UEMAren Berripapera. 41. zenbakia.

/ * 66

HNR DSLULOD ŝ ]HQEDNLD

HUUL SDSH UD

R]WRSRHQ JDLQHWLN HXVNDUD] EL]LNR JDUD

(UUHSRUWDMHD

0RW]HDQ

Ř(XVNDUDUHQ DUQDVJXQHHWDWLN QRUPDOL]D]LRUD ř RUU

(XVNDUDUHQ Rơ]DOWDVXQD ]DODQW]DQ RUU

(XVNDUDUHQ DUQDVJXQHHWDWLN QRUPDOL]D]LRUD Ĺ˜+L]WXQ NRPXQLWDWHDUL HVNHU HXVNDUDN EDGX QDJXVL GHQ OXUJXQHDĹ™

Euskarak badu nagusi den lur eremua.

Izan ere, hainbat udalerritan, oztopoak oztopo, euskara belaunaldiz belaunaldi transmititu da eta bertako herritarrak euskaraz bizitzeko hautua egina dute.

Udalerri horiek garrantzitsuak izan dira euskararen garapenerako, eta euskararen normalizazioa lortzeko bidean ere ekarpen ezin hobea egin dezakete.

Udalerri euskaldunak deitzen diegu bertako herritarren %70 baino gehiagok euskaraz dakiten herriei. Udalerri horiek bereziak dira hizkuntzaren ikuspegitik: euskara hizkuntza gutxitua izanik ere nagusi da eremu horretan. Eta aldeko egoera ematen den leku horietan beharrezkoa da hizkuntza politika berezituak egitea. Beste zonaldeek baino neurri aurreratuagoak behar dituzte eta hizkuntza politika orokorraren erdigunean kokatzea ezinbestekoa da. Izan ere, lurralde antolaketa edota hirigintza bezalako arloek ere eragin zuzena dute bertako bilakaera soziolinguisikoan.

izan duten bilakaeraren azterketa sozioekonomikoa eta soziolinguistikoa egin ditugu.

%80tan altua da euskararen ezagutza.

Lapurdin, berriz, ez dago antzeko ezaugarriak dituen udalerririk.

XGDOHUUL HXVNDOGXQ Euskal Herriko sei herrialdeetan udalerri euskaldunak daude. Euskal Herriko udalerrien %27tan da euskararen ezagutza %70 baino handiagoa, eta udalerri horietan, Euskal Herriko biztanleriaren %12a bizi da. Gipuzkoa da herrialderik euskaldunena eta bertako udalerrien ia

Hego Euskal Herriko udalerri euskaldunen ia erdia UEMAko kidea da. Arabako Armaio, Bizkaiko 19 udalerri, Gipuzkoako 38 eta Nafarroako 14. UEMAko udalek elkarlanean dihardute euskara sustatzeko bidean. Izan ere, aipatu udalerriek elkarrengandik urrun egonda ere badute antzekotasunik: euskarak batzen ditu.

Udalerri euskaldunenak izan dute galerarik handiena euskararen ezagutzan. Gaur egun, ez dago %100 euskalduna den udalerririk. Soilik 4.000 herritar bizi dira euskararen ezagutza %90etik gorako duten udalerrietan.

UEMAren helburua da egungo errealitatetik abiatuta eta tokian tokiko beharrei erantzungo dien politika eraginkorrak abian jartzea. Finean, euskararen arnasguneak indartu eta zabalduz Euskal Herri euskalduna eraikitzea dugu helburu. Horregatik eta horretarako, udalerri euskaldunek

(7;(.2 (5$%,/(5$ Etxean erabiltzen den hizkuntzari dagokionez, euskararen erabilerak jaitsiera nabarmena izan du herri euskaldunetan. Erdal eremuan berriz, igoera gertatu arren datuak oso apalak dira.

