Inhoud
Inleiding 11 Lapland, land van de Samen 12 Opzet van de gids 13 Achtergronden Geografie en geologie Landschap Gesteenten en gebergten IJstijden en gletsjers Fjorden en glaciale landschapsvormen Klimaat en seizoenen Middernachtzon Ruska Poolnacht Noorderlicht De acht seizoenen van Lapland Flora en fauna Laplands ecosystemen Dierenleven Natuurbescherming en nationale parken Geschiedenis Prehistorie Vikingen en ontdekkingsreizigers Nationale Staten, predikers en kolonisten Tweede Wereldoorlog Bevolking en Cultuur Noren, Zweden en Finnen Samen, volk van de zon en de wind Sami godsdienst Rendierhouderij Sami kunst en handvaardigheid Kunst Schilderkunst
WW N-Scan deel 01 2009.indd 5
15 15 15 17 17 19 20 21 21 22 22 24 26 26 30
Sculptuur, houtbewerking, 60 fotografie Architectuur 61 Literatuur 64 Winter in Lapland 65 Wintersport, meer dan kou, 65 sneeuw en ijs Individueel of georganiseerd 66 op wintersport? Auto winterklaar maken 66 Alpiene skiën, telemarken 67 en snowboarden Langlaufen 69 (crosscountryskiën) Sneeuwschoenwandelen 70 Sneeuwscootertochten 70 Sledehondentochten 71 Overige winteractiviteiten 72 Winters dierenleven 72 Praktische informatie Voor de reis Nuttige adressen Reisdocumenten/Douane Vervoer naar Lapland
73 73 73 75 76 79
48 50 51
Tijdens de reis Openbaar vervoer in Lapland Accommodatie Wandelen en trektochten Fietsen en mountainbiken Kajakken, kanoën en raften Vissen Wintersport
56 57 57
Van A tot Z Alarmnummers Brandstof
88 88 88
34 39 39 41 41 44 46 46
79 80 82 86 86 88 88
03-09-2009 08:46:50
Noord-Sca n din av i Ë
Elektriciteit 89 Eten en drinken 89 Feestdagen 89 Geld (Valuta/Creditcards/Banken) 89 Gezondheid 89 Gevaren 89 Handwerkproducten en souvenirs 89 Internet en e-mail 90 Kaarten 90 Kleding 90 Literatuur 91 Muggen 91 Musea 92 Nationale parken 92 Openingstijden winkels 92 Post 93 Restaurants 93 Talen 93 Telefoneren 94 Toeristische informatie 94 Tijdverschil 95 Weerbericht 95 Wegen en Verkeersregels 95 Bezienswaardigheden 97 Noord-Noorwegen 97 Reizen en openbaar vervoer 97 Nordland Highlights Reisroutes Gebiedsbeschrijving Poolcirkel Sulitjelma Fauske Saltstraumen Bodø Kjerringøy Rago nationaal park Husmannsplassen Kjelvik Steigen en Engeløya Tysfjord Hamarøy Ofoten
WW N-Scan deel 01 2009.indd 6
100 101 104 104 104 105 106 106 107 111 111 113 113 114 115 120
Efjord Narvik
120 121
Lofoten en Vesterålen Inleiding Visserij Kunst Highlights Reizen en openbaar vervoer Gebiedsbeschrijving Lofoten Store Molla Lille Molla Skrova Austvågøya Gimsøya Vestvågoya Flakstadøya Moskenesøya Værøy Røst Gebiedsbeschrijving Vesterålen Hinnøya Hadseløya Langøya Vestbygd en Skogsøya Andøya
123 123 127 130 132
Troms Highlights Reisroutes Gebiedsbeschrijving Bardu en Målselv Øvre Dividal nationaal park Senja - zuidkust Senja - noordkust Tromsø Kvaløy Lyngensalpene E6 Nordkjosbotn-Skibotn Kåfjordbotn Skjervøy Laukøy en Arnøy Reisadalen en Reisa nationaal park
163 163 164 165 165
133 133 133 134 134 134 141 141 144 147 149 150 153 153 157 158 160 160
167 169 172 175 181 182 184 185 186 188 188
03-09-2009 09:02:03
INH O UD
