9789038919843.jpg 798Ă—1,181 pixels
http://www.uitgeverijelmar.nl/wp-content/uploads/2011/06/9789038919843.jpg
7/26/12 2:14 PM
Page 1 of 2
Inhoud Gebruiksaanwijzing bij de gids Een echte natuurroute Overzichtskaart van de Camino Voorbereiding Een stukje geschiedenis Kunst langs de Camino Uitrusting De ongemakken van de pelgrim
Lluvia (regen) Aan Frans Udo, pelgrim voor altijd
Colofon Te voet naar Santiago de Compostela – de kustroute is een uitgave van: © Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk – 2010 Oorspronkelijke titel: El Camino de Santiago del Norte Oorspronkelijke uitgave: Santillana Ediciones Generales, S.L. Tekst en fotografie: Paco Nadal Illustraties: Fernando de Santiago Kaarten: Bernard Datcharry en Valeria H. Mardones Nederlandse vertaling: Marjan Blümer Omslagontwerp: Wil Immink Opmaak: Kees van Bommel
ISBN: 978 90389 19843
Santiago de kustroute p.01-21.indd 4
6-7 8-9 10-11 12-13 14-17 18-19 20 21
Etappe 1: Van Irún naar San Sebastián/ Donostia 22-27 Donostia-San Sebastián 28-29 Etappe 2: Van San Sebastián/Donostia naar Zarautz 30-35 Etappe 3: Van Zarautz naar Deba 36-41 Etappe 4: Van Deba naar Zenarruza 42-47 Etappe 5: Van Zenarruza naar Gernika 48-51 Etappe 6: Van Gernika naar Lezama 52-55 Etappe 7: Van Lezama naar Bilbao 56-59 Bilbao 60-61 Etappe 8: Van Bilbao naar Portugalete 62-67 Etappe 9: Van Portugalete naar Castro-Urdiales 68-73 Etappe 10: Van Castro-Urdiales naar Laredo 74-79 Etappe 11: Van Laredo naar Santander 80-87 Santander 88-89 Etappe 12: Van Santander naar Polanco 90-95 Etappe 13: Van Polanco naar Cóbreces 96-101 Etappe 14: Van Cóbreces naar Colombres 102-109 Etappe 15: Van Colombres naar Llanes 110-115
5-3-10 14:49
Etappe 16: Van Llanes naar Ribadesella 116-121 Etappe 17: Van Ribadesella naar Sebrayo 122-127 Etappe 18: Van Sebrayo naar La Vega de Sariego 128-133 Etappe 19: Van La Vega de Sariego naar Oviedo 134-139 Oviedo 140-141 Etappe 20: Van Oviedo naar Grado (San Juan de Villapañada) 142-147 Etappe 21: Van Grado (San Juan de Villapañada) naar Salas 148-153 Etappe 22: Van Salas naar Tineo 154-159 Etappe 23: Van Tineo naar Pola de Allande (Peñaseita) 160-167 Etappe 24: Van Pola de Allande (Peñaseita) naar La Mesa 168-173 Etappe 25: Van La Mesa naar Grandas de Salime 174-177 Etappe 26: Van Grandas de Salime naar A Fonsagrada (Padrón) 178-183 Etappe 27: Van A Fonsagrada (Padrón) naar Cádavo Baleira 184-187 Etappe 28: Van Cádavo Baleira naar Lugo 188-191 Lugo 192-193 Etappe 29: Van Lugo naar San Román da Retorta 194-197 Etappe 30: Van San Román da Retorta naar Melide 198-201 Etappe 31: Van Melide naar Pedrouzo 202-207
Santiago de kustroute p.03-21.indd 5
Etappe 32: Van Pedrouzo naar Santiago de Compostela 208-211 Santiago de Compostela 212-215 De Camino de la Costa Etappe 18: Van Sebrayo naar Gijón 218-223 Gijón 224-225 Etappe 19: Van Gijón naar Avilés 226-229 Avilés 230-231 Etappe 20: Van Avilés naar Soto de Luiña 232-237 Etappe 21: Van Soto de Luiña naar Cadavedo 238-241 Etappe 22: Van Cadavedo naar Luarca (Almuña) 242-245 Etappe 23: Van Luarca (Almuña) naar La Caridad 246-251 Etappe 24: Van La Caridad naar Ribadeo 252-257 Etappe 25: Van Ribadeo naar Lourenzá 258-261 Etappe 26: Van Lourenzá naar Gontán 262-267 Etappe 27: Van Gontán naar Vilalba 268-271 Etappe 28: Van Vilalba naar Baamonde 272-275 Etappe 29: Van Baamonde naar Sobrado dos Monxes 276-281 Etappe 30: Van Sobrado dos Monxes naar Arzúa 282-287 Bijlage: Naar Finisterra 288-293 Register 294-301 Notities 302-304
