού και, στην συνέχεια, αναλύεται και ορίζεται η έννοια του οινοτουρισμού. Όπως και στην περίπτωση του τουρισμού, έτσι και στον οινοτουρισμό γίνεται η διάκριση του προϊόντος και των συστατικών του, διαιρώντας τον στην εμπειρία του, στο βλέμμα του οινοτουρίστα και το προφίλ του και τέλος στον προορισμό. Έπειτα γίνεται ανάλυση του φαινομένου σε “front” και “back stage επίπεδο”. Τέλος, η έρευνα ολοκληρώνεται με την μελέτη της Napa Valley της Καλιφόρνια, του Douro στην Πορτογαλία, του Priorat στην Ισπανία, του Bordeaux στην Γαλλία, του Rheinhessen στην Γερμανία, των Kremstal και Kamptal στην Αυστρία, του Tokaj στην Ουγγαρία, της Σαντορίνης και του Ηρακλείου στην Ελλάδα, της Stellenbosch στην Νότια Αφρική, της Barossa Valley στην Αυστραλία και του Marlborough στην Νέα Ζηλανδία. Αυτή η χαρτογράφηση των δώδεκα διαφορετικών οινοπαραγωγικών περιοχών από έντεκα χώρες παρουσιάζει τις μακροσκοπικές αστικές, ή μη, αλλαγές που δημιουργούνται σε κάθε τόπο που υποστηρίζει τον οινικό τουρισμό.

Η έρευνα καταλήγοντας στον οινοτουρισμό, προσδοκά να τον ορίσει και να προσεγγίσει τα μέρη και τα συστατικά του, τους τόπους που λαμβάνει χώρα, τους λόγους που ενεργοποιεί, ή όχι, τον τόπο διεξαγωγής και τα στάδια του. Με την χαρτογράφηση εστιασμένων περιοχών δημιουργούνται συμπεράσματα για την σύνταξη των αναγκαίων συστατικών για μια περιοχή οινοτουριστικού ενδιαφέροντος, που μελλοντικά θα μπορέσουν να αποτελέσουν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των οινοπαραγωγικών περιοχών στην Ελλάδα και την μετατροπή τους σε δυναμικούς προορισμούς με θέμα το κρασί.

iii

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή

10

01 Τουρισμός

12

1.1. Το φαινόμενο του τουρισμού

15

1.2. Συστατικά στοιχεία

17

1.2.1. Η εμπειρία

17

1.2.2. Το βλέμμα

19

1.2.3. Ο προορισμός

21

1.3. Η αυθεντικότητα της εμπειρίας

23

02 Ειδικές Μορφές Τουρισμού

26

2.1. Ιστορικά στοιχεία

29

2.2. Ειδ. Μορφ. Τουρισμού με κυρίαρχο κίνητρο τη γνωριμία με την φύση

30

2.2.1. Αγροτουρισμός/Αγροτικός Τουρισμός

31

2.2.2. Οικοτουρισμός/ Οικολογικός τουρισμός

33

2.2.3. Χιονοδρομικός Τουρισμός/ Τουρισμός χιονοδρομικών σπορ

35

2.2.4. Ορεινός/ ορειβατικός τουρισμός

36

2.2.5. Ιαματικός/ θεραπευτικός τουρισμός

37

2.2.6. Τουρισμός του κρασιού/ Οινοτουρισμός

38

03 Οινοτουρισμός

41

3.1. Η ιστορία του κρασιού

45

3.2. Ο τουρισμός του κρασιού

53

3.3. Προϊόν και συστατικά οινοτουρισμού

58

3.3.1. Ετυμολογία βασικών εννοιών

59

3.3.2. Από τον αμπελώνα στο ποτήρι

63

3.3.3. Κρασί, η εμπειρία της μνήμης

67

3.3.4. Το προφίλ του οινοτουρίστα

69

3.3.5. Το βλέμμα του οινοτουρίστα

71

3.3.6. Ο προορισμός

73

3.4. Front-Back stage οινοτουρισμού

04 Χαρτογραφίες 4.1. Χαρτογράφηση

75 81 83

4.1.1. Napa Valley-Καλιφόρνια

99

4.1.2. Douro-Πορτογαλία

111

4.1.3. Priorat-Ισπανία

109

4.1.4. Bordeaux-Γαλλία

119

4.1.5. Wonnegau,Rheinhessen-Γερμανία

127

4.1.6. Kremstal&Kamptal-Αυστρία

135

4.1.7. Tokaj-Ουγγαρία

143

4.1.8. Σαντορίνη-Ελλάδα

155

4.1.9. Ηράκλειο,Κρήτη-Ελλάδα

163

4.1.10. Stellenbosch-Νότια Αφρική

175

4.1.11. Barossa Valley-Αυστραλία

185

4.1.12. Marlborough-Νέα Ζηλανδία

197

Συμπεράσματα Πηγές

211 217

Εισαγωγή

Το τουριστικό ταξίδι με την πάροδο των χρόνων άρχισε να αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της παγκόσμιας οικονομίας, επηρεάζοντας ταυτόχρονα τον κόσμο κοινωνικά και πολιτικά, δημιουργώντας συνεχώς την ανάγκη της ανακάλυψης του “ξένου” ή του διαφορετικού τόπου. Το παλαιότερο “ταξίδι” μετατράπηκε σε μια φυγή από την καθημερινότητα και συνδέθηκε με την αναψυχή, τον πολιτισμό αλλά και την μαζικότητα της προσφερόμενης εμπειρίας. Ο ταξιδιώτης που άλλωστε έφευγε με λιγοστές πληροφορίες για τον προορισμό αντικαταστάθηκε με τον σύγχρονο τουρίστα, ο οποίος έχει πλήρη επίγνωση και επιλογή του τόπου επίσκεψης και το ταξίδι του προϋποθέτει πριν από την έναρξη του την ασφαλή επιστροφή. Η σταδιακή αύξηση των ταξιδιών διακοπών και η θεσμική και κοινωνική τους ενσωμάτωση στην κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα των χωρών αποστολής αποτέλεσαν την πρώτη ιστορικά φάση της επιβολής αυτών των νέων καταναλωτικών και κοινωνικών προτύπων. Έτσι το τουριστικό ταξίδι από βασικό κοινωνικό και καταναλωτικό αγαθό, μετατράπηκε σε μία σύνθετη αγορά πολλών διαφορετικών και εξειδικευμένων προϊόντων, τα οποία ανταποκρίνονται στις καταναλωτικές επιλογές της κοινωνίας.

Θεματικά, η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στην μελέτη του οινοτουρισμού χαρτογραφώντας διάφορες και διαφορετικές περιοχές -από την Napa Valley της Καλιφόρνια μέχρι το Marlborough της Νέας Ζηλανδίας- παγκοσμίως γνωστές στον “κόσμο του κρασιού” που προσελκύουν το ενδιαφέρον των οινοτουριστών. Έχοντας μεγαλώσει με έντονα ερεθίσματα για το κρασί λόγω της ενασχόλησης της οικογένειάς μου με αυτό και σε συνδυασμό με την αλματώδη αύξηση της ζήτησης που δημιουργείται με την πάροδο των χρόνων, θέλησα να διερευνήσω το θέμα του οινοτουρισμού. Το παραπάνω θέμα δημιουργεί ενδιαφέρον τόσο οικονομικά, όσο και πολιτιστικά, αφού ορίζει μία, όχι και τόσο γνωστή ειδική μορφή τουρισμού με κεντρικό άξονα την εξερεύνηση του κρασιού, της πολιτιστικής του διάστασης, τον διάλογο που δημιουργεί και τον συνδυασμό της φύσης με την αρχιτεκτονική για την ολοκλήρωση της τουριστική εμπειρίας.

Η μεθοδολογία που ακολουθεί η εργασία χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, ορίζεται η έννοια του τουρισμού, αναπτύσσοντάς τον ως προς τα συστατικά του στοιχεία που τον συνθέτουν, δηλαδή την εμπειρία, το βλέμμα του τουρίστα, τον προορισμό και ολοκληρώνεται από την αυθεντικότητα της τουριστικής εμπειρίας. Η εμπειρία του τουρισμού αφορά το σενάριο της τουριστικής διαδικασίας που θα ζήσει ο επισκέπτης. Το βλέμμα αναφέρεται στην πραγματικότητα που βιώνει ιδωμένη υπό το πρίσμα των υποκειμενικών συσχετισμών του ατόμου. Τέλος, ο προορισμός αναφέρεται στο φόντο, επάνω στο οποίο εξελίσσεται το σενάριο της τουριστικής εμπειρίας.Με τον κεφάλαιο αυτό ο αναγνώστης κατέχει πλέον το υπόβαθρο επάνω στο οποίο θα στηριχθεί η ανάλυση του οινοτουρισμού.

Στο δεύτερο κεφάλαιο, η εργασία συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της στην αποσαφήνιση των ειδικών μορφών τουρισμού, αρχικά αναπτύσσοντας τους λόγους εμφάνισής τους και την ιστορική εξέλιξή τους. Στην συνέχεια το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την παράθεση των ορισμών και των χαρακτηριστικών που συνθέτουν τις ειδικές μορφές τουρισμού με κυρίαρχο κίνητρο την γνωριμία με την φύση. Έτσι, γίνεται αναφορά στον αγροτουρισμό, τον οικοτουρισμό, τον χιονοδρομικό, τον ορεινό/ ορειβατικό και τον ιαματικό τουρισμό και τέλος, καταλήγει στον οινοτουρισμό.

Το τρίτο κεφάλαιο εστιάζει στον οινοτουρισμό, ορίζοντας αρχικά την ιστορία του κρασιού από το 3000 π.Χ., με την εμφάνιση της Vitis Vinifera νότια του Καυκάσου και της Κασπίας θάλασσας, μέχρι το 1960 μ.Χ. που ορίζεται η έναρξη του σύγχρονου κόσμου του κρασιού -όπως τον γνωρίζουμε μέχρι σήμερα- με την εμφάνιση των φιλόδοξων οινοποιείων σε Αμερική και Αυστραλία. Μετά την παράθεση των βασικών ιστορικών πληροφοριών για το κρασί, η εργασία εστιάζεται στον οινοτουρισμό. Αποσαφηνίζεται η έννοια του οινοτουρισμού αλλά και οι πρώτες ενδείξεις του οινοτουρισμού που εμφανίζονται ως τμήμα του ταξιδιού και αφορούσαν κυρίως την ανακάλυψη του επισκεπτόμενου τόπου. Με την πάροδο του χρόνου και μετά από πολλές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές το ταξίδι γίνεται μέθοδος εξερεύνησης διάφορων τόπων και ειδικά για τον οινοτουρίστα ο σκοπός του ταξιδιού περιγράφει την αναζήτηση του διαφορετικού, την ανακάλυψη του κόσμου του κρασιού και την γνωριμία του ταξιδιώτη με τον τόπο και τον τρόπο παραγωγής του. Στην συνέχεια του τρίτου κεφαλαίου ορίζονται το “προϊόν” και τα συστατικά του οινοτουρισμού. Γίνεται ετυμολογική αναφορά στις βασικές έννοιες που χρειάζεται να γνωρίζει ο αναγνώστης και ορίζονται οι περιοχές ΠΟΠ και ΠΓΕ, οι δρόμοι του κρασιού και το terroir. Στην συνέχεια αναλύεται η διαδικασία της παραγωγής του κρασιού ως τουριστικό προϊόν, η εμπειρία του οινοτουρισμού σε σχέση με το κρασί και την μνήμη, το προφίλ και το βλέμμα του οινοτουρίστα, ο προορισμός αλλά και το “front-back stage” του 10

| Εισαγωγή

οινικού τουρισμού. Με τον παραπάνω τρόπο αναπτύσσεται το πεδίο έρευνας του οινοτουρισμού από μία θεωρητική σκοπιά που στηρίζεται τόσο σε ήδη υφιστάμενους ορισμούς και τεκμήρια αλλά χρησιμοποιεί και αναλογικές τεχνικές μελέτης μεταξύ τουρισμού και οινοτουρισμού που εμπλουτίζουν τις υπάρχουσες πληροφορίες.

Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά στις περιοχές οινοτουριστικού ενδιαφέροντος και ξεκινά με την αναφορά στις χώρες που αποτελούν τουριστικούς πόλους έλξης. Για κάθε χώρα αναλύεται ένα περιληπτικό ιστορικό πλαίσιο που εμφανίζει την σχέση της με το κρασί και τον οινοτουρισμό. Στην συνέχεια σε καθεμία από αυτές τις χώρες επιλέγεται μία περιοχή και η επόμενη ενότητα αφιερώνεται στην χαρτογράφηση, την ανάλυση και την έρευνα με κεντρικό άξονα την μακροσκοπική κλίμακα που συνθέτει ο τουρισμός του κρασιού. Έτσι εστιάζεται το ενδιαφέρον μας στην συγκέντρωση ακόμα πιο ειδικών πληροφοριών για κάθε περιοχή, αναφορικά με την απόσταση της από κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο, το συγκεκριμένο κλίμα της, τη δυναμική της την αγορά του κρασιού αλλά και στην αναφορά στο ιδιαίτερο terroir ή την φήμη που διαθέτει για τα κρασιά. Τέλος, για κάθε περιοχή ακολουθεί η χαρτογράφησή της και η διαγραμματική μελέτη της σε σχέση με την έκταση των αμπελιών, τον πληθυσμό των οινοποιείων, την ύπαρξη ή μη αστικών κέντρων ή/και οικισμών, τις βασικές ροές που διευκολύνουν την μεταφορά, τους “δρόμους του κρασιού”, την παροχή ή όχι συμπληρωματικών εγκαταστάσεων σε αυτούς, την αναφορά άλλων αξιοθέατων που θα μπορούσαν να αποτελούν επίσης πόλους έλξης καθώς και την αναφορά στις παροχές των οινοποιείων, ως προς την διαμονή, την εστίαση ή άλλες δραστηριότητες.

Η παρούσα εργασία παραθέτει πληροφορίες αλλά και παραδείγματα δώδεκα διαφορετικών περιοχών οινοτουριστικού ενδιαφέροντος, από έντεκα διαφορετικές χώρες του κόσμου, μερικές από αυτές με καταξιωμένη θέση στην βιομηχανία του τουρισμού και άλλες με προοπτικές που δηλώνουν την ανερχόμενη δύναμή τους. Η εστιασμένη εξέταση των περιοχών αφορά την μελέτη της Napa Valley της Καλιφόρνια, το Douro της Πορτογαλίας, το Priorat της Ισπανίας, το Bordeaux της Γαλλίας, το Wonnegau στο Rheinhessen της Γερμανίας, τις Kremstal και Kamptal της Αυστρίας, το Tokaj της Ουγγαρίας, την Σαντορίνη και το Ηράκλειο της Ελλάδας, την Stellenbosch της Νότιας Αφρικής, την Barossa Valley της Αυτραλίας και τέλος, το Marlborough της Νέας Ζηλανδίας.Το πεδίο του οινοτουρισμού αποτελεί έναν νέο τόπο δράσης και διαμέσου της διερεύνησης αυτής κρίνεται αναγκαία η ενασχόληση μας με αυτό και κυρίως από την σκοπιά του αρχιτέκτονα. Καθίσταται σαφές ότι πρόκειται για μια εμπειρία τουρισμού που λειτουργεί εξολοκλήρου βάση ενός σεναρίου. Το παραπάνω σενάριο δεν μπορεί να υφίσταται χωρίς το γνωστικό πεδίο του αρχιτέκτονα που είναι αυτός που δημιουργεί το σκηνικό αλλά και το υπόβαθρο αυτής της εμπειρίας. Ειδικότερα στην Ελλάδα ο οινοτουρισμός τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ραγδαία, χωρίς όμως να προβλέπεται η παροχή υπηρεσιών σε εγκαταστάσεις αντάξιες των υπόλοιπων χωρών.

Εικ. 1 | Douro

11

1| Τουρισμός

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

14

1|Τουρισμός

1.1. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Ο τουρισμός, προέρχεται από την λατινική λέξη tornare που σημαίνει “γύρος” και αντλεί την προέλευσή της από την λέξη tornus, δηλώνοντας ένα περιστρεφόμενο εργαλείο. Η ευρύτερη ιδέα του τουρισμού αναφέρεται στην πράξη του ταξιδιού, ως μία μετατόπιση με την πρόθεση της επιστροφής στον τόπο καταγωγής ή μόνιμης κατοικίας.[1] Δηλαδή μίας κυκλικής διαδικασίας της οποίας αρχή και τέλος συμπίπτουν. Το 1970 ο Boyer, θεωρητικός στο πεδίο της κοινωνιολογίας, όρισε τον τουρισμό σαν μία πράξη κινητικότητας με την πρόθεση της χρήσης του ελεύθερου χρόνου σαν εργαλείο για την εκπλήρωση των πολιτισμικών αναγκών του βιομηχανικού πολιτισμού, ταξινομώντας τον στην σφαίρα της οικονομίας, της κοινωνίας, της χαλάρωσης και του πολιτισμού.[2]

Για ανθρωπολόγους όπως ο Graburn ο τουρισμός συνιστά μια πρωτίστως κοσμική τελετουργία, η οποία σε πολλές σύγχρονες κοινωνίες επιτελεί λειτουργίες που στο παρελθόν ικανοποιούσαν διάφορες τελετουργίες εμποτισμένες με το θρησκευτικό στοιχείο. Έτσι, ο τουρισμός μπορεί να ιδωθεί ως ένα είδος τελετουργικής διαδικασίας που ανακλά βαθιά ριζωμένες αξίες της κοινωνίας για την υγεία, την ελευθερία, τη φύση και την πλήρωση. Ο τουρισμός προσφέρει ελευθερία από την εργασία και τις κοινωνικές υποχρεώσεις, απόδραση από τους καθημερινούς κοινωνικούς ρόλους δίνοντας την δυνατότητα στα υποκείμενα να χρησιμοποιούν τον χρόνο τους κατά βούληση.(Έτσι) Κατά αυτόν τον τρόπο, οι αντιστροφές που αναζητούν οι τουρίστες- υψηλή ή λαϊκή κουλτούρα, απόδραση από τη ρουτίνα, δικαίωμα στην σπατάλη και συναντήσεις με διαφορετικούς ανθρώπους - φωτίζουν τους “πολιτισμικά σημασιοδοτημένους περιορισμούς” που έχουν στην καθημερινή τους ζωή.[3] Οι τουρίστες αναζητούν μέσα από το ταξίδι την εμπειρία του διαφορετικού συγκριτικά με την καθημερινότητα που βιώνουν στον τόπο μόνιμης κατοικίας, η οποία μπορεί να έχει διαφορετικό χαρακτήρα και να συσχετίζεται άμεσα με τα ενδιαφέροντα και την προσωπικότητα του υποκειμένου. Σαν σε θρησκευτικό προσκύνημα, το τουριστικό ταξίδι επιτρέπει στους συμμετέχοντες να βρεθούν μακριά από τις καθιερωμένες δομές.

Κατά καιρούς έχουν δοθεί αρκετοί ορισμοί για τον τουρισμό, ανάλογα με τα στοιχεία ή τα χαρακτηριστικά που κυριαρχούν κάθε φορά. Κατά τους Mathieson και Wall ο τουρισμός ορίζεται ως «η παροδική μετακίνηση ανθρώπων προς προορισμούς έξω από τους τυπικούς χώρους εργασίας και κατοικίας, τις δραστηριότητες που εκτελούν κατά την διάρκεια της διαμονής τους σε αυτούς τους προορισμούς και τις εγκαταστάσεις που δημιουργούνται για να φροντίσουν τις ανάγκες τους». Σύμφωνα με το Διεθνές γραφείο Τουρισμού, «ο τουρισμός περιλαμβάνει το ταξίδι που εμπεριέχει διαμονή τουλάχιστον μίας νύχτας αλλά λιγότερης από ενός χρόνου, μακριά από το σπίτι».[4] Ωστόσο, σχεδόν από όλους τους ορισμούς που έχουν δοθεί κατά καιρούς, σύμφωνα με τον Adrian Franklin[5], συμπεραίνουμε ότι ο τουρισμός περιλαμβάνει ταξίδι πέρα από το περιβάλλον κατοικίας του ατόμου και εμπεριέχει την έκθεση του ατόμου σε δραστηριότητες και τοποθεσίες διαφορετικές ή ασυνήθιστες.

Ο τουρισμός, ένα πολύ-επίπεδο φαινόμενο διεκδικεί την ιστορία του μάλλον πρόσφατα. Μακριά από το παραδοσιακό ταξίδι που χαρακτήριζε την ανθρώπινη κινητικότητα σε προγενέστερες κοινωνίες, οι απαρχές του σύγχρονου τουρισμού στο δυτικό κόσμο συνδέονται άρρηκτα με τις κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές εξελίξεις της βιομηχανικής περιόδου,

1

H.C. Vargas. Knowledge complexity: Tourism, Architecture and City . III Encontro da Associacao Nacional de Pesquisa e Pos-graduacao em Arquitetura e Urbanismo. Arquitetuta, cidade e projeto: uma constrycao coletiva Sao Paulo(2014) 2 J.V. Andrade, Tourism and environment: complementarity of responsibility. Instituto Superior de Ciencias do Trabalho e da Empresa, Lisboa(1994) 3 Γαλάνη-Μουτάφη Βασιλική, Έρευνες για τον τουρισμό στην Ελλάδα και την Κύπρο, μια ανθρωπολογική προσέγγιση ,Προπομπός, 2002, σελ.31 4 Franklin Adrian, Tourism: An introduction, Sage, Λονδίνο, 2003, σ. 27 5 Ο.π., σ. 28

15

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

αλλά και με το αίτημα του εκσυγχρονισμού. Επρόκειτο για ένα νεωτερικό όραμα, που, ενώ σχεδιάστηκε από αστικές ελίτ σε εθνικές πρωτεύουσες, απευθυνόταν κυρίως σε πληθυσμούς της απομακρυσμένης περιφέρειας, ενσωματώνοντας δημιουργικά τη γεωγραφία, την ιστορία, την μυθολογία, το κλίμα, αλλά επίσης την αγροτική παράδοση και λαϊκή αρχιτεκτονική.[6]

Αυτό το όραμα με την πάροδο των χρόνων έφτασε να αποτελεί σημαντική βιομηχανία των τελευταίων ετών αλλά και ένα χόμπι για τους περισσότερους. Η ευκολία που χαρακτήριζε τις μεταφορές και την επικοινωνία, κατέστησαν ασφαλές και γρήγορο το ταξίδι και όρισαν μία νέα διάσταση στην καθημερινή ρουτίνα. Κάθε ταξίδι αποτελεί την αφορμή για να συλλέξει ο επισκέπτης εμπειρίες, να αντιληφθεί το μεγαλείο και το μέγεθος του κόσμου στον οποίο ζει, να ζήσει και να αλληλοεπιδράσει σε έναν νέο τόπο, μακριά από την ρουτίνα και τις τετριμμένες εικόνες της. Σε αυτό το ταξίδι, θα συλλέξει τα συστατικά μιας εμπειρίας και θα αντιληφθεί το τοπίο πιθανότατα με διαφορετικό τρόπο, θα βασιστεί και θα επηρεαστεί από την επιθυμία για ανακάλυψη κατά την διάρκεια του ταξιδιού, σε σημείο που θα αναγνωρίζει με ξεχωριστό τρόπο τις εικόνες γύρω του. Θα παρατηρεί και θα απορροφά οπτικά ερεθίσματα με νέο τρόπο.

Επιπλέον, το ταξίδι αποτελεί στοιχείο κύρους. Η ιδιότητα του τουρίστα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της ‘μοντέρνας‘ εμπειρίας. Έχει καθιερωθεί ως απόδειξη κύρους στις σύγχρονες κοινωνίες και παρουσιάζεται ως απαραίτητη ιδιότητα περιστασιακά για την επίτευξη της καλής υγείας και της κοσμοπολίτικης εικόνας.[7] Αν οι άνθρωποι δεν ταξιδεύουν χάνουν το κύρος τους. Στις σύγχρονες κοινωνίες η αίσθηση αναγκαιότητας για ταξίδι και διακοπές θεωρείται κρίσιμη.[8] Αυτό συμβαίνει γιατί η τουριστική διαδικασία, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ορίζει μία κοσμική τελετουργία. Συνθέτει μια εμπειρία με άξονα την κοινωνική προβολή σε συνδυασμό με την χαλάρωση και την ηρεμία. Μέσω των διακοπών και της ανάγκης για αυτές που δημιουργείται, εκφράζεται και αντικατοπτρίζεται μία σύγχρονη αντίληψη που βασίζεται στην ιδέα της ίασης και της αποκατάστασης. Ακολουθείται, δηλαδή, ένας συλλογισμός υποσυνείδητος που εκφράζει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος καταφέρνει να απελευθερωθεί ολοκληρωτικά από την κούραση της καθιερωμένης ρουτίνας με την απόδραση σε έναν νέο τόπο και με το βίωμα μίας νέας εμπειρίας.

Σίγουρα, ο τουρισμός είναι ένα προϊόν της εξέλιξης των σύγχρονων κοινωνιών, έχει εξαπλωθεί και συνεχίζει να εξαπλώνεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Η άσβεστη επιθυμία των ατόμων να ικανοποιήσουν την αδιάκριτη περιέργεια τους στα πέρατα του πλανήτη μετατρέπει την στασιμότητα των σύγχρονων κοινωνιών σε μία παγκόσμια νομαδική μετακίνηση.[9] Το παλιό «ταξίδι» μετατράπηκε σε μια φυγή από την καθημερινότητα και συνδέθηκε με την αναψυχή, τον πολιτισμό αλλά και την μαζικότητα της προσφερόμενης εμπειρίας. Ο ταξιδιώτης που άλλωστε έφευγε με λιγοστές πληρο-φορίες για τον προορισμό αντικαταστάθηκε από τον σύγχρονο τουρίστα, ο οποίος έχει πλήρη επίγνωση και επιλογή του τόπου επίσκεψης και το ταξίδι του προϋποθέτει, πριν από την έναρξη του, την ασφαλή επιστροφή.

6

Βλάχος Α., «Ο ελληνικός τουρισμός στα πρώτα του βήματα: Τόποι, τοπία και εθνικός εαυτός», στο Αίσωπος Γιάννης (επιμ.), Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, Αθήνα, 2015, σ.22 7 Urry J. and Larsen J., The Tourist Gaze 3.0., Sage, Λονδίνο, 2011, σ. 5 8 Ο.π., σ. 6 9 Βαρβαρέσος Σ., Η χαμένη τέχνη του ταξιδιού: Από τον ταξιδιώτη στον τουρίστα, Ένας εναλλακτικός οδηγός αναζήτησης, Παπαζήση , Αθήνα, 2017, σ. 383

16

1|Τουρισμός

1.2. ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1.2.1. Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ Εμπειρία > εν + πείρα, η γνώση που αποκτάται από το άτομο μέσα από την πείρα. Έχει ως αντικείμενο αναφοράς τον ίδιο τον άνθρωπο, το φυσικό και το κοινωνικό του περιβάλλον. Στην φιλοσοφία σημαίνει τον ηθελημένο πειραματισμό και τη γνώση που αποκτάται με τις αισθήσεις.[10]

Στο ταξίδι, και ειδικότερα στην τουριστική διαδικασία, η εμπειρία αποτελεί τον παράγοντα έλξης του επισκέπτη, καθώς αυτή σχετίζεται άμεσα με την πληροφορία που κατέχει για τον τόπο επίσκεψης.[11] Η εμπειρία συγκροτείται από καθαρά υποκειμενικούς συσχετισμούς. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθεί η σημασία της ενατένισης κατά την εμπειρία του ταξιδιού. Το βλέμμα του ταξιδιώτη κατευθύνεται σε χαρακτηριστικά του τοπίου που τα ξεχωρίζουν από την καθημερινή εμπειρία. Τέτοιες πτυχές γίνονται αντιληπτές επειδή προσλαμβάνονται σε ένα βαθμό ως ασυνήθιστες. Η θέαση τέτοιων τουριστικών θεαμάτων συνήθως εμπλέκει διαφορετικές μορφές κοινωνικών μοτίβων, με πολύ μεγαλύτερη ευαισθησία στα οπτικά στοιχεία του τοπίου από αυτά που συνήθως συναντώνται στην καθημερινή ζωή.[12]

Η εμπειρία του τουρίστα συνδυάζει το ασυνήθιστο ή το «ιδωμένο ξεχωριστά» στοιχείο και συντίθεται από κομμάτια διαφορετικότητας εν αντιθέσει με την καθημερινότητα, που αποτελείται ολοκληρωτικά από ακολουθίες γνώριμων στοιχείων. Ωστόσο θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι η εμπειρία αναλύεται σε επιμέρους συστατικά στοιχεία. Σημαντικός παράγοντας είναι το διαφορετικό και υπάρχουν πολλοί τρόποι να γίνει πιο ξεκάθαρη αυτή η διαίρεση μεταξύ “συμβατικής” και “ιδωμένης ξεχωριστά πραγματικότητας”.

Η συνθετική της εμπειρίας αναλύεται σε πέντε μέρη σύμφωνα με τους J. Urry και J. Larsen. Σε πρώτο επίπεδο οι επισκέπτες ενός τόπου φαίνεται να επισκέπτονται, να παρατηρούν και να βιώνουν τα γνωστά μέρη του. Τοποθεσίες ή τοπόσημα γνωστά και διαφημισμένα επανειλημμένως, που καθίστανται δημοφιλή εξαιτίας της μεγάλης φήμης που έχει αναπτυχθεί για αυτά. Η επόμενη παρατήρηση που εντοπίζεται είναι η αναζήτηση «σημαδιών» και στοιχείων τοπικού χαρακτήρα. Για παράδειγμα οι τυπικοί Αμερικάνικοι ουρανοξύστες, οι Ιαπωνικοί κήποι και άλλα συναφή. Το προηγούμενο καταφέρνει να περιγράψει την ‘σημειωτική’ φύση των τουριστών, που προσπαθούν μέσω της ενατένισής τους να εντοπίσουν τα παραπάνω στοιχεία. Έτσι μετατρέπονται σε αναγνώστες του τοπίου με την παράμετρο την αναγνώρισης τοπικών συστατικών για τα οποία έχουν, προηγουμένως, ακούσει από άλλους ταξιδιώτες.

Το τρίτο μέρος συνθέτει η τάση του επισκέπτη να βιώνει τα ‘γνώριμα’ σε αυτόν γεγονότα ή αντικείμενα ως ξεχωριστά και πρωτοφανή. Αυτό το μέρος της εμπειρίας κυρίως υπάρχει σε σημεία που οι συνηθισμένες διαδικασίες τείνουν να περιγράψουν τοπικές συνήθειες ή στοιχεία μιας διαφορετικής κουλτούρας. Το επόμενο μέρος αφορά την τάση των τουριστών να παρατηρούν τις ρουτίνες των ντόπιων και να προσπαθούν να αντιληφθούν τις συνήθειες τους, προσπαθώντας να συμπληρώσουν στο μυαλό τους μία εικόνα της τοπικής ζωής και κουλτούρας.

Τέλος, το πέμπτο μέρος της εμπειρίας είναι η αναγνώριση στοιχείων ως πρωτοφανών ή ιδιαίτερων, εξαιτίας της περιγραφής που φέρουν. Τέτοια μπορούν να είναι τα ονόματα καλλιτεχνών ή χαρακτηρισμοί όπως «μοναδικό» σε εκθέματα τα οποία καθίστανται γνωστά ή σημαντικά εξαιτίας της σηματοδότησης τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο θαυμασμός

10

Διαμαντόπουλος Δημήτρης, Σύγχρονο Λεξικό Βασικών Εννοιών, Πατάκης, Αθήνα, 2002, σσ.321-322 Vargas H.C., Knowledge complexity: Tourism, Architecture and City, III Encontro da Associacao Nacional de Pesquisa e Pos-graduacao em Arquitetura e Urbanismo. Arquitetuta, cidade e projeto: uma constrycao coletiva Sao Paulo(2014) 12 Urry J. and Larsen J., The Tourist Gaze 3.0., σ. 4 11

17

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

απέναντι σε ένα έργο του ‘Rembrandt’ εξαιτίας της φήμης του δημιουργού.[13] Η σύνθεση της εμπειρίας καταφέρνει να δημιουργήσει την τελετουργική διαδικασία του τουρισμού αλλά σημαντική προϋπόθεση είναι όπως αναφέρθηκε και το μάτι του παρατηρητή της. Ωστόσο πρέπει να αναφερθεί ότι τις περισσότερες φορές δεν είναι ξεκάθαρη και απλή η σχέση μεταξύ του τι είναι άμεσα προς παρατήρηση με το τι αυτό σηματοδοτεί. Οι τουρίστες συνηθίζουν να βλέπουν αντικείμενα και κτίρια να συνιστούν σημάδια μίας τοπικότητας. Για αυτό άλλωστε ως τουρίστες καταφέρνουμε να βλέπουμε την πραγματικότητα γύρω μας ως ένα σύνολο από σημάδια ή τουριστικά κλισέ. Είναι σαφές ότι η σύνθεση και η ανάγνωση της εμπειρίας είναι δύο διαδικασίες άρρηκτα συνδεδεμένες με την πραγματικότητα που οραματίζεται ο επισκέπτης, με το όνειρο στο οποίο έχει επιλέξει να ταξιδέψει.

13

Urry J. and Larsen J., The Tourist Gaze 3.0., σσ. 15-16

18

1|Τουρισμός

1.2.2. ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ

Στο σύνολο που αρθρώνει και συνθέτει την εμπειρία του τουρισμού, το βλέμμα αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα αντίληψης του φαινομένου από την μεριά του επισκέπτη. Στην περίπτωση της «ματιάς» ή του «βλέμματος» του παρατηρητή-επισκέπτη είναι σημαντικό να τονιστεί η διαφορά μεταξύ του «βλέπω» και του «ατενίζω /παρατηρώ». Οι δύο αυτές ενέργειες διαφέρουν σε σημαντικό βαθμό, το αποτέλεσμα του «βλέπω» είναι η αντίληψη της πληροφορίας από το ανθρώπινο μάτι, στην περίπτωση όμως του «ατενίζω» αναφερόμαστε στους ‘παρεκβατικούς προσδιορισμούς’ των κοινωνικά δομημένων βλεμμάτων ή μίας καθεστωτικής σκοπιάς. Έτσι, το βλέμμα του επισκέπτη πάντα αναφέρεται σε συνδυασμούς εικόνων, ο κόσμος γίνεται ορατός μέσα από την σχέση του με τον ίδιο τον εαυτό του.[14]

Η παρατήρηση ή ενατένιση παύει να είναι απλή βιολογική διαδικασία την στιγμή που συνδυάζει το αντιληπτικόγνωστικό έργο της ερμηνείας, της δημιουργίας συγκρίσεων και συνδέσεων μεταξύ σημάνσεων και αναφορών, αλλά και της απαθανάτισης αυτών των σημάνσεων με τρόπο «φωτογραφικό». Έτσι η ενατένιση-παρατήρηση συνδυάζει πολλές πρακτικές και αφορά δεξιότητες ονειροπόλησης και απελευθέρωσης του μυαλού.[15]

Η ιδέα του εκμοντερνισμού έφερε στο προσκήνιο την ιδέα του σχεδιασμού των τόπων της απόλαυσης και της διάπλασης του τουριστικού βλέμματος. Όπως τονίζουν οι John Urry και Jonas Larsen με αναφορά στο έργο του John Berger, «το τουριστικό βλέμμα δεν αποτελεί μια υπόθεση της ατομικής ψυχολογίας, αλλά πολύ περισσότερο αποτέλεσμα κοινωνικών προτύπων της υιοθέτησης τρόπων όρασης».[16] Σε αυτό το πλαίσιο, η μικρή κλίμακα ορίζει τη μεγάλη κλίμακα. Ο χαρακτήρας των τόπων προορισμού που μαγνητίζουν ορίζει από πολλές απόψεις τις κινήσεις μέσα στον γεωγραφικό χώρο. Οι τοποθεσίες αποκτούν την αξία τους τόσο από το πλησίασμά τους, όσο και από τα αποτυπώματα στις αναμνήσεις.

Οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο υπό το πρίσμα των ιδεών, των δεξιοτήτων, των επιθυμιών και των προσδοκιών τους, πλαισιωμένο από την κοινωνική τους τάξη, το φύλλο, την εθνικότητα, την ηλικία και την εκπαίδευση. Το να βλέπεις είναι μία τέλεση που απαιτεί, διαμορφώνει και ταξινομεί, αντί να αντικατοπτρίζει τον κόσμο.[17]

Το βλέμμα του επισκέπτη σκοπεύει στο να καταγράψει και από κοντά την ιδωμένη εικόνα που είχε για τον τόπο προτού τον επισκεφτεί. Ψάχνει τις στιγμές που διαδραματίζονταν στις καρτ ποστάλ, στα τουριστικά πρακτορεία που επισκέφτηκε ή σε αυτές που ο ίδιος βρήκε στην αναζήτηση του για τον προορισμό. Ίσως να είναι φανερό πως ο τουρισμός καθιστά προσβάσιμες κατά κύριο λόγο τις περιοχές για τις οποίες υπάρχει πληθώρα πληροφοριών αλλά και για εκείνες που παρέχουν ποικιλία εικόνων και ζητούν την ανακάλυψη.

Ο τουρισμός είναι μια βιομηχανία θετικών ονείρων, όχι μόνο ενδόμυχων αλλά και συλλογικών που ξεπερνούν τον εσωτερικό μονόλογο.[18] Οι τόποι περιμένουν να ιδωθούν από τα βλέμματα εκείνων που ονειρεύονται με το φόντο τους να ζήσουν το διαφορετικό.[19] Συνηθισμένη τάση των επισκεπτών ορίζεται η ενατένιση προς το νέο περιβάλλον με αυξημένο ενδιαφέρον, διαφορετικό από εκείνο που θα εμφάνιζαν σε έναν τόπο που επισκέπτονται συχνότερα. Στην ανακάλυψη

14

Urry J. and Larsen J., The Tourist Gaze 3.0., σ. 1,2 Ό.π. σ. 17 16 Berger J., Ways of Seeing, Penguin. London, 1972 17 Urry J. and Larsen J., The Tourist Gaze 3.0., σ. 2 18 Κύρτσης Α.Α., «Ανασυγκρότηση και εκμοντερνισμός του τουριστικού βλέμματος», στο Αίσωπος Γιάννης (επίμ,) ,Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, 2015, σ.124 19 Ό.π., σ.125, με βάση το απόσπασμα: «Τα αξιοσημείωτα ερείπια αντί για μελαγχολία προκαλούν μια ανάταση στον παρατηρητή. Αισθάνεται την επιβίωση ως επιτυχία. Ακόμη και τοπία χωρίς ίχνος ανθρώπινης παρέμβασης μας παρασύρουν σε παρόμοια διάθεση.»

15

19

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

των νέων τόπων διαπιστώνεται έντονο ενδιαφέρον και περιέργεια. Ο νέος τόπος αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο προς ανακάλυψη, χώρος ενθουσιασμού και γίνεται αποκαλυπτικός ως προς τα αισθήματα που γεννά. Η εμπειρία ξεκινά να πλάθεται από το σκηνικό, το φόντο, την καθημερινότητα των ντόπιων.

Εικ. 1 | The tourist Gaze

Ο παρατηρητής εστιάζει την προσοχή του σε διάφορα σημεία, στην κινούμενη καθημερινότητα, στα νέα για εκείνον τοπία αλλά και στις κορυφογραμμές που του ορίζουν την κλίμακα και το όριο στον κάθετο άξονα.[20] Πλέον, τα σκηνικά του ονείρου σημασιοδοτούνται διαφορετικά, ο χαρακτήρας όλων τρέφει διαφορετική ερμηνεία, τα ερείπια πια δεν προκαλούν μελαγχολία αλλά ανάταση στον παρατηρητή- μεταφέρουν σε αυτόν την επιβίωση ως επιτυχία απέναντι στον αέναο-, ακόμη και τα τοπία χωρίς ίχνος ανθρώπινης παρέμβασης τον παρασύρουν στην ελευθερία της φαντασίας.[21]

20

Urry J. and Larsen J., The Tourist Gaze 3.0., σ. 1 Κύρτσης Α.Α., «Ανασυγκρότηση και εκμοντερνισμός του τουριστικού βλέμματος»,βλ. σ.125

21

20

1|Τουρισμός

1.2.3. Ο ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Ο προορισμός του τουρίστα συντίθεται από τον τόπο επίσκεψης, από την φανταστική εικόνα που έχει για αυτόν μέχρι να τον επισκεφθεί, καθώς και από την επικαιρότητα και καθημερινότητά του. Αποτελεί το τοπίο πάνω στο οποίο θα εξελιχθεί η τουριστική εμπειρία.

Το ταξίδι δεν αντιπροσωπεύει μόνο ένα τελετουργικό συλλογικής έκφρασης, το οποίο απεικονίζει τη φιλοσοφία της φυλής ή της αγέλης (επισκέψεις, διαδρομές κ.λπ.), αλλά προϋποθέτει επίσης την ύπαρξη ενός χώρου, ενός υπαρκτού ή φανταστικού χώρου, τόπου, που προσδιορίζει τις ταξιδιωτικές μετακινήσεις και συχνά διαφοροποιεί τις τουριστικές αγέλες.[22]

Ο χώρος δεν σχετίζεται μόνο με έναν τόπο, μία χώρα, τη γεωγραφία, αλλά αντιπροσωπεύει την αναζήτηση, τη νιότη της ψυχής, τις εποχές και την αιωνιότητα. Ο Έρμαν Έσσε, καθοδηγούμενος από την ανατολίτικη φιλοσοφία του έδωσε μία άλλη προοπτική στην έννοια του χώρου, του προορισμού, σημειώνοντας: «…γιατί προορισμός μας δεν ήταν μόνο η Ανατολή ή μάλλον, η Ανατολή δεν ήταν απλώς κάποια χώρα και κάτι που έχει σχέση με τη γεωγραφία, αλλά ήταν το σπίτι και η νιότη της ψυχής, ήταν παντού και πουθενά, ήταν η ένωση όλων των εποχών. Γιατί η ευτυχία μας ήταν πραγματικά φτιαγμένη από το ίδιο μυστικό που είναι φτιαγμένη και η ευτυχία των ονείρων, ήταν φτιαγμένη από την ελευθερία να ζεις ταυτόχρονα ό,τι μπορείς να φανταστείς, να εναλλάσσεις για διασκέδαση τον εσωτερικό κόσμο με τον εξωτερικό, να μετακινείς τον χώρο και τον χρόνο σαν σκηνικό στο θέατρο. Και όπως ταξιδεύαμε στον κόσμο δίχως αυτοκίνητα ή πλοία, όπως δαμάζαμε τον κατεστραμμένο ,από τον πόλεμο, κόσμο με την πίστη μας και τον μεταμορφώναμε σε παράδεισο…».[23]

Ο χώρος σχετίζεται και με τον χρόνο, ο οποίος βοηθά σε μία μεγαλύτερη συγκεκριμενοποίηση των ταξιδιωτικών μετακινήσεων και των τόπων υποδοχής. Στο ταξίδι, η επιλογή του χρόνου είναι το παν.[24] Το ταξίδι είναι τόσο χωρικό όσο και χρονικό, είναι μία τέλεση μετακίνησης στον χώρο και ένα ‘ανεβοκατέβασμα στον χρόνο: «το να ταξιδεύεις δεν σημαίνει αποκλειστικά να μετακινείσαι στον χώρο. Σημαίνει επίσης να ανεβοκατεβαίνεις στον χρόνο. Πηγαίνετε στην Ισπανία και θα βρεθείτε ακριβώς εκατό χρόνια πίσω, στην εποχή της Παλινόρθωσης. Στην Κίνα θα ζήσετε στον Μεσαίωνα. Πηγαίνετε στο Σικάγο και θα δείτε πως θα είναι ο κόσμος στον 21ο αιώνα.».[25]

Το ταξίδι δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον χώρο, και ως εκ τούτου, φαίνεται ότι ο χώρος αποτελεί ένα κομβικό σημείο, άνευ του οποίου, γίνεται αδύνατη οποιαδήποτε ερμηνεία και προσπάθεια κατανόησης του ταξιδιώτη, καθώς και του τόπου του ταξιδιού από τον ίδιο τον ταξιδιώτη. Ο χώρος μετατρέπεται σε μία γλώσσα επικοινωνίας του ταξιδιώτη, σ’ έναν παράγοντα δόμησης ή αποδόμησης των συμβόλων, του φανταστικού, σ’ έναν μυστηριακό κώδικα εσωτερικής αναζήτησης του ατόμου.[26]

Ο χώρος μπορεί να έλκει αλλά και να απωθεί, να ρυθμίζει και να προσδιορίζει τα ταξιδιωτικά ρεύματα. Οι πόλεις γίνονται πόλοι έλξης, κέντρα πολιτισμού, αλλά ταυτόχρονα και απώθησης. Το ίδιο ισχύει για τις ερήμους, τα βουνά και τα μακρινά νησιά, όπου το μεγαλειώδες, το θεϊκό, το απόκοσμο και το μυστηριακό στοιχειώνουν τη φαντασία των ταξιδιωτών και ενώ άλλους τους μαγνητίζουν με την ενέργεια που εκπέμπουν, άλλους τους απωθούν.[27] Ο χώρος επομένως, ορίζεται σύμφωνα με την αρχιτεκτονική ως τόπο ή τοπίο, ένα τοπίο προορισμού.

