Türk
au. VI,
Dergisi / Journal ofTurkish World Studies, 2, Sayfa: 531-535, JZMjR 2006.
ALTAY KULLANILAN
"KUZEY" DenisSINOR
boyunca en önemli Altayca kelimeler çok, belki de haddinden fazla, dikkat Arat, hayatta olan bu Kononov, Kotwicz, Pelliot, Rasanen, Shirokogoroff, Vasileviç gibi bugün çok konuya temas etti, ancak geçen bilim hemen hemen hepsi terminolojiden ziyade yön Bu sebeple üzere, onlar konuya tam son sistemleri üzerine Tamamen bitirme gayesiyle en Türkçe terminoloji ile oldu. Kononov (1977) bütün Türk dillerindeki terminoloji ile ilgilenirken, Rahmeti Arat da (1963) Eski ,. Türkçedekilerle ilgilendi. "Kuzey" için terimler yön sistemlerinin ilgilidir. görülüyor. OT. arqa "arka", KKlp. "kuzey", Tkm. "arka, kuzey" Türkçede güney yön sistemine ile ilgilidir. Kaz. teristik (teris < ters) (Kononov 1977: 71); Tuv. sosgu "kuzey" kesinlikle sos "son, "ters" Kononov 1977: 70'te -tik ekini Ben -lik ekinin bir olarak ETk. metinlerde kidin "arka, kuzey" gelir. (Arat 1963: 182) . Klasik Mo.'da aru, Bur. ara "arka, kuzey" kelimeleri kesinlikle OT. arqa "arka veya kelimesindeki *ar Tk-Mo. ortak bir köke gider. Gizli Tarih'teki ümere "arka, kuzey" de güney yön umara kelimesinin sistemini ifade eder. Klasik Mo. umar-a "kuzey" lokatif Pelliot'un tahmini (1925: 233) kelimenin Ma. amargi "arka, kuzey" kelimesiyle ilgili yönündedir, tabii bu bir tahmindir. üzere, amargi kelimesi ama "arka, + ergi "yön, taraf' iki Genelolarak ve ama "arka, genel amala "arka, sonra; daha sonra" ve kelimenin amari "sonra" kelimesinde gibi bir köktür. Cincius 1975: 35-36'da *xamar kelimesini Ma-Tung. ve amar maddesinde Ma.'daki yulergi "ön, güney" (yuleri olarak "ön", yulesi "ön, güney") gibi kelime Ma. amargi Ma.'daki terim kesinlikle güney yönünü gösteriyor. Tung. da kelimenin kökleri Asya halklan nadiren ifade Tofalarda Mo. 'dan
yön sistemi ama bu, "kuzey" terminolojisi ile Bu tip örneklere, Alt. ve TeL. epçi yan "sol taraf; kuzey yönü" (Rad. i 1924), zunggarz "sol" görülür. (Kononov)
dillerde "kuzey" ifadesi, "güney"in olarak, ya da gelen bir pejoratif veya olumsuz bir niteleyici eklenerek Kaz. ve tüs/tüw'ten tüstükltüstik "ana yön" (Kononov: 70) Sol kelimesiyle "kuzey" için bir sol tüstik. Rad. Kaz. "kuzey" için sol tüstük (Rad. III: 1580) "kuzey" sözcük haline verir. [çaq « yaq) "zaman", Rad. N: 10] Sagayca (Rad: 1805) kuzey, kün ükküs < (öküss) yani, harfi harfine öksüz Hak. ve kün ifadesi harfi harfine,
78) tün
terimler OT. "gece", tün tönyaq. Benzer semantik
Alt. ve tündük, Alt. Macarca e(y) unsurunun "gece"
III, gelen
• Altaica Osloensia, Proceedings from the 32nd Meeting of the Permanent International Altaistic Conference, Os10, June 12-16,1989, Ed. Bemt Brendemoen, Os10 1991, s. 295-300.
531