INHOUD
Inleiding Dankwoord
11 13
ACHTERGRONDEN Land en volk Landschap en klimaat Flora en fauna La Ruta Maya Bevolkingsgroepen
15 15 15 22 23 24
Indiaans Guatemala Weven en kleding De ontwikkeling van de kleding De kledingstukken Muziek Fiestadansen Volkskunst Keramiek Houtbewerking Rietbewerking Costumbre
28 33 36 38 41 43 48 48 48 49 49
Geschiedenis 53 De Maya-periode 53 De godenwereld 58 Priesters 61 De heersers 62 De cultuur van de hooglandMaya's 64 La Conquista (de verovering) 66 De koloniale periode 69 Koloniale kunst 71 Het verval 72 De kwestie Belize 72 Onafhankelijk Guatemala 73 Politiek en economie De politieke situatie van 1966 tot 1990
WW Guatemala.indb 5
77
Recente politieke ontwikkelingen Het vluchtelingenprobleem Rigoberta MenchĂş, Nobelprijswinnares 1992 De economie
85 87
Literatuur
90
PRAKTISCHE INFORMATIE Van A tot Z Accommodatie Ambassades en consulaten Autohuur Banken Douane Drinkwater Elektriciteit FiĂŤstas Fooien Fotograferen Geld Gezondheid Guatemalaanse keuken Informatie Kleding Kranten Landkaarten Openingstijden Post Reisorganisaties Reisuitrusting Souvenirs Stranden Taal Telefoneren Tijdsverschil Vervoer Vliegmaatschappijen
79 84
95 95 95 95 96 96 96 96 96 96 98 98 99 99 100 101 101 102 102 102 102 103 103 103 104 104 104 104 104 107
77
22-04-2008 10:24:25
GUATEMALA
6
BEZIENSWAARDIGHEDEN Het maken van een reisschema Reisschema I Reisschema II
109 109 110 111
112 Guatemala Ciudad Geschiedenis en ontwikkeling 112 Stadsoriëntatie 116 Stadswandelingen 116 Wandeling 1 (zone 1, de oude binnenstad en het Centro Cívico) 116 Wandeling 2 (ten oosten van het centrum en zone 2) 125 Wandeling 3 (zone 4 en 5) 128 Wandeling 4 (zone 9 en 10) 129 Musea in zone 13 132 Kaminaljuyú (zone 7) 133 Overige bezienswaardigheden (zone 3 en 10) 135 Excursies vanuit Guatemala Ciudad Georganiseerde excursies Ten noorden van Guatemala Ciudad Chinautla Ten zuiden van Guatemala Ciudad Het meer van Amatitlán San Vicente Pacaya Palín Ten noordwesten van Guatemala Ciudad San Pedro Sacatepéquez San Juan Sacatepéquez De ruïnes van Mixco Viejo Ten westen van Guatemala Ciudad San Lucas Sacatepéquez
150 150 150 151 151 151 153 154 154 154 154 155 158 158
Het hoogland
159
Antigua Geschiedenis Architectuur en inrichting
163 163 165
WW Guatemala.indb 6
Wandelen in Antigua Stadswandeling 1 Stadswandeling 2 Stadswandeling 3
167 167 175 181
Excursies vanuit Antigua 194 Ten noorden van Antigua 194 San Felipe de Jesús 194 Jocotenango 194 Ten zuiden van Antigua 196 San Juan del Obispo 196 Santa Maria de Jesús 196 Ten zuidwesten van Antigua 197 Ciudad Vieja 197 San Antonio Aguas Calientes 198 Balneario Los Aposentos 199 Langs de Carretera Interamericana naar het meer van Atitlán 199 Santiago Sacatepéquez 199 Sumpango 199 El Tejar 199 Cimaltenango 200 Patzicía 200 Patzún 201 Comalapa 201 Tecpán Guatemala 201 De ruïnes van Iximché 202 Naar het meer van Atitlán 206 Het meer van Atitlán Panajachel De dorpen rond het meer San Andrés Semetabaj Santa Catarina Palopó San Antonio Palopó San Lucas Tolimán Cerro de Oro Santiago Atitlán San Pedro La Laguna San Juan La Laguna San Pablo La Laguna San Marcos La Laguna Tzununá Jabalito Santa Cruz La Laguna