24-2-10 9:34
Gebruiksaanwijzing bij de gids Deze gids is speciaal ontworpen om het u zo gemakkelijk mogelijk te maken uw pelgrimstocht via de Camino del Norte te volbrengen, of het nu te voet is of op de fiets. De Jacobsroute of Camino is gemarkeerd met gele pijlen en stenen paaltjes. De regelmaat daarvan kan per provincie verschillen. Daarom is er extra aandacht besteed aan de nauwkeurigheid van de kaartjes die bij iedere etappe bijgevoegd zijn. Daarbij vindt u ook hoogteprofielen zodat u zich van tevoren op de hoogte kunt stellen van de niveauverschillen in elke etappe. Het is daarom niet nodig om de route tot in detail te beschrijven. Alle ruimte wordt gebruikt om de lezer bijzonderheden, verhalen, opvallende zaken en praktische informatie te geven over de plaatsen die hij bezoekt. De gids begint met het hoofdstuk “De Camino del Norte: een echte natuurroute” waarin de reiziger fysiek en emotioneel een idee krijgt van de weg die hij gaat volgen.
Plaats van vertrek en aankomst Etappenummer Totale afstand van de etappe Plaats van aankomst Voorzieningen in iedere plaats
Wandeltijd (bij een gemiddelde snelheid van 4 km per uur) Moeilijkheidsgraad (licht, middel, zwaar)
Traject over asfaltweg
Tussenliggende plaats
Afstand tussen twee plaatsen van refugio naar refugio of als die er niet zijn tussen twee andere centrale punten in die plaatsen
Traject over onverharde weg ook geschikt voor gemotoriseerd verkeer
Aandachtspunten in het veld
Wandel- of voetpad (alleen voor voetgangers) Plaats van vertrek Afstand naar Santiago de Compostela
6 | Te voet naar Santiago de Compostela – de kustroute
Santiago de kustroute p.03-21.indd 6
24-2-10 9:34
Provincie waar de etappe doorheen loopt Samenvatting van de etappe
Daarna volgt een overzichtskaart van de Camino zodat u kunt zien waar de route loopt. De praktische hoofdstukken Voorbereiding en Uitrusting geven belangrijke informatie over deze vaak onbeduidende details waarvan echter het welslagen of juist de slechte afloop van de reis kan afhangen. Omdat deze route niet alleen maar een langeafstandspad is zijn we van mening dat de hoofdstukken over Geschiedenis en Kunst van groot belang zijn om u bewust te worden van de betekenis van de Jacobsroute voor de ontwikkeling van Europa. Wie deze inleidende hoofdstukken gelezen heeft is klaar om op weg te gaan. De Camino is verdeeld in 32 etappes – en twee alternatieve tracés – van Irún naar Santiago. Elke etappe bestaat uit een routebeschrijving, praktische informatie (van herbergen tot eetgelegenheden), het aantal kilometers, het bij benadering te lopen aantal uren en de moeilijkheidsgraad.
vIllademoroS
SaN CrIStÓBal
0,6 km
QueruÁS
2,8 km
4,5 km
200
Villademoros
Queruás
Almuña
San Cristóbal Cadavedo
Canero
2
4
6
10
12
CADAVEDO
Kliffen bij Cadavedo
VILLADEMOROS
Geen voorzieningen maar wel een mooie toren uit de late Middeleeuwen en een kapel die de moeite waard is om er even een kijkje in te nemen.
SAN CRISTÓBAL
Ook hier geen voorzieningen. Aan het eind van het dorp volgt u een onverharde weg omlaag over een beek. Daarna komt er een Y-splitsing bij een dennenbos. De juiste richting vindt u op de grond in de vorm van een stenen pijl, u moet naar links.
