Omslag-Even naar de Evenaar
17-01-2014
10:01
Pagina 1
789038 923550
EVENAAR Fietsen door Kenia en Oeganda
Frank van Rijn
9
E VEN NAAR DE E VEN NAAR DE EVENAAR
In Nairobi, waar de reis begint, wordt Frank van Rijn het slachtoffer van truc nummer 17A uit Het Standaardwerk voor de Nairobische Oplichter. Het kost hem slechts één euro, maar het gevoel bij de neus genomen te zijn door een handige jongen zit hem dwars. Wat hem nog meer dwars zit is de regen in de droge tijd. Onder dreigende wolken fietst hij Nairobi uit, maar gelukkig klaart het weer op en verlicht door een plezierig zonnetje kruist hij enkele dagen later de evenaar, waar een professor in de mechanica hem het Corioliseffect demonstreert: het door een gat onderin een pannetje weglopende water draait tien passen ten noorden van het evenaarbord rechtsom en tien passen ten zuiden ervan linksom. ‘Dat komt door de rotatie van de aarde,’ licht de professor toe. Na dit verbazingwekkende experiment moet Van Rijn mee naar de souvenirwinkel, want ‘Er zijn vast wel kleine aandenkens die niets wegen,’ aldus de professor. ‘Mijn fiets is loodzwaar beladen met allemaal dingetjes die niets wegen,’ antwoordt Frank, maar om niet vervelend te zijn koopt hij een stenen ganzenei met de wereldkaart erop, waarover een dikke equatorlijn loopt. De tocht gaat verder via nog een paar evenaarpassages, de mooie Thomson Falls, Lake Baringo met nijlpaarden en krokodillen, de Great Rift Valley en een mooi groen gebergte naar Oeganda. Daar bezoekt Van Rijn in zijn hoedanigheid van onbezoldigd ambassadeur van Cycling outof Poverty een aantal projecten van deze kleinschalige hulporganisatie, die fietsen geeft aan arme mensen. Met die fietsen kunnen de boeren meer groenten en fruit in kortere tijd naar lokale markten brengen, waardoor hun inkomsten drastisch omhoog gaan. Bij Jinja aan het Victoriameer komt onze 21ste eeuwse ontdekkingsreiziger 53.886 dagen na Speke bij de Ripon Falls en voelt zich ondanks al die dagen achterstand toch ook een beetje de ontdekker van de bron van de Nijl. Zoveel mogelijk via kleine wegen keert de auteur terug naar Kenia, waar hij in Kisumu een lint doorknipt. Daarmee is de Bicycle Workshop van Cycling outof Poverty geopend. Hier kunnen de vele fietstaxi-rijders van de stad hun rijwielen laten repareren. Even naar de evenaar is een boek dat de lezer meevoert door Afrika, langs kleurrijke marktjes en door pittoreske dorpjes. Zijn als altijd zwaar beladen fiets steekt schriel af tegen lokale fietsen volbeladen met bananen, balen rijst en zakken vol cassave en maïs. Een dienstreis puur voor het plezier! I S B N 978-90-389-2355-0
Frank van Rijn ELMAR ELMAR
EEN REIS TEGEN DE ARMOEDE – I.S.M. DE STICHTING COOP
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:11
Pagina 5
Inhoud
De medicijnman van Vledder Een nieuwe baan Door de Global Heating naar een nieuwe ijstijd Een vriend in nood Een negen voor statistiek Vooruitgang door stilstand Het Corioliseffect Een ovale wereldbol Een trio uit de achttiende eeuw Waar de aarde uit elkaar scheurt Een yoghurtbak van een liter Met bierviltjes geen zwart gat Een echte houthakker We hebben tegenwoordig computers Niet teveel rusten op een rustdag Een Country Inn zonder golfbaan Jupiter en Hero Hoog bezoek op school Een motorbootverbinding over Lake Bisina Een cruiseschip voor 2500 passagiers Hoe groter de knoeiboel hoe beter Een prachtige ‘Five Stars’ Een gros knikkers in een grote, blikken bus Drieënvijftigduizendachthonderdzesentachtig dagen te laat Tweeënhalve cent per dag Stenen, houten en plastic presidentjes Op het boda-bodahoofdkwartier Door het lint Een dun boekje De postieve kant van opperste luiheid Cycling out of Poverty
■
5■
7 12 15 23 29 38 41 50 61 65 69 72 80 89 96 106 112 120 126 129 138 143 149 159 164 168 177 184 192 196 198
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:11
Pagina 6
Een kleine Keniaan inspecteert mijn fiets.