Finnmark 192 Highlights 196 Reisroutes 197 Gebiedsbeschrijving 197 West-Finnmark 197 Porten til Finnmark 197 Alta 198 Kåfjord 201 E6 Alta-Hammerfest 202 Hammerfest 202 De eilanden rond Hammerfest 205 Skaidi-Noordkaap 205 Magerøya en de 207 Noordkaap Honningsvåg 207 Kamøyvær 210 Gjesvær 210 Skarvåg 212 Noordkaap, 71° 10’21” 212 De Finnmarksvidda 215 Kautokeino 215 Karasjok 219 Øvre Anárjokka nationaal park 221 Lakselv en de 221 Porsangerfjord Stabbursdalen nationaal 223 park Oost Finnmark 224 Lakselv-Ifjord-Tana bru 224 Tana bru 225 Nordkinn schiereiland 225 Mehamn 226 Gamvik 227 Varanger schiereiland 229 Ishavsveien 231 Berlevåg 231 Vardø 236 Hamningberg 236 Vadsø 234 Store Ekkerøy 237 Varangerbotn 238 Bugøynes 239 Neiden 240 Kirkenes 240 Grense Jacobselv 243 Pasvik Vallei 244
WW N-Scan deel 01 2009.indd 7
Zweeds Lapland 246 (Norrbotten) Highlights 247 Reizen en openbaar vervoer 247 Gebiedsbeschrijving 250 Langs de Botnische Golf 251 naar Finland Piteå 251 Luleå 252 Luleå Archipel 257 Haparanda 258 De Zilverweg naar 258 Noorwegen Arvidsjaur 258 Arjeplog 259 Pieljekaise nationaal park 259 De Inlandsvägen door het 261 hart van Zweeds Lapland Jokkmokk en 261 Werelderfgoed Laponia Kvikkjokk 264 Padjelanta nationaal park 266 Sarek nationaal park 268 Porjus 270 Stora Sjöfallet nationaal 271 park Gällivare 273 Muddus nationaal park 276 Van Kiruna naar Abisko en Narvik 277 Kiruna 277 Nikkaluokta en 281 Kebnekaise Abisko nationaal park 282 Björkliden 283 Riksgränsen 283 Naar Karesuando en Finland 284 Vitangi 284 Lannanvaara 285 Karesuando 285 Fins Lapland (Lappin Lääni) 286 Highlights 287 Reizen en openbaar vervoer 287 Gebiedsbeschrijving 290 Rovaniemi en zuidoost 291 Lapland
03-09-2009 08:46:52
Noord-Sca n din av i Ë
Rovaniemi Kemijärvi Pyhä-Luosto nationaal park Suvanto Salla Kuusamo Oulanka nationaal park Posio Riisitunturi nationaal park Taivalkoski Syöte nationaal park Oulu Westelijk Lapland Kemi Tornio-Haparanda Perämeri nationaal park Langs de Torniorivier Pello Kolari Kittilä Levi Ylläs Muonio Pallas-Yllästunturi nationaal park Hetta-Enontekiö Kaaresuvanto Kilpisjärvi Noordoost Lapland Sodankylä Saariselkä en Urho Kekkonen nationaal park Ivalo Inari Lemmenjoki nationaal park Utsjoki Kevo Canyon Sevettijärvi
291 296 296 299 299 301 302 304 305 305 307 308 310 310 312 314 314 315 315 315 316 316 317 317 318 320 320 323 323 325 328 328 330 333 334 334
Kola schiereiland 336 Achtergronden 336 Geschiedenis 337 Landschap, natuur en 337 milieu Praktische informatie 340 Georganiseerde rondreizen
WW N-Scan deel 01 2009.indd 8
en excursies Gebiedsbeschrijving Murmansk Lovozero Monchegorsk Apatity en Kirovsk Zapolyarniy Kandalaksja Rotstekeningen Umba Varzuga
340 341 341 341 341 341 342 342 342 342 342
Spitsbergen Achtergronden Geografie Geologie en geomorfologie Weer en klimaat Flora en fauna Natuur- en milieubescherming Parken en reservaten Geschiedenis Relaties met Nederland Cultureel erfgoed Bestuur Economie Toerisme Highlights Gebiedsbeschrijving Vestspitsbergen (eiland Spitsbergen) Sørkapp Hornsund Torellbreen Van Keulenfjorden en omgeving Van Mijenfjorden Svea(gruva) Reindalen Isfjorden Kapp Linné Grønfjorden (Green Harbour) Barentsburg Grumantbyen Longyearbyen Hiorthamm
343 343 343 347 350 353 363 364 366 372 377 378 380 382 386 392 392 392 393 393 394 394 394 395 395 395 395 396 399 399 404
03-09-2009 08:46:52
INH O UD
Tempelfjorden Skansbukta Pyramiden Kapp Thordsen Bohemanneset Prins Karls Forland Kongsfjorden Ny-Ålesund Blomstrandhalvøya Krossfjorden Magdalenefjorden Danskøya Amsterdamøya Ytre Norskøya Raudfjorden Reinsdyrflya Moffen
