Traject Nederlands 1 XL by VAN IN

BOEK

ERK EERW

ex e

Vicky Aerts Stijn Buysschaert Leen Lammertijn Tom Rambaut Ria Van der Mueren

Via www.diddit.be heb je toegang tot het onlineleerplatform bij Traject Nederlands 1 XL. Activeer je account aan de hand van de onderstaande code en accepteer de gebruiksvoorwaarden.

ex e

VI7928J3EHBERZPXQ

LET OP: ACTIVEER DEZE LICENTIE PAS VANAF 1 SEPTEMBER; DE LICENTIEPERIODE START VANAF ACTIVATIE EN IS 365 DAGEN GELDIG.

Fotokopieerapparaten zijn algemeen verspreid en vele mensen maken er haast onnadenkend gebruik van voor allerlei doeleinden. Jammer genoeg ontstaan boeken niet met hetzelfde gemak als kopieën. Boeken samenstellen kost veel inzet, tijd en geld. De vergoeding van de auteurs en van iedereen die bij het maken en verhandelen van boeken betrokken is, komt voort uit de verkoop van die boeken. In België beschermt de auteurswet de rechten van deze mensen. Wanneer u van boeken of van gedeelten eruit zonder toestemming kopieën maakt, buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen, ontneemt u hen dus een stuk van die vergoeding. Daarom vragen auteurs en uitgevers u beschermde teksten niet zonder schriftelijke toestemming te kopiëren buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen. Verdere informatie over kopieerrechten en de wetgeving met betrekking tot reproductie vindt u op www.reprobel.be. Ook voor het digitale lesmateriaal gelden deze voorwaarden. De licentie die toegang verleent tot dat materiaal is persoonlijk. Bij vermoeden van misbruik kan die gedeactiveerd worden. Meer informatie over de gebruiksvoorwaarden leest u op www.diddit.be. © Uitgeverij VAN IN, Wommelgem, 2019 De uitgever heeft ernaar gestreefd de relevante auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden.

Eerste druk 2019 ISBN 978-90-306-8577-7 D/2019/0078/186 Art. 577928/01 NUR 110

Opmaak: Vrijdag Grafis Ontwerp: Effenaf Tekeningen: Lise Vanlerberghe

Inhoud DEEL 1 VERBEELDEN

9 10

1 Hallo, ik ben Speelse Fluwijn Wie ben je? 2 Begrijpen we elkaar? Help Zootastic 3 In een lijst gevangen Aan de slag met een geordende en overzichtelijke lijst 4 Gezocht: taalfanaat en mailkampioen Mail je leraar 5 De stem van verbeelding De live lezershow UITDAGING In de mailbox van je leraar DE LAATSTE RONDE

12 17 19 28 30 37 38 46 48 54 56 57

DEEL 2 VERTELLEN

VERTELLEN ZONDER WOORDEN – Guy Didelez

PAPS DROOMJOB – Hilde E. Gerard

62 64 72 73 81 83 96 97 106 107 115 116 121 122 123

ex e

1 Tekstsoorten en tekstdoelen Maak een kwartet 2 Aan iemands lippen hangen Heet van de naald 3 Wat vertelt een tekst? Word een schema-expert 4 Over wie of wat gaat het? Het onderwerp Informeer met een berichtje 5 Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden Goochelen met zelfstandige naamwoorden 6 Speeddaten met een boek Laat je niet zomaar verleiden UITDAGING Ontmasker de leugenaar DE LAATSTE RONDE

127

HET GEHEIM – Luc Descamps

128

1 Doen of zijn? Over het wwg en nwg Help de journalist 2 Ontdek de wereld Op inleefreis 3 Wat als … Standaardnederlands niet bestond? Op het podium 4 Ken je het voorwerp? Over het lv en mv Jouw blik op de toekomst 5 Lees en ontdek Ken je de held? 6 Gevat samengevat Een karaktertekening UITDAGING Speel het spel DE LAATSTE RONDE

130 142 143 152 154 158 160 168 169 181 182 185 187 188

DEEL 3 ONTDEKKEN

INHOUD TRAJECT Nederlands 1 XL

DEEL 4 TRAINEN

191 192

ROUTEPLANNER 1 Beluister of lees een boek Word junior recensent 2 Het was … : verleden tijd en voltooid deelwoord Wie wordt kampioen? 3 Korte en lange zinnen Kruip in je pen 4 Schrijven kun je leren Word moppentapper 5 Vragen over vragen Geheugenwerk trainen 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie Op zoek naar afkortingen UITDAGING Waag een gokje! Quiz je mee? DE LAATSTE RONDE

194 195 199 200 212 213 218 220 226 228 237 238 245 246 248

ex e

1 Geloof je wat reclame belooft? Laat je niet zomaar verleiden 2 Naar het reclamebureau Creatief met reclame 3 Zeg het met … een bijvoeglijk naamwoord Een verzonnen product promoten 4 Hocus, pocus, poëzie Verleid met woorden 5 Ik nodig je uit Een verleidelijke uitnodiging maken UITDAGING Word reclame-expert DE LAATSTE RONDE

DEEL 6 ONDERZOEKEN

BAS’ ROTTE ZOMER – Sebastiaan Leenaert

DEEL 5 VERLEIDEN ZEEHONDEN – Koen D’Haene

BLOED, ZWEET EN TRA(I)NEN – Winny Ang

251 252 254 260 262 270 272 279 280 285 287 289 291 292

297 298

ROUTEPLANNER 300 1 Zakelijke teksten onder de loep 301 Je bent een belangrijke getuige 309 2 Het grote luisterexperiment 310 Word je een echte professor of net niet? 316 3 Foutloos spellen 318 Sprintdictee 326 4 Op zoek naar een boek 327 Creatief aan de slag! 335 UITDAGING Word tekstchirurg 337 DE LAATSTE RONDE 338

INHOUD TRAJECT Nederlands 1 XL

DEEL 7 SCOREN

341

PENALTYKILLER – Do Van Ranst

342

1 Hoe doe je dat? 344 Ben je een goochelaar? 348 2 Scoren maar … 349 Een tekst begrijpen en alinea’s husselen 357 3 Stap voor stap 359 Schrijvend scoren bij je vrienden? 364 4 Klare taal 365 Zo doe je dat … 375 5 Je favoriete boek? 376 De kroon op het werk 387 UITDAGING Op naar de top 395 DE LAATSTE RONDE 397

401

VIND IK LEUK – Piet De Loof

ex e

1 Surfen en liken Een nieuwsbericht voor de klas 2 Expressief met taal De grote voorleesronde 3 Wie zijn ze? Profiel van een personage 4 Boeiend presenteren Word marktkramer 5 Striphelden tellen Bingo spelen UITDAGING Mijn talent DE LAATSTE RONDE

DEEL 8 LIKEN

DEEL 9 SPRINGEN

402 404 414 415 423 425 445 447 451 452 459 460 462

469 470

ROUTEPLANNER 1 Wat ik deze zomer echt wil doen … Op bezoek in het reisbureau 2 Ik weet meer dan ik denk Win bingo als redacteur van ‘De foute woordenboek’ 3 Ik ga op reis en ik neem mee … Genre zoekt auteur 4 Spelen met taal UITDAGING Spring de vakantie in DE LAATSTE RONDE

472 473 478 480 487 488 503 505 510 512

BEVROREN – Evelien De Vlieger

INHOUD TRAJECT Nederlands 1 XL

Starten met Traject Nederlands XL Welkom bij Traject Nederlands XL. Hoe ga je met dit boek aan de slag? We navigeren je even door enkele belangrijke aspecten.

Op weg met Traject

vertellen

WINNY ANG

‘Looooooooooooopen. Springen. Bukken. Onbeweeglijk op de grond liggen. Lopen. Onopvallend. Rechtsomkeer maken. Lopen. Niet huilen. Glimlachen. Slikken. Niet bang zijn, niet bang zijn, niet bang zijn. Rusten. Slapen – maar altijd met één oog open.’ Die woorden dreunen door het hoofd van Ahmed. Het is de diepe stem van zijn papa. Of is het zijn eigen stem?

‘Bekijk het als een training, een training om te overleven. Een loopwedstrijd met hindernissen waarvoor oefenen noodzakelijk is. Je moet al je zintuigen gebruiken, alles nauwgezet observeren. Denk aan de naam die we je gegeven hebben, Ahmed, prijzenswaardig …’ Mama knikt bemoedigend en pakt hem stevig vast, net voor zijn vertrek geeft ze hem een zilverkleurige ketting. ‘Die ketting is nog van mijn oma geweest, ze zal je beschermen tijdens je tocht.’

Het bonkt in zijn hoofd, een grote prop krijgt Ahmed niet weggeslikt, het is een slijmerige octopus met minstens acht kronkelende tentakels. Ahmed voelt even aan de ketting verborgen onder zijn gestreepte T-shirt.

Na de titelpagina verrast een jeugdauteur je met een kort verhaal dat te maken heeft met het werkwoord.

BLOED, ZWEET EN TRA(I)NEN

Priemende blikken, als speldenkoppen in de rug. De klasgenoten kijken naar hem. De mond van meneer Jansen staat lichtjes open, er is net een vraag uit ontsnapt. ‘Oh, waar gaat het ook alweer over …?’ vliegt door Ahmeds hoofd. Enya, zijn buurmeisje, fluistert hem toe: ‘Het is DE ezel.’ Meneer Jansens wenkbrauwen gaan omhoog. Hij is een gedreven leraar met een krullende snor. ‘Oefenen, oefenen en nog eens oefenen. De enige manier om Nederlands te leren, is elke dag, elke minuut, elke seconde trainen’, zegt hij kordaat en vriendelijk tegelijkertijd. Hij hapt naar adem en vervolgt: ‘Het is zoals je spieren trainen. Een marathon loop je ook niet na één dag trainen. Probeer je te focussen, Ahmed.’

Op de titelpagina van elk deel staat een beeld dat verband houdt met het werkwoord in de titel van dat deel. Daaronder vind je vragen over dat beeld.

deel 2

In het leerwerkboek vind je negen delen. Elk deel heeft als titel een werkwoord en is op dezelfde manier opgebouwd.

De tentakels wringen zich overal tussen, papa’s stem echoot: ‘Focussen … denk niet aan het slechte en moeilijke, train je gedachten. Blijf ademen.’

Ahmed kijkt rond: in zijn klas zitten vijf jongens en zes meisjes, de jongste is twaalf en de oudste is vijftien jaar. Ze komen uit alle windstreken. Een ratatouille van talen, tinten, geuren … Ze zouden elkaar nooit tegengekomen zijn als ze niet waren gevlucht naar België. Sommigen met ouders, sommigen alleen.

1 Wat zie je? 2 Houd jij ervan om bij een kampvuur te zitten?

3 Beschrijf de sfeer bij dit kampvuur. 4 Wie zit er rond het kampvuur? 5 Waarover zouden de gesprekken kunnen gaan? 7 Wat in de foto trekt vooral de aandacht? Hoe kreeg de fotograaf dat voor elkaar?

8 Wat kun je zeggen over het ‘licht’ in het hele beeld? Wat wordt er allemaal belicht? 9 Wat zou de fotograaf bedoeld hebben met deze foto?

Klas

Nr.

Bekijk de uitdaging over quizzen, gokken en raden aandachtig. De kennis en vaardigheden die daarvoor nodig zijn, kun je op verschillende manieren inoefenen. Verken daarom de lessen van dit deel.

Maak een keuze om enkele of alle lessen van dit deel zelfstandig of klassikaal af te werken. De volgorde van de lessen binnen het deel A en B en het tempo bepaal je zelf. Je start met deel A. Les 1 valt buiten deze routeplanner. In de tabel vind je een voorstel van het aantal lesuren per les. Baseer je daarop. De leraar begeleidt je. De leraar zorgt voor correctiesleutels waar nodig.

Duid in de tabel de volgorde aan van de lessen die je zult afwerken. Kruis aan wat van je leraar mag en wat moet. Duid ook aan welke les zelfstandig en welke les klassikaal wordt gemaakt. Werk voor het groepswerk samen met iemand die (ongeveer) dezelfde volgorde kiest. Zet een teken in de laatste kolom als de les is afgerond. Succes!

JOUW ROUTEPLANNER lessen A

volgorde

aantal moet lesuren

Beeld en verhaal: ’Bloed, zweet en tra(i)nen’

0,5 - 1

Verken de uitdaging en de andere lessen + planning

0,5 2

mag

zelfstandig

klassikaal

afgerond

In delen 4, 6 en 9 kun je zelf je route uitstippelen: de routeplanner begeleidt je in de keuzes die je maakt om dat deel te doorlopen. Je kunt er invullen welke lessen je klassikaal of zelfstandig doet en in welke volgorde je door de lessen gaat.

Les 2 Het was …: verleden tijd en voltooid deelwoord

192

Les 3 Korte en lange zinnen

1 - 1,5

Les 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

Les 4 Schrijven kun je leren

Les 5 Vragen over vragen

Uitdaging: Waag een gokje!

1-2

De laatste ronde

0,5 - 1

194

TRAJECT NEDERLANDS 1 XL

DEEL 4 TRAINEN

Wie wordt kampioen?

Je krijgt enkele stellingen en zinnen. Telkens geef je op het teken van de leraar aan of je ermee akkoord gaat of niet, of de stelling of de zin klopt of niet.

ORIËNTEREN

1 De leraar leest een zin of een stelling. Ga je akkoord of niet? Je staat allen recht en maakt telkens een keuze. De ene kant van de klas betekent akkoord, de andere niet akkoord.

VOORBEREIDEN

2 Elke zin of stelling heeft te maken met deze les: verleden tijd en voltooid deelwoord.

UITVOEREN

3 De leraar leest. Op zijn teken ga je zo snel mogelijk aan een kant van het lokaal staan. Te lang twijfelen betekent dat je niet meer verder kunt meedoen. Op het teken van de leraar maak je dus snel een keuze!

REFLECTEREN

4 Hoe ging het? Je traject naar succes

jij

Je kunt voldoende snel een keuze maken bij het horen van de stelling of zin.

1234

Je begrijpt elke stelling goed genoeg om een juiste keuze te maken.

1234

De zinnen over de verleden tijd lukken goed.

1234

De zinnen over het voltooid deelwoord lukken goed.

1234

Stellingen die verwijzen naar theorie lukken goed.

1234

Elke les eindigt met een pitstop. Dat is een creatieve opdracht waarbij je kunt laten zien wat je geleerd hebt. Aan de hand van OVUR word je door de opdracht geloodst. Daarbij hoort ook een evaluatiemoment.

Werkpuntje voor jezelf:

212

les

DEEL 4 TRAINEN

onderwerp zoeken en aanduiden

Elk deel bevat vier tot zes lessen. Aan het begin van elke les tonen vliegertjes je wat in de les aan bod zal komen.

Over wie of wat gaat het? Het onderwerp

relatie tussen o en pv aanduiden

persoonsvorm aanduiden

korte boodschap SCHRIJVEN

pv spellen in de Ott

WAT ZIE JE? OPDRACHT 1

Bekijk de foto’s. Beschrijf wat je ziet.

1 Noteer minstens één zin per beeld. Wees origineel!

Foto 1:

Foto 2:

Foto 3:

2 Werk verder in duo’s. Onderzoek de zinnen bij vraag 1. a Over wie of waarover wordt er in de zin iets gezegd? Wie doet iets? Wie is of wordt iets? Onderstreep die woorden in de zin. b Hoe noem je iets of iemand waarover of over wie iets gezegd wordt?

c Wat wordt er over het onderwerp in de rest van de zin gezegd? Markeer de woorden (de rest van de zin). 3 Kies allebei een originele zin van de ander. Vervang ‘wie’ of ‘wat’ door een andere persoon of zaak. Noteer de twee zinnen:

10,5 - 13

TOTAAL

TRAJECT NEDERLANDS 1 XL

ex e

deel 4 trainen

woord

dreunen: trillen, daveren, bonken de tentakel: beweeglijk orgaan waarmee organismen hun prooi vangen priemend: doordringend echoën: weerklinken, weerschallen, galmen de ratatouille: Frans gerecht dat bestaat uit allerlei gestoofde groenten; figuurlijk: een bont allegaartje, een mengelmoes

routeplanner van

‘Je moet getraind zijn in onzichtbaar worden, als een soort kameleon die verdwijnt in de achtergrond.’ De vele adviezen van papa blijven van toepassing, zelfs nu Ahmed veilig in België is. Dat had hij echt niet verwacht. Ahmeds zintuigen staan nog op scherp: eten dat anders smaakt, klanken die de eerste maanden geen enkel houvast bieden, kou lijden op de speelplaats. Alles is nieuw. Hij zou nu wel een kameleon willen zijn, niet te veel opvallen.

6 Wanneer wordt een kampvuur georganiseerd?

In een flits krijgt hij het heel benauwd; Ahmed zit weer in de laadbak van een rammelende bestelwagen. Zijn maag keert zich om. Meer dan drieëntwintig uren geen spoortje daglicht zien. Zonder enig tijdsbesef en met een penetrerende geur van te veel mensen bij elkaar, zo onbeweeglijk mogelijk zitten. Proberen denken aan zijn favoriete gerechten (een zoet bladerdeeggebakje met dadels en honing), de hobbelige weg naar school … en vooral blijven ademen. Wanneer Ahmed aan die tocht denkt, weet hij niet vanuit welke magische wolk hij zijn kracht haalde om het vol te houden. Bloed, zweet en tranen kostte het om door te gaan.

TRAJECT NEDERLANDS 1 XL

DEEL 4 TRAINEN

Starten met TRAJECT Nederlands 1 XL

LES 4 OVER WIE OF WAT GAAT HET? HET ONDERWERP

Bij een literatuurles is er een leesstop in plaats van een pitstop.

Laat je niet zomaar verleiden ORIËNTEREN

1 Welke verhalende boeken vond je leuk om te lezen?

VOORBEREIDEN

2 Breng zo’n boek mee naar de klas. 3 Bereid je goed voor: vertel kort waarom een klasgenoot het ook zou moeten lezen. Wat is de kern van het verhaal?

UITVOEREN

4 Je werkt in duo’s en schuift twee keer door. a Je voert een gesprek over je boek. Een gesprekje duurt telkens twee minuten, dan neemt de ander over. Na de tweede twee minuten schuift een leerling door. De leraar geeft aan hoe dat gebeurt. b Stel je boek kort voor: wat is de kern van het verhaal? c Stel elkaar vragen over het boek. d Overtuig de ander om het boek te lezen.

REFLECTEREN

5 Maak een verlanglijstje en noteer voor jezelf minstens twee titels van boeken die je wilt lezen. Stop je lijstje in je leesmap of literatuurportfolio. 6 Beantwoord de vragen. a Wie heeft jou het meest geboeid? Waarom?

b Wie is je als vlotte verteller bijgebleven?

c Noteer van beiden een positief element.

LES 6 SPEEDDATEN MET EEN BOEK

121

Na de laatste pitstop volgt het grotere, belangrijke werk: de uitdaging. Dat is een grotere opdracht waarbij je combineert wat je in de lessen van dat deel hebt geleerd. De uitdaging is ook opgebouwd rond OVUR en bevat eveneens een evaluatiemoment.

ORIËNTEREN

1 In dit deel leerde je heel wat over instructietaal, over soorten vragen, over de verleden tijd en het voltooid deelwoord en ook wat over taalvariëteiten. Dat oefen je verder in op een creatieve en communicatieve manier.

VOORBEREIDEN

2 Maak eerst de oefeningen op diddit om alles grondig in te oefenen.

UITVOEREN

Waag een gokje! 3 Ga nu aan de slag. Een leerling kiest een beeld. De klas raadt het beeld door hem janeevragen te stellen. Iedereen bedenkt enkele ja-neevragen. De leraar duidt aan wie een vraag mag stellen. Wie denkt dat hij het antwoord weet, staat recht. Je krijgt slechts één kans om een gok te wagen. Als het antwoord klopt, ben jij de volgende om een beeld te kiezen. Zo niet, dan blijf je vragen stellen tot iemand het correcte antwoord kan geven. Gebruik beelden zoals deze. Die zijn duidelijk en iedereen kent ze.

Wie of waar ben ik? Noteer de naam van een plaats of een persoon op een blaadje. Toon dat niet aan de klas. Eén leerling komt vooraan in de klas en geeft antwoorden. De klas stelt vragen en moet de plaats of de persoon achterhalen. Variant 1: Er worden enkel ja-neevragen gesteld. Variant 2: Er worden ook vraagwoordvragen gesteld. Aandachtspunt: de leerling voor de klas moet kort antwoorden en zo weinig mogelijk verklappen. Aan het woord over een woord Werk in groepjes van drie of vier leerlingen. Verknip de woordkaart die je van de leraar krijgt. Leg de blanco zijde naar boven gericht. Kies om beurten een kaart. Geef uitleg over het woord op de kaart. De andere groepsleden raden het woord.

woord

Na de uitdaging volgt De laatste ronde: daarin ga je op een leuke en uitdagende manier aan de slag met de woordenschat van het deel.

De laatste ronde OPDRACHT 5

‘Trainen’ gebruiken we ook in andere talen. Rangschik deze woorden bij ‘hun’ taal.

crèche – mailen – failliet – chatten – deadline – charmant – trottoir – ballerina – siësta – terracotta – gamba – outfit – paella – maffia – commando – blanco Engels

OPDRACHT 6

Frans

Italiaans

Spaans

Bouw bruggen. Zoek de woorden die passen bij de omschrijvingen. De laatste letter van woord a = de eerste letter van woord b enzovoort.

1 a onderdeel van een soort b beweeglijk orgaan waarmee organismen hun prooi vangen c plaatselijk

2 a bont allegaartje b hoorbare terugkaatsing van geluid c manier waarop mensen met elkaar omgaan

OPDRACHT 7

Bekijk deze vier activiteiten die je pas na veel trainen echt onder de knie hebt.

Kies minstens twee foto’s. Noteer er een passend onderschrift bij. Gebruik in je onderschrift zeker één woord uit elke rij. Zoek de betekenis van moeilijke woorden op. Rij 1: Rij 2:

diabolo – Rubiks kubus – kalligrafie – bottle flip oefenen – minutieus – coördinatie – engelengeduld – breinbreker – gelukstreffer

de variant: een vorm die enigszins van de gewone afwijkt

TRAJECT NEDERLANDS 1 XL

249

DE LAATSTE RONDE

DEEL 4 TRAINEN

246

Handig voor onderweg

In de loop van elk deel word je ondersteund door enkele hulpmiddelen.

Dit logo geeft aan dat je een fragment zult bekijken of beluisteren.

Dit logo geeft aan dat je op diddit extra materiaal kunt vinden.

Dit logo geeft aan dat je meer info over de leerstof kunt vinden in je Trajectwijzer.

opbouw van taal verwoorden

Uitvoeren Reflecteren

WAT ALS … OPDRACHT 1

articulatie en intonatie verzorgen

letters en soorten opsommen

SCHITTEREN op het podium

o volume en tempo

klanken herkennen

1 Zou jij dit boek willen lezen? Waarom wel/niet? 2 Zou je op basis van dit fragment het boek aanraden aan een klasgenoot? Waarom wel/niet? 3 Zoek een tiental sleutelwoorden in het verhaal. Denk daarbij aan de w-vragen.

Lees op diddit het fragment uit De Grijze Jager: de ruïnes van Gorlan.

4 Ga per twee verder. Vat het verhaal met behulp van de sleutelwoorden samen in een vijftal goede zinnen. Werk op een apart blad. Kijk je eigen werk na met behulp van de criteria.

1 Zou jij dit boek willen lezen? Waarom wel/niet?

5 Wissel je werk met je buur. Vul voor de samenvatting van je buur het kader in.

2 Zou je op basis van dit fragment het boek aanraden aan een klasgenoot? Waarom wel/niet?

In orde

3 Zoek een tiental sleutelwoorden in het verhaal. Denk daarbij aan de w-vragen.

OVUR loodst je regelmatig door de opdrachten.

4 Ga per twee verder. Vat het verhaal met behulp van de sleutelwoorden samen in een vijftal goede zinnen. Werk op een apart blad. Kijk je eigen werk na met behulp van de criteria.

aanpassen

5 Wissel je werk met je buur. Vul voor de samenvatting van je buur het kader in.

In orde

7 Schrijf de woorden die het verband aanduiden over.

Wat als … op televisie alleen maar dialect gesproken zou worden?

Lees op diddit het fragment uit De Grijze Jager: de ruïnes van Gorlan.

Werk in groepjes van vier met de placemat of vul de steekkaart in die op diddit staat.

VAN VERHAAL OVER SLEUTELWOORDEN NAAR SAMENVATTING OPDRACHT 3

ex e

Oriënteren o v u Wat als … Standaardnederlands 3 niet bestond? Voorbereiden

les

Uitdaging: waag een gokje! quiz je mee?

Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

Je vermeldt de belangrijkste personages (wie).

1234

Je samenvatting bevat de belangrijkste gebeurtenissen (wat).

1234

Je samenvatting vertelt iets over enkele andere w-vragen: waar OF 1 2 3 4 wanneer OF waarom.

1234

Je samenvatting bevat geen details.

1234

Je samenvatting bestaat uit ongeveer vijf zinnen.

1234

Werkpuntje voor jezelf: jij

je klasgenoot

Je vermeldt de belangrijkste personages (wie).

1234

Je samenvatting bevat de belangrijkste gebeurtenissen (wat).

1234

Je samenvatting vertelt iets over enkele andere w-vragen: waar OF 1 2 3 4 wanneer OF waarom.

1234

hoe Een verhaal samenvatten

Bij het leren en studeren krijg je ook hulp van verschillende kaderteksten. Gebruik ze zeker om je voor te bereiden.

Bekijk een panelgesprek over taal op televisie.

8 Hoe ondersteunt de schrijver dat verband nog?

Je samenvatting bevat geen details.

1234

Je samenvatting bestaat uit ongeveer vijf zinnen.

1234

Om een verhaal samen te vatten ga je eerst op zoek naar de sleutelwoorden. Die vind je door een antwoord te zoeken op de w-vragen: wie, wat, waar, wanneer en waarom. Daarna gebruik je de sleutelwoorden om je verhaal in enkele zinnen samen te vatten. Details laat je weg.

Werkpuntje voor jezelf:

1 Luc Appermont en Herman Verbruggen geven hun mening over het gebruik van dialect op televisie. a Hoe denken zij daarover? Met welke argumenten staven zij hun mening?

en omdat

Signaalwoorden

Een verhaal samenvatten

Je kunt:

Woorden die verbanden in de tekst tussen de alinea’s of de zinnen aanduiden, noem je signaalwoorden.

• • • • •

Voorbeelden van die woorden in een chronologische structuur: eerst, daarna, vervolgens, dan, nu, later, nadien, toen, eerst, ten slotte, terwijl, vroeger, in 1682, de Herman Verbruggen is voor/tegen het gebruik van dialect optwee televisie omdat 15de eeuw, 7 jaar later, maanden eerder, voor, voordat, tot, terwijl, zolang, sinds, in het begin, intussen, een jaar later, op 25 december …

en omdat

Een wat-kader brengt je kennis of theorie.

b Welke taalvariëteit gebruiken zij zelf?

wat

Opbouw van een tekst

2 Wat doet een taaldokter?

1 Een tekst wordt dikwijls in een chronologische volgorde geschreven. Dat wil zeggen dat de tekst opgebouwd is volgens de tijd. Tijdsaanduidingen zoals een datum, woorden als morgen, vorige week … en woorden als ten eerste, vervolgens, daarna, ten slotte … duiden die volgorde aan.

3 Discussieer in groepen van vier. Mag op televisie ook dialect gesproken worden? Noteer een groepsbesluit. 2 Een tekst wordt ook structureel geordend: titels, tussentitels …

3 Zakelijke teksten zijn meestal opgebouwd met een inleiding, een midden en een slot. De inleiding trekt de aandacht van de lezer en vertelt kort waarover de tekst handelt. In het midden volgt de verdere uitwerking. Daarin vind je de boodschap van de tekst. Het slot dient om de tekst gepast af te ronden. Soms wordt de belangrijkste informatie kort Presentatoren moeten voor een groot publiek verstaanbaar zijn.bevat Op die welke zaken moeten ze bij het spreken herhaald, soms slotzin een conclusie.

letten?

woord

Je kunt: het panelgesprek: gesprek met een groep van experten

• de hoofdgedachte van een tekst aangeven; het argument: wat je gebruikt om je bewering te staven, kracht bij te zetten • indiscussiëren: een informatievevan tekst de hoofdzaken van deover bijzaken gedachten wisselen ietsonderscheiden; met iemand

UITVOEREN

Bv. auto150 TRAJECT NEDERLANDS 1 DEEL 3 ONTDEKKEN – Dit voorwerp zie je elke dag als je naar school fietst.

• • • • • •

Als je begint met ‘het heeft vier wielen’, dan raadt de klas het meteen. Vermijd dat.

176

waarheen

180

de w-vragen stellen en beantwoorden bij een verhaal; sleutelwoorden vinden in een verhaal; een verhaal navertellen aan de hand van de sleutelwoorden; een verhaal samenvatten aan de hand van de sleutelwoorden; enkele woorden kiezen om het karakter van een hoofdpersonage te beschrijven.

TRAJECT NEDERLANDS 1

DEEL 3 ONTDEKKEN

Je kunt: • • • • •

Een hoe-kader vertelt je hoe je aan de slag kunt gaan bij spreken, schrijven, luisteren, lezen, spellen, taal onderzoeken … 180

TRAJECT NEDERLANDS 1

DEEL 3 ONTDEKKEN

Wat je moet kennen en kunnen staat in een waarheen-kader. Dat kader vind je telkens op het einde van een les en geeft aan waaraan je gewerkt hebt.

Onderaan sommige pagina's tref je de verklaring aan van een woord dat of een uitdrukking die op die pagina staat. Op diddit vind je een overzicht van al die woorden en schooltaalwoorden.

waarheen

de opbouw van een informatieve tekst herkennen en de verschillende delen aanduiden; de sleutelwoorden in een tekst aanduiden; de gepaste titel/kop of tussentitels voor een tekst bedenken; de signaalwoorden van een chronologische structuur in een tekst aanduiden; de kenmerken van een chronologische structuur aanduiden; de termen alinea en opbouw (inleiding, midden en slot) gebruiken.

tip

– Het is vrij groot en ook vrij duur. – Je hebt het in diverse vormen en kleuren.

waarheen

hoe

wat

Luc Appermont is voor/tegen het gebruik van dialect op televisie omdat

Geef niet te snel te veel informatie prijs. Vertel eerst heel algemene zaken. TRAJECT NEDERLANDS 1

DEEL 3 ONTDEKKEN

Bij sommige opdrachten staat een tip om je op weg te helpen.

De miniquiz Organiseer een miniquiz! Vorm groepjes van drie leerlingen. Je leraar duidt een groep aan die tegen je groep speelt en geeft instructies over hoe je deze miniquiz zult spelen. + 5 kaartjes Waarom lijkt ditstoppen. verhaal op een sprookje? Noteer vijf elementen uit het verhaal. – Zorg voor een ondoorzichtig zakje of een doos waarin je kleine kunt Verknip de woordenkaart en leg de kaartjes met de blanco zijde naar boven. – Elke groep kiest om beurten een kaartje. Verdeel alle kaartjes. – Vervolgens zoekt elke groep passende vragen bij de woorden die op het kaartje staan. Het antwoord op de vraag mag maar uit één woord bestaan. Dat is het woord op het kaartje.

Soms wil je wat verder gaan? Dan is een plusopdracht iets voor jou. Dat is een extra opdracht of extra theorie, gewoon wat meer of wat moeilijker.