207 210 218 218 218 219 221 222 222 226 227 228 228 229 229 229
22-04-2008 10:24:25
INHOUD
San Jorge La Laguna Dorpen in de buurt van het meer Sololá In de buurt van Sololá Naar Quetzaltenango Nahualá Santa Catarina Ixtahuacán Quetzaltenango Geschiedenis Het centrum Andere bezienswaardigheden Excursies vanuit Quetzaltenango Ten noordoosten van Quetzaltenango Salcajá San Andrés Xecul Olintepeque San Cristóbal Totonicapán Totonicapán San Francisco El Alto Momostenango Ten zuiden van Quetzaltenango Almolonga Los Vahos Los Baños Zunil Fuentes Georginas Ten westen van Quetzaltenango San Martín Sacatepéquez Het departement San Marcos San Pedro Sacatepéquez San Marcos Ten noordwesten van San Marcos Chichicastenango De markt Bezienswaardigheden
WW Guatemala.indb 7
230 230 230 232 233 233 235 236 236 238 241 246 246 246 247 247
Excursies vanuit Chichicastenango Ten noorden van Chichicastenango Santa Cruz del Quiché De ruïnes van Utatlán Ten oosten van Santa Cruz del Quiché Zacualpa Van Santa Cruz del Quiché naar Cobán Sacapulas Naar de Ixil-driehoek Nebaj San Juan Cotzal Chajul Van Sacapulas naar San Cristóbal Verapaz richting Cobán Cunén Uspantán Huehuetenango
248 248 251 252 254 254 255 255 255 256 257 257 259 260 261 263 265 267 269
Excursies vanuit Huehuetenango Ten westen van Huehuetenango De ruïnes van Zaculeu Ten oosten van Huehuetenango Aguacatán Ten noorden van Huehuetenango Chiantla Todos Santos Cuchumatán Het hoge noorden San Juan Ixcoy Soloma Santa Eulalia San Mateo Ixtatán Barillas Naar de Mexicaanse grens San Sebastián Huehuetenango San Juan Atitán San Antonio Huista
7
276 276 276 277 278 278 278 279 280 280 284 286 286 287 287 289 295 295 295 297 297 298 298 298 301 302 302 304 304 305 305 305 306 306
22-04-2008 10:24:25
GUATEMALA
8
Jacaltenango 306 La Mesilla/ de Mexicaanse grens 306 Alta en Baja Verapaz Van Guatemala Ciudad naar Cobán Baja Verapaz San Jeronimo Salamá Rabinal El Biotopo del Quetzal Cobán Geschiedenis Excursies vanuit Cobán San Cristóbal Verapaz San Pedro Carchá San Juan Chamelco Lanquín Sebol De Cadelaria-grotten Laguna Lachúa Tactic Het dal van de Polochicrivier
309
De Oriente Langs de Carretera al Atlántico De weg naar Esquipulas Naar Copán De ruïnes van Copán Historische achtergronden Beschrijving van de bouwwerken Las Sepulturas Het museum De bedevaartplaats Esquipulas
331
Het Caribische gebied De ruïnes van Quiriguá Historische achtergronden Beschrijving van de ruïnes Puerto Barrios Lívingston en de Río Dulce
351 354
WW Guatemala.indb 8
312 313 313 313 313 314 316 316 322 322 322 323 323 326 326 326 327 327
331 331 333 334 334 337 345 345 348
354 355 361 364
Excursies vanuit Lívingston Fronteras (El Relleno) Río Dulce Castillo San Felipe Het meer van Izabal
370 373 374 375
De Petén-regio 376 Reizen naar de Petén 378 Op weg naar Flores 378 Flores 381 Excursies vanuit Flores 387 Tikal 388 Geschiedenis 388 Onderzoek en opgravingen 392 Beschrijving van de ruïnes 393 Het museum 408 Problemen in Tikal 409 Andere archeologische plaatsen in de Petén 412 Uaxactún 412 Río Azul 413 Sayaxché 415 El Ceibal 416 Altar de los Sacrificios 416 Yaxchilán 416 Piedras Negras 416 El Mirador 417 Naar Belize 418 Naar Mexico 418 Het Pacifische kustgebied 420 De Cotzumalguapa-cultuur 421 Reizen in het Pacifische kustgebied 423 Escuintla 424 La Democracia 425 Santa Lucía Cotzumalguapa 426 Monterrico 427 De grens met Mexico 429 Talisman El Carmen 429 Tecún Umán 430 De grens met El Salvador 430 Woordenlijst GuatemalaansSpaans 431 Over de auteur Register
