Inhoud
Voorwoord Introductie
9 11
Achtergronden
13
Land en volk Welkom op Cuba Ligging Klimaat Gezondheid Godsdienst Politiek De Cubaanse bevolking, opbouw en migratie Aantallen en groei Bevolkingsopbouw naar leeftijd en afkomst Leeftijden Huwelijk en echtscheiding Leerplicht en scholing Kopstukken Van Cuba Christophorus Columbus Militaire dienst Wonen Ouderenzorg Emigratie Kunst en cultuur in kort bestek Inleiding Architectuur Beeldhouwkunst Dans Film Literatuur Musea Muziek Schilderkunst Sport Tropicana Cubanen en muziek Welzijn en economie De Cubaanse samenleving Criminaliteit
13 13 13 15 16 21 22
WW Cuba 01 Branco.indd 5
23 23 24 24 24 25 26 26 28 28 31 31 32 32 33 33 33 35 35 35 36 36 37 38 38 40 40 41
Economie en geld op Cuba Distributie van eerste levensbehoeften Geleide economie Exportcijfers Opkomst en teloorgang van het suikerimperium Cuba en rum: een succesformule Sigaren: wereldvermaard Cuba en de economische crisis Eten en drinken Eten Tafelmanieren Drinken Naamgeving aan cocktails Flora en fauna Algemeen Flora Fauna Geschiedenis De vroegste tijd Wie is wie en wie was wie op Cuba Belangrijke data in de Cubaanse geschiedenis Onder Spaans bewind Spaanse strijdmethodes Zijn daden bennen groot Cuba zelfstandig onder Amerikaanse invloed Cuba onder Castro Fidel’s opvolger Wegen en verkeer Het wegennet op Cuba Auto’s en verkeersregels Straatnamen en -aanduidingen Toerisme Inleiding Vakantie- en
42 43 44 46 46 48 50 53 53 53 54 55 55 57 57 57 59 61 61 63 64 66 67 69 74 79 82 83 83 85 89 90 90
22-02-11 11:17
Cuba
6
recreatiemogelijkheden Zee en strand De hotels Toerisme op maat Excursies op Cuba Een paar woorden Spaans Inleiding De uitspraak
93 93 94 97 98 99 99 99
Praktische informatie 109 Voor de reis Nuttige adressen Benodigde reisdocumenten Bestemmingscheck Boeking Geld Douane- en invoerbepalingen Klimaat en beste reistijd Gezondheid Bagage Vervoersmogelijkheden naar Cuba Kleding Handig om mee te nemen
109 109 109 110 110 110 110 111 111 111
Tijdens de reis Nuttige adressen Aankomst Geld Gezondheid Identificatie Noodnummers Telefoneren en sms-en Vervoer
112 112 112 113 113 114 114 114 114
Na de reis Vertrek Douanebepalingen Gezondheid
116 116 116 116
Praktische informatie van A tot Z Aankomst Afstanden Ambassades Apotheken Autohuur Bagage Banken
117 117 117 117 118 118 118 118
WW Cuba 01 Branco.indd 6
111 111 112
Bedelaars Benzine Bromfietsen Coco Creditcards Criminaliteit Douanebepalingen Drank Drugs Duiken Elektriciteit Evenementen Feest- en gedenkdagen Fietsen Fooien Fotograferen Gehandicapten Geld Geld wisselen Gezondheidstoerisme Gezondheidszorg Golf Hengelsport Hotels Huisapotheek HygiÍne onderweg Inentingen Informatie Ingewandsstoornissen Inkopen doen Inwoners Internet Kleding Klimaat Kranten en tijdschriften Luchthavenbelasting Luchthavens op Cuba Maten en gewichten Medicijnen Medische hulp Munteenheid Nationale bloem Nationale boom Nationale vogel Niet vergeten!!!‌ Nudisme Onderdak Openbaar vervoer Openingstijden Paspoort