– Beide groepen stoppen hun kaartjes in hun doos. – Elke groep komt om beurten aan het woord. – Ofwel raadt enkel de leerling die het kaartje trekt het antwoord, ofwel mag je samen zoeken. Bepaal dat vooraf. 6 Bespreek je luisterervaring. a Wat liep vlot tijdens de luisteropdracht? Noteer een positief punt.

– Hou de stand bij.

REFLECTEREN

4 Hoe ging het? Je traject naar succes

b Noteer een moeilijkheid die je tijdens het luisteren ondervond.

Starten met TRAJECT Nederlands 1 XL jij

je klasgenoot

Je stelt duidelijke en correcte ja-neevragen en vraagwoordvragen. 2 3oplossing 4 1234 c Bedenk er zelf1een voor.

het onlineleerplatform bij Traject Nederlands XL Leerstof kun je inoefenen op jouw niveau.

Hier kan de leraar toetsen en opdrachten voor jou klaarzetten.

Benieuwd hoe ver je al staat met oefenen en opdrachten? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten.

Hier vind je de opdrachten terug die de leraar voor jou heeft klaargezet.

Je kunt vrij oefenen en de leraar kan ook voor jou oefeningen klaarzetten.

Hier vind je het lesmateriaal per deel (o.a. videobestanden en instructiefilmpjes). Geniet bij de start al even mee van dit gedicht.

ex e

Ik sta pal voor je, onderzoek je scherp: jij telt tien tintelende tenen, en aan elke vinger bungelt een maand. Ben jij het nieuwe schooljaar? Ja, in mijn hoofd werk en woorden, onder mijn knieĂŤn een boek. Met wijd open mond kijk jij me strak aan, verbeeld ik het me of wentelen er werkelijk witte woorden uit? Zie ik je hand en wenk je mij? Kom binnen, zeg je, open me gerust, zet je voor me en lees, speel met me en leer, geniet maar gooi me niet hardhandig dicht. Ik open voor jou een traject, mijn bladzijden trillen en willen je verleiden, willen je trainen en zorgen dat je scoort. In mijn hoofd woelen wollige woorden ze tellen ver en zoeken onder, wil jij van me houden en me liken, vertellen wat je bekoort? Ontdek tomeloos wat ik in me heb: aan letters geef ik plaats, vurig verzin ik zinnen om mijn gedachten in een web te spinnen. Begin nu maar, en spring samen uitdagend in dit nieuwe schooljaar. Ria Van der Mueren

Starten met TRAJECT Nederlands 1 XL

deel 1

ex e

verbeelden

1 Wat zie je? Wat zie je niet? Beschrijf de situatie of context en de sfeer.

2 Zouden de personen volgens jou een gesprek voeren? Waarom denk je dat? 3 Waaraan zouden ze kunnen denken? 4 Zou jij een van die personen willen zijn?

5 Beeld je in dat jij een van hen bent. Waar is jouw favoriete plek om van de wolken te genieten? 6 Hoe heeft de fotograaf dit beeld genomen? Welke houding nam de fotograaf aan? 7 Nam hij de foto van boven naar beneden, van beneden naar boven, recht vooruit? Deed hij dat vanuit een bepaald standpunt of perspectief?

PAPS DROOMJOB Hilde E. Gerard

Twee dagen voor het nieuwe schooljaar is Pieter verhuisd. Pas eind september sprak Saar Frederiks hem aan. Drie voetballen had hij toen al over de omheining getrapt. Elke keer ging hij aanbellen bij het nummer 13. ‘Beleefd zijn, Pieter!’ waarschuwde mam hem steeds. Tevergeefs, want de zwarte deur van de buren ging nooit open. Eén keer had hij zijn buurmeisje al gezien, toen ze door de voortuin naar de brievenbus sloop. Op school zag hij haar natuurlijk ook. Waar ze steevast te laat aankwam. ‘Zijn dat jouw voetballen?’ vroeg Saar. Bij voetbal nummer vier zwaaide ze de deur open. Totaal onverwacht. Met haar schoenpunt wees ze naar de ballen die onder een laag modder zaten. ‘Ja’, zei Pieter. ‘Ik heb al een paar keer aangebeld.’ Op zijn beurt wees hij naar de glanzende voordeur. ‘We doen nooit open’, vertrouwde Saar hem toe. Ze deed een stapje dichterbij om op fluistertoon verder te gaan. ‘Mijn vader is geheim agent, moet je weten. Hij jaagt op maffiabonzen en terroristen. Vóór alles wil hij zijn identiteit afschermen.’ Gejaagd keek ze om zich heen. ‘Laatst scheurde er een auto door de straat. Wat later verstopte een gemaskerde kerel zich in de struiken. Vader stuurde de bloedhond erop af.’ Pieter slikte en deed een stapje weg. Hij had het niet zo met honden sinds hij als kind was gebeten, in zijn arm en niet eens heel erg en door een poedel. Stel je voor hoe een bloedhond zou toeslaan. ‘D-d-dank je’, stotterde hij, ‘voor mijn voetballen.’ Hij bukte zich en drukte drie vieze ballen tegen zijn borst. De andere schopte hij voor zich uit naar het nummer 15. Op school bleef hij uit de buurt van Saar. Oktober was al enkele weken oud toen de verjaardagskalender van de klas eindelijk aan de muur kwam. ‘Babyfoto’s zijn altijd leuk’, had mevrouw Jansen geantwoord toen een leerling vroeg wat ze precies moest meebrengen. ‘Of een kiekje van je huisdier, of je hobby … Een gezinsfoto, eventueel. Aan jullie de keus.’ Het spectaculairst was zonder twijfel Jons portret. Hij bracht een kleurige foto mee van Sisje, zijn kousen bandslang. De meisjes in de klas griezelden, behalve Saar. Als er een bloedhond in je woonkamer rondliep, was je wel het een en ander gewoon, nam Pieter aan. Enkele dagen later hing ook Saars foto aan de wand. 13 maart. De verjaardag van haar en het hondje dat ze twee jaar geleden als geschenk had gekregen. Woefie, een rasechte chihuahua. Pieter hield het niet meer. ‘Is dat je bloedhond?’ hikte hij, terwijl hij Stef een vriendschappelijke por gaf. Saar keek Pieter aan alsof hij van een andere planeet kwam. ‘Zie je niet goed of wat?’ antwoordde ze met een weervraag en ze rolde met haar ogen. ‘Of weet je gewoon niks van honden af? Want een bloedhond ziet er helemaal anders uit, hoor. Ik kan het weten’, voegde ze er fluisterend aan toe. Ze kantelde haar hoofd en even leek het alsof ze nog iets wou zeggen, maar toen liep ze gewoon weg. Pieter keek haar fronsend na.

ex e

‘Voor volgende week plan ik een hele leuke opdracht.’ Met stralende ogen kijkt mevrouw Jansen de klas rond. Pieter zucht binnensmonds. Een halfjaar ver is het schooljaar en ja hoor, zijn nieuwe school is best oké. Alleen … de lessen Nederlands. Pfff. Teksten lezen, nieuwe woorden instuderen. Homoniemen, homofonen, oeverloos taaltaken schrijven … En nu … Pieter dwingt zichzelf naar zijn lerares te luisteren. ‘Een spreekbeurt!’ Mevrouw Jansen juicht het uit. Pieter zucht nog meer. Steels kijkt hij rond. Achteraan rolt Stef met zijn ogen. Stef is zijn vriend. Samen werken ze aan een project voor informatica. Programmeren, dat is pas leuk. ‘Twee minuten praten jullie vooraan in de klas over jezelf. Maar niet echt over jezelf.’ De lerares schudt haar hoofd. ‘Je fantaseert een hele nieuwe persoonlijkheid.’ Saar op bank één klapt nog net niet in haar handen. Natuurlijk vindt zijn buurmeisje die opdracht geweldig. Fantaseren is haar dagelijkse bezigheid. Zó vermoeiend.

woord

binnensmonds: onduidelijk, mompelend oeverloos: eindeloos steels: heimelijk, stiekem steevast: altijd, voortdurend de identiteit: de persoonlijkheid, eigen karakter

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Voor de spreekbeurtvolgorde trok Berna’s onschuldige hand een naam uit een zakje. Saar komt als eerste aan de beurt. Ze vertoont geen greintje nervositeit. ‘Zoals jullie weten, woon ik in de Bessenlaan op het nummer 13. Jullie kennen het huis wel. Zwarte voordeur, neergelaten rolluiken, slecht onderhouden tuin.’ Enkel Saar zelf giechelt om de flauwe grap. ‘Thuis hing er altijd al een geheimzinnig sfeertje. Vorig jaar biechtte pap dan eindelijk op dat hij een spion was.’ Ze laat haar woorden even bezinken. ‘Hij is geen James Bond of zo, hoor. Eerder wat ze noemen een “stille”. Dat is een geheim agent die het internet afschuimt op zoek naar onregelmatigheden. Pap spreekt meerdere talen. Die komen hem goed van pas. Vindt hij afwijkingen op het net, opruiende taal, geheime vennootschappen en zo, dan neemt hij contact op met Langley, in de Verenigde Staten. Zoals jullie wel weten uit films, is daar het hoofdkwartier van de CIA. Dergelijk contact verloopt via een beveiligde telefoonlijn. Meer mag ik daar eigenlijk niet over zeggen.’ Met een vriendelijk knikje beëindigt ze haar betoog. In de klas kun je een speld horen vallen tot achteraan mevrouw Jansen luid begint te klappen. Al gauw doet iedereen mee, zelfs Stef. Enkel Pieter houdt zijn armen stijf over elkaar. Dit is geen fantasietje, gonst het in zijn hoofd. Saar gelooft die dingen écht. De volgende spreekbeurt neemt Jon voor zijn rekening. Hij vertelt bloeddorstige verhalen over Sisje. Hoe ze kikkers en vogels verslindt en soms ook een mens. Vooral de buurman moet het geregeld ontgelden. ‘Hoe kan een slang een mens opeten?’ wil een rillende Berna weten. ‘In kleine hapjes’, antwoordt Jon zonder blikken of blozen en hij gaat verder over hoe goed Sisje kan zwemmen en hoe graag ze een bad neemt in badschuim van Nivea. Daar moet vooral mevrouw Jansen hartelijk om lachen. Ze grinnikt nog altijd als ze met mevrouw Gielen van wiskunde door de gang loopt. De twee dames gaan zo op in hun gesprek dat ze Pieter achter hen niet opmerken. ‘En Saar?’ wil de wiskundelerares weten. ‘Waarover fantaseerde die?’ ‘Wel’, begint mevrouw Jansen, ‘echt fantaseren zou ik het niet noemen. Saar … ahum … verdraaide de waarheid een beetje.’ Ze glimlacht even. ‘Ze had het over haar papa. En haar verhaal bevatte alle elementen: internet, talen, telefoneren … Snap je?’ Gielen knikt. ‘Ja, hoor. Dat karakteriseert Luuk Frederiks helemaal, vastgegroeid aan zijn gsm of tokkelend op zijn pc.’ Ze maakt een hoofdbeweging naar een man die wat verderop uit een klas komt. ‘Daar hebben we hem’, zegt ze, ‘onze collega Frans-Engels. Wat doen we? Vertellen we hem wat zijn dochter over hem zegt?’ ‘Nee, hoor’, lacht Jansen. ‘Dat blijft ons geheim.’

ex e

Beluister het verhaal en maak kennis met de auteur Hilde E. Gerard.

woord

het greintje: het vleugje, het zweempje de nervositeit: de druk, de spanning afschuimen: doorzoeken, op zoek gaan naar iets de onregelmatigheid: de afwijking, de mistoestand opruien: ophitsen, aanzetten tot het plegen van een misdrijf het betoog: verdediging van een standpunt

les

Hallo, ik ben Speelse Fluwijn

jezelf voorstellen

kennismaken

Wie zijn zij? OPDRACHT 1

Bekijk de foto’s.

ex e

OVUR-strategie inzetten

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

1 Welke naam hoort bij welke persoon of personen? Zet de letter van de foto bij de juiste naam. • Big Rom:

• The King of Pop:

• Expressieve sneeuwuil:

• The Boek-king:

• Uncle Walt (Walt Disney):

• Stroppendragers:

2 Wat voor namen krijgen ze? Hoe wordt zo’n naam gekozen?

3 Welke bijnamen of totemnamen van bekende personen ken jij nog?

Wie ben jij? OPDRACHT 2

Vergelijk mens en dier.

Hij is …

ex e

Denk aan hun uiterlijk of hun karakter. Ken je het dier? Vul de vergelijking aan. iemand die …

zo sterk als een

slordig is

zo stil als een

vlug opvliegend reageert

voortdurend van mening verandert

zo gezond als een

graag en goed zwemt

zo sluw als een

altijd de eerste wil zijn

zo mager als een

veel babbelt

zo verkouden als een

wat

Wat is een vergelijking?

Een vergelijking is een vorm van beeldspraak die de overeenkomst noemt tussen een onderwerp en iets anders, met de woorden als, zoals, gelijk … Een metafoor is een soort vergelijking zonder als, zoals, gelijk, net als … waarbij je onmiddellijk het beeld krijgt. Bv. die sloddervos

woord

de totem: een bijnaam die je krijgt bij de scouts De totem is de naam van een dier dat dezelfde eigenschappen heeft als de persoon die de totem krijgt.

LES 1 Hallo, ik ben Speelse Fluwijn

OPDRACHT 3

Ga aan de slag met de tekst ‘Bekende Vlamingen in de jeugdbeweging’ op p. 15.

hoe OVUR-stappenplan Om een opdracht tot een goed einde te brengen kun je een stappenplan volgen. Oriënteren Voorbereiden Uitvoeren Reflecteren

 Wat moet je doen? Wat ken of weet je al?  Hoe pak je dat aan?  Je voert de opdracht uit.  Je denkt na over je resultaat.

Oriënteren

Als je de eerste letter van elk woord neemt, heb je OVUR. Je noemt dat stappenplan het OVUR-stappenplan of de OVUR-strategie.

Wat moet je doen? Wat ken of weet je al?

1 Probeer op basis van de titel te voorspellen waarover de tekst gaat. Ook vetgedrukte tekst of beelden kunnen je al iets vertellen.

ex e

Voorbereiden

Hoe pak je dat aan?

2 Denk na over het onderwerp van de tekst. Kies a of b.

a Ben jij zelf lid van een jeugdbeweging? Vertel dan in één zin van welke jeugdbeweging je lid bent en wat je ervaringen zijn.

b Ben je geen lid? Vertel dan in één zin van welke andere vereniging (bv. een sportclub) jij lid bent en waarom je daarvoor kiest. Of vertel waarom jij van geen enkele club lid bent.

3 Brainstorm: bedenk met je klasgenoten tien woorden die te maken hebben met ‘jeugdbeweging’.

Uitvoeren

Je voert de opdracht uit.

4 Lees de tekst en beantwoord de vragen.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Bekende Vlamingen in de jeugdbeweging

‘Voor het eerst naar de Chiro gaan, is zoals voor het eerst naar de muziekschool gaan. Je denkt er niet bij na, je gaat omdat je zus of je vriendjes gaan. Maar als je in een fijne hoop zit en goei matekes hebt, is het geweldig plezant. Kameraadschap is ook wat ik er heb geleerd. Samenhorigheid, iets samen doen en blij zijn dat je dat in groep hebt gekund.‘ ‘Nog altijd ga ik elk jaar naar de eetdag van mijn Chiro. Op het menu staat steevast stoofvlees met frietjes. Ook Pol Verdoodt, de aalmoezenier van onze Chiro toen, is er altijd aanwezig. Als kind gingen we ’s nachts zijn pyjama en die van de leiding stelen. Die hingen we in de vlaggenmast.’

Sien Eggers - Toen: zes à zeven jaar actief bij Chiro Herent Nu: actrice, bekend van o.a. Van vlees en bloed en Eigen kweek

Sien Eggers

Roos Van Acker - Toen: lid en twee jaar leiding van VVKSM Eeklo Nu: presentatrice en zangeres

ex e

‘Mijn mama is jaren bij de scouts geweest. Van haar mochten mijn oudere zus en ik alle hobby's doen die we wilden, maar ze stimuleerde het uiteraard dat we naar de scouts gingen. Uiteindelijk heb ik alle afdelingen doorlopen en ben ik ook twee jaar leiding geweest.’ ‘Mijn totem is speelse fluwijn, een ander woord voor marter. Een vlug, beweeglijk, schrander en behoedzaam dier dus.’

‘De scouts hebben van mij een sociale en zelfstandige plantrekker gemaakt. Ik heb er angsten overwonnen, maar ook leren vuur maken. Ik leerde er houden van de natuur. Nog straffer, ik maakte er kennis met goede Roos Van Acker muziek. Elke zaterdag voor de activiteiten knalde Studio Brussel door de luidsprekers.’ (waar Van Acker presenteert, JVL) (lacht). ‘Jongeren kunnen vandaag veel meer doen dan vroeger, maar de jeugdbeweging zal altijd blijven bestaan. Nergens anders groei je op die manier samen op, word je samen volwassen. Dat is niet zoals bijvoorbeeld een sportkamp, waar je elkaar één keer voor een korte periode ziet.’

Naar: J. Van Loy. ‘Bekende Vlamingen in de jeugdbeweging: ‘De scouts hebben van mij een plantrekker gemaakt’, Knack.

a Welke uitspraken zijn van Sien Eggers? Noteer de letter in de tekstballon. ‘Ik heb in de jeugdbeweging geleerd wat kameraadschap betekent.’ ‘Ik heb er goede muziek leren kennen.’ ‘Elk jaar ga ik naar de eetdag van mijn Chiro.’ ‘Ik heb geleerd om op eigen benen te staan.’ ‘De jeugdbeweging zal altijd blijven bestaan.’ ‘De jeugdbeweging leerde mij houden van de natuur.’

A B C D E F

woord

LES 1 Hallo, ik ben Speelse Fluwijn

de aalmoezenier: een priester voor militairen, gevangenen en leden van een jeugdbeweging stimuleren: aanmoedigen uiteraard: vanzelfsprekend noteren: opschrijven

b Omcirkel de woorden die bij Roos Van Acker passen. schrander – zorgzaam – behoedzaam – behendig – gehard – vlug – beweeglijk c Zoek het synoniem. Kies uit: bedachtzaam, behulpzaam, levendig, snel, taai, pienter, vaardig – schrander:

– gehard:

– zorgzaam:

– vlug:

– beweeglijk:

– behoedzaam: – behendig:

d Wat betekenen die woorden? Vul het passende woord in.

A De kleine jongen is erg (hij snapt iets snel). Hij kon al lezen toen hij vier was. B

(voorzichtig, erg oplettend) plaatste vader de laatste kaart van zijn kaartenhuisje.

C Wat ben je (vlug en handig) met jouw smartphone!

D Ik ben een (levendig) persoon, achter een bureau zitten past niet bij mij.

E Mijn buurjongen heeft veel aandacht voor zijn zieke oma. Hij is erg (behulpzaam). F De soldaten waren (taai). Ze konden tegen hitte, koude en een slaaptekort.

G Zo als een vlieg graaide de peuter het koekje uit mijn hand.

e De totem is de naam van een dier dat dezelfde eigenschappen heeft als de persoon die de totem krijgt. Wat is de totem van Roos Van Acker?

ex e

Reflecteren

Denk na over het resultaat.

5 Wat vind jij van het gebruik van totems? Zou jij zelf graag een totem krijgen? Zou je er graag eentje bedenken voor een ander? Geef je mening mondeling weer. 6 Markeer wat voor jou van toepassing is.

Het lukte mij prima om de tekst te lezen en de vragen te beantwoorden. Ik had geen hulp nodig. Het lukte mij al goed om de tekst te lezen en de vragen te beantwoorden. Af en toe had ik wat hulp nodig. Ik vond het nog moeilijk om de juiste antwoorden te vinden in de tekst. Daarbij had ik nog hulp nodig.

• • •

waarheen

Je kunt:

• • • •

uitleggen hoe sommige bekende personen aan hun bijnaam of totemnaam komen; enkele veelvoorkomende vergelijkingen met een dier gebruiken; zelf een totemnaam bedenken aan de hand van een opvallende eigenschap; jezelf voorstellen met behulp van een totemnaam.

woord

omcirkelen: een cirkel rond tekenen de mening: hoe jij denkt over iets of iemand markeren: aanduiden met een markeerstift

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

WIE BEN JE? Stel jezelf voor aan de hand van een eigen totem met behulp van het OVUR-stappenplan. Roos Van Acker vergelijkt zichzelf met een fluwijn of marter. Maak zelf een totem die bij jou past om jezelf kort voor te stellen.

Oriënteren

1 Zoek vijf woorden die jou positief typeren. Wat voor iemand ben je? Welk kenmerk past het beste bij jou? Roos Van Acker

jij

schrander behoedzaam vlug beweeglijk speels

ex e

Inspiratie nodig? • Om uit te pluizen wat je talenten zijn, kun je nadenken welke activiteiten je in je vrije tijd doet. De kans is groot dat je daarin uitblinkt, dat je ze graag doet en dat ze je energie geven. • Vraag eventueel aan je vrienden wat je talenten zijn.

Voorbereiden

2 Selecteer één woord. Zoek een dier met dezelfde karaktertrek of met hetzelfde kenmerk. behoedzaam

 marter

 Inspiratie nodig? Gebruik de totemzoeker. De link vind je op diddit.

Totemzoeker

Snel te bereiken via totemzoeker.be

Zoek op eigenschappen (scheiden met een komma) Zoek op totem

3 Zoek een passend kenmerk, een bijvoeglijk naamwoord, als voortotem. Speelse marter

woord

typeren: kenmerkend zijn voor iemand uitblinken: ergens heel goed in zijn selecteren: kiezen

LES 1 Hallo, ik ben Speelse Fluwijn

Uitvoeren

4 Kies een totem voor jezelf en vertel in enkele zinnen waarom die totem bij je past. Maak eerst een kladversie en schrijf die dan netjes over. Mijn totem is

ex e

Reflecteren

5 Vertel de klas welke totem je voor jezelf bedacht hebt.

6 Vul de beoordeling in. Eenmaal voor jezelf en eenmaal voor een klasgenoot. De score gaat van 1 tot 4. • 1 staat voor onvoldoende of helemaal niet. • 2 betekent voldoende, je houdt voldoende rekening met het criterium. • Als je 3 aanduidt, betekent dat goed. • Een 4 staat voor zeer goed tot uitstekend. jij

je klasgenoot

Je begint met je totem te noemen.

ja/nee

Je legt uit waarom de totem bij je past.

1234

Je spreekt luid (volume) en duidelijk (articulatie).

1234

Je spreekt vlot, zonder haperingen (tempo).

1234

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

7 Goed geluisterd? Je leraar noemt drie totems. Ken je de naam van de klasgenoot nog? Noteer de totem en de naam.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

les

Begrijpen we elkaar?

vragen communicatiemodel gebruiken

gastenboek INVULLEN

Wat vertel jij mij? Lees het stripverhaal.

ex e

OPDRACHT 1

geconcentreerd luisteren

Â© Wilma van den Bosch en Pascal Oost

LES 2 Begrijpen we elkaar?

1 Wie communiceert er in dit stripverhaal? 2 Wat versta je onder communicatie? 3 Op welke manieren wordt er in dit stripverhaal gecommuniceerd?

4 Bekijk de communicatiepuzzel.

a Vul de communicatiepuzzel aan met voorbeelden uit het stripverhaal. Zet het bijbehorende cijfer op de juiste plaats in de afbeelding.

ex e

Kies uit: Lientje (1) – informatie geven (2) – op de speelplaats, omringd door kinderen (3) – niet laten merken dat je een heksenkind bent (4) – geheimzinnig fluisterend (5) – de boodschap mist zijn effect (6) – stem (7) – goede raad om geen problemen te krijgen op school (8) – moeder van Lientje (9)

woord

het effect: de invloed, uitwerking

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

b Vul bij elk puzzelstuk extra informatie aan. Zet de letter in het juiste puzzelstuk. het hulpmiddel waarmee de informatie doorgegeven wordt wie de informatie ontvangt de uitwerking die de boodschap heeft op wie ze ontvangt in welke situatie of context of onder welke omstandigheden er gecommuniceerd wordt de informatie (wat) die van de ene naar de andere partij overgebracht wordt op welke manier de informatie gestuurd wordt wie de boodschap zendt het doel dat degene die de boodschap zendt, voor ogen heeft de boodschap van de informatie die van de ene naar de andere partij gestuurd wordt (dikwijls gaat dat niet over de letterlijke boodschap)

Vervolledig de deeltjes van het communicatiemodel voor de situatie of context. 10:14

Berichten

zender

Details

Hond

Hoelang moet ik die kraag nog dragen?

Tot je ophoudt met krabben.

Ik STOOT OVERAL TEGENAAN!

ontvanger

Dit is VERNEDEREND!

GA DAN ZITTEN!

bedoeling

kanaal

ex e

Als ik ga zitten, lijk ik op een lamp â&#x20AC;Ś

boodschap

OPDRACHT 2

A B C D E F G H I

effect

Stuur

Ik oefende veel, maar het lukt nu niet zo goed â&#x20AC;Ś

Het is belangrijk dat je veel blijft oefenen.

zender

boodschap

ontvanger

kanaal

bedoeling

LES 2 Begrijpen we elkaar?

OPDRACHT 3

Vervolledig de communicatiesituatie. Maak een ontwerp van een pictogram. zender

boodschap

bedoeling

kanaal

effect

pictogram

wat

ex e

Jouw ontwerp

ontvanger

Kauwgom is niet toegelaten op school.

Communicatie

Wanneer je communiceert, breng je informatie over van de ene partij naar de andere. Soms doe je dat met woorden, soms met gebaren, gezichtsuitdrukkingen, beelden … In een communicatiesituatie kun je deze delen onderscheiden: wie de boodschap zendt, de spreker, de schrijver, de tekenaar …

de bedoeling

het doel dat de ontvanger voor ogen heeft (informeren, ontroeren …)

de boodschap

wat: de informatie die wordt gestuurd = wat je zegt (letterlijk) waarover: de boodschap achter de boodschap = wat je bedoelt

de context

de situering van het communicatieve gebeuren

het kanaal

hoe/waarmee de informatie doorgegeven wordt g De omstandigheden waarin en de manier waarop de boodschap doorgegeven wordt, spelen een belangrijke rol.

de ontvanger

wie de informatie ontvangt

het effect

de uitwerking die de boodschap heeft op de ontvanger

de zender

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Wat vertelt mijn huisdier mij? OPDRACHT 4

Lees de tekst.

Dierencommunicatie

In tekenen animatiefilms spreken dieren dikwijls zonder moeite Nederlands of Engels met elkaar. In het echt kennen dieren geen gesproken taal. Ze praten op een andere manier. Dieren gebruiken van alles om een boodschap over te brengen: geuren, geluiden, lichaamshouding, gebaren, gelaatsuitdrukkingen, aanrakingen en smaakzin. Lokken Om een partner te lokken zendt de zijdevlinder een geursignaal uit dat het mannetje tot op kilometers afstand kan waarnemen. Het achterwerk van een vrouwtjesbaviaan is in haar vruchtbare periode sterk opgezwollen en knalrood. Sprinkhanen en krekels gebruiken geluid als communicatiemiddel.

Waarschuwen Niet alleen partners, maar ook soortgenoten wisselen berichten uit. Dat is vooral te zien bij sociaal levende dieren, zoals papegaaien, apen, dolfijnen, mieren en bijen. Hoewel ze niet praten, gebruiken ze wel klanken die voor een bepaald begrip staan. Zo waarschuwt de groene meerkat groepsgenoten voor gevaar en heeft hij aparte klanken voor luipaard, slang en arend. Mieren gebruiken chemische signaalstoffen om informatie uit te wisselen, bijvoorbeeld over de toestand van het nest en over hun koningin.

ex e

Stinken! Ook niet-sociale dieren communiceren met elkaar. Om aan soortgenoten duidelijk te maken wat de grenzen van zijn territorium zijn, sproeit een tijger urine gemengd met kliersappen tegen boomstammen en keien. Zo‘n plek wordt ook wel ‘geurvlag’ genoemd. Hij markeert zijn territorium nog eens extra door aan bomen te krabben en zijn uitwerpselen op grenspunten te begraven. Tijgers maken ook gebruik van geluiden en lichaamstaal. Zo kunnen tijgers met een luide brul aangeven ‘hier ben ik’! Als ze dreigen, laten ze hun tanden zien.

Kleuren Communicatie speelt niet alleen tussen soortgenoten. Ook roofdieren en prooidieren wisselen onderling signalen uit. Een mogelijke prooi kan bijvoorbeeld het signaal afgeven dat hij gevaarlijk of giftig is, of vies smaakt. Denk maar aan felgekleurde rupsen. Dat signaal kan ook vals zijn. Met de grote, felgekleurde oogvlekken op zijn vleugels lukt het de dagpauwoogvlinder aardig om rovers af te schrikken. We spreken dan van mimicry. Een ander vals signaal is camouflage. De prooi zegt dan eigenlijk: ik ben slechts een stukje van de omgeving.

Naar: ‘Kunnen alle dieren elkaar verstaan?’, www.willemwever.kro-ncrv.nl

1 Vervolledig voor deze tekst het communicatiemodel. zender:

boodschap: ontvanger:

kanaal:

woord

waarnemen: kunnen zien, horen, ruiken … het territorium: het grondgebied van een dier

LES 2 Begrijpen we elkaar?

de zijdevlinder

de groene meerkat

boodschap

bedoeling

kanaal

zender

boodschap

ontvanger

bedoeling

kanaal

effect

Bekijk de trailer en vervolledig het schema.

OPDRACHT 5

ex e

ontvanger

zender

2 Kies één dier waarvoor je het communicatiemodel wilt invullen.

woord

de trailer: deeltjes van een film, vertoond als reclame, een smaakmaker

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Luisteren is fantastisch OPDRACHT 6

tip Kijk goed naar de tekening!

Lees het gedicht ‘De schullebak’.

1 Voorspel hoe het gedicht van Rikkert Zuiderveld gaat. Schrijf een woord dat volgens jou past in het vers.

DE SCHULLEBAK

Dit is de bonte schullebak, die woont in Kostverloren. Zijn lichaam is een prullenbak met grote

de vleugels van een reiger, de kleuren van een papegaai,

de strepen van een

Hij heeft de snavel van een kraai,

Hij heeft de poten van een de ogen van een schelvis.

ex e

Van alle dieren heeft hij wat,

Maar niks dat van hemzelf is.

R. Zuiderveld en K. Aertssen. De mooievaar. Utrecht, Uitgeverij Mozaïek

Doe je boek dicht en beluister het gedicht. Klopt je voorspelling? Welke woorden ontbreken? Noteer ze in het gedicht. 2 Hoe kon je de ontbrekende woorden juist voorspellen?

3 Zoek nog twee woorden die rijmen op … – kostverloren:

– reiger:

4 Wat is volgens jou de boodschap van de dichter?

LES 2 Begrijpen we elkaar?

wat Rijm Rijm is een klankovereenkomst in niet te ver van elkaar verwijderde, beklemtoonde lettergrepen. Je vindt het vooral in gedichten. Eindrijm is rijm op het einde van twee of meer versregels.

hoe

Luisterhouding

OPDRACHT 7

Als je luistert, mag je niet verstrooid zijn, want dan mis je de boodschap. Door je aandacht te verscherpen kun je beter luisteren: concentratie is nodig.

Op uitstap naar Zootastic!