Speciale onderwerpen Fototip noorderlicht Bessen in alle smaken Johannes Schefferus en Knud Leem Sauna Joik Alvar Aalto Hurtigrute, ‘s werelds mooiste bootreis Noordpoolcirkel Knut Hamsun De Legende van de Stetind Stokvis Traditionele woningen van de Sami De Noordkaapreis van Guiseppe Acerbi Ultima Thule, het einde van de wereld
WW N-Scan deel 01 2009.indd 9
404 404 404 405 405 405 406 407 410 410 411 412 413 415 415 415 416
23 29 43 47 50 64 98 105 117 118 129 206 214 230
Woodfjorden en Liefdefjorden Wijdefjorden Hinlopenstretet Nordaustlandet Kvitøya Kong Karlsland Barentsøya Edgeøya Storfjorden Hopen Bjørnøya Jan Mayen Literatuur Archieven
416 416 416 418 419 419 420 421 422 422 423 425 428 428
Over de auteurs Register
429 430
Koningskrab, ramp of zegen? Kungsleden Carolus Linnaeus Padjelantaleden Kanotip: De wildernisrivier Oulankajoki Fietstip: Fietsen en mountainbiken rond Syöte Loimulohi = gegloeigrilde zalm Het ontstaan van gletsjers Waarom kreeg Noorwegen het gezag over Spitsbergen? Nederland en het verdrag van Svalbard Sinterklaascadeau leidt naar Spitsbergen Mijnbouw op Spitsbergen anno 1925
240 260 264 267 306 307 311 349 371 375 378 382
03-09-2009 08:46:53
Noord-Sca n din av i Ë
10
Wandeltips 1: Rago nationaal park 113 2: Naar Halls’ top, een 119 voortop van de Stetind 3: Lofoten en Vesterålen 146 4: De bergstorting van 164 Steinora 5: Indre Troms grenspad 168 6: Anderdalen nationaal park 171 7: Lyngense Alpen 183 8: Langs de Reisaelva naar Kautokeino 190 9: De kloof van de Altaelva 201 10: Verlaten vissersdorp Kjelvik en de vuurtoren van Helnes 210 11: Kirkeporten 212 12: De echte Noordkaap, 215 Kap Knivskjellodden 13: De oude postroute 216 Alta - Karasjok 14: Stabbursdalen 223 nationaal park 15: Kaap Kinnarodden 227 16: Tanahorn 233 17: Uitzichtberg Pieljekaise 260
opgenomen kaarten Ligging ten op zichte van andere landen 14 Ontstaan van het 22 Noorderlicht Sameland met het 48 centrale leefgebied Nordland en Troms 102-103 Bodø 108-109 Lofoten 124-125 Vaerøy en Røst-eilanden 126 Vesterålen 154-155 Tromsø 176 Finnmark en Fins Lapland (noordelijk deel) 194-195
WW N-Scan deel 01 2009.indd 10
18: Drie parkentocht Padjelanta, Sarek en Stora Sjøfallet 269 19: Rond het Saltoluokta fjellstation 272 20: De drie toppen van Dundret 275 21: Abisko nationaal park 283 22: Over de Pyhätunturi 298 23: Pieni Karhunkierros (De Kleine Berenroute) 304 24: De Hetta-Pallas trail 319 25: Het drielandenpunt Noorwegen-ZwedenFinland 321 26: Beklimming van de Saana (1029 m), de heilige berg 323 van de Sami 27: De wildernis van Urho Kekkonen 327 28: De wilderniskerk van Pielpajärvi 330 29: De Lemmenjoki 331 Gold Trail 30: De Kevo Canyon 334
Magerøya met de Noordkaap 208 Zweeds Lapland 248-249 Lulea 254-255 Kiruna 278 Fins Lapland 288-289 (zuidelijk deel) Rovaniemi 292-293 Oulu 309 Russisch Lapland (Kola schiereiland) 338-339 Spitsbergen, geografische 344-345 overzichtskaart
03-09-2009 08:46:53
ach tergro nde n
22
Poolnacht Tegenhanger van de middernachtzon is de poolnacht. Gedurende de donkere wintermaanden verdwijnt in grote delen van Lapland de zon achter de horizon en komt vaak pas in januari weer tevoorschijn. Overdag laat het duister van de poolnacht slechts een paar uur een bleek blauwachtig schemerlicht door. De maan, de sterren en het noorderlicht zijn in de poolwinter de voornaamste natuurlijke lichtbronnen. De Noren noemen deze poolnacht de ‘mørketid’, de Finnen spreken over ‘kaamos’.
