Wie is van hout… Een gang door de psychiatrie

Tekst: Sil Popelier

Vorig jaar was het exact vijftig jaar geleden dat het boek ‘Wie is van hout...’ van Jan Foudraine gepubliceerd werd. Toentertijd heeft het boek wel wat stof doen opwaaien. Jan Foudraine durfde de heilige huisjes van zijn tijd neerhalen.

‘Wie is van hout...’ was een aanklacht tegen wanpraktijken in de psychiatrische ziekenhuizen. In de jaren 70 sneuvelden wel meer heilige huisjes. Er waaide toen een frisse wind door de samenleving. Alle gevestigde instituten werden aan een maatschappijkritische blik onderworpen. Zo ook de psychiatrie.

Antipsychiatrie maakte furore. Als antipsychiater is Jan Foudraine dan ook bij het grote publiek bekend. Achter de schermen zette hij zich constructief in voor een betere behandeling van psychiatrische patiënten. Hij werkte een tijd in psychiatrische ziekenhuizen in de VS. Hij haalde er de patiënten uit hun isolement en apathie, betrok hen weer bij de dagelijkse routine en gaf hen hun zelfstandigheid terug. Hij verrichtte baanbrekend therapeutisch werk!

We kunnen dus zeker stellen dat Jan Foudraine een van de pioniers is van de humane psychiatrie. Mijn vader was in de jaren 70 al grote fan. Hij stuurde mij een link naar een artikel in De Wereld Morgen door. Het origineel (geplaatst op 27 november 2022) vind je op de boekenblog van Paul Verhaeghe: www.boekenblog. paulverhaeghe.com.

Vandaag lijkt het biomedische (of het biochemische) model het in de psychiatrische behandeling definitief gehaald te hebben. Voor elk probleem zou er een pilletje bestaan en elk probleem zou te herleiden zijn tot een chemisch onevenwicht in de hersenen. Dat is een mythe die wetenschappelijk onderzoek allang doorprikt heeft. De macht van de farmaceutische lobby is helaas nog altijd net iets groter dan het gezonde boerenverstand.

Toch gaan er vandaag, net als in de jaren 70, opnieuw stemmen op om het psychosociale model toe te passen. Dit model reduceert de patiënt niet tot zijn genen en reduceert de oplossing voor zijn mentale problemen niet tot het slikken van een pilletje. Het is een model dat de sociale relaties (gezin, familie, vrienden en kennissen) en trauma’s (vaak veroorzaakt door verstrikkingen in het familiesysteem) in kaart brengt. Dit is een recente evolutie die duidelijk zichtbaar wordt in de herstelvisie, het kwartiermaken en de vele initiatieven die patiënten meer autonomie willen geven over hun eigen hersteltraject.

Het is natuurlijk kwestie om in te zien dat wij, de patiënten zelf, ons eigen herstel in handen moeten nemen. En dat gaat niet steeds van een leien dakje, want eens je beslist hebt om niet meer in het vakje ‘patient’ gestopt te worden, stuit je vaker dan je lief is op een nogal stugge samenleving en afwijzende reacties; in de zin van: “Die moet wel echt knetter zijn!”. Als je zo’n reacties ervaart, blijf er niet alleen mee zitten. Bij de praatgroepen van UilenSpiegel en bij de telefoon- en chatlijn Luistergenoten kan je met jouw verhalen terecht.

Je eigen herstel in handen nemen is een beslissing die door de maatschappij op z’n zachtst gezegd niet op gejuich wordt onthaald, want: Eens patiënt, altijd patiënt? Durven denken dat de patiënt enkel mag ondergaan en vooral geen actieve rol mag innemen, is pas knetter. UilenSpiegel denkt gelukkig niet zo.

De stigmatisering en vernedering van psychiatrische patiënten blijven schering en inslag. De gedachte erachter is dat de psychiatrische patiënt gedoemd is te mislukken. Het is echter onrechtvaardig om er vanuit te gaan dat iemand nooit zal veranderen, of nooit zijn of haar leven zal kunnen bijsturen.

Zelfregie en autonomie zijn sleutels tot herstel, terwijl het opleggen van allerlei vernederende dwangmaatregelen deuren zijn die de weg naar herstel afsluiten of ten minste bemoeilijken.

Reacties zijn steeds welkom op sil.popelier@proton.me