22

Βαρβαρέσος Σ., Η χαμένη τέχνη του ταξιδιού: Από τον ταξιδιώτη στον τουρίστα, Ένας εναλλακτικός οδηγός αναζήτησης, σ.120 Έσσε Ε., Ταξίδι στην ανατολή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1985, σσ. 26-27 24 Βαρβαρέσος Σ., Η χαμένη τέχνη του ταξιδιού: Από τον ταξιδιώτη στον τουρίστα, Ένας εναλλακτικός οδηγός αναζήτησης, σ. 120 25 Morant P., Le Voyage, du Rocher, Monaco, 1994, σ. 138 26 Βαρβαρέσος Σ., Η χαμένη τέχνη του ταξιδιού: Από τον ταξιδιώτη στον τουρίστα, Ένας εναλλακτικός οδηγός αναζήτησης, σ. 123 27 Ό.π., σ. 125 23

21

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 2 | Gursky, Ratingen, 1987

Στην αναζήτηση της ιδανικής εμπειρίας ο ταξιδιώτης-τουρίστας πλάθει το ιδανικό τοπίο προορισμού, συνθέτοντας τις εικόνες που έχει απορροφήσει για εκείνο. Κάθε φορά που ο προορισμός αλλάζει, ο επισκέπτης του τον συνθέτει ως τον ιδανικό προκειμένου να ικανοποιήσει την προσδοκώμενη εμπειρία. Έτσι το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας, το ίδιο το ταξίδι, αγκαλιάζει μια σειρά από πρακτικές, συναρτώμενες με τη μετάβαση από το οικείο στον ‘άλλο’ τόπο[28], ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί προσδοκίες για την αναζήτηση και την εξερεύνησή του.

«Το τοπίο δε βρίσκεται σε μια αχρονική κατάσταση ισορροπίας, ανέγγιχτο από τα ρεύματα των γεγονότων. Η προσέγγισή του είναι ένα εγχείρημα επινόησης της εσωτερικής ταυτότητας ενός τόπου, φορτισμένο πολλαπλά τόσο με τις ψυχικές συντεταγμένες του υποκειμένου όσο και με τα συμφραζόμενα της ιστορίας. Συμφραζόμενα που δεν περιορίζονται στην επικαιρότητα αλλά εκτείνονται σε όλο το μήκος του χρόνου».[29]

28

Γαλάνη-Μουτάφη Βασιλική, Έρευνες για τον τουρισμό στην Ελλάδα και την Κύπρο, μια ανθρωπολογική προσέγγιση, σ. Μαρία Γούλα, Κώστας Μανωλίδης, Θωμάς Δοξιάδης, Ωραίο, φριχτό κι απέριττο τοπίον, Νησίδες, Σκόπελος, 2003, σ. 38

29

22

1|Τουρισμός

1.3. Η ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ

Το 1976 ο Dean MacCannell, πρωτοπόρος στην έρευνα του τουρισμού στα πεδία της κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας διατύπωσε τη θεωρία της «διαλεκτικής της αυθεντικότητας».[30] Σύμφωνα με τον Αμερικάνο στοχαστή, ο τουρισμός αναπόφευκτα οδηγούσε στη σταδιακή νοηματική βεβήλωση των τουριστικών προορισμών, γεγονός που μετασχημάτιζε την εκάστοτε κοινωνία υποδοχής. Αντιδρώντας σε αυτή την τάση οι τουριστικοί προορισμοί σκηνοθετούνταν με τρόπο τέτοιο ώστε να παρουσιάζονται ως εάν να διατηρούν την «αυθεντικότητα» τους.[31]

Ο τουρισμός διαμορφώνει τις στάσεις και τα βιώματα των περιηγητών. Αποτελεί μια κερδοφόρα διαδικασία που συνδιαλέγεται με τις σχέσεις του χώρου και του τόπου, μεταξύ της κίνησης και του βιώματος[32], επιδιώκει την αλλαγή στην σχέση της ανθρώπινης κλίμακας στην αρχιτεκτονική αλλά και στον σχεδιασμό του χώρου.[33] Αποτελεί μια πραγματικότητα μερικώς ή ολικώς σκηνοθετημένη, έτοιμη για να ιδωθεί από τα μάτια του επισκέπτη και να εκπληρώσει το όνειρό του. Αυτή η πραγματικότητα έρχεται να αποτελέσει το προϊόν του τουρισμού αλλά ταυτόχρονα και το φόντο πάνω στο οποίο θα εξελιχθεί. Η εικόνα ενσαρκώνει τα κοινωνικά πρότυπα ή τα σχολιάζει προσελκύοντας έτσι το πλήθος.[34]

Άραγε η εικόνα του βιώματος συμπίπτει με την πραγματικότητα ή αποτελεί εξολοκλήρου ένα σκηνοθετημένο γεγονός; Αν το προμελετημένο θέαμα, η οργανωμένη εμπειρία και το πλαστό περιβάλλον απουσίαζαν, θα ήταν άραγε το γεγονός το ίδιο σημαντικό;

Η ραγδαία ανάπτυξη της ζήτησης και επίτευξης του ταξιδιού βασίστηκε στην μαζική παραγωγή και διάχυση οπτικών ερεθισμάτων που προηγήθηκε. Πρόκειται για μία διαδικασία που στόχευε και συνεχίζει να στοχεύει το τουριστικό προϊόν να καταστεί ‘οικείο’ και αναγνωρίσιμο πριν καταναλωθεί.[35] Το τοπίο ως προορισμός, που από την μεριά του επισκέπτη φαντάζει τόπος εξερεύνησης, αποτελεί συχνά μια σκηνή που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και προετοιμασίας (εδώ) καθώς και κοπιαστικής εργασίας πριν ‘καταναλωθεί’ από τους ταξιδιώτες-τουρίστες.

Αναφορικά στο κείμενο του Α. Βλάχου για τον ελληνικό τουρισμό στα πρώτα του βήματα, εντοπίζεται ότι το ταξίδι για τους περισσότερους επισκέπτες, αποτελούσε στο παρελθόν μια παλινδρόμηση ανάμεσα στη λογοτεχνική φαντασία και την αποκαρδιωτική πραγματικότητα.[36] Η σημερινή πραγματικότητα, παρόλο που καταφέρνει να πλησιάζει περισσότερο την φαντασιακή εικόνα, θα πρέπει να εξεταστεί ως αποτέλεσμα μίας βιομηχανίας, ως προϊόν που απασχολεί δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους και για την τελική παραγωγή του αλλά και για την βέλτιστη σχεδίασή του.

Θα θεωρήσουμε ως αφετηρία του συλλογισμού μας την σημειακή, τουλάχιστον, πλαστότητα της εμπειρίας που βιώνει ο επισκέπτης και έτσι θα εξετάσουμε την μεταβλητότητα ως προς αυτόν τον παράγοντα της. Πέραν της παραμέτρου του επισκέπτη, η εμπειρία του ταξιδιού συμπεριλαμβάνει και τον τόπο υποδοχής. Οι σχέσεις αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε

30

MacCannell D., The Tourist: A new theory of the leisure class, University of California Press, 1999, σσ. 43-48, 155-160 Νικολακάκης Μ., «Το τουριστικό παράδοξο: Για την ιστορία του τουρισμού στην Ελλάδα από το 1950 μέχρι σήμερα», στο Αίσωπος Γιάννης (επίμ.), Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, 2015, σ.38 32 Agnew J., «Space: Place», στο Coke P. and Johnston R., Spaces of Geographical Thought, Sage, 2005, σσ. 81-96 33 Δοξιάδης Κ., Κύρτσης Α.Α. (επίμ.) Κείμενα, Σχέδια, Οικισμοί, Ίκαρος, 2006, σσ. 142-161 34 Κύρτσης Α.Α., «Ανασυγκρότηση και εκμοντερνισμός του τουριστικού βλέμματος», στο Αίσωπος Γιάννης (επίμ.), Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, 2015, σ.125, από το απόσπασμα: «Ο τουρισμός διαμορφώνει τις στάσεις και τα βιώματα των περιηγητών. Πρόκειται για μια κερδοφόρο διαδικασία που συγχρόνως αλλάζει τις σχέσεις μεταξύ χώρου και τόπου, μεταξύ κίνησης και βιώματος. Αλλάζει επιπλέον τις σχέσεις μεταξύ επιπέδων της ανθρώπινης κλίμακας στην αρχιτεκτονική και στον σχεδιασμό του χώρου.»

35 Βλάχος Α., «Ο ελληνικός τουρισμός στα πρώτα του βήματα: Τόποι, τοπία και εθνικός εαυτός», σ. 26 36 Ό.π., σ. 27 31

23

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 3 | Venice in Las Vegas

«υποδοχείς» και «επισκέπτες» ανάγονται στις συνέπειες του τουρισμού. Οι έως σήμερα μελέτες είναι ιδιαίτερα κρίσιμες για τον επανακαθορισμό της σχέσης αυτής. Ο Nunez αναφέρει την τουριστική διαδικασία ως «θεώρηση», όπου ο τουρίστας αποτελεί τον πολιτισμικό δότη, ενώ ο ντόπιος τον πολιτισμικό παραλήπτη. Κατά τον Νash, ο τουρισμός χαρακτηρίζεται ως μορφή ιμπεριαλισμού, όπου η τοπική κοινωνία προσαρμόζεται στην πραγματικότητα που της επιβάλει ο τουρισμός. Οι προσαρμογές αφορούν την δημιουργία «τάξεων» και «ομάδων» που προσφέρουν υπηρεσίες στους ξένους.[37]

Η προσαρμοστικότητα της τοπικής κοινωνίας, τόσο εικονικά όσο και σε παροχές, στις απαιτήσεις των επισκεπτών διαμορφώνει το πεδίο δράσης και αποπεράτωσης της τουριστικής εμπειρίας. Ταυτόχρονα το μέγιστο ζήτημα που προκύπτει αφορά την επίσημη εικόνα του προορισμού και την αντιστοίχισή της με την πραγματικότητα της παροχής των απαιτούμενων υπηρεσιών.

Σημαντικό τουριστικό προϊόν και αναμνηστικό υπενθύμισης και επιβεβαίωσης της επίσκεψης σε έναν τόπο ή χώρο πολιτισμού αποτελούν οι φωτογραφίες και οι αναμνηστικές κάρτες (καρτ-ποστάλ). Οι τελευταίες συγκλίνουν στην αναπαράσταση ενός εύληπτου/ εύγεστου κόσμου, σε τοπικές και χαρακτηριστικές εικόνες ρετουσαρισμένες και βελτιστοποιημένες. Συγκρίνοντας τις προσωπικές φωτογραφίες, όμως, με τις «τουριστικές» καρτ-ποστάλ διαπιστώνεται η διαφορετικότητα ανάμεσά τους. Οι εμπορικές εικόνες αποτυπώνουν μια λήψη που συνήθως είναι χωρίς καθημερινότητα ή φθορά, την στιγμή που οι φωτογραφίες του τουρίστα εμπεριέχουν κάθε στοιχείο από τα παραπάνω, καθώς οι αυθόρμητες φωτογραφίες υστερούν σκηνοθετικής επιμέλειας και έτσι απαθανατίζουν σημεία ή στοιχεία του προορισμού που αποτυπώνουν παραμέληση ή φθορά.

Η προηγούμενη παρατήρηση μπορεί να ισχύσει και για την περίπτωση των προβαλλόμενων στα media εικόνων για τον τόπο επίσκεψης. Αντίστοιχα συμπεριλαμβάνουν στις θεματικές τους την απόλαυση και την εξερεύνηση ενός παρελθόντος υλικού και την αναζήτηση του νέου στοιχείου.

37

Γαλάνη-Μουτάφη Βασιλική, Έρευνες για τον τουρισμό στην Ελλάδα και την Κύπρο, μια ανθρωπολογική προσέγγιση, σ.

24

1|Τουρισμός

Έτσι η φωτογραφική διεργασία της απαλοιφής και της επιλεκτικότητας καθίσταται αόρατη στην τελική αναπαράσταση, δεδομένου ότι οι θεατές δεν έχουν πρόσβαση σε εκείνο που εξαιρέθηκε, δηλαδή τις ανθρώπινες μορφές, τις κοινωνικές πρακτικές και τα τοπία που δεν ταίριαξαν με το περί κουλτούρας και εντοπιότητας όραμα των παραγωγών της εικόνας[38], έως ότου φθάσουν στον προορισμό και τον ανακαλύψουν.

Αποκρυσταλλώνεται, λοιπόν, κατά αυτόν τον τρόπο η σημασία της αίσθησης της όρασης στις σύγχρονες τουριστικές πρακτικές. Στην περίπτωση της Ελλάδας μιλάμε για μια εικονογράφηση της απουσίας της παρουσίας, μίας εθνικής εικόνας συνυφασμένης με την αρχαιότητα και το παρελθόν. Μίας επιλεκτικής απεικόνισης της εκδοχής της που κρίνεται ως εθνικά επιθυμητή και εξαγώγιμη, ικανή να προσεγγίσει και να προσελκύσει τους καταναλωτές της μεγάλης βιομηχανίας της.[39]

38

Καλαντζής Κ., «Κάρτ-ποστάλ: Το ελληνικό επιθυμητό εντός και εκτός κάδρου», στο Αίσωπος Γιάννης (επίμ.) , Τοπία Τουρισμού:Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, Αθήνα, 2015, σ. 297 39 Ό.π., με βάση το απόσπασμα σ. 296

25

2| Ειδικές μορφές τουρισμού

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

28

2|Ειδικές μορφές τουρισμού

2.1. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Κατά την περίοδο 1960-1980 παρουσιάστηκε μια εντυπωσιακή , σε ετήσιους ρυθμούς, ανάπτυξη της ζήτησης του τουρισμού η οποία και καθόρισε την πολιτική ανάπτυξής του από χώρες ή περιοχές που διέθεταν τους ανάλογους πόρους(θάλασσα, πολιτιστικά αξιοθέατα, κλίμα, κ.α.) για να ανταποκριθούν σε αυτή τη ζήτηση. Με αυτόν τον τρόπο διαμορφώθηκαν σε μικρό χρονικό διάστημα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και παράμετροι επιρροής της ζήτησης του παγκόσμιου τουρισμού, αλλά και αντίστοιχα χαρακτηριστικά στην ανάπτυξη και στην οργάνωση των υποδομών προσφοράς. Έτσι συγκροτήθηκε σταδιακά ένας σχεδόν πανομοιότυπος τύπος ζήτησης αλλά και ένας τύπος προσφοράς-ανάπτυξης οι οποίοι μπορούσαν να «προσαρμοστούν» σε πολύ διαφορετικές οικονομικά και κοινωνικά, περιοχές του κόσμου. Σε αυτά τα είκοσι χρόνια γίνεται πλέον αποδεκτό ότι ο τουρισμός μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των εισοδημάτων και συνακόλουθη περιφερειακή ανάπτυξη, γεγονός που τον καθιστά ως παραγωγικό τομέα ιδιαίτερα δημοφιλή ως μοχλό περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης πολλών αναπτυσσόμενων χωρών του κόσμου.[40]

Η σταδιακή αύξηση των ταξιδιών διακοπών και η θεσμική και κοινωνική τους ενσωμάτωση στην κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα των χωρών αποστολής αποτέλεσαν την πρώτη ιστορικά φάση της επιβολής αυτών των νέων καταναλωτικών και κοινωνικών προτύπων. Σε μία δεύτερη φάση, μετά το 1970, ορισμένοι οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες συμβάλλουν στην εξειδίκευση αυτών των κοινωνικών και καταναλωτικών προτύπων, ενισχύοντας στην ανάπτυξη των Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού. Αυτοί ήταν η εξειδίκευση των προσφερόμενων ταξιδιών από την αγορά, ως φυσικό επακόλουθο της παραγωγής οποιουδήποτε νέου προϊόντος, η σταδιακή αύξηση του ελεύθερου χρόνου και συνακόλουθα του αριθμού των ταξιδιών αλλά και η συνεχής αναζήτηση νέων, διαφορετικών και μακρινών ή «παρθένων» προορισμών από τουρίστες κάθε ηλικίας. Τέλος, παράγοντας που συνέβαλλε ήταν και η σταδιακή προσαρμογή της τουριστικής αγοράς που πλέον κατασκευάζει και προωθεί νέα τέτοια προϊόντα ή προορισμούς.[41]

Έτσι το τουριστικό ταξίδι από βασικό κοινωνικό και καταναλωτικό αγαθό, μετατράπηκε σε μία σύνθετη αγορά πολλών διαφορετικών και εξειδικευμένων προϊόντων, τα οποία ανταποκρίνονται στις καταναλωτικές επιλογές του κοινού της καταναλωτικής κοινωνίας.[42] Έτσι, υπάρχει πλέον ένας «πολυκινητρικός» τουρίστας καταναλωτής, ο οποίος αναζητά στο ίδιο ταξίδι πολλά κίνητρα που συνδέονται με σύγχρονα κοινωνικά πρότυπα και με τις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: περιβάλλον, υγεία, άθληση, επιμόρφωση, αυτοβελτίωση, παράδοση, πολιτισμό, περιπέτεια, φυσική ζωή, εναλλακτικές διακοπές και άλλα.[43]

Σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 υπήρξε εξέλιξη με ιδιαίτερη σημασία για την αναζήτηση διαφορετικών τύπων ταξιδιών. Σε αυτό το πλαίσιο πολλοί ήταν οι τουρίστες -κυρίως νέοι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο- οι οποίοι αναζητούσαν στα ταξίδια τους «εναλλακτικά» χαρακτηριστικά τόσο στον τρόπο διεξαγωγής και οργάνωσης όσο και στις ταξιδιωτικές εμπειρίες στον τόπο προορισμού. Το εναλλακτικό σήμαινε έναν περισσότερο αυτόνομο τρόπο οργάνωσης, με μεγαλύτερη συμμετοχή και ελευθερία των τουριστών, καθώς και μία προσπάθεια σεβασμού, προστασίας και ουσιωδέστερης γνωριμίας με την τοπική κοινωνία, τον πολιτισμό και το περιβάλλον.[44]

40

Χ .Κοκκώσης, Π. Τσάρτας, Ε. Γκρίμπα, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, Κριτική, 2011, σσ.69,70 41 Ό.π. σ..72 42 Ό.π. σ..73 43 Ό.π. σ..76 44 Ό.π. σ..77

29

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Η δυναμική ανάπτυξη του Οργανωμένου Μαζικού Τουρισμού οφείλεται, σε ένα σημαντικό ποσοστό, στο γεγονός ότι μπόρεσε να αποτελέσει ένα καταναλωτικό προϊόν με συγκεκριμένα συστατικά στοιχεία οργάνωσης. Το κλειδί της επιτυχίας του τουριστικού αυτού προϊόντος συνδέεται με αυτά τα συστατικά στοιχεία, τα οποία όπως φαίνεται, παρέμειναν μερικώς και στην πορεία ανάπτυξης των Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Έτσι η διαφοροποίηση των τουριστικών προϊόντων των ΕΕΜΤ σε σχέση με αυτό του ΟΜΔΤ συνιστάται, αφενός, στην εμπλοκή περισσότερων φορέων στην οργάνωση και την διαδικασία του ταξιδιού και, αφετέρου, στην αυτονόμηση των τουριστών. Σε κάθε περίπτωση τα βασικά οργανωτικά συστατικά στοιχεία αυτών των δύο προϊόντων, παρά τις διαφορές στο βαθμό οργάνωσης, παραμένουν ίδια, συνδεόμενα άλλωστε με βασικά δεδομένα της ανάπτυξης, της λειτουργίας και της οργάνωσης του σύγχρονου τουρισμού.[45]

45

Χ .Κοκκώσης, Π. Τσάρτας, Ε. Γκρίμπα, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, σσ.

101-103

30

2|Ειδικές μορφές τουρισμού

2.2. ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΜΕ ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΚΙΝΗΤΡΟ ΤΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ

Στην ομάδα των ειδικών μορφών τουρισμού που έχουν ως κυρίαρχο κίνητρο την γνωριμία με την φύση και την ύπαιθρο συμπεριλαμβάνονται ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός, ο χιονοδρομικός τουρισμός και ο ορειβατικός ή ορεινός τουρισμός. Έτσι πρόκειται για μία ομάδα προϊόντων η οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο τουριστικών δραστηριοτήτων οι οποίες αναπτύσσονται στην ύπαιθρο, αξιοποιώντας πολιτιστικούς, ανθρωπογενείς, αλλά κυρίως φυσικούς πόρους. Συγχρόνως αποτελεί μία ήπια μορφή τουριστικής ανάπτυξης της υπαίθρου η οποία δεν αλλοιώνει το περιβάλλον, αλλά αντιθέτως το αναδεικνύει και το προστατεύει χωρίς να υπερβαίνει τα όρια της φέρουσας ικανότητας της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής.[46] Η επονομαζόμενη ΦΙΤΑ αποτελεί ουσιαστικά την δυνατότητα που έχει η περιοχή να απορροφήσει συγκεκριμένο αριθμό υποδομών και τουριστών, με αποτέλεσμα τη διαταραχή της ισορροπίας της σε περίπτωση που ξεπεραστεί αυτή η δυνατότητα. Ο δείκτης αυτός μετριέται με διάφο-ρους τρόπους και στόχος του είναι η διατήρηση της ισορροπίας και της αρμονίας των κοινωνικο-οικονομικο-περιβαλλοντικών δομών κάθε περιοχής. Επιπλέον, αποτέλεσμα της εμπλοκής κάθε τουρίστα σε δράσεις υπαίθριας αναψυχής είναι η ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης, απόκτηση οικολογικής συμπεριφοράς και διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και την διάχυση των στάσεων αυτών στους υπόλοιπους ανθρώπους.[47]

46 Χ .Κοκκώσης, Π. Τσάρτας, Ε. Γκρίμπα, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, σ.135 47 Κουθούρης Χ., Υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής, ακραία αθλήματα : Μάνατζμεντ υπηρεσιών & εκπαίδευση στελεχών, Χριστοδουλίδη, Θεσσαλονίκη, 2009, σ.39

31

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 1 | Αγροτουρισμός

Εικ. 2 | Αγροτουρισμός

32

2|Ειδικές μορφές τουρισμού

2.2.1. Αγροτουρισμός/ Αγροτικός τουρισμός

Παρόλο που οι παραπάνω έννοιες δεν ήταν αρχικά απόλυτα ταυτόσημες, υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία που τις καθιστούν αλληλοσυμπληρούμενες και αλληλεξαρτώμενες και γι’ αυτό τελικά επικράτησε ο όρος «αγροτουρισμός». Αναλυτικότερα, πρόκειται για την μορφή τουρισμού που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ την δεκαετία του 1960, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Γαλλία.[48]

Ορισμός: Στον αγροτουρισμό, οι τουρίστες που επιλέγουν αυτή τη μορφή τουρισμού διαμένουν είτε σε ξενοδοχειακό κατάλυμα στην αγροτική περιοχή είτε σε αγρόκτημα ή αγροτικό κατάλυμα, μαζί ή σε διαφορετικό χώρο από την γεωργική οικογένεια, παρατηρούν τις αγροτικές δραστηριότητες, τρέφονται με τα ίδια φαγητά και συχνά συμμετέχουν στις αγροτικές εργασίες.[49]

Τα αγροκτήματα ή τα αγροτικά καταλύματα αυτά πρόκειται για οργανωμένες επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται σε αγροτικούς προορισμούς και ασχολούνται με παραγωγή, μεταποίηση και πώληση αγροτικών προϊόντων καθώς και με άλλες συναφείς με την αγροτική ζωή δραστηριότητες, όπως σεμινάρια εκτροφής ζώων, δενδροκομίας, ανθοκομίας, καλλιέργειας οπωροκηπευτικών προϊόντων κ.ά. Χαρακτηριστικό είναι ότι εκείνοι που συμμετέχουν σε αυτές τις δραστηριότητες έχουν έπειτα την δυνατότητα να εφαρμόσουν τις θεωρητικές τους γνώσεις στην πράξη, μετέχοντας ενεργά σε κάθε δραστηριότητα.

Με γνώμονα την δυνατότητα συμμετοχής των τουριστών στην αγροτική δραστηριότητα, τη φύση (άμεση ή έμμεση) της επαφής τους με αυτήν, αλλά και την αυθεντικότητα της εμπειρίας που προσφέρεται, αναπτύσσονται πέντε τύποι αγροτουρισμού.

Ο πρώτος τύπος «non-working farm agritourism» δεν προσφέρει στον τουρίστα την δυνατότητα συμμετοχής στις αγροτικές δραστηριότητες και συνήθως το κατάλυμα στο οποίο διαμένουν οι τουρίστες είναι εκτός φάρμας. Ο δεύτερος τύπος «working farm, passive contact agritourism» προσφέρει στον τουρίστα παθητική επαφή με τις αγροτικές δραστηριότητες, για παράδειγμα, το κατάλυμα βρίσκεται εντός φάρμας, αλλά δεν δίνει την δυνατότητα στον τουρίστα να συμμετέχει σε αγροτικές δραστηριότητες. Ο τρίτος τύπος «working farm, indirect contact agritourism» επιτρέπει στον τουρίστα να έχει έμμεση επαφή με τις αγροτικές δραστηριότητες, που σημαίνει ότι προσφέρει για παράδειγμα στον επισκέπτη διατροφή και προϊόντα που παράγονται μέσα στην φάρμα. Ο τέταρτος τύπος «working farm, direct contact, staged agritourism» προσφέρει στον τουρίστα άμεση επαφή με μία «σκηνοθετημένη» αγροτική δραστηριότητα, για παράδειγμα, μία μονάδα αγροτουρισμού που επιτρέπει τη συμμετοχή σε «σκηνοθετημένες» για τις τουριστικές ανάγκες δραστηριότητες. Τέλος, ο πέμπτος τύπος «working farm, direct contact, authentic agritourism» δίνει την δυνατότητα στον τουρίστα να έχει άμεση και αυθεντική επαφή και συμμετοχή στην αγροτική δραστηριότητα. Πρόκειται για μονάδες που προσφέρουν στον τουρίστα πραγματική συμμετοχή στις καθημερινές ανάγκες της φάρμας με συγκεκριμένα καθήκοντα και υποχρεώσεις.[50]

Ο αγροτουρισμός αποτελεί μια εξειδικευμένη μορφή τουρισμού στην ύπαιθρο, με στόχο την προσπάθεια σύζευξης τουρισμού και αγροτικού τομέα προκειμένου να επωφεληθούν αμοιβαία και οι δύο τομείς. Σκοπεύει στην αξιοποίηση του ντόπιου αγροτικού δυναμικού και η ανάπτυξη της τοπικής δομής κάθε περιοχής, η ενίσχυση τοπικών πρωτοβουλιών και η προώθηση της τοπικής βιωσιμότητας με την ενεργή συμμετοχή των τουριστών που επιλέγουν να ζήσουν σε ένα αγρόκτημα ή να παρατηρήσουν τις βασικές λειτουργίες του.

48 Σφακιανάκης Μ, Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού, Έλλην,2000, σ. 39 49 ΙΤΑ, 2008:11-12 50 Ασκέλη Σ. 2005:160-165

33

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 3 | Οικοτουρισμός

Εικ. 4 | Οικοτουρισμός

34

2|Ειδικές μορφές τουρισμού

2.2.2. Οικοτουρισμός/ Οικολογικός τουρισμός

Ορισμός: Ο οικοτουρισμός πρόκειται για έναν τύπο «υπεύθυνου» τουρισμού υπαίθρου σε αξιόλογο φυσικό περιβάλλον που συμβάλει στην προστασία και τη διατήρηση του περιβάλλοντος και την ήπια ανάπτυξη.[51] Συχνά χρησιμοποιούνται ως ευρύτερη οριοθέτηση και οι όροι «τουρισμό υπαίθρου» ή «φυσιολατρικός τουρισμός» οι οποίοι, όμως, περιλαμβάνουν μεγαλύτερο εύρος δραστηριοτήτων, ενώ ο οικοτουρισμός περιλαμβάνει κυρίως δραστηριότητες παρατήρησης, περιήγησης και επιστημονικής διερεύνησης του φυσικού περιβάλλοντος.[52]

Η πρώτη συστηματική αναφορά στον οικοτουρισμό γίνεται το 1983 από τον Ceballos-Lascurain προκειμένου να περιγραφεί το φυσιολατρικό ταξίδι «παρθένες περιοχές» με έμφαση στην εκπαίδευση.[53] Προσδιορίζεται από δύο κύριους παράγοντες : τη χωρική διάσταση και τη μεγάλη-θεματικά- ποικιλία των περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων του. Οι τουριστικές δραστηριότητες κάθε μορφής στο φυσικό περιβάλλον έχουν παράδοση αιώνων και στόχους, κατά κύριο λόγο, τη φυσιολατρία, τον αθλητισμό, την υγεία, την γνωριμία με τον αγροτικό πολιτισμό και τα περιβαλλοντικά ταξίδια. Σήμερα οι στόχοι αυτοί παραμένουν ίδιοι, έχουν αλλάξει όμως σημαντικά η οργάνωση των υποδομών και ο αριθμός των προσφερόμενων δραστηριοτήτων.

Ο οικοτουρισμός αποτελεί έναν τύπο τουρισμού που μπορεί να συμβάλλει σε μία σχεδιασμένη ανάπτυξη με κύριες επιδιώξεις, αφενός, την προστασία του περιβάλλοντος και αφετέρου, τη σαφή διασύνδεση των οικολογικών διαδικασιών με οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους. Εκτιμάται ότι το 5% του συνόλου των παγκόσμιων τουριστικών αφίξεων δραστηριοποιούνται στον οικοτουρισμό.[54] Επιπλέον, ο οικοτουρισμός περιγράφει ένα είδος τουρισμού που στοχεύει εκτός των άλλων να συμβάλλει στις προσπάθειες των τοπικών κοινωνιών να επιτύχουν μια βιώσιμη ανάπτυξη.[55]

Σκοπός του οικοτουρισμού είναι η αξιοποίηση των τουριστικών δυνατοτήτων σε περιοχές με πλούσιο φυσικό περιβάλλον με την διαμόρφωση ενός τουριστικού προϊόντος που ικανοποιεί ανάγκες και ενδιαφέροντα τα οποία σχετίζονται άμεσα με την παρατήρηση, την περιήγηση και την διαμονή στην ύπαιθρο, σεβόμενοι την τοπική κοινωνία και παρέχοντας στους επισκέπτες υψηλής ποιότητας εμπειρίες.[56]

51

Κομίλης Π. Οικοτουρισμός: Η εναλλακτική προοπτική αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, Προπομπός, Αθήνα, 2007, σσ.22-26 «Σημειώνεται ότι ο οικοτουρισμός επικεντρώνεται σε δραστηριότητες που αφορούν κυρίως την παρατήρηση, τη γνωριμία και τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος, ωστόσο εμπεριέχει και την επαφή/ γνωριμία με πολιτισμούς και κουλτούρες ανθρώπων/ φυλών που ζουν σε αυτό» Fennell D., Οικοτουρισμός, Έλλην-Γ.Παρίκος,2001 σσ.58-66, Πάρις Τσάρτας, Θεόδωρος Σταυρινούδης, Σμαράγδα Ζαγκότση, Άννα Κυριακάκη, Μαγδαληνή Βασιλείου, Τουρισμός και Περιβάλλον, WWF Ελλάς, Αθήνα, σσ. 36-38 53 Ανδριώτης Κ., Αειφορία και Εναλλακτικός Τουρισμός, Σταμούλη, 2008, σ. 157 54 Γλυνιά Ε., Εναλλακτικές και Ειδικές Μορφές Τουρισμού,Σχεδιασμός Management και Marketing, Interbooks, 2004, σσ.172-173 55 Μαρούδας Λ.& Κυριακάκη Α. 2000 56 Κομίλης Π., Οικοτουρισμός: Η εναλλακτική προοπτική αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, σσ.51-52 52

35

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

2.2.3. Χιονοδρομικός Τουρισμός/ Τουρισμός χιονοδρομικών σπορ

Αυτή η μορφή τουρισμού χρονολογείται περίπου 4.000 χρόνια πριν. Ο χαρακτήρας της ήταν εντελώς διαφορετικός μια και κίνητρο αποτελούσε να μπορέσουν οι άνθρωποι που ζούσαν σε βόρειες χώρες να μετακινηθούν ευκολότερα και ασφαλέστερα (επινοώντας τα σκι και τις σανίδες). Σήμερα ακόμα αποτελεί για αρκετές χώρες (πχ. Αυστρία, Ελβετία, Γαλλία, Καναδά) το κυρίαρχο εθνικό τουριστικό προϊόν τους.[57] Ο χιονοδρομικός τουρισμός είναι συνυφασμένος με χειμερινά σπορ και δραστηριότητες που διεξάγονται κατά την διάρκεια του χειμώνα.[58]

Ορισμός: Βασικό πεδίο ανάπτυξης αυτού του τύπου τουρισμού είναι τα χιονοδρομικά κέντρα ή θέρετρα χιονοδρομίας (μετάφραση του γαλλικού όρου station d’hivers) που συγκροτούνται από οργανωμένες και πολυσύνθετες υποδομές (ξενοδοχεία, πίστες, εστιατόρια, κλπ.) για χειμερινά σπορ, κοντά ή σε απόσταση από ορεινούς οικισμούς. Συχνά, αντί του «χιονοδρομικού» χρησιμοποιείται και ο όρος «χειμερινός» τουρισμός, ο οποίος, όμως, είναι πολύ ευρύτερος και αφορά τουριστικές δραστηριότητες οι οποίες πραγματοποιούνται την χειμερινή περίοδο και έχουν να κάνουν τόσο με ταξίδια στην ύπαιθρο όσο και με ταξίδια πολιτισμού και αστικού τουρισμού, συνήθως μικρής διάρκειας.[59]

Σκοπός του χιονοδρομικού τουρισμού είναι η αξιοποίηση περιοχών με υποδομές και φυσικό περιβάλλον κατάλληλο για την προσέλκυση τουριστών οι οποίοι επιθυμούν αυτόν τον τρόπο αθλητικής δραστηριότητας, συχνά σε συνδυασμό με άλλες δραστηριότητες σε ορεινούς όγκους.[60]

57 ΙΤΑ, 2008: 22-23 58 Βενετσανοπούλου Ν., Η κρατική συμβολή στον τουρισμό. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. : Ιστορική εξέλιξη, θεσμικό πλαίσιο, Interbooks, Αθήνα, 2006, σ. 143 59 Χ .Κοκκώσης, Π. Τσάρτας, Ε. Γκρίμπα, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, σ. 140 60 Ό.π., σ. 150

36

2|Ειδικές μορφές τουρισμού

2.2.4. Ορεινός/ ορειβατικός τουρισμός

Ορισμός: Ο ορεινός τουρισμός αφορά ταξίδια, συχνά μικρής διάρκειας, σε ορεινούς όγκους για δραστηριότητες, κυρίως, στην ύπαιθρο, συνήθως σε συνδυασμό με ήπιες περιπατητικές, ορειβατικές ή αθλητικές δραστηριότητες. Ως ορειβασία νοείται η ανάβαση, διάσχιση και κατάβαση σε ορεινές τοποθεσίες (500 μέχρι 1.500 μ) ή ψηλό (άνω 1.500μ) βουνό που χαρακτηρίζεται είτε βατό, οπότε και δεν απαιτούνται ειδικές τεχνικές γνώσεις και σύνεργα, είτε δύσβατο, οπότε και απαιτούνται ειδικές γνώσεις και συγκεκριμένες τεχνικές.[61]

Είναι γεγονός ότι οι ορεινές περιοχές ανά τον κόσμο αποτελούν τον δεύτερο δημοφιλέστερο τουριστικό προορισμό μετά τις ακτές και τα νησιά, αντιστοιχώντας στο 15-20% του ετήσιου παγκόσμιου τουρισμού.[62] Οι πρώτοι τουρίστες ορεινού τουρισμού χαρακτηρίζονται ως cottagers, ενώ η συγκεκριμένη μορφή ως «τουρισμός εξοχικής κατοικίας» (cottage tourism). Στα μέσα του 19ου αιώνα δημιουργείται, από τη μία, ένας μεγάλος αριθμός ορειβατικών λεσχών (το 1847 ιδρύεται η πρώτη στο Ηνωμένο Βασίλειο) κυρίως στη Γερμανία με κατάληξη στην Αυστρία και, από την άλλη, ένα δίκτυο ορεινών καταφυγίων, στα μεσαία και υψηλότερα επίπεδα των ορεινών περιοχών των Άλπειων. Τα καταφύγια αυτά αποτελούσαν τη βάση για αναρριχητές που επιθυμούσαν να φτάσουν σε συγκεκριμένες βουνοκορφές, αλλά και σταθμούς για όσους έκαναν πεζοπορίες από καταφύγιο σε καταφύγιο.

Εκτός από τις ευρωπαϊκές Άλπεις, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και άλλοι ορεινοί όγκοι, όπως τα Βραχώδη όρη στη Β. Αμερική, ο Καύκασος, τα Ιμαλάια, τα Αφρικανικά βουνά. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες καταγράφηκαν στα μέσα του 20ου αιώνα με την κατάκτηση του Έβερεστ των Ιμαλαίων (8.848 μ) το 1953. Το σκηνικό αλλάζει άρδην το 1960, διότι δίνεται έμφαση στην αναζήτηση ολοένα και πιο δύσκολων διαδρομών. Συγκεκριμένα, από το 1971 επιχειρούνται η ανάβαση και η πορεία στα νοτιοδυτικά του Έβερεστ και από ομάδα γυναικών, οι οποίες βγαίνουν δυναμικά στο προσκήνιο.[63] Σκοπός του ορεινού τουρισμού είναι η ανάπτυξη ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων και υποδομών περιήγησης, ορειβασίας και αθλητισμού σε ορεινούς όγκους.

61

Χ .Κοκκώσης, Π. Τσάρτας, Ε. Γκρίμπα, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, σ. 142 62 Δολόγλου Ν. 2010:2 63 «Η σταδιακή αύξηση και η διεύρυνση των κοινωνικών ομάδων που συμμετέχουν σε δραστηριότητες ορεινού τουρισμού, οι οποίες αρχικά είχαν περιοριστεί «κοινωνική ελίτ» που επιδίωκε την εμπειρία μέσα από την κατανάλωση του «ελεύθερου χρόνου», προκάλεσαν την εκ δημοκρατικοποίηση των δραστηριοτήτων αυτών και σε αρκετές περιπτώσεις συνέβαλλαν στην άρση της απομόνωσης πολλών ορεινών περιοχών μέσα από την αύξηση της δυνατότητας πρόσβασής τους, συμβάλλοντας παράλληλα και στην οικονομική ανάπτυξής του.» Μαρούδας Λ., Γούβης Δ., Κυριακάκη Α., Δολόγλου Ν., Τουρισμός σε ορεινές περιοχές. Προβλήματα και ανάγκες. Ολοκληρωμένη ανάπτυξη και οικοτουρισμός, ΜΕΚΔΕ: ΕΜΠ Αθήνα, 8/2/2010, www.mbatourism.gr

37

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

2.2.5. Ιαματικός/ θεραπευτικός τουρισμός

Οι έντονες συνθήκες ζωής και οι αυξημένες απαιτήσεις του εργασιακού, και όχι μόνο, περιβάλλοντος προκαλούν στον άνθρωπο άγχος και κούραση με αποτέλεσμα αυτό που πραγματικά επιθυμεί να είναι η καλή ποιότητα ζωής.[64] Βασικά στοιχεία αυτής της ποιότητας αποτελούν, αναμφίβολά, τόσο η υγεία όσο και η ευεξία-με την ευρεία έννοια των όρων-, οι οποίες λειτουργούν ταυτόχρονα και ως προϋποθέσεις για την ευημερία του. Έτσι, με βάση τα κίνητρα της υγείας και της ποιότητας ζωής, ο τουρισμός εξειδικεύτηκε δημιουργώντας προϊόντα, υπηρεσίες και υποδομές στους εξής τομείς: θεραπείας (curative)- διαφόρων παθήσεων και ασθενειών- ή πρόληψης (preventative) με τον ιαματικό/θεραπευτικό τουρισμό και ενίσχυσης φυσικής κατάστασης και υγείας με τον τουρισμό ευεξίας και τον ιαματικό/ θεραπευτικό τουρισμό.

