INHOUD
Inleiding 11 Leeswijzer Wereldwijzer Zweden 12 ACHTERGRONDEN Zweden in vogelvlucht
15 15
Klimaat Temperaturen Zonlicht Weerupdates
18 19 20 21
Landschap
23
Geschiedenis: van Viking tot Amerikaan 25 Maatschappij Feest- en vrijedagenkalender Sami (Sรกmit) Religie Sport Media
34 38 39 39 40 40
Taal Andere talen in Zweden Zweeds Zweeds alfabet Zweeds voor onderweg Lijst van handige woorden
41 41 41 43 43 44
Keuken
48
Kunsten Design Mode Schilderijen Sculpturen Muziek Film Boeken
50 50 51 52 52 52 55 56
WW Zweden 01.indd 5
Natuur en milieu Duurzame energie Consumptiemaatschappij en recycling Leven en reizen in de natuur Dieren Flora
59 59
Politiek Tweede Wereldoorlog Koude oorlog Olof Palme Na de val van de muur Binnenlandse politiek Kijk- en leestips
65 65 66 66 67 67 68
PRAKTISCHE INFORMATIE Van A tot Z Alarm Accommodatie Afstanden (kilometers vs Zweedse mijl) Alcohol Ambassades Apotheken Autohuur Brandstof (auto / motor) Busvervoer Dieren Douane Drinkwater Drugs Elektriciteit Eten en drinken Feestdagen Fietsen / mountainbiken Geld Gevaren Internet Invoer van producten
69 69 69 69
60 60 61 64
69 70 70 70 70 70 71 71 71 71 71 71 71 72 72 72 73 74 74
04-07-2008 11:29:35
ZWEDEN
6
Kaarten (papier / online) en routeplanners Kano / kajak Luchtvaartmaatschappijen Medische hulp Openbaar vervoer Overnachten Politie Post Reisdocumenten Roken Routeplanners Supermarkten en winkels Telefonie Taal Tijdzone Treinvervoer Veerboten Verkeer Vissen Wandeltochten / hiken Weer Wegenwacht BEZIENSWAARDIGHEDEN Stockholm Ontdek stockholm te voet Norrmalm Toertocht 1: Stadswandeling Stockholm-Norrmalm / Skeppsholmen Östermalm Toertocht 2: Stadswandeling Stockholm-Östermalm / Djurgården Stockholm Marathon Skeppsholmen Djurgården Gamla Stan Toertocht 3: Stadswandeling Stockholm-Gamla Stan (plus Södermalm) Alfred Nobel en de Nobelprijzen Södermalm , Långholmen & Globen Kungsholmen
WW Zweden 01.indd 6
74 75 76 76 76 76 76 78 78 78 78 78 78 80 80 80 80 81 82 82 84 84 85 85 90 91 94 102 102 103 108 113 116 117 121 126 130
Vasastan (Vasastaden) Rond Brunnsviken Rondom Stockholm-Stad Ontdek Stockholm per heteluchtballon
132 134 136 136
Ten zuiden van Stockholm Tyresta Nationalpark Nynäshamn Södertälje Ytterjärna Nyköping Toertocht 9: Tistad Slott & Näs Slott (auto / motor / te voet) Kolmården Djurpark Katrineholm Eskilstuna Strängnäs Mariefred Ten noorden van Stockholm Arlanda Flygplats Sigtuna Birka & Hovgården Enköping Västerås Fagersta Toertocht 10: Strömsholms Kanal (fiets / auto / motor) Sala Roslagen & Vallonbruk Norrtälje Vaxholm Uppsala Centrum | West Centrum | Oost Wiks Slott Kunst, cultuur en evenementen Natuur(wandelingen) De handelssteden van Östergötland Norrköping Linköping
141 142 142 144 144 145 147 148 149 150 151 153 155 156 158 160 162 163 166 167 168 169 174 175 177 183 187 189 189 190 193 194 198
04-07-2008 11:29:36
INHOUD
Söderköping Åtvidaberg
208 211
Göta Kanal Het oostelijk Göta Kanal Toertocht 4: Zeven keer Göta Kanal (auto / motor) Motala Het westelijk Göta Kanal
212 216
Rond Vättern De oostoever van Vättern Toertocht 5: In de voetsporen van Arn (auto / motor / fiets) Vadstena Huskvarna Jönköping De west- en noordoever van Vättern
222 223
Tussen Vättern en Vänern Skövde Falköping Skara Lidköping Götene Mariestad De noordwestkust (Zuid-Zweden) Trollhättan Uddevalla Strömstad Toertocht 6: De punt van Bohuslän (auto / motor / fiets) Halden (Noorwegen) Tussen Strömstad en Uddevalla Orust Tjörn Marstrand Göteborg Ontdekken Toertocht 7: Stadswandeling Göteborg (te voet) Centrum