ŘHVDQ EHKDU GD GDWXDN NH]NDJDUULDN GLUHOD DW]HUDNDGD JHUWDWX GD EDL HXVNDUDUHQ H]DJXW]DQ EDLWD HUDELOHUDQ HUHř ř

Lurgune euskaldunean euskararen indize altuenak dituzten herriak biztanle gutxiena dituztenak dira. Herri txiki horiek, hizkuntza errealitate ahulagoa dute, alegia, aldaketen aurrean sentikorragoak dira. Beraz, hauskortasun maila altuagoa dutela baiezta daiteke.

Azken hamarkadetan izandako aldaketa sozioekonomikoek eragin zuzena izan dute arnasguneetan, eta hori, lurralde antolaketa eta lurralde plangintzako politikaren ondorio izan dela baiezta daiteke. Egiten den guztiak eragina baitauka hiztunongan, eta, ondorioz,

(86.$5$5(1 %,/$.$(5$ 8GDOHUUL HXVNDOGXQHWDQ HXVNDUDUHQ H]DJXW]DQ DW]HUD HJLQ GD 8GDOHUUL HXVNDOGXQHQHWDQ L]DQ GLUD JDOHUDULN KDQGLHQDN • Lehen hizkuntza euskara zutenen kopurua gehiago jaitsi da udalerri euskaldunetan besteetan baino.

• Euskararen etxeko erabilerari dagokionean galera nabarmena gertatu da udalerri euskaldunetan.

• Euskararen ezagutza %90-100 bitartean zuten 56 udalerri zeuden EAEn 1981ean eta 33.600 biztanle biltzen zituzten.

2011n berriz, 13 udalerrik bakarrik zuten ezagutza maila hori eta 4.000 herritar bizi ziren bertan.

• Bizkaiko Gamiz- Fika udalerria da euskarak atzera gehien egin duen udalerria; bertako herritarren %94k zekiten euskaraz 1981ean. 2011n aldiz, %73,1 zen euskalduna eta euskararen etxeko erabilera %86,3tik erdira jaitsi da.

hizkuntzaren ikuspegi orokorrean.

Udalerri euskaldunek izan duten bilakaera soziolinguistikoari lotzen bagatzaizkio, esan behar da datuak kezkagarriak direla; atzerakada gertatu da bai euskararen ezagutzan baita erabileran ere.

08*,.257$681$ 0XJLNRUWDVXQD DVNR DUHDJRWX GD EL]LJXQH EHUULDN VRUWX GLUHODNR EHVWHDN EHVWH • Udalerritik kanpo jaio direnen kopurua asko hazi da 2001-2011 artean: Hegoaldean %5,1 eta arnasguneetan %15,5. • Lan eta bizi herrian egiten dutenak gero eta gutxiago dira; arnasguneetan inon baino gehiago jaitsi da talde hori. • Kanpoko biztanleria berria dator, baina gehienek lana kanpoan egiten dute. • Bizi proiektua garatzeko adinean dagoen jendea da gehienbat. • Herri txikietan kualitatiboki eragin handiagoa dute horrelako fenomenoek.

+,5,*,17=$ +LULJLQW]D MDUGXHUD EL]LD HJRQ GD D]NHQ EL KDPDUNDGHWDQ • Etxe berriak eta bigarren etxebizitzak egin eta erosteko joera asko hazi da. • Lurgune euskaldunean, dena den, lehen etxebizitzek egin dute gora, etxebizitza nagusiek. • Jaioterritik lurgune euskaldunera joandako jendea, euskal herritarra da nagusiki.

0,*5$=,2$. %L]WDQOHULDUHQ MDWRUUL DQL]WDVXQD NRQWXDQ KDUWX EHKDU GD DVSDOGLNRDN GLWXJX MHQGHDUHQ MRDQ HWRUULDN • Hego Euskal Herrian jaiotakoak zenbat dira? Hego Euskal Herrian %74,6 eta arnasguneetan %86,9 • 60-70eko hamarkadetan Espainiako migranteak jaso zituzten eskualdeek jaso dituzte orain ere etorri berriak, nagusiki: Durangaldea, Bidasoa Beherea, Goierri,‌ • Lurgune euskaldunean Espainiatik kanpo jaiotako jendea ez da kopuruz oso esanguratsua %5,2. Batezbestekotik nahiko behera dago (%8). • Herri euskaldunetan Amerikako jatorria duten etorri berri gutxiago dago, eta horiei herri erdaldunagoetan finkatzeko joera antzematen zaie.

