Werken met vrijwilligers Methodiek voor Utrechtse professionals 1
Colofon Deze methodiekbeschrijving is een uitgave van Stichting U Centraal. We willen onze hartelijke dank uitspreken aan de mensen die hebben meegelezen en de vrijwilligers die hebben meegewerkt aan de fotosessie. U Centraal Pieterskerkhof 16 3512 JR Utrecht www.u-centraal.nl Tekst: Ilja Rodermans, Ed Korff de Gidts, Andrea Lehr, Jos Verbeij en Eva-Maria den Balvert Eindredactie: Annet Reusink Fotografie: Ministerie van Fotografie Vormgeving: Avant la Lettre Utrecht, oktober 2014
Inhoudsopgave Waarom deze methodiek? 4 Leeswijzer 5 1 Vrijwilligers 6 1.1 Diversiteit in vrijwilligers 6 Zoveel mensen, zoveel vrijwilligers 6 1.2 Selectie van vrijwilligers 7 1.3 Wat kun je verwachten van een vrijwilliger 7 1.4 Vrijwilligersbeleid 8 1.5 Als een potentiële vrijwilliger zich rechtstreeks bij het buurtteam meldt 8 1.6 Als een cliënt vrijwilliger wil worden 8 2 Inzet vrijwilligers 2.1 Wanneer zet je een vrijwilliger in 2.2 Wat te doen bij twijfel
10 10 10
3 3.1 3.2 3.3
Vrijwilligersorganisaties en - projecten Wegwijs in de sociale kaart Overzicht per type hulpvraag Wat te doen als je zoektocht geen resultaat heeft
12 12 13 16
4 4.1 4.2 4.3
Aanvraag doen voor een vrijwilliger Hulpvraag verduidelijken Benodigde gegevens voor de consulent Overleg over mogelijke wachttijd
18 18 18 18
5 5.1 5.2 5.3
Vrijwilliger wordt toegewezen Informatie over de betreffende vrijwilliger Eerste bezoek aan de cliënt door de vrijwilliger Besluit met elkaar verder te gaan
21 21 21 21
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8
Samenwerking vrijwilligers en professionals 23 Verschil eenmalige en structurele hulp door een vrijwilliger 23 Afspraken maken wie welke taken heeft 23 Wat te doen bij nieuwe hulpvragen 23 Afspraken over de signaleringsfunctie van de vrijwilliger 24 Hoe benader je een vrijwilliger 24 Als de samenwerking met een vrijwilliger niet naar wens verloopt 25 Ziekte van een vrijwilliger 25 Afronding samenwerking met de vrijwilliger 25
7 Begeleiding van de vrijwilliger 7.1 Scholing en deskundigheidsbevordering 7.2 Lief-en-leedbeleid 7.3 Individuele begeleiding
27 27 28 28
8
30
Meer lezen over vrijwillige inzet
Waarom deze methodiek? Professionals, vrijwilligers, mantelzorgers en cliënten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De samenwerking tussen formele en informele zorg wordt steeds belangrijker. Werken met vrijwilligers is noodzaak, omdat de drempel voor betaalde zorg steeds hoger wordt. Maar vrijwillige inzet is meer dan dat. Vrijwilligers bieden een meerwaarde, doordat ze er voor iemand zijn als mens. In hun eigen leven maken ze ruimte om voor een ander iets te betekenen. Dat is goed voor de hulpvrager, voor de vrijwilliger, voor de mantelzorger, voor de professional en voor de stad. Werken met vrijwilligers kan je werk als sociaal werker, buurtteammedewerker, praktijkondersteuner of thuiszorgmedewerker leuker maken. Het kan je ook hoofdpijn bezorgen, als je niet goed weet hoe je met vrijwilligers kunt samenwerken of waar je een geschikte vrijwilliger kunt vinden. In deze methodiek geven wij, consulenten van het team Vrijwillige Inzet van U Centraal, inzicht in onze werkwijze en een overzicht in de sociale kaart. Ook bieden we tips voor meer informatie en achtergronden over vrijwillige inzet. We hebben jaren ervaring opgedaan in het werken met vrijwilligers – ons oudste project de Algemene Hulpdienst bestaat sinds 1968 – en delen die ervaring graag met andere professionals in Utrecht. Zodat we er samen voor kunnen zorgen dat die samenwerking tussen formele en informele zorg steeds beter verloopt. We horen graag hoe je het werken met deze methodiek ervaart. Zo kunnen we ons werk verder ontwikkelen. Onze visie die we vrijwilligers meegeven: 1. Ga uit van eigen kracht, 2. Probeer netwerk te vergroten, 3. Signaleer 4. Heb oog voor mantelzorgers, 5. Werk cultuursensitief en heb aandacht voor diversiteit en 6. Wees je bewust van je eigen normen/waarden.
4
Leeswijzer De informatie in deze methodiek is gebaseerd op het vrijwilligersbeleid van U C entraal. U Centraal werkt nauw samen met veel partners in de stad, waaronder Handjehelpen. Present, Al Amal en U Onbeperkt. Het is mogelijk dat bij andere organisaties, die ook vrijwilligers inzetten, de werkwijze afwijkt. Wat je kunt verwachten van een vrijwilliger is te lezen in hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 gaat over de vraag wanneer je een vrijwilliger kunt inzetten en wanneer niet. In hoofdstuk 3 vind je een overzicht van de meest voorkomende hulpvragen waarvoor vrijwilligers worden ingezet. Organisaties/projecten die je voor een specifieke hulpvraag kunt benaderen staan hier op een rijtje. Een breder en actueel overzicht vind je op www.ugids.nl Hoe doe je een aanvraag voor een vrijwilliger? Dat lees je in hoofdstuk 4. Je vindt hier welke informatie de consulent vrijwillige inzet van jou nodig heeft. Bijvoorbeeld: in welke gevallen is sprake van een spoedhulpvraag en wanneer doe je een normale aanvraag? Vervolgens wordt een vrijwilliger toegewezen. Welke rol speel je dan als sociaal werker? Dat komt in hoofdstuk 5 aan bod. In hoofdstuk 6 lees je over het verschil in aanpak bij incidentele of structurele inzet van een vrijwilliger. In dit hoofdstuk kun je eveneens vinden hoe je in een cliëntsituatie samenwerkt met een vrijwilliger. In hoofdstuk 7 geven we informatie over de scholing en begeleiding voor vrijwilligers door de organisatie of het project waar de vrijwilliger vandaan komt. Wil je meer lezen over vrijwillige inzet? In hoofdstuk 8 vind je publicaties over vrijwilligerswerk in Nederland, over het beleid in Utrecht en publicaties waar we vanuit U Centraal aan hebben meegewerkt. Bij het maken van ons vrijwilligersbeleid hebben we ons mede gebaseerd op deze feiten, verhalen, onderzoeken en achtergronden.