QUERUÁS
ETEN EN DRINkEN Restaurant Casa Amparo, aan de andere kant van de rijksweg. 244 | etappe 22
De Cantabrische zee gezien vanaf Caroyas
LUARCA / ALMUÑA
14
Vanaf de herberg loopt u terug naar de N-632 die u naar links opgaat in de richting van Villademoros.
PRAKTISCHE INFORMATIE
248,2 km
Luarca 8
Afstand (km)
BOODSChAppEN In het centrum van het dorp is een supermarkt.
Stgo de CompoStela
Caroyas
Río Esva
0
Borden bij het oversteken van de rivier de Esva
luarCa / almuña
14,2 km
Een gehucht waar u over de rijksweg doorheen loopt. Bij kilometerpaal 500 kunt u weer kiezen. Als u rechtstreeks naar de herberg wilt loopt u nog 2,5 km rechtdoor over de N-632 tot aan hotel Zabala, daar gaat u linksaf over de weg naar Paredes. Als u naar Luarca wilt lopen volgt u de bewegwijzering naar rechts, via La Rampla.
300
0
CaroYaS
8,5 km
CAROYAS
Hoogte (m) 400
100
Albergue en ander onderdak
De hoofdplaats van de gemeente Valdés ligt op 1,7 kilometer van de herberg. Het is een van de belangrijkste historische havens in het westen van Asturië. Van de oude kustplaats zijn nog stadsdelen bewaard gebleven waar u de Middeleeuwen nog kunt proeven, zoals bijvoorbeeld de Pescadería (visafslag). De moderne pelgrim komt nog steeds de stad binnen door de puerta de la Villa, die de toegangspoort was tot de 19e eeuw. De kerk van Santa Eulalia kwam al voor in documenten uit 912 toen de Asturische koning Furela II aan de macht was. Tegenover de kerk stond een pelgrimshospitium dat perfect beschreven werd door de Franse pelgrim Manier die op 12 november 1726 in zijn dagboek noteerde dat er acht bedden waren. Kaap La Atalaya sluit de oostelijke flank van de baai af met op de top de kapel van de Virgen Blanca en het beroemde kerkhof, waar het vol staat met prachtige modernistische grafkelders. Nobelprijswinnaar Severo Ochoa, die in 1905 in Luarca geboren werd ligt hier ook begraven.
ALBERGUE
ANDER ONDERDAk
Deze staat in Almuña op 1,7 km van Luarca. Het is het blauwe gebouw aan de linkerkant van de weg naar Paredes. Er zijn 16 plaatsen, toiletruimte en warm water. De hospitalera, Covadonga, komt iedere dag de deur open doen.
PRAKTISCHE INFORMATIE
22
22
Cadavedo
0 km
Afgelegde afstand Plaats vanaf het begin van die dag
camino de la costa Cadavedo - luarCa (almuña) etappe
Hoogteprofiel en de plaatsen langs de route
Praktische informatie over deze plaats
Nummer en kleur van het hoofdstuk
BOODSChAppEN Allerlei winkels in Luarca, maar niets in de buurt van de herberg. ETEN EN DRINkEN Het dichtst bij is bar-hostal El Redondel (tel. 985 64 07 33) op een kilometer van de herberg op het kruispunt van de LU-1 en de N-634; menu € 9, gesloten op zaterdag en zondag. Aan dezelfde weg staat ook restaurant Tía María. In Luarca vindt u een groot aanbod rond de haven. INFORMATIE VVV-kantoor, calle Caleros 11, achter het gemeentehuis, tel. 985 64 00 83. OpENINGSTIjDEN BEGRAAFpLAATS Dagelijks van 9.00 tot 19.00. Toegang vrij.
Links: Luarca Onder: Herberg van Almuña
Hotel Rico (tel. 985 47 05 85); tweepersoonskamer € 45-65. Hotel La Colmena (tel. 985 64 02 78); tweepersoonskamer € 45-65. Buiten het hoogseizoen krijgen pelgrims korting. Casa rural Pilar (985 64 03 62); naast de herberg; tweepersoonskamer € 40-56, incl. ontbijt.
De nieuwe autoweg gooit hier weer roet in het eten. Het is het beste om rechtdoor te lopen en het hele dorp te doorkruisen over de rijksweg. Aan het eind volgt u de gele pijlen in plaats van de caminopaaltjes die u een nodeloze omweg laten maken.