,=$(5$ ,1'8675,$/$ 8GDOHUUL HXVNDOGXQHN L]DHUD LQGXVWULDO QDEDUPHQD GXWH +HJRDOGHDQ EDLQR KDQGLDJRD 'XUDQJDOGHD 'HEDEDUUHQD 'HEDJRLHQD 6DNDQD *RLHUUL • Tokian tokiko berezitasun asko ditu ekonomiaren ikuspegitik: zerbitzuak, eraikuntza‌ • Industriaren maila teknologikoa txikia edo ertaina da oro har, eta horrek zalantzak sortzen ditu etorkizunera begira, izango ote dira gai iraun eta garatzeko?

HOH

WUHV QD

%HKLQ HWD EHUULUR HVDWHQ DUL JDUD HXVNDUD] EL]L GLUHQ XGDOHUULDN RQXUDJDUULDN GLUHOD JXUH KLULHQW]DW HWD EDLWD (XVNDO +HUUL RVRDUHQW]DW HUH HXVNDUD KDLQ ]DEDOGXWD H] GDJRHQ WRNLHQW]DW HUHGX HWD DUQDVD GLUHODNR %DGD LUL]SLGH KRUUHNLQ EDW HWRUULWD 8GDOHUUL (XVNDOGXQHQ 0DQNRPXQLWDWHDN HWD *LSX]NRDNR )RUX $OGXQGLDN SUHEHQW]LRDUHQ LNXVSHJLD DGPLQLVWUD]LRHQ MDUGXQHDQ W[HUWDWXNR GXHQ DUDX HJLWDVPRD ]HKD]WX GXWH ODQNLGHW]DQ EDNRLW]DN EHUH HUDJLQSHNR HVSDUUXHWDQ DSOLNDW]HNR Euskararen aldeko lana modu transbertsalean landu nahi du egitasmo honek, eta administrazioko zerbitzuetan egiten diren politika eta egitasmoetan hizkuntzaren ikuspegia ere aintzat hartzea du helburu. Hori horrela, salto kualitatiboa eman nahi izan da arau egitasmo horrekin.

Hirigintza proiektuetan zein kultur egitasmoetan, besteak beste, hizkuntzaren ikuspegia txertatu eta lantzeko balioko digun tresna izango dugu eskuartean aurrerantzean.

Ĺ˜+LULJLQW]D SURLHNWXHWDQ ]HLQ NXOWXU HJLWDVPRHWDQ EHVWHDN EHVWH KL]NXQW]DUHQ LNXVSHJLD W[HUWDWX HWD ODQW]HNR EDOLRNR GLJXQ WUHVQD L]DQJR GXJXĹ™ (/( DSOLNDWX DKDO L]DQJR GHQ MDUGXHUD PRWDN

ELEk bi puntu garrantzitsu biltzen ditu:

• Balizko kalte horiek saihestu edo murrizteko neurri zuzentzaileak eta horien ezarpenaren segimendua.

• Hirigintza proiektuak: herri mailakoak, eskualde mailakoakù • Oinarrizko zerbitzuak: hezkuntza, osasungintza... • Jarduera sozioekonomikoaù • Merkataritza eta aisialdiko ekipamenduak. • Gizarte eta kultur ekimenak.

ELEren aplikazio eremuari dagokionez, bereziki, euskararen arnasgune diren herri euskaldunak izango dira, helburua baita egoera soziolinguistiko onean dauden eremuak babestea.

(/(N HJLQ GXHQ LELOELGHD Maiatzean Tolosaldeko Lurraldearen Zatiko Planean jarri zen proban ELE. Lehenengo testazioa egitea izan zen helburua, tresnaren egokitasuna ikusteko eta egin

• Administrazioen jardueren inpaktu linguistikoak neurtuko dituen Eragin Linguistikoaren Ebaluazioa.

beharreko moldaketak egiteko. ARTEZ euskara zerbitzua arduratu zen aplikazioaz, Bai Hirigintza BAI arkitektura enpresako bi arkitekto eta Torrene Consulting enpresako soziologo batekin batera.