5
1. Vrijwilligers De termen vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet worden nogal eens door elkaar gebruikt. De gangbare definitie van vrijwilligerswerk is: “Werk dat in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving”. De gemeente Utrecht spreekt echter van vrijwillige inzet en bedoelt daarmee ook mensen die in ongeorganiseerd verband iets voor een ander betekenen. Burgers die elkaar helpen, buurtbewoners onderling. In deze methodiek worden vrijwilligers bedoeld die in georganiseerd verband werken, dus bij een organisatie zijn aangesloten.
1.1 Diversiteit in vrijwilligers Zoveel mensen, zoveel vrijwilligers In Utrecht zijn vele vrijwilligers actief binnen diverse sectoren. Voor cliënten uit de zorg- en welzijnssector zijn vrijwilligers steeds belangrijker geworden, nu inzet van professionele hulp niet meer zo vanzelfsprekend is. Gelukkig melden zich regelmatig nieuwe vrijwilligers aan! Vrijwilligers zijn gemêleerd wat betreft leeftijd, achtergrond, opleiding, ervaring en vaardigheden. En allemaal zijn ze gemotiveerd om iets voor een ander te doen. Vrijwilligers van U Centraal kunnen worden ingezet voor: • Administratieve hulp • Bezoek en gezelschap/wandelen • Hulp bij de Nederlandse taal • Hulp bij het uitbreiden van het sociale netwerk van de cliënt • Klussen in huis en tuin • Ondersteuning in de opvoeding en het ondernemen van activiteiten met kinderen • Boodschappen doen • Autovervoer • Begeleiding naar het ziekenhuis • Computerhulp Naast dit hulpaanbod per type hulpvraag zijn er ook vrijwilligers die zich inzetten voor speciale doelgroepen: mensen met dementie, NAH (niet-aangeboren hersenletsel), psychiatrische aandoeningen, eenzaamheid en een klein netwerk, mensen die ernstig ziek zijn met eventueel einde van het leven in zicht, buren met een conflict. 6
1.2 Selectie van vrijwilligers Vrijwilligers die bij kwetsbare mensen thuis komen helpen, moeten daar wel geschikt voor zijn. Bij U Centraal wordt met elke vrijwilliger die zich aanmeldt, een afspraak gemaakt voor een kennismakingsgesprek door een consulent van het Stadsteam Vrijwillige Inzet. De minimale leeftijd voor vrijwilligerswerk is 18 jaar. De consulent vraagt in elk geval of iemand geen strafblad heeft, geen psychiatrische opname korter dan 2 jaar geleden en of iemand het eigen leven op orde heeft. De vrijwilliger tekent hier bij aanvang van het vrijwilligerswerk voor. Soms moeten vrijwilligers ook een VOG (verklaring omtrent gedrag) overleggen of aanvragen, bijvoorbeeld bij het project Financiën en Administraties en als er kinderen betrokken zijn. Tijdens het kennismakingsgesprek komt aan bod wat U Centraal doet, de mogelijkheden van het vrijwilligerswerk en het vrijwilligersbeleid. De consulent vraagt de vrijwilliger onder meer naar opleiding, werkervaring, achtergrond, competenties, scholingsbehoefte, motivatie voor het vrijwilligerswerk, woonsituatie, hobby’s, beschikbaarheid, in welke wijken inzetbaar. En uiteraard tasten we af of iemand geschikt is voor onze doelgroep en in staat is zelfstandig en alleen dit werk te doen. Bij twijfel overleggen we met een collega en volgt er eventueel een tweede gesprek. Wil een vrijwilliger voor een specifieke doelgroep werken (dementie, ernstig ziek, psychiatrie, NAH, buren met een conflict, netwerkuitbreiding), dan checken we aanvullende competenties.
Ik doe het graag voor de mensen. Zij hebben de hulp nodig. En zo heb ik zelf ook nog eens wat te doen.
1.3 Wat kun je verwachten van een vrijwilliger? Basisvaardigheden die U Centraal wil zien bij een vrijwilliger: • hij/zij draagt verantwoordelijkheid voor de invulling van het cliëntcontact; • draagt relevante informatie over; • kan zo nodig verschillende gesprekstechnieken toepassen; • volgt de voortgang van de cliënt; • signaleert behoeften en problemen bij de cliënt en geeft deze door aan U Centraal; • staat open voor en kan omgaan met feedback en heeft een lerende houding; • kan zelfstandig werken. Basishouding: • flexibele opstelling; • afspraken nakomen; • privacy van cliënt respecteren; • met feedback kunnen omgaan (geven en ontvangen); • loyaal naar de organisatie; • bewust van (eigen) grenzen in het vrijwilligerswerk. 7
Ik kan een luisterend oor bieden, en twijfels en verhalen aanhoren. Eindeloos, als dat nodig is. Of ik kan iemand meenemen naar het strand of samen nog die ene wandeling maken. Het schept mij vreugde als ik zie dat zij minder lijden. Die ene glimlach, daar gaat het om.
Verder geven wij de vrijwilligers een opdracht mee: • ga uit van de eigen kracht van de cliënt en stimuleer deze indien mogelijk; • wees je bewust van je eigen normen en waarden; • je hebt een signalerende taak; • heb oog voor de mantelzorger; • werk cultuursensitief en heb aandacht voor diversiteit; • ondersteun netwerkuitbreiding. Vrijwilligers die werken voor een specifieke doelgroep beschikken over kennis en vaardigheden die nodig zijn voor deze groep (zoals bijvoorbeeld gesprekstechnieken, contact maken met iemand met dementie) en volgen scholing, zodat deze kennis actueel blijft.