434 435
22-04-2008 10:24:26
15
ACHTERGRONDEN
Land en volk LANDSCHAP EN KLIMAAT Guatemala is geografisch te verdelen in vier regio’s: het hoogland, de hellingen aan beide zijden, de Caribische en Pacifische kustvlaktes en de Petén-regio. In het hoogland dat varieert van 1500 tot 4000 meter hoogte heerst een gematigd klimaat en hier vindt dan ook de voedselproductie voor binnenlands gebruik plaats die voornamelijk uit maïs en bonen bestaat. Hier wonen de meeste mensen vooral in de dalen tussen de 1500 en 2500 meter. De meerderheid van de bevolking is Indiaans. Ontbossing met erosie als gevolg is hier een ernstig probleem. De hoogste bergen in Guatemala behoren tot de Sierra Madre-Andes keten. De belangrijkste tak kruist Guatemala van west naar oost. In het westelijke hoogland rijzen de toppen van de Sierra Madre tot meer dan 3000 meter. De Sierra de los Cuchumatanes, een tak van de Sierra Madre in het departement Huehuetenango bevat de hoogste niet-vulkanische top in het land, die tot 3800 meter boven zeeniveau reikt. De bergen ten oosten van Guatemala Ciudad zijn lager. De hellingen aan beide zijden van het hoogland liggen tussen de 600 en 1500 meter en zijn economisch heel belangrijk i.v.m. de koffieteelt, die ongeveer 40% van de export bedraagt. Ook hier is de bevolking voornamelijk Indiaans. Hier liggen de vulkanen waarvan er 30 een naam hebben en enkele nog werkzaam zijn zoals de Pacaya. Zij vormen een keten die tussen de Pacifische kustvlakte en de belangrijkste tak van de Sierra Madre ligt. De vulkanische grond is vruchtbaar en men verbouwt er maïs en andere gewassen. Vulkaanuitbarstingen zijn op de lange termijn voordelig: een verweerde vulkanische bodem is rijk aan organisch materiaal, fosfaten en nitraten en bevat water. Vulkanische producten werden gebruikt door de oude Maya’s, zoals obsidiaan (vulkanisch glas) waaruit gereedschap werd gemaakt, klei (verweerde as) en hematiet of ijzeroxidepigmenten. Het is de moeite waard om een vulkaan te beklimmen bv. de Agua of de Atitlán, maar de beklimming is meestal heel zwaar en je moet een goede conditie hebben aangezien zo’n tocht vele uren vergt. De kustvlaktes hebben een warm en vochtig klimaat en daar vind je de plantages. Op de Caribische kustvlakte worden vooral bananen verbouwd en aan de Pacifische kust zijn plantages met katoen, suikerriet, bananen
WW Guatemala.indb 15
22-04-2008 10:24:46
95
PRAKTISCHE INFORMATIE
VAN A TOT Z Accommodatie Er zijn in Guatemala hotels in alle prijsklassen. Bij het toeristenbureau INGUAT kan je een lijst krijgen met bijna 300 hotels waarbij de maximumprijzen vermeld staan voor 1-, 2- en 3-persoonskamers. Als je te veel betaald hebt en je wilt je beklagen, moet je een rekening kunnen laten zien. Bij de prijzen zijn geen belastingen inbegrepen; je betaalt 10% toeristenbelasting en 7% BTW.