WW Zweden 01.indd 7
216 219 221
224 229 231 232 236 240 241 242 244 245 247 247 249 250 253 254 254 255 256 259 260 261 265 270 272 272
7
Oostindiëvaarder Götheborg Buiten het centrum Rond Göteborg Kunst, cultuur en evenementen
273 280 283
De zuidwestkust Varberg Falkenberg Halmstad Laholm & Mjellbystrand
286 287 291 292 296
Skåne Helsingborg Helsingør (Denemarken) Landskrona Lund Toertocht 8: Stadswandeling Lund Trelleborg Ystad Kristianstad Hässleholm
297 301 304 307 309
284
310 313 315 316 317
Malmö 318 Ontwikkeling 320 Gamla Stan (oude centrum) 321 Möllevång 326 Kunst, cultuur en evenementen 327 Recreatie en sport 328 København (Kopenhagen) Øresundsbron Prijzen van de Øresundsbron enkele reis Historie Zuidelijke binnenstad Noordelijke binnenstad De Deense koninklijke familie Christianshavn & Holmen Vesterbro Kamperen in Kopenhagen Nørrebro In de Øresund Kunst, cultuur en evenementen Recreatie en sport
330 334 335 336 338 340 342 342 343 344 344 344 344 347
04-07-2008 11:29:37
ZWEDEN
8
De kust van Småland Västervik Oskarshamn Kalmar
351 352 354 356
Oostelijk Dalarna Falun Borlänge Ludvika
420 421 424 424
Öland Noordelijk Öland Centraal-Öland Zuidelijk Öland
358 360 361 362
Blekinge Kristianopel Karlskrona Ronneby Karlshamn
363 364 365 369 370
Rond Siljan Leksand Tällberg Rättvik Mora Orsa De zuidoever van Siljan
426 427 429 429 431 433 434
Het zuidelijke binnenland Nybro Växjö IKEA Eksjö Vimmerby
373 373 376 378 379 381
De bergen van Dalarna Älvdalen Särna Idre Grövelsjön Elgå & Femunden (Noorwegen) Sälen Malung
435 436 438 440 441
Gotland Visby Westkust (Gotlandroute 1) Varen naar Stora Karlsö Roma & de oostkust (Gotlandroute 2) Noord-Gotland & Fårö (Gotlandroute 3)
383 385 388 389
Gävle, Gästrikland en zuidelijk Hälsingland Julbocken Gävle Älvkarleby Söderfors Färnebofjärdens Nationalpark Oslättfors & Smörnäs Sandviken Ockelbo Bollnäs Trönö Sweden Solar System Söderhamn
WW Zweden 01.indd 8
391 393 397 398 399 411 411 411 412 413 414 415 417 417 418
Oslo en ZuidwestSvealand Torsby Hagfors Sunne Oslo (Noorwegen) Årjäng Glaskogen Naturreservat Arvika Karlstad Kristinehamn Filipstad Karlskoga Örebro Norrlands zuidkust Hudiksvall & Delsbo Ljusdal & Järvsö Sundsvall Ånge Härnösand Sollefteå & Näsåker Höga Kusten Högakustenbron Toertocht 11: Skuleskogens
442 443 444 445 446 448 448 450 456 456 458 459 462 462 463 464 468 470 472 473 476 476 480 481 482
04-07-2008 11:29:37
INHOUD
Nationalpark voor macho’s en macha’s (te voet) Örnsköldsvik
486 488
Jämtland Inlandsbanan, romantisch per trein Strömsund Östersund Åre
491
Härjedalen Sveg Funäsdalen Vemdalen, Björnrike & Hede Røros (Noorwegen) Recreatie, sport en natuurwandelingen
504 505 505 505 506
Västerbotten Umeå Holmön Skellefteå Lycksele
507 508 511 513 514
Norrbotten Piteå (Piitime / Biton) Luleå (Luulaja / Luleju) Boden (boden / suttes) Haparanda (Haaparanta) & Tornio (Torneå) Geodetische boog van Struve Pajala
515 518 520 525
Lappland in de poolcirkel Noorderlicht (norrsken) Jokkmokk (Dálvaddis) Kvikkjokk Gällivare (Váhtjer) & Malmberget
533 534 536 538
WW Zweden 01.indd 9
493 494 496 499
506
527 529 531
9
Kiruna (Giron) Kiruna verhuist Abisko Nationalpark Björkliden Jukkasjärvi & Icehotel Karesuando (Karesuvanto)
541 542 546 547 548 548