1.4 Vrijwilligersbeleid U Centraal kent een vrijwilligersbeleid. Daarin wordt de plaats van de vrijwilliger in de organisatie helder omschreven en de rechten en plichten van zowel de organisatie als van de vrijwilligers vastgelegd. In dit beleid is onder meer geregeld: onkostenvergoeding, verzekering, zorgvuldige behandeling van de persoonlijke gegevens van de vrijwilliger en door de vrijwilliger, recht op scholing en begeleiding, lief-en-leedbeleid. De uitwerking van dit beleid is terug te vinden in het vrijwilligerscontract dat de vrijwilliger bij zijn of haar aanstelling ondertekent. Het vrijwilligersbeleid en vrijwilligerscontract is op te vragen bij U Centraal.
1.5 Als een potentiële vrijwilliger zich direct bij jou meldt Dankzij de hulp van mijn vrijwilliger woon ik met mijn kindje in ons nieuwe huis met veel plezier. Bedankt!
Wat moet je doen als iemand je laat weten dat hij of zij graag vrijwilliger wil worden? In Utrecht zijn er diverse mogelijkheden om als vrijwilliger te werken. Op het gebied van zorg en welzijn kunnen mensen aan de slag bij verschillende organisaties, waaronder U Centraal. Als iemand nog niet zo goed weet welke sector het beste past, kun je hem of haar doorverwijzen naar de Vrijwilligerscentrale Utrecht. Hier heeft men overzicht van vrijwilligersvacatures in alle sectoren. Soms werken buurtteams met ‘eigen’ vrijwilligers, die officieel ingeschreven staan bij een organisatie zoals bijvoorbeeld U Centraal. Vrijwilligers die werken via U Centraal hebben altijd de officiële procedure doorlopen.( Zie hoofdstuk 1.2.)
1.6 Als een cliënt vrijwilliger wil worden
8
Een cliënt kan ook vrijwilliger worden. Net als ieder ander moet hij/zij wel aan de in dit hoofdstuk genoemde criteria voldoen. U Centraal is voorstander van participatie. We stimuleren dat cliënten kijken naar hun mogelijkheden in plaats van naar hun beperkingen. Vrijwilligerswerk biedt cliënten de kans om iets voor een ander te betekenen en sociaal isolement te voorkomen.
2 Inzet vrijwilligers Veel mensen denken bij vrijwilligerswerk aan koffie schenken, een praatje maken, een klusje doen. Dat is maar een deel van de werkelijkheid. Vrijwilligers hebben vaak zelf veel talenten en willen die graag delen. Kennis overdragen, levenservaring opdoen of delen, iets voor een ander doen, dat zijn belangrijke argumenten voor mensen om vrijwilligerswerk te doen. Zo zijn er dus allerlei situaties denkbaar waarin een vrijwilliger kan ondersteunen.
2.1 Wanneer zet je een vrijwilliger in? Vrijwilligers kunnen ingezet worden ter ondersteuning van cliënten, mantelzorgers, beroepskrachten, in inloopspreekuren en in facilitaire situaties. Vrijwilligers vinden het belangrijk dat hun inzet echt nodig is. Bij U Centraal zetten we vrijwilligers in situaties in waarbij de cliënt: 1. zelf niet in staat is om de hulpvraag op te lossen door lichamelijke en/of psychische beperkingen 2. geen of een ontoereikend netwerk heeft om de hulpvraag op te lossen; 3. geen financiële ruimte heeft om de hulpvraag door betaalde (professionele) krachten op te laten lossen. Indien de cliënt wel in staat is hulp te betalen, dan kun je in paragraaf 3.4 kijken naar betaalbare hulp. De wijze waarop we met deze criteria omgaan, kan verschillen per hulpvraag. Zo kijken we bij vragen om gezelschap niet naar de vraag of de cliënt wel of geen professionele hulp kan betalen. Bij bijvoorbeeld tuinvragen of langdurige hulp bij financiën en administratie is die vraag juist wel belangrijk. Overigens gaat het vaak niet alleen om de klus die geklaard moet worden, maar zijn het menselijk contact en de gezelligheid ook heel belangrijk. De rol van de vrijwilliger is duidelijk en de situatie waarin hij of zijn terechtkomt, moet veilig en werkbaar zijn. Denk aan: agressie, hygiëne. U Centraal hanteert geen vaste contra-indicaties bij een cliënt. Als iemand bijvoorbeeld een psychiatrische ziekte heeft, verslaafd is of een verstandelijke beperking heeft, wordt gezocht naar een vrijwilliger die dit aankan.
2.2 Wat te doen bij twijfel?
10
Neem bij twijfel contact op met een van de consulenten van het Stadsteam Vrijwillige Inzet van U Centraal. In overleg met haar/hem kun je afstemmen wat verstandig is om te doen.
11
3 Vrijwilligersorganisaties Hoe vind je de juiste vrijwilliger bij de hulpvraag? In Utrecht zijn tientallen vrijwilligersorganisaties actief. Ze zijn er in alle soorten en maten: voor bepaalde doelgroepen, online, groot, klein, met meer of minder begeleiding. Hieronder een korte rondleiding door de wereld van het Utrechtse vrijwilligerswerk.
3.1 Wegwijs in de sociale kaart
Iedere week komt er een vrijwilliger langs om met mijn vrouw spelletjes te doen en te lezen. Ik leef zo toe naar die paar uurtjes! Niet dat ik dan iets bijzonders doe. Maar het is gewoon al een enorme luxe om te kunnen denken: wat zal ik nu eens gaan doen?
Binnen U Centraal zetten de volgende projecten vrijwilligers in bij hulp en ondersteuning aan cliënten: • Algemene Hulpdienst • Bezoekdienst voor mensen met dementie • Buddyzorg Midden-Nederland • Netwerkcoaching • Financiën en administraties • Buurtbemiddeling Daarnaast kunnen vrijwilligers worden ingezet bij: • Inloopspreekuren in de wijken • Als gastvrouw/gastheer in het buurthuis • Ondersteuning van groepswerk, zoals de Sorteergroep en cursus Grip op je administratie • Op kantoor als ondersteunend vrijwilliger voor de Algemene Hulpdienst, Rechtstreeks, Financiën en Administraties of Netwerkcoaching (bij Rechtstreeks en BoodschappenPlusbus worden vrijwilligers niet gekoppeld aan een cliënt thuis, maar dit zijn wellicht wel zinvolle projecten voor jouw cliënt) U Centraal werkt nauw samen met vier organisaties in de stad waar je ook terecht kunt met een aanvraag voor een vrijwilliger of vrijwilligersgroep: • Present • Handjehelpen • Stichting Al Amal • U Onbeperkt Meer info vind je op de websites van de betreffende organisaties.