Luxehotels Deze hotels zijn vaak moderne, onpersoonlijke Amerikaanse hotels of geheel verbouwde koloniale huizen met diverse gemakken, zoals satelliet-tv, een zwembad, een bar en winkeltjes. De prijs van een overnachting ligt boven de $70 p.p. voor een tweepersoonskamer.
Middenklassehotels De hotels in de middenklasse zijn minder grote familiehotels, die vaak gehuisvest zijn in oude koloniale huizen. De kamers hebben een eigen douche en toilet en er is een eetzaal waar je kunt ontbijten en soms ook lunchen en dineren. Een overnachting kost $25-70 p.p. voor een 2-pk. De prijzen van de middenklassehotels zijn de laatste jaren flink gestegen zodat het prijsverschil met de budgethotels groter is geworden.
Eenvoudige of budgethotels
de familie ontbijten, lunchen of dineren. De prijzen voor een overnachting liggen tussen de $5 en $25 p.p. Bij elke plaats is een beschrijving van een aantal hotels gegeven.
Ambassades en consulaten De meeste ambassades en consulaten zijn ’s morgens geopend en ‘s middags en in het weekend gesloten. • De Nederlandse ambassade (La Embajada Real de los Países Bajos), Edificio Torre Internacional, 16 Calle0-55, zone 10, 13e verdieping, 923674761, j 23675023/4. www. embajadeholanda-gua.org, gua@minbuza.nl. Open: ma. t/m vr. van 9.00-13.00 uur. • Het consulaat van België in Guatemala, 6a Avenida 16-24, zona 10, 9502-3855234, j 3855233, consulbelguate@hotmail.com. Voor het reizen naar de buurlanden zijn de volgende consulaten van belang in verband met een toeristenkaart. • El Salvador, 5 Avenida 8-15, zone 9, 923607660. Open: ma. t/m vr. van 8.00-14.00 uur. • Honduras, 9a Avenida 19-20, zone 10, 923665640. Open: ma. t/m vr. van 8.30-12.30 uur. • Mexico, 15 Calle 3-20, zone 10, 923337254/5. Open: ma. t/m vr. van 9.00-13.00/15.00-18.00 uur.
De goedkope hotels hebben meestal kamers zonder douche of toilet. Er is ook niet altijd warm water. Soms kan je met
WW Guatemala.indb 95
22-04-2008 10:27:48
BEZIENSWAARDIGHE D E N
Brug: Ing. Mart i n P r a d o V e l e z
zone 2
N �
CALLE MA RTI 1 CAL LE
zone 3
IDA
12 CA LL
11 AVEN
zone 1
AVENID
zone 7
E IDA
A ELEN A
12 CA LL
zone 6
10 AVEN
5 AVENID
A
Anillo Periférico
2.AVENIDA
AVENIDA SIMEON CANAS
3.AVENIDA
Guatemala Ciudad
5.AVENIDA
118
18 CAL LE
E
28 CALLE
IDA
7 AVENID
A
zone 4
10 A VEN
SI A M V Ó E N N 7A VE B O I D A NI L DA I V A R
zone 5 CA SA LZ N AD JU A AN
27 CALLE
RMA
zone 14
CA
LLE
0
1
2 km
13.CALLE B
14.CALLE B
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
WW Guatemala.indb 118
Parque Centenario Mercado Central Palacio Nacional Iglesia de la Merced Ermita del Carmen Congreso Nacional Museo Nacional de Historia Hotel/Restaurante Pan American Hotel Ritz Continental Museo de Artes de Industrias Populares San Miquel Capuchinas Santo Domingo Telgua Correos (postkantoor) Hotel Spring Restaurante Altuna
