IN HO UD
ACHTERGRONDEN Het land Geografie Karst Bodem en landgebruik Klimaat Flora en vegetatie Fauna
Geschiedenis
9 9 9 11 12 12 12 13
15
Meer geschiedenis dan goed voor ze is 15 Prehistorie: Vinwa 15 Opkomst en ondergang van Kelten, Romeinen en barbaren 16 Middeleeuwen: Koninklijke tijden 18 Osmaanse tijd 20 Ivo Andric en de Osmaanse tijd 21 Van varkenshoeders tot koningen: Onafhankelijk Servië 22 Zuidslavisch eenheidsideaal 24 De moord op het laatste koningspaar 24 Gavrilo Princip en de Eerste Wereldoorlog 25 Oorlog en Interbellum: Het eerste Joegoslavië (1918-1941) 27 Tweede Wereldoorlog: Wetniks 29 en Partizanen (1941-1945) Joegoslavië en het Titoïsme (19451980) 31 Op naar het einde: 1980-1991 34 De periode Miloševic: Vier oorlogen (1991-2000) 35 2000-2012: Op zoek naar een nieuw Servië 37 Maatschappij 40 Politiek 40 Economie 41 Religie 42 Etnische bevolkingssamenstelling 43 Cultuur 45 Beeldende kunst en architectuur 45 Literatuur 48 Muziek en dans 50 Theater 53 Film 54 Media 55 Sport 56 Kladionica 57
Keuken Taal Cyrillus en Methodius
5
57 60 61
PRAKTISCHE INFORMATIE 67 Van A tot Z Accommodatie Activiteiten Adressen Auto Alarmnummers Ambassades Bijgeloof Douane Elektriciteit Eten en drinken Feestdagen Festivals Fotografie en film Gedragsregels en -tips Geld Gezondheid Heen- en terugreis Hoogtepunten Internet Landkaarten Media Openbaar vervoer Openingstijden Politie Post Seizoenen Telefoon Tijdsverschil Verzekeringen Vlag en wapen Wegenwacht Winkelen
67 67 67 69 69 71 71 71 71 72 72 72 72 72 72 73 74 74 75 75 76 76 76 78 78 78 78 79 79 79 79 79 80
BEZIENSWAARDIGHEDEN De Vojvodina
81 81
Novi Sad Geschiedenis Bezienswaardigheden Uitgaan EXIT Festival Bawka (behalve Novi Sad) Bawka Palanka en Baw
81 84 86 92 92 97 97
Serv i Ë
6
Sombor Subotica Het Banaat Kikinda Zrenjanin Vršac Bela Crkva en omgeving Kovawica Srem Sremski Karlovci Fruška Gora Sremska Mitrovica Moerasgebieden
West-Servië Šabac en Obrenovac Šabac Obrenovac Langs de Drina naar het zuiden Loznica Trsic Vuk Karadžic Mali Zvornik Valjevo en Divwibare Valjevo Divwibare Užice, Zlatibor en Tara Užice Zlatibor Moka Gora Tara Nationaal Park De Sandžak Nova Varoš, Zlatar en Uvac Prijepolje Novi Pazar
Centraal-Servië Kraljevo en Raška Kraljevo Sint Sava Ivanjilca Kopaonik Šumadija Kragujevac Topola Oplenac Wawak Takovo Kruševac Geschiedenis Slag op het Merelveld
99 101 107 108 109 110 112 113 114 114 116 117 119
121 121 121 122 123 123 123 124 124 125 125 127 128 128 129 130 131 132 132 134 135
139 139 139 144 145 146 146 146 148 149 150 150 151 151
Bezienswaardigheden
Zuid-Servië Niš Geschiedenis Constantijn de Grote Bezienswaardigheden Omgeving Uitgaan Leskovac en Kuršumlija Leskovac Wariwin grad Kuršumlija Đavolja varoš Vranje en Vlasina Ten zuiden van Vranje Vlasinsko meer Pirot Zavojsko meer
Oost-Servië Knjaževac Sokobanja Zajewar Felix Romuliana (Gamzigrad) Bor en Borsko meer Negotin Vratna Đerdap Kladovo Golubac Homoljske regio Majdanpek Požarevac en Smederevo Požarevac en Viminacium Smederevo
Belgrado Geschiedenis Prehistorie en oudheid Middeleeuwen Osmanen en Habsburgers Hoofdstad van Servië Wereldoorlogen Hoofd van socialistisch Joegoslavië Recente geschiedenis Centrum Kalemegdan Onder de Kalemegdan
152
155 155 155 158 160 164 164 167 167 167 169 169 170 172 172 172 173
175 175 180 180 181 182 183 183 184 185 186 186 186 187 187 188
191 191 191 194 194 194 195 196 196 197 197 198
INHOUD
Buitenwijken 202 Vrawar 202 Savski Venac en Ada Ciganlija 203 Nikola Tesla 204 Košutnak, Dedinje, Topwider en Banjica 205 Novi Beograd 205 Omgeving 206 Zemun 206 Avala 206 Vinwa 207 Winkelen, activiteiten en uitgaan 207 Winkelcentra en markten 208