Nog nooit gehoord van de krokogaai, de chimpanfant of de papehond? Nee? Ze leven nochtans in Zootastic, de enige zoo met dieren uit de toekomst! Robbe bezocht Zootastic. Luister naar zijn reisverslag. Plaats de dieren in volgorde: welk dier zag Robbe eerst?

2 Welk dier zag Robbe eerst?

tip

Wees aandachtig. Laat je niet afleiden. Verscherp je aandacht door mee te denken. Maak beelden in je hoofd of maak enkele notities.

ex e

1 Lees de tips voor een goede luisterhouding. Ze zullen je helpen om je beter te concentreren.

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 1 Verbeelden

kooi 1

kooi 2

kooi 3

kooi 4

boodschap

kanaal

effect

bedoeling

ontvanger

zender

3 Vul het communicatiemodel in.

kooi 5

4 Hoeveel dieren plaatste je in de juiste kooi? Markeer je score.

5 Duid aan.

ex e

0–1–2–3–4–5

Je vond de oefening: OO heel makkelijk. OO eerder makkelijk. OO eerder moeilijk. OO heel moeilijk.

Je concentratie tijdens de luisteropdracht was: OO altijd goed. OO meestal goed. OO niet zo goed.

waarheen

Je kunt: • • •

de delen van het communicatiemodel opsommen; in een communicatiesituatie zender, boodschap, ontvanger, bedoeling, kanaal en effect aanduiden; je aandacht verscherpen tijdens het luisteren.

LES 2 Begrijpen we elkaar?

HELP ZOOTASTIC Welk dier mag in Zootastic zeker niet ontbreken? Laat een berichtje achter in het gastenboek van de zoo. Vertel welk gek dier je de volgende keer graag in de zoo zou ontmoeten. Vermeld de naam van het dier, enkele eigenschappen en de plaats waar het dier leeft.

Oriënteren

boodschap

ex e

2 Vul het schema in.

naam dier:

leefomgeving:

eigenschappen:

effect

kanaal

Voorbereiden

bedoeling

ontvanger

zender

1 Vul voor deze situatie of context het communicatiemodel in.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Uitvoeren

3 Schrijf het bericht voor het gastenboek van Zootastic. Lees ook de criteria in het reflectiekader.

Gastenboek

zien. Volgende keer zou ik in Zootastic graag een

Dit dier leeft in Enkele eigenschappen zijn:

ex e

Reflecteren

4 Hoe ging het? Geef jezelf per uitspraak of criterium een cijfer van 1 tot 4.

In orde Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

Je vermeldt de naam van het dier, minstens twee eigenschappen én de woonplaats.

1234

Je gebruikt hoofdletters en leestekens.

1234

Je bouwt goede zinnen.

1234

Je hebt je werk herlezen.

ja/nee

Werkpuntje voor jezelf:

LES 2 Begrijpen we elkaar?

les

In een lijst gevangen

lijstjes lezen en opstellen

chronologie ontdekken en weergeven informatie ordenen

OPDRACHT 1

Te weten, te onthouden, te doen … Bekijk deze teksten.

✓ Minecraft ✓ Mario Games ✓ FIFA ✓ Lego ✓ Angry Birds

ex e

• huiswerk maken • kamer opruimen • sportzak klaarzetten • 1 uur pianospelen

- 6 flessen melk - 200 gr gehakt - 1 klein bruin brood - 2 flessen cola - 1 zak chips

1 Kijk naar de opbouw / de opsommingstekens. Wat kun je daaruit afleiden? 2 Geef alle lijstjes een originele naam en vul lijstje A aan. Werk per twee.

• Telefacts • Familie • Belgium’s Got Talent • Echte Verhalen

Mijn lievelingsdieren

alfabetisch rangschikken

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

2018 – Geraint Thomas 2017 – Chris Froome 2016 – Chris Froome 2015 – Chris Froome 2014 – Vincenz o Nibali 2013 – Chris Froome 2012 – Bradle y Wiggins

3 Wat is een â&#x20AC;&#x2DC;bucketlistâ&#x20AC;&#x2122;? Wat staat daarop? 4 Wat zou er op jouw bucketlist staan? Maak een lijstje van vier zaken die je zeker wilt doen voor je zestien wordt.

5 Zet je vier keuzes in een lijstje. Hoe bouw je dat lijstje op?

6 Wanneer / in welke context of situatie kan het handig zijn om een lijstje te hebben?

ex e

LES 3 In een lijst gevangen

Lijstjes … allemaal lijstjes OPDRACHT 2

Bekijk de verschillende lijsten en onderzoek de kenmerken.

Johan Vandevelde – Elfenblauw

Ted van Lieshout – Gebr.

Evelien De Vlieger – Getekend

Paul De Moor – Toen de wereld nog werelt was

Simone van der Vlugt – Bloedgeld

Do Van Ranst – Die foto waar ik niet op sta

Winny Ang – Ik wil niet naar Marokko!

Luc Descamps – Angeldust, een lied voor de sterren

John Flanagan – De ruïnes van Gorlan

Sebastiaan Leenaert – Misschien een engel

Dirk Bracke – Als de olifanten vechten

Johan Vandevelde – Het kronosproject

Piet De Loof – Mijn vriend Hitler

Hilde E. Gerard – Zwarte stilte

Guy Didelez – Eeuwig zwijgen

1 Welke titel zou je de lijst kunnen geven?

Wendy Stroobant – De vloek

Lijst A

2 Welke boeken uit deze lijst heb je al gelezen? Markeer ze. 3 Welke boeken van Johan Vandevelde staan in de lijst?

ex e

4 Kon je de antwoorden op de vorige twee vragen makkelijk opzoeken? Hoe komt dat?

5 Hoe kun je de lijst beter ordenen om het opzoekwerk te vergemakkelijken?

hoe

Lijst

Het is handig om een lijst bij de hand te hebben. Om zaken makkelijk op te zoeken heb je een bepaalde volgorde nodig. Daarom kan het handig zijn als de lijst alfabetisch gerangschikt is.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Lijst B

DEEL 2 VERTELLEN

VERTELLEN ZONDER WOORDEN – Guy Didelez

73 81 107 115 97 106 116 121 64 72 83 96 122 123

1 Welke titel zou je deze lijst kunnen geven?

2 Aan iemands lippen hangen Heet van de naald 5 Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden Goochelen met zelfstandige naamwoorden 4 Over wie of wat gaat het? Het onderwerp Informeer met een berichtje 6 Speeddaten met een boek Laat je niet zomaar verleiden 1 Tekstsoorten en tekstdoelen Maak een kwartet 3 Wat vertelt een tekst? Word een schema-expert UITDAGING Ontmasker de leugenaar DE LAATSTE RONDE

ex e

2 Stel je voor: je merkt dat p. 83-96 uit jouw werkboek verdwenen zijn. Zoek in de lijst welke les(sen) op die bladzijden staat of staan.

3 Lukte dat makkelijk en vlot? Hoe komt dat?

4 Hoe kun je deze lijst beter maken om het opzoekwerk makkelijker te maken?

5 Hoe heet zo’n lijst?

6 Waar vind je dat soort lijsten meestal?

LES 3 In een lijst gevangen

wat Inhoudsopgave Voor een overzichtelijke lijst van wat in een boek, een krant, een tijdschrift, een cursus, een portfolio … staat, is een alfabetische rangschikking niet op zijn plaats. Dan is het beter een chronologische volgorde te gebruiken.

Dat heet dan een inhoudsopgave. Die staat meestal in het begin van het boek, een krant, een tijdschrift, een cursus, een portfolio …

1 Waarvoor dient zo’n lijst?

ex e

2 Waar vind je dat soort lijsten dikwijls?

Lijst C

3 Geef de naam van zulke lijsten.

4 Welke volgorde wordt hier gebruikt?

5 Waarom kiezen ze voor die volgorde?

wat

Als je enkel trefwoorden in een alfabetische volgorde plaatst, dan spreek je over een register. In een atlas vind je dat achteraan. Daar kun je bijvoorbeeld opzoeken op welke bladzijden er een kaart van België staat.

woord

de portfolio: verzameling van creatieve uitingen waarmee iemand toont wat hij kan

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Zelf lijstjes maken OPDRACHT 3

Bij deze lijstjes loopt er iets mis. Kun jij de fout ontdekken? Verbeter de lijst of stel een aanpassing voor.

Djamila Bennadhou Ben Courtois Dina Verstreken Mona Derdeene Gino Benvolio Kamiel Everts Door Zeeman Ariane Cools Magdalena Mignola Sebbe Coocke

1 Wat loopt er fout?

ex e

Lijst B: F.C. De Kampioenen

2 Welke rangschikking heeft zo’n lijst nodig?

Andries Vertongen Maarten Bervoets Mohammed Amziane Hadiya Naji Lisa Verbist Pommelien Truys Iona Bennuzi Luna Leysen Pien Bouwen Nils Verbruggen

Lijst A: Klas 1A3

16 Bij sjoeke en sjoeke 3 Buziness is buziness 6 De dubbele dino’s 15 De huilende hooligan 13 De Kampioenen maken een film 10 De ontsnapping van Sinterklaas 18 De simpele duif 17 Het geval Pascale 12 Het sehks-schandaal 7 Kampioen zijn is plezant!

8 Kampioenen op verplaatsing 2 Mijn gedacht! 14 Oma Boma 19 Supermarkske 5 ’t Is niet waar, hé? 9 Tournée zénerale 4 Vliegende dagschotels 11 Xavier in de puree 1 Zal ’t gaan, ja?

1 Wat loopt er fout?

2 Welke rangschikking heeft zo’n lijst nodig?

3 Als jij de lijst opnieuw zou moeten maken, met de gepaste rangschikking, hoe zou je dat dan aanpakken?

LES 3 In een lijst gevangen

OPDRACHT 4

Kies een van de beelden. Geef het door aan je buur.

Stel dan deze vragen. – – – –

Aan welke lijst doet het beeld je denken? Wie stelt zo’n lijst op? Voor wie is de lijst bedoeld? Wat staat er bijvoorbeeld op de lijst?

Maak zelf zo’n mini-lijst met zes zaken. Geef die lijst aan je buur en leg je keuze uit.

ex e

OPDRACHT 5

Vertel aan de anderen over het digitaal opmaken van lijstjes.

1 Wie maakt weleens lijstjes op de computer? Wat is het onderwerp van die lijstjes? Hoe pak je dat aan?

2 Gebruik je een of ander programma om die lijstjes te maken? Leg uit hoe het programma werkt.

Je kunt: • • • •

gegevens overzichtelijk ordenen; een lijst opstellen in een logische volgorde; een logische volgorde aanbrengen in een klaslijst, inhoudsopgave, register …; vlot alfabetisch rangschikken.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

waarheen

AAN DE SLAG MET EEN GEORDENDE EN OVERZICHTELIJKE LIJST Oriënteren

1 Kies een van deze situaties en maak de opdracht op een apart blad.

Voorbereiden

a SCHOOL: Maak een alfabetische lijst van alle vakken. Schrijf bij elk vak wie de leraar is en in welk lokaal het vak gegeven wordt. b VRIJE TIJD: Maak een alfabetische lijst van alle hobby’s die de leerlingen van jouw klas hebben. Schrijf bij elke hobby ook de namen van de leerlingen die de hobby hebben en of ze die in clubverband uitoefenen. c VRIENDEN: Maak een alfabetische lijst van jouw klasgenoten en andere vrienden op school. Schrijf bij elke vriend de verjaardag.

2 Lees aandachtig het stappenplan en verzamel het nodige materiaal. Stappenplan

• • •

Neem er de voorgedrukte tabel bij of stel zelf een mogelijke tabel op. Wat moet je opsommen? Geef de eerste kolom een titel. Som de zaken in gepaste volgorde op in de eerste kolom van de tabel. Welke info moet je verzamelen? Schrijf de namen van de categorieën als titel bovenaan in de tweede en eventueel in de derde kolom. Zorg voor duidelijke titels. Verzamel die info en vul de tabel aan. Controleer jouw tabel met de criteria die je vindt bij de reflectie. Maak een digitale versie van de lijst.

ex e

• • • •

Uitvoeren en Reflecteren

3 Aan de slag! Werk jouw lijst zo duidelijk mogelijk uit. Controleer jezelf met de criteria. Kruis aan wat in orde is. Geef jezelf een score van 1 tot 4. In orde Je traject naar succes

jij 1234

De items in de eerste kolom hebben een logische rangschikking.

1234

Je lijst is volledig en juist aangevuld.

1234

Je lijst heeft boven elke kolom een duidelijke titel.

Werkpuntje voor jezelf:

woord

aankruisen: er een kruisje voor plaatsen

LES 3 In een lijst gevangen

les

Gezocht: taalfanaat en 4 mailkampioen BERICHT schrijven

spellingonderzoek VOEREN

Fanaat, acrobaat of piraat? OPDRACHT 1

Welk speltype ben jij? Omcirkel telkens A, B of C.

1 Welke sms zou van jou kunnen zijn?

FORMELE EN INFORMELE CONTEXT HERKENNEN

14:30

…

Is ff wachten op ne trein Sorry, ma komt wel goed, mams.

Ma wa seg, trijn weral weg zonder mij ofwa?

Ik heb een trein over een kwartier. Kom je me dan om 15u ophalen?

ex e

2 Je hebt een schrijfopdracht voor Nederlands. Wat doe je?

A Ik schrijf en bombardeer mijn kladwerk ook meteen tot definitieve versie. B Ik schrijf, herlees en herwerk. Ik lees extra na op spelfouten. C Ik schrijf, herlees hardop, herwerk, controleer mijn spelling en laat het door minstens twee kenners nalezen. 3 De leraar maakt zelf een spelfout. Hoe reageer je? Markeer.

A Wat een domkop! Dat zou mij nooit overkomen! B Oh, beetje gênant. Maar hè, wie maakt nooit eens een fout? C Ik verbeter de leraar. Minstens twee keer per dag. Ongenadig. 4 Wanneer let je extra op spelling?

A Alleen als ik een speloefening of speltoets van Nederlands heb. Anders nooit. Simpel! B Als ik voor school werk of een onbekend iemand moet aanschrijven. C Extra? Ik kijk altijd uit voor spelfouten. Bereken je resultaat:

A = 1 punt B = 2 punten C = 3 punten 10 of meer? Je bent een spelfanaat. Perfectionistisch als altijd, doe je er alles aan om spelfouten te vermijden. Stay cool, niemand is perfect!

6, 7, 8 of 9? Je mag jezelf een spelacrobaat noemen: je doet je best, controleert wat je schreef door het na te lezen. Maak je een fout? Dan leer je eruit en ga je weer verder.

6 of minder? Je bent een spelpiraat. Je geeft helemaal niet om spelling. Als anderen je begrijpen, vind je het allang goed. Helaas is er voor jou dan nog veel werk aan de winkel!

woord

perfectionistisch: het ideale (perfecte) nastreven

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

De spellingchecker Lees de strip van Kinky en Cosy.

ex e

OPDRACHT 2

LES 4 Gezocht: taalfanaat en

mailkampioen

1 De vader van Kinky en Cosy schrijft een briefje aan de leraar. a Wie is in de strip de zender? b Wie is de ontvanger? c Wat is de boodschap?

d Welk kanaal wordt gebruikt?

e Wat is het effect van de boodschap?

2 Als de vader van Kinky en Cosy de spellingchecker gebruikt had, dan had hij dit op zijn scherm gezien:

Nul op 10? Ben u nie beschaamt? Al een heluk dadu geen lerraar rekenen ben, wand fan tellen weet u nix! De papa van Kinky en Cosy a Welke woorden duidt de spellingschecker in Word aan als fout? Markeer ze.

b Welke niet, al zijn ze wel fout? Onderstreep. c Waarom zijn ze niet als fout aangeduid?

ex e

3 Word geeft ook suggesties bij rood onderstreepte woorden. Helpen ze je altijd vooruit? Bekijk de voorbeelden.

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 1 Verbeelden

Wanneer helpen die suggesties je niet? OPDRACHT 3

Ga aan de slag met Word.

1 Typ het briefje van de papa van Kinky en Cosy over, maar haal alle fouten eruit.

2 Vergelijk met je buur. Heb je dezelfde oplossing?

3 Schakel nu de spellingchecker in. Weet je nog niet hoe dat moet? Bekijk het instructiefilmpje op diddit.

4 Bekijk je tekstje. Rekent de spellingchecker nog iets fout? Wees zelf ook kritisch. Moet je nog iets verbeteren? Roep je leraar als je denkt een juiste oplossing te hebben.

Lees de dierenweetjes.

OPDRACHT 4

In deze weetjes ontbreekt telkens de naam van een bijzonder dier. Je leraar dicteert. Kun jij de moeilijke woorden juist spellen?

Weetje 1 De rode is een andere katachtige dan de . Hij is veel kleiner en heeft een korter staartje.

ex e

Weetje 2 De is het kleinste vogeltje ter wereld. Sommige soorten zijn slechts zes centimeter groot. Weetje 3 De Azteken dachten dat de voorloper van de magische krachten bezat. Weetje 4 In Abu Dhabi wordt jaarlijks een schoonheidswedstrijd voor gehouden.

Weetje 5 Praten kunnen niet, maar ze hebben wel een hele reeks geluiden waarmee ze kunnen communiceren.

1 Typ de dierenweetjes over in Word. Gebruik dezelfde lay-out. Het lettertype is Calibri (body) en de lettergrootte is 12.

a Weet jij de juiste knoppen te vinden? Noteer er telkens de sneltoets bij. vet: onderstreept: cursief:

b Met welke toets kun je inspringen? c Hoe geef je tekst een kleur?

2 Zet de spellingchecker aan om te controleren of je de dierennamen juist gespeld hebt.

woord

de instructie: richtlijn of aanwijzing over hoe iets uitgevoerd moet worden kritisch: grondig beoordelen op de positieve en negatieve kanten

LES 4 Gezocht: taalfanaat en

mailkampioen

OPDRACHT 5

Het Groot Sprintdictee!

Rennen en spellen, gaat dat samen? Absoluut! Het Groot Sprintdictee speel je in duo’s. De leraar verspreidt tien moeilijke zinnen. Als het startsein gegeven is, moet je om de beurt rennen en spellen.

hoe

Formeel of informeel? OPDRACHT 6

Je geeft altijd aandacht aan je spelling. Je schrijft een hoofdletter aan het begin van de zin. Je schrijft een leesteken op het einde van de zin. Je gebruikt een spellingchecker om schrijffouten op te sporen. Je kijkt de werkwoorden extra na. Je leest je tekst hardop: misschien ontdek je nog slechte zinnen of spelfouten.

• • • • • •

Aandacht voor spelling

In het briefje van de papa van Kinky en Cosy liep meer mis dan alleen de spelling. Ga op onderzoek.

ex e

1 Je onderzoekt de communicatieve context of situatie. Zender en ontvanger kennen elkaar: OO goed tot vrij goed. OO niet goed of helemaal niet.

Zender en ontvanger zijn: OO gelijken. OO geen gelijken: een van de twee is hoger geplaatst.

Die situatie of context noem je: OO een informele situatie of context. OO een formele situatie of context.

Welke taalvariëteit zou de zender in die situatie of context moeten gebruiken? OO Standaardnederlands OO dialect OO Standaardnederlands of dialect

woord

de taalvariëteit: taalregister, bv. dialect, standaardtaal, jongerentaal

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

2 Onderzoek een andere communicatieve context of situatie. Kinky laat een briefje achter voor Cosy om haar te zeggen dat ze even terug naar school gefietst is om een boek op te halen. Zender en ontvanger kennen elkaar:  goed tot vrij goed.  niet goed of helemaal niet.

 geen gelijken: een van de twee is hoger geplaatst.

Die situatie of context noem je:  een informele situatie of context.  een formele situatie of context.

Zender en ontvanger zijn:  gelijken.

Welke taalvariëteit zou de zender in die situatie of context moeten gebruiken?  Standaardnederlands  dialect  Standaardnederlands of dialect

Hoe zou het briefje van Kinky aan Cosy er kunnen uitzien? Maak een voorbeeldbriefje op een apart blad.

3 Bij een informele situatie of context gaat het er losjes aan toe, maar bij een formele situatie of context horen specifieke regels en structuren.

a Met welke structuur had de vader van Kinky en Cosy rekening moeten houden bij het schrijven van zijn briefje? Hoe zou het briefje er moeten uitzien?

ex e

b Ook de woordkeuze is van belang in een formele situatie of context. Voor welke woorden had de vader van Kinky en Cosy het best gekozen? Markeer. je – meneer – u – jij – Robbert

c Kun jij de juiste structuur aanbrengen in het briefje van de papa van Kinky en Cosy?

Je mag in Word werken of op een apart blad. Denk ook aan de spelling en gebruik in Word eventueel de spellingchecker.

wat

Formeel en informeel

Als zender en ontvanger elkaar goed kennen en elkaars gelijken zijn, spreek je van een informele situatie of context. De geschreven boodschap hoeft dan geen vaste structuur te hebben. De zender kan ervoor kiezen om Standaardnederlands of dialect te gebruiken. Als zender en ontvanger elkaar niet of niet goed kennen of als een van beiden hoger geplaatst is, spreek je van een formele situatie of context. De geschreven boodschap heeft dan een vaste structuur. De zender gebruikt in een formele situatie of context altijd Standaardnederlands.

LES 4 Gezocht: taalfanaat en

mailkampioen

Een bericht sturen OPDRACHT 7

Bekijk deze afbeeldingen. Duid in elke mail duidelijk aan wat er minder gepast is in deze situatie of context. Bespreek per twee. Matthéo Jansens

Boek lenen

ik ben mijn boek vergeten mag ik die van jouw lenen ik zal die vanavond nog komen ophalen

Rachid Demir Rachid

CU L8er!

ex e

We kunnen morgenochtend niet samen naar school fietsen. Ik heb deze avond mijn pols gebroken tijdens AUWCHIE de training! +

leraar Nederlands

Ik zal morgen de toets niet kunnen maken want ik ben mijn boek vergeten op school!

leraar Nederlands Leesportfolio

Yowkes

In bijlage zit mijn portfolio. Ik vond de opdracht veel te lang en ik ben blij dat die af is. Nu kan ik eindelijk naar tv kijken! Vriendelijke groeten Melanie – 1MOa

OPDRACHT 8

Wat is belangrijk als je een mail opstelt? Bekijk alles wat niet gemarkeerd is in de vorige opdracht. Bespreek per twee.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

hoe Een formeel bericht – mailen Zorg voor een kernachtig onderwerp. Dat hoeft geen zin te zijn. Je kunt al in één of twee woorden weergeven waarover de mail gaat. Denk na over de situatie of context en beslis of het om een formele of informele mail gaat. Dan weet je ook of de mail al dan niet aan een vaste structuur moet voldoen.

Elke mail begint met een correcte begroeting of aanspreking en eindigt met een afsluiting en slotgroet. Een bedanking kan soms ook op zijn plaats zijn. Probeer de boodschap kort en bondig te verwoorden. Overbodige informatie laat je achterwege.

Let ook op spelling en zinsbouw. Vermijd het overtollige gebruik van smileys, emoji en afkortingen.

waarheen

ex e

je eigen spelvaardigheid kritisch onder de loep nemen; een spellingchecker gebruiken indien nodig; je bereid tonen correct te spellen; het verschil aanduiden tussen een formele en een informele situatie of context; de juiste taalvariëteit kiezen voor elke situatie of context; een formeel bericht of een formele e-mail opstellen en versturen.

• • • • • •

Je kunt:

woord

kernachtig: kort en bondig, je beperken tot de kern van de boodschap

LES 4 Gezocht: taalfanaat en

mailkampioen

mail JE LERAAR Oriënteren

1 Schrijf een e-mail naar je leraar. Laat hem weten wat jouw favoriete stripreeks is. Geef twee redenen waarom je zo van die stripreeks houdt. Beschrijf je favoriete personage uit die reeks.

Voorbereiden

boodschap

kanaal

effect

bedoeling

ontvanger

zender

2 Vul het communicatiemodel aan voor de e-mail.

Deze situatie of context is:  formeel.  informeel.

ex e

Mijn bericht krijgt:  een vaste structuur.  geen vaste structuur. 3 Welke drie delen zal het midden van je bericht bevatten? onderwerp

begroeting

bericht of e-mail

midden

2 3

bedanking en slot

4 Maak een kladversie. Controleer je tekst met de spellingchecker.

Uitvoeren

5 Verstuur het bericht aan je leraar. Zet een klasgenoot in cc. Kies voor een duidelijk onderwerp. 6 Vul het reflectieschema in wanneer je een bericht ontvangt van een klasgenoot. Stuur die klasgenoot een bericht terug waarin je over je bevindingen vertelt. Wat is al goed? Wat kan nog beter? Zet je leraar in cc.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Reflecteren

7 Hoe ging het? jouw e-mail van je e-mail klasgenoot

In orde Je traject naar succes

1234

Je hanteert een correct taalregister.

1234

Je schrijft een beleefde begroeting, bedanking en slot.

1234

De boodschap is duidelijk, kort en bondig.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

1234

ex e

1234

Je gebruikt hoofdletters en leestekens correct.

Je gebruikt een kernachtige onderwerpsregel.

LES 4 Gezocht: taalfanaat en

mailkampioen

les

De stem van verbeelding

leeservaring verwoorden

‘lezershow’: genietend lezen EN PRESENTEREN

Wereldboekendag: rozen en boeken OPDRACHT 1

boekentips zoeken

Ontdek dit feest voor geliefden.

a Waarover gaat het filmpje?

1 Bekijk het filmpje. b In welke stad speelt dit filmpje zich af? Hoe weet je dat?

c Aan welk feest doen de beelden je denken? d Wat is het doel van dit filmpje, denk je? 2 Lees de tekst over dit Catalaanse feest.

de traditionele cadeaus overhandigen. In grote steden als Barcelona, Girona en Tarragona worden op de Ramblas boekenmarkten gehouden waar de geliefden boeken kunnen kopen en uiteraard ontbreekt het ook niet aan bloemenverkopers bij wie ze de traditionele rode roos kunnen kopen.

ex e

BARCELONA – Op 23 april is het heel gewoon om in Catalonië vrouwen op straat te zien lopen met een roos in de hand terwijl naast hen een man loopt met een boek onder zijn arm. 23 april is namelijk een nationale feestdag waarop de vrouwen rode rozen ontvangen van degene die van hen houdt en als tegenprestatie ontvangen de mannen een boek van de vrouwen. Meestal vormen de inkomsten op die dag zo‚n 5 % van het volledige jaarinkomen van de boekensector. Alleen rond kerst en tijdens de internationale boekenbeurs te Madrid worden er meer boeken verkocht in Spanje.

Op Sant Jordi was het oorspronkelijk de bedoeling dat alleen geliefden meededen, maar de laatste jaren is de feestdag uitgegroeid tot een fenomeen waarbij familieleden, ondernemers en zelfs klasgenoten elkaar

Oorsprong Maar waar komt dat feest nu vandaan? Het verhaal van het boek is gemakkelijk te verklaren. Op 23 april herdenken we de dood van twee van de grootste schrijvers ooit, Miguel de Cervantes en William Shakespeare. 23 april is door UNESCO dan ook uitgeroepen tot ‘Dag van het Boek’. Het verhaal van de roos is wat gecompliceerder. Het is terug te voeren tot de middeleeuwen en is doordrenkt van een romantische legende.

Naar: R. Stoffer. ‘Sant Jordi, Catalaanse liefdesdag met boeken en rozen’, www.spanjevandaag.com

woord

oorspronkelijk: allereerst, in het begin het fenomeen: een zeldzaam verschijnsel traditioneel: volgens de oude gewoonte gecompliceerd: ingewikkeld, complex, moeilijk doordrenken: ergens helemaal in doordringen

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

a Wat vieren ze in CataloniĂŤ op 23 april? b Waarom precies op die dag? Wie zijn ze? c Welke geschenken horen bij dat feest?

e Benieuwd naar het verhaal achter de roos? Je leraar vertelt.

d Waarom kiezen ze net voor die geschenken?

ex e

f Wat vind jij van die traditie? Zou je zelf willen deelnemen? Waarom wel/niet? Zou jij liever een boek of een roos krijgen? Waarom?

woord

de traditie: een oude gewoonte van een groep mensen

LES 5 De stem van verbeelding

Je eigen leesvoorkeur OPDRACHT 2

Zoek jouw favoriete boek. Breng je lievelingsboek mee en vul de boekfiche in. Boekfiche

De titel van mijn favoriete boek is is de auteur.

Het is een jeugdboek / stripverhaal / weetjesboek / gedichtenbundel / kookboek /

Ik vind het boek spannend / verrassend / origineel / boeiend / gemakkelijk / begrijpelijk / geloofwaardig / ontroerend / grappig / diepzinnig / leerrijk /

omdat

OPDRACHT 3

Maak voor jezelf een leesprofiel.

OPDRACHT 4

ex e

Gebruik daarvoor het sjabloon dat je van je leraar krijgt. Bewaar het daarna in je literatuurportfolio. Zoek een goede boekenmatch voor jezelf!

Je mag best kritisch zijn. Wees niet te snel tevreden.

In het werkschema kun je zien welke oefeningen je gaat maken. Oefening 2 en 3 zijn keuzeopdrachten. Kies een van de twee websites.

werkschema

opdracht

www.boekenzoeker.org

2-3

timing

www.kjv.be

www.pluizer.be evaluatie

beoordeling

25’ 15’ 10’

woord

diepzinnig: waar erg over nagedacht werd het sjabloon: een model

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

www.boekenzoeker.org 1 Surf naar de website. a Moet je je als bezoeker registreren op deze website voor je kunt beginnen met zoeken? Omcirkel. ja / nee

b Welke info krijg je bij elke boekentip?

c Zoek twee boekentips die bij jou passen. Noteer ze in je leesprofiel.

startpagina Boekenzoeker g

ex e

d Hoe heb je voor jezelf een goede boekentip gevonden? Noteer de weg die je volgde vanaf de startpagina.

www.kjv.be

2 Surf naar de website.

a Waarvoor staat de afkorting KJV?

b Tot welke leesgroep behoort jouw leeftijdscategorie?

c Wat is de internetjury? De internetjury is

d Waarvoor dient het prikbord?

Op het prikbord kun je

e Bekijk de boeken voor jouw leesgroep (12+). Welke twee boeken spreken jou het meest aan? Noteer de titel en de auteur in je leesprofiel.

woord

registreren: inschrijven, opnemen in een register

LES 5 De stem van verbeelding

www.pluizer.be 3 Surf naar de website. Kies voor ‘zoeken’. Klik daarna op +13 jaar bij ‘verfijn je resultaat’. Je ziet nu alle boeken voor jouw leeftijd.

a Welke info vind je hier bij elke boekentip?

b Wat gebeurt er als je bij een boekentip doorklikt op de naam van de auteur?

c Wat moet je doen om de korte inhoud van een boek te kunnen lezen? Om de korte inhoud van een boek te kunnen lezen moet je

ex e

d Zoek twee boekentips voor jezelf. Noteer de titel van het boek en de naam van de auteur in je leesprofiel. 4 Evaluatie

a Welke website geniet jouw voorkeur? Waarom? Mijn voorkeur gaat uit naar omdat

b Herbekijk de boekentips die je noteerde. Zoek op het internet extra informatie over die boeken. Noteer titel, auteur en illustrator van het boek.

c Welk boek spreekt jou uiteindelijk het meest aan? Noteer de titel en de auteur van het boek. Schrijf er ook bij waarom jouw keuze op dat boek valt. Titel:

Auteur:

Illustrator: Ik kies dit boek omdat

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Start to read: een opwarmertje OPDRACHT 5

Kies het fragment dat jou het meest aanspreekt.