Ορισμός: Αναλυτικότερα, βασικό στοιχείο του ιαματικού/ θεραπευτικού τουρισμού αποτελεί η χρήση ιαματικών πηγών ή θεραπειών ενώ στόχος είναι η πρόληψη, η διατήρηση ή η αποκατάσταση της σωματικής/ ψυχικής υγείας του ατόμου.[65] Στον τουρισμό ευεξίας το ταξίδι που πραγματοποιείται έχει ως κύριο κίνητρο την διατήρηση ή την βελτίωση της υγείας εκείνων που συμμετέχουν σε αυτό, με δραστηριότητες αθλητισμού ή υγείας-θεραπείας, spa, κοκ.[66]

Οι πρώτες λουτροπόλεις δημιουργούνται γύρω από ιαματικές πηγές κατά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Μετά το 1950 κάνουν την εμφάνισή τους στις ΗΠΑ και την Δυτική Ευρώπη τα λεγόμενα sanatorium, ενώ η έννοια της ευεξίας αναπτύχθηκε από τον Halber Dahn, Αμερικάνο γιατρό, ο οποίος γύρω στα 1960 έγραψε για μία κατάσταση υγείας η οποία εμπεριέχει την έννοια της καλοζωίας, τόσο για το πνεύμα και τον νου όσο και για το σώμα. Όσο αναφορά «spa» (sanus per aqua), σημαίνει υγεία διαμέσου του νερού.[67] Στο Βέλγιο, μάλιστα, υπάρχει γνωστό θέρετρο ιαματικού τουρισμού που ονομάζεται Σπα. Οι ρίζες των spa βρίσκονται στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία, τα στρατεύματα της οποίας προκειμένου να γιατρέψουν τις πηγές τους έψαχναν ζεστές πηγές και έκαναν λουτρά. Αντίθετα, οι Έλληνες προτιμούσαν λουτρά φυσικών πηγών (θαλασσοθεραπεία). Σε γενικές γραμμές, το βασικό χαρακτηριστικό του ιαματικού τουρισμού στην Ελλάδα είναι η έντονη εποχικότητα, δεδομένου ότι τα λουτρά των ιαματικών πηγών είναι ανοιχτά μόνο κατά την διάρκεια της λεγόμενης «λουτρικής περιόδου» η οποία εκτείνεται από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο.[68]

Ο ιαματικός τουρισμός απευθύνεται κυρίως σε ασθενείς ή σε άτομα της τρίτης ηλικίας που έχουν ανάγκη συγκεκριμένης θεραπείας, αλλά και σε υγιή άτομά νεότερων ηλικιών που εκτιμούν τα οφέλη τα οποία προκύπτουν από τη χρήση ιαματικών θεραπειών, η συχνή άσκηση, τη βελτίωση της διατροφικής και γενικότερα τον υγιεινό τρόπο ζωής.[69]

64

Βενετσανοπούλου Ν., Η κρατική συμβολή στον τουρισμό. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. : Ιστορική εξέλιξη, θεσμικό πλαίσιο Αποστολόπουλος Κ. & Σδράλη Δ., Εναλλακτικός και ήπιος τουρισμός υπαίθρου, Θεωρητική προσέγγιση και εφαρμογές, Ελληνοεκδοτική, 2009, σ.141 66 Hall C. M. & Weiler B., Special interest tourism, Belhaven Press, Λονδίνο, 1992 67 Βενετσανοπούλου Ν., Η κρατική συμβολή στον τουρισμό. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. : Ιστορική εξέλιξη, θεσμικό πλαίσιο, σ.247 68 Χ .Κοκκώσης, Π. Τσάρτας, Ε. Γκρίμπα, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, σ.350 69 Ό.π., σ.352 65

38

1|Τουρισμός

2.2.6. Τουρισμός του κρασιού/ Οινοτουρισμός

Στην κατηγορία των ειδικών μορφών τουρισμού με κυρίαρχο κίνητρο την γνωριμία με τη φύση ανήκει και ο τουρισμός του κρασιού που θα να αναλυθεί στο επόμενο κεφάλαιο της εργασίας. Πρόκειται για μία ακόμα ειδική μορφή τουρισμού με κίνητρο την γνωριμία του τουρίστα (εν προκειμένω του οινο-τουρίστα) τόσο με το αντικείμενο και το προϊόν του κρασιού όσο και με τους αμπελώνες και τους χώρους διεξαγωγής της παραγωγικής διαδικασίας.

Ορισμός: Η ειδική μορφή τουρισμού που αφορά στην παροχή υπηρεσιών υποδοχής, ξενάγησης, φιλοξενίας και εστίασης σε χώρους λειτουργικά ενοποιημένους με οινοποιητικές ή, και οινοιπαραγωγικές εγκαταστάσεις, π.χ. αμπελώνες. Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονται συνδυαστικά με δραστηριότητες σχετικές με την αμπελοκαλλιέργεια και την οινική παραγωγή.[70]

Εικ. 5 | Texas, Brenham, Randolph Wheless

70

Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 30ης Ιουλίου 2014 (φύλλο 155, νόμος 4276, Κεφάλαιο Δ΄, Ειδικές Μορφές Τουρισμού, άρθρο 25)

39

3| Οινικός Τουρισμός

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 01 | Σταφύλια, Robby van Moor

Εικ. 02 | Σταφύλια, Bob McClenahan

44

3|Οινικός Τουρισμός

3.1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ

Η ιστορία της αμπέλου ξεκινά στο πρώτο μισό του Καινοζωϊκού αιώνα.[71] Ενώ ο τόπος καταγωγής της αμπέλου είναι δύσκολο να καθοριστεί και θεωρείται ότι προήλθε από τη Δυτική Ασία, είναι σίγουρο ότι υπήρχε στις σημερινές πολικές περιοχές[72] πριν την εμφάνιση των παγετώνων και με την εμφάνιση αυτών περιορίστηκε σε περιοχές με ευνοϊκότερο κλίμα, όπως ο Καύκασος και η Μεσοποταμία. Για τον λόγο αυτό οι περιοχές αυτές, καθώς και η Αίγυπτος, θεωρούνται ως κοιτίδες της αμπελουργίας και του κρασιού.[73]

Έρευνες για την προέλευση των σταφυλιών, που καλλιεργούνται και οινοποιούνται σήμερα παγκοσμίως, έχουν επανειλημμένως καταλήξει σε αποτελέσματα που αφορούν τα όρια της δυτικής ηπείρου. Από πρόσφατες μελέτες DNA παρήχθησαν αποτελέσματα που έδειξαν ότι υπάρχει πιθανότητα οι πρώτες ρίζες αμπέλου να έχουν καλλιεργηθεί σε περιοχές του Νότιου Καυκάσου. Παρόλο που η προηγούμενη αντίληψη δεν έχει εδραιωθεί ως επίσημο συμπέρασμα των ερευνών, είναι σημαντικό να τονιστεί το γεγονός ότι το κρασί και η τελετουργία που προϋποθέτει είναι πολύ πιο έντονα ριζωμένα στοιχεία στην κοινωνία του δυτικού Καυκάσου απ’ ότι σε άλλες διάσημες οινόφιλες χώρες, όπως η Γαλλία.[74]

Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι η αμπελουργία είχε διαδοθεί στην Μεσοποταμία, στην Κοιλάδα της Ιορδανίας και την Αίγυπτο περίπου 5.000 χρόνια πριν.[75] Η αρχαιότερη ποικιλία, η Vitis Vinifera, ξεκινά το ταξίδι της από περιοχές νότια του Καυκάσου και της Κασπίας θάλασσας. Από ιερογλυφικές αναπαραστάσεις του αμπελιού δίδεται η ιδέα της πρώιμης αμπελοκαλλιέργειας στην αρχαία Αίγυπτο ενώ συγχρόνως η άμπελος αποτελούσε και διακοσμητικό στοιχείο των κήπων, είτε για την χρωματική ποικιλία είτε για την στέγαση διαδρόμων και αίθριων, από την ελληνιστική περίοδο και έπειτα.[76] Ο Αρχαίος Κόσμος και ο Μεσαίωνας

Το κρασί εμφανίζεται μαζί με τα πρώτα δείγματα πολιτισμού στην Ανατολή. Ευρήματα όπως επιγραφές, πάπυροι και αιγυπτιακοί τάφοι το αποδεικνύουν. Ο άνθρωπος, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα -που εργάζεται, φιλονικά, αγαπά και ανησυχεί- έρχεται στο προσκήνιο με την συντροφιά του κρασιού. Το σημερινό κρασί, με τις ρίζες του ακόμα υπό διερεύνηση, ξεκινάει με τους Φοίνικες και τους Έλληνες που κατοικούσαν την Μεσόγειο. Οι Φοίνικες ξεκινούν να υφίσταται περί το 1100 π.Χ. ενώ οι Έλληνες εμφανίζονται 350 χρόνια μετά, το 750 π.Χ.. Τότε ήταν η περίοδος κατά την οποία το κρασί ξεκίνησε να φτάνει στα μέρη που έμελλε να ορίσουν το πραγματικό σπίτι του: την Ιταλία, την Γαλλία και την Ισπανία.[77] Αρχαία Ελλάδα

Τα κρασιά της αρχαίας Ελλάδας δοξάζονταν ευγενικά και καταγράφονταν στα ποιήματά της. Στην αρχαία Ελλάδα ο οίνος καταναλωνόταν με πολύ διαφορετικό τρόπο από σήμερα, ήταν ενισχυμένος με βότανα, μπαχαρικά και μέλι και αραιωμένος με νερό, πολλές φορές θαλασσινό. Στα νησιά του Αιγαίου τα κρασιά ήταν εξαιρετικά βραβευμένα για την

71

Ο Καινοζωικός αιώνας είναι ο τρέχων και καλύπτει την χρονική περίοδο από 66 εκατομμύρια χρόνια πριν έως και σήμερα. Οι πολικές περιοχές βρίσκονται βορειότερα από το Βόρειο Πολικό Κύκλο και νοτιότερα από το Νότιο Πολικό Κύκλο. Συγκεκριμένα ανήκουν οι βόρειες περιοχές της Αμερικής, η Γροιλανδία, οι βόρειες ακτές της Ευρώπης και της Ασίας και η Ανταρκτική.Οι περιοχές αυτές είναι σκεπασμένες με πάγο πάντα - αφού οι ηλιακές ακτίνες πέφτουν τελείως πλάγια σε αυτές - και η θερμοκρασία είναι πολύ χαμηλή.

73 Φιλιππίδης Δ. & Κυπαρισσίου Π., Ο οίνος στην Ελλάδα και τον Κόσμο, Les Livres du Tourisme, 2002, σσ. 17-19 74 Tattersall I. & DeSalle R., A natural history of wine, Yale Press, 2015, σ. 10 75 Ό.π., σσ. 10-11 76 Φιλιππίδης Δ. & Κυπαρισσίου Π., Ο οίνος στην Ελλάδα και τον Κόσμο, σσ. 20-22 77 Johnson H. & Robinson J., The World Atlas of Wine, Mitchell Beazley, Ηνωμένο Βασίλειο, 2013, σ. 10 72

45

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

διαφορετικότητα της γεύσης και των αρωμάτων τους. Η Χίος, για παράδειγμα, ήταν ένας σημαντικός προμηθευτής κρασιού της εποχής. Οι Έλληνες κατάφεραν να εγκαθιδρύσουν το κρασί ως προϊόν στην Νότια Ιταλία, έπειτα ακολούθησαν οι Ετρούσκοι στην Τοσκάνη και στην συνέχεια οι Ρωμαίοι.[78] Τα κρασιά της Ρώμης

Οι Ρωμαίοι κατείχαν όλα όσα ήταν απαραίτητα για να παλαιώσουν το κρασί, με την διαφορά ότι χρησιμοποιούσαν διαφορετικά υλικά από αυτά που χρησιμοποιούμε σήμερα. Για παράδειγμα, το γυαλί δεν χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση του κρασιού, τα ξύλινα βαρέλια τα χρησιμοποιούσαν μόνο στην περιοχή Gaul (που περιελάβανε και την Γερμανία). Όπως ακριβώς και οι Έλληνες, έτσι και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν αμφορείς για την αποθήκευση του κρασιού, οι περισσότεροι εκ των οποίων συνήθως μπορούσαν να αποθηκεύσουν περίπου 35 λίτρα προϊόντος.

Οι περισσότεροι Ιταλοί που έζησαν περίπου 2.000 χρόνια πριν έπιναν κρασί το οποίο ήταν είτε πολύ φρέσκο, είτε φτιαγμένο, έντονο ή άτονο, ανάλογα με την σοδειά της εποχής. Επιπρόσθετα, οι Ρωμαίοι είχαν την δική τους τεχνική-μέθοδο καλλιέργειας για τα αμπέλια, η οποία μέχρι και πρόσφατα ευδοκιμούσε και εξελισσόταν σε περιοχές της Νότια Ιταλίας και της Βόρειας Πορτογαλίας. Συνήθιζαν να καλλιεργούν τα αμπέλια πάνω σε δέντρα, στοιχείο το οποίο στην συνέχεια έγινε διάκοσμος και τελικά μετατράπηκε σε ζωοφόρους των κλασικών κτιρίων της εποχής.[79]

Οι Έλληνες μετέφεραν και διέδωσαν το κρασί από την Βόρεια έως την Νότια Γαλατία. Οι Ρωμαίοι το καλλιέργησαν εκεί και μέχρι την στιγμή που αποσυρθήκαν από τα εδάφη που σήμερα ορίζουν την Γαλλία, περί τον 5ο αιώνα μ.Χ., είχαν θέσει τα θεμέλια για να θεωρούνται τα καλύτερα αμπέλια της σύγχρονης Ευρώπης. Ξεκινώντας από την Προβηγκία, στην οποία για αιώνες υπήρχαν φυτεμένα Ελληνικά αμπέλια, διαδόθηκαν στην κοιλάδα του Rhone και στο Languedoc, στην επαρχία του Narbonensis, αλλά ακόμα δεν υπάρχουν ξεκάθαρα στοιχεία για το πότε η καλλιέργεια των αμπελιών ξεκίνησε στο Μπορντό.[80]

Οι πρώτες καινοτομίες λάμβαναν χώρα στις παραποτάμιες περιοχές και κοιλάδες, αυτές που άλλωστε όριζαν και την φυσικές «γραμμές» επικοινωνίας μεταξύ των περιοχών. Σε αυτούς τους τόπους οι Ρωμαίοι είχαν τοποθετήσει τις καλλιέργειες τους, σε πρώτο στάδιο για λόγους προφύλαξης από ενέδρες. Ωστόσο η επιλογή των παραποτάμιων περιοχών για καλλιέργεια οφειλόταν και στην ευκολία που δινόταν για μεταφορά των προϊόντων, όπως το κρασί, με καράβια. Είναι πιθανόν το Μπορντό, η Βουργουνδία και το Τριέρ στον ποταμό Μοσέλ να ξεκίνησαν ως εμπορικά κέντρα εισαγωγής Ιταλικού και Ελληνικού κρασιού και έπειτα να ξεκίνησαν να φυτεύουν και να καλλιεργούν τα δικά τους αμπέλια. Μέχρι τον 1ο αιώνα μ.Χ. υπήρχαν αμπέλια στον Λίγηρα και τον Ρήνο, μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ. στην Βουργουνδία και μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. στο Παρίσι, την Καμπανία και το Μοσέλ. Το Cote d’Or της Βουργουνδίας παραμένει ένα από τα πιο δύσκολα αμπελοτόπια της, μιας και γειτνιάζει με τον Δήνο (Dhene) που αποτελεί δυσπρόσιτο πλωτό ποτάμι. Τοποθετείται εκεί όπου ο κεντρικός δρόμος στα βόρεια περιβάλλει την πλούσια επαρχία του Autun. Κατά πάσα πιθανότητα οι ντόπιοι είχαν δει εμπορικές προοπτικές στην περιοχή, μέχρι που τελικά αντιλήφθηκαν ότι είχαν επιλέξει έναν «χρυσό λόφο». Εκεί τέθηκαν τα θεμέλια για την σημερινή Γαλλική βιομηχανία του κρασιού.[81] Μεσαίωνας

Μετά τα «Σκοτεινά Χρόνια» που ακολούθησαν την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σταδιακά οδηγηθήκαμε στον διαφωτισμό της Μεσαιωνικής περιόδου, στις σελίδες της οποίας συναντάμε σκηνές πολύ γνώριμες και σημερινές για το κρασί: μάζεμα των σταφυλιών, πάτημα σε πατητήρια, βαρέλια για αποθήκευση σε κελάρια και χαρούμενους καταναλωτές. Οι μέθοδοι οινοποίησης και παραγωγής του κρασιού φαίνεται πως μέχρι και τον 20ο αιώνα δεν θα αλλάξουν ως προς τις

78

Johnson H. & Robinson J., The World Atlas of Wine, σ. 10 Ό.π.

80 Ό.π., σ.11 81 Ό.π.

79

46

3|Οινικός Τουρισμός

βασικές διαδικασίες τους.[82]

Καταγράφεται ότι με επεκτατισμό τα μοναστήρια καθάρισαν τις πλαγιές και έχτισαν τείχη γύρω από τα κοντινά χωράφια, καθώς οι παραγωγοί κρασιών μεγάλης ηλικίας και οι προς αναχώρηση σταυροφόροι κληροδότησαν στην εκκλησία την γη τους με αποτέλεσμα να καταφέρει να μετατραπεί στον μεγαλύτερο κάτοχο αμπελοτοπιών της εποχής. Η εκκλησία ήταν όντως αναγνωρισμένη και συνυφασμένη με το κρασί, όχι μόνο γιατί αυτό οριζόταν ως «το αίμα του Χριστού» αλλά και γιατί αποτελούσε ένα προϊόν πολυτέλειας και άνεσης σε αυτόν τον κόσμο. Έτσι οι Καθολικοί και οι εκκλησίες είχαν στην περιουσία τους εκτάσεις αμπελιών, με τα μοναστήρια να έχουν τον κυρίαρχο ρόλο και τις μεγαλύτερες εκτάσεις με τα καλύτερα αμπέλια στην Ευρώπη.[83]

Μία σημαντική εξαίρεση στην κυριαρχία της Εκκλησίας στον χώρο του κρασιού αποτέλεσε η ταχύτατα αναπτυσσόμενη περιοχή του Μπορντό, όπου η ανάπτυξη ήταν κυρίως εμπορική. Από το 1152 έως το 1453, το μεγάλο Δουκάτο της Ακουιτανίας, κυρίως της δυτικής Γαλλίας, ενώθηκε με γάμο με το βασίλειο της Αγγλίας, το οποίο στήριξε τις προσπάθειες του για την παραγωγή μεγάλης ποσότητας εξαιρετικού κρασιού Μπορντό: το φρέσκο κρασί που λάτρευαν οι Άγγλοι, γεγονός που οδήγησε την Εταιρεία των Οινοποιών στο Λονδίνο να κατοχυρώσει την πρώτη βασιλική ναύλωση το 1363.[84]

Κατά την διάρκεια της «κυριαρχίας» της Εκκλησίας και των μοναστηριών στον κλάδο του κρασιού, τα εργαλεία, οι τεχνικές και οι μέθοδοι παραγωγής και οινοποίησης έμειναν κατά βάση στάσιμα, όμως τα είδη των κρασιών ή ακόμα και κάποιες ποικιλίες που σήμερα γνωρίζουμε ξεκίνησαν εκείνη την εποχή να υπάρχουν στο προσκήνιο. Κατά την διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων υπήρχαν ορισμένα προϊόντα τα οποία ήταν αυστηρά ελεγχόμενα. Το κρασί και το μαλλί ήταν τα δύο πολυτελή προϊόντα της εποχής για την βόρεια Ευρώπη. Το εμπόριο σε αυτά τα δύο προϊόντα δημιουργούσε ολόκληρες περιουσίες, κυρίως αναφερόμαστε σε εκείνη των Φλαμανδών και των μεγάλων ετήσιων παζαριών που διοργάνωναν στην Καμπανία, προσελκύοντας εμπόρους από όλες τις περιοχές των Άλπεων.[85]

Καμία χώρα δεν υπήρξε πιο παθιασμένη με το κρασί από την Γερμανία, όπου ογκώδη βαρέλια γνωστά ως «tuns» χτίζονταν για να φιλοξενήσουν τις εξαιρετικές σοδειές. Η κριτική γνώση ίσως εκείνη την εποχή να ήταν στοιχειώδης, ωστόσο το 1224 ο Βασιλιάς της Γαλλίας οργάνωσε μία διεθνή οινογευσία. Την ονόμασε «Ο αγώνας των κρασιών» (The Battle of Wines) και περιελάβανε 70 συμμετοχές από την Ισπανία, την Γερμανία, την Κύπρο και όλη την Γαλλία. Κριτές αυτής της δοκιμής ήταν ο ίδιος ο βασιλιάς της Γαλλίας και ένας ιερέας, οι οποίοι ομόφωνα όρισαν νικήτρια συμμετοχή αυτή της Κύπρου.[86] Η απειλή της ολικής καταστροφής του κρασιού και η ανάγκη για νέες τεχνικές

Έως τις αρχές του 17ου αιώνα το κρασί κατείχε μία ξεχωριστή πρωτιά στην λίστα των προς αποθήκευση προϊόντων. Εκείνη την εποχή δεν είχε ανταγωνιστές. Το νερό ήταν μη ασφαλές για κατανάλωση, ιδιαίτερα στις πόλεις, η μπύρα χωρίς λυκίσκο δεν αποτελούσε καλή επιλογή και τα σημερινά αναψυκτικά ή ροφήματα με καφεΐνη δεν υπήρχαν. Στην Ευρώπη οι ποσότητες κρασιού που καταναλώνονταν είναι δύσκολο να προσδιοριστούν κυρίως λόγω της μεγάλης κλίμακάς τους.[87]

Όμως τον 17ο αιώνα το σκηνικό αλλάζει, όλα ξεκινούν με την σοκολάτα που ήρθε από την κεντρική Αμερική, έπειτα ακολούθησε ο καφές από την Αραβία και τελικά το τσάι από την Κίνα. Την ίδια στιγμή οι Γερμανοί ανακάλυψαν την μέθοδο της απόσταξης μετατρέποντας έτσι μεγάλες περιοχές της δυτικής Γαλλίας σε προμηθευτές φθηνού λευκού κρασιού που χρησιμοποιούσαν για τις αποστάξεις τους. Ταυτόχρονα η χρήση του λυκίσκου μετέτρεψε την μπύρα σε πιο σταθερό προϊόν ενώ οι μεγάλες πόλεις της εποχής ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν το καθαρό νερό. Έτσι η βιομηχανία του κρασιού

82

Johnson H. & Robinson J., The World Atlas of Wine, σ. 11 Ό.π.

84 Ό.π.

85 Ό.π.

86 Ό.π.

87 Ό.π., σ.12 83

47

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

απειλήθηκε σημαντικά με καταστροφή, εκτός κι αν αναπτύσσονταν νέες ιδέες.[88]

Σημαντική ανακάλυψη στην ιστορία και την εξέλιξη του κρασιού υπήρξε εκείνη του γυάλινου μπουκαλιού αποθήκευσης. Από τα ρωμαϊκά έτη το κρασί περνούσε σχεδόν ολόκληρη την ζωή του σε βαρέλια ή σε κάποιες περιπτώσεις μέσα σε βάζα από πηλό ή δέρμα όταν ήταν να καταναλωθούν. Στα πρώτα χρόνια του 17ου αιώνα έλαβαν χώρα σημαντικές εξελίξεις στην τεχνολογία και τις τεχνικές παραγωγής του γυάλινου μπουκαλιού, κάνοντάς το ανθεκτικότερο και φθηνότερο. Την ίδια εποχή περίπου ένας ανώνυμος δημιουργός συνδυάζει το μπουκάλι με τον φελλό και το τιρμπουσόν. Με την πάροδο του χρόνου έγινε κατανοητό ότι το κρασί που αποθηκευόταν σε μπουκάλια καλά εμφιαλωμένα άντεχε περισσότερο στην παλαίωση από αυτό που φυλασσόταν σε βαρέλια.[89]

Ο ιδιοκτήτης του Chateaux Haunt-Brion του Μπορντό, ήταν ο πρώτος που βρήκε την ιδέα των σημερινών “reserve”: επιλεγμένων, πιο δυνατών, προσεκτικά φτιαγμένων και παλαιωμένων κρασιών. Τον 18ο αιώνα η Βουργουνδία άλλαξε εξίσου, και τα κρασιά της Volnay και Savigny έγιναν τα πιο επίκαιρα.

Τον 19ο αιώνα, η σαμπάνια γίνεται πιο γλυκιά και εντονότερη σε χρώμα και άρωμα, το πόρτ και το σέρι τελειοποιούνται, ενώ έρχονται στο προσκήνιο περισσότερα γλυκά κρασιά. Έτσι, το εμπόριο κρασιού εκτοξεύεται. Στις χώρες με υψηλή ανάπτυξη στον τομέα του κρασιού εντοπίζεται ένας αριθμός ανεξήγητος να επενδύεται στο κρασί. Στην Ιταλία το 1880 υπολογίσθηκε ότι το 80% του πληθυσμού βασιζόταν στο εμπόριο του κρασιού ως εισόδημα. Επίσης στην Ιταλία (στην Τοσκάνη και το Πιεμόντε) και την Ισπανία (στην Ριόχα) ξεκίνησαν να σχεδιάζονται οι πρώτες σύγχρονες εξαγωγές κρασιού. Την ίδια περίοδο η Καλιφόρνια βρίσκεται εν μέσω της πρώτης γρήγορης παραγωγής κρασιού. Τότε είναι που προκλήθηκε η φυλλοξήρα[90] (περί το 1980) και έπληξε σταδιακά το μεγαλύτερο ποσοστό των αμπελιών στον κόσμο, προμηνύοντας ένα τέλος για τον κόσμο του κρασιού.[91]

Κάνοντας μία ανασκόπηση, η συνετή φύτευση, η εισαγωγή του μπολιάσματος και η υποχρεωτική επιλογή των πιο αρεστών ποικιλιών κρασιού δημιούργησαν τις συνθήκες για ένα νέο ξεκίνημα. Το ξεκίνημα αυτό, όμως, ήταν αργό, περίπλοκο στην αρχή και με αρκετά εμπόδια ανά διαστήματα, από τον κορεσμό, τις απαγορεύσεις, την απογοήτευση που δημιουργούνταν από τον Παγκόσμιο Πόλεμο και τέλος, τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες.[92] 20ος αιώνας

Τον 20ο αιώνα ο κόσμος του κρασιού γνωρίζει δύο κομβικές επαναστάσεις: η πρώτη, επιστημονική και η δεύτερη, βιομηχανική. Καθώς η πρακτική σημασία της επιστήμης του Λουί Παστέρ[93] μόλις άρχιζε να γίνεται κατανοητή, η ζύμωση έπαψε να αποτελεί πλέον ένα μυστήριο και αναδείχθηκε ως διαδικασία η οποία μπορούσε να ελεγχθεί. Εκείνη την εποχή στο Μπορντό, ιδρύεται το πρώτο τμήμα πανεπιστημίου συσχετισμένο με την οινολογία, ενώ τα Montpellier, Geisenheim, UC Davis της Καλιφόρνια και το Roseworthy στην Αυστραλία ιδρύουν τμήματα για σπουδές στην αμπελουργία. Την περίοδο εκείνη ο υφιστάμενος κόσμος του κρασιού καλείται να δώσει λύσεις σε πολλά προβλήματα, με κορυφαίο όλων την απόφαση και επιλογή των ποικιλιών που επρόκειτο να φυτευτούν.[94]

Για θερμές χώρες του Νέου Κόσμου, η πραγματική επανάσταση ήρθε με την ψύξη και την δυνατότητα συντήρησης

88

Johnson H. & Robinson J., The World Atlas of Wine, σ. 12 Ό.π.

90 Πρόκειται για είδος αφίδα (παρασιτικό έντομο) , όπου κύριος ξενιστής της είναι τα αμερικάνικα είδη Vitis, ενώ η ευρωπαϊκή άμπελος είναι δευτερεύων και παρατηρείται μόνο η ριζόβια μορφή και σπάνια η φυλλόβια. Η αφίδα είναι άπτερη, μήκους 0,8-1,2 mm, με χρώμα πρασινοκίτρινο ή κίτρινο τη βλαστική περίοδο και καστανό τη χειμερινή. Προκαλεί την σήψη των προσβεβλημένων μερών και βαθμιαία την καταστροφή του ριζικού συστήματος.

91 Ό.π.

92 Ό.π.

93 Εργαζόμενος στο πλαίσιο της θεωρίας των μικροβίων -την οποία δεν συνέλαβε ο Παστέρ αλλά ανέπτυξε περαιτέρω, πείθοντας τελικά την επιστημονική κοινότητα για την πραγματικότητα των νοσογόνων μικροοργανισμών-, απέδειξε ότι και πάλι μικρόβια όπως τα βακτήρια ήταν υπεύθυνα για το ξίνισμα του κρασιού, της μπίρας, ακόμα και του ξιδιού και του γάλακτος. Από τη δική του πειραματική εργασία πάνω στη ζύμωση ανακαλύφθηκε η παστερίωση.

94 Ό.π., σ.13 89

48

3|Οινικός Τουρισμός

του ζυμωμένου μούστου σε χαμηλή θερμοκρασία. Μέχρι τότε τα μόνα αρωματικά, ισορροπημένα και επικερδή μακροχρόνια καθημερινά κρασιά προέρχονταν από την Βόρεια Ευρώπη. Μετά, όμως, την επανάσταση της ψύξης του μούστου, η Καλιφόρνια άρχισε να παράγει μονοποικιλιακά κρασιά με μεθοδικότητα.[95] Ο σύγχρονος κόσμος του κρασιού Το 1960 ορίζεται η έναρξη του σύγχρονου κόσμου του κρασιού με την σχεδόν ταυτόχρονη εμφάνιση των οινοποιείων σε Αμερική και Αυστραλία με πολύ υψηλές προσδοκίες. Ο κόσμος του κρασιού πλέον έχει ξεκινήσει να υπάρχει όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Ο 21ος αιώνας ξεκίνησε με τις καλύτερες προμήθειες ποιοτικού κρασιού από τις περισσότερες πηγές που έχει γνωρίσει ποτέ ο κόσμος του κρασιού. Επιπρόσθετα στα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, η αλματώδης ανάπτυξη της επικοινωνίας στα τέλη του 20ου αιώνα επέφερε την αύξηση του ανταγωνισμού παγκοσμίως.[96]

Εικ. 3 | Φυλλοξήρα 95

Johnson H. & Robinson J., The World Atlas of Wine, σ. 13 Ό.π.

96

49

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΦΥΛΛΟΞΗΡΑΣ

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 4 | Sonoma Valley California

52

3|Οινικός Τουρισμός

3.2. Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ Οινοτουρισμός > οίνος+τουρισμός, η σύνδεση μεταξύ της προόδου του τουρισμού και των δραστηριοτήτων χαλάρωσης με την ανακάλυψη της απόλαυσης της παραγωγικής διαδικασίας του κρασιού που περιλαμβάνει τους αμπελώνες, το κρασί αλλά και την περιοχή παραγωγής.[97]

Οι πρώτες ενδείξεις του οινοτουρισμού εμφανίζονται ως τμήμα του ταξιδιού και αφορούσαν κυρίως την ανακάλυψη του επισκεπτόμενου τόπου. Οι επισκέπτες των σημερινών τουριστικών προορισμών του κρασιού ελκύονταν από την τοπογραφία τους, τα χαρακτηριστικά του τόπου και δεν ταξίδευαν με σκοπό την ανακάλυψη του κρασιού. Με την πάροδο του χρόνου και μετά από πολλές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, το ταξίδι γίνεται μέθοδος εξερεύνησης διάφορων τόπων και στην περίπτωση του οινοτουρισμού, ο σκοπός του ταξιδιού περιγράφει την αναζήτηση του διαφορετικού τουρισμού, την ανακάλυψη του κόσμου του κρασιού και την γνωριμία του ταξιδιώτη με τον χώρο και τον τρόπο παραγωγής του.

Οι επισκέψεις σε οινοποιεία αποτελούσαν μέρος των οργανωμένων ταξιδιών πριν το Grand Tour, ωστόσο περί τα μέσα του 19ου αιώνα, το κρασί άρχισε να αποτελεί ειδικό ενδιαφέρον και παράγοντα ταξιδιού. Πολλοί παράγοντες ήταν αυτοί που συνέβαλλαν. Αρχικά, η επανάσταση στον τρόπο μεταφοράς ξεκίνησε με την ανάπτυξη των σιδηροδρόμων, ενεργοποιώντας μεγαλύτερη και ευκολότερη προσβασιμότητα. Έπειτα, μία κοινωνική επανάσταση λαμβάνει χώρα, προερχόμενη από την αύξηση της νέας μεσαίας τάξης, η οποία ζητούσε κρασιά καλύτερης ποιότητας ως προϊόν-συστατικό της αριστοκρατίας και τέλος, η δημοσίευση του 1855 “Classification of the Wines and the Gironde” που πρώτη φορά, επίσημα, αποδίδει ταυτότητα και ορισμό στις έννοιες: κρασί και οινικές περιοχές. Αυτή η αναφορά, η οποία ήταν επικυρωμένη από την κυβέρνηση, των κρασιών του Μπορντό, αποτελούσε τις συστάσεις που είχε κάνει το Συνδικάτο των Οινοποιών του Μπορντό, χάριν της έκθεσης του Παρισιού το 1855. Η αναφορά αυτή δόθηκε ως βάση για το σύστημα ελέγχου ονομασίας που υπήρχε εκείνες τις μέρες στην Γαλλία, που όχι μόνο ενίσχυσε την ποιότητα και τα χαρακτηριστικά της οινικής περιοχής του Μπορντό, αλλά λειτούργησε και ως εργαλείο μάρκετινγκ για την περιοχή και την ταύτισε με το ιδιαίτερο Chateaux, του οποίου οι αναφορές μεγάλωναν, κάνοντας τον προορισμό ελκυστική επιλογή.[98]

Ο Hall ήταν ένας από τους πρωτοπόρους στον ορισμό του οινοτουρισμού, επιβεβαιώνοντας ότι “η επίσκεψη των αμπελώνων, των κελαριών και των εκδηλώσεων κρασιού συνιστούν τους βασικούς κινητήριους παράγοντες για τους επισκέπτες”.[99] Για τον Hall, η ανάπτυξη του οινοτουρισμού λαμβάνει χώρα εξαιτίας της επιδίωξης των υπαίθριων δραστηριοτήτων αναψυχής και των οφελών από την μέτρια κατανάλωση κρασιού.[100] Παρά την ύπαρξη του “πρώιμου” οινοτουρισμού για χρόνια, ο ορισμός του ξεκίνησε την δεκαετία του ‘90, εξαιτίας των σπουδών που

97

Ορισμός του European charter of wine tourism C.M. Hall, Wine tourism around the world: development, management and markets, Oxford: Elsevier, 2004, pg.2 99 Ό.π. , σ.3 100 Hall C.M., Food tourism around the world-Development, management and markets, Oxford: Butterworth-Heinemann,2003, σ.5 98

53

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

πραγματοποιήθηκαν από διάφορους συγγραφείς που είχαν ενδιαφέρον για την νέα τουριστική δραστηριότητα που ήταν υπό ανάπτυξη. Σαν ένα φαινόμενο που ξεχωρίζει στον σύγχρονο πολιτισμό, ο οινοτουρισμός αναζητά την γνώση για την καλλιέργεια, την παραγωγή και την δοκιμή του κρασιού, μετατρέποντας τον σε μία εμπειρία γνώσης και ευχαρίστησης.

Ωστόσο, η ιστορία του οινοτουρισμού ποικίλει από περιοχή σε περιοχή. Περιοχές όπως η Napa Valley της Καλιφόρνια συνάντησαν εκτεταμένη ανάπτυξη οινοτουρισμού περίπου το 1975, ενώ σε περιπτώσεις όπως η Catalonia της Ισπανίας, οι προσπάθειες ανάπτυξης μεθόδων μάρκετινγκ για οινοτουρισμό ξεκινούν στα μέσα του 2000, πρωτίστως σαν στοιχείο ενίσχυσης του παράκτιου τουρισμού. Συνολικά, όμως, η βιομηχανία γύρω από το αντικείμενο του οινοτουρισμού αρχίζει να αναπτύσσεται την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα.[101] Ο τουρισμός του κρασιού αποτελεί ένα σημαντικό συστατικό τόσο της βιομηχανίας του κρασιού όσο και του τουρισμού. Το κρασί και ο τουρισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένα για χρόνια, αλλά μονάχα πρόσφατα αυτή η σχέση τους κατάφερε να γίνει ρητά αναγνωρίσιμη από τις κυβερνήσεις, τους ερευνητές και από τις ίδιες τις βιομηχανίες τους. Για την βιομηχανία του τουρισμού, το κρασί αποτελεί σημαντικό συστατικό της ελκυστικότητας ενός προορισμού και μπορεί να αποτελέσει βασικό στοιχείο για τους επισκέπτες. Για την βιομηχανία του κρασιού, ο τουρισμός του κρασιού αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό τρόπο επαφής με τους πελάτες με τη δημιουργία δεσμών με αυτούς, οι οποίοι μπορούν να ζήσουν από πρώτη σκοπιά τον ρομαντισμό των αμπελιών και της παραγωγής, ενώ παράλληλα, για άλλα οινοποιεία, η απευθείας πώληση αποδεικνύεται εξαιρετικής σημασίας για την επαγγελματική τους επιτυχία.[102] Τα τελευταία χρόνια ο οινοτουρισμός γίνεται όλο και περισσότερο σημαντικός. Για πολλούς αιώνες, ακόμα και οι έμποροι του κρασιού δεν ταξίδευαν, ενώ σήμερα πολλά μέλη του γενικού κοινού επιδιώκουν να εξερευνούν οινικές περιοχές. Αυτό ουσιαστικά αποτελεί το αντίκτυπο του αυξανόμενου ενδιαφέροντος απέναντι τόσο στο κρασί όσο και στα ταξίδια του εξωτερικού γενικά, αλλά και ειδικά απέναντι στις ελκυστικές τοποθεσίες που συνήθως συνθέτουν τα περισσότερα αμπελοτόπια. Οι αμπελώνες τείνουν να γίνονται αισθητικά αρεστοί με κάθε τρόπο. Η επαφή με αυτήν την ειδική μορφή γεωργίας συνδυάζει την ανάγκη των αστών να εξερευνήσουν και να έρθουν σε επαφή με την φύση αποκτώντας προνόμια, όπως και την γενικά αρεστή ειδική γνώση, καθώς και την δοκιμή κρασιών απευθείας από το οινοποιείο.[103] Κάποιοι συγγραφείς επισημαίνουν την εμφάνιση του οινοτουρισμού και συνδέουν την ανάπτυξή του με το μορφωτικό επίπεδο και τις ανώτερες γνώσεις των επισκεπτών. Ο οινοτουρισμός αποτελεί μία ειδική μορφή του τουρισμού που διαφέρει από τον αγροτουρισμό, καθώς συχνά το κίνητρο των επισκεπτών δεν συνδέεται με την συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία, αλλά με την απόκτηση γνώσεων και την εμπειρία του τόπου παραγωγής και δοκιμής του προϊόντος. Συχνά συναντάμε εκδηλώσεις κρασιού σε αστικά περιβάλλοντα, κάτι που υποδεικνύει την σημασία της εμπειρίας και της δυνατότητας μετάδοσής της ακόμα και μακριά από τον τόπο παραγωγής για την προσέλκυση επισκεπτών. Η εμπειρία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του οινοτουρισμού και σε αυτήν επενδύουν οι δημιουργοί του. Για πολλούς ο οινοτουρισμός αποτελεί συνώνυμο μιας πολιτισμένης ευχαρίστησης και ενός τουριστικού σεναρίου τοπίου. Η ξεχωριστή εμπειρία του οινοτουρισμού προβάλλεται ως μία δραστηριότητα που περιέχει διάφορους επιμέρους παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν στην ενίσχυση κάθε εμπλεκόμενης διαδικασίας. Ως δραστηριότητα επιδεικνύει μεγάλη χωρητικότητα σε υποκατηγορίες τουριστικών δραστηριοτήτων γεγονός που επισφραγίζει την σημασία και την δυναμική του στο άμεσο και έμμεσο μέλλον. Η εμπειρία του επισκέπτη συντίθεται από

101

Stepaniuk V., Mykhailova M., Enotourism is a relatively new form of tourism, National University of Food Technologies Hall C.M., Wine tourism around the world: development, management and markets, σ.1 103 Robinson J., The Oxford Companion to Wine, 1994, σ. 980 102

54

3|Οινικός Τουρισμός

Εικ. 5 | Napa Valley

το οινοποιείο, την διαδρομή από και προς αυτό, τα γειτονικά σημεία ανάπαυσης και ξεκούρασης καθώς και επιμέρους δραστηριότητες αναψυχής. Οι αναπτυγμένες και οργανωμένες οινοτουριστικά περιοχές συνηθίζουν να παρουσιάζουν συνολικά την περιοχή τους. Αποδεικνύεται δηλαδή σημαντική η σωστή κατανομή χρήσεων γης και η ποικιλία δραστηριοτήτων στην περιοχή. Όπως υπογραμμίζει και ο Hall, είναι ιδιαίτερα σημαντική η οργάνωση επισκέψεων στα σημεία παραγωγής ως στοιχείο προσέλκυσης νέων επισκεπτών.[104] Επισημαίνεται δηλαδή η ανάγκη για επισκέψιμα οινοποιεία με ανοιχτή στο κοινό την διαδικασία παραγωγής ή έστω την θέαση της. Διαπιστώνουμε εδώ ότι το προϊόν του οινοτουρισμού ενσαρκώνεται στην παραγωγική διαδικασία. Παύει πια να δίδεται η απόλυτη σημασία στο αποτέλεσμά της και συγκεντρώνεται το ενδιαφέρον στον απόλυτο και μοναδικό τρόπο παραγωγής του. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τον οινοτουρισμό με ένα μουσείο εμπειρίας, έναν τόπο που αναπαριστά ή αναπαράγει μοναδικά κάθε φορά μια συγκεκριμένη διαδικασία με σκοπό την εξάπλωση της γνώσης στους θεατές, με στόχο εκείνοι να μαγευτούν από αυτήν και να αντιληφθούν καλύτερα την σημασία του προϊόντος που τελικά θα παραχθεί. Το 1997 η Macionis πρότεινε ένα μοντέλο οινοτουρισμού βασισμένο στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον απέναντι στο κρασί και παρακινημένο από τον προορισμό (οινική περιοχή) ή τις δράσεις (οινογευσία), ή και τα δύο μαζί, ενισχύοντας τον ορισμό του Hall για τον οινοτουρισμό. Ωστόσο περίπου την ίδια εποχή αναπτύσσεται ένας προβληματισμός για το ουσιαστικό ενδιαφέρον που κρύβεται για το κρασί ως προϊόν και το οινοποιείο ως χώρο παραγωγής, πίσω από τον τουρίστα. Παρόλο που ο τουρισμός θεωρείται σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης για τα οινοποιεία, δίνοντάς τους την δυνατότητα τόσο να πουλάνε απευθείας προϊόντα στον επισκέπτη από το κελάρι όσο και να δημιουργούν ένα δίκτυο ενημέρωσης γύρω από το προϊόν τους με την συγκέντρωση στοιχείων επικοινωνίας των επισκεπτών. Ωστόσο, για ορισμένα από αυτά, ο κοινός τουρίστας θεωρείται πως δεν αντικατοπτρίζει το πραγματικό προφίλ εκείνου που ενδιαφέρεται για το κρασί ουσιαστικά.[105]

104

Hall C.M., Wine tourism around the world: development, management and markets, σ.3 Ό.π.