118 119 119 119 119 119 120 120 120 120 120 121 121 121 121 121 122 122 122 122 122 122 123 123 123 123 123 123 124 124 124 124 124 125 125 125 125 125 125 125 125 125 126 126 126 126 126 126 127 128
22-02-11 11:17
INHO U D
Politie Pornografie Post Postkantoor Prijzen Prostitutie Radio en televisie Reisdocumenten Rondreis Scooters Souvenirs Strandrecreatie Taal Taxi’s Telefoneren en sms-en Touroperators Travellercheques Tijdsverschil Verkeer en verkeersregels Verzekeringen Visum Vlag Vliegduur Vliegvelden op Cuba Voorbehoedmiddelen Wapenschild Water Watersport Wegenkaarten Zonnebaden Zonnebrand Zonnesteek Zwemmen
128 128 128 128 128 128 128 129 129 129 129 129 129 129 130 130 130 130 130 130 130 130 131 131 131 131 132 132 132 132 132 132 132
Bezienswaardigheden 133 Rondreis over Cuba Inleiding Provincies
133 133 134
Provincie Pinar del Río Inleiding De stad Pinar del Río Cuevas de Los Portales Parque Nacional La Güira Balneario San Diego de Los Baños
135 135 135 141 143
Provincie Havana Inleiding
146 146
WW Cuba 01 Branco.indd 7
144
7
Stadsprovincie Havana Havana Inleiding Geschiedenis Het oude Havana José Martí Wandelen langs musea De Grote Markt Ontmoeting met de mafia Het centrum van Havana De Malecón Vedado Miramar Ernest Miller Hemingway
152 152 152 156 160 160 170 173 174
Provincie Matanzas Inleiding De stad Matanzas Guamá Varadero Xanadú
190 190 190 195 197 200
Provincie Cienfuegos Inleiding De stad Cienfuegos De varkensbaai (Bahía de Cochinos)
202 202 202
Provincie Villa Clara Inleiding Santa Clara Ernesto ‘Che’ Guevara
210 210 210 215
Provincie Sancti Spíritus Inleiding De stad Sancti Spíritus Trinidad Yaguajay Camilo Cienfuegos Gorriarán Valle San Luís Playa Ancón Het Escambray gebergte
218 218 218 220 225
Provincie Ciego de Ávila Inleiding De stad Ciego de Ávila De Cayo’s
229 229 229 231
177 180 181 183 184
208
225 226 227 227
22-02-11 11:17
Cuba
8
Provincie Camagüey Inleiding De stad Camagüey
235 235 235
Provincie Las Tunas Inleiding De stad Las Tunas
243 243 243
Provincie Holguín Inleiding De stad Holguín Calixto García
246 246 249 249
Provincie Granma Inleiding Bayamo Marea del Portillo Carlos Manuel de Céspedes
253 253 253 258 259
Provincie Santiago de Cuba Inleiding De stad Santiago de Cuba (Santiago) Baconao National Park Granjita Siboney La Gran Piedra, een rots in de Sierra Maestra
261 261
La Isabelica Daiquiri Beach Cactustuin en aquarium Klein vermaak Valle de la Prehistoria Automuseum La Virgen del Cobre Santería
271 271 271 272 272 272 272 273
Provincie Guantánamo Inleiding De stad Guantánamo Baracoa Het Amerikaanse Cuba
276 276 277 278 281
Provincie Isla de la Juventud Inleiding Nueva Gerona
284 284 287
261 270 270
Tips voor trips Vanuit Havana Vanuit Varadero Vanuit Santa Lucía Vanuit Guardalavaca Vanuit Marea del Portillo
291 291 294 294 295 296
271