12
Buiten U Centraal De bekendste organisaties zijn: • Welzaam (werkzaam in Vleuten-De Meern) • Rode Kruis
• Humanitas • Stichting HIP • Tussenvoorziening • Zonnebloem Meer organisaties vind je op www.ugids.nl Migrantenzelforganisaties In Utrecht bieden veel migrantenzelforganisaties voor hun doelgroep activiteiten en soms ook individuele hulp aan. De Vrijwilligerscentrale Utrecht heeft een overzicht van dit aanbod. Je kunt hen raadplegen via telefoonnummer 030- 231 22 89 of www.vwcutrecht.nl. Kerken Kerken bieden ook vaak hulp door vrijwilligers. Als je cliënt aan een kerk gebonden is, is het wellicht de moeite waard daar eens te informeren. Websites vraag-aanbod • WijkConnect www.wijkconnect.com • Tijd voor elkaar Zuid: www.tijdvoorelkaar-utrechtzuid.nl • Tijd voor elkaar Overvecht: www.tijdvoorelkaarovervecht.nl Ook zijn er diverse landelijke websites die vraag en aanbod aan elkaar koppelen, al dan niet tegen betaling. Deze markt is nogal in beweging, er komen vaak nieuwe bij. Voorbeelden zijn: www.beter-thuis.nl, www.wehelpen.nl en www.hulpinjebuurt.nl. Over de kwaliteit van deze dienstverlening is weinig bekend.
3.2 Overzicht per type hulpvraag Onderstaand overzicht is gemaakt in oktober 2014. Het kan zijn dat gegevens zijn veranderd. Kijk voor een actueel aanbod op www.ugids.nl Administratieve hulp • U Centraal - Financiën en administraties Finan-admin@u-centraal.nl, www.u-centraal.nl/financien-en-administraties • S tichting Al Amal - (gericht op migranten) info@al-amal.nl, www.al-amal.nl • R ode Kruis - Eerste Hulp Bij Administratie (Dit project is onlangs overgedragen aan de Tussenvoorziening) 030-2520134, www.utrechtmidden.rodekruis.nl • S tichting HIP - Netwerk van kerkleden en parochianen die vrijwillig hulp bieden aan mensen. 0900-4474474, www.stichtinghip.nl • Tussenvoorziening - (Sociaal juridisch advies voor mensen met psychiatrische of dak-/thuisloze achtergrond en uitvoering Voedselbank) 030 - 275 9645, www.tussenvoorziening.nl
Dat er iemand is die zó speciaal voor mij komt, naar mij wil luisteren, écht luisteren en reageren...
13
De buddy vertelt stralend over het contact: Het kennismakingsgesprek begon al goed: ‘Ik had een heel ander iemand verwacht’. Grappig en heel open van haar.
Bezoek en gezelschap / wandelen / ontlasten • U Centraal - Algemene Hulpdienst, www.u-centraal.nl/alghulpdienst, 030-2361743 - Bezoekdienst voor mensen met dementie, www.u-centraal.nl/bezoekdienst, 030-2361742 - Buddyzorg (cliënten met chronische en/of levensbedreigende ziekte), www.buddyzorgmiddennederland.nl, 030-2361739 - Rechtstreeks (activering en bemiddeling 55+), www.u-centraal.nl/rechtstreeks, 030-2361741 • H andjehelpen - Voor cliënten met een beperking info@handjehelpen.nl, www.handjehelpen.nl • R ode Kruis - Sociaal huisbezoek 030-2520134, www.utrechtmidden.rodekruis.nl • Z onnebloem - Huisbezoek 030-2734821, www.zonnebloem-utrecht.nl • Tussenvoorziening - Maatjes (voor cliënten met psychiatrische achtergrond) 030 275 96 45, www.tussenvoorziening.nl • H umanitas - Vriendschappelijk huisbezoek, Hulp bij rouwverwerking 030-2524030, www.humanitasutrecht.nl • S tichting HIP 0900-4474474, www.stichtinghip.nl Hulp bij Nederlandse taal • U Centraal - Algemene Hulpdienst 030-2361743, www.u-centraal.nl/alghulpdienst • R ode Kruis - Taalmaatje 030-2520134, www.utrechtmidden.rodekruis.nl • Taal doet meer 030 2947594, www.taaldoetmeer.nl Hulp bij uitbreiden sociaal netwerk • U Centraal - Netwerkcoaching 030-2361759 of 030-2361743, www.u-centraal.nl/netwerkcoaching • R ode Kruis - Vrienden maken 030-2520134 www.utrechtmidden.rodekruis.nl Hulp bij klussen in huis of tuin / Opruimen • U Centraal - Algemene Hulpdienst 030-2361743, www.u-centraal.nl/alghulpdienst • P resent - Groepen vrijwilligers voor grote klussen 06-47147673, www.stichtingpresent.nl/utrecht
14
• S tichting HIP 0900-4474474, www.stichtinghip.nl • S tadsbrug Utrecht i.s.m. Altrecht klussenbus www.destadsbrug.nl • Vriendendienst Ondiep 06-51187596, www.uw.nl/vriendendienst Ondersteuning opvoeding & activiteiten ondernemen met kinderen • Handjehelpen - (bij kinderen met een beperking) info@handjehelpen.nl, www.handjehelpen.nl • S tichting Al Amal - (gericht op migranten) info@al-amal.nl, www.al-amal.nl • M eeleefgezin Utrecht - Via Home-Start www.jes030.nl/meeleefgezin • H ome-Start utrecht@home-start.nl, www.home-start.nl • U Centraal - Algemene Hulpdienst (activiteiten met kinderen, zorg overnemen) 030-2361743, www.u-centraal.nl/alghulpdienst Hulp bij boodschappen • U Centraal - Algemene Hulpdienst (vrijwilliger helpt met boodschappen doen), 030-2361743 - BoodschappenPlusbus (cliënt 55+ gaat begeleid, samen met andere ouderen naar het winkelcentrum), 030-2361793 www.u-centraal.nl/alghulpdienst, www.u-centraal.nl/bus • S tichting HIP 0900-4474474, www.stichtinghip.nl Autovervoer algemeen & Begeleiding naar ziekenhuis • U Centraal - Algemene Hulpdienst 030-2361743 www.u-centraal.nl/alghulpdienst • S tichting Al Amal - (gericht op migranten) info@al-amal.nl, www.al-amal.nl • S tichting HIP 0900-4474474, www.stichtinghip.nl Computerhulp • U Centraal - Algemene Hulpdienst 030-2361743, www.u-centraal.nl/alghulpdienst • S tichting HIP 0900-4474474, www.stichtinghip.nl • R ode Kruis 030-2520134, www.utrechtmidden.rodekruis.nl
