INHOUD
HOOFDSTUK 1: DIER OF DING? Johan De Tavernier Mensgerichte ethiek: dieren zijn quasi-dingen Diergerichte ethiek: dieren als levende subjecten BOX 1.1: Vegetarisme en veganisme · Dirk Lips Argumenten pro en contra Op zoek naar een nieuwe morele status van dieren Principe van niet-schaden (non-maleficence) Principe van weldoen (beneficence) Besluit
HOOFDSTUK 2: DIERENWELZIJN EN WETENSCHAP Johan De Tavernier & Hilde Vervaecke Verschillende benaderingen van het begrip dierenwelzijn BOX 2.1: De Vijf Vrijheden Welzijn als het goed functioneren van dieren afhankelijk van productiedoelen Welzijn als niet-lijden, geluk en plezier beleven Welzijn als het vervullen van ‘natuurlijke’ gedragsbehoeften van dieren Welzijn als integriteit Van vijf tot twaalf vrijheden Hoe meten we welzijn? Gedrag als indicator voor welzijn BOX 2.2: Tonische Immobiliteit Besluit
HOOFDSTUK 3: DE RELATIE TUSSEN MENS EN DIER Dirk Lips, Eddy Decuypere & Stefan Aerts Een beknopte geschiedenis Mens-dier in de middeleeuwen
GLHU HQ ZHO]LMQ LQGG
11 12 14 17 20 22 23 24 25
27 28 29 30 31 36 40 40 42 46 47 54
57 58 58
6
dier en welzijn
De technische (r)evolutie De sociale evolutie BOX 3.1: Evolutie van de aantallen landbouwdieren in België Diversificatie in mens-dierrelaties Nutsdieren Gezelschapsdieren Hulpdieren Exotische dieren Hobbydieren Schadelijke dieren Wilde dieren Dierenwelzijn? Besluit
HOOFDSTUK 4: DIERENWELZIJN EN CONSUMPTIE Stefan Aerts & Dirk Lips De ‘dubbele moraal’ Dissectie van de dubbele moraal De invloed van crisissen Analyse van het consumentengedrag Dubbele moraal, quo vadis? BOX 4.1: The theory of planned behaviour Uitwegen uit de patstelling Labels De rol van de distributie Vier wegen naar vooruitgang Besluit
64 65 66 69 71 73 74 75 75 77 79 80 83
85 85 86 88 90 91 92 93 93 94 96 98
HOOFDSTUK 5: DIERENWELZIJN EN MATRICES Stefan Aerts & Dirk Lips
101
Welzijnsmeters Dierenwelzijnsscores BOX 5.1: De ethische matrix De Tiergerechtheitsindex van Bartussek BOX 5.2: Parameters en indicatoren Het systeem TGI
101 103 104 106 107 108
GLHU HQ ZHO]LMQ LQGG
inhoud
Sterktes en zwaktes van de TGI Het Decision Support System van Bracke Het systeem DSS Sterktes en zwaktes van het DSS Het Qualitative Behaviour Assessment-systeem van Wemelsfelder Het systeem QBA Sterktes en zwaktes van QBA Het Welfare Quality-systeem Sterktes en zwaktes van het WQ-systeem Besluit
HOOFDSTUK 6: DODEN VAN DIEREN VOOR VOEDSEL Stefan Aerts & Johan De Tavernier Theoretisch kader Slachten ‘Humaan doden’ Conventioneel slachten BOX 6.1: Geschiedenis van de bedwelmingstoestellen Welzijnsproblemen bij conventionele slachting Slachten volgens een religieuze ritus BOX 6.2: De discussie rond rituele slachting in Duitsland Tussentijds besluit Doden van vis Dodingsmethoden De discussie over pijn Het welzijn van de vis Besluit
HOOFDSTUK 7: HUISDIEREN Johan De Tavernier Een historische noot Mens-huisdierrelatie Speciësisme? Attitudes tegenover dieren Huisdieren versus landbouwdieren Natuurlijk gedrag
GLHU HQ ZHO]LMQ LQGG
7 110 111 112 113 115 116 117 118 118 120
123 124 125 125 127 133 135 137 138 143 144 145 146 148 149
151 151 155 156 158 159 159
8
dier en welzijn
Affectie Handelingen met dieren Selectie Besluit
HOOFDSTUK 8: PROEFDIEREN Johan De Tavernier De geschiedenis van dierproeven Groeiend maatschappelijk protest Het recente debat Basisvisie inzake proefdiergebruik Alternatieven? Vervanging, vermindering en verfijning Ethische commissies Apen als proefdieren? Besluit
HOOFDSTUK 9: DIERZIEKTEBESTRIJDING Stefan Aerts & Dirk Lips Definities Beknopt historisch overzicht Groeiende onenigheid Meer dan economie Dierenwelzijn Speciale omstandigheden Mogelijke voorzorgsmaatregelen Besluit
BIBLIOGRAFIE WEBSITES
GLHU HQ ZHO]LMQ LQGG
160 161 162 163
165 166 169 170 172 173 176 178 180 183
187 187 189 191 192 193 194 195 199
201 221