Narvik en de Lofoten (Noorwegen) Narvik Svolvær & Lofoten
550 552 555
Lappland onder de poolcirkel Arvidsjaur (Árviesjávrrie) Arjeplog (Aarjepluevie of Árjjepluovve) Sorsele (Suarsa of Suorssá) Storuman Tärnaby (Dearna) & Hemavan Vilhelmina (Vualtjere)
558 559 561 562 562 563 565
Over de auteur
566
Register
567
Inhoudsopgave natuurgebieden www.wereldwijzerzweden.net/ natuurinhoud/ Inhoudsopgave kastelen en vestingen www.wereldwijzerzweden.net/ kasteelinhoud/ Inhoudsgave Zweedse thema’s www.wereldwijzerzweden.net/ themainhoud/
539
04-07-2008 11:29:38
25
Geschiedenis: van Viking tot Amerikaan Ruige Vikingmannen is waar de ‘moderne’ geschiedenis mee begint. Mannen met helmen met horentjes die huishielden in Europa, zo is het beeld.
Vikingtijd Maar de strijders die met hun vrouwen en kinderen leven bij de zee (Vik is Zweeds voor baai) hebben het bedrijven van de handel en landbouw hoger in het vaandel, dan het in dronken, wilde en genadeloze toestand uitmoorden van buurvolken zoals de hoofdmoot van de overlevering vertelt. Al zijn er zeker Vikingtochten die het leegroven van andere gebieden – vooral aan de kust voor een snelle terugtocht – als doel hebben. Wat dat betreft zal er in de eeuwen daarna niet veel veranderen. Het hoogtepunt van de Vikingtijd is tussen 750 en 1050 na het begin van de huidige westerse jaartelling. Uit die tijd stamt het Valhalla (spreek
Foteviken in zuidwest-Skåne is de laatste ‘Viking-nederzetting’ van Zweden (Foto: Manuel Velasco)
WW Zweden 01.indd 25
04-07-2008 11:30:14
69
PRAKTISCHE INFORMATIE
VAN A TOT Z Alarm 112 (direct toetsen op je mobiele telefoon, geen netnummer of landnummer invoeren) ANWB-Alarmcentrale (voor Nederlanders): 9+31703141414
Accommodatie De belangrijkste overnachtingssoorten in het Zweeds: camping = camping vakantieboerderij = bo på lantgård bed & breakfast = rum att hyra huisje(s) / blokhut(ten) = stuga / stugor (jeugd)herberg = vandrarhem (de herbergen in Zweden zijn prima semihotels voor alle leeftijden) hotel = hotell Accommodatie in Zweden kun je grofweg onderverdelen in vier prijsklassen (met tussen haakjes de Wereldwijzeraanduidingen zoals je ze in de hoofdstukken vindt): Tot € 45,00 (Budget) € 45,00 - € 95,00 (Midprijs) € 95,00 - € 140,00 (Topkeuze; in de hoofdstukken Stockholm en København Luxere keuze) Meer dan € 140,00 (Topkeuze)
Campings | Campings kun je prima zoeken via www.campings.se
WW Zweden 02.indd 69
Stugor / Rum att hyra | Het best kun je huisjes/hutten of bed & breakfast boeken via de lokale of regionale bureaus voor toerisme, aangezien ze doorgaans door particulieren worden gerund. Zie de afzonderlijke hoofdstukken voor het Turistbyrån in de regio. Je kunt ook zonder te boeken naar een huisje rijden door bordjes langs de weg met stugor te volgen. Vandrarhem | Boek van tevoren je herberg, want het kan zeker in de zomer erg druk zijn. De meeste herbergen zijn aangesloten bij een van de volgende organisaties: Svenska Turistföreningen (www.stfturist.se; klik op de Engelse vlag en je krijgt direct een klikbare kaart voorgeschoteld) of Sveriges Vandrarhem i Förening (www.svif.se). Neem je eigen linnengoed mee of huur het bij de herberg. Hotels | Voor hotels zijn er algemene boekingssites (zoals www.bokahotell. se, www.expedia.nl, www.elmar.nl en www.booking.com), maar daarin zijn niet altijd alle hotels opgenomen. Kijk voor een vollediger selectie op: www.wereld wijzerzweden.net/overnachten/.