15
Hond uitlaten • U Centraal - Algemene Hulpdienst 030-2361743, www.u-centraal.nl/alghulpdienst • D ierenbescherming Utrecht - Incidenteel, korte duur 088 - 811 34 70, utrecht.dierenbescherming.nl • S tichting HIP 0900-4474474, www.stichtinghip.nl
Hulp bij burenconflicten • U Centraal - Buurtbemiddeling Utrecht 030 - 236 17 28, www.buurtbemiddelingutrecht.nl
3.3 Wat te doen als je zoektocht geen resultaat heeft Binnen U Centraal kunnen consulenten vrijwillige inzet je helpen als je niet weet waar je moet zoeken naar een (specifieke) vrijwilliger of als je twijfelt welke organisatie je moet benaderen. Bel 030-236 17 43 en vraag naar een consulent Vrijwillige Inzet. Als je cliënt wel enige financiële middelen heeft, dan kun je ook kijken naar organisaties die tegen geringe betaling hulp bieden. Hieronder vind je een aantal aanbieders, naar wie we wel eens doorverwijzen. Meer opties vind je op www.u-gids.nl
Het contact met mijn cliënt geeft mij ook een ander inzicht: dat het leven dat ik leef niet het leven is. Het biedt me een bredere blik.
16
• Montas (administratie-ordenen en coaching), www.montasordening.nl • Mijn student (klussen, tuin verhuizen, PC), www.mijnstudent.nl • Studentenkarwei (allerlei klussen), www.studentenkarwei.nl • Hulpstudent (allerlei klussen): www.hulpstudent.nl • Ontruimingszorg.nl: www.ontruimingszorg.nl • Klusservice Utrecht: www.klusserviceutrecht.nl • Wijkbedrijf Utrecht: www.wijkbedrijfutrecht.nl • Altrecht Talent Klussenbus (hulp bij verhuizing); www.altrecht.nl • Stichting Lapso, onderdeel van Lister (verhuizing): www.lister.nl • De Goey-Koot boodschappen bezorgen: www.degoey-koot.nl • AH boodschappen bezorgen, www.ah.nl • Studentenchauffeur: www.studentchauffeur.nl • UTC (taxi met ervaring in het vervoer van cliënten met fysieke problemen) www.utc.nl • Internetcafé en computerhulp Bartolomeus Gasthuis: www.bartholomeusgasthuis.nl • Computerwijk (trainingen voor mensen die geen of weinig computerkennis hebben). www.computerwijk.nl
17
4 Aanvraag doen voor een vrijwilliger Je hebt de juiste organisatie gevonden. Hoe nu verder? De organisatie die mogelijk een vrijwilliger voor je cliënt heeft, wil een aantal gegevens weten. Zo kan de juiste vrijwilliger voor de hulpvraag worden gevonden. Overigens kan het ook gebeuren dat er niet meteen een vrijwilliger beschikbaar is.
4.1 Hulpvraag verduidelijken
Een cliënt ervaart een vrijwilliger vaak als gelijkwaardiger dan een professional. Daardoor kunnen vrijwilligers sommige dingen makkelijker zeggen.
Bij consulenten van het Stadsteam Vrijwillige Inzet kan een hulpvraag worden ingediend door een cliënt zelf, een familielid/naaste of een professional. Na aanmelding wordt contact opgenomen met de hulpvrager en zo nodig met de doorverwijzer/ betrokken professional. Dit heeft tot doel een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de situatie van de hulpvrager en van de concrete hulpvraag. Bovendien biedt dit de gelegenheid om onze werkwijze te verduidelijken en kenbaar te maken op welke termijn de hulpvraag ongeveer opgelost kan worden.
4.2 Benodigde gegevens voor de consulent Als een nieuwe cliënt wordt aangemeld, is de volgende informatie minimaal nodig: • Is er sprake van lichamelijke problematiek; • Is er sprake van psychische problematiek; • Hoe is de financiële situatie; • Is er een mantelzorger betrokken en hoe ziet het sociale netwerk er uit; • Mobiliteit van de cliënt; • Welke hulp krijgt de cliënt al. Voor het maken van een zo goed mogelijke koppeling tussen hulpvrager en vrijwilliger is het nodig om zo veel mogelijk informatie te verzamelen die voor de koppeling van belang kan zijn. Denk hierbij aan: • wordt er gerookt in huis; • zijn er huisdieren aanwezig; • heeft de hulpvrager specifieke voor- of afkeuren m.b.t. geslacht van de vrijwilliger; de culturele achtergrond; de leeftijd.
4.3 Overleg over mogelijke wachttijd
18
We kennen twee soorten hulpvragen. In sommige gevallen is met spoed hulp nodig. Bijvoorbeeld als een cliënt op korte termijn begeleiding nodig heeft bij een ziekenhuisbezoek. Andere hulpvragen moeten ook worden opgelost, maar hebben iets minder haast. In beide gevallen houdt een consulent of telefoonvrijwilliger de hulpvrager regelmatig op de hoogte van de vorderingen. Voor bijzondere hulpvragen of als het
lastig is om een vrijwilliger te vinden, wordt soms specifiek geworven in samenwerking met de afdeling communicatie. Bijvoorbeeld via social media of een advertentie op de vacaturebank van de Vrijwilligerscentrale.