Vul de bijbehorende fiche in en los de vragen op. 1 Uit de lucht geplukt of hoe Ricky de wereld redt – Mark Tijsmans

2 De demonen van Dalea: Nachtwild – Johan Vandevelde en Bart Vermeer 3 De Wonderlingen – Brian Selznick

ex e

4 Percy Jackson en de Olympiërs – Rick Riordan

waarheen

Je kunt: • • • •

een eenvoudige boekfiche invullen voor een gelezen boek; je eigen leeservaring verwoorden; op een boekenwebsite een geschikt boek voor jezelf vinden; een aantal vragen over een boekfragment beantwoorden.

LES 5 De stem van verbeelding

DE LIVE LEZERSHOW Oriënteren

1 Bekijk het filmpje. a Wie is aan het woord? b Waarover gaat het filmpje?

c Wat is het doel van het filmpje?

d Welke extra informatie krijg je in dit filmpje over de Live Lezershow?

Voorbereiden

2 Maak keuzes.

ex e

a Welk jeugdboek ga jij lezen?

b Welke rubriek uit de Live Lezershow ga jij verzorgen? OO Schrijver onder de loep

OO In de huid van een personage OO De hand van de illustrator OO Pecha Kucha-presentatie

OO De literaire mindmap OO

3 Aan de slag!

a Lees je boek.

b Zoek op diddit het instructiefilmpje van de rubriek die jij voor je rekening zult nemen en bekijk het. c Noteer hier de stappen die jij zult zetten om je rubriek uit te werken. Elke stap wordt in het filmpje uitgelegd. Stap 1: Stap 2: Stap 3:

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

Uitvoeren

4 De dag van de Live Lezershow is aangebroken. Je brengt jouw uitgewerkte deel voor de klas. Lees vooraf de uitspraken of criteria.

Reflecteren

5 Hoe ging het? Je traject naar succes

jij

Je hebt jouw deel goed uitgewerkt. Je houdt rekening met de stappen uit het instructiefilmpje.

1234

Je kunt de nodige informatie vlot vertellen.

1234 1234

Je gebruikt Standaardnederlands.

1234

Je spreekt luid en duidelijk (volume en articulatie).

1234

Werkpuntje voor jezelf:

ex e

Je hebt een goed spreektempo: niet te snel, maar ook niet te traag.

LES 5 De stem van verbeelding

UITDAGING: IN DE MAILBOX VAN JE LERAAR Oriënteren

Aan het einde van deze les zul je een mail versturen aan je leraar met daarin een lijst van zes jeugdboeken die je nog zou willen lezen.

Voorbereiden

2 Zoek zes boeken die jij in de toekomst graag zou willen lezen.

1 Denk voor die situatie na over de vragen van het communicatiemodel.

Stap 1 Kijk terug naar les 5. In die les verzamelde je al vier boekentips.

Stap 2 Zoek twee extra boekentips voor jezelf. Daarvoor kun je de websites gebruiken die aan bod kwamen in les 5.

Stap 3 Leg een lijst aan met die zes boeken. Kies een logische volgorde. Leg je keuze voor je volgorde uit. 3 Stel een e-mail op aan je leraar Nederlands waarin je die lijst doorgeeft. 4 Welke info mag zeker niet ontbreken?

5 Maak een eerste kladversie van de mail.

ex e

6 Controleer je mail. OO Wijst de spellingchecker nog fouten aan? OO Herlees je e-mail: zijn alle zinnen goed gebouwd? OO Heeft elke zin een hoofdletter en een leesteken?

Uitvoeren

7 Maak een definitieve versie van de mail. Verstuur die aan je leraar.

Reflecteren

8 Evalueer jezelf.

Je traject naar succes

jij

Je mail bevat een lijst met zes jeugdboeken in een logische volgorde.

1234

Je gebruikt een kernachtige onderwerpsregel.

1234

Je hanteert een gepast taalregister.

1234

Je schrijft een beleefde begroeting, bedanking en slot.

1234

De boodschap is duidelijk, kort en bondig.

1234

Je gebruikt hoofdletters en leestekens correct.

1234

In orde

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: • dit gaat vlot: • dit vraagt training:

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

De laatste ronde Noteer in de wolk minstens tien woorden waaraan jij denkt bij de woorden ‘verbeelden’ of ‘fantaseren’.

OPDRACHT 2

Rangschik de woorden.

OPDRACHT 1

ex e

In het verhaal van Hilde E. Gerard houdt Pieter van programmeren. Hij benadert de zaken graag op een logische manier. Kun jij zorgen voor een logische verdeling van de woorden in de wolk? Welke woorden kunnen samenhoren? Rangschik ze in kolommen. Geef elke kolom een passende titel.

DE LAATSTE RONDE

De laatste ronde OPDRACHT 3

Geef een instructie.

In het verhaal gaf mevrouw Jansen de leerlingen een opdracht: ‘Bedenk een nieuwe persoonlijkheid voor jezelf.’ Ook jouw leraar gebruikt geregeld instructiewoorden om je een opdracht te geven. Probeer het zelf! Maak met deze instructiewoorden een opdracht die past bij het gegeven vak. Bv. ordenen (geschiedenis): Orden de gebeurtenissen volgens datum. noteren (Nederlands):

selecteren (muziek): aankruisen (aardrijkskunde):

Welk woord gebruikt de schrijver in het verhaal ‘Paps droomjob’ op p. 10-11? Vul aan.

mompelend:

eindeloos:

heimelijk, in het geheim:

de eigenheid, de persoonlijkheid:

de spanning, de druk, de angst:

de afwijking, de mistoestand:

ophitsen, aanstoken:

altijd, voortdurend:

doorzoeken:

ex e

OPDRACHT 4

het vleugje, het zweempje: OPDRACHT 5

slordig:

Geef het antoniem.

eenvoudig:

oppervlakkig:

vooruitstrevend:

woord

het instructiewoord: een woord dat aangeeft wat je moet doen

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

De laatste ronde OPDRACHT 6

Welke woorden zoeken we? 1

6 7 8

10 11

Horizontaal

ex e

1 Dat vlinderdasje t mijn vader. Hij draagt het elke dag. 5 Ik probeer mijn zus te s om zich ook bij de dansclub aan te sluiten. 6 Op zondagmiddag gaan we s op bezoek bij mijn tante. We eten dan taart en drinken thee. 9 O die datum op de kalender. We plannen dan een feestje!

11 Als je b praat, kunnen we je niet goed verstaan. Probeer goed te articuleren! 12 Een d gesprek voeren met mijn beste vriendin is onmogelijk. Ze krijgt altijd de slappe lach.

13 De verkiezing van Prins Carnaval werd afgeblazen. Er werden o ontdekt in de selectieprocedure.

15 Op basis van die t wil ik de film echt niet gaan bekijken! Hij sprak mij helemaal niet aan.

Verticaal

2 Ben jij p ingesteld? Of ben je eerder een nonchalant type? 3 Mijn moeder vroeg me om muziek te s voor het jubileumfeest van mijn grootouders.

4 Heb jij dan geen g respect voor al het harde werk dat ik verzet heb? 7 Ik vind het werken met een atlas erg g ! Het kost mij veel moeite om het onder de knie te krijgen.

8 Heb je een s nodig om een kerstboom te tekenen? Of doe jij dat met de losse hand? 10 Mijn oma kan aan de telefoon o kletsen over al haar kleine kwaaltjes. 14 Je kunt in deze zinnen de onderwerpen m .

DE LAATSTE RONDE

De laatste ronde OPDRACHT 7

Geef een woord uit de woordfamilie.

Kies voor een zelfstandig naamwoord (zn) of een bijvoeglijk naamwoord (bn). Gebruik het daarna in een zin. • typeren:

(bn)

zin: • waarnemen:

(zn)

• het territorium: (bn) zin: (bn)

• de traditie:

zin:

• geregistreerd: (zn) zin:

OPDRACHT 8

ex e

Welk woord past in de zin?

Kies uit: stimuleren – oeverloos – identiteit – totem – trailer – fenomeen – selecteren – sjabloon Heb jij de van de herwerking van The Lion King al gezien? Kun je mij een bezorgen om een mooie muurtekening van een beer te maken?

Elk scoutslid krijgt als jongverkenner of jonggids een : dat is meestal de naam van een dier dat dezelfde eigenschappen heeft als het scoutslid. jouw leraar het gebruik van een woordenboek bij een schrijfopdracht?

Heb jij al gehoord van het van het noorderlicht of poollicht? Dat schijnt een prachtig lichtverschijnsel te zijn! Bedenk een alternatief leven voor jezelf / je buur / een leraar.

OPDRACHT 9

Denk aan: job/hobby/woonplaats en soort woning/familieleden/huisdieren/geheimen/… Vertel er iets over! OPDRACHT 10 Maak zelf een kruiswoordraadsel met woorden uit dit deel.

Werk per twee. Je mag een digitale tool gebruiken. De leraar helpt je op weg. Laat een ander duo het kruiswoordraadsel invullen.

woord

het alternatief: een andere mogelijkheid, een keuzemogelijkheid

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 1 Verbeelden

deel 2

ex e

vertellen

1 Wat zie je?

2 Houd jij ervan om bij een kampvuur te zitten? 3 Beschrijf de sfeer bij dit kampvuur. 4 Wie zit er rond het kampvuur?

5 Waarover zouden de gesprekken kunnen gaan? 6 Wanneer wordt een kampvuur georganiseerd? 7 Wat in de foto trekt vooral de aandacht? Hoe kreeg de fotograaf dat voor elkaar? 8 Wat kun je zeggen over het â&#x20AC;&#x2DC;lichtâ&#x20AC;&#x2122; in het hele beeld? Wat wordt er allemaal belicht? 9 Wat zou de fotograaf bedoeld hebben met deze foto?

VERTELLEN ZONDER WOORDEN Guy Didelez

In augustus 1957 is Manuel voor een vierdaagse tocht vertrokken met een man die Douglas Butler heet. Butler wil de hele tijd praten, maar Manuel zwijgt liever, want hij heeft een zware tocht voor de boeg. In het regenwoud kunnen ze immers niet zomaar overal overnachten. Ze moeten tegen de avond een open plek bereiken, waar Manuel het kleine tentje, waarin hij samen met de toerist slaapt, kan opstellen.

Manuel is in Colombia geboren en zijn voorouders waren indianen. Hij heeft niet veel school gelopen, maar hij weet alles over de natuur. En dus werkt hij als gids. Hij leidt toeristen door het tropisch regenwoud, want zonder hem komen ze daar gegarandeerd nooit levend uit.

Douglas is intussen de tent weer binnengekomen en staart hem stomverbaasd aan. Ongetwijfeld vraagt hij zich af waarom die rare gids van hem niet beweegt en hem sprakeloos met grote, bange ogen ligt aan te kijken. Het ergste is dat Manuel het hem niet eens kan vertellen. Zodra hij iets wil zeggen, beweegt zijn buik. Dan zal de slang opgeschrikt worden en bijten. Ratelslangen vallen liever aan dan te vluchten. Manuel zal de beet niet overleven, dat weet hij wel honderd procent zeker. Douglas is intussen weer beginnen praten. ‘Something wrong?’ Natuurlijk is er iets verkeerd. Er is heel veel verkeerd. Toch weet Manuel nu al dat er één mogelijkheid is om hier levend uit te geraken. Maar daarvoor heeft hij de hulp van Douglas nodig. Hoe kan hij zijn plan in godsnaam duidelijk maken? Manuel voelt zich als iemand die levend begraven wordt zonder zelfs maar om hulp te kunnen roepen. En dus kijkt hij naar Douglas. Hij kijkt hem recht in de ogen en kijkt dan naar zijn buik. En opnieuw. En opnieuw. Douglas volgt zijn blik. Tot het afschuwelijke langzaam tot hem doordringt. ‘A … A snake!?’

ex e

Hoewel de zon al laag zit, slaagt hij in zijn doel. Hij stelt het tentje op, eet nog een hapje en valt na de zware tocht doodmoe in slaap. Als hij ’s morgens wakker wordt, ligt hij alleen in de tent. Zijn klant is buiten een plasje gaan doen. Manuel ligt in een slaapzak, maar zijn armen liggen buiten de slaapzak. Logisch: het is ook heel warm in de tent. Plots voelt Manuel iets bewegen op zijn buik. Een soort geritsel. Hij beseft onmiddellijk dat hij in gevaar is. Er zit iets in zijn slaapzak. Een dier. Heel voorzichtig beweegt hij zijn nekspieren en probeert hij zijn hoofd een paar centimeter op te tillen. Net genoeg om vast te stellen dat er zich een cirkelvormig iets op zijn buik en in zijn slaapzak bevindt … Een ratelslang, flitst het door zijn hoofd. Eén beet is dodelijk.

Juist, een slang. Een ratelslang zelfs! Zover zijn ze dus al. Maar hoe kan Manuel Douglas nu uitleggen dat er ook een manier bestaat om uit deze vreselijke situatie te ontsnappen? In paniek kijkt hij om zich heen. Tot hij plots het blikje gemalen koffie ziet dat wat verder in de tent op de grond staat. Langzaam en o zo voorzichtig beweegt zijn hand zich in de richting van het blikje. Hij wijst naar het blikje en dan naar het grondzeil van de tent. Vol verwachting kijkt hij Douglas aan. Die snapt er niks van. Koffie? Hij heeft nog nooit gehoord over een slang die een kopje koffie wil drinken. Maar als Manuel de handeling herhaalt en opnieuw naar het blikje koffie en het grondzeil wijst, begrijpt hij uiteindelijk toch wat er van hem verwacht wordt. Heel voorzichtig kruipt Douglas de tent weer in. Hij mag Manuel absoluut niet raken, want als die beweegt, zal de slang onherroepelijk bijten. Dan moet Douglas op z’n dooie eentje een uitweg uit het regenwoud zoeken. De kans dat het hem niet zal lukken en dat hij daarbij op zijn beurt om het leven komt, is echt niet denkbeeldig …

woord

gegarandeerd: zeker, beslist voor de boeg hebben: nog werk moeten doen onherroepelijk: onveranderlijk, niet te veranderen niet denkbeeldig: realistisch, geloofwaardig

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

ex e

Als Douglas uiteindelijk het blikje heeft geopend, strooit hij de koffie op het tentzeil uit, zo dicht mogelijk tegen de hand van zijn Indiaanse gids. En kijk … In het koffiegruis tekent Manuel zo goed en zo kwaad als dat gaat en erop lettend om vooral geen enkele buikspier te bewegen … een zonnetje! Douglas kan zijn ogen niet geloven. Wie tekent er nu een zonnetje terwijl er een ratelslag op zijn buik ligt te wachten om hem de fatale beet te geven? In zijn hoofd tolt alles door elkaar … Tot hij plots beseft wat de bedoeling is en hij heel voorzichtig weer uit de tent sluipt en die behoedzaam langs de buitenkant begint af te breken. En jawel hoor. Zonder dat ze er woorden voor nodig hadden, hebben de twee samen de oplossing gevonden. De tent staat op een open plek in het regenwoud. De zon is al een tijdje op en begint harder en harder te schijnen. Ze schijnt nu niet meer op de tent maar rechtstreeks op de slaapzak … Het gevolg laat zich raden. Niet eens zo veel later glipt de slang uit de slaapzak om een andere plek op te zoeken. Slangen houden er nu eenmaal niet van om in de felle zon te liggen. Douglas en Manuel kunnen nu eindelijk weer vrijuit ademhalen. Hun woordeloze samenwerking heeft hen allebei het leven gered.

Beluister het verhaal en maak kennis met de auteur Guy Didelez.

woord

tollen: draaien, draaiend bewegen

les

Tekstsoorten en tekstdoelen

tekstsoort herkennen

kwartet MAKEN

tekstdoel aanduiden

Aan de slag met een variatie aan teksten OPDRACHT 1

leesdoel bepalen

Wissel ideeën uit over lezen. Bespreek samen deze vragen.

1 Houd jij van lezen? Wat lees je zoal?

2 Wat heb je vandaag al gelezen? Waarom heb je dat gelezen? Met welk doel?

3 Met welk doel kun je teksten lezen? Met welk doel worden teksten geschreven? Zet het tekstdoel er telkens bij. Je leest:

ex e

• een overzicht van tv-programma’s voor vandaag.

• de reclametekst over een nieuw tv-programma.

• een versje op het geboortekaartje van de baby van de buren.

• een fragment in het jeugdboek dat daarnet de prijs van de Kinder- en Jeugdjury won.

• een bespreking of review van een nieuwe game.

OPDRACHT 2

Bespreek deze context of situatie.

1 Je wilt thuis een nieuw huisdier. Moet je iemand overtuigen? Wie? Hoe pak je dat aan? Welke teksten zou je kunnen raadplegen of gebruiken om een antwoord te vinden op die vragen? a Welk huisdier willen jullie? Hoe kom je tot een keuze? b Voor welk ras kies je? Welke kenmerken heeft dat ras? c Wat moet je aanschaffen om het dier een warme thuis te geven? Hoeveel kost dat dan? d Welke zorgen heeft dat huisdier nodig?

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

e Woont er een dierenarts in de buurt? Waar precies en wanneer kun je bij hem terecht? f Welke namen zou je je dier kunnen geven? g Waar kun je je favoriete huisdier kopen? h Een van je ouders wil een soort contract: je zult zelf goed voor de nieuwe huisgenoot zorgen.

2 Waar ga je vooral naar op zoek? Met welk tekstdoel?

3 Beantwoord de vragen. a Bij welke vraag (vragen) vind je ook teksten met een ander doel?

b Wat is daar dan het tekstdoel?

4 Waarom is het belangrijk om het verschil te kennen tussen soorten teksten en verschillende doelen?

ex e

LES 1 Tekstsoorten en tekstdoelen

ONwaarscHIjNlIjk! Al sinds de 3middeleeuwen de meest fantastische de rondeWelke over detekst herken je? Kies dan de OPDRACHT Bekijk dedoen tekstfragmenten. Wat isverhalen het tekstdoel? megalithische monumenten. juiste tekstsoort.

Dat komt vooral omdat men er weinig over wist en eigenlijk nog steeds weinig over weet.

1 Noteer bij elke tekst het tekstdoel en de tekstsoort. Om welk tekstvoorbeeld gaat het? Kies uit deze tekstEen voorbeeld. In het dorpje Mousny in de Ardennen bevinden zich een hoop grote keien die min soorten: informatieve tekst, overtuigende tekst, opiniërende tekst, prescriptieve tekst, ontspannende tekst, of meer een cirkel vormen. Een legende beweert dat de keien eigenlijk een herder en zijn schapen verhalende tekst, emotieve tekst. zijn. Zij werden door Jezus Christus in stenen veranderd omdat de herder Christus weigerde te helpen! Andere verhalen brengen megalieten in verband met de duivel, bovennatuurlijke krachten

en zelfs buitenaardse wezens. Nog altijd zijn er mensen die dergelijke zaken geloven.

Al sinds de middeleeuwen doen de meest fantastische verhalen de ronde over de megalithische monumenten.

Dat komt vooral omdat men er weinig over wist en eigenlijk nog steeds weinig over weet. Een voorbeeld. In het dorpje Mousny in de Ardennen bevinden zich een hoop grote keien die min of meer een cirkel vormen. Een legende beweert dat de keien eigenlijk een herder en zijn schapen zijn. Zij werden door Jezus Christus in stenen veranderd omdat de herder Christus weigerde te helpen! Andere verhalen brengen megalieten in verband met de duivel, bovennatuurlijke krachten en zelfs buitenaardse wezens. Nog altijd zijn er mensen die dergelijke zaken geloven.

Naar:www.megalitica.be www.megalitica.be Bron:

tekstsoort:

ex e

tekstvoorbeeld:

tekstdoel:

Wat je na deze les moet kennen en kunnen:

keNNeN

1 de begrippen ‘megaliet’, ‘hunebed’ en ‘menhir’ uitleggen 2 de samenlevingen van de megalietenbouwers in de tijd situeren 3 twee vlindersoort theorieën over de betekenis De uitheemse kaasjeskruiddikkopje

Vlinders

kUNNeN

1 informatie uit teksten, en VLAANDEREN - In kaarten Vlaanderen leven ongeveer 48 afbeeldingen halen soorten dagvlinders. Vroeger waren dat er 67. Dat 2 afbeeldingen metsterk behulpgedaald. van een Tegelijk zijn er nieuwe aantal is dus observatieschema beschrijven soorten bijgekomen. Die nieuwe soorten zijn

uitheemse soorten: ze komen uit andere landen.

komt steeds meer voor in onze streken.

en de bouw van megalithische Veel inheemse vlindersoorten hebben het moeilijk Al die onderdeeltjes van ‘kennen’ en monumentenVolgens geven ‘kunnen’ je bij overbemesting, het onlinelesmateriaal luchtvervuiling en het gebrek om te overleven. Natuurpunt komt datkun door verder inoefenen. Als je denkt dat je een de mysterieuze reputatie van aan 4wilde bloemen. De laatste jaren zijn onderdeeltje er in Vlaanderen een aantal kent of kunt, zet je daar een nieuwe soorten opgedoken. Stonehenge verklaren voor. Ze komen uit andere landen die meer inkruisje het zuiden liggen. Door de klimaatopwarming trekken die vlinders noordelijker. Enkele voorbeelden van nieuwe vlindersoorten zijn: de kleine bruine vlinder en het kaasjeskruiddikkopje (zie foto). Na het Vlindertelweekend van Natuurpunt blijkt dat de LES 9 RAAdSELS in StEEn atalanta in Vlaanderen de meest getelde vlindersoort is.

Naar: www.kits.be

www.natuurpunt.be

tekstdoel:

tekstsoort: tekstvoorbeeld:

woord

opiniërend: een mening of opinie geven prescriptief: iets voorschrijven, een instructie geven emotief: met gevoel

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

B ON

WAAR HEEFT HIJ Z’N GOUDKLOMPJES VERSTOPT?

BAF!

tekstsoort: tekstvoorbeeld:

Inhoudsopgave

DAT BRENGT

ONGELUK, OUWE! tekstdoel:

AI! M’N EKSTEROOG!

ex e

Hoe werk je met Pienter? Hoofdstuk 1 Getallen Hoofdstuk 2 Kijken en observeren Hoofdstuk 3 Positieve getallen Hoofdstuk 4 Rekenen met positieve getallen DE NUGGETS! Hoofdstuk 5 Meten en rekenen

4 5 23 69 92 159

tekstdoel: tekstsoort: tekstvoorbeeld:

11 12 13 14 ...

Jongen zonder naam is geïnspireerd op ware feiten. Een meeslepend boek voor alle kinderen vanaf 12 jaar dat laat zien waartoe zowel het slechte als het goede in de mens kan leiden. Vanaf 12 jaar ‒ 144 p.

jongen zonder naam-cover.indd 1

4/08/15 14:07

Samuel wordt midden in de nacht in Antwerpen met zijn familie opgepakt door de Duitse SS. Samen komen ze terecht in de Mechelse Dossinkazerne, een doorgangskamp waar duizenden Joden opgesloten zitten. In afwachting van hun deportatie per trein naar een van de concentratiekampen ondergaan ze de wreedheden en vernederingen van de SS’ers. Tegelijkertijd plannen drie jongeren in Brussel de sabotage van een van die transporten. Een onmogelijk idee, waar zelfs verzetslieden niet in geloven. Hun verhaal zal zich op een onwaarschijnlijke manier kruisen met dat van Samuel.

tekstdoel: tekstsoort: tekstvoorbeeld: LES 1 Tekstsoorten en tekstdoelen

Wat te doen bij een incident?

bij een ongeval • bel de receptie (toestel 231) • vermeld: –– wie je bent –– waar het is gebeurd –– wat er is gebeurd –– hoeveel slachtoffers er zijn ers • blijf bij het slachtoffer / de slachtoff

Of je nu op zoek bent naar spannende achtbanen, betoverende attracties of spectaculaire parkshows. In de Efteling is voor iedereen wat te vinden. Ontdek Nederlands grootste attractiepark. Een uniek park, midden in de natuur.

tekstdoel: tekstsoort:

tekstvoorbeeld:

tekstdoel:

tekstsoort:

tekstvoorbeeld:

Hoel Hoeang ik ik erov lang er doe bezig benom een sinaa om

een sinaa sapp el te sapp el eten … te eten

De schil eraf halen

ex e

Hoe neem je een strafschop? plek staat. • Zorg dat alles en iedereen op zijn ten zijn • Weet wat de zwakke en sterke kan van de keeper. • Kies voor een hoge of lage bal. • Wacht op het fluitsignaal. aanloop. • Neem een goede, niet te zachte • Schop hard, maar gericht. • Reageer op het resultaat.

Alle witte stukjes eraf halen

De sinaasappel daadwerkelijk opeten

tekstdoel:

tekstsoort:

tekstdoel: tekstsoort: tekstvoorbeeld:

tekstvoorbeeld:

wat

Tekstsoort en teksten

Deze tekstsoorten kun je onderscheiden: informatieve teksten, emotieve teksten, overtuigende of persuasieve teksten, ontspannende teksten, opiniërende teksten, prescriptieve teksten en narratieve of verhalende teksten. Er zijn maar enkele tekstsoorten, maar van elke tekstsoort bestaan er verschillende voorbeelden: bv. krantenartikel, gedicht, advertentie, verhaal, strip, cartoon, folder, brief …

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

2 Beantwoord deze vragen. a Bekijk tekst E. A Waarom lees je die? Wat is je leesdoel? B Welke andere teksten lees je om dezelfde reden?

b Tekst D lijkt saai.

A Hoe komt dat? B Waarom maakt een auteur zo’n tekst?

C Moet je de tekst helemaal lezen? Waarom lees je die tekst?

d Waarom lees je deze teksten?

tekst F: tekst H: tekst I:

ex e

tekst B:

c Wanneer lees je teksten zoals tekst A?

e Wat is het doel van tekst G? Waarom werd die gemaakt?

wat

Tekstdoel en leesdoel

De belangrijkste leesdoelen zijn: genieten of ontspannen, informatie zoeken, begrijpen, een mening kennen, studeren. Sommige teksten hebben meer dan één leesdoel. De situatie of context is dan verschillend.

Teksten hebben een tekstdoel, bv. informeren, overtuigen, ontroeren of emotioneren, een instructie geven, ontspannen. Soms vind je een combinatie van tekstdoelen in één tekst.

LES 1 Tekstsoorten en tekstdoelen

OPDRACHT 4

Bekijk teksten A, B, C, D en E.

Vervolledig de tabel. Welke tekst herken je? Geef het leesdoel en het tekstdoel. tekst

Waarom schreef de auteur de tekst? Hij wil de lezer … (tekstdoel)

Waarom lees je deze tekst? (leesdoel)

C D E

ex e

Op een stengel komen ook kno ppen voor. Een knop is eigen lijk een ministengeltje met klei blaadjes beschermd door knop ne, opgevouwen schubben. De hoek die de stengel met het blad vormt, noemen we de bla doksel. In een bladoksel vind okselknop. je meestal een

Fig. 1.16 Ontluikende knoppen van de paard

enkastanje

BeSluiT

De belangrijkste delen van de stengel zijn: • het lid (de knoop en het tussenk noopstuk) • de okselknop in de bladoksel • de eindknop aan het uiteinde van de stengel.

toepassing 5

Er wordt besproken wa uniceert. rdt welke manier hij comm n manege. Ook daar wo rt waarschijnlijk op ee sta ter rui met … ze daar e joudie nd aan het ne is Nu gin en be Een e je alle attribut rste les. En vooral over ho is wel duidelijk dat over verteld: over de ee rging van je paard. Het rzo ve de bij n ike bru ge hebben, moet met rijden! met dat verzorgen dan je meer tijd kwijt bent handleiding voor beginners, dat! is een uitstekende ervaren ruiters. Paardrijden, zo doe je nuttige tips voor meer maar bevat ook heel veel tips en stap-voor-stap foto’s Een boek vol met praktische en rijstijlen, je moet weten, van opstijgen die je alles vertellen wat tot wedstrijden en dressuur.

Paardrijden, zo doe je dat!

Duid met een pijl de volgende stengeldelen op Fig. 1.17 aan en schrijf de naam erbij: • okselknop • eindknop t paard, een • knoop e je te maken hebt: he wi t me ten we te om jk langri l beopst orankno • vo tusse Het is uk bij jou als ruiter passen? g. Wat voor paard zou eli vo ge • blad en met deop littek nt en ( maak kennis ige plaa t nen ell je paard ts w int Zadel d enzie aar een blad aan de stengel rel en ruitersport! we edel dier, baarlijke wereld van paarde paard t gede e eenheef hanwonder gen ). t voor rassen er zijn, ho

Paardrijden, zo doe je dat!

onderhoud van van jouw paard en het Ontdek alles over de verzorging truukjes om te gebruiken bij shows. je uitrusting. En, leer handige ebbers! alle ruiters en paardenliefh Hét perfecte boek voor

ZO DOE JE DAT!

ISBN 978-90-8941-840-1

Dit is een uitgave van: Uitgeverij Memphis Belle www.memphisbelle.nl Voor België: WPG Uitgevers België www.wpg.be

T-12060659 #HH-9014158(4)

Hardcover

7/06/12 09:34

er-NEW-NL.indd 1

Leren-paardrijden-hardcov

Naar: M. Van Turnhout.

‘Paardrijden, zo doe je

dat!’, ww w.leestafel.info

woord

het attribuut: iets wat je nodig hebt

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

C Streng verboden te spieken

Naar: Tlpst, de taallesbrief van Onze

het woord. Zo’n We zouden niet dur ven. Toch bestaat Spieken? Niemand van ons doet het. op. We hebben ken voor het eerst in het Nederlands honderdvijftig jaar geleden dook spie leraar. het toen afgekeken … van een Duitse naam was Carl een leraar uit Duitsland werken. Zijn In de stad Leiden kwam rond 1850 rtdurend zijn voo zijn ding. Bij examens moest hij Sicherer. Voor de klas staan was niet spicken!’ leerlingen tot de orde roepen: ‘Nicht , bijvoorbeeld woorden om ‘afkijken’ te beschrijven Voor die tijd gebruikte men andere leerlingen – zijn r dankzij Carl Sicherer – en vooral stechelen, foetelen en smokkelen. Maa werd spieken snel populair. ften uit 1523 s niet zo nieuw. Je vindt al in geschri Het Duitse woord spicken was trouwen Spicker’. Hij ‘der iaat pleegt en daarom bekendstaat als een beschrijving van iemand die plag ten vaak letterlijk teksten van anderen en neemt teks de uit n rde woo en ten ach ged lt stee over. ken van het zo origineel. Het zou kunnen dat spic Ook de Duitsers waren misschien niet ‘kijken’. Latijnse spicere komt en dat betekent .onzetaal.nl Taal, ‘Streng verboden te spieken’, www

ex e

Alle wriemeldiertjes …

Alle wriemeldier tjes alle wiebeldiertjes alle kruipen kriebeldiertjes zitten verstopt in het hoge gras.

Ik zou maar op mijn tenen lopen als ik jou was.

en andere Uit: Van Leeuwen, Joke. Ozo heppie m terda Ams ido, versjes, Quer

waarheen

Je kunt: • het leesdoel bij een tekst bepalen; • tekstdoelen en tekstsoorten herkennen en bepalen zoals informatieve tekst (informeren), overtuigende of persuasieve tekst (overtuigen), ontroerende of emotieve tekst (ontroeren), opiniërende tekst (mening geven), ontspannende, narratieve of verhalende tekst (ontspannen); • deze teksten herkennen en benoemen: inhoudsopgave, register, handleiding, literair fragment, stripverhaal, krantenartikel …

LES 1 Tekstsoorten en tekstdoelen

MAAK EEN KWARTET

Oriënteren

Werk per twee. Ontwerp een kwartet. In het kwartet verwerk je de leerstof van deze les. Spreek af welk kwartet je zult maken. Verdeel het werk en maak afspraken. Ga met het kwartet aan de slag, vorm een groep met een ander duo. Wissel even uit met een ander duo of groepje.