OPGENOMEN KAARTEN Servië, ligging in Europa 8 Servië, overzichtskaart 10 Vorstendom Servië 23 De Balkan aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog 26 Socialistische Federale Republiek Joegoslavië: zes deelstaten en twee autonome gebieden 33 Etnische bevolkingssamenstelling 44 Spoorwegen van Servië 77 Streekkaart Vojvodina 82-83
7
Boekhandels Muziek en films Tours Evenementen Theaters Bioscopen Restaurants Bars en clubs
208 208 208 208 209 209 209 210
Over de auteur Register
212 213
Novi Sad 88-89 Subotica 102-103 Streekkaart West-Servië 120 Streekkaart CentraalServië 140-141 Streekkaart ZuidServië 156-157 Niš 162-163 Streekkaart Oost-Servië 176-177 Overzichtskaart Belgrado 192-193 Belgrado, centrum 200-201
16
ac htergr onde n
Andere archeologische ontdekkingen in Oost-Europa zijn in verband gebracht met Vasic’ opgravingen, waardoor we nu in het algemeen spreken over het Vinwavolk dat leefde in het gebied van het huidige voormalige Joegoslavië, Roemenië, Hongarije en Bulgarije. Iets preciezer gezegd leefden de Vinwa tussen de gebergten van Bosnië, de Karpaten en het Balkangebergte van Bulgarije in. De opgegraven nederzetting laat goed zien hoe de Vinwa-bevolking woonde in houten en lemen huizen die door straten werden verbonden. De Vinwa leefden van jacht, visserij en eenvoudige landbouw. Veel opgegraven kunstvoorwerpen, cultus-beeldjes en sierlijke borden tonen aan dat de bevolking een zeker belang aan spiritualiteit en cultuur hechtte. De kleine sculptuurtjes van godheden zijn wereldberoemd geworden en geliefd vanwege de wonderlijke en kunstige eenvoud. De hoogtijdagen van deze neolithische cultuur lagen in het vierde en derde millennium voor Christus. Daarna
Een kleifiguur uit de Vinwa cultuur
raakte zij in verval. Deze unieke archeologische vondsten van een prehistorisch Servië zijn nog steeds te bezichtigen in Vinwa. De mooiste kunstige Vinwa-beeldjes die Vasic opgegraven heeft staan in musea over de hele wereld tentoongesteld.
Opkomst en ondergang van Kelten, Romeinen en barbaren Na de Vinwa-beschaving bleef het lang woest en ledig op het grondgebied van het huidige Servië, totdat in de derde en vierde eeuw voor Christus een Thracisch-Keltische stam de Donau afzakte en op de plek waar tegenwoordig de hoofdstad Belgrado ligt een eerste nederzetting vestigde. Wie nu op de toppen van het Belgradose fort Kalemegdan staat, zal beseffen waarom de Keltische stammen besloten hier hun nederzetting te bouwen. Noordwaarts konden ze ver kijken over de eindeloze vlakten van Pannonia (het huidige Vojvodina). Indringers of aanvallers die over land kwamen, zagen zij bij wijze van spreken al minstens een dag van tevoren aankomen. Een blik op het Westen verschafte hen een totaaloverzicht op de Sava, de rivier die uitmondt in de Donau. Op de heuvel kun je uitstekend in de gaten houden wie er aan komt varen, wie er weggaat, wie er aan komt galopperen over de vlakte en wie er stiekem tussenuit probeert te knijpen. In 279 voor Christus stichtte de Keltische stam van de Scordisci een fort bij de oevers van de twee belangrijkste rivieren, de Sava en de Donau. Zij gaven dit fort de naam Singidun. In de stammen- en volkerenstrijd die volgde, tussen onder andere de Daciërs (in huidig Roemenië) en de Romeinen, delfden de Kelten in 167 voor Christus het onderspit. Vanaf dat moment waren de Romeinen heer en meester in Singidun, dat prompt werd gelatiniseerd en omgedoopt in Singidunum.