19
5 Vrijwilliger wordt toegewezen De ontmoeting tussen een vrijwilliger en een hulpvrager is voor beiden spannend. We maken de koppeling zorgvuldig en bieden begeleiding, zodat de kans groot is dat de sprong in het diepe beiden goed bevalt.
5.1 Informatie over de betreffende vrijwilliger De consulent van het Stadsteam Vrijwillige Inzet heeft de vrijwilliger geselecteerd aan de hand van het hulpaanbod, vaardigheden, beschikbaarheid, werkgebied en belastbaarheid. Als de vrijwilliger wordt toegewezen, krijgt de sociaal werker de volgende gegevens: • contactgegevens vrijwilliger en consulent van het betreffende project • indien relevant ervaring met soortgelijke hulpvragen; • beschikbaarheid; • zo nodig bijzonderheden over de vrijwilliger (bijvoorbeeld hardhorend; Indien nodig geeft de consulent handvatten voor een soepele omgang met de vrijwilliger.
5.2 Eerste bezoek aan de cliënt door de vrijwilliger Afhankelijk van de hulpvraag wordt de vrijwilliger door de sociaal werker voorgesteld aan de cliënt of gaat de vrijwilliger op eigen gelegenheid bij de cliënt langs voor een kennismaking of om de hulpvraag te vervullen. Voorafgaand is er al wel telefonisch contact tussen cliënt en vrijwilliger geweest om de afspraak te bevestigen en het adres te checken. Tijdens de eerste ontmoeting maken de vrijwilliger en cliënt afspraken over het tijdstip en de frequentie van de bezoeken. Ook bespreken ze wat te doen bij ziekte en bekijken of de verwachtingen overeen komen. Een speciaal punt van aandacht is het geven van telefoonnummers aan cliënten. Ons advies aan vrijwilligers is: doe het niet tenzij er echt een goede reden voor is. Hoe praktisch het ook is bij bijvoorbeeld ziekte, je loopt altijd het risico op onwenselijke telefoontjes. Het is beter om met elkaar af te spreken dat de cliënt de vrijwilliger via de consulent kan bereiken.
Natuurlijk wil ik graag een betaalde baan. Toch ben ik ook heel blij met mijn vrijwilligerswerk. Het geeft me een goede reden om op te staan, bezig te blijven. Gewoon een fijne werkplek.
5.3 Besluit met elkaar verder te gaan Met name bij koppels waar een vertrouwensband heel belangrijk is, moet het ‘klikken’ tussen vrijwilliger en cliënt. Klikt het, dan wordt vaak meteen afgesproken om elkaar op regelmatige basis te ontmoeten en samen te werken aan de hulpvraag. In de meeste gevallen kan een koppel onbeperkte tijd samen doorgaan. Alleen bij Buddyzorg wordt een tijdslimiet van 1 jaar gehanteerd en ook bij Netwerkcoaching en Financiën en Administraties is het traject vaak tijdsgebonden.
21
22
6 Samenwerking vrijwilliger en professional De samenwerking tussen formele en informele zorg, daar gaat het om. Hoe kun je ervoor zorgen dat dit soepel verloopt? Daarover krijgt je in dit hoofdstuk advies en tips. We duiden alle professionals aan als ‘sociaal werker’. Uiteraard bedoelen we hiermee ook andere functies, zoals buurtteammedewerker, praktijkondersteuner, casemanager of thuiszorgmedewerker.
6.1 Verschil eenmalige en structurele hulp door een vrijwilliger Vrijwilligers die eenmalig bij jouw cliënt komen (bijvoorbeeld voor een tuinklus of een ziekenhuisbezoek) hebben in principe geen contactmoment nodig met de sociaal werker. De hulpvraag is duidelijk en de vrijwilliger weet wat er van hem/haar verwacht wordt. In dit geval is er alleen contact als jij dat nodig vindt of als de vrijwilliger iets bijzonders heeft gesignaleerd bij de cliënt. Als een vrijwilliger voor een langere periode wordt ingezet bij jouw cliënt (bijvoorbeeld voor hulp bij de administratie, boodschappen doen, bezoek/gezelschap of wandelen) is vaker contact wel wenselijk. Bij aanvang bespreek je het volgende met de vrijwilliger: • Wat gaat de vrijwilliger doen bij de cliënt en wat doe jij als sociaal werker (taakafbakening); • Bijzonderheden over de cliënt die van belang zijn in het contact met de cliënt (bijvoorbeeld psychische of psychiatrische problematiek); • Hoe kan de vrijwilliger jou bereiken en hoe kan jij de vrijwilliger bereiken.
6.2 Afspreken wie welke taken heeft Sociaal werkers en vrijwilligers moeten elkaar aanvullen. De vrijwilliger is geen hulpverlener en mag ook niet op die stoel gaan zitten. Voor beide partijen en voor de cliënt is het prettig om te weten wie wat doet. Soms is het daarnaast van belang om af te spreken wie welke gespreksonderwerpen behandelt. Als je bijvoorbeeld als beroepskracht het doel hebt om met je cliënt het netwerk te vergroten en jij gebruikt daarvoor een bepaalde methodiek, maak hierover dan afspraken met de vrijwilliger. Nog een voorbeeld: er zijn zeer goed opgeleide administratievrijwilligers die veel kennis hebben over schuldhulpverlening. Bij dit type vrijwilligerswerk is taakafbakening erg belangrijk. Wie ordent de administratie en wie houdt daarna in de gaten of alles goed blijft gaan met de inkomsten en de uitgaven? Maak hierover duidelijke afspraken.
6.3 Wat te doen bij nieuwe hulpvragen Krijgt jouw cliënt hulp van een vrijwilliger? En heeft hij of zij een andere hulpvraag dan de vraag waarvoor de vrijwilliger destijds is ingeschakeld? Dan is er sprake van een nieuwe hulpvraag. In dat geval zijn er twee opties:
23
a. De vrijwilliger die al bij de cliënt komt, vindt het goed om deze hulpvraag ook op te pakken. Vanwege de verantwoording aan de gemeente is het wel belangrijk dat je dit even doorgeeft aan de organisatie waaraan de vrijwilliger verbonden is. b. De vrijwilliger wil of kan de nieuwe hulpvraag niet doen. In dit geval kun je een nieuwe hulpvraag indienen en komt er een andere vrijwilliger.