Register
298
Opgenomen kaarten Cuba, ligging 14 Cuba, overzichtskaart 16-17 Cuba, fysisch 18-19 Cuba, overzicht deelkaarten 133 Cuba, overzicht provincies 134 Provincie Pinar del Río 136-137 Pinar del Río 138 Viñalesvallei 140 Provincie La Habana 146 Stadsprovincie Havana 154-155 Havana, de oude stad 162-163 Havana, wandelen langs musea 171 Provincies Matanzas, Villa Clara, Cienfuegos en Ciego de Ávila 188-189 Mantanzas 191
WW Cuba 01 Branco.indd 8
Cienfuegos Santa Clara Sancti Spíritus Trinidad De Cayo’s Camagüey Provincies Las Tunas, Holguín, Granma, Santiago de Cuba en Guantánamo Holguín Bayamo Santiago de Cuba Baracoa Cayo Largo en Isla de la Juventud Nueva Gerona
204-205 211 219 221 232-233 236-237
244-245 248 255 262-263 279 284-285 288
22-02-11 11:17
La nd en volk
kilometer. Ook de Bahama’s liggen in de nabijheid van Cuba. Voor een belangrijk gedeelte is het landschap van Cuba glooiend en heuvelachtig. Er zijn vier bergketens. In het westen bevinden zich de Sierra de los Organos en de Sierra del Rosario, samen ook wel Cordillera Guaniguanico genoemd, met een hoogste top van 728 meter: de Guajaibon. In het midden, met als blikvanger de 1156 meter hoge Pico de San Juan of La Cuca, de Sierra de Escambray, ook bekend als de Sierra de Guamuhaya. In het zuidwesten bevindt zich de Sierra Maestra waar zich de hoogste berg van Cuba bevindt: de Pico Turquino, 1994 meter hoog. Meer dan 200 rivieren doorsnijden het land, op sommige plaatsen bijna letterlijk. Zo worden de meest westelijke bergketens gescheiden door de San Diego rivier. De langste rivier bevindt zich in het oosten: de Rio Cauto. Deze ontspringt in de Sierra Maestra tussen Santiago de Cuba en Holguín en mondt 370 kilometer verder uit in de Golf van Guacanayabo.
15
Klimaat Cuba ligt binnen de tropen en heeft dus officieel een tropisch klimaat. In de beleving is het Cubaanse klimaat echter subtropisch met een gemiddelde jaartemperatuur van ongeveer 25 °Celsius. De hoogste temperaturen komen voor in augustus, wanneer 30 °Celsius regelmatig overschreden wordt. De maand met de gemiddeld laagste temperatuur is januari met ongeveer 20 °Celsius. Met uitzondering van op de top van de Pico Turquino heeft het, voor zover bekend, op Cuba nog nooit gevroren, hoewel het eenmaal dicht bij het vriespunt was. Dat gebeurde in 1971 toen in de provincie Matanzas 1 °Celsius werd gemeten. De hoogst gemeten temperatuur ooit, bedroeg 38,6 °Celsius. Dat gebeurde in de provincie Guantánamo op 7 augustus 1969. Het land kent een droog en een nat seizoen, maar ook gedurende het droge seizoen valt er regelmatig een regenbui. De afgedrukte tabel van de provincie Havana maakt dat duidelijk. Van juni tot medio november komen
Havana (provincie)
jan
feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Gemiddelde maxima °C
25
26
27
29
30
31
31
31
30
28
27
26
Gemiddelde minima °C
16
16
17
19
21
22
22
22
22
20
19
17
Relatieve luchtv. (%).