• • • • • • •

1 Hoe ziet een kwartet eruit?

Voorbereiden

3 Hoe zal jullie kwartet eruitzien?

2 Waarover gaat deze les 1?

ex e

4 Bespreek. • Welke kaarten zou je kunnen maken? Denk aan de thema’s van de les. Kies vier thema's. • Welke woorden kunnen op de kaarten komen?

Uitvoeren

5 Ontwerp per twee een kwartet over wat er in deze les aan bod kwam.

Kies bij het thema voor een tekstsoort. Noteer dan enkele voorbeelden van teksten onderaan de kaart. Leesdoel en tekstdoel zijn ook mogelijke thema’s voor de kaarten.

jk ki

Reflecteren

jij

je klasgenoot

Het thema / de onderwerpen van de les zijn duidelijk.

1234

Per thema krijgen vier ‘woorden’ telkens een plaats.

1234

Je traject naar succes

De leraar heeft ons bij deze opdracht veel / een beetje / niet geholpen. Werkpuntje voor jezelf:

tip

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

les

Aan iemands lippen hangen

oriënterend en globaal luisteren

luisterdoel bepalen luisterfiche INVULLEN verhaal NAVERTELLEN

Luisteren is een kunst OPDRACHT 1

nieuwsflits beluisteren

Lees de boodschappen van Loesje en bekijk de tekening.

ex e

Waaraan denk je bij deze boodschappen? Vertel.

OPDRACHT 2

Bereid je voor op de luisteropdracht. Bekijk de afbeeldingen.

1 Hoe kun je je op een luistertaak voorbereiden? Hoe pakte je vroeger zo’n opdracht aan? Welke tips kreeg je van de leraar of van een klasgenoot? Noteer hier twee tips. Tip 1:

Tip 2:

LES 2 Aan iemands lippen hangen

2 Welk land of welke streek kun jij met deze afbeeldingen associëren? Noteer vijf zaken die je aan die streek doen denken.

ex e

3 Je beluistert zo dadelijk een sterk verhaal uit een vreemd land. a Wat is volgens jou een sterk verhaal?

b Waarom luister je daarnaar? Wat is je luisterdoel?

c Hoe ga je dat aanpakken? Markeer in het kader wat voor jou van toepassing is. Je luistert zo:

• dat je weet waarover het verhaal gaat;

• dat je het verhaal tot in de details kunt navertellen;

• dat je de algemene draad van het verhaal kunt vertellen (de w-vragen kunnen je daarbij helpen); • dat je het verhaal kunt toetsen aan je eigen ervaringen en opvattingen;

• dat je enkel een antwoord vindt op een aantal specifieke vragen over het onderwerp.

d Wat weet je over Lapland? Noteer een feit.

tip

4 Luister nu naar het verhaal.

Neem eventueel notities op een blaadje. Als je eerst de opdracht bekijkt, kun je gericht luisteren.

woord

associëren: samenvoegen, koppelen, een verbinding maken, een verband zien

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

a Wat zou de bedoeling van de verteller kunnen zijn? b Waarover gaat het sterk verhaal? c Vul de woorden die je uit het verhaal hebt onthouden in het kader in. Werk per twee. HET VERHAAL: de opbouw

Inleiding (de w-vragen)

Het verhaal speelt zich af in (Waar?), (Wanneer?). Het blijft te lang uit in het land. Het blijft aanhoudend stormen en sneeuwen.

De (Wie?) wil weten waarom en wil het probleem (verhelpen) (Wat?). Reis (midden)

Het hoofdpersonage reist naar de . Hij hakt de van het bos om met een en schaaft van de stam. Hij stapelt de splinters op elkaar en ze torenen hoog boven het bos uit.

De man zit op een en steekt de in brand. De droogt en door de wordt de man omhooggetild. Op een verre in de vorm van een In het wolkenhuis ontmoet hij de . Die is aan handen en voeten

ex e

Hij vertelt de man dat de de dader is. Met een maakt de man hem los.

Weer naar de

Met een reist hij naar huis. De man landt in een , maar

gelukkig blijft zijn boven water. Een maakt er haar nest op en legt eieren. Op een onbewaakt moment sluipt een tot bij het nest en smikkelt de eieren op.

Het slot

De man zet zijn tanden in de van het dier en bijt zich met alle kracht vast.

Met een sprong gaat het roofdier ervandoor. Zo haalt hij de man uit zijn benarde

positie. (De wolf trekt hem uit het moeras.) Nog drie geweldige sprongen en de man is (weer veilig, weer op vaste grond). Meer dan eens vertelt de man bij het dit sterke verhaal.

woord

aan handen en voeten gebonden: geen kant op kunnen smikkelen: eten benard: benauwd, onaangenaam

LES 2 Aan iemands lippen hangen

5 Waarom lijkt dit verhaal op een sprookje? Noteer vijf elementen uit het verhaal.

6 Bespreek je luisterervaring.

a Wat liep vlot tijdens de luisteropdracht? Noteer een positief punt.

b Noteer een moeilijkheid die je tijdens het luisteren ondervond.

ex e

c Bedenk er zelf een oplossing voor.

d Welke woorden uit het luisterfragment kon je het makkelijkst onthouden en invullen?

e Waarom kon je de andere woorden minder goed onthouden?

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 2 Vertellen

OPDRACHT 3

Vervolledig het kader.

1 Noteer de ingevulde woorden en de titel van het verhaal op de juiste plaats in het kader. Start alleen en overleg daarna met je klasgenoot. TITEL

Bv. geweldige

ex e

Bv. maakt los

Welke woorden uit het luisterfragment kon je het makkelijkst onthouden en invullen?

2 Welke titel zou je boven die woorden kunnen noteren?

3 Waarom kon je de andere woorden minder goed onthouden?

hoe

4 Noteer ook boven die woorden een titel.

Luisterstrategie Voor je start met luisteren, oriënteer je je eerst op de luistertaak. Je vraagt je af: • waarom je luistert en bepaalt zo het luisterdoel; • hoe je het luisteren zult aanpakken en je past de juiste luisterstrategie toe. Je luistert globaal. Je kunt door die manier van luisteren het onderwerp (en de hoofdgedachte) en de hoofdzaken van het verhaal / van wat je beluisterde weergeven.

LES 2 Aan iemands lippen hangen

5 Waarover gaat het verhaal? Vat het in drie of vier zinnen samen. Gebruik daarvoor de woorden onder de titel ‘hoofdzaken’.

6 Wat is in het verhaal volgens jou onwaarschijnlijk of onmogelijk? Noteer één gebeurtenis uit het verhaal.

7 Klopt wat in het fragment gezegd wordt (betrouwbaarheid)? NEE/JA

jij

Je bepaalt het luisterdoel. Je herkent de juiste tekstsoort.

Je noteert de hoofdzaken.

Je weet waarover het fragment gaat (onderwerp).

Je traject naar succes

Je vat het verhaal samen in enkele zinnen.

ex e

Werkpuntje voor jezelf:

Oefen even kort …

Bekijk de afbeeldingen aandachtig.

OPDRACHT 4

1 Welk land kun je met die afbeeldingen associëren?

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

1234 1234 1234 1234 1234

2 Lees eerst de luisterfiche, zodat je weet wat je precies moet doen. 3 Gebruik je koptelefoon of oortjes en luister naar het fragment. Vul daarna de info in de luisterfiche aan. luisterfiche 1 TEKSTSOORT

Waarom luister je hiernaar?

Wat is je luisterdoel?

Markeer: het is een informatieve – overtuigende of persuasieve – emotieve – ontspannende – prescriptieve – opiniërende tekst.

Markeer: het is een studietekst – inhoudsopgave – verhaal – nieuwsflits (bv. reportage of interview) – gedicht

LUISTERSTRATEGIE

Welke aanpak zul je toepassen?

TEKST

Markeer: oriënterend – globaal – intensief – genietend – zoeken – kritisch luisteren. ZENDER

Wie is de zender?

ONDERWERP

Waarover gaat het luisterfragment?

ex e

HOOFDPUNTEN (w-vragen)

Wat heb je onthouden? Wie?

Het gaat over een

Wat?

De man met een

Waar?

Vanuit het water kan hij het vuur bestrijden in

Wanneer? Wordt niet vermeld in het fragment. Hij vertrekt vanop het water in een

Hoe?

Waarom? Wordt niet vermeld in het fragment. Hoe verloopt het invullen van de fiche?

REFLECTIE

Wat lukt goed?

Wat vind je moeilijk?

LES 2 Aan iemands lippen hangen

4 Misschien onthield je toch een paar details omdat je heel geconcentreerd luisterde of omdat het onderwerp je interesseerde. Vertel aan elkaar één detail (bijzaak).

5 Vertel aan je buur ook hoe je het luisteren hebt aangepakt. Zou je een volgende keer op dezelfde manier luisteren? Wat zou je eventueel anders doen?

waarheen

een verhaal/nieuwsflits beluisteren en de korte inhoud weergeven; het luisterdoel bepalen; de juiste luisterstrategie toepassen (oriënterend en globaal luisteren); de bedoeling van de zender achterhalen; de hoofdzaken en bijzaken van elkaar onderscheiden; reflecteren op de eigen luisterhouding.

ex e

• • • • • •

Je kunt:

woord

de bijzaak: zaak van ondergeschikt belang n hoofdzaak

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

HEET VAN DE NAALD Oriënteren

1 Bekijk de afbeeldingen per fragment. Kies een fragment waarover je meer te weten wilt komen. Noteer hier je keuze: fragment 2 Vorm op basis van je keuze groepjes van drie, vier of vijf leerlingen.

Fragment 1

3 Vertel in je groep aan elkaar wat je al over het onderwerp weet.

ex e

Fragment 2

Fragment 3

LES 2 Aan iemands lippen hangen

Fragment 4

Voorbereiden

4 Lees eerst de luisterfiche, zodat je weet wat je precies moet doen. Alle luisterfiches staan op diddit.

Uitvoeren

5 Gebruik je koptelefoon of oortjes en luister naar het fragment. Vul daarna de info in de luisterfiche aan.

Reflecteren

6 Misschien onthield je toch een paar details omdat je heel geconcentreerd luisterde of omdat het onderwerp je interesseerde. Vertel aan elkaar één detail.

7 Als iedereen klaar is, overleg je in je groep. Vul eventueel je fiche verder aan of verbeter foutieve gegevens. Vul een gezamenlijke luisterfiche in en laat die door de leraar verbeteren.

8 Samen met je klasgenoten kies je een ander luisterfragment. Vul onmiddellijk de gezamenlijke fiche voor dat fragment in. 9 Geef een voorbeeld van een detail (bijzaken) voor fragmenten 1 en 2.

ex e

10 Waar of niet waar? Geef het juiste antwoord i.v.m. details die je onthield uit interesse bij fragment 3 en 4. Plaats een kruisje in de juiste kolom. UITSPRAKEN fragment 3

waar

niet waar

waar

niet waar

Het gif komt vrij uit de tand van de spin. De beestjes komen ook in België voor.

Het geneesmiddel wordt gemaakt van de poot van het beestje. Wie gebeten wordt en geen behandeling krijgt, zal sterven.

UITSPRAKEN fragment 4

In België kun je bananen kweken.

We kopen de cavendish-banaan in de supermarkt. In het labo bewaren ze 150 soorten bananen. Een bananenplant is het grootste kruid ter wereld.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

les

Wat vertelt een tekst?

leesstrategieën inzetten

informatie uit een tekst en schema HALEN

stamboom OPSTELLEN

tip

Hoe ga je lezen? OPDRACHT 1

schema’s lezen en schema’s maken

Vergelijk met hoe je luistert naar een tekst.

Lees de tekst ‘Wil je astronaut worden?’ en zoek een gepaste aanpak.

1 Denk na over deze vragen voor je begint te lezen.

a Bekijk de tekst en voorspel waar die over gaat. Waar vind je de informatie?

ex e

c Wat weet je al over het onderwerp?

b Hoe noem je die manier van lezen? Vergelijk met je manier van luisteren.

d Wil je de tekst lezen? Hoe kun je snel een beeld krijgen van de inhoud? Hoe pak je dat aan? Vertel.

e Hoe noem je die manier van lezen?

2 Lees nu de hele tekst.

a Uit welke grote delen bestaat een tekst? Schrijf de naam boven elk deel.

b Lees daarna elke paragraaf of alinea en noteer de sleutelwoorden van elke paragraaf of alinea in de marge.

c In de tekst markeer je bijzonderheden bij het sleutelwoord.

woord

het sleutelwoord: het kernwoord, belangrijk woord in een zin of tekst

LES 3 Wat vertelt een tekst?

Wil je astronaut worden?

Om door de ruimte te vliegen hoef je geen superman of supervrouw te zijn. Er zijn veel mannen en vrouwen, uit verschillende landen, die astronaut zijn geworden. ESA telt op dit moment bijvoorbeeld veertien astronauten uit acht landen. De spanning van een lancering voelen, de aarde hoog vanuit de lucht bekijken en rondzweven in een ruimtevaartuig. Wat moet je zoal doen om tot de weinigen te behoren die dat kunnen meemaken?

Om te beginnen moet je het wel echt willen, want astronaut ben je niet een-twee-drie. Je bent al jaren bezig met studie en werk voordat je aan de opleiding tot astronaut zelf begint. De meeste astronauten beginnen als ze tussen de 27 en 37 jaar zijn.

ex e

Daarbij moet je slim genoeg zijn om techniek, medicijnen of natuurwetenschap te studeren aan de universiteit. Veel astronauten volgen ook een opleiding tot piloot in de luchtmacht van hun land. Daarnaast komen de astronauten uit veel verschillende landen in Europa en kunnen ze missies uitvoeren samen met astronauten uit de VS, Rusland en Japan. Ze moeten Engels en Russisch kunnen spreken zodat ze met elkaar kunnen praten. Vervolgens moet je gezond zijn, want astronautentrainingen en ruimtevluchten kunnen heel vermoeiend zijn.

Ten slotte, in een ruimtevaartuig leef en werk je met elkaar in een heel kleine ruimte, dus je moet wel goed met andere mensen kunnen opschieten.

Nog steeds geïnteresseerd? Zo ja, wie weet cirkel jij dan later wel als een van de weinigen rond de aarde, maak je een ruimtewandeling of breng je een bezoek aan de maan. Tot ziens in de ruimte!

Naar: ‘Wil je astronaut worden?’, www.esa.int

d Hoe heb je de opdracht aangepakt? Hoe heb je de tekst gelezen?

woord

de missie: een zending of opdracht

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

hoe Als je een tekst helemaal wilt begrijpen, lees je die tekst intensief. Je leest grondig, alinea na alinea, en zoekt eventueel moeilijke woorden op.

Lees deze tekst globaal. Hoe lees je dan? Vergelijk met globaal luisteren (p. 77).

OPDRACHT 2

Als je gericht informatie zoekt in een tekst, lees je zoekend. Je laat je leiden door de vraag en hoeft de tekst daarom niet helemaal te lezen.

De opleiding tot astronaut Voordat astronauten aan hun eerste ruimtevlucht kunnen beginnen, krijgen ze honderden uren training. Die bestaat uit drie hoofddelen. (2) Eerst een basistraining

ex e

Nieuwkomers die astronaut willen worden, beginnen met een basistraining van 12 maanden. Daarin leren ze over ruimtetechnologie en -wetenschap, medische basisvaardigheden en de werking van het Internationale Ruimtestation (ISS). Ook maken ze kennis met SCUBA. Daarbij oefenen ze in gewicht loosheid in een capsule op de bodem van een grote watertank.

(1) Honderden uren training

(3) Vervolgopleiding

Als ze klaar zijn met het eerste deel, gaan ze verder met de vervolgopleiding. Die duurt ook een jaar. In dat jaar gaan ze dieper in op de verschillende delen van het ISS, de experimenten en de transportvoertuigen en de rol van de vluchtleiding. (4) Een eerste missie

Dan zijn ze klaar voor een eerste missie. Ze werken zo veel mogelijk samen met de andere teamleden om de speciale taken van hun missie te leren. Verder worden zogenaamde paraboolvluchten uitgevoerd om ze te laten wennen aan de gewichtloze toestand.

(5) Internationaal opgeleid

De astronauten trekken een paar jaar met elkaar op en leren elkaar zo goed kennen. Hun opleiding vindt plaats in de VS, Rusland, Japan en Europa. Dat betekent dat ze niet alleen de wetenschappelijke experimenten en speciale taken tijdens de missie goed moeten kennen, maar wellicht ook Russisch moeten leren (Engels is al verplicht). Naar: ‘De opleiding tot astronaut’, www.esa.int

woord

de capsule: de bemanningsruimte in een raket

LES 3 Wat vertelt een tekst?

1 Bepaal waar je het antwoord op de vragen zult vinden. a Schrijf naast elke vraag het nummer van de paragraaf of alinea waar je de informatie kunt vinden. Welke basisvaardigheden worden aangeboden? Welke talen moeten de astronauten beheersen? Wanneer gaan ze dieper in op de delen van het ISS?

Wat betekent ISS?

Wanneer en waar leren ze wennen aan gewichtloosheid?

Waar vindt de opleiding plaats?

b Stel zelf drie andere vragen op en schrijf er de paragraaf of alinea naast waar je het antwoord kunt vinden.

1 alinea: 2 alinea: 3 alinea:

2 Lees de tekst opnieuw. Beantwoord daarna de vragen. Denk eerst na over hoe je antwoord eruit zal zien. Wat zoek je precies in de tekst? Is die info goed herkenbaar in de tekst? Hoe? a In welke landen vindt de opleiding plaats?

ex e

Antwoord op de vraag: Hoe herkenbaar?

b Hoelang duurt de eerste basistraining? Antwoord op de vraag:

Hoe herkenbaar?

Op weg naar een schema

OPDRACHT 3

Bekijk en lees de schema’s op p. 87-88.

1 Welke informatie vind je in de schema’s? Bespreek. 2 Waar vind je zulke schema’s? 3 Verkies jij een schema of een tekst? Verduidelijk. 4 Wat is het doel van zo’n schema? 5 Kan elke soort informatie in een schema? In eenzelfde schema? 6 Hoe lees je die schema's?

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

7 Onderzoek ook de lay-out. Welke hulpmiddeltjes zijn er gebruikt?

8 Elk schema heeft ook een naam en past dikwijls bij een bepaald doel. Probeer de namen bij de schema’s te plaatsen.

schema B

schema C

schema D

schema E

schema F

schema A

informatieve tekst overtuigende of persuasieve tekst ontspannende of diverterende tekst

ex e

TEKSTEN

ontroerende of emotieve tekst

gewervelde dieren

tekstsoorten

Kies uit: waaierschema – boomschema – mindmap – feitenketting – T-schema of kolommenschema – cyclisch schema of cyclisch model – tijdlijn

zoogdieren

amfibieën

reptielen

vogels

vissen

informeren overtuigen

tekstdoelen

ontroeren

ontspannen

Breuk

50 %

Kommagetal 0,50

1 2 1 4 3 4 1 8 1 3 2 3 1 5 2 5 3 5 4 5 1 10

25 %

0,25

75 %

0,75

12,5 %

0,125

33,3 %

0,33

66,7 %

0,67

20 %

0,20

40 %

0,40

60 %

0,60

80 %

0,80

10 %

0,10

LES 3 Wat vertelt een tekst?

Kringloop van asfalt

Schema’s lezen en maken

wat

1 mengen van nieuwe grondstoffen en gebruikt asfalt 2 verwerking 3 gebruik van de weg 4 frezen

Het doel van een schema is informeren en zakelijke gegevens visueel/schematisch/overzichtelijk weergeven.

ex e

Een schema kan: • tonen uit welke delen iets bestaat; • eigenschappen of kenmerken duidelijk maken (overeenkomsten en verschillen, voor- en nadelen); • ideeën, eigenschappen, losse gedachten voor jezelf of anderen ordenen; • een kringloop van herhalende eigenschappen, gebeurtenissen … beschrijven; • feiten, gegevens in een rij plaatsen.

Om een schema te maken kun je de lay-out met verschillende middelen ondersteunen, bv. pijltjes, kleuren, tekeningen of icoontjes …

wat

Soorten schema’s

• Het tabelschema, T-schema of kolommenschema maakt eigenschappen of kenmerken duidelijk (bv. overeenkomsten en verschillen, voor- en nadelen …). • Het waaierschema toont uit welke delen iets bestaat. Elk deel krijgt dan nog verdere informatie. • Het boomschema laat zien uit welke delen iets bestaat. • Een mindmap: mindmapping is een techniek om brainstormideeën, losse gedachten, hoofd- en bijzaken, eigenschappen voor jezelf en anderen te ordenen. • Het cyclisch model beschrijft een kringloop van zich altijd herhalende eigenschappen, verschijnselen, gebeurtenissen … • De feitenketting zet feiten/gegevens in een rij. Als de tijd of chronologie belangrijk is, dan krijg je een tijdlijn.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

Lezen en schematiseren OPDRACHT 4

Bekijk de afbeelding en de tekst.

1 Bedenk een titel. 2 Welk soort schema vind je in afbeelding A?

3 Komt de informatie in de tekst overeen met de info in de afbeelding? Wat kun je daaruit leren?

4 Hoe lees je deze teksten (schema en tekst)?

3-delig 5 000 jr. oud

koper/hout 4 500 jr. oud

lichte spaken 3 500 jr. oud

staal/hout 300 jr. oud

spaken/luchtband staal/luchtband lichtmetaal ± 1900 heden

schijf 6 000 jr. oud

ex e

Het wiel is een late uitvinding. Na de laatste ijstijd was onze aarde nog tot ca. 10 000 v.C. vooral met landijs bedekt, waardoor een wiel weinig nut gehad zou hebben. De voorlopers van het wiel waren boomstammen, die over de grond gerold werden. Ongeveer 6 000 jaar geleden ontdekten onze voorouders de as. Twee schijven werden door middel van een stang met elkaar verbonden. Zo ontstonden de eerste karren en wagens. Rond 3200 v.C. werd in Mesopotamië de stabiliteit van kruiwielen verbeterd. Daarvoor legden ze planken tegen elkaar. Die verbonden ze met dwarsbalken en vervolgens sneden ze ze rond uit.

Met de verbetering van werktuigen ontstond ca. 4 000 jaar geleden het spaakwiel. De verdere ontwikkeling van het wiel hing af van de geografische omstandigheden. In gebieden waar water en lasten door woestijnen vervoerd moesten worden, was het wiel nauwelijks bruikbaar. Daar bleven ze lastdieren gebruiken.

In de loop van de tijd vond het gebruik van het wiel bijna overal ingang. Vooral de Romeinen droegen daartoe bij, doordat ze een geweldig wegennet aanlegden. Pas in het industrietijdperk, in de 19de eeuw, deed het wiel zijn intrede in bijna alle technische terreinen, zoals machines, verkeersmiddelen …

De vorm en de functie van het wiel zijn in de loop der tijden niet veranderd. Naar: Loncke. ‘De geschiedenis van het wiel’, www.constructie.weebly.com

5 Zou je de tekst ook in een ander schema kunnen gieten? Hoe zou je dat aanpakken?

woord

de stabiliteit: de vastheid, de stevigheid geografisch: wat de plaats en ligging betreft, aardrijkskundig (de geografie)

LES 3 Wat vertelt een tekst?

hoe Verschillende leesstrategieën Er zijn verschillende manieren om een tekst te lezen. Je noemt ze de leesstrategieën. ORIËNTEREND lezen: je bekijkt de tekst vlug omdat je wilt nagaan welke tekst je in handen hebt en wat je ermee kunt doen. Je leest de titel en de tussentitels of tussenkopjes en bekijkt de illustraties. Je wilt het lees- en tekstdoel van de tekst kennen.

GLOBAAL lezen: je leest het begin en einde van de tekst. Wat is het hoofdonderwerp (thema) van de tekst? Wat is de bron? Je wilt een algemeen (globaal) idee van de tekst krijgen.

ZOEKEND lezen: je wilt gerichte informatie vinden. Bv. een antwoord voor een bepaald probleem, een vertaling van een woord … KRITISCH lezen: je vraagt je af of alles wat in de tekst staat, wel klopt. Daarom ga je na of het correct is wat de auteur schrijft. Je vergelijkt met een andere bron of met wat je zelf al weet. GENIETEND lezen: je wilt je enkel ontspannen, je wilt genieten van de tekst.

INTENSIEF lezen: je wilt de tekst helemaal begrijpen. Daarom lees je die grondig, alinea na alinea.

STUDEREND lezen: je wilt de inhoud van een tekst in je geheugen opslaan om er later mee te werken.

Hoe lees je deze teksten?

ex e

OPDRACHT 5

Als je een tekst (boodschap) beluistert, dan heb je als ontvanger een (luister)doel. De zender heeft een spreekdoel. De leesstrategie wordt dan een luisterstrategie.

Welke leesstrategie gebruik je? Vul aan met de juiste term. TEKST

programma’s in een tv-gids

tijdschriftartikel

les natuurwetenschappen sportuitslagen

de bespreking van een nieuwe game de inbox van je mail een jeugdboek

een samenvatting van de les geschiedenis

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

MANIER VAN LEZEN = LEESSTRATEGIE

OPDRACHT 6

Lees de tekst.

Maak een schema van deze tekst. Welk soort schema zul je gebruiken? Wat is het verschil tussen een krokodil en een alligator?

Alhoewel krokodillen en alligators veel op elkaar lijken, horen ze officieel niet tot dezelfde familie. Ook wat het leefgebied betreft, zijn er grote verschillen. Krokodillen leven eigenlijk bijna op elk continent op het zuidelijk halfrond (Afrika, Zuidoost-Azië, Australië, Zuid-Amerika). Alligators komen alleen in Noord- en ZuidAmerika en China voor.

In vergelijking met alligators hebben krokodillen een langere, smallere snuit en wanneer een krokodil zijn bek dicht heeft, zijn al zijn tanden nog te zien. Een alligator heeft een overbeet. Als hij zijn bek dicht heeft, valt de bovenkaak over de onderkaak heen en zijn alleen zijn bovenste tanden te zien.

De krokodil behoort tot de familie van de Crocodylidae en kent veertien soorten, de alligator behoort tot de familie van de Alligatoridae en kent acht soorten. Krokodillen eten voornamelijk vogels en grote zoogdieren, alligators eten naast andere zoogdieren ook vis en reptielen. Zowel krokodil als alligator zijn carnivoor, dus vlees- en/of viseter.

Naar: ‘Wat is het verschil tussen een krokodil en een alligator?’, www.hetverschiltussen.nl

ex e

Schema:

woord

het continent: een werelddeel de carnivoor: een vlees- en viseter

LES 3 Wat vertelt een tekst?

1 Vertel de tekst na aan de hand van je schema. Kleur het bolletje als je op deze punten ‘ja’ kunt antwoorden. OO OO OO OO OO OO

Je kunt de tekst navertellen. De gegevens in je schema zijn de belangrijkste. Je gebruikt sleutelwoorden om de belangrijkste gegevens in het schema te noteren. Het schema is bruikbaar voor het doel dat je wilt bereiken. Gegevens die je niet in het schema hebt, zijn toch niet zo belangrijk. Het schema is duidelijk voor jou. Het roept geen nieuwe vragen op.

a Welk van de twee schema’s is volgens jou het beste en waarom? b Wanneer maak jij schema’s?

c Welk doel heb je dan voor ogen?

2 Vergelijk met het schema van je buur. Bespreek samen deze vragen.

 Heb je bij een of meer van de punten geen bolletje gekleurd? Vul je schema dan verder aan.

OPDRACHT 7

ex e

d Voor wie maak je die schema’s?

Bekijk het schema.

Stel drie vragen waar het schema een antwoord op geeft. Een klasgenoot zal die beantwoorden.

1 2

kilocalorieën

vet (gram)

verzadigd vet (gram)

1 bolletje sorbetijs

1 waterijsje

1 bolletje yoghurtijs

1 bolletje schepijs

110

1 plakje Viennetta

134

70 gram softijs

155

1 Snickers

200

1 Magnum

250

1 ijscoupe (roomijs met vruchten en slagroom)

491

IJS

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

OPDRACHT 8

Kies een tekst.

Duid je keuze aan en lees de tekst. Ga daarna aan de slag met de opdrachten.  Tekst A: Klimaatverandering  Tekst B: Wat is het verschil tussen fondant en marsepein?

Klimaatverandering Klimaatverandering betekent dat er lange tijd een grote afwijking van de normale klimaatpatronen is. Het klimaat van de aarde lijkt heel snel te veranderen. Dat is sinds het einde van de laatste ijstijd, 10 000 jaar geleden, niet meer gebeurd. De wetenschappers weten niet precies hoeveel het klimaat is veranderd of waarom dat gebeurt, maar ze geloven wel dat in elk geval een deel van de veranderingen is ontstaan door dingen die wij mensen doen.

ex e

Wetenschappers geloven dat de wereld warmer wordt. Dat kunnen we zien aan het smelten van de ijskappen en de stijgende zeespiegel. Ze denken dat dit voor een deel komt door de grotere hoeveelheid ‘broeikasgassen’, gassen uit fabrieken, auto’s en vliegtuigen die de dampkring in gaan. De klimaatverandering wordt ook erger gemaakt door het kappen van bossen en het verbranden van olie en kolen. De ozonlaag, die ons beschermt tegen de schadelijke UV-stralen van de zon, is de afgelopen jaren veel dunner geworden en op sommige plaatsen is hij helemaal verdwenen. Dat is een gevolg van de grote hoeveelheid sprays die we gebruiken. Al die onderwerpen worden nu vanuit de ruimte bestudeerd. Zo kunnen we meer te weten komen over het klimaat van de aarde en kunnen we veranderingen in de gaten houden.

Naar: ‘Klimaatverandering’, www.esa.int/kids

LES 3 Wat vertelt een tekst?

Wat is het verschil tussen fondant en marsepein?

Zowel marsepein als fondant worden gebruikt om cupcakes, koekjes en taarten mee te versieren, maar wat is nu het verschil tussen die twee? Het basisingrediënt van marsepein en fondant is allebei suiker. In marsepein zitten naast suiker ook amandelen, wat veel invloed heeft op de smaak, de structuur, de kleur en de bewerkelijkheid. Dat zijn meteen ook de meest genoemde verschillen tussen fondant en marsepein.

Smaak Beide zijn erg zoet; marsepein heeft een amandelsmaak, fondant is eigenlijk alleen maar suiker. Structuur Marsepein is door de aanwezigheid van amandelen wat vetter, waardoor hij niet echt opdroogt, maar altijd wat vettig blijft. Fondant is steviger en droogt in.

ex e

Kleur Fondant is in de basis wit, wat je zelf door middel van kleurstof alle kleuren van de regenboog kunt kleuren. De kleuren zijn over het algemeen sprekender en ‘echter’ dan gekleurde marsepein, die in de basis blank is en zich minder goed laat kleuren. Kleuren worden vaak net wat donkerder bij marsepein. Zowel fondant als marsepein kun je gekleurd kopen.