105

55

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Έτσι προκύπτουν δύο ζητήματα από τον παραπάνω προβληματισμό και τον ορισμό του τουρισμού του κρασιού. Το πρώτο ζήτημα αφορά την σχέση της οινικής περιοχής με τον οινοτουρισμό και το δεύτερο με τους κατεξοχήν «παρακινητικούς παράγοντες» του οινοτουρίστα. Ο Johnson υποστηρίζει πως οι οινικές περιοχές που αποτελούν τον προορισμό ορισμένων επισκεπτών δεν συνδέονται καθόλου με την ύπαρξη του τουρισμού του κρασιού εκεί. Έτσι δημιουργεί το ερώτημα σε ποιο σημείο, εφόσον η πλειοψηφία των αμπελώνων βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές, ο αγροτουρισμός μετατρέπεται σε τουρισμό του κρασιού. Σε ποιο σημείο ο αγροτουρίστας μπορεί να ονομαστεί οινοτουρίστας; Σίγουρα υπάρχουν αυτοί οι οποίοι επιδιώκουν να παράξουν μια σχέση τόσο στενή μεταξύ ατόμου και εδάφους όσο η αμπελουργία. Το καλοφτιαγμένο αμπέλι είναι μία πλαγιά η οποία έχει μεταμορφωθεί, το χώμα έχει αναζωγονηθεί και αεριστεί, οι άμπελοι έχουν κλαδευτεί, όλα τα μέρη του είναι έτοιμα να επωφεληθούν από τον ήλιο και την σκιά κατά την διάρκεια της ζωής τους.[106] Ο Carlsen πρότεινε επίσης ο οινοτουρισμός να συνδυάζει «ανοιχτές πόρτες» οινοποιείων για οινογευσίες, περιηγήσεις στα αμπελοτόπια, δρόμους του κρασιού και εκδηλώσεις για αυτό.[107] Στην Αυστραλία, την Νέα Ζηλανδία και τις ΗΠΑ, οι ποικίλες μορφές του οινοτουρισμού αποτελούν τις αφορμές για την αύξηση των πωλήσεων σε μικρά χρονικά διαστήματα, την εκπαίδευση των καταναλωτών και την δημιουργία ενός προϊόντος και μιας επωνυμίας με σεβασμό στον καταναλωτή.[108] Ο οινοτουρισμός, είναι εξίσου εδραιωμένος και σε μέρη της Ευρώπης όπως η Γαλλία (Beaujolais, Bordeaux, Burgundy). Ωστόσο τα επίπεδα της ανάπτυξης του οινοτουρισμού δεν είναι ομοιόμορφα.[109] Υπάρχουν αισθητές διαφορές μεταξύ υψηλά ανεπτυγμένου οινοτουρισμού και λιγότερα ανεπτυγμένου σε περιοχές ή χώρες, όπως για παράδειγμα κάποιες Μεσογειακές χώρες.[110] Έρευνες δείχνουν ότι πολλά προβλήματα επηρεάζουν την ανάπτυξη του οινοτουρισμού, όπως η συμπεριφορά του καταναλωτή, η απουσία υποδομών, οι κανονιστικοί περιορισμοί, η προώθηση των «δρόμων του κρασιού» χωρίς την επένδυση σε παροχές και εξειδικευμένο προσωπικό, η επίμονη συγκέντρωση των παραγωγών στην παραγωγή και την παραγωγική διαδικασία και η απουσία διατομεακών δεσμών και διοργανικό συντονισμό εντός του κλάδου.[111]

106

Hall C.M., Wine tourism around the world: development, management and markets, σ.4 Carlsen, J. “A Review of Global Wine Tourism Research”, Journal of Wine Research, 2004, Vol 15 No 1, σσ. 5-13 108 O’Neill, MA., Palmer, A, “Wine Production and Tourism: Adding Service to a Perfect Partnership”, Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 2004, Vol 45 No 3, σσ. 269-284.

109 Mitchell, R. and Hall, C.M.,“Wine Tourism Research: The State Of Play”, Tourism Review International, 2006, Vol 9, σσ. 307-332 110 Hall, C.M. and Mitchell, R. “Wine tourism in the Mediterranean: A tool for restructuring and development”, Thunderbird International Business Review, 2000, Vol 42 No 4, σ. 427 111 Jaffe, E., Pasternak, H.,“Developing Wine Trails as a Tourist Attraction in Israel”, The International Journal of Tourism Research, 2004, Vol 6 No 4, σσ. 237-249 107

56

3|Οινικός Τουρισμός

3.3. ΠΡΟΙΟΝ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΙΝΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Ο Getz όρισε τα περιεχόμενα του οινοτουρισμού και της περιοχής που τον παράγει και τον αναπτύσσει από την σκοπιά των παροχών: των θέλγητρων/ αξιοθέατων, των υπηρεσιών, των υποδομών και της ανάπτυξης των οργανισμών/ τομέων.[112] Ειδικότερα, ο οινικός τουρισμός παράγει οινοτουριστικά κέντρα, «οινικά» χωριά, δρόμους του κρασιού, οινικές περιοχές και οινικές περιηγήσεις. Σε μια ανασκόπηση της κατάστασης που επικρατεί στην έρευνα του οινικού τουρισμού οι Mitchell και Hall ορίζουν τον οινοτουρισμό ως «τον συνδυασμό των γνωρισμάτων του οινοτουρίστα και του προϊόντος του οινοτουρισμού και υπογραμμίζουν ότι το τελευταίο είναι η συμβολή μεταξύ των βιομηχανιών του τουρισμού και του κρασιού, εντός του ευρύτερου πλαισίου των οινικών περιοχών και των αμπελώνων.[113] Έτσι το προϊόν του οινοτουρισμού όχι μόνο είναι εξαγώγιμο από το οινοποιείο, αλλά είναι και αλληλένδετο με το ευρύτερο τουριστικό προϊόν. Τα προηγούμενα αποτελούν χρήσιμο τρόπο εννοιολογικοποίησης του προϊόντος του οινοτουρισμού αφού παρέχουν το πλαίσιο για συζήτηση του πυρήνα του οινοτουρισμού, ο οποίος είναι αδιαμφισβήτητα το οινοποιείο και ο αμπελώνας.[114]

112

Hall C.M., Wine tourism around the world: development, management and markets, σ.3 Mitchell, R. and Hall, C.M.,“Wine Tourism Research: The State Of Play”, Tourism Review International, 2006, Vol 9, σ. 307 114 Kunc Martin H., A review of the development of wine tourism in Chile, Santiago, Chile, 2008 113

57

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

3.3.1. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

1. ΠΟΠ: Προστατευμένη Ονομασία Προέλευσης

Ως «ονομασία προέλευσης» νοείται η ονομασία που ταυτοποιεί ένα προϊόν: α) το οποίο κατάγεται από συγκεκριμένο τόπο, περιοχή ή, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, χώρα· β) του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο ιδιαίτερο γεωγραφικό περιβάλλον που συμπεριλαμβάνει τους εγγενείς φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες· και γ) του οποίου όλα τα στάδια της παραγωγής εκτελούνται εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής.

2. ΠΓΕ: Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη

Ως «γεωγραφική ένδειξη» νοείται η ονομασία που ταυτοποιεί ένα προϊόν: α) το οποίο κατάγεται από συγκεκριμένο τόπο, περιοχή ή χώρα· β) του οποίου ένα συγκεκριμένο ποιοτικό χαρακτηριστικό, η φήμη ή άλλο χαρακτηριστικό μπορεί να αποδοθεί κυρίως στη γεωγραφική του προέλευση· και γ) του οποίου ένα τουλάχιστον από τα στάδια της παραγωγής εκτελείται εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής.

Το 1992 με τον κανονισμό 2081/92 η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε για πρώτη φορά το καθεστώς, για την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων και των ονομασιών προέλευσης των γεωργικών προϊόντων και των τροφίμων και με τον κανονισμό 2082/92 το καθεστώς, για τις βεβαιώσεις ιδιοτυπίας των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων. Το 2006 με στόχο τη βελτίωση του συστήματος, οι παραπάνω κανονισμοί αντικαταστάθηκαν από τους 510/06 και 509/06 αντίστοιχα, χωρίς ωστόσο να μεταβληθεί το πεδίο εφαρμογής τους και η σκοπιμότητά τους.

Με τον Καν(ΕΕ) 1151/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Νοεμβρίου 2012 «για τα συστήματα ποιότητας των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων» έχουν συγχωνευτεί σε ένα ενιαίο νομοθετικό πλαίσιο οι ανωτέρω κανονισμοί (Καν(ΕΚ) 509/2006 και 510/2006). Παράλληλα στον εν λόγω κανονισμό έχουν προστεθεί και άλλα σχήματα ποιότητας όπως οι προαιρετικές ενδείξεις «Προϊόν ορεινής παραγωγής», «Προϊόν νησιωτικής γεωργίας» κ.λ.π. Σύμφωνα με τους παραπάνω κανονισμούς και στο πλαίσιο του επαναπροσανατολισμού της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), οι αγρότες έχουν τη δυνατότητα να στραφούν σε μορφές ολοκληρωμένης ανάπτυξης της υπαίθρου, μέσω της διαφοροποίησης της γεωργικής παραγωγής. Επιπλέον παρέχεται η δυνατότητα αφενός στους παραγωγούς (ιδίως των μειονεκτικών και απομακρυσμένων περιοχών) να προωθήσουν ευκολότερα προϊόντα τους που παρουσιάζουν εξειδικευμένα χαρακτηριστικά, πετυχαίνοντας καλύτερες τιμές στην αγορά και βελτιώνοντας έτσι το εισόδημά τους και αφ’ ετέρου στους καταναλωτές να αγοράζουν προϊόντα ποιοτικά, με εγγυήσεις για τη παραγωγή, επεξεργασία και τη γεωγραφική καταγωγή τους.[115]

115

http://www.minagric.gr/index.php/el/for-farmer-2/2012-02-02-07-52-07

58

3|Οινικός Τουρισμός

3. Δρόμοι του Κρασιού (Wine Routes)

Σύμφωνα με τον ορισμό του Κέντρου Διεθνών Ερευνών Τουρισμού και Αγροτικών περιοχών [116]«δρόμος του κρασιού» (wine route) είναι ένα προδιαγεγραμμένο δρομολόγιο, μέσα σε μία περιορισμένη ή ορισμένη περιοχή, του οποίου στόχος είναι η ανακάλυψη των προϊόντων του κρασιού και οι δράσεις που συνδέονται με αυτό. Αυτή η διαδικασία της ανακάλυψης εκτελείται μέσα από μία πορεία που επισκέπτεται τον τόπο παραγωγής, δίδοντας την δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει τον παραγωγό καθώς και την επιτέλεση διάφορων δράσεων γύρω από το κρασί μέσα στον χώρο της παραγωγικής διαδικασίας (οινογευσίες, μουσεία του κρασιού). Το παραπάνω δρομολόγιο εμπλέκει έναν αριθμό σταδίων που αφορούν:

I. την επίσκεψη του οινοποιείου με ή χωρίς οινογευσία

II. την ανακάλυψη του αμπελώνα

III. την επίσκεψη ενός μουσείου κρασιού ή ενός οινικού κέντρου

IV. την δυνατότητα αγοράς κρασιού

V. την δυνατότητα δοκιμής ορισμένων μαγειρικών επιλογών της περιοχής

VI. την διαμονή

Οι δρόμοι του κρασιού αποτελούν ένα είδος πολιτιστικών διαδρομών που συνδράμουν και αυτοί στην συνολική τουριστική διαδικασία και στρατηγική μίας περιοχής. Όπως κάθε πολιτιστική διαδρομή οφείλει να ανταποκρίνεται σε ένα πραγματικό ή μελλοντικό μονοπάτι, ικανό να αποκαλύπτεται μέσα από στοιχεία που συνθέτουν την κληρονομία και την ταυτότητα μίας γεωγραφικής περιοχής. Παράλληλα, αποτελεί μία πορεία που αναδεικνύει και άλλα σημεία της περιοχής που είναι αξιόλογα για τον επισκέπτη. Για τον λόγο αυτό, οι διαδρομές οφείλουν να είναι πολλές, διαφορετικές και με διακλαδώσεις, ώστε να συνυπάρχουν και να συμπληρώνουν η μία την άλλη, με αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης δεν θα βρίσκει μονότονες τις διαδρομές και θα υπάρχει πληθώρα θεματικών που θα καλύπτεται.

Μία τουριστική διαδρομή είναι σχεδόν άρρηκτα συνδεδεμένη με έναν τρόπο πληροφόρησης ,συμπεριλαμβανομένου ενός χάρτη, που θα αφορά την πορεία που πρόκειται να διανύσει ο επισκέπτης, καθώς και τα στάδια της. Αυτό αποτελεί σημαντικό παράγοντα, καθώς πολλές φορές οι πληροφορίες αυτές είναι και ο λόγος που κάποιος επιλέγει μία διαδρομή. Συγκεκριμένα οι «δρόμοι του κρασιού» εξελίσσονται και οργώνονται είτε από δημόσιους οργανισμούς που ασχολούνται με τον τουρισμό είτε από συνδέσμους εμπόρων ή ενώσεις παραγωγών, επαγγελματίες ή άλλες ομάδες ατόμων.[117]

4. Terroir

Το terroir είναι μία γαλλική λέξη που δύσκολα μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες. Πρόκειται για το καλλιεργήσιμο εκείνο έδαφος που, σε αντίθεση με άλλα εδάφη και σε συνάρτηση με την τοπογραφία και το κλίμα, προσδίδει στους καρπούς των φυτών που φιλοξενεί ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Με άλλα λόγια το έδαφος-terroir αποτελεί στοιχείο ταυτότητας του προϊόντος, όποιο και αν είναι αυτό, από το Chardonnay της Βουργουνδίας μέχρι το Ασύρτικο της Σαντορίνης.

Στο χώρο του κρασιού, η έννοια του terroir έχει ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα καθώς είναι απόλυτα συνυφασμένη με την γεωγραφική προέλευση του κρασιού και κατά συνέπεια με την ιστορία, όχι μόνο του κρασιού, αλλά και των λαών γενικότερα.[118]

116

Centre National des Resources du Tourisme en Espace Rural, Tourisme et vin: reflection autour du concept de tourisme viti-vinicole, 1996, Dossier de synthese, σ.18 117 Gatti S., Incerti F., “The wine routes as an instrument for the valorization of typical products and rural areas”, Typical and traditional productions: Rural effect and agro-industrial problems, 52nd EAAE Seminar, Parma, 1997, σ.219 118 Ντίνος Στεργιδης, “Εισαγωγικό σημειωμα εκδοτη”, στο Nossiter J., Κρασι και Εξουσια, Vinetum ΕΠΕ, Αθήνα, 2009, σ. 10

59

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

α) Αμπελοοινικό terroir είναι μία έννοια που αναφέρεται σε ένα χώρο γεωγραφικά οριοθετημένο μέσα στον οποίο μία ανθρώπινη κοινότητα κατασκευάζει κατά τη διάρκεια της ιστορικής της πορείας μία τεχνογνωσία από κοινού (συλλογική). Αυτή η τεχνογνωσία βασίζεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ συνόλου της ανθρώπινης δραστηριότητας, του φυσικού και του βιολογικού περιβάλλοντος στο χώρο αυτόν.[119] β) Το πλήρες φυσικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται ένας συγκεκριμένος οίνος, συμπεριλαμβανομένων παραγόντων όπως το έδαφος, η τοπογραφία και το κλίμα. γ) Η χαρακτηριστική γεύση που προσδίδεται σε ένα κρασί από το περιβάλλον στο οποίο παράγεται. Μια λέξη που δεν έχει μετάφραση σε καμία άλλη γλώσσα και υποδηλώνει το σύνολο των υπέργειων και υπόγειων χαρακτηριστικών που καθιστούν έναν αμπελώνα μοναδικό. Το έδαφος, το υπέδαφος, η κλίση, ο προσανατολισμός, το κλίμα, το μικροκλίμα και βέβαια οι συγκεκριμένες ποικιλίες που είναι φυτεμένες εκεί είναι κάποιοι μόνο από τους παράγοντες που συνθέτουν το terroir, εφόσον βέβαια οδηγούν και σε κρασιά που διαθέτουν τόσο υψηλή ποιότητα όσο και αναγνωρίσιμο χαρακτήρα. Τα τελευταία πρέπει να συμβαίνουν ταυτόχρονα.[120]

Η ποιότητα του οίνου ήταν κάτι που από την αρχαιότητα ήταν θέμα προς συζήτηση στους κύκλους των μορφωμένων και των ανθρώπων της “υψηλής κοινωνίας”. Ο Θεόφραστος (371π.Χ.-287π.Χ.), Έλληνας φιλόσοφος, βοτανολόγος, αλχημιστής και μαθητής του Αριστοτέλη έφτιαξε τον πρώτο γνωστό αμπελουργικό και οινολογικό οδηγό ο οποίος περιείχε λεπτομέρειες για το πως πρέπει να γίνεται η καλλιέργεια της αμπέλου με στόχο την ποιότητα και εκεί περιέγραψε όλες τις τεχνικές οινοποίησης της εποχής. Ένα έργο το οποίο δε διασώθηκε, εκτός από κάποια αποσπάσματά από τους μετέπειτα Ρωμαίους συγγραφείς. O Έλληνας γεωγράφος, φιλόσοφος και ιστορικός Στράβων, (63π.Χ.-24μ.Χ.) ήταν από τους πρώτους που αναφέρανε σε ποιες περιοχές παραγόταν ποιοτικός οίνος και σε ποιές όχι στον τότε γνωστό κόσμο. Με τη σειρά του, ο Έλληνας γιατρός και φυσικός Ασκληπιάδης, ο Βιθυνός από τη Χίο (124π.Χ.-40π.Χ.) που πρωτοστάτησε στη διάδωση της ελληνικής ιατρικής στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ήταν ο πρώτος που έφτιαξε οδηγό διάσημων κρασιών της αρχαιότητας. Ονομάστηκε οινοδότης από τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο αφού συνταγογραφούσε τα κρασιά αυτά στους ασθενείς του. Ο Πλίνιος (23μ.Χ.-79μ.Χ.) που ήταν Ρωμαίος φυσιοδίφης, φυσικός φιλόσοφος και ιστοριογράφος, κατέγραψε 91 ποικιλίες αμπελιού, 50 είδη ποιοτικών κρασιών και 38 είδη ξένων οίνων.

Ο Πλίνιος έγραψε το εξής: “Vinum resipiens virus terrenum” που θα μεταφράζαμε σαν “ένα κρασί που μυρίζει terroir” εννοώντας με αυτό το χαρακτηρισμό ένα κρασί στο οποίο οι γευστικές εντυπώσεις είναι γενικά κακές και οι οποίες οφείλονται στη φύση, πρόβλημα στην πρώτη ύλη ή στην οινοποίηση. Μία ερμηνία για το terroir εντελώς αντίθετη από τη σημερινή.

Η εμφάνιση της λέξης terroir και η εξέλιξή της έχει μακριά ιστορία. Η λέξη φαίνεται να προήλθε από το terrenum (77) terratoire (1198), το terretoire (1276) και το territoire (1380). Έπειτα, εμφανίστηκαν οι όροι terrouer και fins (1486) από όπου βγήκε το finage που σημαίνει μία περιοχή οριοθετημένη (στο περίπου) στην οποία ασκείται μία θρησκευτική ή πολιτική δικαιοδοσία.

Μιλώντας για φυσικό περιβάλλον (και υπονοώντας και το χημικό) εννοούμε τις εδαφοκλιματολογικές συνθήκες (βάθος, κοκκομετρική σύσταση, ποσοστό οργανικής ύλης, ποσοστό πετρών, pH, CaCO3, ιχνοστοιχεία, ηλιοφάνεια, βροχοπτώσεις, κατεύθυνση και ένταση ανέμου, μέσες, ελάχιστες και μέγιστες θερμοκρασίες, κλπ). Βιολογικό περιβάλλον περιλαμβάνει ότι έχει να κάνει με το ίδιο το κλήμα. Δηλαδή ποικιλία αμπέλου, υποκείμενο, κλώνος (αν έχει γίνει κλωνική επιλογή), κλπ. Έπειτα, σε όλα αυτά έρχονται να προστεθούν όλες οι αμπελουργικές τεχνικές που εφαρμόστηκαν από πριν τη φύτευση του αμπελιού στο χωράφι μέχρι και την προστασία από τους εχθρούς και για να μη πούμε καλύτερα και μέχρι την οινοποίηση, εμφιάλωση αλλά και αποθήκευση του προϊόντος.

Οι Γάλλοι δημιούργησαν το terroir σε μία προσπάθεια να αναγεννήσουν την οινική τους βιομηχανία, η οποία παράκμαζε εξαιτίας της φυλλοξήρας (στις αρχές του 20ου αιώνα η Γαλλία εισήγαγε περί τους 750.000 τόνους κρασιού από

119

Γαλλικό Ινστιτούτο Ονομασίων Προέλευσης (ΙΝΑΟ) ορισμός σε ελεύθερη μετάφραση Γεωργόπουλος Σ., https://www.fnl-guide.com/gr/el/tips-n-tricks/tips-20042018/

120

60

3|Οινικός Τουρισμός

την Αλγερία) και κυρίως μετά το κραχ του 1929, που είχε ως αποτέλεσμα την παγκόσμια οικονομική ύφεση που διήρκεσε μέχρι το τέλος του β΄ παγκοσμίου πολέμου.

Το μεσαίωνα κανείς δε μιλούσε για τερουάρ και “κλίματα” (climats της Βουργουνδίας, κλπ.). Υπήρχε διαφορετικός τρόπος με τον οποίο εξέφραζαν την ποιότητα όπως για παράδειγμα την ιδιοκτησία. Σε ένα “κλίμα” μπορεί να υπάρχουν πολλοί ιδιοκτήτες. Κάτι που σημαίνει ότι το “κλίμα” πρέπει να γίνει αποδεκτό από τον άνθρωπο για να καθιερωθεί. Η ποιότητα υπήρχε πάντοτε αυτό που την άλλαζε στο μυαλό μας είναι η προσπάθειά μας να την εξηγήσουμε. Πριν την κατηγοριοποίηση των γαλλικών αμπελώνων εκείνοι που κάνανε το “ποιοτικό κρασί” σε ολόκληρη τη Γαλλία ήταν οι μεγάλοι έμποροι κρασιού (négociants) οι οποίοι αγόραζαν χύμα κρασιά από μεμονομένους αμπελουργούς ανεξαρτήτου περιοχής. Η ποιότητα οριζόταν ανάλογα με τα blends που κάνανε και όχι ανάλογα με τον τόπο προέλευσης των σταφυλιών. Κάτι το οποίο θυμίζει πολύ περισσότερο το στυλ της Σαμπάνιας και του Μπορντό και που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σημερινή βουργουνδική και αλσατική άποψη για την ποιότητα.

Την εποχή του Pasteur περί τα μέσα του 19ου αιώνα, ποιοτικά κρασιά θεωρούνταν εκείνα στα οποία είχε επέμβει το περισσότερο δυνατό η χημεία και η επιστήμη της εποχής. Κρασιά με προσθήκη τεχνητών χρωστικών και αρωματικών συστατικών στα οποία εφαρμόστηκαν φουτουριστικές επιστημονικές μεθόδοι (ηλεκτρόλυση, κατάψυξη, κλπ.). Όταν ξεκίνησε να γίνεται ακριβέστερη γεωγραφική οριοθέτηση των περιοχών ονομασίας προέλευσης και ταξινόμηση των αμπελώνων σε villages, premier cru, grand cru, κτλ., που είχε προφανώς σαν συνέπεια κάποιων τα κρασιά να αξίζουν πολλά και άλλων -πολλές φορές που ζούσαν για γενιές και γενιές από την αμπελουργία- να μην αξίζουν πια τίποτα, έγιναν φοβερές και βίαιες αναταραχές και διαδηλώσεις. (δυο προτασεις, όχι μια) Μάλιστα οι “αδικημένοι” μεγάλοι έμποροι, που είχαν στα χέρια τους τη δύναμη εκείνη την εποχή, πίστευαν ότι το σύστημα των ονομασιών προέλευσης σίγουρα θα αποτύχει. Αυτό ήταν προς όφελος του γαλλικού κράτους αφού εκείνοι που έτυχαν μέσα στις ονομασίες προέλευσης, αλλά όχι σε premier και grand cru, δεν ενδιαφέρθηκαν και πολύ να αντιδράσουν. Έτσι, βλέπουμε σήμερα χωριά στη Βουργουνδία όπως το Pommard που δεν έχουν αμπελώνες grand cru.

To κράτος γνωρίζοντας πολύ καλά ότι σαν παλιά παραδοσιακή χώρα κρασιού έπρεπε να εκμεταλλευτεί την ιστορία της για να διατηρήσει και να βελτιώσει τη φήμη της, ίδρυσε μία επιτροπή για να ορίσει τις ονομασίες προέλευσης και να κατηγοριοποιήσει τους Γαλλικούς αμπελώνες (τη CNAO που μετά έγινε η σημερινή INAO). Αποτελούμενη από επαγγελματίες του χώρου και ειδικούς επιστήμονες, ερευνήθηκαν όλες οι ιστορικές πηγές που είχαν στα χέρια τους, οποιαδήποτε αναφορά ή απόδειξη για οινοπαραγωγή. Για παράδειγμα, από πότε το τάδε χωριό ή ακόμα και παραγωγός παρήγαγε κρασί, αν πουλούσε καλά, τι άποψη είχε ο κόσμος για αυτόν, κάποιο γνωστό πρόσωπο της ιστορίας είχε μιλήσει ποτέ για το κρασί αυτό; Τι τιμές έπιαναν τα κρασιά του τάδε κτήματος; Φυσικά, τα κριτήρια επιλογής των αμπελώνων δεν ήταν απολύτως αντικειμενικά δεδομένου του ότι η επιτροπή και οι κριτές αποτελούνταν και από επαγγελματίες (στην ταξινόμηση των μεγάλων κρασιών της Bordeaux το 1855 που έγινε με εντολή του Ναπολέοντα, διεξάχθηκε αποκλειστικά από επαγγελματίες). Είναι λογικό τα ισχυρότερα λόμπι να ασκήσανε πιέσεις προς όφελός τους με επιτυχία. Έπειτα, η επιστήμη ξεκίνησε να δουλεύει προς όφελος του γαλλικού κρασιού ώστε να καταφέρει να εξηγήσει γιατί ένα grand cru είναι καλύτερο από ένα premier cru και το τελευταίο από ένα village και να αποδείξει με κάθε δυνατό τρόπο ότι ο διαχωρισμός των “climats” είναι δικαιολογημένος.

Όταν η κατάσταση ξεκίνησε να σταθεροποιείται και το σύστημα των ονομασιών προέλευσης εγκαταστάθηκε καλύτερα από τα μέσα του 20ου αιώνα, ο όρος terroir ξεκίνησε να παίρνει αξία και να συζητιέται από την ελίτ του κρασιού στη Γαλλία. Παρόλο που όπως τονίσαμε παραπάνω το terroir είναι περίπλοκο εξ’ορισμού, το βασικό κομμάτι που προβλήθηκε σαν terroir ήταν τα εδάφη και η γεωλογία του αμπελοτοπίου. Μία πολύ έξυπνη γαλλική ιδέα την οποία εφάρμοσαν οι Γάλλοι για να εξηγήσουν την ποιότητά τους και να κυριαρχήσουν στην αγορά. Η γεωλογία είναι κάτι το αναλοίωτο και το αιώνιο, συνεπώς ο συσχετισμός της ποιότητας με κάτι τόσο σταθερό και ο παραγκωνισμός του ανθρώπινου στοιχείου (μη σταθερό) κατέστησε τα γαλλικά κρασιά μοναδικά στο είδος τους.[121]

121

Παπαδημητρακόπουλος Γ., http://www.krasiagr.com/terroir-history/

61

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 6 | Πρώιμο σταφύλι, Bob McClenahan

Εικ. 7 | Petro Vaselo Winery, Alina Iancu

62

3|Οινικός Τουρισμός

3.3.2. ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΜΠΕΛΩΝΑ ΣΤΟ ΠΟΤΗΡΙ

Αφού έχει επιλεγεί το οικόπεδο στο οποίο θα φυτευτεί και θα καλλιεργηθεί το αμπέλι είναι σημαντικός ο σχεδιασμός του. Ο προσανατολισμός των σειρών, ο βέλτιστος τρόπος με τον οποίο θα καλλιεργηθεί το αμπέλι, το ύψος των στύλων που θα το συγκρατούν και τον αριθμό των ανθών που θα κρατηθούν κατά το κλάδεμα, είναι ζητήματα τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψιν και να μελετηθούν ιδιαίτερα.[122] Κάθε απόφαση που συγκροτείται σε αυτό το στάδιο είναι σημαντική, εδώ αποφασίζεται η τοπογραφία του οικοπέδου αλλά και η συχνότητα φύτευσης των αμπέλων. Σε αυτό το σημείο ξεκινάει η ζωή και η παραγωγή του κρασιού.

Η πρώτη και σημαντικότερη απόφαση σε αυτό το στάδιο, που έχει να λάβει ο παραγωγός, αφορά την επιλογή της σωστής χρονικής στιγμής μαζέματος των σταφυλιών. Αυτή η απόφαση χρειάζεται προηγουμένως την παρακολούθηση του ίδιου του σταφυλιού σε ότι αφορά τα σάκχαρα, τα επίπεδα οξύτητας και την γενική κατάσταση του, την υγεία του, την όψη και τα αρώματα του. Η προηγούμενη παρακολούθηση είναι αυτή που θα οδηγήσει στο μάζεμά τους και τελικά στον τρύγο.

Η απόφαση της ημερομηνίας του τρύγου αποτελεί συνδυασμό της ιδανικής στιγμής ωρίμανσης, των συγκεκριμένων, σταφυλιών και της πρόγνωσης του καιρού των ημερών. Στην συνέχεια αυτής της απόφασης έρχεται και η επιλογή της συγκεκριμένης ώρας κατά την οποία τα σταφύλια θα μαζευτούν. Στα ζεστά κλίματα τα σταφύλια μαζεύονται τις νυχτερινές ώρες ή τις πολύ πρωινές, προκειμένου τα τσαμπιά να φτάσουν στο οινοποιείο όσο πιο κρύα γίνεται. Όταν ο παραγωγός επιθυμεί την ανώτατη ποιότητα, επιλέγει το χειροκίνητο μάζεμα των σταφυλιών, παρά τα αυξημένα εργατικά που δημιουργεί, καθώς και το ‘πάτημα’ των σταφυλιών στο οινοποιείο ώστε να αποφευχθούν οι επιπλέον κραδασμοί του μούστου.[123]

Με το που φτάσουν τα σταφύλια στο οινοποιείο, μπορεί να χρειαστεί να διατηρηθούν στην χαμηλότερη δυνατή θερμοκρασία. Μάλιστα πολλά οινοποιεία διαθέτουν ειδικά δωμάτια με χαμηλή θερμοκρασία όπου αποθηκεύουν τα σταφύλια, για ώρες, μέρες, ή, σε σπάνιες περιπτώσεις, για εβδομάδες, έως ότου οι δεξαμενές ζύμωσης είναι διαθέσιμες. Στα οινοποιεία που στοχεύουν την ανώτατη ικανή ποιότητα κρασιού, πριν τοποθετηθούν στις δεξαμενές ζύμωσης, ξανά γίνεται η επιλογή των καλύτερων σταφυλιών. Έπειτα ξεκινά η διαδικασία του, άλλοτε παραδοσιακού, «πατήματος».

Η ζύμωση του κρασιού γίνεται στις ειδικές δεξαμενές, εκεί ο γλυκός χυμός των σταφυλιών μετατρέπεται σε κρασί. Σε φυσιολογικές συνθήκες κατά την διάρκεια της ζύμωσης οι δεξαμενές τείνουν να ανεβάζουν θερμοκρασίες, έτσι χρειάζονται ειδικά καλύμματα ή μηχανισμούς ψύξης για να διατηρείται η ισορροπημένη θερμοκρασία που θα επιτρέψει στον μούστο να διατηρήσει τα αρώματά του και να μην φτάσει σε σημείο ‘βρασμού’.[124]

Παρόλο που κυρίως τα κόκκινα κρασιά συνεχίζουν την διαδικασία της ζύμωσης σε δρύινα βαρέλια, η πλήρης αλκοολική ζύμωση στο βαρέλι αποτελεί στάδιο και για τα λευκά «με έντονο σώμα», που προσδοκούν στην υψηλότερη δυνατή τιμή. Με το τέλος του 20ου αιώνα, η δρυς έγινε το «άλλο συστατικό» του κρασιού, έτσι μεγάλες ποσότητες καλού ή εξαιρετικού κρασιού, είτε λευκού είτε κόκκινου κρασιού, ζυμώνονται ή παλαιώνουν μέσα σε δρύινα βαρέλια.

Προκειμένου το κρασί να φυλαχτεί και να διατεθεί προς πώληση απαιτείται η τοποθέτησή του σε γυάλινα μπουκάλια. Η διαδικασία αυτή καθιστά απαραίτητη την εμφιάλωση, δηλαδή και την επισφράγισή του με φελλό. Ο φελλός, παρότι είναι ένα μικρό αξεσουάρ της εμφιάλωσης, είναι αυτός που θα προφυλάξει το κρασί κατά την διάρκεια της παλαίωσής ή αποθήκευσής του, έως ότου καταναλωθεί.

Στην ποικιλία των φελλών υπάρχουν κατηγορίες ανάλογα με το στόμιο, την χρήση, το υλικό και τον τύπου του κρασιού για το οποίο προορίζεται. Η σαμπάνια με τον γνωστό σε όλους ιδιαίτερο φελλό κατά το άνοιγμά της αποδεικνύει

122

Johnson H. and Robinson J., The World Atlas of Wine, 7th edition, Mitchell Beazley, Great Britain, 2013, σελ24 Ό.π., σ.26 124 Ό.π.

123

63

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

πάνω του την επίδραση της συνεχόμενης πίεσης που έχει υποστεί. Ο κλασσικός φελλός που συναντάμε στα περισσότερα εμφιαλωμένα κρασιά του εμπορίου, ‘ποτίζει’ με το χρώμα και το άρωμα του κρασιού που προστάτευε και είναι κατάλληλος και για περιπτώσεις παλαίωσης, ωστόσο λόγω της τεχνικής παρασκευής του συχνά επιδρούσε στην γεύση του κρασιού. Το αποτέλεσμα αυτής της επίδρασης ήταν το γνωστό «φελλομένο» κρασί. Έτσι, διερευνήθηκαν νέες τεχνικές που κατέληξαν σε φελλούς με επεξεργασία που επηρεάζει το δυνατό λιγότερο το προϊόν. Αποτέλεσμα αυτής της διερεύνησης, των παραγωγών, αποτέλεσε και ο πειραματισμός με διαφορετικά υλικά παρασκευής φελλών. Συνθετικοί φελλοί, συνήθως φτιαγμένοι από πλαστικό, έγιναν διάσημοι, ιδιαίτερα στον «Νέο Κόσμο». Με μεγάλη ποικιλία όπως και οι κλασικοί φελλοί, εισήλθαν στο εμπόριο και κατάφεραν να γίνουν η πρώτη επιλογή πολλών οινοπαραγωγών. Η μόνη περίπτωση που φαίνεται να αδυνατούν να ανταποκριθούν αντάξια του κλασσικού φελλού, αποδεικνύεται η παλαίωση, ωστόσο η τεχνικές του εξελίσσονται και πιθανότατα μελλοντικά να καταφέρει να επιφέρει και εκεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Οι παραγωγοί που στοχεύουν στην βέλτιστη ποιότητα κρασιού, ιδιαίτερα στην Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία, αρχίζουν να επιλέγουν βιδωτό καπάκι, κυρίως για τα νέα και προς άμεση κατανάλωση κρασιά τους ή σε περιπτώσεις που θεωρούν ότι η παλαίωση μπορεί να συμβεί και υπό αυτήν τη συνθήκη. Η επιλογή αυτή στηρίζεται στην μη απαραίτητη, διαρκή, εισχώρηση οξυγόνου στο προϊόν. Η έρευνα που δημιουργείται γύρω από το συγκεκριμένο προϊόν, τον φελλό, οδηγεί και τους παραγωγούς αλλά και τις βιομηχανίες φελλών να επενδύσουν και να ερευνήσουν πρακτικές και τεχνικές οινοποίησης αλλά και εμφιάλωσης, τέτοιες ώστε να επιτρέπουν την σωστή ποσότητα οξυγόνου να εισχωρεί και να παρέχουν την σωστή προστασία από εξωγενείς οσμές, που πιθανότατα να έβλαπταν τον αρωματικό χαρακτήρα του κρασιού.[125]

Υπάρχει ένας μύθος που αναφέρει ότι το κρασί αρνείται να γεράσει, να αφεθεί και τελικά να «πεθάνει», γι’ αυτό όσο τα χρόνια περνάνε εκείνο εξελίσσεται. Ένα μαγικό χαρακτηριστικό των κρασιών είναι η ικανότητά τους να βελτιώνονται ή να εξελίσσονται με το πέρας των χρόνων και σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις, με το πέρασμα των αιώνων. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των κρασιών που παράγονται, είναι έτοιμα να καταναλωθούν λίγους μήνες μετά την εμφιάλωση, υπάρχουν και κρασιά που κρίνεται πως η βέλτιστη στιγμή κατανάλωσης είναι ακριβώς μετά την εμφιάλωση. Στην δεύτερη περίπτωση η απόλαυση εκφράζεται μέσα στην φρεσκάδα και την νεότητα των φρουτώδη γεύσεων του κρασιού η οποία μετά από κάποιο χρονικό διάστημα αρχίζει να ξεθωριάζει.[126]

Τα περισσότερα κρασιά εξαιρετικής ποιότητας που πωλούνται, ιδιαίτερα τα κόκκινα, φτάνουν στον καταναλωτή πολύ καιρό πριν την βέλτιστη στιγμή κατανάλωσης τους. Αυτά τα κρασιά, παράγονται με την προοπτική και την απαίτηση της παλαίωσης. Η παραγωγή τους δηλαδή στηρίζεται και στην πεποίθηση την υπομονής του πελάτη μετά την οινοποίηση. Ο χρόνος σε αυτήν την περίπτωση ξεκινά να είναι καταλυτικός παράγοντας και σε συνάρτηση με την προσοχή και φροντίδα που χρειάζεται ένα καλό κρασί, επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Τα καλά κρασιά που προορίζονται για παλαίωση διαθέτουν πληθώρα χαρακτηριστικών, έντονες εντάσσεις και αρώματα πιο δυνατά. Στα εξαιρετικά κρασιά που πρόκειται να δοθεί ακόμα μεγαλύτερη παλαίωση τα χαρακτηριστικά αυτά συναντώνται σε υπερθετικό βαθμό. Αυτά τα στοιχεία τους, με την πάροδο του χρόνου αναδεικνύονται και αποκαλύπτουν τον εξαιρετικό χαρακτήρα και την ποιότητα του. Μία ασταμάτητη διαδικασία βελτίωσης και εξέλιξης μέσα στην φιάλη, καθιστά το κρασί ζωντανό οργανισμό που μεταβάλλεται αδιάκοπα.

Αν το καλό κρασί αξίζει το μεγαλύτερο αντίτιμο, σίγουρα αξίζει ακόμα περισσότερο την φύλαξη του σε σωστές και καλές συνθήκες. Η αποθήκευση και φύλαξη του κρασιού ορίζει τόσο καταλυτικό σημείο στην ζωή του που μπορεί να μετατρέψει νέκταρ σε κακό κρασί. Το κρασί έχει την ανάγκη της ανάπαυσης σε έναν αρκετά σκοτεινό, κρύο και με ελαφριά υγρασία χώρο. Το έντονο φως μπορεί να βλάψει σημαντικά το κρασί, όταν αυτό εκτίθεται για πολύ καιρό σε αυτό. Την ίδια στιγμή η αυξημένη θερμοκρασία επιταχύνει τις αντιδράσεις και αποτρέπει την ισορροπημένη ωρίμανση.[127]

Η διαδικασία της αποθήκευσης αποτελεί ένα πρόβλημα για τους περισσότερους καταναλωτές στις μέρες μας. Ελάχιστα σπίτια, σήμερα, έχουν την δυνατότητα και την παροχή υπόγειου κελαριού, που αποτελεί τον ιδανικό χώρο ανάπαυσης και παλαίωσης του εμφιαλωμένου κρασιού. Ο ειδικός χώρος του κελαριού έχει μεταμορφωθεί σε μία μηχανή

125

Johnson H. and Robinson J., The World Atlas of Wine, 7th edition, σ.31 Ό.π., σ. 36 127 Ό.π., σ. 37 126

64

3|Οινικός Τουρισμός

συντήρησης με ιδανικές συνθήκες, όπως και στο κελάρι, για το κρασί που ισχύουν ακόμα και σε ζεστό κλίμα ή σε χώρους με ανεβασμένη θερμοκρασία.

Συνήθως οι φιάλες κρασιού αναπαύονται οριζόντια, βοηθώντας έτσι τον φελλό να μην αφυδατωθεί, να αποφύγει την συρρίκνωση και την εισχώρηση περισσότερος αέρα από τον επιθυμητό.

Το κρασί είναι ένα ποτό που αξίζει κανείς να το απολαμβάνει συντροφιά με παρέα. Η κατανάλωσή του ξεκινά από το άνοιγμα του φελλού. Παρόλο που θεωρείται μία αυτονόητη πράξη, η αφαίρεση του φελλού προσδίδει ένα σημαντικό στοιχείο της διαδικασίας. Το ανοιχτήρι, σε συνδυασμό με την ενέργεια του χειριστή επιφέρει το άνοιγμα της φιάλης, παράγοντας έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό ήχο. Μετά σερβίρεται στο ποτήρι του «δοκιμαστή» που με μία γρήγορη δοκιμή θα επιβεβαιώσει ή όχι την καλή κατάσταση του κρασιού. Στη συνέχεια το κρασί σερβίρεται στους υπόλοιπους, σε ποτήρια, ειδικά για το κρασί που δοκιμάζεται. Έπειτα ξεκινά η απόλαυση της δοκιμής, ένα ταξίδι στην χώρα των αρωμάτων και των γεύσεων.

Το ταξίδι των γεύσεων αποτελεί την αφετηρία για συζήτηση, ανάγνωση αναμνήσεων, σύγκριση ανάμεσα στα κρασιά που έχει δοκιμάσει ο καθένας και καταγραφή των στοιχείων και των συμπερασμάτων στα οποία έχει καταλήξει. Ένας διάλογος που ξεκινά και αναζητά συμπεράσματα, διαπιστώσεις και εμπνέεται από την γεύση και τα αρώματα των κρασιών. Ο ουρανίσκος γίνεται ο «τόπος» της ανακάλυψης, εκεί θα διαπιστωθούν τα γευστικά χαρακτηριστικά του, το «σώμα» και η ένταση του. Έπειτα, όλες αυτές οι σκέψεις, οι συνειρμοί των γεύσεων και των αρωμάτων, οι εντάσσεις και οι διαπιστώσεις θα καταγραφούν σε προσωπικές σημειώσεις, με έναν υποκειμενικό τρόπο, που θα κωδικοποιήσει τις στιγμές της εμπειρίας της απόλαυσης που βιώνει εκείνη την στιγμή ο δοκιμαστής.

65

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 8 | Φιάλες

66

3|Οινικός Τουρισμός

3.3.3. ΚΡΑΣΙ, Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

«Έχω την βαθιά πεποίθηση ότι το κρασί αποτελεί θεματοφύλακα της μνήμης των ανθρώπων, ίσως όχι τον σημαντικότερο, ωστόσο έναν από τους πιο ξεχωριστούς. Εάν αποδεχτούμε ότι η ιστορική μνήμη είναι η καθοριστική ιδιότητα του ανθρώπου, εκείνη που τον διαχωρίζει από τα ζώα και που μας προσδίδει μορφή, νόημα και ηθική υπόσταση, δεν είναι ανώφελη η διερεύνηση των δεσμών που συνδέουν το κρασί με τη μνήμη.»[128] Με αφορμή τα λόγια του Jonathan Nossiter ερχόμαστε αντιμέτωποι με την φύση του κρασιού που συνδυάζει το παρελθόν και περιγράφει τις μνήμες του. Ποτέ ως τώρα δεν είχαμε σκεφτεί την ακολουθία αυτής της σκέψης, την μελέτη του ως στοιχείο τέτοιο αλλά και της σημασίας που χρειάζεται να δοθεί σε ένα προϊόν που αδιάκοπα εξελίσσεται.