■
6■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:11
Pagina 7
De medicijnman van Vledder
Enige tijd geleden werd ik geteisterd door een ontsteking onder de nagel van mijn linker wijsvinger. Die ontsteking zat daar al een tijdje, maar ik hoopte steeds dat hij over zou gaan. Helaas werd het met de dag pijnlijker. Op een gegeven moment moest er wat aan gedaan worden, vond ik. Het probleem was echter dat dat gegeven moment op een zondagochtend viel. Mijn vinger voelde aan alsof er continu een goederenwagon beladen met tonnen ijzererts over heen reed en het idee dat ik nog minstens een etmaal deze foltering zou moeten ondergaan, voordat mijn huisarts weer spreekuur had, schrok mij dermate af, dat ik besloot de Medicijnman van Vledder, een dorp niet zo ver bij mij vandaan, op te gaan zoeken voor advies en hulp. Deze medicijnman, Philip Boot, was een gepensioneerde huisarts, die in een grijs verleden jaren als tropenarts in Oeganda had gewerkt. In de tuin van zijn Vledderse praktijk stond een groot houten bord met daarop ‘Medicijnman.’ Nadat een andere arts elders in het dorp Philips praktijk had overgenomen ging Philip zich intensief wijden aan zijn hobby’s fietsen, wandelen en kanovaren, terwijl hij ook meer tijd ging besteden aan het door hem opgerichte ‘Vledder helpt Oeganda’, een lokale organisatie om mensen in de buurt van het dorpje waar hij tropenarts was geweest te helpen met geld, kleren, oude typemachines, naaimachines, computers en allerlei andere dingen waar mensen in derdewereldlanden behoefte aan hebben. Ik had al enkele keren een lezing in Vledder gehouden ten behoeve van zijn organisatie en daarom achtte ik het onder deze omstandigheden geoorloofd zijn zondagochtendrust te verstoren. En dus stapte ik op de fiets, reed naar Philips huis en belde aan bij de oud-medicijnman. Ik had geluk, want hij was thuis. ‘Kom binnen,’ zei hij op de hem zo eigen spontane en gastvrije toon. Hij bracht me naar de gezellige huiskamer, waar ik naast het
■
7■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:11
Pagina 8
Even naar de Evenaar
knappende vuur van de houtkachel mocht plaatsnemen. Op de radio speelde in het zondagochtendconcert het derde pianoconcert van Rachmaninov, het nu eens onstuimige en dan weer verstilde eerste deel, Allegro ma non tanto. ‘Stoor ik Rachmaninov?’ vroeg ik. ‘In het geheel niet,’ antwoordde Philip. ‘En jou?’ ‘Ook niet. Vertel maar, wat brengt je hier.’ ‘Er is iets niet helemaal in orde met deze vinger,’ antwoordde ik en liet hem de rood en dik opgezwollen vingertop en de nagel met een gele vlek eronder zien. Philip keek er naar, floot zachtjes en mompelde: ‘Een mooie ontsteking! Daar zit aardig wat pus onder. Dat zal wel een beetje pijnlijk aanvoelen.’ ‘Een beetje?! Zo’n erg klein beetje dat ik je op zondagochtend kom storen. Zou die vinger nog te redden zijn of moet hij eraf?’ ‘Dat lijkt me wel.’ ‘Dat hij eraf moet??’ ‘Nee, dat hij nog te redden is, maar dat is eigenlijk een kleine ingreep die in het ziekenhuis dient te worden verricht. Daar hebben ze alle mesjes en andere spullen die er voor nodig zijn. Helaas heb ik die allemaal ingeleverd toen ik met pensioen ging. Ik heb nog wel ergens een boortje waarmee ik een gaatje in je nagel zou kunnen maken. Dan kan het pus eruit en ben je meteen van de problemen en de pijn af. Je hebt dus de keuze uit wachten tot morgen en het dan in Meppel laten behandelen of mij het gaatje laten boren. Zeg het maar.’ ‘Als jij het kunt, dan kies ik daar natuurlijk voor.’ ‘Goed, dan ga ik dat boortje op zolder zoeken. Het zal wel even gevoelig zijn bij het boren, maar dat moet je er maar voor over hebben.’ Terwijl Philip boven rommelde wachtte ik in het winterzonnetje achter glas en luisterde naar het Adagio van Rachmaninovs pianoconcert. Er ging een zekere rust van uit. Echt iets om naar te luisteren voordat je onder het mes moet, of in dit geval onder de boor. Even later kwam Philip weer beneden met een forse Black and Decker-boormachine in de hand, zo een waarmee je gaten door
■
8■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:11
Pagina 9
Een reis tegen de armoede – Fietsen door Kenia en Oeganda
muren boort om er waterpijpen van een duim breed doorheen te voeren. ‘Is dat het “boortje” waar je het over had?’ vroeg ik benauwd. ‘Ja, maar voor het geval je er bang voor bent heb ik nog wat anders,’ en hij liet een decimeterlange spijker zien. ‘Ik kan deze spijker op het gas verwarmen tot hij roodgloeiend is en er vervolgens een gat mee in je nagel branden. Kies maar.’ Ik realiseerde mij eens te meer dat deze man jaren in Afrika had gewerkt en had moeten roeien met de primitieve riemen die hij had. Het zou me niet verbazen als hij in die verre uithoek van de wereld, bij gebrek aan de juiste spullen, blinde darmen met scheermesjes had verwijderd, benen met van de bomen afgesneden takken had gespalkt en vreselijke wonden had verbonden met aan repen gesneden T-shirts. ‘Wat is het beste?’ vroeg ik. ‘Jij bent de medicijnman.’ ‘Ik zou kiezen voor de boor,’ antwoordde hij. ‘Die is minder pijnlijk.’ En hij hield de Black and Decker omhoog. ‘Dan wordt het de boor,’ zei ik op een toon waaruit hopelijk moed sprak, hoewel ik dat sterk betwijfelde. ‘In Meppel kunnen ze je vinger verdoven,’ zei Philip, die blijkbaar onder die ferme toon van mij enige twijfel bespeurde. ‘Maar dan moet je een dag wachten.’ ‘Ik heb alle vertrouwen in je.’ ‘Ga dan daar aan tafel zitten, dat werkt het makkelijkst. Kijk, ik leg er een krant op, dan komen er geen bloedvlekken op het tafelblad. Zo houden we de boel een beetje schoon. Leg je hand maar op de krant.’ Hij rommelde wat in een bakje en haalde er een boor van 4 mm uit. ‘Dit lijkt me een prima boortje.’ ‘Is die van 2 mm niet beter?’ ‘Met deze komt het pus er makkelijker uit.’ Terwijl hij de boor in de kop draaide vroeg ik: ‘Moet je die boor niet eerst in een vlam houden om hem te ontsmetten?’ ‘Wat denk je dat er aan bacteriën onder die nagel zit? Je gaat je voeten toch ook niet vegen voordat je in de modder stapt?’ Rachmaninov was ondertussen met zijn finale bezig en dat actie-