Bewerkelijkheid Marsepein blijft door zijn vettige structuur iets minder stevig. Bijvoorbeeld ‘roosjes’ kunnen op de duur wat inzakken, wat er niet zo professioneel uitziet. Het droogt niet snel uit, dus je kunt er op je gemak mee aan het werk zonder dat er bijvoorbeeld scheuren in komen. Fondant daarentegen droogt wel uit. Je moet er redelijk snel mee aan de slag om zonder scheuren een taart bekleed te krijgen. Daarentegen blijven ‘roosjes’ en andere fijne structuren erg mooi en zakken figuurtjes niet in.

Door beide producten uit te proberen kom je er vanzelf achter wat voor jou het beste werkt en welke je het lekkerste vindt.

Naar: www.hetverschiltussen.nl

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

1 Schrijf een passend onderschrift voor de afbeelding(en). 2 Wat maakt de schrijver van het artikel duidelijk?

3 Welk schema zou jij gebruiken om de tekst overzichtelijk weer te geven? Maak zo’n schema.

ex e

Jouw schema

waarheen

Je kunt: • • • •

de gepaste leesstrategie inzetten; een schema lezen en er informatie uit halen; van een tekst een schema maken dat de nodige info bevat; schema’s vergelijken.

LES 3 Wat vertelt een tekst?

WORD EEN SCHEMA-EXPERT Oriënteren

1 Maak een stamboom van je familie (of kies voor dit alternatief: maak een stamboom van een bekend persoon, bv. van onze Belgische koning). 2 Gebruik daarvoor een boomschema waarin je jouw naam of die van de bekende persoon onderaan zet. Probeer zo ver mogelijk in de tijd terug te gaan (minstens drie generaties – van jou tot bij je grootouders). Denk aan de hoofdletters! Voor een voorbeeld van een boomschema: 3 Leg daarna je stamboom uit aan bekijk schema B op p. 87. twee klasgenoten.

Voorbereiden

tip

4 Wat is een stamboom? Hoe ziet een stamboom eruit? Hoe ziet een boomschema eruit?

Uitvoeren

5 Verzamel de nodige informatie. Waar kun je die vinden? Wie kun je aanspreken?

ex e

6 Maak de stamboom. Denk eraan dat de naam van de jongste onderaan komt.

Reflecteren

7 Hoe ging het?

In orde Je traject naar succes

De naam van de jongste persoon staat onderaan.

nee

boomschema van je klasgenoot ja

nee

1234

Je gebruikt hoofdletters voor de eigennamen.

1234

Je kunt je stamboom vlot uitleggen aan de anderen.

1234

Je stamboom is opgebouwd met een boomschema en bevat minstens drie generaties.

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

jouw boomschema

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

les

Over wie of wat gaat het? Het onderwerp

onderwerp zoeken en aanduiden

relatie tussen o en pv aanduiden

pv spellen in de Ott

persoonsvorm aanduiden

Wat zie je? OPDRACHT 1

Bekijk de foto’s. Beschrijf wat je ziet.

Foto 2: Foto 3:

ex e

1 Noteer minstens één zin per beeld. Wees origineel!

Foto 1:

korte boodschap SCHRIJVEN

2 Werk verder in duo’s. Onderzoek de zinnen bij vraag 1.

a Over wie of waarover wordt er in de zin iets gezegd? Wie doet iets? Wie is of wordt iets? Onderstreep die woorden in de zin. b Hoe noem je iets of iemand waarover of over wie iets gezegd wordt?

c Wat wordt er over het onderwerp in de rest van de zin gezegd? Markeer de woorden (de rest van de zin).

3 Kies allebei een originele zin van de ander. Vervang ‘wie’ of ‘wat’ door een andere persoon of zaak. Noteer de twee zinnen: LES 4 Over wie of wat gaat het? Het onderwerp

Een goede verteller OPDRACHT 2

Guy Didelez vertelt. Lees waarover!

Bram, Sofie en Bert trekken zich het lot aan van hun nieuwe klasgenoot Peter. Die stottert en wordt door de leraar Nederlands gepest. De drie vrienden winnen zijn vertrouwen. Op een dag ontdekken ze zijn geheim. Peter is buikspreker, net als zijn overleden vader. Raspoetin, een van de vier oude, houten poppen waarmee hij optreedt, stottert niet.

1 Lees de inhoud van enkele van zijn boeken.

De vijftienjarige Janne wordt opgenomen in een psychiatrische instelling. Op haar eigen vraag. Toch is ze nog niet aan praten toe. Niemand weet wat er echt met haar aan de hand is. Zelf zou Janne liever voor eeuwig zwijgen …

Plots neemt een jongen tegenover mij plaats. En dat terwijl er nog zoveel andere vrije plaatsen zijn. Hij kijkt me recht in het gezicht. Hij is niet echt knap, maar toch heeft hij iets. Komt het misschien door zijn donkere, wat mysterieuze ogen?

ex e

Het klikt meteen tussen Sam en Janne. Sams flauwe grapjes en zijn kleine verrassingen vrolijken Janne op. Maar ze brengen haar ook in verwarring. Zou ze bij hem haar hart kunnen luchten? 2 Welk boek zou je willen lezen?

3 Markeer in de zinnen wie of wat iets doet / wie of wat iets is of wordt. Markeer dus het onderwerp van de zin. Het cursieve deel mag je overslaan.

4 Onderzoek het onderwerp van de zinnen. Noteer wat je ontdekt over … de plaats in de zin:

de lengte /bouw van het onderwerp:

5 Zoek een zin waarin het onderwerp weinig betekenis heeft. Onderstreep dat onderwerp.

6 Wie of wat doet iets? Wie of wat wordt of is iets? a Omkader de woorden die juist voor of juist achter het onderwerp staan. b Lees alle woorden die je omkaderde opnieuw. c Vergelijk die woorden met elkaar. Welk verschil merk je op?

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

7 Lees de eerste tekst over Raspoetin opnieuw en vul het kader aan. woord juist voor of achter onderwerp (persoonsvorm)

Enkelvoud of meervoud? (getal van het onderwerp en de pv) enkelvoud / meervoud

Die

enkelvoud / meervoud

De drie vrienden

enkelvoud / meervoud

Peter

enkelvoud / meervoud

Bram, Sofie en Bert

eigenschap

waarover ‒ over wie (onderwerp)

a Noteer in de tweede kolom het woord (werkwoord of persoonsvorm ‒ pv) dat juist achter het onderwerp staat.

b Markeer in de derde kolom het juiste getal (enkelvoud of meervoud) van de persoonsvorm en het onderwerp.

ex e

c Welke eigenschap van het onderwerp heb je zonet ontdekt? Noteer die in de laatste kolom.

wat

Het onderwerp

Het onderwerp (o) is een zinsdeel dat voor de betekenis van de zin echt belangrijk is. Het geeft aan over wie of waarover in de zin iets gezegd wordt. Bv. Intussen verdwijnen Bo's vriend Senne en zijn moeder op een mysterieuze manier.

Hoe zoek je het onderwerp? Stel de juiste sleutelvraag: ‘Waarover of over wie wordt er in deze zin iets gezegd?’

Kenmerken 1 Het onderwerp kan bestaan uit een woord of een woordgroep. 2 Het onderwerp staat meestal juist voor of achter de persoonsvorm (pv). 3 Het onderwerp komt overeen in persoon en getal met de pv. 4 Het onderwerp begint niet met een voorzetsel. Bv. Sams flauwe grapjes, zijn enorme relativeringsvermogen en zijn kleine verrassingen vrolijken Janne op. Maar ze brengen haar ook in verwarring.

tip Als je dikwijls hetzelfde onderwerp schrijft, kun je die herhaling vermijden door een verwijswoord of synoniem te gebruiken.

LES 4 Over wie of wat gaat het? Het onderwerp

Onderstreep alle onderwerpen.

Kaat is in de wolken: ze heeft net leren chatten en maakt al meteen een vriend, Wannes. Het klikt tussen de twee jongeren. Al gauw wil Wannes weten hoe het meisje eruitziet. Kaat is echter te beschaamd om een foto online te zetten. Ze heeft een gespleten lip en is erg onzeker over haar uiterlijk. Lien, de beste vriendin van Kaat, stelt het meisje gerust: na alle operaties kun je er bijna niets meer van zien. Toch wil Kaat liever wat wachten. Ze wordt immers opnieuw geopereerd en daarna zal ze er nog beter uitzien. Pas dan zal ze Wannes een foto laten zien. Maar vlak na de operatie staat de jongen zomaar voor de deur.

OPDRACHT 3

Hoe spel je de persoonsvorm? OPDRACHT 4

Bouw zinnen.

Dit is een optimistisch boek. Het verhaal gaat over een meisje dat leert leven met een aangeboren gelaatsafwijking. Een sterk geschreven verhaal! De auteur maakt het thema op een positieve manier bespreekbaar.

ex e

1 Bouw per twee minstens vijf zinnen met deze delen.

De zussen Sterre en Katrijn Julie en Lander Soraya Kira, de poes, Ik

100

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

zwemt in de vijver. lees mijn Facebook. kijken naar een film. spelen in de tuin. vangt vliegen in huis.

2 Maak minstens zes zinnen met deze delen.

kookt jij (graag)

gewonnen! te snel.

De soep Je Spelen Ik

heb wij leven antwoordt

in vrede. een spel? af? over.

Was Zij

3 Hoe heb je de opdracht aangepakt? Bespreek.

ex e

4 Maak deze opdrachten. Werk met de zinnen van oefening 1 op de vorige pagina. a Onderzoek de â&#x20AC;&#x2DC;personenâ&#x20AC;&#x2122; van het onderwerp.

b Onderzoek ook de spelling van het bijbehorende werkwoord.

c Verwerk de gegevens in een tabel. Denk aan de persoon en aan enkelvoud en meervoud. meervoud

enkelvoud

d Komen alle personen aan bod? Enkelvoud of meervoud?

LES 4 Over wie of wat gaat het? Het onderwerp

101

OPDRACHT 5

Zoek een reeks werkwoorden die te maken hebben met vertellen.

1 Schrijf de infinitief van de werkwoorden in een woordspin. Op diddit vind je een voorbeeld. Bedenk er minstens zes. 2 Noteer nu van elk werkwoord de stam. Bv. fluisteren g fluister

3 Hoe heb je de stam gevonden?

Het werkwoord in de tegenwoordige tijd

wat

De onvervoegde vorm van het werkwoord heet de infinitief. De infinitief eindigt meestal op -en. De ik-vorm (of de infinitief – en ) van het werkwoord wordt de stam genoemd.

ex e

De vervoegde vorm van het werkwoord heet de persoonsvorm. Hij komt in persoon en getal overeen met het onderwerp: • als één persoon een handeling uitvoert of een toestand meemaakt, dan schrijf je het onderwerp en de persoonsvorm in het enkelvoud. • als meer dan één persoon een handeling uitvoert of een toestand meemaakt, dan schrijf je het onderwerp en de persoonsvorm in het meervoud. Enkelvoud en meervoud worden het getal genoemd.

Je vervoegt het werkwoord door te vertrekken van wat je hoort. Daarvoor kun je het volgende werkwoordschema gebruiken: Is het een pv?

nee

Zoek het onderwerp en de pv.

tegenwoordige tijd (ott)

verleden tijd (ovt)

2e persoon enkelvoud

3e persoon enkelvoud

1e/2e/3e persoon meervoud

jij/je/u

hij/zij/ het …

wij/jullie/ zij …

STAM

STAM + t

STAM + en

1e persoon enkelvoud

MAAR … jij/je na pv: STAM

geen klankverandering

klankverandering

STAM + de(n)

Schrijf wat je hoort.

STAM + te(n)

Let op! Hoor je d/t achteraan? Luister naar de wij-vorm.

Schrijf wat je hoort. Bv. de vergrote foto, de verbrande vinger, gelopen, de uitgeputte jongen … Hoor je d/t achteraan? Verleng. OF Luister naar de laatste klank voor de -en van de infinitief (kijkletter).

Twijfel je? Denk aan het werkwoord spelen of werken. Daar hoor je wat je moet schrijven.

102

ik speel

jij speelt speel jij

hij speelt

wij spelen

ik speelde

ik werk

jij werkt werk jij

zij werkt

jullie werken

zij werkten

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

kijkletter = letter van 't kofschip  t andere letter  d Bv. gewerkt, gespeeld

Of je redeneert op deze manier: ENKELVOUD ik fluister

je/jij = stam + t Als het onderwerp achter de persoonsvorm staat, dan schrijf je de stam.

je/jij fluistert MAAR fluister jij

hij, zij (enk), het = stam + t

hij fluistert / zij fluistert / het kind fluistert

ik = stam

MEERVOUD

wij fluisteren

jullie = stam + en (infinitief)

jullie fluisteren

zij (mv) = stam + en (infinitief)

zij fluisteren

OPDRACHT 6

wij = stam + en (infinitief)

Noteer de tegenwoordige tijd van de werkwoorden.

1 Markeer in de zin eerst het onderwerp dat bij het werkwoord hoort.

2 Noteer de stam en de uitgang in de kolommen en schrijf dan de correcte werkwoordsvorm in de zin.

behoren

verschillen

UITGANG

ZIN

De bij tot een superfamilie.

Bijen van de meeste andere (vleesetende) vliesvleugeligen door het dieet van nectar en stuifmeel. Bijen zijn vooral bekend om de honing die de honingbij

maken

STAM

ex e

WERKWOORD

houden

Een imker bijen voor de productie van honing. Vandaag de wetenschap heel wat soorten bijen.

beschrijven

Wetenschappers in hun werken ongeveer 20 000 bijensoorten.

beschouwen

Ze de hommel als een bij met een langere beharing, waardoor ze in koelere streken kunnen overleven.

onderscheiden

OPDRACHT 7

Vul de correcte vorm van het werkwoord in de zin in.

1 Markeer in elke zin eerst het onderwerp dat bij het werkwoord hoort. 2 Schrijf de werkwoorden in de tegenwoordige tijd.

LES 4 Over wie of wat gaat het? Het onderwerp

103

Steekmuggen of muskieten (zijn) de bekendste muggen. Een mug (zijn) een onschuldig insect. Ze (leven) van nectar. De mens (kennen) de mug als een lastig diertje. Een vervelende mug (zuigen) bloed. Vooral een vrouwelijke mug (komen) in actie tijdens de aanmaak van de eitjes. Bij de mens (resulteren) dat meestal in een rode jeukende bult. Stekende muggen (aanrichten) ook veel schade; ze verspreiden ziekten. In tropische

malaria ‒ waaraan jaarlijks miljoenen mensen sterven.

Een regendruppel die een mug in volle vlucht (raken), is als een botsing tussen een

gebieden (verspreiden) een mug op grote schaal vaak dodelijke ziekten ‒ onder andere

mens en een bus, behalve dat de mug het (overleven).

Een mug (leven) van plantensappen als nectar. Het (zijn) een vrij onopvallend insect.

In rust (vouwen) ze haar twee vleugels achter de rug. Het achterste paar poten (zijn) bij

veel soorten langer en (steken) in rust naar achteren. Dat (doen) de mug om eventuele

aanstormende vijanden waar te nemen. In plaats van die te zien, (voelen) de mug de

OPDRACHT 8

luchtwervelingen met de achterpoten. Bij gevaar (vliegen) ze snel weg. Onderzoek de spelling van de persoonsvormen.

ex e

1 Markeer de werkwoorden. Bespreek per twee.

tip

Zoek eerst het onderwerp met het bijbehorende werkwoord. Gebruik termen als persoon, stam, uitgang …

Er lopen overal riviertjes onder mijn vel

De zon zakt en de dagelijkse kleuren vloeien samen alsof een schilder zijn kwast schoonspoelt in een glazen pot: de tinten van het doek waaien door het water. Twintig, dertig tellen later mengen ze tot donker en zakken naar de bodem. Kijk! Zo valt de nacht.

Er lopen overal riviertjes onder mijn vel. En ik zie die blauwe adertjes wel, maar ik voel ze niet, ik hoor ze niet, ik weet niet waarheen ze stromen. Mijn lijf is een terrein waar ik zelf niet kan komen. Mijn lijf is een geheim met een huid, hier aan de buitenkant. Ik kan niet bij mezelf naar binnen. Ik ben mijn eigen buitenland.

L. Vogelesang. Zeg gauw iets spijkerhards. Amsterdam, Querido

E. Van de Vendel. De groeten van Superguppie. Amsterdam, Querido

Oranjeachtig rozerood

2 Kies een van beide gedichten en verander het onderwerp op bepaalde plaatsen in het gedicht. Lees maar voor.

104

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

3 Vul zelf de juiste vorm van de werkwoorden in. Mama Mama (bellen) met iemand van haar werk en (leggen) een knoop in mijn sjerp.

Mama (wachten) op een

kaartje van de kassier en (halen) mijn snoep uit het papier. Mama (praten) met papa

Mama (kunnen) altijd overal alles tegelijk.

F. Adam. Waarom ik altijd nee zeg. Amsterdam, Querido

terwijl ze in mijn ogen (kijken) .

4 Noteer de werkwoorden in de tegenwoordige tijd (ott). Afkortingtaal

ex e

(zijn) het Nederlands niet je moedertaal? Dan (duren) het even voordat je die taal onder de knie (hebben). Toch (lukken) het na een tijdje meestal wel. Tot je (ontdekken) dat er nog een andere taal (bestaan) binnen het Nederlands. Anwar Manlasadoon uit Syrië (kunnen) erover meepraten. Hij (beginnen) een studie aan een hogeschool en (krijgen) les in het Nederlands, (lezen) studieboeken in het Engels en (afleggen) toetsen in het Nederlands en het Engels. Die twee talen combineren (vinden) hij al moeilijk, maar dan (zijn) er nog een extra taal, namelijk de taal van de

afkortingen.

Hij (denken) dat de afkortingen woorden (zijn) die hij niet (kennen) en

(vragen) aan zijn vriendin een lijst met afkortingen en hun betekenis samen te stellen. Als je ff (rondkijken), (zien) je dat we idd veel te maken (krijgen) met afko’s i.p.v. volledige woorden. Wat (vinden) jij daarvan?

Naar: Onze Taal

waarheen

Je kunt: • • • • • •

het onderwerp onderzoeken; het onderwerp aanduiden in de zin; de relatie onderwerp – persoonsvorm aanduiden; de stam van een werkwoord vormen; de persoonsvorm aanduiden; een werkwoord vervoegen in de tegenwoordige tijd.

LES 4 Over wie of wat gaat het? Het onderwerp

105

INFORMEER MET EEN BERICHTJE Oriënteren

1 Je bent alleen thuis. Plots schiet je iets te binnen. Hoe breng je je ouders op de hoogte?

Voorbereiden

dat je in bad zit. dat je voor oma even eieren moest halen. dat je naar je beste vriend(in) een boek terugbrengt. dat je in de sportclub/dansles je rugzak vergeten hebt en dat je even teruggereden bent.

a b c d

2 Dit keer schrijf je een boodschap op een blaadje. Breng je boodschap in een goede zin. Vertel …

Uitvoeren

3 Wat zal het onderwerp van je zin zijn? Probeer in je boodschap een tweede zin te schrijven met een ander onderwerp.

4 Kies drie situaties. Gebruik de tegenwoordige tijd.

ex e

5 Aanvullend verzin je zelf nog iets. Werk op een apart blad of schrijf op een post-it.

Reflecteren

jij

je klasgenoot

De boodschappen kloppen met de opdracht.

1234

Je gebruikt telkens het goede onderwerp.

1234

Elke boodschap krijgt ook een ander onderwerp

1234

Je gebruikt de correcte spelling van het werkwoord in de tegenwoordige tijd.

1234

Heb je ook een eigen situatie verzonnen?

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

106

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

nee

Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden

zelfstandig naamwoord herkennen en aanduiden

genus bepalen

lidwoord kiezen

Speel het spel. Je krijgt van je leraar een kaartje.

stofnaam herkennen

Win het woord! OPDRACHT 1

Wat weet je nog? OPDRACHT 2

toneelstukje BEWERKEN

ENKELVOUD EN MEERVOUD gebruiken

les

Kun jij alle zelfstandige naamwoorden vinden? Test jezelf en houd je voortgang bij op diddit.

Markeer de zelfstandige naamwoorden in de tekst.

ex e

Door boeken, films en strips hebben velen van ons een vastomlijnd idee gekregen van hoe heksen en tovenaars eruitzien. Heksen zijn steevast lelijke oude feeksen met een puntmuts. Tovenaars zijn oude mannen met lang, zilvergrijs haar en een enge mantel met capuchon. Toch zou die beschrijving vele mensen in verschillende delen van de wereld niets zeggen. Sommige mensen stelden zich magiërs voor als vreemd uitziende figuren. Andere mensen denken net dat tovenaars er heel gewoon uitzien en zich enkel onderscheiden door hun geheime kennis van de magie.

D. Hill. Ooggetuigen – Heksen en tovenaars. Amsterdam, Memphis Belle

OPDRACHT 3

Zelfstandige naamwoorden geven een naam aan personen, voorwerpen …

Om een zelfstandig naamwoord te kunnen vinden, is het goed dat je een paar dingen weet. Lees de weetjes en los de vragen op.

weetje

Voor de meeste zelfstandige naamwoorden kun je een lidwoord zetten.

Voorbeeldzin: In het verhaal van Sneeuwwitje is de jaloerse stiefmoeder eigenlijk een heks. 1 Zoek in de voorbeeldzin die woorden waar je een lidwoord voor kunt zetten en som ze op. Schrijf het lidwoord erbij:

2 Welke verschillende lidwoorden heb je ontdekt?

woord

de capuchon: een kap aan de kraag van een trui, jas of T-shirt

LES 5 Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden

107

Wanneer gebruik je elk van die lidwoorden? Kijk eventueel in een woordenboek. 3 In de voorbeeldzin vind je één zelfstandig naamwoord waar je (in het enkelvoud) geen lidwoord voor kunt zetten. Om welk woord gaat het?

Hoe komt het dat je voor dat woord geen lidwoord kunt plaatsen?

wat

Het zelfstandig naamwoord – het lidwoord

Een zelfstandig naamwoord (zn) geeft een naam.

Voor de meeste zelfstandige naamwoorden kun je een lidwoord zetten. Bv. het verhaal – de stiefmoeder – een heks

‘Een’ is een onbepaald lidwoord en kun je voor bijna alle zelfstandige naamwoorden gebruiken. Bv. een verhaal – een stiefmoeder – een heks

ex e

‘De’ en ‘het’ zijn bepaalde lidwoorden. Je gebruikt ‘de’ voor mannelijke en vrouwelijke woorden en ‘het’ voor onzijdige woorden. Bv. verhaal (onzijdig) g het verhaal stiefmoeder (vrouwelijk)  de stiefmoeder De keuze van het lidwoord kan een andere betekenis geven aan het zn. Bv. de voetbal (bal) ‒ het voetbal (spel) een vriend (een van de vele vrienden) ‒ de vriend van mijn zus (slechts een specifieke vriend)

Omdat in het Nederlands mannelijke en vrouwelijke woorden allebei het lidwoord ‘de’ krijgen, voelen wij niet altijd goed aan of een woord mannelijk of vrouwelijk is. Het genus van een woord kun je vinden in het woordenboek.

tip

Als je het woord door ‘hij’ of ‘zij’ probeert te vervangen, ontdek je het genus.

Voor woorden die een persoonlijke naam aanduiden voor iets of iemand (eigennaam), kun je geen lidwoord zetten. Bv. Sneeuwwitje

Het ontkennend lidwoord ‘geen’ duidt op de afwezigheid van iets of op een ontkenning. Bv. Geen mens zal dat geloven.

4 Ga na of de zelfstandige naamwoorden uit de voorbeeldzin een meervoud hebben. Onderzoek ook wat er met het lidwoord gebeurt.

108

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

weetje De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een meervoud.

5 Wat valt je op?

wat

De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een meervoud. Bv. de verhalen – de stiefmoeders – de heksen

Meervoud van een zelfstandig naamwoord

Woorden die een persoonlijke naam van iemand of iets aanduiden, hebben meestal geen meervoud. Bv. Sneeuwwitje, Zweinstein

weetje

De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een verkleinwoord.

6 Ga na of de zelfstandige naamwoorden uit de voorbeeldzin een verkleinwoord hebben. Onderzoek ook wat er met het lidwoord gebeurt.

ex e

7 Wat valt je op? Bekijk ook het lidwoord.

wat

Het verkleinwoord van een zelfstandig naamwoord

De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een verkleinwoord. Bv. het verhaaltje – het stiefmoedertje – het heksje

Woorden die een persoonlijke naam aanduiden van iets of iemand (eigennaam), hebben meestal geen verkleinwoord. Soms zijn die woorden al een verkleinwoord op zich. Bv. Sneeuwwitje – (Hans en) Grietje

OPDRACHT 4

Je gaat in groep op ontdekkingstocht door het landschap van zelfstandige naamwoorden.

Elke groep neemt een deelopdracht voor zijn rekening en wordt expert in dat deel. Je gaat aan de slag met de woorden uit het spel of uit de tekst bij het spel. Straks worden de groepen herverdeeld en vertelt elke expert iets over zijn ontdekking.

LES 5 Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden

109

DEEL A – Expertengroep 1

wat

Een zelfstandig naamwoord geeft een naam aan … Zelfstandige naamwoorden zijn woorden die een naam geven aan een persoon, dier, zaak of begrip. Bv. de heks – de kat – het hout – de angst

DEEL B – Expertengroep 2

Ze kunnen ook als verkleinwoord voorkomen. Bv. het vrouwtje

Ze kunnen in het enkelvoud of in het meervoud voorkomen. Bv. kruiden – boeken – sprookjes

wat

Soorten zelfstandige naamwoorden: concreet en abstract Er zijn concrete en abstracte zelfstandige naamwoorden.

Concrete zelfstandige naamwoorden hebben een duidelijke vorm en inhoud. Ze zijn tastbaar. Bv. de heks – het dorp – het dier – de kranten

ex e

Abstracte zelfstandige naamwoorden hebben geen duidelijke vorm en inhoud. Ze zijn niet tastbaar. Bv. de rituelen – de hekserij – het plezier – het onderzoek

DEEL C – Expertengroep 3

wat

Soorten zelfstandige naamwoorden: soortnaam of eigennaam Zelfstandige naamwoorden kunnen soortnaam of eigennaam zijn.

Soortnamen duiden een soort aan. Die zelfstandige naamwoorden schrijf je met een kleine letter. Bv. het vrouwtje – de kat – het dorp

Eigennamen geven een persoonlijke ‘eigen’ naam aan een persoon, dier of ding. Die zelfstandige naamwoorden schrijf je met een hoofdletter. Bv. Kathleen – Halloween

110

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

DEEL D – Expertengroep 4

wat Soorten zelfstandige naamwoorden: stofnaam Stofnamen zijn zelfstandige naamwoorden die een stof/materiaal aanduiden. Die zelfstandige naamwoorden zijn niet telbaar en kunnen dus niet voorkomen in het meervoud. Bv. hout – ijzer – wol – ivoor

Stofnamen worden dikwijls gebruikt als bijvoeglijk naamwoord, om iets te vertellen over een zelfstandig naamwoord. Bv. een ijzeren staf – een wollen trui

Stofnamen worden dikwijls gebruikt als bijvoeglijk naamwoord, om iets te vertellen over een zelfstandig naamwoord. Geef een voorbeeld met de stofnamen uit de vorige teksten. Onderstreep telkens het zelfstandig naamwoord.

Zoek zelf nog drie andere voorbeelden.

Oefenen met zelfstandige naamwoorden OPDRACHT 5

ex e

Woordfamilie: lees de woordenrijen.

1 Welke woorden zijn zelfstandige naamwoorden? Markeer ze.

heksje – hekserij – geheks – heksen – behekst – kruiden – kruidig – gekruid – kruidje-roer-mij-niet film – verfilmd – filmisch – Harry Potterfilms

toveren – tovenaar – betoverd – tovenarij – toverstaf angst – beangstigend – angstig – angsthaas – angsten vrouwtje – vrouwen – vrouwelijk – vrouw – jonkvrouw 2 Aan welke woorden heb je getwijfeld? Hoe komt dat?

Lees dit artikel.

OPDRACHT 6

1 Markeer alle zelfstandige naamwoorden. 2 Omcirkel alle eigennamen met groen. Blijf uit de buurt van een zwarte kat Vroeger geloofden sommige volkeren dat de kat het symbool was van het kwaad. Duivels en heksen konden veranderen in katten. In de middeleeuwen had vooral de zwarte kat het zwaar. Er bestonden spelletjes om de dieren pijn te doen of te doden. In Frankrijk en Portugal werden katten verbrand in een zak. De overblijfselen zouden geluk brengen.

LES 5 Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden

111

Vele mensen geloven nog altijd dat een zwarte kat ongeluk brengt. Je wilt dus geen zwarte kat tegenkomen op straat. In sommige landen of culturen is het anders. In Engeland brengt een zwarte kat net geluk en brengt een witte kat ongeluk. De oude Egyptenaren vereerden dan weer de kat. Ze hadden zelfs een godin met het hoofd van een kat. Ze heette Baset.

3 In dit artikel vind je enkele abstracte zelfstandige naamwoorden. Som ze op.

Lees het artikel.

OPDRACHT 7

1 Markeer alle zelfstandige naamwoorden. Pluk een klavertjevier

Naar: ‘Samenleving: Blijf uit de buurt van een zwarte kat‘, Wablieft

ex e

Het klavertjevier is een teken van geluk. Klaver zou beschermen tegen betoveringen van heksen, en dan vooral het klavertjevier. Wie een klavertjevier heeft, kan zien welke mensen heksen zijn. Ook kun je dan onzichtbare feeën zien. Als je droomt van een klavertjevier, zul je lang en gelukkig getrouwd zijn. Als een meisje een klavertjevier in haar rechterschoen doet, zal zij trouwen met de eerste man die zij tegenkomt. Dat kan dus een geluk of een ongeluk zijn. Een klavertje met vijf blaadjes laat je het best staan. Het zou ongeluk brengen. Naar: ‘Samenleving: Pluk een klavertjevier', Wablieft

2 Herlees het artikel. Maak van alle zelfstandige naamwoorden een verkleinwoord. Welke problemen/bijzonderheden kom je tegen bij die zelfstandige naamwoorden?

de eerste man die

geluk

ongeluk meisje

OPDRACHT 8

Onderzoek de meervoudsvorming.

De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een meervoud. Bij sommige gebeurt er iets vreemds bij de meervoudsvorming. Omcirkel het zelfstandig naamwoord dat niet in het rijtje thuishoort. Verduidelijk je keuze.

112

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

a bezemsteel – puntmuts – pad – toverstok b kind – lam – hersenen – ei

c aardappel – horloge – keuze – gemeente

d wereld – muziek – vriend – melk

Lees de tekst.

OPDRACHT 9

1 Vul de ontbrekende woorden in.

2 Markeer het woord waarnaar ze verwijzen.

ex e

3 Zoek het genus van dat woord op in een woordenboek en controleer je oplossing. Alle vrouwen, of liever heksen, zaten onbeweeglijk op hun plaats en staarden als gehypnotiseerd naar iemand die plotseling op het podium was verschenen. Het was ook een vrouw. was klein, vast niet meer dan een meter veertig. droeg een nogal elegante, lange zwarte japon. kwam tot op de grond. Haar lange zwarte handschoenen kwamen tot aan haar ellebogen.

Anders dan de anderen had ze geen hoed op.

Ik vond helemaal niet dat ze op een heks leek, maar ze kon onmogelijk geen heks

zijn, wat deed ze daar anders op dat podium? Heel langzaam hief de jonge vrouw op het podium haar handen op naar haar gezicht. Ik zag haar gehandschoende vingers iets loshaken achter haar oren en toen … toen pakte ze haar wangen vast

en trok haar gezicht eraf! Met haar handen haalde ze zo weg. Het was een masker! Ze legde

voorzichtig op een tafeltje naast zich. Daarna keerde ze zich weer naar ons toe; en ik schreeuwde het bijna uit!