Από το μάζεμα των σταφυλιών, το πάτημά τους και την παραγωγή του μούστου μέχρι την κατανάλωση του κρασιού μεσολαβούν ιδιαίτερα στάδια, βήματα που περιέχουν τόσο στοιχεία παράδοσης όσο και επιστήμης. Συνδυασμός ιστορίας και πρακτικής, υπομονής και προσοχής.

Το κρασί αποτελεί μέσο ταυτόχρονης μετάδοσης μίας προσωπικής μνήμης, αυτής του καταναλωτή ή του παραγωγού, της υποκειμενικότητάς του, της ανάμνησης αυτής της υποκειμενικότητας, καθώς και μίας κοινής μνήμης. Κοινής, γιατί το κρασί αποτελεί επίσης μία ανάμνηση ενός αμπελοτοπιού, την οποία εκφράζει με τη μορφή μίας γεύσης διαρκώς εξελισσόμενης, πάντοτε ζωντανής. Έτσι εκφράζει, πρώτα και κύρια, έναν τόπο, το φορέα μίας συλλογικής ταυτότητας, τα πολιτισμικά στοιχεία του τόπου και την ιστορία της σχέσης του με την ίδια του τη φύση.[129] Αναζητάμε λοιπόν μέσα από αυτά τα αποσπάσματα την ουσία της εμπειρίας, την πραγματική κινητήριο δύναμή της.

Μία ακολουθία πολλών βημάτων και αποφάσεων καταλήγουν τελικά στην παραγωγή του κρασιού και από εκεί μία άλλη ακολουθία σταδίων έρχεται να συμπληρώσει την αλυσίδα της ζωής του μέχρι την τελική κατανάλωση. Ίσως η ιδιαίτερη αγάπη μας για αυτό το προϊόν να πηγάζει από την μαγεία που βιώνει κανείς όταν βρεθεί στον χώρο παραγωγής ή συντήρησής του. Διακριτικοί κανόνες, αυστηροί όταν χρειαστεί, προστατεύουν και σέβονται κάθε στιγμή το στάδιο ή τον χώρο επίσκεψης.

«Για εμένα τα μπουκάλια δεν είναι άψυχα αντικείμενα. Όχι μόνο γιατί το υγρό που περιέχουν μέσα τους είναι, από χημική άποψη, ζωντανό. Το σχήμα των μπουκαλιών, η ετικέτα όπου χαράσσονται πάνω με προσοχή ονόματα που παραπέμπουν σε κτήματα, οικογένειες και εσοδείες ανακλούν ιστορίες πολύ ανθρώπινες, που παραμένουν ζωντανές ακόμα και μετά την κατανάλωση του κρασιού.»[130] Τα μπουκάλια, τόποι, θα τολμούσαμε να πούμε, του μικρόκοσμου του κρασιού. Τόποι μνήμης και διαφύλαξής του, σταυροδρόμι μνήμης και παρόντος, εκεί που το μέλλον του αμπελιού «ξεκουράζεται» και εξελίσσεται σε ότι καλύτερο μπορεί να γίνει μετά την οινοποίηση. Τοποθετημένα προσεκτικά, υπό συγκεκριμένες συνθήκες περιμένουν στην κάβα του οινοποιείου πριν την κατανάλωση.

128

Nossiter J., Le Gout et le Pouvoir, μτφ. Κρασί και Εξουσία, Ακριβάκη Μ., Σαρατσιώτη Κ., Vinetum ΕΠΕ, Αθήνα, 2007, σ. 20 Ό.π.

130 Ό.π., σ. 29 129

67

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 9 | Laurent Reiz

Εικ. 10 | Emmanuel Goulet

68

3|Οινικός Τουρισμός

3.3.4. ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΟΙΝΟΤΟΥΡΙΣΤΑ

Το προφίλ του οινοτουρίστα έχει αναλυθεί σε διάφορες περιπτώσεις από διάφορες σκοπιές, όπως μέσω του δημογραφικού του προφίλ, της συμπεριφοράς του στο ταξίδι και το οινοποιείο.[131] Για παράδειγμα, έχουν διερευνηθεί οι κινητήριοι παράγοντες και οι στόχοι βάσει των γνώσεων του οινοτουρίστα για το κρασί και του ενδιαφέροντος του για αυτό το προϊόν.[132] Ταυτόχρονα, ορισμένες έρευνες έχουν καταλήξει σε διαφορετικά συμπεράσματα μεταξύ εγχώριων και παραλιακών επισκεπτών οινοποιείων σε διάφορες περιοχές, ενώ άλλες στην μεγαλύτερη επένδυση ή όχι, στην διαφήμιση και την απήχηση σε νεαρότερες ηλικίες.[133]

Ο οινοτουρίστας είναι οπωσδήποτε τουρίστας ή ημερήσιος ταξιδιώτης, που στη διάρκεια της παραμονής του ή διέλευσης από την αμπελοοινική περιοχή επισκέπτεται οινοποιεία ή/και συμμετέχει σε σχετικές με τον οίνο εκδηλώσεις και δραστηριότητες. Πρέπει να γίνει απολύτως κατανοητό ότι οι οινοτουρίστες εκδηλώνουν διαφορετικό βαθμό ενδιαφέροντος, έχουν διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και εμπειριών και αντιδρούν ποικίλα, όχι μόνο απέναντι στο κρασί, αλλά και στο σύνολο των υλικών και των άυλων παραγόντων που έχουν να κάνουν με την εκάστοτε επίσκεψη.[134]

Σύμφωνα με τον Johnson, ο επισκέπτης του οινικού τουρισμού ορίζεται ως «το άτομο το οποίο πραγματοποιεί επισκέψεις σε αμπελώνες, οινοποιεία, εκδηλώσεις σχετικές με το κρασί και εκθέσεις κρασιού, έχοντας ως κύριο σκοπό την αναψυχή». Στον ορισμό αυτό, όμως, δεν γίνεται διακριτό το βασικό κίνητρο, ούτε ορίζονται ξεκάθαρα οι επιμέρους δραστηριότητες που ακολουθεί. Στην ίδια αναφορά ο Johnson διαπιστώνει πως τα κίνητρα όλων των επισκεπτών των οινοποιείων σχετίζονται άμεσα με το κρασί και πως οι στόχοι του οινικού τουρισμού και των επισκεπτών των οινοπαραγωγικών περιοχών συμπίπτουν.[135] Τέλος, οι επισκέπτες των οινοποιείων είναι, κατά βάση, τακτικοί καταναλωτές οίνου, οι γνώσεις τους επί του αντικειμένου του κρασιού είναι είτε μέτριες είτε προχωρημένες και επισκέπτονται τα οινοποιεία και τις οινοπαραγωγικές περιοχές αρκετές φορές μέσα στη διάρκεια του έτους.[136][137]

Σε μία ευρεία μελέτη του προφίλ του οινοτουρίστα και διακρίνοντάς τον με βασικό κριτήριο το κίνητρο της επίσκεψής του, προκύπτουν δύο κατηγορίες οινοτουρίστα: α) ο ειδικός/ εξειδικευμένος οινοτουρίστας: ο οποίος θα επισκεφτεί τους αμπελώνες, το οινοποιείο, μία εκδήλωση ή έναν διαγωνισμό κρασιού για λόγους αναψυχής και βασικό κίνητρό του θα είναι το αντικείμενο του κρασιού και το ξεκίνημα μίας εμπειρίας με θέμα αυτό. β) ο γενικός τουρίστας: που επισκέπτεται μια οινοπαραγωγική περιοχή για άλλους λόγους, επιλέγοντας να επισκεφθεί ένα οινοποιείο σαν μέρος του ευρύτερου ταξιδιού του.

131

Mitchell, R., Hall, C.M., “The Post-visit Consumer Behaviour of New Zealand Winery Visitors”, Journal of Wine Research, 2004, Vol 15 No 1, σσ.

39-49 132 Charters S., Ali-Knight J., “Who is the wine tourist?”, Tourism Management, 2002, Vol 23 No 3, σσ. 311-319 133 Alonso, A., Fraser, R., Cohen, D., “Investigating differences between domestic and international winery visitors in New Zealand”, International Journal of Wine Business Research, 2007, Vol 19 No 2, σσ. 114-126 134 Αλεμπάκη Χ.Μ., Διερεύνηση παραγόντων που διαμορφώνουν την ανάπτυξη του οινικού τουρισμού, Διδακτορική Διατριβή, επίβ. Ιακωβίδου Ο., Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, Θεσσαλονίκη, 2012, σσ. 18- 20 135 Hall C.M., Johnson G., “Wine and tourism: an imbalanced partnership?”, στο Dowling R. και Carlsen J., Wine Tourism: Perfect Partners,Proceedings of the First Australian Wine Tourism Conference, Margaret River, Australia, 1998, Bureau of Tourism Research, σσ. 51-71.

136 Ο.π.

137 Macionis, N. & Cambourne, B., “Wine tourism: just what is it all about?” , Wine Industry Journal, 1998, Vol. 13, No.1, σσ.41-47

69

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 11 | Rahul Matthan

Διευρύνοντας την παραπάνω διάκριση, το Πανεπιστήμιο του Griffith της Αυστραλίας διεξήγαγε έρευνα το 2014 με θέμα την οινοτουριστική αγορά της Αυστραλίας, προσεγγίζοντας και άλλα χαρακτηριστικά του οινοτουρίστα, όπως η συνήθης ηλικία των επισκεπτών που κατά μέσο όρο απευθυνόταν σε άτομα 45 ετών και άνω. Η έρευνα απέδωσε επίσης αποτελέσματα σε σχέση με τον τόπο διαμονής και την απόστασή του από την οινοπαραγωγική περιοχή ή το οινοποιείο επίσκεψης, αλλά και την οικονομική άνεση που συνήθως χαρακτήριζε αυτούς τους επισκέπτες. Η παραπάνω διερεύνηση κατέταξε στην συνέχεια τους οινοτουρίστες σε τέσσερα επιμέρους προφίλ: α) τους λάτρεις του κρασιού: που διαθέτουν γνώσεις πάνω στο αντικείμενο και είναι σε θέση να συζητήσουν για αυτό με τους ειδικούς στα οινοποιεία. Το βασικό τους κίνητρο είναι η εμπειρία της δοκιμής και η δυνατότητα γνωριμίας τους με τον παραγωγό. β) τους τουρίστες με ενδιαφέρον προς το κρασί: που απολαμβάνουν το κρασί και το φαγητό και επισκέπτονται συχνά οινοποιεία για δοκιμές. Το βασικό κίνητρο τους είναι η χαλάρωση και βιώνουν την εμπειρία του οινοτουρισμού πιο ήρεμα και με περισσότερες προσδοκίες ανάπαυσης από τους λάτρεις του κρασιού. γ) τους τουρίστες που ελκύονται από το διαφορετικό: που θεωρούν την επίσκεψη σε ένα οινοποιείο μια ελκυστική ιδέα και απολαμβάνουν την δοκιμή κρασιών σαν μία ξεχωριστή εμπειρία. Συνήθως αυτές οι ομάδες ατόμων δεν διαθέτουν αρκετές γνώσεις πάνω στο αντικείμενο του κρασιού. δ) τους τουρίστες χωρίς ενδιαφέρον απέναντι στο κρασί: που επισκέπτονται το οινοποιείο συνήθως αντιμετωπίζοντας το σαν ένα είδος μπαρ. Η συγκεκριμένη ομάδα τουριστών δεν ενδιαφέρεται να αποκτήσει γνώσεις για το κρασί, αλλά της αρέσει να το καταναλώνει, χωρίς να ελκύεται ιδιαίτερα από την εμπειρία του οινοτουρισμού.[138]

138

Αλεμπάκη Χ.Μ., Διερεύνηση παραγόντων που διαμορφώνουν την ανάπτυξη του οινικού τουρισμού, Διδακτορική Διατριβή, επίβ. Ιακωβίδου Ο., Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, Θεσσαλονίκη, 2012, σσ. 18- 20

70

3|Οινικός Τουρισμός

3.3.5. ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΟΙΝΟΤΟΥΡΙΣΤΑ

Συνεχίζοντας την ανάλυση του οινοτουρίστα η μελέτη του βλέμματος του αποτελεί σημαντική προσέγγιση. Όπως και στην αντίστοιχη ανάλυση του βλέμματος του γενικού τουρίστα, έτσι και σε αυτήν την περίπτωση, η μελέτη αφορά τους υποκειμενικούς συνδυασμούς των εικόνων και την θέαση της εμπειρίας μέσα από την σχέση με τον ίδιο του τον εαυτό. Οι επισκέπτες ενός τόπου, στην περίπτωση μας του τοπίου του οινοτουρισμού, βλέπουν τον κόσμο υπό το πρίσμα των προσδοκιών που έχουν απέναντι στην εμπειρία που ονειρεύονται να ζήσουν. Όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση και εδώ ο οινοτουρίστας αναζητά την σκηνή για να διαδραματίσει το σενάριο του ονείρου για το οποίο έχει ταξιδέψει στον προσκείμενο τόπο.

Η αρχή των προσδοκιών για κάθε οινοτουρίστα είναι κοινή, η διαδικασία και η αλληλουχία πράξεων επίσης, ωστόσο η αντίληψη τους διαφέρει ανάλογα με το προφίλ του. Οι πληροφορίες και οι εικόνες που θα λάβει για να αποτελέσουν το εφαλτήριο του ταξιδιού του σε κάθε περίπτωση θα είναι κοινές, γεμάτες αρκετά κλισέ οινοτουρισμού. Ένα ιδιαίτερο τοπίο αμπελώνων, μία αίθουσα οινογευσίας με εντυπωσιακή θέα, ένα πατητήρι γεμάτο σταφύλια ή ανθρώπους εν ώρα τρύγου (ακόμα κι αν δεν είναι η εποχή του). Ερχόμενος σε έναν τόπο οινοτουριστικού ενδιαφέροντος, ο επισκέπτης θα αναζητήσει με το βλέμμα του τα σημεία που χαρακτηρίζουν το τοπίο, θα τα καταγράψει με τρόπο φωτογραφικό στο μυαλό του και θα αφεθεί να ζήσει την μαγευτική εμπειρία που είχε ονειρευτεί. Για εκείνον καθετί θα έχει σημασία, ακόμα και τα στοιχεία που υπό άλλες προϋποθέσεις θα αγνοούσε, το σενάριο στο οποίο θα ζει, πλέον θα έχει πολλή σημασία και όλα θα του κινούν την προσοχή για ανακάλυψη.

Ένα στοιχείο του βλέμματος του οινοτουρίστα που θεωρούμε ότι έχει ενδιαφέρον είναι η επιμονή του να μείνει πιστός στο θέμα της επίσκεψής του. Το βλέμμα του θα αναζητά στοιχεία που έχουν να κάνουν με το κρασί, την γαστρονομία, το αμπέλι ή την διαδικασία παραγωγής. Ένας οινοτουρίστας δεν θα επισκεφτεί ποτέ το Παρίσι για να θαυμάσει τον Άιφελ, αυτό θα το κάνει είτε σε διαφορετικό, πιθανότατα προηγούμενο ταξίδι του, ή θα τον επισκεφτεί στα πλαίσια μίας βόλτας του. Σημασία για εκείνον θα έχουν οι κάβες ή τα εστιατόρια, μιας και ένας οινοτουρίστας στο κέντρο του Παρισιού δεν θα βρει εύκολα αμπελώνες. Θα μείνει πιστός, ωστόσο, στον λόγο επίσκεψής του, θα αναζητήσει τις προεκτάσεις του οινοτουρισμού στην πόλη που έχει βρεθεί. Το ίδιο θα συμβεί και σε έναν οινοτουρίστα της Σαντορίνης, θα επισκεφτεί τους αμπελώνες, τα οινοποιεία και ό,τι άλλο συνδέεται με το θέμα της επίσκεψής του και θα αναζητήσει την αναψυχή μέσα από αυτά τα στοιχεία. Αν τύχει να επισκεφτεί το ηφαίστειο της Θήρας κατά πάσα πιθανότητα θα το μελετήσει σε σχέση με το μοναδικό terroir που προσδίδει στα κρασιά της και όχι σαν μία τουριστική ατραξιόν του τόπου.

Το κρασί είναι ένα αγαθό που καταφέρνει να συνδυάσει σχεδόν όλες τις αισθήσεις του ανθρώπου κατά την κατανάλωσή του. Ακούγεται καθώς σερβίρεται από το μπουκάλι στο ποτήρι και καθώς αναδεύεται, ελκύει το βλέμμα με το χρώμα του, έπειτα ενεργοποιεί την όσφρηση και τέλος ολοκληρώνει το ταξίδι του με την γεύση. Στην συνέχεια θα αποτελέσει το αντικείμενο συζήτησης και θα προκαλέσει την σκέψη και την ανάλυση με θέμα το ίδιο. Συνδυάζει, επομένως, τις βιολογικές αισθήσεις του ανθρώπου με την διανοητική διαδικασία της συζήτησης, προκαλώντας διάλογο ανάμεσα στα μέλη της δοκιμής σε έναν χώρο οινογευσίας.

71

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 12 |

Εικ. 13 | Caliterra Vineyard, Santa Cruz Chile

72

3|Οινικός Τουρισμός

3.3.6. Ο ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Στην ενότητα αυτή θα γίνει μία προσπάθεια δημιουργίας μιας αναλογίας μεταξύ των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων που συνθέτουν τον προορισμό του γενικού τουρίστα και του ειδικού οινοτουρίστα. Όπως αναφέρθηκε και στην ενότητα 1.1.2. της εργασίας, τα χαρακτηριστικά των τόπων-προορισμών που ελκύουν τους επισκέπτες ορίζουν από πολλές απόψεις τις κινήσεις τους μέσα στον γεωγραφικό χώρο. Ακόμα, είναι εύλογο το γεγονός ότι κατά κύριο λόγο οι περιοχές που καθίστανται προσβάσιμες ή ελκυστικές, συνήθως, είναι είτε εκείνες για τις οποίες υπάρχει πληθώρα πληροφοριών και εικόνων, είτε εκείνες που παρέχουν ποικιλία εικόνων και προσκαλούν τον επισκέπτη να τις ανακαλύψει.

Στην περίπτωση του οινοτουρισμού, ο προορισμός γίνεται αρκετά πιο συγκεκριμένη επιλογή, μιας και τον συνθέτει ένα ορισμένο πλήθος χαρακτηριστικών. Για τους λάτρεις του οινοτουρισμού ο προορισμός είτε αναφέρεται σε μία περιοχή Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ), είτε σε μία Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ), είτε είναι διάσημη για το ξεχωριστό terroir της ή, σε μερικές περιπτώσεις, φιλοξενεί κάποια εφήμερη έκθεση ή κάποιον διαγωνισμό με θέμα το κρασί.

Ο κύριος προορισμός του οινοτουρίστα απαρτίζεται από το τοπίο του αμπελώνα, την πιο γνωστή εικόνα στο μυαλό των επισκεπτών. Χωρίζοντας το τοπίο σε δύο διαστάσεις, την υπαρκτή και την φαντασιακή, πάντα η εικόνα του αμπελώνα ή του οινοποιείου αποτελεί τον πυρήνα του. Στην περίπτωση του υπαρκτού, αναφερόμαστε στην φυσική διάσταση του αμπελώνα και στην επαφή του οινοτουρίστα με αυτόν. Ο προορισμός, όπως έχει προαναφερθεί, αποτελεί το τοπίο πάνω στο οποίο εξελίσσεται η τουριστική εμπειρία, εκεί όπου το σενάριο της γίνεται πραγματικότητα. Την ίδια στιγμή, αναπτύσσεται παράλληλα και η φαντασιακή του διάσταση με προσδοκία να μεταφέρει χωρικά τον οινοτουρίστα από έναν υπαρκτό χώρο σε έναν ιδεατό.

Η φαντασιακή διάσταση του προορισμού αφορά τις περιπτώσεις όπου ο επισκέπτης βρίσκεται μακριά από τον αμπελώνα και το οινοποιείο, ωστόσο προσδοκεί να ζήσει μία εμπειρία με θέμα το κρασί. Τέτοιες περιπτώσεις ίσως είναι οι επισκέψεις σε αστικά περιβάλλοντα, αυτόνομες ή σε συνδυασμό με την επίσκεψη των προαστίων τους, τα οποία συνήθως φιλοξενούν τους αμπελώνες και τα οινοποιεία. Πολλές φορές αυτό συμβαίνει κατά την διάρκεια εκθέσεων κρασιού ή σε επισκέψεις καβών ή οινικών κέντρων. Σε καθεμία από τις τρεις προηγούμενες εκδοχές, οι παραγωγοί ή οι ειδικοί που θα συναντήσουν οι οινοτουρίστες προσπαθούν είτε με εικόνες, είτε με πληθώρα πληροφοριών κατά την διάρκεια των δοκιμών να τους ταξιδέψουν στην υπαρκτή διάσταση του προορισμού τους.

Πολλές φορές στην παραπάνω περίπτωση έχουμε και ένα ταξίδι στις εποχές ή, και στο χρόνο. Η παλινδρόμηση στο χρόνο αποτελεί σίγουρα στοιχείο του ταξιδιού. Ωστόσο, στην περίπτωση του κρασιού μπορούμε να ισχυριστούμε ότι έχουμε ένα ταξίδι στην ζύμωση του προϊόντος, αφού κατά την δοκιμή του μετακινούμαστε χρονικά από την πρώιμη φύση του έως και την παλαίωσή του. Ταυτόχρονα όμως, πολλές φορές, έχουμε και μία μετακίνηση στις εποχές, μιας και η επίσκεψη, π.χ. σε μια έκθεση, μπορεί να λαμβάνει χώρα κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών ενώ οι εικόνες που αναπαράγονται κατά τη διάρκεια της να είναι Αυγουστιάτικες, λίγο πριν τον τρύγο, και το κρασί που δοκιμάζει ο επισκέπτης να είναι φρέσκο, φθινοπωρινό.

Ο χρόνος μεταμορφώνει και το υπαρκτό τοπίο. Ο ετήσιος κύκλος του αμπελιού δίνει τελείως διαφορετικό τοπίο ανά εποχή και σε μεγάλο βαθμό, περιοχή. Την άνοιξη και το καλοκαίρι οι αμπελώνες είναι καταπράσινοι, το φθινόπωρο τα χρώματα αλλάζουν, καφετίζουν και σιγά σιγά τα φύλλα δίνουν τη θέση τους στο ξύλο, με το τοπίο να απογυμνώνεται. Το χειμώνα γίνεται πιο άγριο και σε περιοχές όπου χιονίζει, ειδυλλιακό.

73

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 14 |

74

3|Οινικός Τουρισμός

3.4. FRONT-BACK STAGE ΟΙΝΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Κάθε ταξίδι αποτελεί την αφορμή για να συλλέξει ο επισκέπτης εμπειρίες, να ζήσει και να αλληλοεπιδράσει σε έναν νέο τόπο, μακριά από την ρουτίνα και τις τετριμμένες εικόνες της. Στην περίπτωση του οινοτουρισμού η εμπειρία που θα συνθέσει ο οινοτουρίστας αποτελεί κομμάτι μίας διαίρεσης που υφίσταται η πραγματικότητα μονάχα για την εκπλήρωση του ονείρου του ταξιδιώτη. Στον οινοτουρισμό η πραγματικότητα που βιώνει ο επισκέπτης τοποθετείται στο front stage τμήμα της. Το προηγούμενο αναφέρεται στα τμήματα της εμπειρίας που κατά έναν τρόπο, είτε είναι μελετημένα να φιλοξενήσουν τον επισκέπτη και να του δημιουργήσουν τις εικόνες που ο ίδιος προσδοκεί, είτε περιγράφει ένα σκηνοθετημένο όνειρο που συνειδητά κρύβει τμήματά του που, πιθανότατα να ήταν λιγότερο ελκυστικά. Σε αντίθεση δηλαδή με την ελευθερία που προσφέρει μια αυτόνομη, απλή επίσκεψη σε έναν τόπο, εδώ έχουμε μία απόλυτα μεθοδευμένη και σκηνοθετημένη εμπειρία.

Σαν σε θεατρική σκηνή, οι συντελεστές της εμπειρίας του οινοτουρισμού, θα προσκαλέσουν τον επισκέπτη να τους ακολουθήσει στο ταξίδι του κρασιού. Το front stage αποτελεί σημείο συνάντησης των οικοδεσποτών και των επισκεπτών/ πελατών τους. Πίσω από την σκηνοθετημένη, στην περίπτωση του θεάτρου, πραγματικότητα θα κρύβονται οι υπόλοιποι συντελεστές και τμήματα της εμπειρίας που δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικά στον επισκέπτη. Το backstage αποτελεί την περιοχή ανάπαυσης των συντελεστών και τον χώρο προετοιμασίας τους για κάθε front stage πραγματικότητα που καλούνται να διεκπεραιώσουν.

Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Goffman, υπάρχουν τρεις κατηγορίες ρόλων, αυτοί που ερμηνεύουν, αυτοί στους οποίους παρουσιάζεται η ερμηνεία και αυτοί που είναι ξένοι ως προς την εμπειρία και ούτε ερμηνεύουν, ούτε παρακολουθούν. Από τους προηγούμενους τρεις, εκείνοι που ερμηνεύουν έχουν πρόσβαση τόσο στο μπροστινό, όσο και στο πίσω μέρος της σκηνοθετημένης πραγματικότητας. Εκείνοι που απολαμβάνουν την εμπειρία, οι επισκέπτες, ή διαφορετικά, το κοινό, αλληλοεπιδρούν μόνο στο προσκήνιο, ενώ οι ξένοι προς την εμπειρία εξαιρούνται από κάθε στάδιο της, είτε μπροστινό, είτε πίσω μέρος.[139]

Εξετάζοντας την εμπειρία του οινοτουρισμού μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε σε front ή backstage τα μέρη της. Αρχίζοντας από την επίσκεψη στον αμπελώνα, αν η εποχή δεν συμπίπτει με εκείνη του τρύγου τότε οι θεατές θα περιηγηθούν από τους ειδικούς ξεναγούς και θα ακούσουν, συνήθως, λίγα λόγια για την διαδικασία καλλιέργειας και φροντίδας της αμπέλου. Σε κάθε αμπελώνα ο τρόπος καλλιέργειας μπορεί να ποικίλει, είτε σε θεωρητικό επίπεδο, είτε τα αποτελέσματα αυτής της διαφοράς να είναι εμφανή και στην τοπογραφία του ή στον τρόπο πλεξίματος των κλημάτων. Μετά την ξενάγηση αυτή, οι επισκέπτες θα περπατήσουν είτε στο οινοποιείο, εάν αυτό βρίσκεται κοντά στο αμπέλι, ή σε κάποιον ειδικό χώρο δοκιμών, όπως για παράδειγμα ένα οινικό κέντρο, είτε θα επισκεφτούν το οινοποιείο με κάποιο μέσο μεταφοράς.

Σε κάθε περίπτωση το επόμενο στάδιο αφορά την οινογευσία, την δοκιμή δηλαδή των κρασιών είτε του οινοποιείου επίσκεψης, είτε, στην περίπτωση του οινικού κέντρου, την δοκιμή διάφορων κρασιών της περιοχής με κάποιο κοινό χαρακτηριστικό. Στο σημείο αυτό οινολόγοι ή άλλοι εξειδικευμένοι συντελεστές θα σερβίρουν στα ποτήρια των επισκεπτών το κρασί που είναι προς δοκιμή και έπειτα θα αναφερθούν σε αυτό και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Αυτή η διαδικασία θα συνεχίσει μέχρις ότου να ολοκληρωθεί ο κύκλος δοκιμής των κρασιών. Στην περίπτωση του οινοποιείου, κυρίως όταν αυτό είναι μικρό και οικογενειακής φύσεως, πολλές φορές οι παραγωγοί συνηθίζουν να συνομιλούν οι ίδιοι με τους επισκέπτες και να δημιουργούν έτσι ισχυρότερους δεσμούς. Πολλές φορές επακόλουθο του προηγούμενου σταδίου είναι ένα γεύμα είτε στο εστιατόριο του οινοποιείου, είτε σε κάποιον άλλο χώρο που προτείνεται από αυτό.

139 MacCannell D., The tourist: A new theory of the leisure class, University of California Press, London, 1999, σσ. 92-93

75

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 15 | Pak-Ming Wan

76

3|Οινικός Τουρισμός

77

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Μερικά οινοποιεία ενισχύουν προγραμματικά τις εγκαταστάσεις τους με την παροχή χώρων εφήμερων εκθέσεων, με ξενώνες ή και εστιατόρια. Επιδιώκουν με αυτόν τον τρόπο να μαγνητίσουν ακόμα περισσότερο τον επισκέπτη τους και να του παρέχουν την βέλτιστη δυνατή εμπειρία. Μετά την ολοκλήρωση της ξενάγησης ή της δοκιμής συνήθως οι επισκέπτες θα απευθυνθούν στο οινοποιείο για την αγορά των προϊόντων του απευθείας, έτσι τα περισσότερα οινοποιεία πλέον διαθέτουν χώρο πωλήσεων των ετικετών τους και σε μερικές περιπτώσεις παρέχουν στον επισκέπτη μεγάλη ποικιλία τοπικών προϊόντων ή και κρασιά άλλων παραγωγών στα πλαίσια συγκρότησης ενός σημείου πώλησης αναμνηστικών.

Σε όλη αυτή την εμπειρία οι χώροι παραγωγής, η χημική μελέτη και οι τεχνικές συζητήσεις για το κρασί πολλές φορές μένουν στο παρασκήνιο. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις στις οποίες ο παραγωγός ή ο ξεναγός θα οδηγήσει τους επισκέπτες στις εγκαταστάσεις των δεξαμενών ζύμωσης και όταν αυτό συμβεί θα απευθύνεται σε πολύ έμπειρο κοινό. Στην σκέψη του οινοτουρίστα, που ελκύεται από το αντικείμενο του κρασιού, έχει μεγαλύτερη σημασία συνήθως ο τρύγος ή τα επόμενα στάδια του που κρύβουν μέσα του ιδιαίτερες τεχνικές ή παραδόσεις, οι οποίες μπορούν να γίνουν αντιληπτές ακόμα και σε ένα όχι τόσο έμπειρό μάτι.

Έτσι, ο οινοτουρισμός συντίθεται από ένα σενάριο μελετημένο να προσφέρει την καλύτερη δυνατή εμπειρία στον επισκέπτη και να τον προσεγγίσει ανάλογα με τον βαθμό γνώσεων ή ελκυστικότητας που διαθέτει απέναντι στο αντικείμενο. Στο παρασκήνιο θα μείνουν όλες εκείνες οι πτυχές της προετοιμασίας της εμπειρίας και της προσπάθειας που θα καταβληθεί για να εκπληρώσει τις προσδοκίες του επισκέπτη. Μέσα σε αυτό το σενάριο, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία αλλά και οι ΗΠΑ του Νέου Κόσμου αποτελούν τις χώρες που ξεχωρίζουν, όχι μόνο για την παραγωγή τους αλλά και για την ενσωμάτωση που επιδεικνύουν στον οινοτουρισμό. Σε κάθε μία από αυτές τις χώρες υπό διαφορετικές προοπτικές και επιρροές ο οινοτουρισμός αναπτύσσεται σταδιακά, γεγονός που σε κάποιες περιπτώσεις κερδίζει δύναμη με κίνητρο τις οικονομικές απολαβές που προσφέρει. Άρρηκτα συνδεδεμένες με την πολιτιστική κληρονομιά και την ιστορία, οι παραπάνω χώρες συσχετίζουν αυτές τις ατραξιόν με το κρασί και την γαστρονομία.

78

3|Οινικός Τουρισμός

Εικ. 16 | Santo Wines, Αίθουσα παλαίωσης

79

4| Χαρτογραφίες

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

82

4| Χαρτογραφίες

4.1. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ

SANTA ROSA NAPA

4.1.1. NAPA VALLEY-ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ

SONOMA

Η παραγωγή κρασιού στην Καλιφόρνια ξεκίνησε πριν από περίπου 240 χρόνια. Το 1769, ο πάτερ Junipero Serra, ένας Γάλλος ιεραπόστολος, έφερε αποίκους από το Μεξικό στο Σαν Ντιέγκο. Ίδρυσε μία νέα ιεραποστολή και όρισε τον πρώτο γνωστό αμπελώνα της Καλιφόρνια. Καθώς μετακινούνταν σε μια πορεία νότια, η οποία έπειτα πήρε το όνομα “El Camino Real” μαζί με άλλους ιεραποστόλους ίδρυσαν ακόμα 21 ιεραποστολές συνδέοντας το San Diego με το Sonoma. Σε κάθε ένα από τα 21 αυτά σημεία, ο πάτερ Serra έφερε την καλλιέργεια του σταφυλιού. Έτσι παράχθηκαν τα πρώτα κρασιά για μυσταγωγικούς λόγους και τις καθημερινές ανάγκες των μοναχών.

Μεταξύ 1860 και 1880, η βιομηχανία άρχισε να αναπτύσσεται ραγδαία και πολλά οινοποιεία άρχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή. Τα κρασιά της Καλιφόρνια άρχισαν να εξελίσσονται και να βελτιώνονται, χάρις στον Agoston Haraszthy που έφερε ρίζες αμπελιών από διάφορα μέρη της Ευρώπης που είχε ταξιδέψει. Σε συνδυασμό με την δημιουργία της διηπειρωτικής σιδηροδρομικής γραμμής το 1869, τα Καλιφορνέζικα κρασιά κατάφεραν να γίνουν γνωστά τόσο στην ανατολική Αμερική όσο και σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες.

Το 1890 λαμβάνει χώρα η έκθεση του Παρισιού, όπου σχεδόν τα μισά Καλιφορνέζικα κρασιά που συμμετείχαν βραβευθήκαν με χρυσό μετάλλιο. Την ίδια περίοδο θα φτάσει στις περιοχές της Καλιφόρνια και η φυλλοξέρα και με το τέλος του αιώνα θα έχει αφανίσει προσβάλλοντάς τους τους περισσότερους αμπελώνες. Οι παλιοί αμπελώνες ξεριζώθηκαν και φύτευσαν σε αυτούς ρίζες από ποικιλίες της Vinifera που ήταν μοσχευμένες στο Αμερικάνικο ρίζωμα όντας άτρωτες από την φυλλοξέρα. Περί το 1919 έρχεται άλλο ένα μεγάλο πλήγμα για την βιομηχανία του κρασιού στην Καλιφόρνια επονομαζόμενη ως «ποτοαπαγόρευση», η οποία όριζε την απαγόρευση της παραγωγής και την πώλησης κάθε οινοπνευματώδους ποτού. Έχοντας ανακάμψει σχετικά από την νόσο της φυλλοξέρας η παραγωγή κρασιού έπαυσε μέχρι την άρση της ποτοαπαγόρευσης το 1933. Έως τότε λίγοι παραγωγοί παρέμειναν παράγοντας κρασί για μυσταγωγικούς λόγους, ενώ η πλειοψηφία είτε μεταφέρθηκε είτε αναφύτευσαν τα αμπέλια τους με ποικιλίες πιο ανθεκτικές με στόχο την εξαγωγή των σταφυλιών σε περιοχές που δεν ίσχυε η ποτοαπαγόρευση και η παραγωγή κρασιού επιτρεπόταν ακόμα.

Παρά την μικρή χρονικά παράδοσή της, ο «Νέος Κόσμος» έχει εμπειρία αλλαγών και καινοτομιών σε ότι αφορά τον οινοτουρισμό. Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι παραγωγοί κρασιού καταφέρνουν να συγκεντρώνουν μεγάλο ποσοστό του εισοδήματός τους από δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό, γεγονός που καθιστά τον οινοτουρισμό ουσιώδες στοιχείο συντήρησης αρκετών παραγωγικών μονάδων.

Η Νάπα Βάλει, στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια είναι μία διαδρομή 58 χιλιομέτρων με τεράστιες εκτάσεις αμπελιών και μετρά πάνω από 500 οινοποιεία, τα οποία συγκεντρώνουν κάθε χρόνο εκατομμύρια τουριστών. Οι επισκέπτες ξοδεύουν μεγάλα ποσά κατά την διαμονή και περιήγησή τους εκεί, γεγονός που ενισχύει ιδιαίτερα την τοπική -και όχι μόνοοικονομία. Σύμφωνα με τον C. Gregory, η επιτυχία της Νάπα Βάλει στον τομέα του οινοτουρισμού έγκειται σε διάφορους παράγοντες, ξεκινώντας από την ποιότητα του κρασιού που παράγεται στην περιοχή, την τοποθεσία της κοντά στο Σαν Φρανσίσκο αλλά και διάφορες πολιτιστικές και κοινωνικές ενέργειες που λαμβάνουν χώρα εκεί.

Σε άλλες περιοχές του «Νέου Κόσμου» ο οινοτουρισμός αναφέρεται στην οικονομική ανοικοδόμηση των περιοχών της υπαίθρου, συσχετισμένης με την αύξηση της κατανάλωσης και των προϋποθέσεων ποιότητας που απαιτούνται από τους καταναλωτές, Στην Νότια Αμερική, την Χιλή και την Αργεντινή υπάρχουν διακεκριμένοι προορισμοί οινοτουρισμού, που προσφέρουν εμπειρίες σε μεγάλα, πολυτελή και καινοτόμα οινοποιεία.

Σε μία απόσταση περίπου 1100 χλμ. από το Μπουένος Άιρες, η Μεντόζα αποδεικνύεται ως η πιο σημαντική οινική περιοχή της Αργεντινής. Η περιοχή παράγει μέχρι και το 70% των σταφυλιών όλης της χώρας, από τεράστιες εκτάσεις αμπελιών, ενώ φιλοξενεί πάνω από 700 οινοποιεία. Με το τοπίο της κυριευμένο από τις Άνδεις, η Μεντόζα συγκεντρώνει 83

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

εκατομμύρια τουριστών ετησίως που προσδοκούν να ζήσουν την μαγική εμπειρία των μοναδικών της αμπελιών που αποτελούν τα υψηλότερα σε υψόμετρο σε όλο τον κόσμο.

Σήμερα το 90% όλων των Αμερικάνικων κρασιών παράγονται στην Καλιφόρνια ή χρησιμοποιούν σταφύλια που έχουν καλλιεργηθεί εκεί, ωστόσο η καλλιέργεια και η φύτευση και άλλων αμπελοτοπιών συνεχίζεται ακάθεκτα. Η γεωγραφική θέση της Καλιφόρνια παρουσιάζει μία σειρά από εκπλήξεις στα αμπελοτόπια της και ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία παραγωγής. Το πλεονέκτημα των αμπελοτοπιών στην περιοχή είναι συνδεδεμένο με όλο το γεωγραφικό πλάτος της αλλά καθορίζεται και σημαντικά από το τι βρίσκεται μεταξύ αυτού και του Ειρηνικού Ωκεανού. Όσα περισσότερα τα βουνά ανάμεσα σε θάλασσα και αμπέλι, τόσο λιγότερος θαλασσινός αέρας, ή σπανιότερα νέφος, φτάνει στην περιοχή και επηρεάζει το μικροκλίμα του.

Εικ. 01 | Castello Winery

Εικ. 02 | Castello Winery, tasting room

84

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 03 | Dominus Winery, Herzog & de Meuron

Εικ. 04 | Dominus Winery, Herzog & de Meuron

Εικ. 05 | Dominus Winery, Herzog & de Meuron

85

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 06 | Mondavi Winery

Εικ. 07 | Darioush Winery

86

4| Χαρτογραφίες

Η κοιλάδα της Νάπα είναι μία από τις κορυφαίες αμπελουργικές περιοχές του κόσμου και βρίσκεται στη Βόρεια Καλιφόρνια περίπου 50 μίλια βορειοανατολικά του Σαν Φρανσίσκο και περίπου 60 μίλια δυτικά του Σακραμέντο. Την κοιλάδα της Νάπα διαπερνά ένας σιδηρόδρομος, μέσω του οποίου πλέον οι οινοτουρίστες βιώνουν μία ξεχωριστή εμπειρία.

Η ιστορία του κρασιού της κοιλάδας της Νάπα είναι σχεδόν όσο παλιά είναι και η ιστορία της πολιτείας της Καλιφόρνιας. Η σιδηροδρομική γραμμή στην οποία ταξιδεύει το τρένο δημιουργήθηκε το 1864 από τον πρώτο εκατομμυριούχο του Σαν Φρανσίσκο, τον Samuel Brannan, για να μεταφέρει τους επισκέπτες στο spa του στην Calistoga. Λίγο αργότερα, ο Brannan αναγκάστηκε να πουλήσει πολλές από τις ιδιοκτησίες του και ο σιδηρόδρομος έγινε ιδιοκτησία του California Pacific Railroad.

Στη συνέχεια, το 1885, η Southern Pacific αγόρασε το σιδηροδρομικό σταθμό της Napa Valley. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, ο σιδηρόδρομος διαδραμάτισε ζωτικό ρόλο στην οικονομική και γεωργική ανάπτυξη της κοιλάδας της Νάπα και παρείχε τακτική εξυπηρέτηση των επιβατών στις κοινότητες. Με τη ανακάλυψη του αυτοκινήτου, η αμαξοστοιχία άρχισε να χάνει μεγάλο μέρος της προηγούμενης σπουδαιότητάς της. Η υπηρεσία επιβατών σταμάτησε τη δεκαετία του 1930.

Το 1960, η Southern Pacific εγκατέλειψε το δικαίωμα διέλευσης μεταξύ της St. Helena και της Calistoga και, τελικά, πραγματοποιούσε μόνο ένα φορτηγό τρένο την εβδομάδα στα υπόλοιπα κομμάτια.Σε μια προσπάθεια να αποκομίσει κέρδος από την ασύμφορη σιδηροδρομική γραμμή, η Southern Pacific αποφάσισε να εγκαταλείψει τη γραμμή και να πουλήσει το ακίνητο το 1984.Κάποιοι κάτοικοι της κοιλάδας Νάπα, ωστόσο, δεν ήθελαν να εγκαταλειφθεί και να χαθεί η σιδηροδρομική γραμμή. Ο συνταξιούχος μηχανικός της Southern Pacific, Lou Schuyler, γνωρίζοντας το σχέδιο της Southern Pacific να εγκαταλείψει τη σιδηροδρομική γραμμή, σχημάτισε μια ομάδα με την επωνυμία «Η Εταιρεία για τη Διατήρηση του Σιδηροδρομικού Σταθμού της Νάπας» (The Society for the Preservation of the Napa County Railroad. Η πρωτοβουλία απέτυχε να περάσει, αλλά η συντριπτική δημόσια υποστήριξη του σιδηροδρόμου δημιούργησε το ενδιαφέρον μιας ομάδας ενδιαφερομένων πολιτών της Νάπα. Αυτή η ομάδα, που ιδρύθηκε από τον Δρ Alvin Lee Block, ήταν γνωστή ως το Napa Valley Wine Train Inc. Στόχος της ομάδας ήταν να δημιουργηθεί ένας σιδηρόδρομος που να διατηρεί το διάδρομο μεταφοράς για μελλοντική χρήση και να μειώνει την κυκλοφοριακή συμφόρηση στην κοιλάδα της Νάπα.