17. Restaurante El Gran Pavo 18. Restaurante Ranchón Antigueño 19. San Francisco 20. Hoofdbureau van politie 21. Hotel Posada Belen 22. Hotel Chalet Suizo 23. Hotel Colonial 24. Parque Concordia 25. Teatro Abril 26. Museo de Ferrocaril 27. Teatro Nacional 28. Centro Cívico 29. INGUAT 30. Ciudad Olímpíca 31. Begraafplaats 32. Restaurant El Rey Sol 33. Restaurant El Rey Sol 2
12.C
DI
18
5.AVENIDA
¤
AV HIN E. CAP IE
11 AVENIDA
zone 13
6.AVENIDA
7 AV
ENID A
zone 10
4.AVENIDA
EN AV
D AR N EV CIÓ UL RA BO BE LI
12 CA LLE
IDA L A REF O
AV . LA
E
2 CALL E
AVEN
NA LA EL CA
ST
PA TA PE DE IDA
8 CALL
zone 9
6 AVE NIDA 7 AVE NIDA
zone 8
zone 11
31
�
22-04-2008 10:28:42
300 m
119
CALLE MARTI
5.CALLE
4.CALLE
N �
4.CALLE
3.CALLE
2.CALLE
2.CALLE
2.CALLE
�
20 � 22 � 23
16.CALLE 17.CALLE
6. AVENIDA
15.CALLE
�
22.CALLE 23.CALLE 24.CALLE 25.CALLE
32
8.AVENIDA
6.AVENIDA A
.4 G DI A 12.AVENIDA
13.CALLE 13.CALLE A
14.CALLE 14.CALLE A
�
�
7.AVENIDA
3.AVENIDA
2.AVENIDA
27 6. AVENIDA
31
1. AVENIDA
21.CALLE
AVENIDA CENTROAMÉRICA
20.CALLE
21 �
25
33
18.CALLE
19.CALLE
10. AVENIDA
�19
12.CALLE
26
�
13.AVENIDA
AVENIDA ELENA
�
24 15.CALLE B
15 �
9.AVENIDA
5 G.
18
14.CALLE
DIA
�
�
13
%
17 16
5. AVENIDA
4.AVENIDA
13.CALLE
13.CALLE B
14.CALLE B
14
12.CALLE A
�10 10.CALLE � 11 � 12 11.CALLE
�9
11.CALLE
12.CALLE
9.CALLE
�
6
10.CALLE
10.AVENIDA A
9.AVENIDA
8.CALLE
7
9.CALLE A
9.CALLE A
�4
11. AVENIDA
� 8
9.CALLE
5
2
Parque Central
Station
21.CALLE
28
A
8.CALLE
�
Kathedraal 6.CALLE
1
7.CALLE
8.AVENIDA
6.AVENIDA A
3
6.CALLE
10. AVENID
3.AVENIDA
2.AVENIDA
1. AVENIDA
AVENIDA ELENA
5.CALLE
7.AVENIDA
5. AVENIDA
4.CALLE 4.CALLE A
6. AVENIDA
2.AVENIDA
3.CALLE 3.CALLE A
11. AVENIDA
10. AVENIDA
2.CALLE
12.CALLE A
.9
AG
DI
1.CALLE
DI AG .7
2.AVENIDA
3.AVENIDA
5.AVENIDA
3.CALLE
12.AVENIDA
0
5.AVENIDA
6.AVENIDA
GUATEMALA CIUDA D
22.CALLE
29
Stadion
30
GUATEMALA CIUDAD A
WW Guatemala.indb 119
22-04-2008 10:28:43
BEZIENSWAARDIGHE D E N
398
goed te zien bij gebouw 5D-22, waarbij drie fasen uit verschillende periodes te zien zijn. Onder de laatste versie uit 500 na Chr. ligt een bouwwerk met grote beschilderde maskers uit 350 na Chr., terwijl zich daaronder een kleine tempel uit 250 na Chr. bevindt. Een van deze maskers is onder een afdakje te zien. Architectuur uit de vroegklassieke periode is op deze plaats het duidelijkst zichtbaar. In gebouw 5D-34 ontdekte men een schacht in het noordelijke terras. De Maya’s bouwden in uitgeholde steen een tombe (10) en begroeven hier Krul Neus, de 9e heerser van Tikal, met negen bedienden die voor deze gelegenheid gedood waren. Een krokodil, schildpadden en prachtig versierd aardewerk, dat overeenkomsten vertoont met aardewerk uit Teotihuacán, werden in het graf gevonden en deze voorwerpen kun je nu in het museum zien. In de achterste kamer van gebouw 34 vond men de zwaar beschadigde, incomplete stèle 26 waarop nog wat rode pigment achtergebleven is, zodat men deze de ‘rode stèle’ noemt. Hierop staat het portret van Jaguar Klauw Schedel II, de 20e heerser van Tikal. De stèle dateert waarschijnlijk uit de vroegklassieke periode, zo rond 734 na Chr. Aan het De Noord-Akropolis van Tikal