ge sc hied enis
Wat nog rest van de vroege Keltische beschaving is de beeldtaal die werd geïncorporeerd in de Romeinse heraldiek van Singidunum. Wie goed zoekt of zich uitgebreid laat informeren of rondleiden, zal nog elementen van de Keltische beschaving terugvinden in de kleinste details van het Belgradose fort Kalemegdan. De vroegste link met de Keltische beschaving heeft ook veel Serviërs geïnspireerd, zoals anno nu de populaire Servische band Orthodox Celts, die claimen dat de Ieren en Serviërs nog steeds aan elkaar verwant zijn. Uiteraard betreft het hier natuurlijk spielerei van een paar (rock)muzikanten. Niettemin, het tekent de brede culturele waaier waaruit het huidige Servië gegroeid is. De Romeinen veroverden vanuit Singidunum een groot deel van de Balkan, slag leverend met barbarenstammen. Sommige van de onderworpen volkeren werden geromaniseerd, andere tot slaaf gemaakt (de Thraciërs bijvoorbeeld stonden bekend als kwalitatief goede slaven) en veel dorpen
en beschavingen werden rücksichtlos vernietigd. Tijdens de Romeinse periode, werd Singidunum fysiek uitgebreid en verstevigd, onder andere met (wit) steen. Nadat de inwoners een brug over de rivier de Sava hadden gebouwd, werd Singidunum ook als handelstrekplaats interessant. In de tweede en eerste eeuw voor en de eerste eeuw na Christus groeide Singidunum uit tot een middelgrote Romeinse plaats. Keizer Hadrianus gaf de stad de status en rechten van een municipium ergens in de tweede helft van de tweede eeuw. De belangrijkste gebeurtenis in de vroege Middeleeuwen was de splitsing van het Romeinse rijk in een oostelijke en westelijke helft. In het jaar 395 brak het roemruchte Romeinse Rijk in twee helften uiteen en de nieuwste grens tussen Oost en West liep dwars over de Balkan. Singidunum lag in het meest westelijke puntje van het Oostromeinse rijk. Andere delen van het huidige Servië lagen in het meest oostelijke puntje van het toenmalige
De overblijfselen van de Romeinse stad Felix Romuliana
17
PRAKTISCHE INFORMATIE
80
Ook in de herfst is Servië een prachtig land
raden voor vrouwen alleen. Stap niet in bij twijfel over de chauffeur. Het is niet ongebruikelijk dat chauffeurs een kleine bijdrage voor de benzine verlangen. Het is wel zo beleefd dat altijd aan te bieden.
niet voeren van licht of andere kleine vergrijpen krijgt u meestal alleen een waarschuwing. In noodgevallen kunt u de politie bereiken via het telefoonnummer 92.
Openingstijden
Post
Er zijn geen vaste openingstijden in Servië. Kleine winkels en kiosken in steden zijn vaak de hele avond en ook in het weekend open. Supermarkten zijn doordeweeks meestal tot 21:00 uur open en in het weekend tot 15:00 uur. Veel andere winkels zijn tot 19:00 of 20:00 uur open. Banken zijn meestal op werkdagen van 8:00 tot 16:00 geopend, postkantoren tot 18:00 en op zaterdag tot 12:00 uur. Musea zijn in de regel op maandag dicht.
De kwaliteit van de Servische post laat wat te wensen over. Brieven en kaarten van en naar West-Europa zijn vaak drie weken onderweg of komen helemaal niet aan. Belangrijke stukken kunt u beter aangetekend versturen. Postkantoren zijn te herkennen aan een geel bord met zwarte letters “pošta”.
Politie De politie controleert streng op snelheidsovertredingen. Voor het overdag
Seizoenen Servië is in alle vier de jaargetijden een prachtig land. Als u niet zo goed tegen de hitte kunt, zijn de maanden juli en augustus niet aan te raden voor een vakantie in Servië. De lente en herfst zijn dan goede alternatieven. Zie ook pagina 12.
van A tot Z
maar controleer dit vooraf op uw polis. In Kosovo bieden Europese autoverzekeringen geen dekking, vanwege de onduidelijke status van het land. U bent verplicht aan de grens een aparte WAverzekering te kopen. Deze kost vijftig euro voor twee weken. Omdat autodiefstal in Servië wat vaker voorkomt dan in West-Europa is het wellicht verstandig om een diefstalverzekering af te sluiten. Ook een (doorlopende) reisverzekering is altijd de moeite waard.