R. Dahl. De heksen. Baarn, De Fontein

woord

gehypnotiseerd g de hypnose: een kunstmatig opgewekte slaaptoestand elegant: bevallig, sierlijk, stijlvol

LES 5 Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden

113

wat Werkwoord of bijvoeglijk naamwoord, gebruikt als zelfstandig naamwoord Soms kan een werkwoord gebruikt worden als zelfstandig naamwoord. Bv. Voor Ron Wemel verliep het toveren niet altijd van een leien dakje.

Ook een bijvoeglijk naamwoord kan gebruikt worden als zelfstandig naamwoord. Bv. Jij tovert altijd het goede in je vrienden naar boven.

wat

Je gebruikt verkleinwoorden om iets kleins aan te geven, maar een verkleinwoord geeft soms ook een bepaalde gevoelswaarde aan. bv. Wat een lief hondje (teder, liefkozend). Onze buur kocht een nieuw autootje (klein of ironisch bedoeld).

Kies uit deze mogelijke effecten:

4 Vul het verkleinwoord van het opgegeven woord in. Welk effect krijg je? Bespreek samen met je buur. klein – liefkozend – ironisch – speels – teder – meevoelend – verbloemend Ik heb jouw

ex e

foto cadeau A4

altijd in mijn portemonnee.

Wat een lief

Moet al die informatie op een

X Veel baby

van je allerliefste zoon.

Je was een schattig

. lag prachtig tegen een heuvel aan.

schip Het

meerde aan in de haven.

vakantiewoning Ons

Blijf op het

trofee

Het was leuk dat elk kind een

, je mag niet op het gras lopen.

pad

Ik krijg dat

melodie

Je kunt: • • • • • • •

114

een zelfstandig naamwoord herkennen en de kenmerken geven; een gepast lidwoord bij een zelfstandig naamwoord gebruiken; het genus van een zelfstandig naamwoord opzoeken/geven; het meervoud van een zelfstandig naamwoord vormen; het verkleinwoord van een zelfstandig naamwoord vormen; het effect van het gebruikte verkleinwoord geven; het onderscheid tussen een soortnaam en een eigennaam aangeven.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

kreeg. niet uit mijn hoofd.

waarheen

goochelen met zelfstandige naamwoorden Oriënteren

1 Lees aandachtig het toneelfragment. Wat valt je op? Is het eenvoudig om de tekst te begrijpen?

Voorbereiden

2 Bewerk het toneelstukje creatief per twee. Vervolgens breng je het op een overtuigende manier voor de klas.

Uitvoeren

a Vul de gaten met zelfstandige naamwoorden. Kies zorgvuldig. Afhankelijk van de woorden die jij kiest, wordt het stuk grappiger, ernstiger, geloofwaardiger … b Tevreden? Verdeel dan de rollen. Wie speelt de goochelaar? Wie neemt de rol van assistent voor zijn rekening? c Decor: wat heb je nodig om een gepast decor te maken? Wie brengt wat mee naar de klas? Maak afspraken. d Oefenen maar!

ex e

3 Breng het toneelstukje voor de klas. Houd rekening met de criteria in het reflectiekader.

Reflecteren

4 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je hebt het toneelfragment creatief bewerkt met goedgekozen zelfstandige naamwoorden.

1234

Je zorgt voor passende attributen en decorelementen.

1234

Je leeft je goed in je rol in.

1234

Je spreekt voldoende luid.

1234

Je articuleert duidelijk.

1234

In orde Je traject naar succes

Waar ben je tevreden over?

Wat zou je de volgende keer anders aanpakken? Noteer een werkpuntje.

LES 5 Heksen, brandstapels en bezemstelen … Zelfstandige naamwoorden

115

les

Speeddaten met een boek

bibliotheek bezoeken

spreken over leesgedrag kern van het verhaal achterhalen

spreken over boeken

Eerste date: op wandel … OPDRACHT 1

leesvoorkeur VERWOORDEN

Lees de tekst. Bespreek per twee.

Speeddaten in de bibliotheek

Blind daten, speeddaten, internetdaten: je kunt het zo gek niet bedenken of het bestaat. Nu bestaat er ook zoiets als bibdaten. De deelnemers praten over hun passie voor boeken.

ex e

De bibliotheek van Leuven organiseerde in het kader van Kulturama voor de eerste keer een bibdating. Het leek een beetje op speeddating, maar dan tussen de boeken. De organisatoren wilden komaf maken met het stereotiepe beeld dat bibliotheken muf en saai zijn. Een tijdje geleden had de bibliotheek al zoiets georganiseerd tijdens de Week van de Bibliotheek, maar dat had toen weinig succes. Frederika is laaiend enthousiast over bibdating. ‘Het is voor iedereen toegankelijk, je hoeft geen vrijgezel te zijn. Het is een originele formule om over boeken te praten en nieuwe mensen te leren kennen. Natuurlijk kun je eraan deelnemen om aan een lief te geraken, maar je kunt ook gewoon nieuwe vrienden maken die dezelfde passie voor boeken delen als jij.’

Naar: ‘Speeddaten in de bibliotheek’, De Standaard

1 Zou jij aan zo’n initiatief willen deelnemen? Waarom wel/niet?

2 Ben je lid van een bibliotheek? 3 Neem je weleens deel aan initiatieven van de bib? Welke?

4 Formuleer een suggestie voor een activiteit die de bib in jouw gemeente kan organiseren.

woord

stereotiep: traditioneel, vastgeroest

116

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

OPDRACHT 2

Wat wil je weten van een ander als het over boeken gaat?

1 Noteer drie vragen waarin je informeert naar persoonlijke boekenweetjes. Dat kan gaan over favoriete boeken of auteurs …

Tweede date: spreken over boeken OPDRACHT 4

Bekijk de cover en eerste pagina van elk boek.

ex e

Noteer twee zaken die je uit de eerste date wilt onthouden.

OPDRACHT 3

Je antwoord is meer dan ja of nee. Vul aan met ‘want … ‘, ‘omdat …’ Je kunt ook doorvragen als je meer wilt weten dan wat je als antwoord krijgt.

2 Wandel door de ruimte. Stel je vraag bij een ontmoeting aan een klasgenoot. Ga dan verder en stel een nieuwe vraag aan een andere klasgenoot.

tip

De vlucht van de kraanvogel – Danny De Vos

Na de scheiding was alles verdeeld. De witleren sofa bleef bij zijn moeder in het oude huis. De rode koelkast ook. Net als de grote keukentafel, het tweepersoonsbad, de foto’s aan de muur en de kerstboom (die nep was). Nu Melle Kriekemans erover nadacht, besefte hij ineens dat zijn vader vooral boeken had meegenomen. En wat kleren.

Het was alweer een paar jaar geleden dat hij vertrokken was. Veel was er voor Melle toen niet veranderd, alleen dat zijn vader sindsdien een paar straten verderop woonde. Zijn moeder was zelfs in het drukke advocatenkantoor van haar ex blijven werken. Echte ruzie hadden zijn ouders dus niet. Tot nu.

‘Mijn besluit staat vast. Het spijt me, Melle, maar we gaan verhuizen’, had Suzannah op een dag bij het ontbijt gezegd. ‘Verhuizen? Waarom?’ Melle wilde helemaal niet verhuizen. Hij vond dat zijn moeders uitleg nergens op sloeg: een nieuw leven beginnen kon ze alleen maar doen op een plek waar niets haar nog aan haar oude leven deed denken. Huh? En hij dan? Deed hij haar niet aan haar oude leven denken? Verhuizen was veel erger dan de scheiding zelf. Maar er was niets aan te doen, Suzannah dreef haar zin door. Zelfs zijn vader, die het verhuisidee ook waanzin vond, kon haar niet ompraten. Er was zo’n daverende ruzie van gekomen dat zijn moeder ontslag had genomen. En nu was het dus zover. Wat voor spullen zouden er in het nieuwe huis staan? Toch geen ouderwetse rommel?

LES 6 Speeddaten met een boek

117

‘Mam, wie was de vorige bewoner eigenlijk?’ Ze schudde ongeduldig met haar hoofd, haar mobieltje stevig tegen een oor. Nu begon ze te roepen. ‘Bij de buren? Bij welke buren?’ D. De Vos. De vlucht van de kraanvogel. Amsterdam, Ploegsma

Lichaam van licht – Jelmer Soes

Als ik mijn ogen open, zie ik mezelf in 3D. Ik kijk naar mijn handen. Ze bestaan uit ontelbaar veel pixels. Ze trillen. Nu lijken ze nog handen, maar ieder moment kunnen ze uit elkaar vallen. Ze zijn mij, maar ze zijn mij ook niet.

Ik zit op de grond. Mijn benen zijn moe, opgebrand. Om mij heen hangen dreigende schaduwen van bomen, takken strekken zich naar mij uit. Het moeras is schemerdonker. Overal denk ik gevaar te zien.

Dit is niemandsland. Lichtjaren ver van huis. Hoe lang zit ik hier al wel niet, hoe lang loop ik hier al rond? Een hele zomer. Ik kon niet meer wegkomen. Ik vergat de tijd, vergat de andere wereld, vergat mezelf en ik vergat jou.

Ik moet je vertellen over deze wereld. Je kent dit niet, je weet niet hoe het voelt, en ik wil dat je dat wel weet. Dit is het hele verhaal. De versie met niet alleen de momenten die ik zelf uitkoos, maar ook de momenten waarop mijn gordijnen dicht waren, ook als het nacht was en ik hier naartoe vertrok, en honderden, duizenden gevechten.

ex e

Ik zie mijn trillende handen. De pixels hebben kleuren die lijken op mijn huid, op mijn lichaam, maar ze zijn het niet. Net niet. En precies dat ben ik geweest: een beetje mezelf, een beetje van alles wat ik ooit had willen zijn, en een beetje van iets wat ik verborgen wilde houden. Ik zie mezelf in 3D. Dan sluit ik mijn ogen. J. Soes en Sanoj. Lichaam van licht. Amsterdam, Querido

Broederband – De spookgezichten – John Flanagan

‘Dat bevalt me niks’, zei Thorn. Er verscheen een rimpel in zijn neus terwijl hij de vochtige zeelucht opsnoof.

Hij stond met Hal op de pier van het haventje van Kasteel Dun Kilty in Clonmel. Het kasteel lag een paar kilometer landinwaarts en het haventje was de uitvalsbasis voor een bescheiden vissersvloot, die voedsel voor de kasteelbewoners en het omliggende stadje verzorgde. Daarnaast legden er soms schepen aan met berichten voor koning Sean, de heerser van Clonmel.

Een van die schepen was de Reiger. De bemanning had een pakket getekende en verzegelde papieren aan de koning overhandigd waarin het verdrag tussen Skandia en Clonmel werd bevestigd. Soortgelijke overeenkomsten waren in de drie andere koninkrijken aan de Hiberniaanse kust afgeleverd. Erak schakelde voor dergelijke taken graag de Reiger in. Het was een snel en beweeglijk schip en Hal was een betrouwbare navigator. Hun taak zat er nu op en het werd tijd om terug naar huis te gaan. Het weer beloofde echter weinig goeds.. De twee vrienden keken uit over de grijze, razende zee die door de straffe noordenwind buiten de havenmuren langs werd gestuwd. Thron snoof nogmaals de zeelucht op. ‘De passage om de noordpunt van Picta zal nat en onstuimig zijn.’ Hal haalde zijn schouders op. ‘We zijn wel eerder nat geworden.’

J. Flanagan. Broederband 6 - De spookgezichten. Haarlem, Gottmer

118

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

Littekens – Anke de Vries Ze zag de jongen te laat. Hij zat bij de driesprong en leunde met zijn rug tegen een boomstam. Enkele meters van hem vandaan lag een fiets in de berm. Clara hield haar pas in en stond in tweestrijd. Teruggaan was opvallender dan gewoon voorbijlopen. Ze stak de weg over, zodat de afstand tussen hen groter zou zijn als ze hem passeerde.

De stem van Stromae zong door. De muziek op haar iPod had haar zo in beslag genomen dat ze niet op de omgeving had gelet en nu zat daar opeens die jongen, leunend tegen een eik. Waarschijnlijk een toerist die op doortocht was. Ze zou geen notitie van hem nemen en gewoon doorlopen. Clara duwde de donkere zonnebril vaster op haar neus. De zon brandde, het was bloedheet, haar T-shirt plakte op haar huid.

De driesprong naderde, ze versnelde haar pas en bleef star voor zich uitkijken. Stromae begon aan een nieuw lied. De afstand tussen haar en de jongen werd steeds kleiner en ze merkte verschrikt op dat hij wat moeizaam aanstalten maakte om te gaan staan.

Ik negeer hem gewoon, sprak ze zichzelf toe. Vanuit haar ooghoeken zag ze hem staan. Zijn mond bewoog, maar ze verstond hem niet door de muziek. Ook al had ze hem verstaan, dan zou ze nog niet gereageerd hebben..

ex e

Ze passeerde de driesprong en liep haastig verder. Het asfalt onder haar voeten was op sommige plaatsen gesmolten door de hitte. Clara voelde de ogen van de jongen in haar rug prikken. De verlaten landweg, omzoomd door bergen van kalksteen, strekte zich voor haar uit. Aan weerszijden pronkten velden vol zonnebloemen, maïs en lavendel. Ze haalde de dopjes uit haar oren, maar de stilte rondom benauwde haar plotseling, haar eigen stappen klonken beangstigend. A. de Vries. Littekens. Rotterdam, Lemniscaat

20 vragen voor Gloria – Martyn Bedford

Inspecteur van politie Katherine Ryan: ‘Met toestemming van de ondervraagde en haar ouders wordt van dit gesprek een beelden geluidsopname gemaakt. We bevinden ons in spreekkamer 1 van het politiebureau van Litchbury en het is 14 juni, twaalf over tien ’s ochtends. Het gesprek wordt geleid door mezelf, inspecteur van politie Katherine Ryan van het politiedistrict West Yorkshire. Ter ondersteuning van een minderjarige is ook de moeder van de ondervraagde hier aanwezig. Wil je even zeggen hoe je heet?’ Mevrouw Elizabeth Ellis: ‘O, ja hoor. Liz. Ik bedoel (schraapt haar heel) Elizabeth Mary Ellis.’ Inspecteur Ryan: ‘Dank je. Ik spreek met … Zou je je volle naam willen zeggen?’ Gloria Ellis: ‘Gloria Jade Ellis.’ Inspecteur Ryan: ‘Goed zo. Hoe oud ben je, Gloria?’ Gloria: ‘Vijftien. In oktober word ik zestien.’ Inspecteur Ryan: ‘Is het oké als ik je Gloria noem? Je moeder noemt je Lor, maar –‘ Gloria: ‘Gloria is prima.’

LES 6 Speeddaten met een boek

119

Inspecteur Ryan: ‘Oké. Zoals ik je al heb uitgelegd, Gloria, is dit een gesprek. Geen verhoor. Je bent hier uit vrije wil. Je hebt ja gezegd toen ik vroeg of –‘ Gloria: ‘Ik weet wat vrije wil betekent.’ Inspecteur Ryan: ‘Sorry, ik bedoelde het niet kleinerend. Ik wilde alleen zeker weten dat je begrijpt wat we hier vandaag doen. Dus, zoals ik zei, je bent hier uit vrije wil om ons te helpen erachter te komen wat er is gebeurd. Dat is alles. Duidelijk?’ Gloria: (Knikt.) Inspecteur Ryan: ‘Zou je willen antwoorden voor de opname?’ Gloria: ‘Ja, dat is duidelijk.’ Inspecteur Ryan: ‘Eén moment.’ (Drukt op een knopje op de tafel.) ‘Is het volume goed, Mike?’ Opnametechnicus (door een microfoon): ‘Ja hoor.’

1 Maak een keuze: welk boek zou je wel willen lezen? Welk boek zou je niet willen lezen?

2 Waarover zal het boek dat je wel wilt lezen gaan? Noteer de kern van het verhaal. Waar vond je de info?

ex e

Titel boek: Kern van het verhaal:

De kern heb je afgeleid uit

OPDRACHT 5

Wandel opnieuw door de klas.

Deel je keuze mee aan de klasgenoot die je ontmoet. Je wisselt je keuze uit met minstens drie leerlingen.

Je kunt: • • • •

120

vertellen waarom je voor een bepaald boek kiest; de kern van het verhaal achterhalen voor het lezen; spreken over lezen en je eigen leesgedrag; stilstaan bij het lezen door er met een ander over te praten.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

waarheen

Laat je niet zomaar verleiden Oriënteren

1 Welke verhalende boeken vond je leuk om te lezen?

Voorbereiden

2 Breng zo’n boek mee naar de klas.

Uitvoeren

3 Bereid je goed voor: vertel kort waarom een klasgenoot het ook zou moeten lezen. Wat is de kern van het verhaal?

ex e

Reflecteren

5 Maak een verlanglijstje en noteer voor jezelf minstens twee titels van boeken die je wilt lezen. Stop je lijstje in je leesmap of literatuurportfolio. 6 Beantwoord de vragen.

a Wie heeft jou het meest geboeid? Waarom?

b Wie is je als vlotte verteller bijgebleven?

c Noteer van beiden een positief element.

LES 6 Speeddaten met een boek

121

UITDAGING: ONTMASKER DE LEUGENAAR Je werkt voor deze les in groepjes van drie. Je vormt een team van ‘De drie wijzen’.

Oriënteren

Voorbereiden

1 Lees de tekst ‘Zeven tips om een leugenaar te ontmaskeren’ ter inspiratie.

Om te weten wie liegt en wie de waarheid vertelt, is het interessant om eerst de leugenaar te zoeken. Of lijkt dat gemakkelijker dan gedacht?

2 Welke tips uit de tekst vind je interessant om te onthouden tijdens deze opdracht? Noteer er minstens drie. Het mag kort en eventueel schematisch.

ex e

Uitvoeren

3 Je speelt het spel van ‘De drie wijzen’. Je krijgt twee opdrachten als voorbereiding.

Reflecteren

4 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je hebt minstens drie tips uit de tekst gehaald.

1234

Je brengt je woordverklaring overtuigend en duidelijk.

1234

Je persoonlijk verhaal is logisch opgebouwd.

1234

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: • dit gaat vlot: • dit vraagt training:

122

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

De laatste ronde OPDRACHT 1

Welk woord of welke uitdrukking associeer je met deze afbeeldingen?

1 Noteer het woord of de uitdrukking onder het beeld.

2 Gebruik dat woord of die uitdrukking in een duidelijke context.

OPDRACHT 2

ex e

Ontcijfer deze anagrammen. Noteer onder elke foto het passende woord.

oricvanor – nyhsoep – genalet – tielfalrenat – cariëssoen

DE LAATSTE RONDE

123

De laatste ronde OPDRACHT 3

Lees de tekstjes. Welk synoniem kun je gebruiken voor wat onderstreept is? Noteer.

In Engeland vergat een voetbalscheidsrechter een muntje voor de toss. Het resultaat: een schorsing van 21 dagen, want blad-steen-schaar was ‘niet in het belang van het spel’, oordeelde de FA. Een toss is belangrijk in veel sporten, maar welke andere mogelijkheden bestaan er?

Het Belgische voetbal zit na de operatie ‘Schone handen’ in een heel onaangename situatie. Zouden er matchen verkocht zijn? Verliepen alle wedstrijden op een eerlijke manier? Verscheidene mensen, ook scheidsrechters, zijn aangehouden.

Bij de lancering van een Sojoez-draagraket met een bemanningsruimte voor het Internationaal Ruimtestation ISS is vandaag een probleem ontstaan, zo was rechtstreeks op NASA TV te volgen. De bemanningsruimte met twee opvarenden moest een ballistische noodlanding maken. Die noodlanding is goed afgelopen en de twee astronauten verkeren in ‘goede conditie’ en werden intussen uit hun bemanningsruimte bevrijd.

Ik wil dj worden, wat heb ik nodig? Je denkt er al een tijd over na, maar wilt nu echt de stap maken om te beginnen met dj'en. Alleen weet je niet welke spullen je allemaal nodig hebt om je eerste dj-mix te draaien. Op deze pagina lees je waar je op moet letten tijdens het kiezen van een dj-set voor beginners.

OPDRACHT 4

Noteer onder elk woord het passende synoniem. niet te veranderen

eten

ex e

Bij de aankoop van een camera is een statief misschien niet meteen iets wat bovenaan het lijstje staat. Toch kan een statief je uitstekend helpen om betere foto’s te maken. Beweging is een van de belangrijkste redenen waarom een foto mislukt. Een statief zorgt voor meer vastheid en dus voor minder beweging van de camera.

traditioneel

aardrijkskundig

opdracht

1 Vul dat synoniem in de passende zin aan. 2 Er ontbreekt ook nog een woord. Achterhaal het door de context te lezen en vul het aan. a In Europa is de Antwerpse haven centraal gelegen. Ze is verbonden met alle

continenten. Zeeschepen van over de hele komen er binnenvaren.

b Wie ballet zegt, denkt algauw aan het beeld van meisjes in tutu’s. Een beeld waar Jommeke nu komaf mee wil maken in Balletkoorts. Dat is het nieuwe dat vanaf

6 februari in de winkel ligt.

c De van de rechter was . Tegen de uitspraak kon niet meer in beroep gegaan worden. d In Hasselt zijn tal van restaurantjes waar je gezellig kunt zonder daar een fortuin voor te e Defensie heeft zijn belangrijkste militaire voor volgend jaar voorgesteld. De strijd tegen terrorisme en radicalisering blijft de hoofdopdracht, in - en buitenland.

124

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

De laatste ronde OPDRACHT 5

Vul de zinnen aan met een geschikte context die je zelf kiest.

1 Toen de jongen zijn capuchon 2 In dat continent bevinden zich

3 Het zag er erg benard uit toen 4 Er was geen alternatief, want

5 Wil je absolute stabiliteit, dan

Welk woord omschrijft de woordgroep?

ex e

OPDRACHT 6

Noteer dat woord in de middelste kolom. Gebruik het woord in een nieuwe, passende woordgroep in de rechterkolom.

een vrij traditioneel beeld

geen planten eten

deel van de wereld

erg stevig en vast

kunstmatige slaaptoestand

DE LAATSTE RONDE

125

De laatste ronde OPDRACHT 7

Schrijf bij de foto’s een korte, passende context. Verwerk er de opgegeven woorden in. Gebruik minstens twee mededelende zinnen en één vragende of uitroepende zin.

carnivoor – onherroepelijk

elegant – capuchon

ex e

attributen – aan handen en voeten gebonden – pralines maken

continent – smikkelen

126

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 2 Vertellen

deel 3

ex e

ontdekken

1 Wat zie je op de foto? Wat zie je niet?

2 Wie zie je op de foto? Wie zie je niet/minder goed?

3 Wanneer speelt dit tafereel zich af? 4 Waar speelt het zich af?

5 Is er maar één persoon te zien? Voorspel wat ze elkaar vertellen. 6 Welk verhaal zou de fotograaf met dit beeld willen vertellen? 7 Zou je bij de foto zelf een verhaal kunnen verzinnen? Waarover zou dat dan gaan? 8 De foto geeft een vreemde gebeurtenis weer. Het is een eigenaardig beeld. Ken jij andere vreemde dingen in onze wereld of in de ruimte? 9 Hoe zou de fotograaf dit beeld gemaakt hebben? 10 Zou je termen zoals close-up en totaalbeeld hier kunnen gebruiken? Bespreek samen.

127

HET GEHEIM Luc Descamps

Het berichtje kwam om twee minuten over half acht. ‘Er zit iets in je brievenbus.’ Anoniem. Fronsend vroeg Jasper zich af van wie het berichtje kwam. Hij zat al een uur lang zijn hoofd te breken op de opdracht van mevrouw Van der Wee. Geen nieuwe berichten in zijn mailbox. Waarschijnlijk een of andere flauwe grappenmaker. Tenzij … zou die persoon echt de brievenbus bedoelen? Jasper haastte zich de trap af en glipte de voordeur uit. Het puntje van een rode envelop stak uit de brievenbus. Jasper keek verbaasd om zich heen, maar zag niemand. ‘Voor Jasper’ stond er op de envelop. Nieuwsgierig liep hij terug naar zijn kamer en scheurde de envelop open. Geen afzender. ‘Als je een groot geheim wilt kennen, volg dan deze instructies nauwgezet op.’ Onder het bijgevoegde plannetje stonden zes instructies: 1 Ga naar de ingang van het kerkhof. 2 Ga honderd stappen naar rechts. 3 Kruip door het gat in de heg. 4 Sla rechtsaf, derde gang links. 5 Loop op het einde van die gang tot aan de derde boom. 6 Kijk naar de wortels en graaf. Dat was het. Geen afzender … niets. Twijfelend keek Jasper naar buiten. Het begon al te schemeren. Nee, dit was vast een flauwe grap. Hij keilde de briefjes in de prullenmand en richtte zich zuchtend op het lege blad voor hem. In stilte verwenste hij Van der Wee. Hij had geen flauw idee, tot hem ineens iets te binnen schoot.

ex e

‘Dus, jongens en meisjes, wees creatief en ga op ontdekkingstocht. Of je nu zoals Christoffel Columbus de oceaan oversteekt, op zoek naar een nieuw continent, of diep in jezelf op zoek gaat naar een gevoel dat je nog niet kende, iets ontdekken is altijd meer dan de moeite waard.’ Daarop liet mevrouw Van der Wee haar klas ietwat verbaasd achter. ‘Wat is me dat voor een huistaak?’ mopperde Cato. ‘Hoe moeten we nu op zoek gaan als we niet weten naar wat?’ ‘Vind ik ook’, viel Karim haar bij. ‘Ik denk dat die Van der Wee lichtjes gestoord is.’ ‘Lichtjes?’ Joachim trok een pruilmondje en zette een geslaagde karikatuur van hun lerares neer. ‘Jongens en meisjes, iets ontdekken is altijd de moeite waard.’ Iedereen lachte om Joachim, die zich op korte tijd had ontpopt tot de grapjas van de klas. Alleen Jasper kon er niet om lachen. Hij schreef zuchtend het woord ‘ontdekken’ in de takenrubriek van zijn schoolagenda. Dit was echt niets voor hem. ‘Ik weet al wat ik wil ontdekken’, zei Eefje met een raadselachtige glimlach om haar lippen. ‘O ja? Wat dan wel?’ wilde Loubna weten. Maar Eefje schudde alleen haar hoofd. ‘Later, als ik het ontdekt heb.’ ‘Je bent onmogelijk’, zeurde Loubna. Eefje lette al niet meer op haar. Haar blik volgde Jasper, die met zijn schooltas onder zijn arm het lokaal verliet. ‘Je valt op hem, hè?’ ‘Huh?’ ‘Jasper, volgens mij zie je hem wel zitten.’ Eefje zei niets, maar trok haar schouders op en toverde weer die raadselachtige glimlach op haar gezicht.

woord

bijvallen: instemmen, akkoord gaan zich ontpoppen: zich ontwikkelen tot zich het hoofd breken: proberen een antwoord te vinden op een moeilijke vraag schemeren: een beetje donker worden verwensen: vervloeken

128

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

ex e

Er was toch sprake van een geheim in dat briefje? Natuurlijk, hij moest dat geheim ontdekken en daar iets over schrijven voor zijn huistaak. Snel liep hij naar beneden en griste zijn jas van de haak. ‘Hé Jasper!’ Zijn moeder. ‘Waar ga je nu nog naartoe?’ ‘Huistaak, mam.’ ‘Maar … niet te laat, hoor!’ Dat hoorde Jasper al niet meer. Hij holde naar het kerkhof, amper vijf straten verder, met het geheimzinnige briefje in zijn hand. Hij kroop door de heg en werd meteen overvallen door een onaardse stilte, alsof de doden de geluiden van buiten het kerkhof afschermden. Een rilling bekroop hem, maar hij vermande zich. Doden deden niemand kwaad, toch? Bij de derde boom bleef hij staan. ‘Kijk naar de wortels en graaf’, luidden de instructies. Jasper kreeg het onaangename gevoel dat hij bespied werd, maar zag niemand. De grafzerken staken steeds donkerder af tegen de snel duisterder wordende lucht. Hij rilde opnieuw. Ineens zag hij dat de aarde tussen enkele wortels was omgewoeld. Zonder nadenken liet hij zich op zijn knieën vallen en begon met zijn handen in de mulle aarde te graven. Al snel vonden zijn vingers een plastieken koker met daarin een nieuw briefje in hetzelfde, gelijkmatige handschrift. Hij moest zich inspannen om de woorden te kunnen lezen. ‘Als je het geheim wilt kennen, moet je met je rug tegen de boom gaan staan, je ogen sluiten en je lippen tuiten. Open je ogen en je zult het geheim nooit kennen.’ Jasper aarzelde, maar deed toch wat in het briefje stond. Nu hij hier was, wilde hij het mysterie ook ontrafelen. Hij klopte het zand van zijn handen, leunde tegen de boom en sloot zijn ogen. Hij voelde zich wel een beetje onnozel nu hij daar met getuite lippen stond. Hij was blij dat het donker werd en dat het kerkhof dicht was. Hij mocht er niet aan denken dat iemand hem zo zou zien staan. Wat als het een grap was? Wat als iemand stiekem een foto nam en die op Facebook postte? Hij zou nogal een figuur slaan. Hij wilde net zijn ogen opendoen toen hij een zacht geritsel hoorde. Ingespannen bleef hij staan luisteren, met zijn ogen nu stijf dichtgeknepen. Hij voelde het meer dan dat hij het hoorde: iets of iemand kwam dichterbij. De angst kreeg hem in zijn greep, maar toch hield hij zich aan de instructies. Nu rook hij ook iets. Hij kon de geur niet thuisbrengen, maar die stoorde niet, integendeel. Het leek op … ja, op wat leek het? Terwijl hij verwoede pogingen deed om de geur thuis te brengen, voelde hij een zachte aanraking op zijn lippen. Hij schrok en wilde wegtrekken, maar twee handen hielden zijn hoofd tegen. De kus was aangenaam … lekker. Pas toen de lippen de zijne loslieten, opende hij ademloos zijn ogen. ‘Eefje?’ bracht hij verbaasd uit. ‘Wat doe jij …’ ‘Ik wilde ontdekken hoe je lippen smaken’, zei Eefje met een ondeugende glimlach. Beluister het verhaal en maak kennis met de auteur Luc Descamps.

woord

grissen: wegnemen zich vermannen: moed vatten omwoelen: loswerken, omwroeten aarzelen: twijfelen een figuur slaan: in een goede of slechte positie komen te staan, een goede of slechte indruk maken

129

les

Doen of zijn? Over het wwg en nwg

betekenisverbanden in zinnen aantonen

JOURNALIST HELPEN: schrijven

Wat weet je al? Wat kun je al? OPDRACHT 1

gezegde: wwg en nwg aanduiden, benoemen en gebruiken

Wat is het onderwerp van de zin?

1 Onderzoek de zinnen: over wie of wat gaat het in deze zinnen? Markeer het onderwerp.

a De jongens en meisjes van de scouts hielden gisteren een wafelverkoop voor het goede doel.

b Vooral ouders en grootouders hebben de heerlijke wafels gebakken. c De groep zamelde zo meer dan 500 euro in.

d Volgende zaterdag brengen ze dat geld naar de organisatie.

ex e

e Omdat ze niet allemaal in de auto kunnen, gaan slechts vijf leden naar Boom. f Daar zullen velen aanwezig zijn om hun goede doel toe te lichten en te vertellen hoe ze het geld bijeen gebracht hebben. 2 In welke zinnen was het onderwerp vinden voor jou … gemakkelijk?

twijfelachtig? te moeilijk?

