Ouderlingenblad 1030, oktober 2012

Pastoraat en Gemeenteopbouw Oktober 2012 - nummer 1030 - Jaargang 90

Thema

Als leven eindigt

OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030

1

Redactioneel De vraag was hoe je je het sterven zou kunnen Als het leven eindigt … Daarover gaat dit voorstellen … themanummer en het stelt indringende vragen Stel je voor, dat je je van je eigen geboorte nog aan de orde. iets zou kunnen herinneren …

Hoe ga je als bezoeker om met mensen, die Je leefde in die besloten ruimte, binnen die zelf gaan sterven of die rouwen om het sterven beperkte en beveiligende wanden van het van een geliefde? Hoe bereid je je voor op lichaam van je moeder. En je zou denken: dít de ontmoeting met iemand die zojuist een is leven, drijven in het water, je hoofd naar Jobstijding te horen heeft gekregen? Misschien beneden, gevoed via de navelstreng. En je zou je zou je wel het liefste willen weglopen voor zo’n afvragen hoe het leven daarbuiten zou zijn. Elke ontmoeting. Het is goed om die neiging bij voorstelling was onmogelijk, elk beeld absurd. jezelf eerlijk te erkennen en onder ogen te zien.

Toen gebeurde er wat, iets heel beangstigends, En jezelf af te vragen wat maakt, dat je deze denk ik. Je werd geboren. Sterven, dacht je. Je confrontatie uit de weg gaat. Alleen degene die raakte op dreef, je werd uit dat warme en veilige op een open wijze zijn eigen sterfelijkheid onder bestaan van je naar buiten geperst. Hoe zal het ogen heeft leren zien, die kan ook een ander daar zijn? Hoe moet het daar allemaal? de ruimte bieden onder ogen te zien wat hem Wat een verlies! Alles wat je had raakte je kwijt. of haar overkomt of is overkomen. Vervolgens En je schreeuwde het uit van angst. Geboren is van belang te ontdekken waarmee de ander worden: een sterven. Sterven … een geboren gediend is. Soms meer met sprakeloosheid dan worden. En pas daarna gebeurde het. Je vond met een te vroeg gekozen woord. wat je je niet kon voorstellen en waarvan je het Laatst vroeg iemand die wist dat zijn leven niet bestaan niet wist: lucht om te ademen, lang meer zou duren, zich af hoe licht in je ogen, geluiden, handen, dat zou zijn, sterven. Zoiets als in mensen, een vader en een moeder. En slaap vallen en dan niet meer wakker wat verlies leek, dat bleek winst. worden?

Ik geloof dat aan het einde van de Heel wat jaren geleden reikte Wim tunnel ons niet niets wacht, maar van der Zee daarover een mooi beeld iemand: God. aan (W.R. van der Zee, De dood is Of, met woorden van Psalm 68: Hij van gisteren. De bijbel over de laatste droeg ons door de diepte heen, de dingen. Boekencentrum 1979). Graag Here Here doet alleen ons aan de dood geef ik dat hier door. Ik heb gemerkt ontkomen. dat het beeld vertrouwen wekt en troost biedt.

Richard Vissinga

2

OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030

4

Als leven eindigt

20

Iemand verliezen aan de dood. Rouwen en pastoraat.

Ter inleiding – Erica Hoebe-de Waard

7

(On)voltooid leven

Pastorale betrokkenheid in aandacht en openheid bij een zelfgekozen levenseinde – Jaap Koopmans

24

Binnenkomen in een huis van verdriet. Wat is troost?

Wat troostvol? – Henk Veltkamp

11

Verlies in een jong gezin

‘... of hij valt in uw handen’ Ontwrichtend is het verlies van iemand door zelfdoding.

Overwegingen voor bezoekers– Kees Bregman

Pasen is niet los verkrijgbaar Gedachten over lijden, verdriet en geloof in het werk van een bezoeker – Gerben Heitink

28

Rouw in een jong gezin. Wat betekent het voor de gezinsleden? – Riet Fiddelaers-Jaspers

15

Het zelfgekozen levenseinde

Ter bemoediging Gedichten, liederen en gebeden om voor jezelf of met anderen te lezen

2 Redactioneel 19 Boeken 33 Prikbord

In dit nummer Volgend nummer Alledaagse spiritualiteit

Evensongs

Meditatieve serie

Vernieuwing in de liturgie met oude papieren

In vergadering bijeen

Werken met een jaarthema

Waar ligt het belang van vergaderen eigenlijk?

Mogelijkheden voor de gemeente

Een vriend van de Waarheid

Beroepingswerk

Over de Gereformeerde Bond en de geloofsbeleving

Aandachtspunten voor de kerkenraad

OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030

3

Iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken. Iemand uit je directe omgeving verliest een dierbare aan de dood. Je gaat op bezoek, of wilt een brief sturen, maar je weet geen woorden te vinden…

Als leven eindigt Erica Hoebe-de Waard Mw. drs. E.J. Hoebe-de Waard is als predikante verbonden aan de Protestantse Gemeente in Wageningen. Zij is lid van de redactie

omdat ze een verlies nooit helemaal hebben kunnen verwerken, ze hebben er noodgedwongen mee moeten leren leven.

Daarbij is ook bepalend hoé de overledene is gestorven. Rouw na overlijden van een kind of tiener is anders dan wanneer iemand op late leeftijd overlijdt na een voltooid leven.