■
9■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:11
Pagina 10
Even naar de Evenaar
stukje paste precies bij wat er toen ging gebeuren. Philip stopte de stekker in het stopcontact, nam de boor in zijn rechterhand, hield hem met zijn linkerhand goed stabiel precies boven de nagel en zei: ‘Daar gaan we dan. Kijk maar naar buiten.’ Daarna haalde hij met zijn rechter wijsvinger de trekker over van zijn indrukwekkende medische moordtuig en meteen klonk het hoge geraas van de boor door de kamer. Ik voelde de boorpunt op de nagel drukken, maar zo eenvoudig als door een stukje ijzer heen boren ging het niet. ‘Ik moet een beetje voorzichtig zijn en niet te hard drukken,’ zei Philip, ‘want dan schiet de boor door je bot heen en misschien ook nog wel door het tafelblad. Dat zou een beetje jammer zijn.’ ‘Van mijn vinger of van je mooie tafel?’ ‘Van allebei.’ ‘Leg dan een broodplank onder die…’ Ik maakte mijn zin niet af, want een stekende pijn schoot door mijn vinger. ‘Kijk eens wat een mooi gaatje!’ riep Philip trots uit, terwijl hij zijn boor terugtrok. Ik keek naar het slagveld en zag een mengsel van bloed en pus uit het gaatje omhoog komen. De pijn ebde echter langzaam weg, want de druk was er af. Met een watje bette Philip de nagel en drukte er op om alle pus uit de vinger te krijgen. Daarna druppelde hij er wat jodium op en met een stukje verband en een reepje leukoplast legde hij de laatste hand aan zijn meesterwerk. ‘Klaar,’ merkte hij voldaan op. ‘Nu je gezien hebt hoe ik het deed, kun je het in het vervolg zelf ook.’ ‘Zou het?’ vroeg ik. ‘Natuurlijk. Het is maar een trucje.’ ‘Ik ga het thuis meteen proberen op een andere nagel,’ zei ik en bedankte hem voor deze geslaagde tropenoperatie. Toen ik al in het halletje bij de buitendeur stond, zei Philip: ‘Ik bedenk plotseling dat ik nog iets voor je heb. Wacht.’ ‘Een oude Black and Dekker om alvast te oefenen voor de volgende keer?’ ‘Nee, nee, wat anders. Wacht maar even.’ Hij liep de kamer weer in en kwam even later terug met een grote folder in kleur. ‘Vorige week bezocht ik een congres van particuliere hulporgani-
■
10 ■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:12
Pagina 11
Een reis tegen de armoede – Fietsen door Kenia en Oeganda
saties,’ zei hij. ‘Daar ontmoette ik twee jonge mensen, die een kleinschalige hulporganisatie hebben opgericht. Het gaat over fietsen in Afrika, dus dat is net iets voor jou’ en hij duwde me de folder, eigenlijk een 12 pagina’s tellend kleurenmagazine, in de hand. ‘Lees het thuis maar eens rustig door.’
Een stichtelijk plaatje op een garagedeur.