6.4 Afspraken over de signaleringsfunctie van de vrijwilliger
Vorige week ben ik geweldig geholpen door één van jullie vrijwilligers. Wat fijn dat jullie er zijn.
Spreek met de vrijwilliger af hoe jullie informatie over de cliënt met elkaar uitwisselen. Zorg dat de vrijwilliger bijzonderheden bij de cliënt signaleert en tijdig doorgeeft. Daarbij kan het gaan om: • Lichamelijke klachten • Psychische problemen (bijvoorbeeld depressiviteit, angst, paniekgevoelens) • Verwaarlozing van zichzelf of van het huis • Eenzaamheid • Relationele problemen • Verwarring (steeds meer vergeten, veel herhalen, geen overzicht meer hebben) • Tekenen van huiselijk geweld • Problemen in relatie tot beroepskrachten • Klachten over organisaties of gemeente • Financiële problemen • Een niet-pluis gevoel Spreek ook af dat de vrijwilliger jou op de hoogte stelt als: • de hulpvraag afgerond is • de vrijwilliger vastloopt in zijn werk bij de cliënt • er problemen zijn ontstaan in de interactie met de cliënt • er opmerkelijke veranderingen zijn in het aanleren van vaardigheden aan de cliënt/ bevorderen zelfredzaamheid (indien van toepassing) • de cliënt onverwachts in het ziekenhuis wordt opgenomen • Overige zaken die specifiek te maken hebben met de situatie van jouw cliënt
6.5 Hoe benader je een vrijwilliger?
24
Vrijwilligers zijn geen hulpverleners! Zij vervangen geen professionals, maar hebben een aanvullende rol met een enorme meerwaarde. Zij hebben contact met de cliënt van mens-tot-mens en zijn niet verantwoordelijk voor het oplossen van problemen. Ook hebben vrijwilligers vaak meer tijd en kunnen waar nodig wat flexibeler inspringen. Vaak zetten ze heel gericht hun talenten, werk- en levenservaring in om hun medemens te helpen. Cliënten zijn meestal erg blij en dankbaar met de vrijwillige hulp. Vrijwilligers stellen het op prijs als waardering voor hen wordt uitgesproken. Maar: de kracht van vrijwilligers kan tegelijkertijd hun valkuil zijn. Juist omdat ze zo graag een ander willen helpen, bestaat de kans dat ze te snel zaken overnemen en
met oplossingen komen. Dit bevordert niet de zelfredzaamheid van de cliënt. Het is belangrijk om hierover te (blijven) praten met vrijwilligers. Vanzelfsprekend is het in ieders belang dat professionals en vrijwilligers geen tegenstrijdige aanpak hanteren. Graag een ander willen helpen in combinatie met moeilijk ‘nee’ kunnen zeggen, heeft nog een risico: de vrijwilliger gaat hierdoor soms over zijn eigen grenzen heen. Soms gaat het om grenzen op gebied van tijdsinvestering, maar ook inhoudelijk kan het uit de hand lopen. Hoewel de situatie eigenlijk te complex is voor een vrijwilliger, gaat hij toch door. Hij wil de cliënt niet in de steek laten. Als je merkt dat de vrijwilliger hiermee worstelt, praat hier dan over. Je kunt de vrijwilliger ook verwijzen naar de contactpersoon/consulent van het project van U Centraal of de organisatie waar de vrijwilliger vandaan komt. Vaak heeft de situatie immers meer te maken met de houding van de vrijwilliger dan met de problematiek van jouw cliënt. Sommige vrijwilligers vinden het niet prettig dat ze ook een signalerende functie hebben. Ze hebben het gevoel dat ze ‘hun’ cliënt bespieden en ontrouw zijn. Toch is deze signalerende functie van groot belang, dat wordt vrijwilligers ook meegegeven vanuit de organisatie waar zij vandaan komen. Als je merkt dat een vrijwilliger moeite heeft met het signaleren, praat daar dan over. Informatieoverdracht is in het belang van de cliënt; aan zijn of haar situatie kan iets worden gedaan. Maar het is ook in het belang van vrijwilligers zelf: zij kunnen hun zegje doen, worden serieus genomen en raken meer betrokken bij de ondersteuning van de cliënt en leren waar de grens van hun werk ligt.
6.6 Als de samenwerking met een vrijwilliger niet naar wens verloopt
Het is heel fijn werk om te doen. Het is fijn om bij regelmatig bij mensen op bezoek te gaan. We praten, we lachen, we delen ervaringen en komen erachter dat we soms hetzelfde meemaken. Dan voel ik me echt mens.
Probeer dit eerst met de vrijwilliger zelf te bespreken, met name als het direct verband houdt met de cliëntsituatie. Komen jullie er niet uit en/of spelen er overstijgende factoren, neem dan contact op met de consulent van U Centraal of de organisatie waar de vrijwilliger vandaan komt.
6.7 Ziekte van een vrijwilliger Als een vrijwilliger eenmalig ziek is, dan meldt hij/zij zich zelf af bij de cliënt. Als jij zelf ook de ziekmelding wilt ontvangen, moet je dit bij aanvang van het contact afspreken met de vrijwilliger. Als een vrijwilliger langdurig ziek is, moet hij/zij dit melden bij de consulent van het project waar de vrijwilliger vandaan komt. Er wordt dan gezocht naar een vervanger. Sociaal werker en de cliënt worden daarvan op de hoogte gesteld.
Ik dacht eerst: moet ik dat wel doen? Er komen al zoveel hulpverleners langs. Maar als Paul komt is het anders. Hij is geen hulpverlener, hij is er gewoon voor me.
6.8 Afronding van de samenwerking met de vrijwilliger Als de samenwerking eindigt, houd dan altijd even een afrondend gesprekje met de vrijwilliger. Als hierin punten naar voren komen die van belang zijn voor de organisatie waar de vrijwilliger vandaan komt, laat dan de vrijwilliger weten dat je dit graag wilt melden aan de betreffende organisatie.