Vlag en wapen
Telefoon Het internationale kengetal van Servië is +381. Om vanuit Servië naar Nederland bellen, dient u +31 of 0031 te kiezen, voor België is dat +32 of 0032. In steden zijn altijd telefooncellen voorhanden, waarvoor kaarten te koop zijn bij de kiosk. Goedkoper is om te bellen vanuit een postkantoor. Wie langer in Servië blijft of er nog eens denkt terug te keren kan ook een SIM-kaart kopen. Er is weinig verschil tussen de drie providers MTS Telekom Srbija, Telenor en Vip. In de wat minder officiëel uitziende telefoonwinkels kan uw telefoon voor een zacht prijsje SIM-lock-vrij gemaakt worden.
Tijdsverschil Servië heeft geen tijdsverschil met Nederland en België. Ook de zomer- en wintertijd gaan op dezelfde dag in als bij ons.
Verzekeringen De meeste ziektekosten- en autoverzekeringen zijn gewoon geldig in Servië,
Wegenwacht Als u langs de weg stil komt te staan, kunt u bellen met 987. Er zijn ook lokale sleepdiensten (šlep šluzba) die met bordjes langs de weg adverteren.
81
bezienswaardigheden
144
Sint Sava
Sint Sava (1175-1236) is een centrale figuur in de Servische cultuur. Hij was monnik, schrijver, rechter en wetgever, maar vooral de eerste aartsbisschop van de Servische orthodoxe kerk. Hij stichtte verschillende belangrijke kloosters, waarvan sommige nog steeds bestaan. Volgens de overlevering reisde Sint Sava al op vroege leeftijd naar Athos (in Griekenland) en woonde hij lange tijd in de Orthodoxe monnikenkolonie. Het klooster waar Sint Sava verbleef was Hilandar en bestaat nog steeds. In de religieuze vrijstaat die Athos tegenwoordig is (een soort Vaticaanstad van de Oosters-Orthodoxe kerk), functioneert Hilandar als het centrum van de onafhankelijke Servische orthodoxe kerk. De aartsvader van die kerk is Sint Sava, die in 1219 de Servische kerk losweekte van het bisdom van Ochrid (nu in Macedonië). In Belgrado wordt al sinds de jaren vijftig gebouwd aan een grote tempel ter ere van Sint Sava. Deze is nog steeds niet voltooid. Studenica De moederkerk van alle Servische godshuizen heet Studenica. Dit is het oudste, belangrijkste én mooiste klooster van het land. Het werd aan het eind van de twaalfde eeuw – een paar jaar voor Žica dus – in de Raškastijl gebouwd gebouwd door Stefan Nemanja. Hij deed afstand van de troon en werd een monnik. Zijn zoon Sint Sava maakte van Studenica het centrum van het religieuze leven in het middeleeuwse Raška koninkrijk. Hij schreef er de regels voor het Servische kloosterleven. Het mooiste gedeelte van het complex is de Kerk van de Heilige Maagd, gebouwd met wit marmer. Het subliemste orginele fresco is de kruisiging van Jezus Christus. De schildering wordt algemeen beschouwd als het hoogtepunt van de Servische kunst, zoals de Nachtwacht dat in Nederland is. Op het terrein staan nog twee andere kerken en daaromheen de verblijven van de monniken. Sinds 1986 staat Studenica op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Met name in het weekend is het dan ook een komen en gaan van toeristen. Als u vanuit Maglic komt, bereikt u het klooster door vlak voor het plaatsje Uwce, rechtsaf te slaan. Via een nogal slingerige weg komt u na negen kilo-
meter bij het klooster. Aan de overkant van de weg is een betaalbaar hotelrestaurant. Studenica ligt in een mooi wandelgebied. Drie kilometer voorbij Studenica, vlak na een bruggetje, is een klein parkeerplaatsje. Hier gaat een gemarkeerd traktorpad naar rechts. Na een steile klim van bijna twee uur, komt u bij een klein in een loodrechte rotswand gebouwd klooster. De verborgen en spectaculaire ligging maakt dit klooster wel heel bijzonder, dus laat u niet afschrikken door de overmaat aan godshuizen die u al in Servië gezien heeft. Halverwege het pad is een drinkwaterbron. Tussen Studenica en Ivanjica ligt de berg Golija. Vanwege de grote biodiversiteit is dit aangewezen als beschermd biosferenreservaat op de lijst van de UNESCO. Gradac en Rudno Meer dan twintig kilometer ten zuiden van Ušce gaat nog een smaller, bochtiger en steiler weggetje naar rechts. Na vijftien kilometer bereikt u het klooster Gradac. Dit is het enige gotische klooster in deze regio en ziet er dus anders uit dan de oudere Raška-stijl kloosters. De gotische elementen kwamen waarschijnlijk van de eerdergenoemde
centraal-servië
Studenica is voor velen het hoogtepunt van Servië
Franse koningin Elene – de vrouw van koning Uroš. Elene d’Anyou is in het door haar gestichte klooster begraven. Als u nog acht kilometer doorrijdt komt u bij het plaatsje Rudno, dat een mooi uitgangspunt is voor wandelingen. Als u vanaf de gecombineerde winkel en café rechtdoor gaat en rechts aanhoudt, komt u bij een soort scoutingkamp bij een beek. Hier kunt u ook zelf een tent opzetten.