55
58
60
62
82
88
88
88
85
78
70
65
Zonuren per maand
174
178
186
210
225
205
205 210
198
155
150
145
Neerslag per maand (mm)
70
48
52
60
110
155
130 136
155
175
90
70
25
24
24
26
27
27
28
28
28
27
27
27
Gemiddelde maxima °C
27
29
29
31
32
32
32
32
31
30
27
27
Gemiddelde minima °C
16
18
17
20
22
23
22
23
23
23
17
17
Gemiddelde maxima °C
25
31
30
31
31
32
31
32
32
32
30
28
Gemiddelde minima °C
23
21
22
21
24
24
24
24
24
24
32
23
Gemiddelde zeewatertemperatuur °C
West-Cuba (Piñar del Rio)
Oost-Cuba (Guantánamo)
WW Cuba 01 Branco.indd 15
21-02-11 15:43
achtergr onde n
16
op Cuba orkanen voor, soms met een verwoestende kracht en uitwerking. De meeste ervan woeden in september en oktober. In juli en augustus zijn de steden ware bak- en broedplaatsen. De hoge luchtvochtigheidsgraad en de hoge temperaturen, maar vooral het ontbreken van wind kunnen tot uiterst onaangename weersomstandigheden leiden. Nogmaals, het zijn gemiddelden over een aantal jaren en gemeten in de betreffende gebieden. Voor de omgeving van Holguín dient er voor de temparatuur een tweetal graden bijgeteld te worden ten opzichte van de provincie Havana, voor de omgeving van Santiago de Cuba nóg eens twee. De regenbuien gedurende het natte sei-
N ▲
zoen zijn meestal kort en hevig, terwijl gedurende het droge seizoen de neerslag vaak als motregen valt.
Gezondheid Lange tijd stond de gezondheidszorg op Cuba op eenzame hoogte in de wereld. Artsen zwermden uit over de wereld om hulp te bieden en andere artsen te begeleiden. Ze waren de steun en toeverlaat van medische teams in andere ontwikkelingslanden. Vanuit de hele wereld kwamen jonge artsen naar Cuba om zich verder te specialiseren. Dat is nu allemaal een stuk minder. Na de door Amerika ingestelde handelsboycot en de drastische vermindering van de Russische hulp, kwam er
Golf van Mexico Havana ●
Mariel
● Guanajay ● ● Güines Artemisa ● ● Surgidero Playa Rosario de Batabanó
Viñales ●
Pinar del Río ● Guane ● ● La Fé
Matanzas ●
●
● La Coloma
La Demajagua ● Siguanea ●
Golfo de Batabanó Nueva Gerona ●
Varadero ● ● Cárdenas
Sagua la Grande ●
● Jovellanos Colón ●
Playa Larga ●
Aguada de Pasajeros ●
Cienfuegos ●
● Santa Clara
● Playa Girón
Trinidad
● La Reforma
Cayo Largo
Sancti ● Cabaiguán Spíritus ● ●
● Tunas de Zaza
Isla de la Juventud
Spoorweg
WW Cuba 01 Branco.indd 16
● Júcar
Golfo Ana M
Autosnelweg Doorgaande weg
● Caibarien
Caribische Zee
21-02-11 15:43
La nd en volk
op Cuba een gebrek aan medicamenten en materialen. Zelfs de bekwaamste arts staat dan machteloos en het moet tot frustraties geleid hebben bij de artsen die hun praktijk uitoefenden in de tijd dat er nog van alles was. De gezondheidszorg op Cuba is gratis. Ook de toerist die in het binnenland iets overkomt kan op gratis en bekwame hulp rekenen. Het ligt ook niet aan de bekwaamheid van de artsen en specialisten dat de gezondheidszorg aan kwaliteit heeft ingeboet, het is het gebrek aan hulpmiddelen en alleen dat. Om dié reden zijn lang niet alle medicijnen meer gratis. Veel medicijnen zijn niet meer verkrijgbaar. Voor de ontbrekende medicijnen worden vervangende kruiden gezocht. Men gaat