En rouw na overlijden door euthanasie Dit nummer wil verschillende situaties is weer anders dan overlijden door een ongeval of door geweld. Soms hebben beschrijven waarbij de bezoeker met rouw te maken krijgt, nadát er iemand nabestaanden al vóór het overlijden de dood en de komende scheiding is overleden en je de nabestaanden, aanvaard, bijvoorbeeld doordat de familie of vrienden ontmoet. Thuis, in de kerk of op straat. Hoe kun je er voor partner al jaren niet meer thuis kan wonen en men al een heel leven zónder ze zijn? die partner heeft opgebouwd. Men is gewend om alleen naar verjaardagen Rouwen Hoe mensen rouwen is te gaan, alleen grote beslissingen te per per persoon verschillend. Er is dan nemen en thuis te komen in een stil huis. Hierdoor kan de dood en het ook geen ‘Handboek rouwverwerking’ gemis na overlijden door hen anders in de boekhandel verkrijgbaar. Rouw is zowel verweven met de geschiedenis beleefd worden dan door iemand die plotseling een geliefde verliest. van de persoon die rouwt, als met de In het pastoraat bestaat dikwijls relatie tot de overledene, dat maakt elke een taboe rondom overlijden. De dood situatie uniek. Ieder gaat op een eigen kan voor nabestaanden ook ruimte manier om met het verlies van een dierbare. Sommige mensen willen zelfs scheppen, gevoelens van opluchting of trots teweeg brengen. Omdat een niet spreken over rouwverwérking, Wat kun je zeggen, wat kun je voor de ander betekenen? Zijn er zinnen die op zulke momenten troost bieden, je onmacht verwoorden, de stilte kunnen breken? Kun je op zulke momenten ook God ter sprake brengen? Biedt ons geloof houvast om juist deze mensen, die rouwen, die gemis ervaren, nabij te blijven?

4

OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030

nabestaande ervaart dat hij of zij zichzelf kan redden, tijd heeft voor die zaken waar eerder geen ruimte voor was, zich vrij voelt. Dat neemt niet weg dat er naast die positieve gevoelens ook gevoelens van gemis, verdriet en pijn staan. Nabestaanden voelen zich soms schuldig en egoïstisch als ze zich vrij voelen, als ze ruimte ervaren na een overlijden. Het is goed om er oog voor te hebben, dat béide gevoelens, van gemis en ruimte, er mogen zijn. Het één komt niet in plaats van het andere.

Trouwens, ook als bezoeker draag je je eigen ervaringen met lijden en rouw met je mee. Verdriet dat soms ineens weer naar boven komt bij het horen of zien van de pijn van de ander.

Wanneer twee mensen, met elk hun eigen ervaringen, hun eigen geloof en twijfel, elkaar dus ontmoeten, ontstaat er een unieke situatie, die daarmee heel persoonlijk en bijzonder is.

Dit themanummer In dit nummer worden vier thema’s uitgewerkt. Vanuit een casus wordt het thema uitgediept en worden er aandachtspunten gegeven voor de bezoeker.

Henk Veltkamp gaat in op de vraag of leven ook voltooid kan zijn en of de ene dood verdrietiger is dan de andere. Hij geeft aan de hand van voorbeelden aan hoe buitenstaanders kunnen reageren na overlijden. Hij sluit af met twee hoofdwetten van verdriet en rouw, die zorgen dat er ruimte en eerlijkheid blijft tussen degene die rouwt en degene die op bezoek komt en die zorgen dat God zelfs zonder woorden

OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030

5

Wat kun je voor de ander betekenen?

ter sprake kan komen.

Riet Fiddelaers-Jaspers bespreekt hoe je als bezoeker om kunt gaan met rouw in jonge gezinnen. Wat als een kind, een tiener, of een jonge vader overlijdt? Fiddelaers-Jaspers steekt in bij vertrouwen als basisbegrip. In het gezin dat rouwt moet weer een nieuw vertrouwen groeien. Door zelf trouw te zijn als bezoeker en nabij te blijven kun je hieraan meewerken.

Kees Bregman beschrijft hoe je als bezoeker nabij kunt zijn voor nabestaanden die te maken hebben met zelfdoding. Zij voelen zich, naast de gevoelens van gemis, ook vaak machteloos, boos en schuldig. Een emotioneel verwarrende tijd breekt aan. Bregman reikt suggesties aan om hen juist dan pastoraal nabij te zijn.

Jaap Koopmans werkt het thema euthanasie uit. Hij wijst ons erop dat meelopen van groot belang is. Het contact dat dan ontstaat wordt dieper naarmate je je weet te verdiepen in zowel je eigen situatie (hoe sta ik in het leven, hoe denk ik over euthanasie) als in het verhaal van die ander. Openheid en aandacht zijn daarbij belangrijk.

Gerben Heitink gaat verder in op de rol van de bezoeker, die door de eigen ervaringen met rouw altijd een dubbelrol heeft. Wat hebben zij, vanuit geloof, te bieden als ze bij rouwenden langsgaan. Waar is God in het lijden?

Op een kwetsbare en eerlijke manier beschrijft Heitink hoe geloof in opstanding en leven, altijd samengaat met de ervaring van kruis en lijden. Zij zijn niet los verkrijgbaar. π

6

Geen makkelijke thema’s, wel artikelen die je als bezoeker kunnen helpen als je zelf een keer voor die deur staat en je afvraagt: hoe kan ik hier zijn, voor deze mensen die zo rouwen?

Om je als bezoeker te steunen, sluit het nummer af met een verzameling gebeden, teksten en liederen. Zij kunnen je inspireren en bemoedigen voor je op pad gaat, of troosten als je weer thuis komt.

OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030

Naam en omstandigheden in de praktijkvoorbeelden zijn steeds zo veranderd, dat er van herkenning geen sprake kan zijn.