ONDERDAk
Hostal Canero (tel. 985 47 50 36), het staat tussen Queruás en Caroyas, na de brug over de rivier Esva. etappe 22 |
245
Te voet naar Santiago de Compostela – de kustroute |
Santiago de kustroute p.03-21.indd 7
7
24-2-10 9:34
Overzichtskaart van de Camino
Kilometer 10 | Te voet naar Santiago de Compostela – de kustroute
Santiago de kustroute p.03-21.indd 10
24-2-10 9:34
Te voet naar Santiago de Compostela – de kustroute |
Santiago de kustroute p.03-21.indd 11
11
24-2-10 9:34
17
etappe SEBRAYO
RIBADESELLA 31,4 km
| 8 uur
SEBRAYO Km. 361,5
480 m Herberg
A-8
2,8 Km
Viaduct
1.080 m Brede weg
Kapel
Alternatief fietsers
Naar de N-632
420 m Afslag
LA VEGA via weg Kerk van San Salvador Naar Toroyes
LA LLERA PERNÚS Km. 367,7
5.150 m Kerk Naar Villaviciosa A-8
COLUNGA Km. 372,8
Naar Infiesto
N-632
3.000 m Kerk
COVIÁN
570 m Asfalt
BUEÑU
Hotel
LA ISLA Km. 376,4
770 m Hotel en toegang dorp 680 m Bebouwing 590 m Wandelpad langs strand
EL BARRIGUERO Playa de LA ESPASA Km. 378,4
2,6 Km
2,0 Km
3,6 Km
5,1 Km
3,4 Km
PRIESCA Km. 364,3
880 m Weg Binnenweggetje 230 m Kerk 3.130 m Kruising
500 m Weg
610 m Afslag via pad
Alternatief fietsers
910 m Pad Drenkbak
N-632
200 m Weiland dwars oversteken
Witte muur A la N-632 Camping
290 m Afslag
Arenal de Morís Km. 381,0
Strand
2,2 Km
Weg zonder vluchtstrook
LA VEGA Km. 385,6
1.330 m Afslag 890 m Weg en binnenweggetje
Binnenweggetjes Steengroeve
1.210 m Afslag N-632
2,4 Km 2,2 Km 5,1 Km
122
490 m Over afrastering klimmen
Eucalyptusbomen
BERBES Km. 383,2
370 m Weg
VEGA
Cruce a SAN ESTEBAN DE LECES Km. 387,8
Strand van Berbes
350 m Afslag en brug
Camping
1.480 m Weg
ABEU
770 m Einde afdaling en weg
Naar Tereñes Naar Villaviciosa
RIBADESELLA Km. 392,9
Hekjes
Rivier Sella
N-632
Bebouwde kom
5.100 m Kruising en onverharde weg
Cantabrische zee
| etappe 17
Santiago de kustroute p.122-127.indd 122
24-2-10 14:44
dicht bij de zee
Asturi毛
Het eerste deel van deze dag is gevuld met de geur van algen en zout en het gekrijs van de meeuwen, want u loopt dicht bij de zee. Dit stuk loopt door het meest authentieke deel van het Asturische platteland, waar het wemelt van de h贸rreos (graanschuurtjes op poten), overgroeide weggetjes en zachte glooiingen met postzegelweitjes. Hier loopt de echte pelgrimsroute. De oude middeleeuwse Camino, waarover eeuwen geleden de pelgrims zouden hebben gereisd, zou niet langs La Isla hebben gelopen maar van Ribadesella naar Santiago de Caravia, waar een klooster was en vandaar naar Santiago de Gobiendes en zo verder naar Colunga. Een route die min of meer gelijk is aan die van de pelgrims van nu. Er wordt verondersteld dat de reizigers vroeger aan het eind van de dag halt hielden in Villaviciosa, dat toen nog bekend stond als Puebla de Maliayo, een plaats met stadsrechten en een armenziekenhuis waar in de 18e eeuw nog onderdak geboden werd aan de pelgrims. Maar er is nu niets meer over van die gastvrijheid, zodat u beter kunt overnachten in de refugio van Sebrayo. etappe 17 |
Santiago de kustroute p.122-127.indd 123
123
24-2-10 14:44
17
RIBADESELLA CRUCE DE SAN ESTEBAN DE LECES LA VEGA BERBES ARENAL DE MORÍS PLAYA DE LA ESPASA 0 km 5,1 km 7,3 km 9,7 km 11,9 km 14,5 km 16,5 km
Hoogte (m) 400
300
200
San Esteban de Leces 100
Ribadesella
Berbes
La Vega
0 0
Priesca
La Isla
5
Playa de Arenal La Espasa de Morís 10
15
Colunga 20
Pernús Sebrayo 25
30 Afstand (km)
Strand bij Vega
RIBADESELLA
Nadat u de brug over de Sella bent overgestoken loopt u nog even door over de N-632 naar de calle Avelina Cerrá, die rechts van u begint in een bocht. U loopt erdoor tot aan het wandelpad langs het strand van Santa Marina (de pijlen lopen door de straat evenwijdig daaraan, calle Ricardo Cangas), waarbij u aan het eind uitkomt op de weg naar San Pedro.