Noorderlicht In de donkere nachten van het najaar en de winter is regelmatig het noorderlicht of poollicht te zien, een prachtig bewegend lichtfenomeen dat te zien is tijdens heldere nachten. Het verschijnsel doet zich zowel voor op het noordelijk halfrond (aurora borealis) als op het zuidelijk halfrond (zuiderlicht of aurora australis). De naam aurora borealis is afgeleid van de Latijnse woorden ‘Aurora’, de godin van de dageraad en Borealis, ‘noordelijk’. Ook het Sami woord voor noorderlicht, ‘guovsahas’, houdt verband met de dageraad. Het noorderlicht ontstaat doordat elektrisch gelaten deeltjes van de zonnewind (deeltjes die ontsnappen aan het zonneoppervlak) met grote snelheid in de aardatmosfeer terechtkomen en daar botsen met atomen en moleculen. Aan de zonzijde wordt de aarde tegen de zonnewind beschermd door een magnetisch schild. Het zijn dan ook vooral stromen
� �
� � �
�
�
gne t o s pheer
�
ma
� �
�
zonnewind
� �
� �
�
� �
� � � �
�
�
� �
�
�
� �
�
�
� � zonnewind bereikt de aarde via de staart van de magnetospheer
Ontstaan van het noorderlicht
WW N-Scan deel 01 2009.indd 22
31-08-2009 11:34:26
73
Praktische informatie
Voor de reis Nuttige adressen Ambassades/Consulaten Finland • Finse ambassade in Nederland Groot Hertoginnelaan 16, 2517 EG Den Haag, 9070 3469754, www.finlande.nl • Finse ambassade in België Kunstlaan 58, 1000 Brussel, 902 2871212, www.finlande.be • Nederlandse ambassade in Finland Erottajankatu 19 B, SF-00130 Helsinki, 9+358 (0)9228920, 9+358 (0)922892300 (consulaat), www.netherlands.fi, openingstijden: ma.-do. 8.30-12.30, 13.00-17.00; vr. 8.30-14.00 uur. • Belgische ambassade in Finland Kalliolinnantie 5, 00140 Helsinki, 9+358 (0)9170412, www.diplomatie.be/helsinkinl, openingstijden: ma.vr. 9.00-13.00, 14.00-16.00 uur. Noorwegen • Noorse ambassade in Nederland Lange Vijverberg 11, 2513 AC Den Haag, 9070 3117611, www.noorwegen.nl/info/ embassy.htm. • Noorse ambassade in België Archimedesstraat 17, 1000 Brussel, 902 6460780, www.noorwegen.be. • Nederlandse ambassade in Noorwegen Oscarsgate 29, 0244 Oslo, 9+47 23333600, www.netherlands embassy.no, openingstijden: ma.-vr. 8.30-16.00 uur.
WW N-Scan deel 02 2009.indd 73
• Belgische ambassade in Noorwegen Drammensveien 103 D, 0244 Oslo, 9+ 47 23133220, www.diplomatie.be/oslonl, openingstijden: ma.-vr. 8.30-16.30 uur. Zweden • Zweedse ambassade in Nederland Jan Willem Frisolaan 3, 2517 JS Den Haag, 9070 4120200, ambassaden.haag@foreign. ministry.se. • Ambassade van Zweden in België Luxemburgstraat 3, 1000 Brussel, 902 2895760, ambassaden. bryssel@foreign.ministry.se. • Nederlandse ambassade in Zweden Götgatan 16 A, S-104 65 Stockholm, 9+46 855693300, www.netherlands-embassy.se. • Belgische ambassade in Zweden Kungsbroplan 2, PO Box 1040, 101 38 Stockholm, 9+46 853480200, www.diplomatie.be/stockholmnl, openingstijden: ma.-vr. 9.00-12.30, 13.30-15.00 uur, juli-augustus: 8.3013.30 uur.