Tolosaldeako ordezkari eta euskara eta hirigintza teknikariei egin zitzaien emaitzen lehen aurkezpena eta neurri zuzentzaileen proposamena bertan parte harturakoei egiteko eskatu zitzaien.

Gerora, otsailaren 5 eta 6an ospatu ziren LUHI II. Jardunaldietan aurkeztu zen lehenengoz ELE. Bertaratu zirenek, Tolosaldeko Lurraldearen Zatiko planean izandako esperientzia ezagutu ahal izan zuten, eta, amaieran, balizko proiektu batzuei kalteak saihesteko neurri zuzentzaileen proposamena egiteko parada izan zuten.

Hurrengo urratsa ELEren zabalpena egitea izango da, batetik, UEMAk ELEren inguruko formazioak eskainiko ditu udalerrietan eta aukerak sortzen diren lekuetan tresna aplikatzeko laguntza eskainiko die, eta, bestetik, Aldundia bere eraginpeko egitasmoetan ere praktikan jartzen hasiko da.

P

RW]H DQ

8(0$UHQ OXUJXQHD KDQGLW]HQ 8(0$N XGDOHNLQ KDVL ]XHQ DJLQWDOGLD *DXU HJXQ $UDED %L]NDL *LSX]NRD HWD 1DIDUURDNR XGDOHN RVDW]HQ GXWH 0DQNRPXQLWDWHD +HJR (XVNDO +HUULNR ODX KHUULDOGHHWDNR XGDODN ELOW]HQ GLWXHQ 0DQNRPXQLWDWH EDNDUUD GD 8(0$ 8GDORN (XVNDO +HUULNR SXQWD EDWHDQ ]HLQ EHVWHDQ HJRQGD HUH EDGXWH DQW]HNRWDVXQLN HXVNDUDN EDW]HQ GLWX HWD HONDUODQHDQ GLKDUGXWH HXVNDUD VXVWDW]HQ

Tolosa eta Zarautz bezalako udal handiek Mankomunitateko kide izateko hartu duten erabakiak dimentsioa ez ezik indarra ere eman dio UEMAri. Mankomunitatearen helburua udalerri euskaldunen arteko elkarlana sustatzea da. Eta, bide horretan, ezinbestekoa da UEMAren lurgunea zabaldu eta udalerri euskaldun guztiak bilduko dituen erakundea eratzea. Bide hori urratzeko, Ipar Euskal Herriko hautetsiekin harremanetan ere aritu da UEMA, bereziki Uztaritzeko Udalarekin.

2013an, Tolosan, UEMA Egunetik jauzia egin genuen Udalerri Euskaldunen Egunera, eta bertan bildu genituen UEMAkoak eta UEMAkoak ez diren udaletako ordezkariak. Euskarak batzen gaitu lelopean hainbat erakundetako ordezkarik bat eginda aldarrikatu zuten euskararen arnasguneei dagokien garrantzia aitortu eta indartzeko plangintza bereziak bultzatzeko beharra.

8GDODN HUHGX 8(0$N VRUUHUDWLN JDUUDQW]LD EHUH]LD HPDQ GLR HXVNDUDUHQ QRUPDOL]D]LRDQ XGDOD EHUD HUHGX L]DWHDUL (WD DGPLQLVWUD]LRDN HXVNDUDUHQ QRUPDOL]D]LRDQ GXHQ DUGXUD HWD HUDJLWH DKDOPHQD NRQWXDQ L]DQGD XUUDWV VHQGRDN HPDQ GLWX XGDODN HXVNDOGXQW]HQ 6HJXUX DVNR XGDOHQ HXVNDOGXQW]HD L]DQ GD 0DQNRPXQLWDWHDN HJLQGDNR HNDUSHQLN QDEDUPHQHQD $GPLQLVWUD]LR SXEOLNRDN RUR KDU HXVNDUD] DULW]HNR ]DLOWDVXQDN GLWXHQ ELWDUWHDQ 8(0$NR XGDOHN HXVNDUD] IXQW]LRQDW]HQ GXWH QDJXVLNL (UDNXQGH SXEOLNRHN HUH HXVNDUD] IXQW]LRQD GH]DNHWHOD IURJDWX GX 8(0$N (XVNDUDUL EDOLR HUDQWVLD HPDQ GLR

H

UD VRDN

(XVNDUDUHQ Rơ]LDOWDVXQD ]DODQW]DQ

Euskararen erabileran aurreratuenak dauden udalek arazo juridikoak dituzte.