Η Napa Valley Wine Train Inc ξεκίνησε να ψάχνει επενδυτές. Η έρευνα τους οδήγησε στον κάτοικο του San Francisco, Vincent DeDomenico, πρώην ιδιοκτήτη της σοκολάτας Ghirardelli και των Golden Grain Pasta. Ο DeDomenico αγαπούσε την ιδέα του Wine Train και προσφέρθηκε να αγοράσει ολόκληρη τη λειτουργία. Η Napa Valley Wine Train Inc. του πούλησε τις περισσότερες μετοχές της εταιρείας και τον διόρισε ως Πρόεδρο και Διευθύνοντα Σύμβουλο του Wine Train της Νάπα.

Έτσι, η Napa Valley Wine Train ήταν τελικά σε θέση να αγοράσει τη γραμμή από την Southern Pacific και να αρχίσει τη μετατροπή της στην επιχείρηση που είναι σήμερα. Η εταιρεία άρχισε να αποκτά αντίκες σιδηροδρομικό απόθεμα και να τις ανακαινίσει σε όμορφα, κομψά βαγόνια. Στην συνέχεια άρχισε να προσλαμβάνει την ομάδα του: εμπειρογνώμονες τροφίμων και υπηρεσιών, παρέχοντας στους επισκέπτες μια ασύγκριτη πολυτελή σιδηροδρομική εμπειρία αλλά και μηχανικούς για να λειτουργούν τα παλιά βαγόνια, πράκτορες κρατήσεων, διευθυντές και πολλά άλλα.

Στις 16 Σεπτεμβρίου 1989, το Wine Train της κοιλάδας της Νάπα έκανε το εναρκτήριο ταξίδι επιβατών και από τότε συνεχίζει να οδηγεί καθημερινά επισκέπτες στην κοιλάδα.

Εικ. 08 | Χώρος παλαίωσης

87

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 09 | Wine Trail Napa Valley

Εικ. 10 | Wine Trail Napa Valley

88

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 11 | Wine Trail Napa Valley, tasting area

Εικ. 12 | Wine Trail Napa Valley, εστιατόριο

89

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 13 | Napa Valley

90

4| Χαρτογραφίες

91

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 14 | Araujo, Napa Valley

92

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 15 | Araujo, Napa Valley

93

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Calistoga

Angwin St. Helena

Yountville

Salvador Napa

Εικ. 16 | Αμπελώνες και Οινοποιεία 44/153

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

114/153 TASTING

Εικ. 18 | Αμπελώνες και Αστικά κέντρα 17/153

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

3/153 HOTEL

6/153 KABA

38/153 ΚΛΕΙΣΤΑ

38/153 EVENTS

1/153

ΜΟΥΣΕΙΟ

Εικ. 17 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων

Η περιοχή εστίασης συγκεντρώνει πληροφορίες για 153 οινοποιεία. Η αναλογία οινοποιείων και αμπελώνων είναι θεαματική. Πρόκειται για μία περιοχή με οινοποιεία υψηλών προδιαγραφών από τα οποία 114 παρέχουν δυνατότητα winetasting, 38 δεν είναι ανοιχτά προς το κοινό, 38 διοργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας του επισκέπτη, 44 οργανώνουν εκδρομές και περιηγήσεις, 17 διαθέτουν χώρους εστίασης, 6 έχουν στις εγκαταστάσεις τους κάβες και διαθέτουν απευθείας προς πώληση τα κρασιά τους, 3 παρέχουν καταλύματα και 1 περιλαμβάνει μουσείο στις εγκαταστάσεις του. Συνολικά το 95% των οινοποιείων έχουν ξεκινήσει ως οικογενειακές επιχειρήσεις και συνεχίζουν μέχρι σήμερα ενώ καταγράφονται ετησίως περίπου 4.5 εκατομμύρια επισκέπτες στην ευρύτερη περιοχή της Napa AVA, στην οποία παράγεται το 0.4% του συνολικού παγκόσμιου ποσοστού κρασιών.

94

Η συνολική έκταση της περιοχής ανάλυσης είναι 894.618.586,27m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 172.620.623,34m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή της Napa Valley AVA περιλαμβάνει τέσσερα μεγάλα αστικά κέντρα συνολικής έκτασης 41.931.615,20m2. Μεγαλύτερο είναι αυτό της Napa και στην συνέχεια ακολουθούν η St. Helena, η Calistoga και το Yountville. Η αναλογία αστικών κέντρων και αμπελώνων είναι 12/50 m2 και η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης είναι 9,5/50 m2 γεγονός που καθιστά κατανοητή την συγκέντρωση της βιομηχανικής παραγωγής της ζώνης στον τομέα του κρασιού.

4| Χαρτογραφίες

1 2 3 4

5 6

7

89

Εικ. 19 | Wine Routes

Εικ. 20 | Άλλα αξιοθέατα

Βασικός κορμός των δρόμων του κρασιού στην Napa Valley αποτελεί η σιδηροδρομική γραμμή της Wine Trail Inc. Η διαδρομή ξεκινά από την Napa και οδηγεί τους ταξιδιώτες στην St. Helena. Οι επισκέπτες βιώνουν μία μοναδική εμπειρία εξερεύνησης της οινοπαραγωγικής περιοχής πάνω στο τραίνο.

Η τουριστική εμπειρία της περιορχής εστίασης έχει άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών. Όπως τα: Napa Firefighters Museum[1], Scientopia Discovery Center[2], Balon Napa[3], Napa Valley Museum[4], Robert Luis Stevenson Museum[5], Elmshaven[6], Sharpsteen Museum of Calistoga History[7], Wine Trail Station[8], Sharpsteen Museum[9].

95

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 21 | Αεροφωτογραφία της Napa Valley

96

Calistoga

Angwin

St. Helena

Yountville

Salvador

Napa

Εικ. 22 | Συνολικό διάγραμμα περιοχής Napa Valley

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

98

4| Χαρτογραφίες

DOURO

4.1.2. DOUERO-ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ LISBOA

Η κοιλάδα του Douro αποτελεί την γενέτειρα του Πόρτο και Περιοχή Παγκόσμιας κληρονομιάς ανακηρυγμένη από την UNESCO. Βρίσκεται στη βορειοανατολική Πορτογαλία, προσκείμενη του ποταμού Douro, περιτριγυρισμένη από ορεινά βράχια που της προσδίδουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στο έδαφος και το κλίμα της και η έκτασή της καταλαμβάνει περίπου 250.000 εκτάρια γης γης και χωρίζεται σε τρεις επιμέρους περιοχές, τις Baixa, Cima Corgo και την Άνω Κοιλάδα. Από όλα τα σημεία της Πορτογαλίας που οι άνθρωποι επιδίωξαν να φυτέψουν και να καλλιεργήσουν αμπελώνες, η Άνω Κοιλάδα του Douro ήταν η πιο απίθανη. Η περιοχή αυτή δεν είχε σχεδόν καθόλου χώμα, μονάχα λόφους από σχιστόλιθους με κλίση περίπου 60 μοιρών. Έτσι, το έδαφός της ήταν ασταθές, είχε πολλή υψηλή θερμοκρασία το καλοκαίρι και ήταν άρρωστο από Ελονοσία. Αποτελούσε την γη της απόλυτης καταστροφής και για τον λόγο αυτό οι ντόπιοι έχτισαν τους οικισμούς τους αρκετά υψηλότερα από το υψόμετρο στο οποίο έφταναν τα έντομα -κυρίως τα κουνούπια- του ποταμού, για να προστατευτούν από τις αρρώστιες.

Ωστόσο η άμπελος είναι από τα ελάχιστα φυτά που δεν αποτρέπονται ιδιαίτερα από τις παραπάνω δυσμενείς συνθήκες. Το μόνο στοιχείο που χρειαζόταν ήταν ένα τεχνολογικό εγχείρημα για να χτιστούν τοίχοι αντιστήριξης σε όλο το μήκος και ύψος των λόφων, σαν υψομετρικές γραμμές, προκειμένου να συγκρατούν τις επιφάνειες εδάφους όπου καλλιεργούνταν τα αμπέλια. Όταν το παραπάνω εγχείρημα επιτεύχθηκε -περίπου στις αρχές του 17ου αιώνα- και πλέον το νερό δεν έρεε ασταμάτητα προς τον ποταμό καταστρέφοντας τις καλλιέργειες, όλα τα καλλιεργήσιμα αγαθά της κοιλάδας, συμπεριλαμβανομένου και του αμπελώνα, άρχισαν να ευδοκιμούν.

Αρκετό καιρό μετά την καταστροφή των αμπελιών από την φυλλοξήρα και περίπου το 1970, κάποιοι από τους παλαιούς τοίχους αντιστήριξης αφαιρέθηκαν και αντικαταστάθηκαν από αναχώματα από σχιστόλιθους. Το εξαιρετικό πλεονέκτημά τους ήταν ότι ήταν αρκετά φαρδιά, επιτρέποντας το πέρασμα σε τρακτέρ και άλλες μηχανικές υποστηρίξεις, το ελάττωμα τους, όμως, ήταν η μείωση της πυκνότητας των κλημάτων σε κάθε αμπελώνα. Έτσι, μετά από λίγα χρόνια επανήλθε στην περιοχή η παλιά στρατηγική καλλιέργειας, με στενές, μονές σειρές κενών και όπου η κλίση το επέτρεπε, πύκνωση κλημάτων.

99

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 23 | Κοιλάδα του Douro, αμπελώνες

100

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 24 | Κοιλάδα του Douro

101

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 25 | Quinta Do Vallado Winery, Menos é Mais Arquitectos

Εικ. 26 | Quinta Do Vallado Winery, Menos é Mais Arquitectos

Εικ. 27 | Quinta Do Vallado Winery, αίθουσα παλαίωσης, Menos é Mais Arquitectos

102

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 28 | Quinta Do Vallado Winery, tasting room, Menos é Mais Arquitectos

103

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 29 | Αμπελώνες και οινοποιεία 21/142

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

50/142 ΚΛΕΙΣΤΑ

7/142

16/142

EVENTS

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

18/142 HOTEL

4/142 KABA

92/153 TASTINGS

Εικ. 30 | Πληροφορίες οινοποιείων

Η περιοχή του Douro συγκεντρώνει 142 οινοποιεία από τα οποία τα 50 δεν είναι ανοικτά προς το κοινό, 92 έχουν παροχές winetasting, 21 οργανώνουν εκδρομές σε αμπελώνες, 7 διοργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας του πελάτη, 16 διαθέτους στις εγκαταστάσεις τους χώρους εστίασης, 4 διαθέτουν κάβες και 18 παρέχουν χώρους διαμονής.

Pinhao Peso da Regua

S. Joao da Pesqueira

Εικ. 31 | Αμπελώνες και πόλεις

Η οινοπαραγωγική περιοχή του Douro περιλαμβάνει 27 οικισμούς, όλοι σε υψηλότερο υψόμετρο από αυτό του ποταμού, εξαιτίας των νόσων που μεταφέρονταν από τα κουνούπια του στο παρελθόν και ώθησαν για προστασία τους κατοίκους να επιλέξουν τις άνω περιοχές. Έτσι η κατοικημένες περιοχές βρίσκονται στις άνω στάθμες των πλαγιών, ενώ σε αυτές εκτείνονται 40.149.297.396,62 m2 αμπελώνων.Η ευρύτερη περιοχή του Douro διαιρείται σε τρεις επιμέρους: Baixa Corgo, Cima Corgo και Douro Superior. Η περιοχή εστίασης αφορά τα πρώτα δύο μέρη της διαίρεσης. Η αναλογία οικισμών και αμπελώνων είναι 3/50 m2 ενώ η συνολική έκταση της περιοχής εστίασης είναι 109.540.954.888,34 m2. Η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης είναι 19/50 m2 γεγονός που δείχνει την έντονη ενασχόληση της περιοχής με το αντικείμενο του κρασιού, καθώς και την σημασία της οινοπαραγωγικής περιοχής του Douro.

104

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 32 | Δρόμοι του κρασιού

Οι σρόμοι του κρασιού στην περίπτωση του Douro έχουν ως άξονα την σιδηροδρομική γραμμή και πολλές φορές η περιήγηση συνδυάζει και κρουαζιέρα στον ποταμό με την συνοδεία δοκιμής κρασιών ή και φαγητού.

8

9

12

10 11

13 1

2

4 5

3

14 6 7

15

Εικ. 33 | Άλλα αξιοθέατα

Η τουριστική εμπειρία της περιορχής εστίασης έχει άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών. Όπως τα: Villa Velha [1], Κέντρο πληροφόρησης τουριστών Loja[2], Μουσείο της Santa Marta[3], Μουσείο του Douro[4], Άγαλμα της Feitoria[5], Miradouro da Presegueda[6], το μουσείο Fonte do Milho[7], Castle of Carrazeda de Ansiaes[8], μουσείο Miguel Torga[9], Microrreserva de Foz Tua[10], κέντρο Vale do Tua[11], μουσείο τοπικής ιστορίας[12], μουσείο Azetite[13], μουσείο Trevoes[14], μουσείο Casa Grande[15].

105

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 34 |Αεροφωτογραφία περιοχής

106

4| Χαρτογραφίες

107

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Pinhao

Peso da Regua

Εικ. 35 | Συνολικό Διάγραμμα Douro

108

4| Χαρτογραφίες

S. Joao da Pesqueira

109

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

110

4| Χαρτογραφίες

BARCELONA PRIORAT TARRAGONA

4.1.3. PRIORAT-ΙΣΠΑΝΙΑ

Στην Ισπανία, παρόλο που υπάρχουν ομοιότητες με την Γαλλία η έμφαση δίδεται στην καινοτομία. Η ποικιλία των περιοχών της χώρας, ειδικά της Ribera Del Duero και η Ριόχα, αποτελούν ισχυρά παραδείγματα της συνύπαρξης παράδοσης με καινοτομία, γεγονός που φέρνει μία μοντέρνα και φουτουριστική εικόνα στην βιομηχανία. Ένα από τα πιο εμβληματικά οινοποιεία ονομάζεται Marques de Riscal δια χειρός Frank Gehry και συνδυάζει την σύγχρονη αρχιτεκτονική του με πολυτελείς παροχές διαμονής και γαστρονομίας. Ο οινοτουρισμός στην Ισπανία είναι, σήμερα, μία κερδοφόρα στρατηγική, η οποία ενισχύει τα προνόμια των εταιριών που στοχεύουν να εφαρμόσουν συναισθηματικές στρατηγικές μάρκετινγκ. Στις αρχές του 2016, η Wine Tech Forum με την στήριξη της Microsoft, της Tpisa και του Councils Regulators Wineries Conference, δημιούργησαν έναν χώρο διαλόγου και εκμάθησης νέων προοπτικών που μπορούν να προσφέρουν οι ψηφιακές μεταμορφώσεις στην βιομηχανία του κρασιού. Η χρήση των τεχνολογικών μέσων επικοινωνίας επιστρατεύει μια νέα οπτική για τον οινοτουρισμό καθοδηγώντας και προσεγγίζοντας το νεανικό κοινό με ένα ευέλικτο και άμεσο λεξιλόγιο.

Το Priorat είναι μια μικρή, δυναμική περιοχή κρασιού στην Καταλονία της βορειοανατολικής Ισπανίας, της οποίας τα έντονα, κόκκινα κρασιά έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον των καταναλωτών τις τελευταίες δεκαετίες. Το Priorat σήμερα είναι μία από τις πιο διάσημες οινοπαραγωγικές περιοχές του κόσμου. Ο συνδυασμός της παράδοσης και της νεωτερικότητας δίνουν στα χωριά της ένα μοναδικό τοπίο ενώ η τοποθεσία σε συνδυασμό με την τεχνική γεωργίας προσδίδουν στα κρασιά τους - που προέρχονται κυρίως από τις ποικιλίες σταφυλιών Grenache και Carignan - ένα διακριτικό χαρακτήρα-terroir.

Η αμπελουργική περιοχή Priorat καλύπτει 11 συνοικίες εντός της πόλης Tarragona και το κλίμα είναι ηπειρωτικό, δεδομένης της σχετικά μικρής απόστασης της από τη Μεσόγειο, αφού βρίσκεται μόλις 25 χλμ. από την ακτή, τα καλοκαίρι είναι μακρά, ζεστά και ο ιδιαίτερος συνδυασμός των γεωγραφικών παραγόντων την καθιστά την πιο ζεστή και ξηρή περιοχή της Ισπανίας.

111

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 36 | Ferrer Bobet Winery

Εικ. 37 | Perinet Winery

112

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 38 | Ferrer Bobet Winery

Εικ. 39 | Priorat

113

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Escaladei

El Lloar

Porrera

Εικ. 40 | Αμπελώνες και οινοποιεία 10/23

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

15/23

TASTING

Εικ. 42 | Αμπελώνες και πόλεις 1/23

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

1/23 HOTEL

1/23 KABA

8/23 ΚΛΕΙΣΤΑ

Εικ. 41 | Πληροφορίες Οινοποιείων

Η περιοχή εστίασης συγκεντρώνει πληροφορίες για 23 οινοποιεία. Πρόκειται για μία περιοχή με οινοποιεία καλών προδιαγραφών από τα οποία 15 παρέχουν δυνατότητα winetasting, 8 δεν είναι ανοιχτά προς το κοινό, 10 οργανώνουν εκδρομές και περιηγήσεις, 1 διαθέτει χώρο εστίασης, 1 έχει στις εγκαταστάσεις του κάβα και διαθέτει απευθείας προς πώληση τα κρασιά του και 1 παρέχει καταλύματα.

114

Η συνολική έκταση της περιοχής ανάλυσης είναι 109.540.954.888,34m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 40.149.297.396,62m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή του Priorat περιλαμβάνει πολύ μικρούς οικισμούς. Η αναλογία αμπελώνων και συνολική έκτασης περιοχής εστίασης είναι 18/50m2.

4| Χαρτογραφίες

2 1

3

4 6

5 8

7

Εικ. 43 | Δρόμοι του κρασιού

Εικ. 44 | Άλλα αξιοθέατα

Οι δρόμοι του κρασιού στην περιορχή του Priorat ενώνουν όλα τα οινοποιεία και συνδυάζουν επίσκεψη αμπελώνων.

Η τουριστική εμπειρία του Priorat έχει άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών. Όπως : το μουσείο Aqueducte des les Arcades[1], La Covassa[2], το μουσείο Carrer Major[3], το μουσείο La Vilella Baixa[4], Bassa Osborne[5], μουσείο Bellmunt[6], Κάστρο St. Miquel d' Escornalbou[7] και το μουσείο ιστορίας[8].

115

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 45 | Αεροφωτογραφία περιοχής

116

4| Χαρτογραφίες

Escaladei

El Lloar

Porrera

Εικ. 46 | Συνολικό διάγραμμα Priorat

117

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

118

4| Χαρτογραφίες

LIBOURNE BORDEAUX

4.1.4. BORDEAUX-ΓΑΛΛΙΑ

SAUTERNES

Στην Γαλλία, ο οινοτουρισμός είναι στενά συνδεδεμένος με στοιχεία όπως η παράδοση και το κύρος. Η περιοχή του Μπορντό αποτελεί ένα παράδειγμα αυτής την πραγματικότητας για την χώρα, συγκεντρώνοντας ετησίως κατά μέσο όρο 700.000 επισκέπτες στα οινοποιεία, τα μουσεία και στις δομές που συσχετίζονται με τον οινοτουρισμό. Από την αρχιτεκτονική των παλιών οινοποιείων, ακόμα και σήμερα καταφέρνουν να αποτελούν τμήμα της εικόνας και των προσδοκιών των επισκεπτών που προσδοκούν να συναντήσουν στην περιοχή την τοπική παράδοση και ποιότητα για τα οποία είναι διάσημη.

Αδιαμφισβήτητα η Γαλλία αποτελεί έναν από τους παγκοσμίως πρώτους προορισμούς για επισκέπτες κάθε έθνους και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υψηλή γαστρονομική κληρονομιά της και τα μαγευτικά τοπία της. Αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα για έναν «κόσμο του κρασιού» πιο προσβάσιμο και κατανοητό σε ευρύτερο κοινό, οι οινοπαραγωγοί και οι τουριστικού οργανισμοί ανέπτυξαν μια ποικιλία ελκυστικών, με θέμα το κρασί, αξιοθέατων προσδοκώντας να ενθαρρύνουν τους επισκέπτες-οινοτουρίστες να επισκέπτονται τα οινοποιεία.

Τα αξιοθέατα κληρονομιάς που βρίσκονται εντός της εγγύτητας οινικών περιοχών (wine regions) επίσης επωφελούνται από τα πλεονεκτήματα της τοποθεσίας τους, ανεξάρτητα από το πόσο άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με το αντικείμενο του κρασιού. Όταν οι οινικές περιοχές περιέχουν ποικιλία επιλογών και δυνατοτήτων τόσο για οινογευσίες (wine tastings), όσο και για επισκέψεις σε διάφορα αξιοθέατα, τότε ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε όλες αυτές τις επιλογές είναι οι «δρόμοι του κρασιού» (wine routes), οι οποίοι παρέχουν δυνατότητες και κατευθύνουν τους επισκέπτες μέσα στις οινικές περιοχές.

Η ανάπτυξη των τουριστικών διαδρομών έγινε ένα αυξανόμενα διάσημο εργαλείο τουρισμού στην Γαλλία από τα μέσα του 1980, με 270 διαδρομές καταγεγραμμένες στην χώρα έως το 1997. Το κρασί είναι ένα αντικείμενο για το οποίο οι τουριστικές διαδρομές αποτέλεσαν θεμελιώδες στοιχείο ανάπτυξης. Σε ορισμένες περιοχές, όπως για παράδειγμα η Βουργουνδία, οι οινικές διαδρομές είναι πολύ γνωστές στους τουρίστες που την επισκέπτονται, μιας και οι διαδρομές φέρουν τα ονόματα των χωριών ή ακόμα και συγκεκριμένων κρασιών την περιοχής. Συνήθως οι οινικές διαδρομές περιέχουν ένα προ-σχεδιασμένο δρομολόγιο μέσα στην οινική περιοχή, το οποίο είναι σηματοδοτημένο και ορισμένο και απεικονίζεται σε κάποιο φυλλάδιο ή χάρτη, όπου είναι σημειωμένοι οι αμπελώνες, οι οινοπαραγωγοί και ταυτόχρονα παρέχει ιστορικά στοιχεία για την περιοχή στην οποία αναφέρεται.

119

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 47 | CH. Til Conte Clary

Εικ. 48 | Malartic Lagraviere

Εικ. 49 | Ch. de Chavalier

120

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 50 | Chateau Latour Martillac

Εικ. 51 |Gazin Rocquencoutr

Εικ. 52 |Fieuzal Winery

121

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Bordeaux Pessac

Chambery

Leognan

Εικ. 53 | Αμπελώνες και οινοποιεία 14/33

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

24/33 TASTING

5/33

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

Εικ. 54 | Αμπελώνες και πόλεις 4/33 HOTEL

6/33

EVENTS

9/33 ΚΛΕΙΣΤΑ

Η περιοχή εστίασης συγκεντρώνει πληροφορίες για 33 οινοποιεία. Πρόκειται για μία περιοχή με οινοποιεία υψηλών προδιαγραφών από τα οποία 24 παρέχουν δυνατότητα winetasting, 9 δεν είναι ανοιχτά προς το κοινό, 14 οργανώνουν εκδρομές και περιηγήσεις, 5 διαθέτουν χώρο εστίασης, 6 οινοποιεία διοργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας των πελατών και 4 παρέχουν καταλύματα.

122

Η συνολική έκταση της περιοχής ανάλυσης είναι 76.765.686,66m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 12.140.481,75m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή του Pessac-Leognan στο Bordeaux περιλαμβάνει οικιστική περιοχή συνολικής έκτασης 11.626.736,44m2. Η αναλογία αμπελώνων και συνολική έκτασης περιοχής εστίασης είναι 7,5/50m2ενώ η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης 8/50m2.

4| Χαρτογραφίες

1 2 3 4 6 5 7 8

Εικ. 55 | Δρόμοι του κρασιού

Εικ. 56 | Άλλα αξιοθέατα

Η εστιασμένη περιοχή περιλαμβάνει πολλά οινοποιεία τα οποία ενώνονται και δημιουργούν μία περιπλάνηση για τον επισκέπτη διαμέσου των δρόμων του κρασιού. Στην περίπτωση της περιοχής Pessac-Leognan οι δρόμοι του κρασιού διαπερνούν και τα αστικά κέντρα ενισχύοντας την εμπειρία δίνοντας την δυνατότητα επίσκεψης εστιατορίων αλλά και καβών που βρίσκονται σε αυτά.

Η τουριστική εμπειρία της περιοχής Pessac-Leognan έχει άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών. Όπως : η Gallery Καλών Τεχνών[1], το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας[2], η Galery Νέων Ταλέντων[3], η Gallery Rolland33[4], το Cite Fruges-Le Corbusier Museum[5], το Archeopole d'Aquitaine[6], το Μουσείο Ξυδιού και Κρασιού[7] και τέλος, το Μουσείο Georges de Sonneville[8].

123

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 57 | Αεροφωτογραφία περιοχής

124

4| Χαρτογραφίες

les Echoppes

Sardine Pessac Chiquet

Bordeaux Talenco

St. Bris

Gradignan Chambery

Vitlenave d'Ornon

Leognan Martilac

Εικ. 58 | Συνολικό διάγραμμα Bordeaux

125

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

126

4| Χαρτογραφίες

MAINZ OPPENHEIM

4.1.5. WONNEGAU, RHEIHENSSEN-ΓΕΡΜΑΝΙΑ

WORMS

Σύμφωνα με τον Hall, παρόλο που οι πρώτες οινικές διαδρομές τοποθετούνται στην Γερμανία περίπου το 1920, η αντίληψη και η αναγνώριση του οινοτουρισμού ως εργαλείο κατοχύρωσης της περιοχής δεν συμβαίνουν γρήγορα και άμεσα. Αντίθετα ξεκινούν στα τέλη του 20ου αιώνα.

Το Rheinhessen είναι η μεγαλύτερη αμπελουργική περιοχή της Γερμανίας - ένα τοπίο που κυριαρχείται από αμπελώνες. Τα οινοποιεία παράγουν σύγχρονα, δυναμικά κρασιά εδώ, καθώς και τα παραδοσιακά και εξαιρετικά πολύπλοκα προϊόντα με διεθνή φήμη. Σε μία έκταση 26,444 εκταρίων βρίσκεται σε μια κοιλάδα χαμηλών λόφων. Τα ποικίλα εδάφη και το ευνοϊκό κλίμα καθιστούν δυνατή την ανάπτυξη πολλών ποικιλιών σταφυλιών, παλαιών και νέων. Στην πραγματικότητα, πολλές από τις αρωματικές, νέες διασταυρώσεις της Γερμανίας ξεκίνησαν στο Rheinhessen. Η περιοχή αποτελεί την μεγαλύτερη έκταση του κόσμου που φυτεύτηκε με την αρχαία ποικιλία Silvaner και είναι η γενέτειρα του Liebfraumilch, του μαλακού, ώριμου λευκού κρασιού που ήταν αρχικά φτιαγμένο από σταφύλια που καλλιεργούσαν αμπελώνες γύρω από το Liebfrauenkirche ή το Worms. Τα κρασιά Rheinhessen χαρακτηρίζονται συχνά ως απαλά, αρωματικά, μεσαία και με ήπια οξύτητα, ορίζοντας έτσι το δικό τους terroir. Τέλος, δεν υπάρχουν επισημασμένοι δρόμοι του κρασιού στο Rheinhessen διότι σχεδόν κάθε χωριό στην περιοχή ασχολείται με το κρασί και ως εκ τούτου, όλοι οι δρόμοι είναι “δρόμοι του κρασιού”.

Εικ. 59 | Vineyards

127

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 59 | Keller Winery

128

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 60 | Keller Winery

Εικ. 61 | Keller Winery

129

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Dittelsheim Hesslock

Osthofen Flomborn

Worms

Offstein

Εικ. 62 | Αμπελώνες και οινοποιεία

Στην οινοπαραγωγική περιοχή του Wonnegau συναντάμε πολλά οινοποιεία και ιδιαίτερα μεγάλη έκταση αμπελώνων που φτάνουν τα 249.715.628,71m2.

130

Εικ. 64 | Αμπελώνες και πόλεις

Η περιοχή του Wonnegau στο Rheinhessen της Γερμανίας χαρακτηρίζεται από την πυκνότητα των αμπελώνων και την μεγάλη παραγωγή κρασιού στην χώρα. Η συνολική επιφάνεια της περιοχής εστίασης είναι 249.715.628,71m2 ενώ οι αμπελώνες καταλαμβάνουν έκταση περίπου 153.866.315,43m2. Η περιοχή συμπεριλαμβάνει αρκετές οικιστικές ζώνες. Η περιοχή συνολικά τα αστικά κέντρα καταλαμβάνουν 34.004.271,12m2. Το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της περιοχής είναι το Worms.H αναλογία αμπελώνω και συνολικής έκτασης είναι 32/50m2 και η αναλογία αστικών κέντρων και αμπελώνων είναι 11/50m2.

4| Χαρτογραφίες

2

1

3 4 6

7 5

9

8 10

11

12

Εικ. 65 | Δρόμοι του κρασιού

Στο Wonnegau επειδή η περιοχή ασχολείται κατεξοχήν με την παραγωγή κρασιού και με την βιομηχανία του κρασιού όλοι οι δρόμοι αποτελούν δρόμους του κρασιού.

Εικ. 66 | Άλλα αξιοθέατα

Στην περιοχή του Wonnegau εκτός από τους αμπελώνες και τα οινοποιεία προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών και άλλοι προορισμοί, όπως: το Εθνικό Μνημείο Social Documentation Centre[1], το μουσείο Konzert Im Landratsamt[2], το μουσείο Akazien Trullo[3], το μουσείο Heimatverein[4], το μουσείο αυτοκινήτων[5], το μουσείο Heimat Herrusheim[6], το μουσείο Nibelunge Worms[7], το ίδρυμα τεχνών Heylshof[8], το Εβραϊκό μουσείο στην οικία Rashi[9], το μουσείο του Worms[10], ο Ζωολογικός κήπος του Worms[11] και τέλος, το μουσείο Heiliges Hauschen[12].

131

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 67 | Αεροφωτογραφία περιοχής

132

4| Χαρτογραφίες

Dittelsheim Hessloch

Osthofen Eppelsheim Westhofen Flomborn Abenheim Florsheim Dalsheim

Worms

Offstein

Weinsheim

Εικ. 68 | Συνολικό διάγραμμα περιοχής Wonnegau

133

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

134

4| Χαρτογραφίες

KREMS MELK

WEIN

4.1.6. KREMSTAL & KAMPTAL-ΑΥΣΤΡΙΑ

Η πολιτιστικά πλούσια και ιστορική πόλη Krems έχει πάντα μια συγγένεια με την παραγωγή κρασιού. Σήμερα, η ευημερούσα πόλη φιλοξενεί νέους και δυναμικούς αμπελοκαλλιεργητές, έναν πρωτοποριακό συνεταιρισμό παραγωγής οίνου, ένα εξειδικευμένο οινολογικό και αμπελουργικό κολέγιο, καθώς και το επιλεγμένο σημείο για την έκθεση κρασιού του ομοσπονδιακού κρατιδίου Niederösterreich.

Τα 2,368 εκτάρια αμπελώνων στο Kremstal χωρίζονται σε τρεις διαφορετικές ζώνες, ξεκινώντας από βραχώδη εδάφη στην κοιλάδα του ποταμού Krems και την ιστορική πόλη Krems, μαζί με τον δήμο Stein που γειτνιάζει με το Wachau (τοποθεσία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO) στα δυτικά, ανατολικά της Krems, και τέλος τη νότια όχθη του Δούναβη απέναντι από Krems, γύρω από το μοναστήρι Stift Göttweig.

Το Kamptal παίρνει το όνομά του από τον ποταμό Kamp που ρέει κατευθείαν μέσα από αυτό, και είναι η πατρίδα της μεγαλύτερης οινοπαραγωγικής περιοχής της Αυστρίας, Langenlois. Με έκταση 3.907 εκταρίων με αμπέλια, η Kamptal είναι μια από τις πιο επιτυχημένες αμπελουργικές περιοχές με μεγάλο αριθμό παραγωγών οίνων κορυφαίας ποιότητας. Ο πολιτισμός και ο τουρισμός διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο για την οικονομία της περιοχής.

Εικ. 69 | Kremstal & Kamptal

135

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 70 | Loisium Visitor Center, Steven Holl

Εικ. 71 | Αμπελώνες, Kamptal

Εικ. 72 | Loimer Winery, Langenlois

136

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 73 | Loimer Winery, Langenlois

Εικ. 74 | Loimer Winery, tasting room

137

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Langenlois

Stein

Krems

Furth-bei Gottweig Εικ. 75 | Αμπελώνες και οινοποιεία 10/30 15/30 1/30 ΕΚΔΡΟΜΕΣ

TASTING

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

Εικ. 77 | Αμπελώνες και πόλεις 1/30

HOTEL

8/30 ΚΛΕΙΣΤΑ

1/30 ΚΑΒΑ

Εικ. 76 | Πληροφορίες οινοποιείων

Στην περιοχή Kremstal-Kamptal συναντάμε 30 οινοποιεία, πολλά απο τα οποία βρίσκονται μέσα στα όρια των οικισμών ή πόλεων. Σχεδόν όλα παρέχουν υψηλές παροχές, 10 διοργανώνουν εκδρομές σε αμπελώνες, 15 δίνουν την δυνατότητα winetasting, 1 έχει εστιατόριο στις εγκαταστάσεις του, 1 διαθέτει καταλύμματα, 8 δεν είναι ανοιχτά προς το κοινό και 1 διαθέτει κάβα παρέχοντας απευθείας δυνατότητα πώλησης των κρασιών του.

138

Η περιοχή Kremstal-Kamptal της Αυστρίας χαρακτηρίζεται από την πυκνότητα των αμπελώνων και την μεγάλη παραγωγή κρασιού στην χώρα. Η συνολική επιφάνεια της περιοχής είναι 164.405.174,07m2 ενώ οι αμπελώνες καταλαμβάνουν έκταση περίπου 62.078.442,07m2. Η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης είναι 19/50m2. Η περιοχή συμπεριλαμβάνει αρκετές οικιστικές ζώνες. Δύο μεγάλα αστικά κέντρα της περιοχής είναι το Langenlois, το Krems και το Stein.

4| Χαρτογραφίες

2 3 4

5 7 8 6

15

16

1

9 10 11 12 13 14

23 29 33 19 20 24 27 32 17 22 26 3031 1821 25 28 34 35 36 37

Εικ. 78 | Δρόμοι του κρασιού

Οι δρόμοι του κρασιού στην περιοχή δικτυώνουν με συμβατικό τρόπο τα οινοποιεία της, παρέχοντας μία αρκετά οργανωμένη συνολική εμπειρία στο Kremstal-Kamptal της Αυστρίας.

38

Εικ. 79 | Άλλα αξιοθέατα

Στην περιοχή το ενδιαφέρον των επισκεπτών προσεγγίζεται και από άλλα στοιχεία, όπως: το Αρχαιολογικό Μουσείο[1], το Μ.Burgruine Falkenstein[2], το Μ.Phonixhalle Langenlois[3], το Μ.Steininger Mineralieu-Fossilieu-Bergbow[4], το Μ.Fritz&Rupert Hatschek[5],το Μ.Τοπικής Ιστορίας Langenlois[6],το Μ.Feverwehr Straβ[7], το Μ.Gobelsburg[8],το Μ.Gobelsburg and Traditions[9], το M.τέχνης Spoerri[10],το Μ.Hadersdorf im Rathaus[11],το Μ.Friedens Stupa[12], το Μ.Advent[13], το Μ.Weinbau[14], το Μ.Beethoveunhaus Krems[15],το Μ.Kremstaler Haverhof Sammlung Doppler[16],το Μ.μοτοσικλέτας Egelsee Hebert[17],το Μ.τέχνης Gunter Wolfsberger[18],το Μ.Melk Abbey[19],το Μ. Frohner[20],το Μ.τέχνης Vereines Stein-die Handwerker[21],το Ernst Krenek Forum[22],το Μ.σύγχρονης τέχνης Kunsthalle Krems[23],το Μ.Landesgalerie[24],το Μ.Punker Beton[25],το ίδρ.Susanne Wenger[26],το Μ. τέχνης Krems[27],Gal.Gottlicker[28],το Μ.Krems[29],το Μ.τέχνης Mr.Maufred Kopriva[30],Galerie Altstadt[31],Μ.Franz Mock[32],η εκκ.Dominikquerkiche[33],M.Puchhaimbhaus[34],Μ.Geologischer Lehrpfad Mautern[35],Μ.Lossarena am Themenweg[36],μοναστ.Benediktinerstift Gott[37] και το Μ.Bergwerkgedeukweg Krems-Angeru[38].

139

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 80 | Αεροφωτογραφία περιοχής

140

4| Χαρτογραφίες

Langenlois Lengenfeld

Hadersdorf am Kamp

Krems

Landersdorf

Rohrendorf

Stein

Mautern

Furth-bei Gottweig

Εικ. 81 | Αεροφωτογραφία περιοχής

141

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

142

4| Χαρτογραφίες

TOKAJ BUDAPEST

4.1.7. TOKAJ-ΟΥΓΓΑΡΙΑ

Το Tokaj είναι μία περιοχή που εκτείνεται περίπου 240 Km βορειοανατολικά της Βουδαπέστης στην Ουγγαρία, ευρισκόμενη στα βουνά Zemplen και στην συμβολή των ποταμών Tisza και Bordog. Το έδαφός της σε μεγάλο βαθμό είναι αργιλώδες ή από κίτρινη ασβεστώδη λάσπη με ηφαιστειακά υποστρώματα. Η περιοχή του Tokaj διακρίνεται από τα μακρά ηλιόλουστα καλοκαίρια της και τους ξηρούς χειμώνες με πρωινή υγρασία, εξαιτίας της συμβολής των ποταμών κοντά της. Η ξηρότητα και η πρωινή υγρασία ευνοούν την ανάπτυξη σακχάρων στα σταφύλια της περιοχής και τα καθιστά ξηρά και συρρικνωμένα, δίνοντας έτσι στα οινοποιεία του Tokaj το δικό τους μοναδικό και ξεχωριστό Terroir. Η χαρακτηριστική ποικιλία της περιοχής είναι το Tokaji aszu, ένας επιδόρπιος οίνος φημισμένος σε όλον τον κόσμο. Η οινοπαραγωγική περιοχή του Tokaj συμπεριλαμβάνει 17 αστικά κέντρα, άλλα μικρότερα και άλλα μεγαλύτερα. Η τοπογραφία της περιοχής και ο τρόπος ανάπτυξης της είναι επηρεασμένος από αυτόν του Cote d’Or της Βουργουνδίας.Μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα, τα κρασιά Tokaji aszu θεωρήθηκαν τόσο καλά σε όλα τα Δικαστήρια της Ευρώπης, που ο πρίγκιπας Ρακότσζι κλήθηκε να ταξινομήσει όλους τους καλύτερους αμπελώνες γύρω από τα χωριά της περιοχής. Έτσι, η περίφημη περιοχή κρασιού Tokaji έχει τη διάκριση ότι είναι η πρώτη ταξινομημένη περιοχή της Ευρώπης.

Εικ. 82 | Αμπελώνες Tokaj

Εικ. 83 | Αμπελώνες Tokaj

143

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

144

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 85 | Αμπελώνες Tokaj

Εικ. 84 | Συμβολή ποταμών Tisza και Bodrog

Εικ. 86 | Disnoko Winery

145

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 87 | Disnoko Winery

Εικ. 88 | Disnoko Winery

146

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 89 | Patricius Winery

Εικ. 90 | Patricius Winery

147

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 91 | Disnoko Winery

148

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 92 | Disnoko Winery, αίθουσα παλαίωσης

149

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Sarospatak

Mad

Tokaj Εικ. 93 | Αμπελώνες και οινοποιεία 2/22

13/22

TASTING

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

5/33

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

Εικ. 95 | Αμπελώνες και πόλεις 2/22 HOTEL

3/22 ΚΑΒΑ

9/22 ΚΛΕΙΣΤΑ

6/22

EVENTS

1/22

ΜΟΥΣΕΙΟ

Εικ. 94 | Παροχές οινοποιείων

Η περιοχή του Tokaj συμπεριλαμβάνει 22 μεγάλα οινοποιεία. Ως η παλαιότερη οινοπαραγωγική περιοχή της Ευρώπης τα οινοποιεία που αναπτύσσονται και δραστηριοποιούνται στο Tokaj παράγουν κρασιά υψηλών προδιαγραφών. Στα οινοποιεία συναντάμε ποικίλες παροχές, ωστόσο είναι αξιοσημείωτο το ποσοστό εκείνων που δραστηριοποιούνται ενεργά στην υποδοχή επισκεπτών. Απο το σύνολο των 22 οινοποιείων της περιοχής 2 παρέχουν δυνατότητα εκδρομών, 13 έχουν δυνατότητα winetasting, 5 έχουν χώρους εστίασης στις εγκαταστάσεις τους, 2 διαθέτουν καταλύμματα, 3 παρέχουν κάβες στις οποίες διαθέτουν προς πώληση τα κρασιά τους, 9 δεν είναι ανοιχτά προς το κοινό, 6 διοργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας του πελάτη και 1 διαθέτει μουσείο.

150

Η συνολική έκταση της περιοχής ανάλυσης είναι 518.630.872,82m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 107.980.147,44m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή του Tokaj στην Ουγγαρία περιλαμβάνει οικιστική περιοχή συνολικής έκτασης 33.092.263,51m2. Η αναλογία αμπελώνων και συνολική έκτασης περιοχής εστίασης είναι 10,5/50m2 και η αναλογία οικισμών και αμπελώνων είναι 16/50m2.

4| Χαρτογραφίες

19

18

16 17

67 23 1

4

14 12

15 13

11 5 98

10

Εικ. 96 | Δρόμοι του κρασιού

Εικ. 97 | Άλλα αξιοθέατα

Η περιοχή του Tokaj δικτυώνει τα οινοποιεία της μέσω της βασικής ροής του τραίνου και έπειτα με την βοήθεια των νευρώσεων που δημιουργούνται από τους δρόμους που συγκλίνουν με αυτήν.

Η τουριστική εμπειρία της περιορχής του Tokaj έχει άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών. Όπως : το μουσείο πεταλούδων Lepkekiallitas [1], το Zempleni Museum[2], το τουριστικό κέντρο Szerencsi[3], το Szerencsi Cukormuseum[4], το Tajkaz[5], το Magyar Motorok Museum[6], το Madi Rabbihaz Fogado[7], το πάρκο Andrassy[8], το μουσείο Tokaj[9], το Bormuzeum[10], το μουσείο Acetania Borecet[11], το μουσείο Magyar[12], το Izraelita Templon[13], το Kereszturi Kincsestar[14], το Olaszliszkai Kohid[15], το Tolcsvai Szirmay[16], το Helia-D Herba-Kastely[17], το Gomboshagyi Kalvaria[18] και το μουσείο Kazincsy Ferenc[19].