25
7 Scholing en begeleiding van de vrijwilliger Vrijwilligers komen over de vloer bij veelal kwetsbare mensen. Daarom biedt U Centraal regelmatig scholing en kennisdeling aan. Dit maakt het vrijwilligerswerk makkelijker en leuker en het komt de kwaliteit van het werk ten goede. Bovendien doet de vrijwilliger ook zelf zo extra kennis op, die in andere situaties in zijn of haar leven ook van pas komt.
7.1 Scholing en deskundigheidsbevordering Bij U Centraal is scholing en deskundigheidsbevordering bedoeld om de vrijwilliger optimaal te laten functioneren bij het ondersteunen van de cliënt. Naast basisvaardigheden en basishouding (zie hoofdstuk 1.3) streven we ernaar dat een vrijwilliger basiskennis heeft over: • de impact van een chronische ziekte (psychische en sociale aspecten); • de ouderenproblematiek op de verschillende leefgebieden; • het signaleren van veranderingen in gedrag en omgeving; • het herkennen van eenzaamheid; • het aanbod van U Centraal; • het vrijwilligersbeleid van U Centraal; • de context waarin hij/zij het werk verricht (WMO, sociale kaart); • de werkwijze van het project waarvoor hij/zij is ingezet. Vormen van scholing en deskundigheidsbevordering: • kennismakingsgesprek; • persoonlijke begeleiding ; • algemene introductiebijeenkomst (verplicht); • algemene workshops over bijvoorbeeld: grenzen in het vrijwilligerswerk, ‘lastige’ cliënten, interculturele communicatie, contact met je cliënt; • educatieve vrijwilligersdag; • informatieve nieuwsbrief speciaal voor vrijwilligers; • factsheets ‘Zo doe je dat’: informatie over diverse onderwerpen, ook te downloaden. Je vindt de link naar de kennisbank via www.u-centraal.nl/vrijwilligerswerk • specifieke bijscholing en intervisie (Bezoekdienst, Buddyzorg, Buurtbemiddeling, Financiën en Administraties, Netwerkcoaching). Op de website www.u-centraal.nl/scholing staat een volledig en actueel overzicht van ons scholingsaanbod. Belangstellenden (van U Centraal en andere vrijwilligersorganisaties) kunnen zich daar direct inschrijven voor een scholing. 27
7.2 Lief-en-leedbeleid Wij vinden het heel belangrijk dat vrijwilligers zich thuis voelen bij onze organisatie. Naast het scholingsaanbod krijgen vrijwilligers bij U Centraal ieder jaar een kerstbijeenkomst met een kerstpakket. Ook ontvangt iedere vrijwilliger een verjaardagskaart.
7.3 Begeleiding op maat
Na het overlijden van mijn man was ik vooral veel aan het lezen. De netwerkcoach raadde me aan bij een leesclubje te gaan. Dat heb ik gedaan en ik praat daar met zulke aardige mensen! Dat idee, daar was ik zelf niet opgekomen.
28
Naast de scholing en begeleiding genoemd in hoofdstuk 7.1, worden vrijwilligers persoonlijk en individueel begeleid door de consulent van het project waar de vrijwilliger vandaan komt. De intensiteit verschilt per project of cliĂŤntsituatie waar de vrijwilliger bij betrokken is. De volgende projecten begeleiden de vrijwilligers intensiever vanwege de complexiteit: Bezoekdienst voor mensen met dementie, Buddyzorg, Buurtbemiddeling, FinanciĂŤn en Administraties, Netwerkcoaching. Deze begeleiding kan bestaan uit een regelmatig contact via mail, telefoon en/of op kantoor. Daarnaast wordt er bij bepaalde projecten intervisie gegeven en scholing over specifieke onderwerpen (zoals levenseinde, dementie en haptonomie, nieuwe wet- en regelgeving). De doelgroep van deze projecten vraagt wat meer vaardigheden en kennis. De rol die van een sociaal werker wordt verwacht, is beschreven in hoofdstuk 6.
8 Meer lezen over vrijwillige inzet Onze werkwijze is in de praktijk stap voor stap opgebouwd en uitgebreid. We blijven werken aan vernieuwing, omdat vrijwillige inzet in beweging is en wij onze werkwijze steeds willen verbeteren. Er is niet één studie of theorie die aan de basis staat van onze werkwijze. Wel willen we hier een overzicht bieden van bronnen voor meer informatie, die wij zelf ook gebruiken bij de ontwikkeling van ons vrijwilligersbeleid. Algemene achtergronden over vrijwillige inzet: • Aangeboden: actieve burgers (Movisie, 2014) • Kunnen we dat (niet) aan vrijwilligers overlaten? (Movisie, 2014) • Vrijwilligers, kwantiteit en kwaliteit (Movisie, 2014) • Vrijwilligerswerk als tegenprestatie (Movisie, 2014) • Toolkit Zorg beter met vrijwilligers (Movisie 2013) • Het Utrechtse vrijwilligersonderzoek (Universiteit Utrecht, 2013) • Kantelen naar informele zorg (Vilans, 2014) • De zorg ontzorgd/t (prof. dr. H.L.G.R. Nies, Vrije Universiteit, 2012) • Als je mensen een veertje geeft, krijgen ze vleugels (Multicultureel platform Arnhem, 2009) Het beleid van de gemeente Utrecht rond vrijwillige inzet: • Kadernota Vrijwillige inzet 2015-2019 • WMO Kadernota Meedoen naar vermogen (gemeente Utrecht, 2014) • Informatie over de Domstadpolis, verzekering voor vrijwilligers (Vrijwilligerscentrale Utrecht) Uitgaven van of met hulp van U Centraal over vrijwillige inzet: • Tegen een buddy kun je alles zeggen; vijf buddy’s vertellen (Saskia Engbers/ U Centraal, 2013) • Lief: schetsen uit het leven van demente mensen (Nies van Driel-Buurmeester, 2010) • Factsheets voor vrijwilligers: Zie de kennisbank op www.u-centraal.nl/vrijwilligerswerk • Vrijwillige inzet, hoe werkt dat? Filmpjes in Berbers, Arabisch en Nederlands. (U Centraal, 2014) Zie www.u-centraal.nl/vrijwilligersvideo. • Alle folders van de projecten van U Centraal vind je op www.u-centraal.nl, op de pagina’s van de betreffende projecten. • Informatie, uitleg en adressen rondom wonen, welzijn, zorg en inkomen vind je op www.ugids.nl
30
31