Verkeersbureaus Toeristische informatie over Noorwegen, Zweden en Finland kunt u telefonisch aanvragen, of vinden op de uitgebreide websites van de verkeersbureaus. Finland Fins Bureau voor Toerisme: Visit Finland: P.O. box 625, Töölönkatu 11, Helsinki, 9+358 (0)106058000. Haar website, www.visitfinland.com/nl, geeft veel informatie over reizen naar Finland, met een ‘Finland Travel Guide’, kaarten, infor-
31-08-2009 12:21:19
lofoten HOOFDSTUKKOPPE en veste råNl en
139
De Vågan kirke ook wel bekend als de kathedraal van de Lofoten
gebouwen. Tijdens de opkomst van de stoomschepen verloor ook de haven van Kabelvåg zijn betekenis en groeide Svolvær uit tot de economische kern, de belangrijkste haven en het bestuurlijk centrum. De eenvoudige houten Vågan kirke staat ook wel bekend als de kathedraal van de Lofoten. Ze werd gebouwd in 1898 (ingewijd op 9 oktober van dat jaar), biedt plaats aan 1200 kerkgangers en is daarmee de grootste houten kerk van Noord-Noorwegen. Deze kruiskerk is ontworpen door architect Carl. J. Bergstrøm. Het altaarstuk, voorstellend een drietal gebeurtenissen in Gethsemane, werd gemaakt door voorganger en kunstenaar Fredrik Nicolai Jensen in 1870. Vlak bij de kerk ligt de Trollensteen waarin een vermoedelijk 11e-eeuws kruis is gehakt. Waarschijnlijk is de steen gebruikt als offerplaats door voorchristelijke Sami en plaatsten de Noren een kerk bij deze offerplaats. Helemaal duidelijk is de herkomst van de steen en het kruis niet. De eerste kerk stond hier rond 1120, vermoedelijk in de buurt waar nu het kerkhof is. In een van de vroegere kerken in Vågan werkte dominee Hans Egede van 1707-1717. Hij bracht als eerste zendeling het protestantisme naar Groenland. In Kabelvåg bevindt zich sinds 1983 een kunstacademie. Dat past in de traditie van deze plaats, want hier was rond 1800 Stine Colban Aas werk-
WW N-Scan deel 03 2009.indd 139
31-08-2009 13:20:11
fins lapland Toivoniemi
Toivoniementie
ä yl vä Lammasseari
h h
MYLLYTULLI Lin
na
2
tu
atu
tu
cie
sik
nk
atu
atu
4
nk
nk
ka tu
atu
sto
isto
atu
tak
√5
tie
ari
Ark
Ra
ka tu
ak
atu
sik
Sa
Uu ka
tu
ter
em
uta
atu
atu
ink
atu
nk
➤
nk atu
As
atu
pu
atu
3
atu
ka nk
atu
Nu mm i
He ina tor i
atu
ı➤
luk
nk
tu
atu
tu
pä
To ri
an
ee
op
jä He istä ikin Läv k
ka
ak
ink
Se
ks
ka Ka
nin
em
kko
atu
sto
Alb er t
KUUSILUOTO
Ale
on
rik
ari
jaa
As
Iso
atu ink
Sa
nta
hu
ka
ara
ka
Iso
Sa un
ter
nta
ita
Ale
ns
MERITULLI
Sonnisaari atu
ka
tu ke li
To
Kii
Pa k
ks
■
Ra
7
y1
an
6
Ka
ska % tu
nk atu
llitu
Meritullin vierassatama
atu
Mä ke lini
Ha
tu
nk
Kir
Elba
ak a
Uu
Oj
Ko u
Pokkisanväylä
My llyt ull ink atu
8
Me rik
11
Ka s
0
Ra
tie
9
�
int ie
ie k imo
ren
h
Po ltt
isa
Pu rsit
4
➤
Pik
10 �
h
arm
Raatintie
än
Stadion
12
m
Lohitie
Raatin urheilukeskus
6
KOSKIKESKUS
Tuiran- ranta
äylä
Merikosken sillat
anv
Äm
Tu i r
Kuusisaari
309
So lis
tin ka tu
Bezienswaardigheden 7. Kauppatori 8. Pikisaari eiland 9. Hupisaari eiland en Ainola park 10. Oulu Kunstmuseum 11. Tietomaa wetenschapscentrum 12. Museum van Noord-Ostrobotnië
ka
tu
ETU-LYÖTTY
Ra ta
Algemene informatie 1. Toeristische informatie 2. Post 3. Busstation 4. Treinstation 5. Luchthaven 6. Nallikari camping
Lim
ing
an
ka tu
N ▲
Oulu
WW N-Scan deel 03 2009.indd 309
31-08-2009 14:30:11