151

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 98 | Αεροφωτογραφία περιοχής

152

4| Χαρτογραφίες

Satoraljaujhely

Sarospatak

Tolcsva Abaujszanto

Erdobenye

Tallya

Monok Bodrogszegi

Mad

Szerencs Tarcal Tokaj

Εικ. 99 | Συνολικό διάγραμμα περιοχής

153

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

154

4| Χαρτογραφίες

PIRAEUS

4.1.8. ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ-ΕΛΛΑΔΑ

SANTORINI

«Η Σαντορίνη προσφέρει μια συναρπαστική ποικιλία αντιθέσεων: είναι τα βουνά ηφαιστειογενή και βραχώδη, κατά το ήμισυ καλλιεργημένα και κατά το ήμιση φλογισμένοι βράχοι, άλλα όμορφα και άλλα φρικτά. Είναι οι φοβεροί βάραθροι που κομματιάζουν τις πεδιάδες και τις γόνιμες πλαγιές, τις κατάφορτες με αμπέλια. Είναι το γειτόνεμα της θάλασσας που αγκαλιάζει το νησί σαν μια τεράστια πεδιάδα...» Γάλλος περιηγητής Αββάς Pegues, το 1840

Οπως όλα στο ηφαιστειακό αυτό νησί του Αιγαίου, έτσι και ο αμπελώνας του είναι από τους πιο ιδιόρυθμους στον κόσμο. Το αμπέλι ευδοκιμεί εδώ όχι μόνο επειδή αντέχει στην ξηρασία, αλλά και επειδή είναι ένα από τα λίγα ξυλώδη φυτά που οι ρίζες του καταφέρνουν να διαπεράσουν τη θηραϊκή γη. Το αμπέλι και το κρασί ήταν στο επίκεντρο της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της Θήρας. Από τα σταφύλια των ντόπιων ποικιλιών παράγονται υψηλής ποιότητας κρασιά τα οποία χαρακτηρίζονται από το μοναδικό οικοσύστημα του νησιού. Η παραγωγή κρασιού ξεπερνούσε τις ανάγκες των κατοίκων και έγινε εξαγώγιμο προϊόν υψηλής ποιότητας, την εποχή της ανάπτυξης της ναυτιλίας. Οι αμπελώνες ξεκινούν από τα 300 μ. και φτάνουν μέχρι το επίπεδο της θάλασσας. Οι κάτοικοι προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση και περιορίζουν τις απώλειες νερού δημιουργώντας πεζούλες και ξερολιθιές.

Ο αμπελώνας του νησιού είναι πανάρχαιος, με ποικιλίες πανάρχαιες. Τα ευρήματα στις ανασκαφές της προϊστορικής πόλης του Ακρωτηρίου συνηγορούν στο ότι υπήρχε καλλιέργεια αμπελιού στο νησί τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα π.Χ. Οι κάτοικοι του Ακρωτηρίου ασχολούνταν με την αμπελοκαλλιέργεια, την οινοποίηση και το εμπόριο κρασιού. Ο προϊστορικός αμπελώνας καταστράφηκε με τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου, γύρω στα 1.600 π.Χ. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μετά την καταστροφή οι Φοίνικες, και όσοι άποικοι ακολούθησαν δοκίμασαν να καλλιεργήσουν φυτά που έφεραν μαζί τους, αλλά μόνο το αμπέλι επιβίωσε. Στο νέας σύστασης ηφαιστειακό έδαφος δημιουργήθηκε και πάλι αμπελώνας, γύρω στα 1200 π.Χ. Έτσι, μάλλον δεν υπερβάλλει κανείς όταν λέει ότι έχει ηλικία πάνω από 3.200 ετών, εφόσον από τότε μέχρι σήμερα καλλιεργείται αδιάκοπα -και μάλιστα είναι ο μοναδικός στην Ευρώπη που δεν καταστράφηκε από φυλλοξήρα. Για να προστατέψουν τα φυτά από τους ανέμους και την ξηρασία οι αμπελουργοί χρησιμοποιούσαν, και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν, μια συγκεκριμένη τεχνική κλαδέματος, τις “κουλούρες” ή “καλάθια”. Κλαδεύοντας τις αμπελιές σχηματίζουν ένα χαμηλό καλάθι, ώστε τα σταφύλια να προφυλάσσονται καθώς ωριμάζουν μέσα στην αμπελιά.[1] Τέλος, η Σαντορίνη αποτελεί ολόκληρη περιοχή ΠΟΠ με την ονομασία Ασύρτικο και είναι γνωστή σε εσωτερικό και εξωτερικό, τόσο για την ποιότητα των κρασιών της όσο και για την ενασχόληση του νησιού με τον οινοτουρισμό.

1

www.santorini.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=129&Itemid=97

155

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 100 | Καλάθια Σαντορίνης

Εικ. 101 |Οινοποιείο Βασσάλτη

156

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 102 |Οινοποιείο Μπουτάρη

Εικ. 103 | Venetsanos Winery

157

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Οία

Ημεροβίγλι

Ακρωτήρι

Εικ. 104 | Αμπελώνες και οινοποιεία 4/14

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

14/14

TASTING

6/14

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

Εικ. 106 | Αμπελώνες και πόλεις 0/14 HOTEL

4/14 ΚΑΒΑ

2/14

EVENTS

0/14

ΚΛΕΙΣΤΑ

Εικ. 105 | Παροχές οινοποιείων

Η Σαντορίνη αποτελεί ολόκληρη την ΠΟΠ περιοχή Ασύρτικο και συμπεριλαμβάνει 14 οινοποιεία ανώτατης ποιότητας. Τα περισσότερα οινοποιεία τα συναντάμε στην κεντρική και μερικά προς την βόρρεια Σαντορίνη. Στις παροχές των οινοποιείων είναι θεαματικό ότι όλα είναι επισκέψιμα και παρέχουν δυνατότητα winetasting, 4 οργανώνουν εκδρομές σε αμπελώνες, 6 διαθέτουν χώρους εστίασης, 4 έχουν κάβες στις εγκαταστάσεις τους και διαθέτουν απευθείας προς πώληση τα κρασιά τους, 2 διοργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας των επισκεπτών και 1 διαθέτει μουσείο ενώ κανένα δεν διαθέτει καταλύμματα.

158

Η συνολική έκταση της Σαντορίνης είναι 74.678.893,98m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 2.600.704,11m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή της Σαντορίνης περιλαμβάνει οικιστική περιοχή συνολικής έκτασης 10.555.683,63m2. Η αναλογία αμπελώνων και συνολική έκτασης περιοχής εστίασης είναι 1,5/50m2 και η αναλογία οικισμών και αμπελώνων είναι περίπου 202,5/50m2.

4| Χαρτογραφίες

1

3 2

5 4 6 7 8 11

10 9 12 13 14 15 16 17 18

20 19 Εικ. 107 | Δρόμοι του κρασιού

Εικ. 108 | Άλλα αξιοθέατα

Στην Σαντορίνη εντοπίζεται μία έντονη προσπάθεια δικτύωσης ανάμεσα στα οινοποιεία, ωστόσο παραμένει σε πρωταρχικό επίπεδο και σίγουρα ακόμα δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις των επισκεπτών.

Στην Σαντορίνη εκτός από τα οινοποιεία προσελκύουν το ενδιαφέρον των τουριστών και άλλα αξιοθέατα, όπως: το Ναυτικό Μουσείο[1], η Εκκλησία της Παναγίας της Πλατσανής[2], η Gallery ΟΙΑ[3], τα άκρα Σκάρος[4], οι τρεις Καμπάνες Φηρών[5], το Λαογραφικό Μουσείο[6], το Αρχαιολογικό Μουσείο[7], το Gyzi Megaron[8], το Μουσείο Κρασιού[9], το Αρχοντικό Αργυρού[10], η Canava Santo L.Lygnos[11], το Art Space[12], ο Πύργος Σαντορίνης[13], το Μουσείο Ιστορίας[14], ο Άγιος Δημήτριος[15], η Santo[16], ο Προφήτης Ηλίας[17], το Μουσείο ορυκτών και απολιθωμάτων[18], το Santorini Arts Factory[19] και το Βιομηχανικό Μουσείο Τοματας[20].

159

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 109 | Αεροφωτογραφία περιοχής

160

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 110 | Συνολικό διάγραμμα περιοχής

161

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

162

4| Χαρτογραφίες

HERAKLION

4.1.9. ΗΡΑΚΛΕΙΟ-ΕΛΛΑΔΑ

Στη σύγχρονη πραγµατικότητα το κρητικό κρασί εδώ και χρόνια έχει κερδίσει και συνεχίζει να κερδίζει την προσοχή και την προτίµηση της ευρύτερης κοινής γνώµης. Τα κρητικά κρασιά αποτελούν πολύτιµη παρακαταθήκη παραδοσιακών ποικιλιών, εναρµονισµένων απολύτως στις κλιµατολογικές συνθήκες του νησιού. Το πλήθος των ντόπιων ποικιλιών, η ποικιλοµορφία και η µοναδικότητα των διαφόρων οινοπεριοχών, αλλά και η µεγάλη παράδοση των Kρητικών στο κρασί είναι οι βάσεις για το σηµερινό ποιοτικό πρόσωπο του κρασιού της Κρήτης και τη συνεχή ανοδική του πορεία. Στην αρχαιότητα οι Μινωίτες καλλιεργούσαν τη γη τους και γεύονταν αυτά που απλόχερα τους προσέφερε. Στις πινακίδες που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη φανερώθηκε µια ακµάζουσα οικονοµία µε γεωργικές, κτηνοτροφικές και εµπορικές δραστηριότητες. Μεταξύ των προϊόντων που καλλιεργούσαν µε επιτυχία και εµπορεύονταν οι αρχαίοι Κρήτες ξεχωρίζουµε το λάδι, τα σιτηρά, αλλά και το κρασί.

Το αµπέλι καλλιεργείται συστηµατικά στην Κρήτη εδώ και περίπου 4.000 χρόνια. ∆εν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το αρχαιότερο πατητήρι σταφυλιών, ηλικίας µεγαλύτερης των 3.500 ετών, έχει ανακαλυφθεί στην περιοχή του Βαθύπετρου. Από τον Όµηρο γνωρίζουµε πως τα κρητικά κρασιά ήταν ξακουστά σε όλο τον τότε γνωστό κόσµο. Πέρα από το ηλικίας 3.500 ετών πατητήρι, εντυπωσιακοί αµφορείς, τεράστιοι υπόγειοι χώροι αποθήκευσης, σχετικές απεικονίσεις σε όλα τα µινωικά ανάκτορα, αλλά και αναρίθµητες καταχωρίσεις για µεγάλες ποσότητες κρασιού στα µινωικά αρχεία σηµατοδοτούν όχι µόνο τον κεντρικό ρόλο που έπαιζε το κρασί στη ζωή του νησιού, αλλά και το υψηλό επίπεδο γνώσης των Μινωιτών για αυτό. Το κρητικό κρασί ήταν προϊόν εξαγώγιμο σε ολόκληρη την Μεσόγειο. Στα τέλη του 19ου αιώνα η Κρήτη απελευθερώνεται από τον οθωμανικό ζυγό. Η νέα ανεξάρτητη διοίκηση του νησιού προωθεί µε όλες τις δυνάµεις της την αναδιοργάνωση και τον εκσυγχρονισµό της αγροτικής παραγωγής. Έτσι, ξεκινά και η αναγέννηση της οινοπαραγωγής. Στη διεθνή έκθεση που οργανώνεται στα Χανιά στις αρχές του 20ού αιώνα για να προβάλει τα νέα κρητικά προϊόντα στις αγορές της ∆ύσης βραβεύονται για την ποιότητα των κρασιών τους 18 οινοποιοί.

Το 1913 η Κρήτη προσαρτάται στο ελληνικό κράτος. Όµως η ταραγµένη ιστορία της Ελλάδας τις επόµενες δεκαετίες, µε τους αλλεπάλληλους πολέµους, δεν ευνοεί τις εξαγωγές, γεγονός που επηρεάζει ιδιαίτερα το κρασί. Παρά τις δύσκολες συνθήκες όµως, η κρητική οινοποιητική παράδοση επιβιώνει.

Σήμερα το Ηράκλειο Κρήτης συμπεριλαμβάνει τρεις ΠΟΠ περιοχές, τις μόνες του νησιού και αποτελεί έναν υπό εξέλιξη δυναμικό τόπο οινοτουρισμού αν αποκτήσει τις παροχές που απαιτούνται. Στην περιοχή του Ηρακλείου βρίσκεται το 68% των οινοποιείων, εμφιαλώνεται το 77% των ετικετών και παράγεται περί το 80% του συνολικού όγκου του κρασιού της Κρήτης. Συνεπώς, εδώ βρίσκεται και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για οινοτουρισμό στην ανατολική Κρήτη. Για να επισκεφθεί κανείς τα επισκέψιμα οινοποιεία μπορεί, με αφετηρία την πόλη του Ηρακλείου, να ακολουθήσει τις δύο διαδρομές, που «χαράζουν» οι Δρόμοι Κρασιού Ηρακλείου. Η ανατολική διαδρομή περιλαμβάνει τον αμπελώνα των Αρχανών, όπου παράγονται οι ερυθροί οίνοι ΠΟΠ Αρχάνες και τον αμπελώνα των Πεζών, όπου παράγονται οι λευκοί και ερυθροί οίνοι ΠΟΠ Πεζά. Η δυτική διαδρομή διασχίζει τον αμπελώνα των Δαφνών, όπου παράγονται οι ερυθροί ξηροί και γλυκείς οίνοι ΠΟΠ Δαφνές. Οι δύο αυτές διαδρομές συνδέονται μεταξύ τους οδικώς, γεγονός που προσφέρει ευελιξία και πολλαπλές δυνατότητες στο σχεδιασμό του προγράμματος επισκέψεων.

163

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 111 | Αμπελώνες και οινοποιεία 7/12

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

10/12

TASTING

1/12

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

1/12

HOTEL

0/12 ΚΑΒΑ

2/12

EVENTS

2/12

ΚΛΕΙΣΤΑ

Εικ. 112 | Παροχές Οινοποιείων

Οι τρεις ΠΟΠ περιοχές του Ν.Ηρακλείου συμπεριλαμβάνουν 12 οινοποιεία. Στις παροχές των οινοποιείων 7 διοργανώνουν εκδρομές σε αμπελώνες, 10 είναι επισκέψιμα και παρέχουν δυνατότητα winetasting, 1 διαθέτει χώρο εστίασης, κανένα δεν διαθέτει κάβα στις εγκαταστάσεις του, 2 διοργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας των επισκεπτών και 1 διαθέτει καταλύμματα.

164

4| Χαρτογραφίες

Ηράκλειο

Δαφνές Αρχάνες

Πεζά

Εικ. 113 | Αμπελώνες και πόλεις

Η συνολική έκταση της παραπάνω περιοχής του Ηρακλείου είναι 473.292.929,30m2. Μέσα σε αυτην την περιοχή συναντάμε τρεις υποπεριοχές ΠΟΠ: τις Δαφνές, τις Αρχάνες και τα Πεζά. Σε όλη την περιοχή συναντάμε αρκετους μικρούς οικισμούς, οι πιο μεγάλοι φαίνονται στον χάρτη και συνολικά μαζί με το Ηράκλειο συγκρωτούν έκταση περίπου 47.801.098,6m2.

165

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 113 | Δρόμοι του κρασιού

Το Ηράκλειο διαθέτει οργανωμένους δρόμους του κρασιού που δημιουργούν ένα δίκτυο που συνδέει τα 12 οινοποιεία. Η επίσκεψη σε καθένα από αυτα προκύπτει από την ολοκλήρωση ενός μέρους των δρόμων του κρασιού, έτσι ο επισκέπτης γνωρίζει τον τόπο στον οποίο βρίσκεται το κάθε οινοποιείο.

166

4| Χαρτογραφίες

1

2

3

4 5 6 7 8 9 10 11

12 13 15 19 20

14 16 17

18

21

22 23

Εικ. 114 | Άλλα αξιοθέατα

Άλλα μέρη που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών είναι: στην πόλη του Ηρακλείου το μουσείο Φυσικής Ιστορίας[1], το Ιστορικό μουσείο[2], η Βυζαντινή συλλογή της Αγίας Αικατερίνης[3], η Δημοτική Πινακοθήκη[4], ο Κήπος του Αρχαιολογικού μουσείου[5], το μουσείο Εικαστικών Τεχνών[6],το μουσείο Ιστορίας[7], το μουσείο Χριστιανικής Τέχνης[8],το Οικομουσείο Τέχνης[9], το μουσείο Εθνικής Αντίστασης[10] και η Αρχαιολογική συλλογή Μαλεβύζιου[11]. Εκτός των ορίων της πόλης το ενδιαφέρον συγκεντρώνουν: το μουσείο Ιατρικής Κρήτης[12], το Παλάτι της Κνωσσού[13], η Ενετική Γέφυρα[14], ο Άγιος Μηνάς[15],ο Άγιος Γεώργιος[16], το Αργυράκειο Πολεμικό μουσείο[17], το Αρχαιολογικό μουσείο[18], το μουσείο Νίκου Καζαντζάκη[19], το Αρχαιολογικό μουσείο Κνωσσού[20], το Λαογραφικό μουσείο[21], το Αγροτικό μουσείο[22] και τέλος, το μουσείο Homo Sapiens[23].

167

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Βασιλείες

Κάτω Αρχάνες

Απάνω Αρχάνες

Βαθύπετρο

Εικ. 115 | Αρχάνες, Αμπελώνες και οινοποιεία

Εικ. 116 | Αρχάνες, Αμπελώνες και πόλεις

Οι Αρχάνες αποτελούν οινοπαραγωγική περιοχή ΠΟΠ της Κρήτης, με 6 οινοποιεία να ανήκουν σε αυτή. Οι αμπελώνες της περιοχής συνολικά καταλαμβάνουν έκταση 1.962.271,59m2.

Η συνολική έκταση που καταλαμβάνουν οι Αρχάνες ΠΟΠ είναι 71.232.458,38m2. Εκτός από τους αμπελώνες που καταλαμβάνουν έκταση 1.962.271,59m2 συναντάμε οικισμούς περίπου 3.434.134,00m2. Η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης είναι 1,4/50m2.

168

4| Χαρτογραφίες

Βασιλείες

Κάτω Αρχάνες

Απάνω Αρχάνες

Βαθύπετρο

Εικ. 117 | Αρχάνες, Συνολικό διάγραμμα περιοχής

169

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Τα πεζά αποτελούν οινοπαραγωγική περιοχή ΠΟΠ της Κρήτης, με 4 οινοποιεία να ανήκουν σε αυτή. Οι αμπελώνες της περιοχής συνολικά καταλαμβάνουν έκταση 620.069,69m2 από την συνολική έκταση της που είναι 33.135.958,93m2. Εικ. 118 | Πεζά, Αμπελώνες και οινοποιεία

Πεζά

Καλλονή

Εικ. 119 | Πεζά, Αμπελώνες και οικισμοί

170

Η συνολική έκταση που καταλαμβάνουν τα Πεζά ΠΟΠ είναι 33.135.958,93m2. Εκτός από τους αμπελώνες που καταλαμβάνουν έκταση 620.069,69m2 συναντάμε οικισμούς περίπου 1.148.125,40m2. Η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης είναι 0,95/50m2.

4| Χαρτογραφίες

Πεζά

Καλλονή

Εικ. 120 | Πεζά, Συνολικό διάγραμμα περιοχής

171

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 120 | Αεροφωτογραφία περιοχής

172

4| Χαρτογραφίες

Ηράκλειο

Βασιλείες Δαφνές Αρχάνες

Πεζά Βαθύπετρο

Θράψανο Καλλονή

Εικ. 121 | Συνολικό διάγραμμα περιοχής

173

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

174

4| Χαρτογραφίες

4.1.10. STELLENBOSCH-ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ

Το 1999 ο John Platter εκφράζει την αισιοδοξία του για την Νότια Αφρική και την βιομηχανία της για το κρασί, Η σκέψεις του αυτές βασίζονται στην νεότητα του συνόλου που είχε: νέες περιοχές κρασιού, νέες επενδυτές, νέους παραγωγούς και οινοποιούς, νέες ποικιλίες και νέες αγορές εξαγωγής. Έχοντας επίγνωση αυτής της ευφορίας που διαθέτει, δημιουργήθηκε ο πρώτος δρόμος του κρασιού, το 1971 στην περιοχής της Stellenbosch. Η επιτυχία αυτής της τολμηρής κίνησης, για την εποχή, συνδυάστηκε με την ανάδειξη νέων αγορών που προέτρεπαν την ανάπτυξη και άλλων δρόμων του κρασιού. Σήμερα, η Νότια Αφρική μετρά δεκατέσσερις δρόμους του κρασιού, νοτιοδυτικά του Cape, μόλις 100χλμ από την Cape Town, και έναν ακόμα κοντά στην λίμνη Orange.

Κατά το 1659 ο Jan van Riebeeck, κατά το ταξίδι του στις Ανατολικές Ινδίες σημείωσε στο ημερολόγιό του: «Σήμερα, Δόξα το Θεό, φτιάχτηκε κρασί για πρώτη φορά από σταφύλι της Cape». Από τότε, έχουν φυτευτεί αμπελώνες στην Δυτική Cape μιας και οι οινοπαραγωγοί θέλησαν να εκμεταλλευτούν την ποικιλία του terroir.

Η Stellenbosch είναι η πιο γνωστή πόλη στη Νότιο Αφρική και αποτελεί έναν από τους κορυφαίους προορισμούς των οινοτουρίστων.Η καταγεγραμμένη ιστορία της Stellenbosch χρονολογείται από το 1679 όταν το όνομα αυτό δόθηκε σε ένα μικρό νησί στον ποταμό Eerste από τον τότε κυβερνήτη του ακρωτηρίου. Η Stellenbosch εντοπίστηκε γρήγορα ως ένας τόπος με μεγάλες δυνατότητες για γεωργία. Οι γύρω περιοχές αποδείχθηκαν πλούσιες σε χώμα και σωστό κλίμα για την παραγωγή λαχανικών, έτσι η περιοχή σύντομα είδε τους λόφους και τις κοιλάδες της να φυτεύονται με αμπέλια μαζί με άλλες γεωργικές καλλιέργειες.

Παρόλο που η Stellenbosch παρουσίασε ταχεία ανάπτυξη κατοικιών και εμπορικών καταστημάτων τις τελευταίες δεκαετίες, η καρδιά της πόλης εξακολουθεί να έχει μια ιστορική ατμόσφαιρα και πολιτιστική γοητεία αλλά και με ποικιλία των μουσείων και τόπων ενδιαφέροντος στην περιοχή.Η Stellenbosch εξακολουθεί να κυριαρχεί στη νοτιοαφρικανική σκηνή του κρασιού όσον αφορά την ποιότητα. Με την αυξανόμενη αποδοχή των κρασιών της Νότιας Αφρικής σε παγκόσμιο επίπεδο, η Stellenbosch παραμένει στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης της αμπελοοινικής βιομηχανίας. Η περιοχή έβλεπε επενδυτές από χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Ιταλία, αλλά και η Αμερική για την παραγωγή ποιοτικών κρασιών, αλλά και ως τουριστικός κόμβος.

Το 1971, η Stellenbosch έγινε η πρώτη αμπελουργική περιοχή της Νότιας Αφρικής που δημιούργησε ένα οργανωμένο δίκτυο οινοποιείων στο οποίο ο τουρίστας θα μπορούσε να απολαύσει το προϊόν. Οι δρόμοι του κρασιού της Stellenbosch προσφέρουν σήμερα ένα συντονισμένο δίκτυο με περισσότερα από 150 οινοποιεία, το καθένα από τα οποία προσφέρει μοναδική εμπειρία για τον οινοτουρίστα.

175

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

176

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 122 | Stellenbosch

177

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 123 | Stellenbosch

Εικ. 124 | Meerlust Estate

Εικ. 125 | Neethlingshof Winery

178

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 126 | Stellenbosch

Εικ. 127 | Dornier Cellar

179

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

45/100

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

89/100

44/100

TASTING

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

30/100 HOTEL

21/100 KABA

38/100 EVENTS

Εικ. 129 | Παροχές Οινοποιείων

Η περιοχή εστίασης συγκεντρώνει πληροφορίες για 100 οινοποιεία. Πρόκειται για μία περιοχή με οινοποιεία υψηλών προδιαγραφών από τα οποία 11 είναι κλειστά, 89 παρέχουν winetasting, 45 οργανώνουν εκδρομές, 44 διαθέτουν χώρους εστίασης, 30 παρέχουν χώρους διαμονής για τους επισκέπτες, 38 διοργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας του πελάτη και 21 διαθέτουν κάβες στις εγκαταστάσεις τους.

Dal Josafat Paarl

Εικ. 128 | Αμπελώνες και οινοποιεία

Stellenbosch

Η συνολική έκταση της περιοχής ανάλυσης είναι 1.000.186.509,31m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 322.948.351,61m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή Stellenbosch περιλαμβάνει τρια μεγάλα αστικά κέντρα συνολικής έκτασης 80.126.829,93m2. Μεγαλύτερο είναι αυτό της helderberg και στην συνέχεια ακολουθούν η Stellenbosch και το Paarl . Η αναλογία αστικών κέντρων και αμπελώνων είναι 12,5/50 m2 και η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης περιοχής είναι 16/50 m2 γεγονός που καθιστά κατανοητή την συγκέντρωση της βιομηχανικής παραγωγής της ζώνης στον τομέα του κρασιού.

Helderberg

Somerset West

Εικ. 130 | Αμπελώνες και οικισμοί/πόλεις

180

11/100 ΚΛΕΙΣΤΑ

4| Χαρτογραφίες

Οι δρόμοι του κρασιού στην περιοχή δικτυώνουν με συμβατικό τρόπο τα οινοποιεία της, παρέχοντας μία αρκετά οργανωμένη συνολική εμπειρία στην Stellenbosch της Νότιας Αφρικής.

2 3

1

4 5 6 7 8 9 10

Εικ. 131 | Δρόμοι του κρασιού

Η τουριστική εμπειρία της περιορχής εστίασης έχει άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών, όπως: το Μ.Bainskloof ucsa[1], το Μ.Wellington[2], το Μ.Jubilee[3], το Μ.Toeka Stoor[4], το M.Paarl[5], το Μ.Het Gensticht[6], το Μ. Αφρικανική Γλώσσας[7], το Μ.Παιχνιδιών και μινιατούρας[8], το Μ.Het[9], το Οικογενειακό Μνημείο Du Preez[10], το FMM[11], το Μ.Franschhoek Motor[12], La Chapelle[13], το Μ.Oaks[14], το Μ.Αρωμάτων[15],η γκαλερί Ghetto Art[16], το Μ.Outback[17], το Μ.Rupert[18], το Μ.Stellenbosch[19], το Μ.Burgerhuis[20], το Μ.Grosvenor House[21], το M.Village[22], το άγαλμα του Nelson Mandela[23], V.O.C. Kruithuis M.[24], το Μ.Stellenbosch University[25], το πάρκο Pine Place[26], το Μ.Judging Grounds[27], το Μ.Oakview House[28], το Μ.Gangster[29], το Μ.Linibgstone Zambia[30], το M.Lwandle Migrant Labour[31] και τέλος το Western Cape bulbs[32].

11 16

12

15

17

18 19 2021 23 24 22 25 26 27 28

13

14

29 30 31 32

Εικ. 132 | Άλλα αξιοθέατα

181

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 133 | Αεροφωτογραφία περιοχής

182

Dal Josafat

4| Χαρτογραφίες

Paarl

Stellenbosch

Helderberg

Somerset West Εικ. 134 | Συνολικός Χάρτης περιοχής

183

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

184

4| Χαρτογραφίες

BAROSSA VALLEY

ADELAIDE

4.1.11. BAROSSA VALLEY-ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

Η Νότια πλευρά της Αυστραλίας είναι ό,τι αποτελεί η California για την Αμερική: μια πολιτεία συνυφασμένη με το κρασί. Η Adelaide, η πρωτεύουσα της πολιτείας, είναι έντονα περικυκλωμένη από αμπελώνες. Το τοπίο των 55χλμ που οδηγεί από την βορειοανατολική στην Νότια Αυστραλία αποτελεί την απάντηση της Αυστραλίας απέναντι στην Καλιφορνέζικη Napa Valley, την Barossa Valley και ιδρύθηκε από γερμανόφωνους μετανάστες από την Silesia.

Η Barossa Valley βρίσκεται 60 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του κέντρου της πόλης Adelaide, στην Νότια Αυστραλία. Για μια περιοχή κρασιού του Νέου Κόσμου, κατέχει μακρά ιστορία και διακεκριμένη κληρονομιά. Το όνομά της είναι συνώνυμο της οινοποίησης ουσιαστικά από την εποχή που οι Ευρωπαίοι έποικοι έφθασαν για πρώτη φορά στην τότε αποικία της Νότιας Αυστραλίας. Η αμπελουργική κληρονομιά της Barossa χρονολογείται από το 1842, όταν φυτεύτηκαν τα πρώτα αμπέλια από τους Ευρωπαίους έποικους. Σήμερα στην περιοχή φιλοξενούνται παραγωγοί έκτης γενιάς που εργάζονται με μερικά από τα παλαιότερα αμπέλια στον κόσμο. Η περιοχή ήταν καίριας σημασίας στην εξέλιξη του αυστραλιανού κρασιού στη δεκαετία του 1970 και του 1980, βοηθώντας το αυστραλιανό κρασί να γίνει γνωστό σε παγκόσμιο επίπεδο, παράγοντας μια μεγάλη ποικιλία κρασιών, με κύριες ποικιλίες να είναι το Chardonnay, το Riesling, το Semillon, το Grenache, το Mourvedre, το Cabernet Sauvignon και το Shiraz.

Εικ. 135 | Vineyards Adelaide

185

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

186

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 135 | Seppeltsfield Winery

187

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 136 | Seppeltsfield Winery, αίθουσα παλαίωσης

188

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 137 | Seppeltsfield gravity-flow Winery, 1888

189

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

190

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 138 | Chateaux Tanunda

Εικ. 139 | Chateaux Tanunda

191

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Greenock Nutriootpa Angaston Tanunda

Lyndoch

Williamstown

Εικ. 140 | Αμπελώνες και οινοποιεία 10/100 ΕΚΔΡΟΜΕΣ

39/100 TASTING

12/100

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

Εικ. 142 | Αμπελώνες και οικισμοί/πόλεις 7/100 HOTEL

5/100 KABA

Εικ. 141 | Παροχές οινοποιείων

H οινοπαραγωγική περιοχή της Barossa Valley συγκεντρώνει 100 οινοποιεία. Από αυτά 10 οργανώνουν εκδρομές για τους επισκέπτες τους, 39 παρέχουν δυνατότητα winetasting, 12 διαθέτουν στις εγκαταστάσεις τους χώρους εστίασης, 7 διαθέτουν καταλύματα και 5 παρέχουν δυνατότητα απευθείας πώλησης των κρασιών τους.

192

Η συνολική έκταση της περιοχής ανάλυσης είναι 427.241.957,67m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 137.806.397,50m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή Barossa Valley περιλαμβάνει έξι μεγάλα αστικά κέντρα συνολικής έκτασης 11.696.934,27m2. Μεγαλύτερο είναι αυτό της Nutriootpa και στην συνέχεια ακολουθούν, Williamstown, Tanunda, Angaston, Greenock και Lyndoch. Η αναλογία αστικών κέντρων και αμπελώνων είναι 4/50 m2 και η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης περιοχής είναι 16/50 m2 γεγονός που καθιστά κατανοητή την συγκέντρωση της βιομηχανικής παραγωγής της περιοχής στον τομέα του κρασιού.

4| Χαρτογραφίες

1 4 2

3

8

5 76

9

Εικ. 143 | Δρόμοι του κρασιού

Οι δρόμοι του κρασιού στην περιοχή δικτυώνουν με συμβατικό τρόπο τα οινοποιεία της, αλλά και με την χρήση της σιδηροδρομικής γραμμής της περιοχής, παρέχοντας μία αρκετά οργανωμένη συνολική εμπειρία στην Barossa Valley.

Εικ. 144 | Άλλα αξιοθέατα

Η τουριστική εμπειρία της περιορχής εστίασης έχει άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών, όπως: το μουσείο Greenock Aviation[1], το μουσείο Parker Trust[2], το Luhrs Cottage[3], το μικρότερο ταχυδρομίο του νοτίου ημισφαιρίου.[4], το μουσείο Sheaoak Log Machinery[5], το μουσείο Collective Barossa[6], το άγαλμα Tin Man[7], το Old Union Chapel[8] και τέλος το Bowdens Cottage[9].

193

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 145 | Αεροφωτογραφία περιοχής

194

4| Χαρτογραφίες

Greenock Nutriootpa

Angaston

Tanunda

Lyndoch

Williamstown

Εικ. 146 | Συνολικό διάγραμμα περιοχής

195

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

196

4| Χαρτογραφίες

BLENHEIM

4.1.12. MARLBOROUGH-ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ

SEDDON

Εβρισκόμενο στη βορειοανατολική γωνία του νότιου νησιού της Νέας Ζηλανδίας, που οριοθετείται από τον Ειρηνικό Ωκεανό προς τα ανατολικά και πανύψηλους ορεινούς όγκους στις ενδοχώρες προς τον Βορρά και τον Νότο, το Marlborough, μια ευρεία προσχωσιγενή πεδιάδα από την ακτογραμμή, που σταδιακά ανεβαίνει σε στενές κοιλάδες με ευνοϊκές βόρειες πλευρές apotele;i ένα διαφορετικό τοπίο θεαματικής φυσικής ομορφιάς. Με περισσότερα από 20.000 εκτάρια αμπέλων (περίπου τα 2/3 του εθνικού συνόλου) καθίσταται ως η μεγαλύτερη αμπελουργική περιοχή της χώρας. Το Marlborough έφερε τη Νέα Ζηλανδία στη διεθνή σκηνή του κρασιού με το εξαιρετικό Sauvignon Blanc στη δεκαετία του ‘80. Τα οινοποιεία του Marlborough προσφέρουν τεράστια ποικιλία κρασιών, από Pinot Noir έως Chardonnay.

Το 1873, πολύ πριν οι σύγχρονοι αμπελώνες αναγνωρίσουν την εξαιρετική δυνατότητα παραγωγής κρασιού στην περιοχή αυτή, ο πρωτοποριακός σκωτσέζος αγρότης και καλλιεργητής αμπελιών David Herd, φύτεψε τον πρώτο αμπελώνα του Marlborough. Ήταν 100 χρόνια πριν ξεκινήσει το όραμα της αμπελοκαλλιέργειας στο Marlborough σε εμπορική κλίμακα. Σήμερα, το Marlborough αναγνωρίζεται ως μια από τις κορυφαίες αμπελουργικές περιοχές του κόσμου και κορυφαία αμπελουργική περιοχή της Νέας Ζηλανδίας με διεθνή αναγνώριση που ξεπερνά κατά πολύ το μέγεθός της. Μέσα σε λίγες δεκαετίες οι οινοποιοί έχουν αξιοποιήσει αυτή τη μικρή, αλλά γεωγραφικά διαφορετική περιοχή, εξερευνώντας τις ιδιαιτερότητες που προσφέρει το τοπίο της για να δημιουργήσουν συναρπαστικές γεύσεις σε πολλά διαφορετικά είδη κρασιού.Όπως και με οποιαδήποτε από τις μεγάλες αμπελουργικές περιοχές του κόσμου, η επιτυχία έγκειται σε μια συνέργεια κλίματος και εδάφους, δημιουργόντας ένα ξεχωριστό terroir.

197

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

198

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 147 | Marlborough

199

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 148 | Αμπελώνες Eyrie

200

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 149 | Αμπελώνες Falcon

201

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

202

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 150 | Jackson Estate

Εικ. 151 | Αμπελώνες Marlborough

Εικ. 152 | Cloudy Bay

203

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 153 | Highfield Estate

204

4| Χαρτογραφίες

205

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 154 | Αμπελώνες και οινοποιεία 20/36

ΕΚΔΡΟΜΕΣ

32/36

13/36

TASTING

ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ

1/36 HOTEL

2/36 KABA

6/36 EVENTS

4/36 ΚΛΕΙΣΤΑ

Εικ. 155 | Παροχές οινοποιείων

Η περιοχή του Marlborough συμπεριλαμβάνει 36 μεγάλα οινοποιεία τα οποία παράγουν κρασιά υψηλών προδιαγραφών. Απο το σύνολο των 36 οινοποιείων της περιοχής: 20 οργανώνουν εκδρομές σε αμπελώνες, 32 δίνουν την δυνατότητα winetasting στους επισκέπτες τους, 13 διαθέτους χώρους εστίασης και 1 διαθέτει καταλύμματα στις εγκαταστάσεις του, 2 έχουν κάβες και διαθέτουν απευθείας προς πώληση τα κρασιά τους, 6 οργανώνουν εκδηλώσεις της αρεσκείας του πελάτη και 4 δεν είναι ανοικτά προς το κοινό.

Blenheim

Renwick Woodbourne

Εικ. 156 | Αμπελώνες και οικισμοί/πόλεις

Η συνολική έκταση της περιοχής ανάλυσης είναι 466.882.246,82m2 ενώ η έκταση των αμπελώνων φτάνει τα 105.264.716,17m2. Η οινοπαραγωγική περιοχή του Marlboroygh περιλαμβάνει τρια μεγάλα αστικά κέντρα συνολικής έκτασης 11.596.602,82m2. Μεγαλύτερο είναι αυτό του Blenheim και στην συνέχεια ακολουθούν Renwick και Woodbourne. Η αναλογία αστικών κέντρων και αμπελώνων είναι 5,5/50 m2 και η αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης περιοχής είναι 11/50 m2 .

206

4| Χαρτογραφίες

Εικ. 157 | Δρόμοι του κρασιού

Οι δρόμοι του κρασιού στην περιοχή δικτυώνουν με συμβατικό τρόπο τα οινοποιεία της, αλλά και με την βοήθεια της σιδηροδρομικής γραμμής της περιοχής, παρέχοντας στους επισκέπτες του Marlborough μία από τις πιο οργανωμένες εμπειρίες οινοτουρισμού.

1

5

6 7

3 2

4

Εικ. 158 | Άλλα αξιοθέατα

Η τουριστική εμπειρία της περιορχής έχει ως άξονα το κρασί, ωστόσο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα στην περιοχή που προσεγγίζουν το ενδιαφέρον των τουριστών, όπως: η βιβλιοθήκη του Renwick[1], η στάση Omaka[2], το μουσείο Marlborough[3], το μουσείο γεωργίας του Marlborough[4], η πλατεία Seymour[5], το αρχαιολογικό μουσείο Wairau Bar[6] και τέλος το ιστορικό μνημείο Pilot House[7].

207

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ. 159 | Αεροφωτογραφία περιοχής

208

4| Χαρτογραφίες

Renwick

Woodbourne

Blenheim

Εικ. 160 | Συνολικό διάγραμμα περιοχής

209

| Συμπεράσματα

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ευρύτερη έννοια του τουρισμού αναφέρεται στην πράξη του ταξιδιού, με πρόθεση την χρήση του ελεύθερου χρόνου, εκπληρώνοντας τις πολιτισμικές και κοινωνικές ανάγκες του ατόμου. Αποτελεί μία πρωτίστως κοσμική τελετουργία, που ανακλά ριζωμένες αξίες της κοινωνίας για την υγεία, την ελευθερία, την φύση και την πλήρωση. Αποτελεί το εργαλείο που ωθεί στην μετατόπιση με την πρόθεση της επιστροφής και την απόδραση από τους καθημερινούς κοινωνικούς ρόλους. Έτσι οι τουρίστες δια μέσω του ταξιδιού, αναζητούν την εμπειρία του διαφορετικού σε σχέση, πάντα, με την καθημερινότητα τους. Η ευκολία που χαρακτήριζε τις μεταφορές και την επικοινωνία, κατέστησε ασφαλές και γρήγορο το ταξίδι και όρισε μία νέα διάσταση στην καθημερινή ρουτίνα. Κάθε ταξίδι αποτελεί την αφορμή για να συλλέξει ο επισκέπτης εμπειρίες, να αντιληφθεί το μεγαλείο και το μέγεθος του κόσμου στον οποίο ζει, να ζήσει και να αλληλοεπιδράσει σε έναν νέο τόπο, μακριά από τη ρουτίνα και τις τετριμμένες εικόνες της. Σε αυτό το ταξίδι, θα συλλέξει τα συστατικά μιας εμπειρίας και θα αντιληφθεί το τοπίο πιθανότατα με διαφορετικό τρόπο, θα βασιστεί και θα επηρεαστεί από την επιθυμία για ανακάλυψη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, σε σημείο που θα αναγνωρίζει με ξεχωριστό τρόπο τις εικόνες γύρω του. Θα παρατηρεί και θα απορροφά οπτικά ερεθίσματα με νέο τρόπο. Επιπλέον, το ταξίδι συνθέτει μία εμπειρία με άξονα την κοινωνική προβολή σε συνδυασμό με την ανάγκη για χαλάρωση και ηρεμία. Έτσι, το τουριστικό ταξίδι αντικατοπτρίζει μία σύγχρονη αντίληψη της ιδέας για ίαση και αποκατάσταση του ανθρώπου από την καθημερινή φθορά. Τέλος, ο τουρισμός αποτελεί το προϊόν εξέλιξης των σύγχρονων κοινωνιών, αφού η άσβεστη επιθυμία των πληθυσμών να ικανοποιήσουν την αδιάκριτη περιέργειά τους στα πέρατα του πλανήτη, μετατρέπει την στασιμότητα των σύγχρονων κοινωνιών σε μία παγκόσμια νομαδική μετακίνηση, συνδέοντας την φυγή από την καθημερινότητα με την αναψυχή.

Η τουριστική πράξη διαιρείται σε τρία συστατικά στοιχεία: την εμπειρία, το βλέμμα του τουρίστα και τον προορισμό του ταξιδιού. Η εμπειρία του ταξιδιού αποτελεί τον παράγοντα έλξης του επισκέπτη για ανακάλυψη. Συντίθεται από τμήματα διαφορετικότητας εν αντιθέσει με την καθημερινότητα του επισκέπτη. Κατά τους J. Urry και J. Larsen η συνθετική της εμπειρίας διαιρείται σε πέντε μέρη. Το πρώτο αφορά την επίσκεψη των γνωστών τοποθεσιών ενός τόπου, όπως για παράδειγμα ο Πύργος του Άιφελ στο Παρίσι. Στην συνέχεια οι επισκέπτες αναζητούν σημάδια ή στοιχεία τοπικού χαρακτήρα. Έτσι, μετατρέπονται σε αναγνώστες του τόπου με παράμετρο την εύρεση τοπικών συστατικών για το οποία στο παρελθόν έχουν ακούσει από άλλους επισκέπτες. Το τρίτο μέρος αφορά την τάση του επισκέπτη να εκλαμβάνει γεγονότα ή αντικείμενα ως ξεχωριστά εξαιτίας του ταξιδιού, αυτό το μέρος κυρίως υπάρχει σε περιπτώσεις που οι συνηθισμένες διαδικασίες περιγράφουν τοπικές συνήθειες ή στοιχεία της τοπικής κουλτούρας και συνδέεται άμεσα με το επόμενο μέρος της τουριστικής εμπειρίας που αφορά την παρατήρηση των ντόπιων με σκοπό την σύνθεση μιας εικόνας της τοπικής ζωής και κουλτούρας. Τελευταίο μέρος της εμπειρίας είναι η αναγνώριση στοιχείων ως μοναδικών ή πρωτοφανών εξαιτίας της περιγραφής που φέρουν, ή της σημασίας του δημιουργού τους σε κάθε τόπο. Η σύνθεση της εμπειρίας δημιουργεί μια τελετουργική διαδικασία, στην οποία οι τουρίστες συνηθίζουν, κατά κύριο λόγο, να βλέπουν και να αντιλαμβάνονται τον τόπο γύρω τους σαν σημάδια τοπικότητας ή τουριστικά κλισέ.