■
11 ■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:12
Pagina 12
Een nieuwe baan
Die avond schroefde ik op de goede afloop van mijn Vledderse Afrika-avontuur een fles cola open en om weer even het spannende sfeertje van die ochtend terug te roepen, zocht ik tussen mijn cd’s Rachmaninovs derde pianoconcert op. Pianospelen kan ik niet, althans ik heb het nog nooit geprobeerd, maar cd-spelen kan ik wel. En dus legde ik de schijf op de schuif van mijn elektronische muziekinstrument, drukte op de startknop en meteen klonken de bekende en voor mij ondertussen enigszins dramatisch geworden tonen van dit meesterwerk door de kamer. Daarna liet ik mij op een gemakkelijke stoel vallen en nam de folder ter hand, die ik van Philip had gekregen. Op de voorpagina zag ik een paar Afrikaanse vrouwen met fietsen staan, waar nogal wat groenten op gestapeld waren. ‘Cycling out of Poverty’ stond er boven. Het bleek een organisatie te zijn die arme mensen lokale fietsen ter beschikking stelde, waarmee ze de door hen verbouwde producten zoals fruit en groenten makkelijker en sneller dan lopend naar markten in hun omgeving, maar ook verder weg, konden vervoeren. Daardoor gingen hun inkomsten flink omhoog en konden ze zich langzaam aan de armoede ontworstelen. Vandaar de toepasselijke naam van deze kleinschalige hulporganisatie: ‘Fietsen uit de armoede’. De meesten betaalden hun fiets al ruim binnen een jaar terug aan de organisatie, die voor dat geld weer nieuwe fietsen aankocht om daar andere armen, die anders nooit verder zouden komen, mee te helpen. Zo genereerde dit project steeds opnieuw fondsen en werkte eens gedoneerd geld elke keer weer door. Er stonden tal van voorbeelden in de folder hoe de fiets ingezet kon worden om de armoede te bestrijden en ook waren er diverse interviews opgenomen met mensen die vertelden hoe ze met behulp van de fiets hun levensstandaard drastisch hadden opgevijzeld.
■
12 ■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:12
Pagina 13
Een reis tegen de armoede – Fietsen door Kenia en Oeganda
Bananen torenhoog opgeladen.
‘Knap bedacht,’ zei ik tegen mezelf en klapte de folder dicht, waarna ik weer verder las in mijn boek van Sherlock Holmes, want ik was benieuwd of de meester-speurder het mysterie van Boscombe Valley zou oplossen. Zo gemakkelijk kwam ik er echter niet vanaf, want een week later werd ik opgebeld door Luuk Eickmans, de oprichter en directeur van ‘Cycling out of Poverty’. ‘Ik hoorde van Philip Boot, dat je interesse hebt voor onze organisatie,’ zei hij. ‘Ja, interessant,’ antwoordde ik. ‘Ik heb de folder gelezen. Ga zo door.’
■
13 ■
Opmaak-Evenaar
06-01-2014
10:12
Pagina 14
Even naar de Evenaar
‘Dat doen we, maar we hebben zo langzamerhand een ambassadeur nodig, iemand die Afrika goed kent, er zelf veel heeft gefietst en die ervaring heeft met schrijven.’ ‘Op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag struikel je erover, lijkt me.’ ‘Maar die hebben niet genoeg fietservaring in Afrika en bovendien zijn ze te duur. Ken jij niet iemand die in ons geschetste profiel past?’ ‘Geen idee.’ ‘Ik wel.’ ‘En wie mag dat dan wel zijn?’ ‘Jij!’ En zo werd ik ambassadeur, iets wat ik nooit had kunnen denken, maar wat me altijd wel een aardig baantje had geleken, vooral om de inkomsten en de mooie gepoetste dienstauto met vlag er op, CD op de nummerplaat en de chauffeur voorin. Luuk waarschuwde me echter meteen dat die faciliteiten niet door Cycling out of Poverty geleverd werden, omdat 100% van de giften die binnenkwamen ten goede moest komen aan de armen in Afrika. Hij voegde eraan toe: ‘Jij hebt toch een fiets en een tent?’ en daar had hij gelijk in. Ik van mijn kant waarschuwde Luuk, dat ik vergaderen, wat ambassadeurs nogal eens plegen te doen, zo’n beetje net zo vervelend vond als het Internationale Songfestival op de tv en dat hij wat dat facet van het ambassadeurschap betrof, niet te veel op mij moest rekenen. ‘Maar,’ zo voegde ik eraan toe, ‘zo nu en dan een lintje doorknippen en een toespraakje houden of een artikeltje schrijven ligt mij wel en misschien fiets ik ooit nog eens naar een paar van jullie projecten.’ En voor dat laatste stapte ik korte tijd later op het vliegtuig naar Nairobi.
■
14 ■