Afstanden (kilometers vs Zweedse mijl) De Zweedse bewegwijzering gebruikt gewoon kilometers als afstanden. Echter, in informatiefolders, op websites en in het dagelijks taalgebruik wordt heel vaak mil (mijl) genoemd als afstand. Het gaat dan om een Zweedse mijl die gelijk staat aan 10 km.
04-07-2008 11:46:25
BEZIENSWAARDIGHE D E N
318
Malmö Malmö is de Zweedse toegangspoort van/tot Europa en heeft een sterke multicultisfeer. Vooral rond Möllevångstorget. Noem een internationale keuken en je vindt het vast in een van de omliggende straten. Malmö (258.000 inw. in de stad) heeft zich de afgelopen kwart eeuw omgevormd van industriestad naar een cultuurstad, met de Malmö Opera als een traditioneel hoogtepunt. Pas sinds 1998 heeft de derde plaats van Zweden een eigen hogeschool: competitie voor de traditionele universiteitsstad Lund (zie pag. 309) op 15 minuten rijden. Met 21.000 studenten (en 1300 medewerkers) is de Malmö Högskula (www.mah.se) nu de achtste hogere opleiding van het land. De continue drang van de stad om zich te vernieuwen, is ten koste gegaan van het authentieke karakter van sommige wijken. Toch wist de stad een interessante mix van oud en nieuw te bewaren, met de Turning Torso als moderne visitekaart – 190 m uittorenend over de Öresund ook uit Denemarken goed te zien. Västra Hamnen is dé groeikern van de stad, met een mengeling van verschillende architectuurstijlen en zogenoemde duurzame woningen om het milieu minder te belasten.
Malmö Citykort Voor 100 kronen (omgerekend 11 à 12 euro) koop je de Malmö Citykort bij Turistbyrån in Centralstationen, bij de McDonald’s op Triangeln of op Gustav Adolfs Torg. De kaart is na aankoop een halfjaar geldig en je krijgt er bij 350 winkels en restaurants korting mee op je aankopen. Multicultureel Malmö 27 procent (cijfers januari 2007) van de bevolking van Malmö is niet geboren in Zweden. Tel je er in Zweden geboren inwoners met buitenlandse ouders bij op, dat kom je zelfs tot 36 procent. In Malmö spreken 160 nationaliteiten 100 talen. Inwoners uit voormalig Joegoslavië zijn verreweg de grootste etnische groep, met 16.250 mannen en vrouwen, onder wie Serviërs en Montenegrijnen op plaats één (8800 inw.) en Bosniërs op plaats vijf (5600 inwoners). Maar de Denen zijn in opmars. Economische ‘vluchtelingen’ uit het dure Kopenhagen forensen gemakkelijk iedere dag in een halfuur naar de overzijde van de Sont en terug. In 2006 kwamen er ruim 2000 Deense inwoners bij en naar verwachting zal hun aantal nog verder toenemen tot boven de 8000 in 2008. De 6000 Polen in de stad zijn ook gevlucht vanwege het geld, maar proberen juist werk te vinden in Zweden. Strubbelingen in het Midden-Oosten hebben hun impact op Malmö, met 7100 Irakezen, 3300 Libanezen en 3000 Iraniërs als derde, zesde en zevende etnische groep. Het aantal Nederlanders en Belgen komt in de top 20 niet voor.