Kruising bij SAN ESTEBAN DE LECES De weg loopt naar een heuvelrug met een kruising bij het dorp Abeu. Naar links komt u bij de kerk van San Esteban de Leces, waar de pelgrimsherberg staat. Als u er niet gaat overnachten hoeft u daar niet heen.
Boven: toegangsweg naar San Esteban de Leces Rechts: de pelgrimsherberg staat naast de kerk
124
ALBERGUE
Hier is plaats voor 24 personen op stapelbedden, dekens, warm water, twee grote huiskamers maar geen keuken. De sleutels krijgt u bij Dolores die erboven woont (tel. 985 85 76 11). Het hele jaar open, in de zomer vanaf 18.00 uur. Prijs € 5. Na 22.00 uur kunt u er niet meer in. Er is verder niets in dit dorp, dus u moet weer naar Ribadesella voor het avondeten.
Uit de herberg loopt u weer terug naar het de kruising en pakt u de Camino weer op en gaat u linksaf.
| etappe 17
Santiago de kustroute p.122-127.indd 124
24-2-10 14:44
PRIESCA
28,6 km
SEBRAYO
LA VEGA
Een dorpje dat tegen de heuvel geplakt lijkt, halverwege de weg tussen het strand en de berg. Het dorp heeft een interessante landelijke architectuur en mooie voorbeelden van Asturische hórreos. U loopt naar beneden tot aan het strand.
Stgo de Compostela 361,5 km
31,4 km
17
PERNÚS
25,2 km
etappe
COLUNGA
20,1 km
PRAKTISCHE INFORMATIE ETEN EN DRINKEN Twee restaurants aan het strand, alleen in de zomer geopend en in sommige weekends.
RIBADESELLA – SEBRAYO
LA ISLA
BERBES
U loopt het dorp door over onverharde wegen. Na diverse binnenweggetjes komt u weer uit op de N-634 waar bijna geen vluchtstrook is. U loopt verder langs deze weg en 200 meter na het welkomstbord van de gemeente Caravia moet u opletten! We gaan rechts een stenig pad omhoog op. Slecht gemarkeerd, er zit een gele pijl op een verkeersbord aan de andere kant van de weg. U komt meteen bij weer een splitsing waar u naar links gaat. Na ongeveer tien minuten komt u bij een heuvelrug met mooie vergezichten naar de kust, waar een stenen paaltje met schelp staat.
ARENAL DE MORÍS
Hier is alleen maar een bar aan de rand van het strand. U gaat over de weg omhoog en meteen naar rechts en loopt verder evenwijdig aan de zee.
Berbes
PRAKTISCHE INFORMATIE ETEN EN DRINKEN Een bar met menu en broodjes. In de zomer geopend en de rest van het jaar alleen in de weekenden.
PLAYA DE LA ESPASA
U loopt over het kustpad en dan moet u weer omhoog om de rivier over te kunnen steken. Even later weer naar rechts. Hier zijn diverse restaurants die ’s zomers open zijn, maar er is er maar één ’s winters in de weekenden open. Als u bij de kruising in Santiago Gobiendes komt geeft een paaltje aan dat u naar links moet. Wie in de herberg van La Isla gaat overnachten loopt echter rechtdoor over de N-632. Na 500 meter ziet u weer een paaltje met twee schelpen: één wijst er naar links richting Camino, de andere rechtdoor, richting herberg.
Strand van Morís en toegangspad naar het strand
etappe 17 |
Santiago de kustroute p.122-127.indd 125
125
24-2-10 14:44