17
er letterlijk van uit dat tegen elke ziekte een kruid gewassen is. Er zijn vele huisartsen op Cuba. Elke arts heeft de zorg voor 75 à 80 gezinnen. Op het platteland herkent u de woning van een huisarts aan de verdieping. Alle huizen bestaan uitsluitend uit een begane grond, de woning van een arts heeft een verdieping. De praktijk wordt op de begane grond uitgeoefend, het gezin woont erboven. De tropische ziekten die in met Cuba vergelijkbare landen aan de orde van de dag zijn, komen op Cuba niet meer voor. Malaria en cholera kent men niet en het lijkt erop dat men de patiënten die met het hiv-virus besmet zijn, behoorlijk in kaart gebracht en zelfs voor een groot gedeelte geïsoleerd
★ Vlag van Cuba
Sagua la Grande ●
Cayo Coco ● Santa Clara
ad
AT L A N T I S C H E O C E A A N
● Caibarien
● Morón
Sancti ● Cabaiguán Spíritus ● ● Ciego de Ávila ●
● nas de Zaza
● Júcaro
Golfo de Ana Maria
Florida ●
Nuevitas ●
●Camagüey
● Vertientes
Martí ●
Santa Lucía ● Puerto ● Manati Puerto ● Padre Gibara Guardalavaca ● ● Las Tunas ● Banes
●
● Holguín
Santa Cruz ●
Golfo de Guacanayabo Niquero ●
Moa ●
● Cueto
Manzanillo ●
Baracoa ●
Bayamo ●
Guantánamo ● ●
● Palma ● Guisa Soriano ● Bartolomé ● Masó Santiago
● Punta de Piedra
● Vateras
Imias
Guantánamo Bay
de Cuba
(Marinebasis V.S.)
0
50
100 km
Cuba, overzichtskaart
WW Cuba 01 Branco.indd 17
21-02-11 15:43
PRAKTISCHE INFORM AT I E
110
Bestemmingscheck Via www.wijsopreis.nl (een website van het ministerie van Buitenlandse Zaken) kunt u altijd een controle uitvoeren omtrent de situatie op Cuba. U vindt er actuele mededelingen over onder andere natuurgeweld, veiligheidsrisico’s, politieke onrust, criminaliteit en dergelijke. Via de rubriek ‘Reizen en Landen’ kunt u Cuba vinden.
Boeking In Nederland en België via de reisbureaus, maar u kunt uw reis ook zelf samenstellen. In zo’n geval doet u er goed aan om, zéker voor de vlucht, te shoppen op internet. Als u op Google ‘vliegtickets Cuba’ intikt krijgt u alle mogelijke verwijzingen.
Geld De Cubaanse munteenheid heet CUP (Cuban Peso), toeristen betalen echter met de CUC (Cuba Peso Convertible). Amerikaanse dollars (USD) zijn sinds 2004 volledig uit de gratie en bij het
omwisselen van USD in CUC betaalt u 10% ‘omwisselbelasting’. In de grotere toeristengebieden, zoals Varadero en Guardalavaca, kunt u in veel gevallen met euro’s betalen, maar het is wellicht verstandiger, in verband met de berekende koers door de winkeliers, tóch eerst CUC’s te kopen. Travellercheques zijn algemeen in te wisselen, zolang ze niet zijn uitgegeven door American Express of een ander Amerikaans bedrijf. In sommige winkels en op markten kunt u wel met CUC betalen, maar krijgt u het wisselgeld in CUP. U kunt er niets mee, dus probeer dat te voorkomen. Let er vooral op dat de verhouding tussen CUC en CUP ongeveer 1 op 12 is. Dat betekent dat u 12 keer zoveel CUP terug moet krijgen als CUC.