WW Zweden 03B.indd 318
04-07-2008 11:31:53
MALMÖ
319
Öresund Termin
Haven Öst arv ra V
~
arvs St. V
gat
-
arvs St. V n gata
an
B
ägen
Gamla Stan
h
yga St. N
Regem
tan entsga
3�
� �
Pildammsstaden
2
h Korsörvägen
s- gata n
8
Pildammsparken
ns v äg
n
h Ë nE ric
sso
väg
h
Borgmästaregården
Sofielund
N �
be
Malmöhus Malmö Opera och Musikteater Stadshus Turning Torso Konserthuset Sankt Johannes Kyrka Malmö Stadion Mollevångstorget Treinstation
No
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. J
lvä
ge
n
7
ns
ge
Joh
Solbacken
Frü
�6 MöllevångenFolketspark
lvä
Innerstaden
�
5
Davidshall
n
n
be
Joh
sgata
ata
an
Fågelbacken
lback
gg
Rörsjöstaden
Kungsparken
h
nin
at
Innerstaden
sso
D
t rot
lsg
Fåge
nE ric
tan
n
Slottsstaden
�
No
tsgata gemen
�
atan
ira
Re
allg N. V
Am
�
J atan N. Vallg
tan
Ribersborg
n
an
n ge
ata
gat
ä
n
sga
ha
sv mn
Centraal station
�
gen
1
nd
dalsv
Lim
tra
svä
byg
cksgatan Jorgen Ko tan Carlsga
Slott
be
gs
dell
Marie
Ri
rs
r bo
gkaje assän
ms
rcis
Â
~
-
Gri
Exe
Cita
Kallbadhuset
n
Rådmans- gata n
Sundspromenaden
Malmömässan
kaje
� ferry
tan
4
n
6 Hull
~
sga
Västra hamnområdet
algata
0
500 m
MALMÖ, OVERZICHT
WW Zweden 03B.indd 319
04-07-2008 11:31:55
BEZIENSWAARDIGHE D E N
320
ONTWIKKELING Malmö wordt voor het eerst in documenten uit 1170 genoemd, maar is dan nog een dorpje. Het behoort lange tijd tot het Deense rijk en de roerige relatie met de Zweden maakt van Malmö een vestingstad. De Zweedse koning Magnus Eriksson neemt Malmö in 1332 in, maar dertig jaar later is het de Deense koning Valdemar Atterdag die Malmö inneemt. De Zweden doen er drie eeuwen over om de Denen van halverwege ZuidZweden uit het land te krijgen (1658). Rond 1775 concentreert Malmö zich op de verhandeling van textiel, leer, tabak en suiker en groeit uit tot een vooraanstaande economische regio. In de 19e eeuw is het eerst binnenlands transport van graan dat de boventoon voert, maar export wordt steeds belangrijker nadat binnen Zweden de aanleg van spoorrails en betere wegen haventransportfuncties overnemen. Als in 1840 de scheepsbouwer Kockums Mekaniska Verkstad zijn poorten opent, zal die tot bijna de millenniumwissel de grootste economische motor van de stad zijn. Mede door de aantrekkingskracht van deze werkgever groeit Malmö tot de derde stad van Zweden in aantal inwoners. In 1973 en 1974 slaat de oliecrisis toe en krijgt Malmö’s industrie een eerste klap. Meer tegenslagen en de toenemende globalisatie van de wereldeconomie begin jaren negentig zorgen voor een vlucht van werkloosheid naar 27.000 verloren banen in vijf jaar als veel bedrijven hun deuren sluiten. Het is dan dat de metamorfose naar cultuurstad langzaam begint en de Öresundsbron (zie pag. 297) wordt gepland.
Gamla Stan ten westen van Storatorget (Foto: Adrian Beesley)
WW Zweden 03B.indd 320
04-07-2008 11:31:56