Badirudi euskararen legeak ez duela babesten hainbat udalek euskaraz aritzeko hartutako erabakia. Espainiako Gobernuaren ordezkari Carlos Urkixoren eskutik datoz errekerimendu eta helegite gehienak, baina Nafarroako Gobernuak ere inpugnatu du Baztango euskara plana. Horrenbestez, UEMAko udalak jo puntuan aurkitzen dira.

Kontratazioetako hizkuntza irizpideak, diru-laguntzetarako hizkuntza irizpideak, udalak euskalduntzeko adostutako hizkuntza irizpideak, Berastegiko eta Zeraingo Udalak UEMAn sartzeko hartutako erabakia eta aktak euskara hutsez bidaltzea dira, besteak beste, udalei helegiteak ezartzeko erabilitako aitzakiak. Maren Belastegi UEMAko lehendakariaren arabera euskara sustatzeko lana “baldintzatzen” ari da Urkixo. Izan ere, “une hauetan euskararen ofizialtasuna bera ari da zalantzan ipintzen. Helegiteon bitartez, esaten ari zaizkigu euskarak, erdara ere erabili ezean, ez duela balio ofizialik administrazio arteko harremanetarako.

Eta, kontua da gaur egungo euskararen

legea oinarri hartuta, ez daukagula epaitegiek arrazoia emango diguten ziurtasunik”.

Ř8(0$N (XVNR -DXUODULW]DUL HVNDWX GLR HXVNDUDUHQ EDOLR Rơ]LDOD GHIHQGDWX HWD HXVNDUD VXVWDW]HNR XGDOHN KDUW]HQ GLWX]WHQ QHXUULDN EDEHVWHNRř Bizi duten egoeraren aurrean kezkatuta daude UEMA eta bertako udalak. Babesa ez ezik konponbideak ere eskatu dituzte behin eta berriro. Hizkuntza politikaren ardura Eusko Jaurlaritzarena dela ulertuta beregan jarria dute begirada.

UEMAk Eusko Jaurlaritzari eskatu dio euskararen balio ofiziala defendatu eta euskara sustatzeko udalek hartzen dituzten neurriak babesteko. $NWDN HXVNDUD] Aktak euskaraz bidaltzea legezkoa dela dioen txosten juridikoa bideratu du Jaurlaritzak udaletara, Beizamako

Udalaren kasuan pertsonatu da eta Udal Legearen proiektuaren bitartez jarduera hori babesteko borondatea ere agertu du. Baina, euskara sustatzeagatik udalek hartutako erabakiak babestu nahi baditu behintzat, aurrerago ere jo beharko du Eusko Jaurlaritzak. Finean, euskaraz aritzeko lege babesa behar dute udalek, eta hori ez dute bermatzen egun indarrean dauden legeek. Horregatik, aurrerapauso horiek lortze bidean Udal Legearen proiektua baliatzeko, edota beharrezko bada, Euskararen Legea egokitzeko eskatu dio UEMAk Eusko Jaurlaritzari. +HUULWDUUHQ EDEHVD UEMAk uste du denok batera joz gero nahikoa indar izan badagoela oztopo horiei eta etor daitezkeenei aurre egiteko.

Horregatik, euskararen arnasguneak indartu eta zabaltzeko ahaleginean elkarlanean aritu nahi du. Bide horretan, eskertu nahi izan du erasoen aurrean jasotako babesa. Zehazki, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak eskainitako berotasuna, eta bereziki, oztopoen gainetik euskaraz biziko garela kalean aldarrikatu duten milaka herritarren bultzada.