Ivanjica Als u vanaf Studenica doorrijdt verder over de kleine weg, komt u bij het plaatsje Ivanjica, dat iets meer dan vijftienduizend inwoners heeft. Ivanjica ligt in een prachtig gebied en heeft daardoor een enorm toeristisch potentieel. Het plaatsje ligt aan de rivier de Moravica en wordt omgeven door ber-
gen. In het centrum stort de Moravica negen meter in de diepte. Het terras van restaurant Vodopad kijkt uit op deze waterval. Ivanjica heeft de twijfelachtige eer de geboorteplaats te zijn van de beruchte wetnikleider Draža Mihailovic. Een standbeeld bij het park herinnert aan de man die door nationalistische Serviërs als held wordt gezien. Bovendien zijn overal ansichtkaarten van Mihailovic te koop. Ivanjica timmert hard aan de weg om het toeristische potentieel uit te baten. Dat lijkt z’n vruchten af te werpen, want de hotelketen Best Western heeft het dorp ontdekt en opende onlangs twee vestigingen. Het toeristeninformatiecentrum is gevestigd aan ul. Milinka Kužica 47, 9032-665085 of 650290. Kijk voor meer informatie op www.ivatourism.org.
145
bezienswaardigheden
146
Kopaonik Het belangrijkste wintersportgebied van Servië is Kopaonik. Een groot dorp vol houten huizen en hotels ligt boven op de bergrug. In de zomer is het dorp nogal verlaten, maar het nationaal park is een mooi wandelgebied, hoewel het op sommige plaatsen wel een beetje verpest is door de skipistes en skiliften. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het informatiecentrum van het nationale park, 9036-471011 of 471229, e-mail: nacparkkop@nadlanu.com. Ook kunt u kijken op de website www.infokop.net. De officiële website www.npkopaonik. com is helaas alleen in het Servisch.
Kopaonik is het belangrijkste wintersportgebied van Servië
Šumadija De regio direct onder Belgrado heet Šumadija, oftewel bosland. Inderdaad zijn in dit lichtglooiende gebied gedeeltes met prachtige eiken- en beukenbossen, maar het wordt toch vooral gekenmerkt door extensieve varkenshouderij, pruimenboomgaarden en andere vormen van het kleinschalige boerenbedrijf. De hoofdstad Kragujevac is sterk geïndustrialiseerd. De belangrijkste bezienswaardigheid in Šumadija is het mausoleum van de Karaéoréevic dynastie bij Topola.
Kragujevac Een Serviër die aan Kragujevac denkt, denkt meteen aan Zastava. De in 1853 opgerichte wapenfabriek werd na de Tweede Wereldoorlog dé producent van auto’s in Joegoslavië. Hoewel de gloriedagen van Zastava voorbij zijn en er enorme werkloosheid is, heeft de vierde stad van Servië nog steeds een industriëel karakter. De stad heeft uitzonderlijk zwaar geleden onder de Tweede Wereldoolog en was ook zwaar beschadigd. Van het rijke verleden daarvoor zijn slechts weinig sporen bewaard gebleven.
Na het afwerpen van het Turkse juk riep Miloš Obrenovic Kragujevac in 1818 uit tot eerste hoofdstad van het moderne Servië. Het woonhuis van prins Miloš, de Amidža konak, is nog bewaard gebleven. De oude kerk dateert uit deze periode. In 1835 werd in Kragujevac de eerste Servische grondwet verkondigd. Al vier jaar later verloor Kragujevac de status van hoofdstad aan Belgrado, maar dat betekende niet het einde van de bloeiperiode. Al snel had de stad een gymnasium, een universiteit, een nationaal museum en een nationaal theater. Al deze gebouwen staan nog fier overeind in het centrum van Kragujevac. In de tweede helft van de negentiende eeuw werd Zastava de motor voor de economie van Kragujevac. De fabriek werd in 1853 opgericht als wapenproducent ten behoeve van de nog steeds voortdurende strijd met de Osmanen. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog begon de fabriek met het produceren van legerauto’s. In de jaren vijftig kreeg de fabriek een licentie om een aantal Fiat-modellen te produceren. In de jaren zestig, zeventig en tachtig waren