Douane- en invoerbepalingen Personen van 14 jaar en ouder mogen op Cuba 2 liter alcoholische dranken, 200 sigaretten of 250 gram tabak of een doos sigaren invoeren. Uiteraard zijn alle artikelen voor persoonlijk gebruik vrij van invoerrechten. Het invoeren van wapens
Oud geld
WW Cuba 02 Branco.indd 110
21-02-11 15:52
bezienswaardighe d e n
158
Gerestaureerd Plaza Vieja
Engeland Florida zou krijgen in ruil voor de teruggave van Havana aan de Spanjaarden, hetgeen geschiedde. Rampen zijn de stad in de bloeiperiode evenmin bespaard gebleven. Het waren niet alleen de piraten die de stad teisterden. De uit hout opgetrokken stad brandde in 1622, na een inval door piraten vrijwel geheel af. EpidemieĂŤn woedden met grote regelmaat in de stad. Malaria, maar vooral gele koorts, decimeerden de bevolking diverse malen. Vooral het jaar 1654 staat bekend als een rampjaar, toen de gele koorts het aantal inwoners met meer dan eenderde verminderde. Op de vruchtbare grond op Cuba werd koffie en tabak, maar vooral suiker verbouwd. De rijkere Cubanen, uiteraard meest van Spaanse afkomst, hadden grote stukken grond in eigendom en maakten enorme winsten met de verbouw ervan. Hoewel zij op hun landerijen grote onderkomens lieten bouwen, woonden de meesten min of meer permanent in Havana. De kolossale huizen in de oude stad getuigen hier nog steeds van. Het kon echter
WW Cuba 03 Branco.indd 158
niet uitblijven dat de ommuurde stad te klein werd om alle ingezetenen onderdak te bieden. In 1860 telde de stad reeds meer dan 160.000 inwoners, zodat tot uitbreiding besloten werd. Na de slechting van grote gedeelten van de muur in 1863, werden Centro Habana en Parque Central gebouwd, later gevolgd door de woonwijken die gebouwd werden in de heuvels en de bossen van Vedado. In de loop van de twintigste eeuw ontstonden de wijken Miramar en Mariano. Vele rijken verhuisden naar deze nieuwe wijken. De Cubanen gingen zich steeds meer verzetten tegen de overheersing door de Spanjaarden. Dit resulteerde in de eerste onafhankelijkheidsoorlog tussen 1868 en 1878, die ook wel bekend staat als de tienjarige oorlog. Meer dan 200.000 Cubanen en huursoldaten uit alle delen van de wereld vonden de dood. Het enige resultaat was dat de slavernij (min of meer) officieel werd afgeschaft. Dit gebeurde overi gens pas in 1886 en dan nog slechts omdat de Spaanse overheid dacht op
21-02-11 18:07
H avana
159
Duizenden balkonnen
deze manier de deelname van de weggelopen slaven aan de oorlog te kunnen ondermijnen. Het bleef rommelen en in 1895 brak de tweede onafhanke lijkheidsoorlog uit, die in 1898 leidde tot de terugtrekking van de Spanjaar den van Cuba. Grote animator tot de aanzet van deze oorlog was José Martí, meer filosoof dan krijgsheer. In de 18e eeuw hadden Amerikanen enorme commerciële belangen opgebouwd op Cuba. Het vruchtbare land en de aanwezigheid van goedkope arbeidskrachten deed hen grote bedragen investeren. Ook de eerste onafhankelijkheidsoorlog bracht vele Amerikanen rijkdom. In feite wachtten de Amerikanen op een goed moment om Cuba te annexeren. Dat moment kwam in 1898 toen de ‘Maine’ het Amerikaanse oorlogsschip dat voor Havana gereed lag om Amerikaanse burgers in geval van nood te kunnen evacuëren, ontplofte. De oorzaak van de explosie is nooit vastgesteld, maar om de interventie te rechtvaardigen werd bekendgemaakt dat de Spanjaarden hier achter zaten en Amerika
WW Cuba 03 Branco.indd 159
besloot om de Cubanen te ‘bevrij den’. Begin maart 1898 verklaarde Amerika de oorlog aan Spanje en werd de haven van Santiago de Cuba geblokkeerd. De Spanjaarden werden verslagen en de Amerikanen namen het bestuur van Cuba over. Pas in 1902 werden de Amerikaanse troepen van Cuba teruggetrokken, maar de invloed van Amerika op de Cubaanse politiek bleef zeer groot. De meeste
Straatvertier
21-02-11 18:07