WW Guatemala.indb 398
22-04-2008 10:39:15
DE PETÉN-REGIO
399
begin van de laatklassieke tijd werd de stèle opzettelijk vernietigd en werden de onderdelen achter een speciaal altaar verborgen gehouden. In de postklassieke tijd werd deze kamer door vandalen geschonden. In gebouw 5D-33 zijn zeer veel onderzoekingen gedaan en ook hier bevinden zich drie bouwsels over elkaar. De drie fasen zijn alle zichtbaar, waarbij de twee gebouwen uit de vroegklassieke en de laatste uit de laat-klassieke tijd stammen. De tempels uit de 2e en 3e fase zijn versierd met enorme hoofden met oorpluggen en slangen. In dit bouwwerk trof men drie tombes aan, waarvan de oudste, tombe 48, uit de vroegklassieke periode stamt. De grafmuren waren beschilderd met hiërogliefen met de datum 18 maart 457 na Chr. In dit graf vond men Onweerslucht, de 11e heerser van Tikal, van wie het hoofd en de handen ontbraken wat waarschijnlijk het gevolg was van een gevecht. Ook vond men twee geofferde kinderen in het graf. De andere graven 23 en 24 bevatten ook een edelman met potten en jade. Tussen de graven werd stèle 31 gevonden. Deze stèle is het belangrijkste monument uit de vroegklassieke periode vanwege zijn lange tekst en de prima conditie waarin hij verkeert. Op de stèle staat Onweerslucht afgebeeld in de ceremoniële kledij en hij draagt de attributen van een grote Maya-heerser. Het onderste deel van de stèle werd tijdens een ceremonie verbrand en aardewerken wierookbranders werden kapot gegooid. Op deze manier werden de tempel en de stèle ceremonieel in de 8e eeuw na Chr. ‘gedood’ waarmee het einde van dat tijdperk aangeduid werd. Ten oosten van gebouw 33 ligt gebouw 32 uit de 7e eeuw (laatklassiek). Hier vond men tombe 195, die één skelet bevatte dat omringd werd door meesterwerken van pleister op hout, waaronder vier identieke houten figuren die bedekt waren door een heel dun laagje blauwe pleister en die de regengod Chac voorstellen. Deze houten Chac-beelden kun je in het museum zien. Rond het skelet lagen diverse objecten zoals albasten knaagdieren, beschilderde houten borden, versierd aardewerk en een houten troon. Omdat het hout van sommige voorwerpen verrot was, spoten de archeologen er gebrande gips in zodat het dunne pleisterlaagje behouden bleef. Ten zuiden van tempel I ligt gebouw 5D-74 een kleine balspelplaats, die tot de kleinste tot nu toe bekende balspelplaatsen behoort en uit de laatklassieke tijd stamt. De twee schuine vlakken van het speelveld worden verbonden door een verticale muur. Bij dit balspel gebruikten de spelers een rubberen bal die niet met de handen aangeraakt mocht worden. Zij droegen
WW Guatemala.indb 399
22-04-2008 10:39:17