Το βλέμμα στην τουριστική διαδικασία αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα αντίληψής της από την μεριά του επισκέπτη. Με την λέξη βλέμμα, του τουρίστα αναφερόμαστε στους συνδυασμούς εικόνων και την όραση του κόσμου σε σχέση με τον ίδιο τον εαυτό του επισκέπτη. Αναφορικά με τους J. Urry και J. Larsen, «Οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο υπό το πρίσμα των ιδεών, των δεξιοτήτων, των επιθυμιών και των προσδοκιών τους, πλαισιωμένο από την κοινωνική τους τάξη, το φύλλο, την εθνικότητα, την ηλικία και την εκπαίδευση. Το να βλέπεις είναι μία τέλεση που απαιτεί, διαμορφώνει και ταξινομεί, αντί να αντικατοπτρίζει τον κόσμο.» έτσι, «το τουριστικό βλέμμα δεν αποτελεί μια υπόθεση της ατομικής ψυχολογίας, αλλά πολύ περισσότερο αποτέλεσμα κοινωνικών προτύπων της υιοθέτησης τρόπων όρασης». Με αυτόν τον τρόπο οι τοποθεσίες αποκτούν ενισχυμένη αξία κατά το πλησίασμά τους αλλά και το αποτύπωμα που δημιουργούν στις αναμνήσεις του επισκέπτη. Έτσι, ο τουρισμός αποτελεί μία βιομηχανία θετικών ονείρων, όπου οι τόποι περιμένουν να ιδωθούν από τα βλέμματα εκείνων που προσδοκούν να ζήσουν το όνειρό τους με φόντο το διαφορετικό, γεννώντας έντονο ενδιαφέρον και περιέργεια. Ο νέος τόπος γίνεται πεδίο ενθουσιασμού και ανακάλυψης, γεννώντας ξεχωριστά συναισθήματα.

Τελευταίο στοιχείο της τουριστικής διαδικασίας αποτελεί ο προορισμός, δηλαδή το τοπίο επάνω στο οποίο θα εξελιχθεί 212

| Συμπεράσματα

η τουριστική εμπειρία. Στο τουριστικό ταξίδι ο χώρος σχετίζεται με τον χρόνο, αφού η χωρική μετακίνηση που επιτελεί το ταξίδι σχετίζεται και με την τέλεση της χρονικής μετακίνησης που επιφέρει. Ο χώρος μπορεί να έλκει αλλά και να απωθεί, να ρυθμίζει και να προσδιορίζει τα ταξιδιωτικά ρεύματα.

Σημαντικός παράγοντας της τουριστικής εμπειρίας είναι η αυθεντικότητά της. Η αύξηση του τουρισμού έφερε μαζί της και την σταδιακή βεβήλωση των προορισμών. Έτσι οι τουριστικοί προορισμοί σταδιακά ξεκίνησαν να σκηνοθετούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να εκπληρώνουν το όνειρο του επισκέπτη. Το τοπίο ως προορισμός, που από την μεριά του επισκέπτη φαντάζει τόπος εξερεύνησης, αποτελεί συχνά μια σκηνή που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και προετοιμασίας καθώς και κοπιαστικής εργασίας πριν ‘καταναλωθεί’ από τους τουρίστες. Ο τουρίστας πολλές φορές αποτελεί τον πολιτισμικό δότη και ο ντόπιος τον παραλήπτη, με αυτόν τον τρόπο η τοπική κοινωνία αναπτύσσει την προσαρμοστικότητά της, τόσο εικονικά όσο και σε παροχές, διαμορφώνοντας έτσι το πεδίο δράσης και αποπεράτωσης της τουριστικής εμπειρίας. Οι προσαρμογές και οι συνέπειές τους αποτελούν στοιχεία που ενώ ενισχύουν την διαδικασία εκπλήρωσης των απαιτήσεων του επισκέπτη, πολλές φορές δημιουργούν αντιθέσεις και παράδοξα στους προορισμούς. Ωστόσο η διαφήμιση και η προσέγγιση των τουριστών για έναν τόπο συνεχίζουν να συνδέονται με την τοπικότητα, την παράδοση, την διαφορετικότητα και την κουλτούρα του τόπου, αποτυπωμένα με φωτογραφικό τρόπο.

Εξαιτίας της ταχύτατης αύξησης ζήτησης του τουρισμού τις δεκαετίες ’60 με ’80 δόθηκαν τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις ζήτησης για την επιβολή νέων καταναλωτικών και κοινωνικών προτύπων, εξειδίκευση των οποίων αποτελούν οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Έτσι το τουριστικό ταξίδι από βασικό κοινωνικό και καταναλωτικό αγαθό, μετατράπηκε σε μία σύνθετη αγορά πολλών διαφορετικών και εξειδικευμένων προϊόντων, τα οποία ανταποκρίνονται στις καταναλωτικές επιλογές του κοινού της καταναλωτικής κοινωνίας. Στις ειδικές μορφές τουρισμού υπάρχουν διάφορες διακρίσεις, μία εκ των οποίων είναι εκείνη με κίνητρο την γνωριμία με την φύση. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός, ο χιονοδρομικός τουρισμός, ο ορειβατικός ή ορεινός τουρισμός, ο ιαματικός τουρισμός και τέλος ο οινικός τουρισμός.

Για τον οινικό τουρισμό οι πρώτες ενδείξεις εμφανίζονται ως τμήμα ενός γενικότερου ταξιδιού ανακάλυψης. Ωστόσο η ενεργοποίηση της προσβασιμότητας με την επανάσταση των μέσων μεταφοράς κατέστησε την ειδική αυτή μορφή τουρισμού σε ένα φαινόμενο που ξεχωρίζει στον σύγχρονο πολιτισμό και αναζητά την ξεχωριστή εμπειρία μέσα από το αντικείμενο του κρασιού. Η ιστορία του οινοτουρισμού συμπερασματικά σε μεγάλο βαθμό ξεκινά τον 21ο αιώνα και κίνητρό του είναι η αναζήτηση της διαφορετικής εμπειρίας με εργαλείο την παραγωγική διαδικασία του κρασιού, την επίσκεψη των αμπελώνων που τις περισσότερες φορές συνθέτουν ένα μοναδικό τοπίο εμπειρίας αλλά και τη δοκιμή κρασιού συνοδεία συζήτησης για αυτό. Ο οινοτουρισμός αποτελεί ένα τουριστικό σενάριο τοπίου που παρουσιάζει συνολικά την περιοχή στην οποία λαμβάνει χώρα, αφού συνδυάζει την περιπλάνηση εντός και εκτός αμπελώνων και ενισχύει την εμπειρία με την επίσκεψη σε διάφορους χώρους που ασχολούνται με το αντικείμενό του.

Ο οινικός τουρισμός παράγει οινοτουριστικά κέντρα, «οινικά» χωριά, δρόμους του κρασιού, οινικές περιοχές και οινικές περιηγήσεις. Όπως και στον τουρισμό έτσι και στον οινικό τουρισμό η διαίρεσή του είναι αυτή που ευνοεί την προσέγγιση του πλαισίου. Σε αυτήν την περίπτωση τα μέρη του οινικού τουρισμού είναι: η διαδικασία παραγωγής, η εμπειρία, το προφίλ και το βλέμμα του οινοτουρίστα και ο προορισμός. Η παραγωγική διαδικασία διαφέρει σε μικρό βαθμό ανά περιοχή αλλά αποτελεί παράγοντα έλξης των επισκεπτών και προσδίδει διαφορετικά χαρακτηριστικά στο terroir του εκάστοτε κρασιού. Η εμπειρία, αφορά τόσο την επίσκεψη στον αμπελώνα και των τόπων διεξαγωγής της ωρίμανσης και φύλαξης των κρασιών αλλά και την τελική δοκιμή τους από τους επισκέπτες. Το κρασί αποτελεί μέσο ταυτόχρονης μετάδοσης μίας προσωπικής μνήμης, αυτής του καταναλωτή ή του παραγωγού, της υποκειμενικότητάς του, της ανάμνησης αυτής της υποκειμενικότητας αλλά και μία ανάμνηση ενός αμπελοτοπιού, την οποία εκφράζει με τη μορφή μίας γεύσης διαρκώς εξελισσόμενης, πάντοτε ζωντανής.

Για να διαπιστωθεί το βλέμμα του οινοτουρίστα και ο τρόπος αντίληψης των δεδομένων που λαμβάνει κατά την εξέλιξη της εμπειρίας είναι απαραίτητη η προσέγγιση του προφίλ του. Με τον τρόπο αυτό γίνεται σαφής η διάκριση μεταξύ αδιάφορου καταναλωτή και γνώστη του κρασιού. Ο επισκέπτης σε κάθε περίπτωση αναζητά το διαφορετικό στο τοπίο ή τον χώρο και 213

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

αντιλαμβάνεται το κάθε στοιχείο σαν μοναδικό. Ο οινοτουρίστας παραμένει πιστός στο θέμα του ταξιδιού του και επισκέπτεται κάθε τόπο με σαφή σκοπό.

Τελευταίο στοιχείο διάκρισης του οινοτουρισμού αποτελεί ο προορισμός. Πυρήνας του προορισμού του ταξιδιού ενός οινοτουρίστα αποτελεί το αμπέλι και έπειτα το οινοποιείο. Ο προορισμός στον οινικό τουρισμό αποτελεί εξειδικευμένη και συγκεκριμένη επιλογή, συνδεδεμένη πάντα με τις πληροφορίες που αναπτύσσονται για εκείνον, αλλά και την ένταξή του σε περιοχές ΠΟΠ ή ΠΓΕ, την σύνδεσή του με ένα ξεχωριστό terroir αλλά και το επίπεδο ποιότητας του προϊόντος του. Ωστόσο ο προορισμός διαιρείται σε δύο επιμέρους κατηγορίες, σε αυτήν του υπαρκτού τοπίου εμπειρίας και σε εκείνη του φαντασιακού, μακριά από τον αμπελώνα, για παράδειγμα σε μία έκθεση, όπου οι συντελεστές επιδιώκουν να ταξιδέψουν τον επισκέπτη με εικόνες και περιγραφές στον υπαρκτό τόπο. Στην δεύτερη κατηγορία συναντάμε το ταξίδι στον χώρο αλλά και στον χρόνο, που συμβαίνει από τις διαφορετικές εποχές που λαμβάνουν χώρα κατά την περιήγηση.

Στην περίπτωση του οινοτουρισμού, η εμπειρία που βιώνει ο επισκέπτης διαθέτει front και back stage επίπεδα, κάθε μέρος της τοποθετείται σε ένα από αυτά. Στο front stage τοποθετούνται οι σκηνοθετημένες ή μελετημένες σκηνές που αφορούν την συγκομιδή των σταφυλιών, το πάτημα, την οινοποίηση, όπως επίσης οι περιηγήσεις στους αμπελώνες, τα οινοποιεία ή τις εκθέσεις. Τέλος η δοκιμή κρασιών και η καθοδήγηση από εξειδικευμένους ξεναγούς ή άλλους συντελεστές ολοκληρώνει την εμπειρία. Στο πίσω μέρος όμως αυτής της εμπειρίας, στο λεγόμενο back stage, εξειδικευμένο προσωπικό μελετά την διαδικασία της εμπειρίας ή σε άλλες περιπτώσεις αυτό συμβαίνει από τον ίδιο τον οινοποιό. Σε μεγάλο βαθμό όλες οι κινήσεις, το πρόγραμμα και οι εικόνες που λαμβάνει ο οινοτουρίστας είναι μελετημένα και οι συντελεστές που τα οργανώνουν ή βοηθούν στην διεξαγωγή της τουριστικής εμπειρίας τοποθετούνται στο back stage τμήμα της. ‘Έτσι, στο παρασκήνιο θα μείνουν όλες εκείνες οι πτυχές της προετοιμασίας, της εμπειρίας και της προσπάθειας που θα καταβληθεί για να εκπληρώσει τις προσδοκίες του επισκέπτη.

Το τέταρτο κεφάλαιο της εργασίας αφορούσε την χαρτογράφηση του πρακτικού αντίκτυπου που δημιουργεί ο οινικός τουρισμός αλλά και στην καταγραφή των εγκαταστάσεων, των παροχών και της ανάπτυξης των οινοπαραγωγικών περιοχών ανά τον κόσμο. Οι περιοχές που επιλέχθηκαν αποτελούν σημεία κομβικά είτε ιστορικά, είτε εμπορικά ή ανερχόμενα κέντρα οινικού τουρισμού. Οι εκτάσεις που χαρτογραφήθηκαν κυμαίνονται από 109.540.954.888,34m2 έως 74.678.893,98m2, πρώτο σε έκταση είναι το Douro[4.1.2] και ακολουθούν: Stellenbosch με 1.000.186.509,31m2[4.1.10], Napa Valley με 894.618.586,27m2[4.1.1], Tokaj με 518.630.872,82m2 [4.1.7], Ηράκλειο με 473.292.929,30m2 [4.1.9], Malrborough με 466.882.246,82m2 [4.1.12], Barossa Valley με 427.241.957,67m2 [4.1.11], Wonnegau με 249.715.628,71m2 [4.1.5], Priorat με 173.835.330,55m2 [4.1.3], KremstalKamptal με 164.405.174,04m2 [4.1.6], Bordeaux με 76.765.686,66m2 [4.1.4] και τέλος, η Σαντορίνη με 74.678.893,98m2 [4.1.8]. Οι περιοχές μπορούν να κατανεμηθούν και ως προς την αναλογία αμπελώνων/συνολική έκταση περιοχής που ουσιαστικά είναι πιο συγκεκριμένη κατανομή. Οι αναλογίες κυμαίνονται από 32/50m2 που την συναντάμε στο Wonnegau της Γερμανίας[4.1.5], έως 0,95m2 που την συναντάμε στα Πεζά Ηρακλείου[4.1.9], ενδιάμεσα αυτών των τιμών έχουμε σε φθίνουσα σειρά τις περιοχές: Kremstal-Kamptam [4.1.6] και Douro[4.1.2] με 19/50m2, Priorat με 18/50 [4.1.3], Stellenbosch [4.1.10] και Barossa Valley [4.1.11] με 16/50m2, Marlborough με 11/50m2 [4.1.12], Tokaj με 10,5/50 [4.1.7], Napa Valley με 9,5/50 [4.1.1], Bordeaux με 7,5/50 [4.1.4], Σαντορίνη με 1.5/50 [4.1.8] και Αρχάνες Ηρακλείου με 1,4/50 [4.1.9].

Η χαρτογράφηση των περιοχών ανάδειξε και κάποιες άλλες σημαντικές ομοιότητες και διαφορές που συναντάμε στις οινοπαραγωγικές περιοχές, οι οποίες συσχετίζονται τόσο με τις υποδομές τις περιοχής (συγκοινωνίες, δίκτυα, αστική/οικιστική οργάνωση, οργάνωση/ανάπτυξη περιοχής), όσο και με την γεωγραφική θέση και την γεωμορφολογία της. Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τις οινοπαραγωγικές περιοχές μας σε εκείνες που αναπτύσσονται γραμμικά, σε εκείνες που εμφανίζουν στοιχεία οργάνωσης αλλά όχι γραμμικής και σε εκείνες που δεν φανερώνουν κάποια συγκεκριμένη πρόθεση οργάνωσης μακροσκοπικά, πάντα σε σχέση με την ανάπτυξη οινοποιείων (διάγραμμα-χάρτης τρίτο σε κάθε χαρτογράφηση). Στην πρώτη κατηγορία, εκείνη της γραμμικής οργάνωσης, ανήκουν: Napa Valley [4.1.1], Douro [4.1.2], Tokaj[4.1.7] και Barossa Valley[4.1.11]. Οι τέσσερις προηγούμενες εμφανίζουν γραμμικότητα συσχετισμένη με την σιδηροδρομική γραμμή που διαθέτουν. Συγκεκριμένα το Douro εμφανίζει την σιδηροδρομική γραμμή του παράλληλα με τον ποταμό Douero. Στην δεύτερη κατηγορία, εκείνη που εντάσσονται όσες εμφανίζουν άλλα στοιχεία οργάνωσης, ανήκουν: Marlborough[4.1.12] και Kremstal-Kamptal[4.1.6]. Στην τρίτη κατηγορία, εκείνη που αφορά τις περιοχές χωρίς σαφή οργάνωση, ανήκουν οι υπόλοιπες περιοχές, δηλαδή: Priorat[4.1.3], Bordeaux[4.1.4], 214

| Συμπεράσματα

Wonnegau[4.1.5], Σαντορίνη[4.1.8], Ηράκλειο[4.1.9] και Stellenbosch[4.1.10]. Στις δύο προηγούμενες κατηγορίες παρά την διαφορετική οργάνωση ή την απουσία οργάνωσης κάποιες περιοχές διαθέτουν εξίσου σιδηροδρομικές γραμμές, όπως και οι περιοχές της πρώτης κατηγορίας. Περιοχές με υποδομές σιδηροδρόμου είναι: το Bordeaux[4.1.4.] και το Wonnegau[4.1.5] από την δεύτερη κατηγορία και το Marlborough[4.1.12] από την τρίτη κατηγορία.

Η μελέτη και χαρτογράφηση των δώδεκα περιοχών παρείχε και αποτελέσματα μορφολογίας, αφού μέσα από την αναζήτηση των εκτάσεων έγινε συστηματική μελέτη της μορφολογίας τους. Οι περισσότερες περιοχές απέχουν αρκετά από την θάλασσά και είτε βρίσκονται κοντά σε ποταμούς είτε δεν έχουν άμεση επαφή με το υγρό στοιχείο, εξαίρεση αποτελεί το νησί της Σαντορίνης. Ως προς την μορφολογική μελέτη των περιοχών έχουμε περιπτώσεις κοιλάδων όπως: Napa Valley και Barossa Valley, περιπτώσεις πεδιάδων όπως: Marlborough, Tokaj, Bordeaux, Wonnegau και Kremstal-Kamptal, περιπτώσεις ορεινών περιοχών με πυκνές πεδιάδες ενδιάμεσα, όπως: το Ηράκλειο και η Stellenbosch, τις ιδιαίτερες περιπτώσεις των λόφων που δημιουργούν καλλιέργειες σε επίπεδα, όπως συμβαίνει στο Priorat και το Douro και τέλος την περίπτωση του νησιού της Σαντορίνης που εξαιτίας του βραχώδους εδάφους της και την σχέση της με το ηφαίστειο αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία.

Στην μελέτη αναδείχθηκαν και πληροφορίες που αφορούσαν την καλλιέργεια των αμπελώνων ανά περιοχή, γεγονός που αλλάζει το τοπίο που αντικρίζει ο επισκέπτης. Συγκεκριμένα σε όλο τον κόσμο ακολουθείται η γραμμική καλλιέργεια που σηκώνει το κλήμα ψηλά από την στάθμη του εδάφους. Η διαφορά ωστόσο που εντοπίζεται αφορά την “φυλλωματική” κάλυψη των αμπέλων, σε χώρες με ψυχρό κλίμα και κρύους χειμώνες οι παραγωγοί τείνουν να προστατεύουν τα αμπέλια τους αφήνοντας πάνω τους περισσότερα φύλλα κατά το κλάδεμα, ενώ σε πιο θερμές περιοχές προτιμάται να αφαιρούνται όσο το δυνατό περισσότερα. Εξαίρεση στις δώδεκα περιοχές που μελετήθηκαν αποτελεί η Σαντορίνη η οποία ακολουθεί την μέθοδο των “κουλούρων” στην καλλιέργεια των αμπελιών της. Εξαιτίας των δυνατών ανέμων πολλών μποφόρ που έχει προκειμένου να προστατέψουν τα κλήματα, οι αμπελουργοί χρησιμοποιούν αυτήν την τεχνική κλαδέματος που μετατρέπει το κλήμα σε καλάθι, ορίζοντας έτσι ένα ξεχωριστό τοπίο με διάσπαρτες “κουλούρες” πάνω του.

Μία επόμενη σύγκριση που προκαλούν τα δεδομένα είναι η σχέση οινοποιείων και οικιστικής περιοχής ή αστικών κέντρων. Έτσι, από τις δώδεκα περιοχές που χαρτογραφήθηκαν τέσσερις εμφανίζουν ανάπτυξη οινοποιείων πλησιέστερα στα αστικά κέντρα/οικισμούς τους, οι οποίες είναι: η Napa Valley, το Kremstal-Kamptal, η Stellenbosch και το Marlborough.

Σε ό,τι αφορά τις παροχές και την προσβασιμότητα των οινοποιείων καθώς και την οργάνωση δικτύων μεταξύ τους έχουμε τα εξής συμπεράσματα: τα περισσότερα οινοποιεία ανά οινοπαραγωγική περιοχή είναι ανοιχτά προς το κοινό, ορισμένα με ραντεβού και άλλα χωρίς. Συγκεκριμένα τα περισσότερα ανοικτά προς το κοινό οινοποιεία τα συναντάμε στην Σαντορίνη με αναλογία 14/14 και ακολουθούν: Ηράκλειο με 10/12, Marlborough με 32/36, Barossa Valley με 89/100, Bordeaux με 24/33, Napa Valley με 114/153, Priorat με 15/23, Tokaj με 13/22 και Kremstal-Kamptal με 15/30. Ακόμα, κατά την αναζήτηση στις παροχές των οινοποιείων συγκεντρώθηκαν στοιχεία για εκδρομές, δραστηριότητες, εκδηλώσεις, χώρους εστίασης, μουσεία, κάβες και καταλύματα στις εγκαταστάσεις τους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα οινοποιεία που μελετήθηκαν δεν διέθεταν καταλύματα για τους επισκέπτες τους, ωστόσο ανά περιοχή υπήρχαν κάποιες εξαιρέσεις, τα περισσότερα οινοποιεία που διέθεταν καταλύματα εντοπίστηκαν στην περιοχής της Barossa Valley με 30/100 και ακολουθούν με φθίνουσα σειρά: Bordeaux με 4/33, Kremstal-Kamptal με 3/30, Tokaj με 2/22, Ηράκλειο με 1/12, Priorat με 1/23, Marlborough με 1/36 και Napa Valley με 3/153.

Συνολικά η χαρτογράφηση των περιοχών κατάφερε να αναδείξει συγκριτικά αποτελέσματα ανάμεσα στις δώδεκα διαφορετικές περιοχές. Συγκεκριμένα σε ότι αφορά την Ελλάδα, διαπιστώνεται ότι οι δύο περιοχές που αναλύθηκαν, Ηράκλειο και Σαντορίνη, ενώ σε έκταση ή σε αναλογία αμπελώνων και συνολικής έκτασης δεν μπορούν να συγκριθούν με περιοχές όπως το Bordeaux ή η Napa Valley, με την προσβασιμότητά τους καταφέρνουν να εδραιώνουν την θέση τους στην αγορά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τόσο η Σαντορίνη όσο και το Ηράκλειο υστερούν σε παροχές οινικού τουριστικού προορισμού, σε οργανωμένα δίκτυα και σε οργανωμένες επισκέψεις αμπελώνων και οινοποιείων, σε παροχή χώρων εστίασης, απευθείας πώλησης προϊόντων και ειδικά σε παροχές διαμονής. Οι δυο περιοχές συγκριτικά διαφέρουν, με την Σαντορίνη να είναι αρκετά πιο οργανωμένη από το Ηράκλειο σε ό,τι αφορά τον οινικό τουρισμό αλλά και την συνεχή προσαρμογή των οινοποιείων στην σύγχρονη πραγματικότητα.

215

| Πηγές

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Agnew J., «Space: Place», στο Coke P. and Johnston R., Spaces of Geographical Thought, Sage, 2005 Berger J., Ways of Seeing, Penguin. London, 1972 Carlsen J., S. Charters, Global Wine Tourism: Research, Management and Marketing, Cabi International, 2006 Platter J., Travelling in Cape Wine Country, Injectrade 25, 1999 Franklin Adrian, Tourism: An introduction, Sage, Λονδίνο, 2003 Hall C.M. , Wine tourism around the world: development, management and markets, Oxford: Elsevier, 2004 Hall C.M., Food tourism around the world-Development, management and markets, Oxford: ButterworthHeinemann,2003 Hall C. M. & Weiler B., Special interest tourism, Belhaven Press, Λονδίνο, 1992 Johnson H. & Robinson J., The World Atlas of Wine, Mitchell Beazley, Ηνωμένο Βασίλειο, 2013 Morant P., Le Voyage, du Rocher, Monaco, 1994 MacCannell D., The Tourist: A new theory of the leisure class, University of California Press, 1999 Robinson J., The Oxford Companion to Wine, 1994 Tattersall I. & DeSalle R., A natural history of wine, Yale Press, 2015 Urry J. and Larsen J., The Tourist Gaze 3.0., Sage, Λονδίνο, 2011

ΕΛΛΗΝΙΚΗ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ανδριώτης Κ., Αειφορία και Εναλλακτικός Τουρισμός, Σταμούλη, 2008 Αποστολόπουλος Κ. & Σδράλη Δ., Εναλλακτικός και ήπιος τουρισμός υπαίθρου, Θεωρητική προσέγγιση και εφαρμογές, Ελληνοεκδοτική, 2009 Βαρβαρέσος Σ., Η χαμένη τέχνη του ταξιδιού: Από τον ταξιδιώτη στον τουρίστα, Ένας εναλλακτικός οδηγός αναζήτησης, Παπαζήση , Αθήνα, 2017 Βενετσανοπούλου Ν., Η κρατική συμβολή στον τουρισμό. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. : Ιστορική εξέλιξη, θεσμικό πλαίσιο, Interbooks, Αθήνα, 2006 218

| Πηγές

Γαλάνη-Μουτάφη Βασιλική, Έρευνες για τον τουρισμό στην Ελλάδα και την Κύπρο, μια ανθρωπολογική προσέγγιση ,Προπομπός, 2002 Μαρία Γούλα, Κώστας Μανωλίδης, Θωμάς Δοξιάδης, Ωραίο, φριχτό κι απέριττο τοπίον, Νησίδες, Σκόπελος, 2003 Γλυνιά Ε., Εναλλακτικές και Ειδικές Μορφές Τουρισμού,Σχεδιασμός Management και Marketing, Interbooks, 2004 Δοξιάδης Κ., Κύρτσης Α.Α. (επίμ.) Κείμενα, Σχέδια, Οικισμοί, Ίκαρος, 2006 Έσσε Ε., Ταξίδι στην ανατολή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1985 Χ .Κοκκώσης, Π. Τσάρτας, Ε. Γκρίμπα, Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, Κριτική, 2011 Κομίλης Π. Οικοτουρισμός: Η εναλλακτική προοπτική αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, Προπομπός, Αθήνα, 2007 Κουθούρης Χ., Υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής, ακραία αθλήματα : Μάνατζμεντ υπηρεσιών & εκπαίδευση στελεχών, Χριστοδουλίδη, Θεσσαλονίκη, 2009 Ντίνος Στεργιδης, “Εισαγωγικό σημειωμα εκδοτη”, στο Nossiter J., Κρασι και Εξουσια, Vinetum ΕΠΕ, Αθήνα, 2009 Σφακιανάκης Μ, Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού, Έλλην,2000 Fennell D., Οικοτουρισμός, Έλλην,2001 Πάρις Τσάρτας, Θεόδωρος Σταυρινούδης, Σμαράγδα Ζαγκότση, Άννα Κυριακάκη, Μαγδαληνή Βασιλείου, Τουρισμός και Περιβάλλον, WWF Ελλάς, Αθήνα Φιλιππίδης Δ. & Κυπαρισσίου Π., Ο οίνος στην Ελλάδα και τον Κόσμο, Les Livres du Tourisme, 2002 Nossiter J., Le Gout et le Pouvoir, μτφ. Κρασί και Εξουσία, Ακριβάκη Μ., Σαρατσιώτη Κ., Vinetum ΕΠΕ, Αθήνα, 2007

ΛΕΞΙΚΑ Γαλλικό Ινστιτούτο Ονομασίων Προέλευσης (ΙΝΑΟ) Διαμαντόπουλος Δημήτρης, Σύγχρονο Λεξικό Βασικών Εννοιών, Πατάκης, Αθήνα, 2002

219

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ | PAPERS J.V. Andrade, Tourism and environment: complementarity of responsibility. Instituto Superior de Ciencias do Trabalho e da Empresa, 1994,Lisboa Centre National des Resources du Tourisme en Espace Rural, Tourisme et vin: reflection autour du concept de tourisme viti-vinicole, 1996, Dossier de synthese Gatti S., Incerti F., “The wine routes as an instrument for the valorization of typical products and rural areas”, Typical and traditional productions: Rural effect and agro-industrial problems, 52nd EAAE Seminar, Parma, 1997 Hall C.M., Johnson G., “Wine and tourism: an imbalanced partnership?”, στο Dowling R. και Carlsen J., Wine Tourism: Perfect Partners,Proceedings of the First Australian Wine Tourism Conference, Margaret River, Australia, 1998, Bureau of Tourism Research Meireles de Oliveira D., A. Filho, “City, Architecture and Wine: Wine tourism in the contemporary society”, BIO Wed of Conferences, 39th World Congress of Vine and Wine, 2016 V. Stepaniuk, M. Mykhailova, Enotourism is a relatively new form of tourism, National university of food technologies, 2013 Vargas H.C., Knowledge complexity: Tourism, Architecture and City, III Encontro da Associacao Nacional de Pesquisa e Pos-graduacao em Arquitetura e Urbanismo. Arquitetuta, cidade e projeto: uma constrycao coletiva 2014,Sao Paulo Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 30ης Ιουλίου 2014 (φύλλο 155, νόμος 4276, Κεφάλαιο Δ΄, Ειδικές Μορφές Τουρισμού, άρθρο 25)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Λ., Γούβης Δ., Κυριακάκη Α., Δολόγλου Ν., Τουρισμός σε ορεινές περιοχές. Προβλήματα και ανάγκες. Ολοκληρωμένη ανάπτυξη και οικοτουρισμός, ΜΕΚΔΕ: ΕΜΠ Αθήνα, 8/2/2010, www.mbatourism.gr http://www.minagric.gr/index.php/el/for-farmer-2/2012-02-02-07-52-07 Γεωργόπουλος Σ., https://www.fnl-guide.com/gr/el/tips-n-tricks/tips-20042018/ Παπαδημητρακόπουλος Γ., http://www.krasiagr.com/terroir-history/

220

ΕΛΛΗΝΙΚΑ | ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ Βλάχος Α., «Ο ελληνικός τουρισμός στα πρώτα του βήματα: Τόποι, τοπία και εθνικός εαυτός», στο Αίσωπος Γιάννης (επιμ.), Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, Αθήνα, 2015 Κύρτσης Α.Α., «Ανασυγκρότηση και εκμοντερνισμός του τουριστικού βλέμματος», στο Αίσωπος Γιάννης (επίμ,) ,Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, 2015 Καλαντζής Κ., «Κάρτ-ποστάλ: Το ελληνικό επιθυμητό εντός και εκτός κάδρου», στο Αίσωπος Γιάννης (επίμ.) ,Τοπία Τουρισμού:Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, Αθήνα, 2015 Νικολακάκης Μ., «Το τουριστικό παράδοξο: Για την ιστορία του τουρισμού στην Ελλάδα από το 1950 μέχρι σήμερα», στο Αίσωπος Γιάννης (επίμ.), Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, ΔΟΜΕΣ, 2015

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ ΑΡΘΡΑ Alonso, A., Fraser, R., Cohen, D., “Investigating differences between domestic and international winery visitors in New Zealand”, International Journal of Wine Business Research, 2007, Vol 19 No 2 Charters S., Ali-Knight J., “Who is the wine tourist?”, Tourism Management, 2002, Vol 23 No 3 Carlsen, J. “A Review of Global Wine Tourism Research”, Journal of Wine Research, 2004, Vol 15 No 1 Hall, C.M. and Mitchell, R. “Wine tourism in the Mediterranean: A tool for restructuring and development”, Thunderbird International Business Review, 2000, Vol 42 No 4 Jaffe, E., Pasternak, H.,“Developing Wine Trails as a Tourist Attraction in Israel”, The International Journal of Tourism Research, 2004, Vol 6 No 4 O’Neill, MA., Palmer, A, “Wine Production and Tourism: Adding Service to a Perfect Partnership”, Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 2004, Vol 45 No 3 Mitchell, R. and Hall, C.M.,“Wine Tourism Research: The State Of Play”, Tourism Review International, 2006, Vol 9 Mitchell, R., Hall, C.M., “The Post-visit Consumer Behaviour of New Zealand Winery Visitors”, Journal of Wine Research, 2004, Vol 15 No 1 Macionis, N. & Cambourne, B., “Wine tourism: just what is it all about?” , Wine Industry Journal, 1998, Vol. 13, No.1

221

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Αλεμπάκη Χ.Μ., Διερεύνηση παραγόντων που διαμορφώνουν την ανάπτυξη του οινικού τουρισμού, Διδακτορική Διατριβή, επίβ. Ιακωβίδου Ο., Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, Θεσσαλονίκη, 2012

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ 0 | ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εικ.1 |

1 | ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Εικ.1 | The tourist Gaze, cover photo Εικ.2 | Gursky A. ,Ratingen-1987, www.andreasgursky.com/en Εικ.3 | Venice in Las vegas, sunnylens.wordpress.com/2012/07/06/day-188-venice-in-the-venetian-lasvegas-2/

2 | ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Εικ.1 | agtours.us Εικ.2 | agtours.us Εικ.3 | ecotourismkenya.org Εικ.4 | coha.org/perus-protected-area-system-a-key-component-of-ecotourism-driven-growth Εικ.5 | Vineyard in spring. Kaiserstuhl, Badenia, www.flickr.com/photos/eddybox.19434640681851

3 | ΟΙΝΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Εικ.1 | Robby van Moor, grapes, www.flickr.com Εικ.2 | Bob McClenahan, www.flickr.com/napa-valley-grape-detail-san-francisco Εικ.3 | back-to-nature.gr/2016/10/h-fullokshra-ths-ampelou-kai-h-katapolemhsh-ths.html Εικ.4 | Sonoma, California, www.flickr.com/photos/kun/in/55235626472, επεξεργασία δικιά μου Εικ.5 | Vineyard in spring. Kaiserstuhl, Badenia, www.flickr.comphotos/eddybox.19434640681851 Εικ.6 | Bob McClenahan, Napa Valley, www.flickr.com Εικ.7 | Bob McClenahan, άνθος, www.flickr.com Εικ.8 | Alina Iancu, Petro Vaselo Winery, www.flickr.com Εικ.9 | www.flickr.com/photos/denial_land/5728080881 222

| Πηγές

Εικ.10 | Laurent Reiz, www.flickr.com Εικ.11 | Emmanuel Goulet, www.flickr.com Εικ.12 | Rahul Matthan, www.flickr.com Εικ.13 | Patricius Winery, Tokaj, patricius.com Εικ.14 | Caliterra Vineyard, Santa Cruz, Chile, www.flickr.com Εικ.15 | Burdi Gala, www.flickr.com/photos/cdweitz/794907851877 Εικ.16 | Pak-Ming Wan, Santo wines, www.flickr.com Εικ.17 | Aditya Kasera, Santo wines cellar, www.flickr.com

4 | ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Εικ.1 | Castello Winery, castellodiamorosa.com Εικ.2 | Castello Winery, castellodiamorosa.com Εικ.3 | Dominus Estate, mmdusa.net/portfolio/dominus-estate Εικ.4 | Dominus Estate, mmdusa.net/portfolio/dominus-estate Εικ.5 | Dominus Estate, mmdusa.net/portfolio/dominus-estate Εικ.6 | Mondavi Winery, www.robertmondaviwinery.com/ Εικ.7 | Darioush Estate, www.darioush.com/ Εικ.8 | Mondavi Cellar, www.robertmondaviwinery.com/ Εικ.9 | Wine Trail, www.winetrain.com/the-wine-train/explore-the-train/ Εικ.10 | Wine Trail, www.winetrain.com/the-wine-train/explore-the-train/ Εικ.11 | Wine Trail, www.winetrain.com/the-wine-train/explore-the-train/ Εικ.12 | Wine Trail, www.winetrain.com/the-wine-train/explore-the-train/ Εικ.13 | napavintners.com/napa_valley/history.asp Εικ.14 | eiselevineyard.com/ Εικ.15 | eiselevineyard.com/ Εικ.16 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.17 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.18 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.19 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.20| Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.21 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.22| Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Napa Valley, επεξεργασία δική μου 223

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ.23 | Douro Valley, www.dourowinetourism.com/Region.aspx Εικ.24 | Douro Valley, www.dourowinetourism.com/Region.aspx Εικ.25 | Quinta Do Vallado Winery, www.archdaily.com/205005/quinta-do-vallado-winery-francisco-vieirade-campos Εικ.26 | Quinta Do Vallado Winery, www.archdaily.com/205005/quinta-do-vallado-winery-francisco-vieirade-campos Εικ.27 | Quinta Do Vallado Winery, www.archdaily.com/205005/quinta-do-vallado-winery-francisco-vieirade-campos Εικ.28 | Quinta Do Vallado Winery, www.archdaily.com/205005/quinta-do-vallado-winery-francisco-vieirade-campos Εικ.29 |Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.30 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.31 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.32 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.33 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.34 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.35 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Douro, επεξεργασία δική μου Εικ.36 | www.decanter.com/wine-news/priorat-wineries-facing-shortage-of-grapes-1551/ Εικ.37 | www.perinetwinery.com/ Εικ.38 | www.ferrerbobet.com/inicio-en.html Εικ.39 | www.ferrerbobet.com/inicio-en.html Εικ.40 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.41 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.42 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.43 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.44 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.45 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.46 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Priorat, επεξεργασία δική μου Εικ.47 | www.chateau-le-thil.com/ Εικ.48 | www.malartic-lagraviere.com/en/history/ Εικ.49 | www.domainedechevalier.com/red-wine-2006 Εικ.50 | www.latourmartillac.com/en/ Εικ.51 | www.gazin-rocquencourt.com/en/a-family-run-estate/ Εικ.52 | www.fieuzal.com/en/materials.html Εικ.53 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου 224

| Συμπεράσματα

Εικ.54 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.55 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.56 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.57 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.58 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Pessac-Leognan, επεξεργασία δική μου Εικ.59 | www.franz-keller.de/ Εικ.60 | www.franz-keller.de/ Εικ.61 | www.franz-keller.de/ Εικ.62 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.63 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.64 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.65 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.66 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.67 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.68 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Wonnegau,Rheinhessen, επεξεργασία δική μου Εικ.69| www.austrianwine.com/our-wine/wine-growing-regions/niederoesterreich-lower-austriakremstal/ Εικ.70 | www.stevenholl.com/projects/loisium-visitor-center Εικ.71 | www.wine-searcher.com/regions-kremstal Εικ.72 | loimer.at/en/ Εικ.73 | loimer.at/en/ Εικ.74 | loimer.at/en/ Εικ.75 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.76 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.77 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.78 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.79 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.80 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.81 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Kremstal-Kamptal, επεξεργασία δική μου Εικ.82 | disznoko.hu/ Εικ.83 | patriciustokaj.com/our-wines/ Εικ.84 | www.royal-tokaji.com/vineyards.php 225

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ.85 | disznoko.hu/ Εικ.86 | disznoko.hu/ Εικ.87 | disznoko.hu/ Εικ.88 | disznoko.hu/ Εικ.89 | patriciustokaj.com/our-wines/ Εικ.90 | patriciustokaj.com/our-wines/ Εικ.91 | disznoko.hu/ Εικ.92 | disznoko.hu/ Εικ.93 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.94 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.95 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.96 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.97 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.98 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.99 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Tokaj, επεξεργασία δική μου Εικ.100 | www.decanter.com/wine-travel/europe/decanter-santorini-travel-guide-305986/ Εικ.101 | venetsanoswinery.com/ Εικ.102 | www.boutari.gr/el/wineries-estates/wineries/11boutari_2011072611.wines.php Εικ.103 | vassaltis.com/ Εικ.104 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.105 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.106 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.107 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.108 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.109 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.110 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Σαντορίνη, επεξεργασία δική μου Εικ.111 |Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.112 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.113 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.114 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.115 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, Αρχάνες, επεξεργασία δική μου 226

| Συμπεράσματα

Εικ.116 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, Αρχάνες, επεξεργασία δική μου Εικ.117 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Αρχάνες, επεξεργασία δική μου Εικ.118 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων περιοχής Πεζά, επεξεργασία δική μου Εικ.119 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων περιοχής Πεζά, επεξεργασία δική μου Εικ.120 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.121 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Ηρακλείου, επεξεργασία δική μου Εικ.122 | exploresideways.com/top-10-off-the-beaten-track-wineries-in-stellenbosch/ Εικ.123 | www.decanter.com/wine-travel/south-africa/wine-trails-franschhoek-and-stellenbosch-284006/ Εικ.124 | www.meerlust.co.za/ Εικ.125 | neethlingshof.co.za/ Εικ.126 | www.decanter.com/wine-travel/south-africa/stellenbosch-and-franschhoek-wineries Εικ.127 | www.dornier.co.za/ Εικ.128 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.129 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.130 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.131 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.132 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.133 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.134 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Stellenbosch, επεξεργασία δική μου Εικ.135 | kazzit.com/winery/seppeltsfield-winery.html Εικ.136 | grapecollective.com/articles/world-of-wine-seppeltsfield-winery-of-barossa-valley Εικ.137 | exploresideways.com/top-10-off-the-beaten-track-wineries-in-stellenbosch/ Εικ.138 | www.chateautanunda.com/ Εικ.139 | www.chateautanunda.com/ Εικ.140 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.141 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.142 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.143 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.144 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.145 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.146 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Stellenbosch, επεξεργασία δική μου 227

Χαρτογραφώντας τα ίχνη του κρασιού: μια εναλλακτική εμπειρία τουρισμού

Εικ.147 | www.nzwine.com/en/our-regions/marlborough/ Εικ.148 | eyrievineyards.com/ Εικ.149 | www.falconwine.com/ Εικ.150 | www.thedrinksbusiness.com/2013/06/marlborough-vineyards-sold-to-chinese/ Εικ.151 | www.jacksonestate.co.nz/ Εικ.152 | www.cloudybay.co.nz/our-estate/visit-us Εικ.153 | terravin.co.nz/restaurant/ Εικ.154 | Διάγραμμα αμπελώνων και οινοποιείων, επεξεργασία δική μου Εικ.155 | Διάγραμμα παροχών οινοποιείων Εικ.156 | Διάγραμμα αμπελώνων και οικισμών/πόλεων, επεξεργασία δική μου Εικ.157 | Διάγραμμα δρόμων του κρασιού, επεξεργασία δική μου Εικ.158 | Διάγραμμα άλλων αξιοθέατων, επεξεργασία δική μου Εικ.159 | Αεροφωτογραφία, Google Earth Pro, επεξεργασία δική μου Εικ.160 | Συνολικό Διάγραμμα περιοχής Marlborough, επεξεργασία δική μο

228

| Συμπεράσματα

229