Als het grootste getal bij ‘te moeilijk’ staat, dan herlees je het kader bij het onderwerp op p. 99. Daarna maak je extra oefeningen op diddit over het onderwerp.

OPDRACHT 2

Wat wordt er over het onderwerp gezegd?

1 Lees de tekst over Jommeke. Onderstreep het onderwerp blauw en wat over het onderwerp gezegd wordt rood.

Jommeke is een personage bedacht door tekenaar Jef Nys en hoofdrolspeler in de gelijknamige Vlaamse stripreeks. Hij heeft een pratende papegaai, Flip, als huisdier. Op 30 oktober is Jommeke jarig en als sterrenbeeld heeft hij schorpioen. Hij is een slim en avontuurlijk jongetje van 10 jaar en 4 maanden. Zo beschreef tekenaar Jef Nys hem zelf. Hij is makkelijk herkenbaar aan zijn apart blond kapsel, het strooien dakje.

130

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Al sinds het eerste verhaal draagt Jommeke een korte, zwarte broek en een blauwe trui zonder mouwen met daaronder een wit hemd waarvan de mouwen opgerold zijn. In dat album was hij ongeveer vijf jaar. Intussen kunnen we, door zijn taalgebruik, kennis en omgang met technische apparatuur, een verandering veronderstellen. Jommeke is al elf jaar in het album ‘De grasmobiel’. De stripfiguur beschikt sinds album 214 ook over een gsm. Hij woont met zijn ouders, vader Theofiel en moeder Marie, in de Hemelstraat in Zonnedorp.

Naar: ‘Jommeke (stripfiguur)’, www.nl.wikipedia.org

Aan de slag met ‘doen’ en ‘zijn’ Ken jij Columbus?

OPDRACHT 3

2 Hoeveel zinnen kon je direct oplossen? Zes of meer? Als dat nog niet lukt, ga dan eerst naar de oefeningen op diddit bij de tweedeling van de zin (het onderwerp en de rest van de zin).

1 Lees de tekst om Columbus beter te leren kennen.

a Zoek vijf zaken die Columbus deed. Noteer die in de eerste kolom.

ex e

b Zoek drie eigenschappen of kenmerken (hoe was hij?). Noteer die samen met het werkwoord dat de eigenschap met het onderwerp verbindt in de tweede kolom. Christoffel Columbus is een van de bekendste ontdekkingsreizigers uit de geschiedenis. In 1492 ‘ontdekte’ hij het werelddeel Amerika. Honderden jaren voor Columbus er voet aan wal zette, waren de Vikingen al in Amerika geweest, maar andere landen wisten daar niets van af.

Columbus was van oorsprong Italiaan. Hij woonde eerst in de Italiaanse stad Genua. Zoals veel andere jongens werd hij zeeman. Later verhuisde hij naar Portugal en nog later naar Castilië. Columbus nam soldaten mee op zijn schepen. Hij mocht gouverneur worden van het veroverde gebied als hij land zou ontdekken en veroveren.

De ontdekking van Amerika De eerste reis naar Amerika maakte hij met de schepen Niña, Pinta en Santa María. Hij had 90 bemanningsleden bij zich. De schepen vertrokken in augustus 1492 uit Spanje. Ruim twee maanden later was er land in zicht: een van de eilanden voor de kust van Midden-Amerika. Columbus wist niet dat er nog een heel onbekend continent op zijn route lag. Toen hij in Amerika aankwam, dacht hij dat hij in Indië was aangekomen. Hij noemde de bewoners daarom indianen. Columbus maakte verschillende reizen naar Amerika. In 1493 vertrok hij voor de tweede keer met 17 schepen. Op die tweede reis ontdekte en bezocht hij het eiland Dominica en ook Guadeloupe en Puerto Rico. Alle gebieden die hij tot dan toe ontdekt had, waren eilanden. Pas op zijn derde reis, in 1498, ontdekte Columbus het vasteland van Zuid-Amerika. Hij kwam aan in wat nu Venezuela is. Columbus dacht tot aan zijn dood dat hij een nieuw deel van Oost-Azië ontdekt had. Hij werd 55 jaar. Naar: 'Christoffel Columbus’, www.wikikids.nl

LES 1 Doen of zijn? Over het wwg en nwg

131

DRIE EIGENSCHAPPEN: hij was …

2 Wat doet het onderwerp? Wat is het onderwerp?

VIJF ACTIES OF DADEN: hij deed …

Neem de tekst over Jommeke er opnieuw bij. Noteer drie zaken die Jommeke doet in de linkerkolom en drie eigenschappen in de rechterkolom.

ex e

drie acties of daden: hij (Jommeke) doet …

132

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

drie eigenschappen: hij is …

OPDRACHT 4

Wat is de relatie?

Ga op zoek naar de gepaste relatie tussen het onderwerp en het gezegde. Voor deze opdrachten werk je per twee. Overleg voor je een oplossing noteert. 1 Lees de taaluitingen van een tweejarige peuter. Hij spreekt nog niet zo goed Nederlands: de uitingen zijn geen complete zinnen, het zijn altijd twee woorden die naast elkaar gezet zijn en samen een uitspraak vormen. Toch zit daar al betekenis in. Het is niet moeilijk om te bedenken wat de peuter zou bedoelen.

Buurman boos

Kindje spelen

Zonnetje schijnen

Jurk mooi

Broertje slapen

Opa blij

Zus helpen

Er ontstaat een extra betekenis door het verband tussen de twee woorden. Bekijk dat betekenisverband (hij doet/hij is) en verdeel de uitspraken in twee groepen. Verklaar je keuze.

Timo verdrietig â&#x20AC;Ś

2 Als je het eens bent over een indeling, vul dan schema 1 op deze manier in: zet het eerste woord van de uitspraak in de eerste kolom en het tweede woord in de derde kolom. De middelste kolom blijft dus leeg. schema 1

groep 2:

Verklaring keuze:

ex e

groep 1:

LES 1 Doen of zijn? Over het wwg en nwg

133

3 Je hebt de peuterzinnen in twee groepen ingedeeld. Als je met twee woorden een betekenisvolle taaluiting maakt, gaat het altijd om een van deze twee betekenisverbanden: ‘iets zijn’ en ‘iets doen’. a Noteer dat bovenaan in het schema bij groep 1 – groep 2.

Bespreek samen alle mogelijkheden en vul je gezamenlijke oordeel in schema 2 in. • Vul een plus (+) in als het woord op bijna alle plaatsen in de groep past. • Vul een min (–) in als het woord op bijna geen enkele plaats in de groep past. • Als je het niet eens wordt, vul dan een vraagteken (?) in.

schema 2 Vul in de tweede kolom van schema 1 in:

Past bij de eerste groep: +, – of ?

Past bij de tweede groep: +, – of ?

wordt

b Die twee betekenisverbanden zijn met een neutraal woord uit te drukken. Noteer het neutrale woord uit de eerste kolom van schema 2 in schema 1. Geef telkens aan in welke middelste kolom het woord past.

gaat zal doet

blijft kan lijkt moet

ex e

mag wil

c Sommige werkwoorden passen in de tweede kolom van beide groepen, sommige maar in één groep. Zoek telkens nog één ander werkwoord.

wat

Het gezegde: het werkwoordelijk en het naamwoordelijk gezegde

Het deel waarin je verneemt wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt, noem je een werkwoordelijk gezegde (wwg): bv. Columbus ontdekte Amerika.  Het betekenisverband met het onderwerp is een doen-relatie.  Welke werkwoorden zeggen wat het onderwerp doet of wat ermee gebeurt?

Het deel waarin verteld wordt hoe, wie of wat het onderwerp is of wordt, noem je een naamwoordelijk gezegde (nwg): bv. Hij is een bekende ontdekkingsreiziger.  Het betekenisverband met het onderwerp is een zijn-relatie.  Welke (werk)woorden zeggen hoe, wie of wat het onderwerp is of wordt? Er is altijd een persoonsvorm (pv). Dikwijls wordt die met andere woorden of werkwoorden aangevuld.

134

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Tijd om te oefenen OPDRACHT 5

Zoek het betekenisverband in de genummerde zinnen in de tekst: doen of zijn?

1 Markeer eerst het onderwerp. Onderstreep dan de woorden die aangeven wat het onderwerp doet of is.

(1) Een hond is een van de slimste dieren. (2) Geen enkel ander dier heeft zich zo naar de mens geschikt als de hond. (3) Overigens heeft die ontwikkeling hen veel meer intelligentie opgeleverd! (4) Als gevolg van het in huis nemen van honden – met een volwaardige plek binnen het gezin – zijn deze dieren veel slimmer geworden. (5) Zo hebben honden leren blaffen op het moment dat ze met mensen in contact kwamen. (6) Op die manier vertellen ze dat ze naar buiten moeten of eten willen. Een leuk weetje: wilde honden blaffen bijna niet. Ook het empathisch vermogen van de hond is enorm toegenomen. (7) Honden kunnen zich veel beter inleven in de situatie van een ander. Het is een feit dat een stoeipartij tussen honden vrijwel nooit overgaat in een vechtpartij. (8) Kennelijk nemen honden bepaalde gedragsregels in acht. Ook vertrouwen ze erop dat de ander dezelfde bedoeling heeft.

Hond

ex e

2 Noteer de nummers van de zinnen met een doen-relatie. Noteer de nummers van de zinnen met een zijn-relatie.

OPDRACHT 6

Onderzoek het verschil. Bespreek mondeling en let vooral op de werkwoorden. Werk per twee. 3 a Ze neemt weer de benen. b Ze neemt elke dag een appel.

2 a Papa komt naar huis. b Hij komt zijn belofte na.

4 a Dat is een gevaarlijk spel. b Ze speelt een gevaarlijk spel.

1 a Hij is ziek. b Hij is genezen.

Bekijk en onderzoek de zinnen in het schema. Werk per twee.

OPDRACHT 7

1 Doe voor iedere zin het volgende: Zoek de kernwoorden (denk aan de peutertaal zoals je die in schema 1 geoefend hebt). Bepaal het betekenisverband (iets doen of iets zijn). Noteer de persoonsvorm (pv). Ga na of de pv past bij een werkwoordelijk (wwg) of naamwoordelijk gezegde (nwg). Noteer (geef ) de redenering die je bij het beantwoorden van de vragen gevolgd hebt.

• • • • •

woord

overigens: voor het overige, wat de rest betreft

LES 1 Doen of zijn? Over het wwg en nwg

135

Bekijk dit voorbeeld voor je aan de slag gaat. Voorbeeldzin: De slechtste speler is altijd de keeper. speler

keeper

betekenisverband (doen of zijn)

zijn

persoonsvorm

Past de pv bij wwg of nwg?

naamwoordelijk (nwg)

redenering

De persoonsvorm valt niet samen met een kernwoord. De kernwoorden zijn naamwoorden. De pv past bij een naamwoordelijk gezegde (zijn). Dat sluit aan bij het naamwoordelijke betekenisverband, want de keeper, die is de slechtste speler.

conclusie

is de keeper

kernwoorden

naamwoordelijk gezegde

Zin 1: Het water stroomt over de weg. kernwoorden

betekenisverband (doen of zijn) persoonsvorm

Past de pv bij wwg of nwg?

conclusie

ex e

redenering

Zin 2: Het water is levensgevaarlijk. kernwoorden

betekenisverband (doen of zijn)

persoonsvorm

Past de pv bij wwg of nwg?

redenering

conclusie

136

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 3 Ontdekken

Doe dat nu ook voor deze zinnen. Werk op een apart blad. Zin 3: Mijn vriend kocht een nieuwe game voor zijn computer. Zin 4: Mijn vriend is de nieuwe ‘kampioen gaming’. Zin 5: Katrijn kreeg een applaus na haar optreden. 2 Vul na de opdracht deze reflectie in.

De bouw van het gezegde 4.1

L K J niet / onvoldoende / matig / goed / prima geen / onvoldoende / voldoende / veel niet / onvoldoende / matig / goed / prima niet / onvoldoende / matig / goed / prima

Markeer. De opdrachten lukten: Je werkte samen met je partner: Je maakte oefeningen: Je begreep de vragen: Je begrijpt de leerstof:

Reflectie op het duowerk en de opdrachten

Het werkwoordelijk gezegde (wwg)

Ontdek het werkwoordelijk gezegde.

ex e

OPDRACHT 8

Soms bestaat het werkwoordelijk gezegde alleen uit een persoonsvorm. Dan is een van de twee kernwoorden een werkwoord dat gelijk is aan de persoonsvorm. Soms is dat echter niet zo. 1 Vergelijk beide zinnen.

kernwoorden: mama – vertellen (vertelt)

a Mama vertelt een mooi verhaal. b Mama heeft een mooi verhaal verteld.

In welke zin is een kernwoord ook de persoonsvorm?

2 Zoek de peuterzinnen (kernwoorden) in zinnen a tot h. Als dat goed lukt, probeer je het ook voor zinnen i en j. a Ik zal een taart bakken voor haar verjaardag.

b Ze lust alleen appeltaart.

c Mijn oma heeft me een eenvoudig recept gegeven. d Gisteren hebben we de ingrediënten al gehaald. e Tijdens de voorbereiding staat mijn mama altijd te zingen. f Samen ruimen we dan de keuken op. g Tijdens het feestje zullen de gasten zich zeker amuseren. h De taart zal heerlijk smaken.

LES 1 Doen of zijn? Over het wwg en nwg

137

i Alleen John zou die weleens met lange tanden kunnen eten. j Hij houdt helemaal niet van zoet! 3 Bekijk nu alle zinnen en onderzoek hoe het wwg is opgebouwd. Dikwijls worden de kernwoorden met andere (werk)woorden in de zin aangevuld. a Welke (werk)woorden vertellen wat het onderwerp doet? Markeer die.

b Uit welke delen is het wwg samengesteld? Geef de verschillende combinaties weer.

Het werkwoordelijk gezegde is gebouwd zoals … zal (pv) … komen (inf)

heeft (pv) … gewerkt (vd)

– is (pv) … aan het stappen (aan het + inf) – staat (pv) … te wachten (te + inf)

– sprak (pv) … af (adpv) – herinnerde (pv) zich (wed. vn) –…

heeft het hazenpad gekozen (een werkwoordelijke uitdrukking)

ex e

loopt (pv)

c Noteer de wwg’s in het schema.

d Bouw zelf zinnen. Vertel wat je gisterenavond gedaan hebt. Zorg dat er in elke kolom van het schema een aanvulling komt. Als voorbereiding noteer je voor jezelf welke werkwoorden je wilt gebruiken. Werk op een apart blad.

e Werk per twee. Overleg in welke kolom jouw wwg’s een plaats krijgen.

138

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

wat Bouw van het werkwoordelijke gezegde: de delen Hoe kan een wwg samengesteld zijn? De hond blaft.

(b) pv + infinitief (inf)

De hond zal niet blaffen.

De hond heeft de hele nacht geblaft.

(d) pv + te + inf

De hond stond aan de poort te blaffen.

(e) pv + aan het + inf

De hond was de hele nacht aan het blaffen.

(f) pv + wederkerend voornaamwoord (wed. vn.) + inf

De hond kan zich niet beheersen.

(g) pv + inf + inf

De hond is blijven blaffen tot ze kwam.

(h) pv + vd + inf

De hond zou de hele nacht geblaft hebben.

(a) persoonsvorm (pv)

De hond zou de hele nacht geblaft kunnen hebben.

(i) pv + vd + inf + inf

De hond voelt echt met zijn baasje mee.

(j) pv + afgescheiden deel van de pv (ad pv)

4.2

Hij gaat voor zijn hond door het vuur.

ex e

(k) pv + (rest) werkwoordelijke uitdrukking (ww. uitdr.)

Het naamwoordelijk gezegde (nwg)

OPDRACHT 9

Lees de tekst. Ontdek wie Walt Disney is.

1 Markeer de zinnen met een naamwoordelijk gezegde. Welke (werk)woorden vertellen wat/hoe het onderwerp is of wordt? Wie is Walt Disney?

Disney was erg jong toen hij al op de witte muren van zijn ouderlijk huis tekende. Zijn ouders waren daar niet blij mee. Zij gaven hem dan ook geen tekenspullen, zijn tante wel. Zij gaf hem zijn eerste schetsboek en kleurpotloden. Hij bleek een echt natuurtalent te zijn.

Walt Disney is al wat ouder als hij samen met zijn broer een gebouw huurt waar ze ‘The Walt Disney Studio’ starten. Vanaf dan begint Walt Disney verschillende figuurtjes te tekenen. Een van zijn eerste creaties is Mickey Mouse. Later bedenkt hij ook andere figuurtjes zoals Donald Duck, Goofy en Pluto. Langzaam maar zeker wordt Walt Disney bekender. In 1928 wordt hij echt beroemd! Zijn eerste films waren die met Mickey Mouse. Zijn eerste langspeelfilm was ‘Sneeuwwitje en de zeven dwergen’. Zijn figuren zijn over de hele wereld geliefd. Ze zullen altijd geliefd blijven; ze spreken ook nu nog veel kinderen aan. Veel van zijn films zijn nog altijd erg populair! Naast het maken van Disneyfilms had Walt Disney nog een andere grote droom: een Disneypretpark. In 1966 overleed Disney, maar nog altijd worden Disneyfilms gemaakt en Disneypretparken geopend! Naar: ‘Wie is Walt Disney?’ www.disneyinformatie.blogspot.be

LES 1 Doen of zijn? Over het wwg en nwg

139

2 Neem de gemarkeerde zinnen. Omcirkel het onderwerp. Onderstreep het werkwoord en de naamwoorden die het hoe of wat aanduiden. Noteer ze in het schema.

tip

Het werkwoord kun je dikwijls vervangen door een =-teken. Doe de test. Wat/hoe = …

Het naamwoordelijk gezegde is gebouwd zoals …

Hoe of wat is (wordt …) het onderwerp? (naamwoordelijk deel van het nwg)

Bv. was

Bv. erg jong

ex e

de werkwoorden (=) is (pv) … / is (pv) … geworden (vd)

3 Maak drie zinnen over jezelf. Vertel hoe of wat je bent, wordt … Vertel dat aan je buur. a Ik ben b Ik word

wat

Bouw van het naamwoordelijk gezegde

Het naamwoordelijk gezegde (nwg) bestaat uit de werkwoordsvormen van zijn of worden of … (ook blijken, blijven, lijken, schijnen kunnen de verbinding maken met het onderwerp) + een naamwoord (zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord). Hoe kan een nwg samengesteld zijn? (a) pv + naamwoordelijk deel van het nwg

Die film is een succes.

(b) pv + naamwoordelijk deel van het nwg + vd Disneyfilms zijn altijd succesvol geweest. (c) pv + naamwoordelijk deel van het nwg + inf Zijn films zullen kaskrakers blijven. (d) pv + naamwoordelijk deel van het nwg + inf + inf

140

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Nieuwe Disneyfilms zouden even geliefd kunnen worden.

OPDRACHT 10 Onderzoek deze krantenkoppen.

1 Over wie of waarover wordt er iets gezegd? Omcirkel het onderwerp. 2 Welk(e) woord(en) zegt of zeggen wat het onderwerp IS of DOET? Markeer het wwg/nwg.

3 In welke krantenkop staat een nwg? In welke krantenkop een wwg? Duid aan en verduidelijk telkens mondeling je antwoord. a Duitser ontwaakt met een dichtgemetselde voordeur

b Winter deelt vooral prik uit op vrijdag en zaterdag

wwg / nwg wwg / nwg

c Syrische tandarts enige dokter en chirurg voor 40 000 mensen d Voorbije 12 maanden warmste ooit op Noordpool

wwg / nwg wwg / nwg

e De giraf dreigt stilaan uit te sterven f Doodrijdster was ‘verstrooid’

wwg / nwg wwg / nwg

4 Onderstreep de persoonsvorm in het wwg of nwg.

5 Welke krantenkoppen bevatten geen persoonsvorm (pv)?

ex e

6 Hoe verklaar je dat in krantenkoppen de persoonsvorm (pv) dikwijls wordt weggelaten?

7 Verander de bouw van het wwg/nwg in twee krantenkoppen. Herschrijf hieronder. Benoem de delen.

waarheen

Je kunt: • • • • •

het betekenisverschil van de soorten gezegden aantonen; het werkwoordelijk en naamwoordelijk gezegde in de zin aanduiden (wwg en nwg); de delen van het naamwoordelijk en werkwoordelijk gezegde aanduiden; zinnen vormen met een naamwoordelijk en werkwoordelijk gezegde; de termen werkwoordelijk gezegde (wwg) en naamwoordelijk gezegde (nwg) gebruiken.

LES 1 Doen of zijn? Over het wwg en nwg

141

Help de journalist Oriënteren

1 Kies een van de krantenkoppen uit opdracht 10:

Voorbereiden

Uitvoeren

2 Waarover zou het artikel kunnen gaan? Noteer als voorbereiding enkele ‘peuterzinnen’, de kernwoorden van de boodschap. Bekijk aan welke criteria je zinnen moeten voldoen. Je voegt per twee een extra criterium toe. Noteer dat in de tabel bij 5. Werk verder op een apart blad.

3 Formuleer nu zes zinnen die in het artikel zouden kunnen staan.

4 Duid in je zinnen het onderwerp en het werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde aan.

Je traject naar succes

5 Wissel je zinnen met een klasgenoot. Lees de zinnen en evalueer met deze criteria. Aanpassing nodig? Welke?

De zes zinnen passen volgens mij bij de titel.

1234

ex e

Alle zinnen bevatten minstens acht woorden.

1234

In minstens drie zinnen staat een wwg.

1234

Variatie in de zinnen: niet elke zin start met het onderwerp.

1234

Eigen criterium:

1234

Onderwerp en gezegde (wwg/ nwg) zijn correct aangeduid.

Reflecteren

6 Noteer een besluit. Dit gaat goed: Dit kan echt wel beter:

142

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

les

Ontdek de wereld

intensief luisteren

hoofdletters en leestekens gebruiken

OPDRACHT 1

Luisteren om te weten Lees de blogtekst.

schrijfkader invullen

formulieren invullen: inleefreis

Neem een andere weg

Het is jouw missie om de wereld om je heen anders te bekijken. Alsof je hem voor het eerst ziet, want de eerste keer is de mooiste keer.

ex e

Maak aantekeningen. Verzamel wat je op je ontdekkingsreizen tegenkomt. Schrijf je bevindingen op. Spreek mensen aan. Neem risico’s. Heb oog voor patronen. Zoek en vind. Concentreer je op één ding tegelijkertijd. Stel een ongewone vraag. En neem een andere weg … Zo kom je op plekken waar je nog nooit geweest bent. En dat is waar een naar op zoek is.

1 De blogtekst beschrijft de jobinhoud van één bepaald beroep. Welk beroep? Vul dat in de laatste zin in.

2 Onderstreep vier zaken die je volgens de tekst moet doen om dat beroep goed uit te oefenen. 3 Zou jij dat beroep graag uitoefenen? Waarom wel/niet?

4 Welke talenten heb jij die je zou kunnen gebruiken bij het uitoefenen van die job? Zoek er andere dan wat je in de tekst vindt.

woord

het patroon: een model, een vorm, telkens terugkerende zaken

LES 2 Ontdek de wereld

143

OPDRACHT 2

Bekijk het filmpje over een jonge ontdekkingsreiziger.

1 Wat verwacht je te zien? 2 Waarover zal dit filmpje gaan? Wat zal het thema zijn? 3 Met welk doel zul je kijken en luisteren?

4 Op welke vragen zou je zeker een antwoord willen hebben na het bekijken van het filmpje? Noteer de vragen in de tabel bij 5.

Bekijk nu het filmpje.

5 Op welke vragen krijg je een antwoord? Noteer de antwoorden in de tabel. Schrijf de vraag volledig uit in de eerste kolom.

ANTWOORDEN

ex e

VRAGEN

6 Gebruik de informatie uit de tabel om dit schrijfkader in te vullen.

uit

Hij ontdekte

Hij deed die ontdekking door eerst Hij kwam tot de conclusie dat

144

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

is de ontdekker. .

Vervolgens bekeek hij Binnenkort trekken wetenschappers

ex e

7 Herlees je schrijfkader en dek het vervolgens af. Probeer de inhoud van het filmpje na te vertellen aan een klasgenoot. Kruis aan wat voor jou past.

OO Het lukte mij om de inhoud van het filmpje na te vertellen. Ik had alle hoofdzaken goed onthouden. OO Het lukte mij matig om de inhoud van het filmpje na te vertellen. Ik had de meeste hoofdzaken onthouden, maar vergat nog iets. OO Het lukte mij nog niet om de inhoud van het filmpje na te vertellen. Ik had weinig/geen hoofdzaken onthouden.

hoe

Intensief luisteren â&#x20AC;&#x201C; hoofdzaken Als je intensief luistert, wil je zo veel mogelijk informatie begrijpen en onthouden.

Dat doe je door je te concentreren op de w-vragen wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Die vragen kunnen je helpen om de tekst te begrijpen en de inhoud van de tekst na te vertellen.

LES 2 Ontdek de wereld

145

8 Je bent geboeid door de jonge ontdekkingsreiziger en je wilt enkele details kennen. Bekijk het filmpje nog een laatste keer en zoek het antwoord op deze vragen. a Waar leefden de Maya’s? b Van wie kreeg William hulp om de satellietbeelden te bekijken?

9 Welke luistertip kun je bedenken voor het zoeken naar details?

Intensief luisteren – bijzaken/details

hoe

Kijken en luisteren in duo. Op ontdekkingsreis naar …

ex e

OPDRACHT 3

Als je detailvragen moet beantwoorden, is het nodig om gericht naar die informatie op zoek te gaan in het filmpje / de luistertekst. Je aandacht richten doe je door de vragen vooraf goed te lezen. De antwoorden op die vragen zullen dan extra opvallen.

1 Lees de titels van de filmpjes. Bespreek met een klasgenoot welke twee filmpjes je wilt bekijken. Markeer je keuze.

1 Wrak van Columbus – 2 Chinees Nieuwjaar – 3 Wanten voor koala’s – 4 Postbode op Antarctica – 5 Geothermie in IJsland – 6 De dodencultus in Mexico

2 Bepaal wie welk filmpje voor zijn rekening neemt. Noteer het nummer van de titel van het filmpje dat jij zult bekijken.

3 Beantwoord de vragen over het filmpje van jouw keuze. Let op: je mag het filmpje pas bekijken nadat je de vragen bij ‘vooraf’ beantwoord hebt.

VOORAF

a Waarover verwacht je dat het filmpje zal gaan?

b Met welk doel zul je kijken en luisteren? c Op welke vragen verwacht je een antwoord te krijgen? Maak op een kladblad een tabel met twee kolommen en noteer die vragen in de linkerkolom.

BEKIJK HET d Noteer de antwoorden op de vragen in de rechterkolom van je tabel. FILMPJE e Vul nu het schrijfkader in.

146

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

schrijfkader Het filmpje dat ik bekeek, ging over Daarover werd verteld dat

Ik vind dat

a Verbeter de vorige vragen met de correctiesleutel.

b Bekijk het filmpje een tweede keer. Bedenk twee detailvragen waarop dit filmpje een antwoord geeft. Werk op een apart blad. c Je klasgenoot gaat aan de slag met jouw filmpje. Vertel hem eerst waarover je filmpje gaat. Daarvoor kun je het schrijfkader gebruiken. Daarna bekijkt je klasgenoot het filmpje en zoekt hij de antwoorden op jouw detailvragen.

Je traject naar succes

jij 1234

Je vult het schrijfkader duidelijk in.

1234

ex e

Je kunt de hoofdzaken goed onthouden en invullen in de tabel. Je vindt de antwoorden op de detailvragen van je klasgenoot.

1234

Je kunt je tijdens deze luisteropdracht goed concentreren.

1234

Als ontdekkingsreiziger in Hoofdletterland

d Hoe ging de luisteropdracht voor jou? Duid aan wat past.

OPDRACHT 4

Lees de tekst.

Peking Express

Acht koppels reizen in Peking Express liftend door een aantal Aziatische landen. De kandidaten racen in verschillende etappes om te voorkomen dat ze geĂŤlimineerd worden, want het koppel dat als laatste aankomt, moet het spel verlaten.

Tijdens de etappes kunnen de kandidaten amuletten, een voorsprong in de race of een vrijgeleide winnen om het spel niet te moeten verlaten. Die prijzen kunnen ze winnen bij opdrachten die aansluiten bij het land dat ze bezoeken.

woord

de etappe: de afstand afgelegd tussen twee rustpunten elimineren: verwijderen, uitschakelen

LES 2 Ontdek de wereld

147

Het koppel dat als eerste de finaleplaats bereikt, wint het spel en het geld dat ze verdiend hebben. Dat geldbedrag hangt af van het aantal amuletten dat het koppel tijdens het spel verdiend heeft. Elke amulet is 10 000 euro waard. Er reist ook een zwarte envelop mee. De inhoud van de envelop bepaalt het lot van het duo dat als laatste arriveert. Als de inhoud groen is, dan komt er een extra passagier bij, zoals Min Hee Bervoets of Ella Leyers. Die bekende Nederlander of Vlaming regelt dan de liften, het onderdak en het eten voor het duo.

De reis begint bij Unesco-werelderfgoed Ha Long Bay in Vietnam. Via Laos eindigt Peking Express negen weken later bij de wereldberoemde tempels van Angkor Wat in Cambodja.

Peking Express is van oorsprong een Nederlands-Vlaams televisieprogramma. Nu is het programma in negen andere landen te zien: Duitsland, Noorwegen, Zweden, Finland, Spanje, Italië, Marokko en Colombia. Frankrijk is koploper met negen seizoenen. Naar: ‘Peking Express’, www.nl.wikipedia.org en ‘Comeback Peking Express trekt 376.000 kijkers’, www.ad.nl

2 Markeer in de tekst de woorden met een hoofdletter.

1 Zou je de deelnemers van Peking Express ontdekkingsreizigers kunnen noemen? Of zijn het eerder avonturiers? Zou jij zo’n ontdekkingsreiziger of avonturier willen zijn? Bespreek met je buur.

3 Werk per twee. Waarom krijgen de gemarkeerde woorden een hoofdletter? Rangschik ze op de juiste plaats in de tabel. Eén voorbeeld is gegeven. 4 Vergelijk je oplossing met die van een ander duo. Wat is hetzelfde? Wat is anders? eerste woord van een zin

aardrijkskundige namen

namen van zaken

Min Hee Bervoets

Aziatische

Peking Express

ex e

namen van personen

Acht

eigennamen

woord

de amulet: een voorwerp waarvan bepaalde mensen geloven dat het bescherming biedt tegen gevaar, ziekte en ongeluk

148

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

OPDRACHT 5

De Grote Avonturiersquiz.

Werk per twee. De leraar stelt tien vragen. Je verdient één punt per juist antwoord. Je kunt nog een punt verdienen door het woord correct te spellen. Werk op een apart blad. Veel succes! Score:

/10

totaal:

/20

OPDRACHT 6

hoofdlettergebruik:

kennis van de wereld: /10

Lees de tekstjes.

Markeer de woorden die een hoofdletter moeten krijgen en schrijf ze op de juiste manier onder de tekst.

de chinese muur wordt ook wel de grote muur genoemd en dat is niet voor niks. het is de langste muur ter wereld.

hij is 6259 kilometer lang en ligt in het noorden van china. het gerucht gaat dat je de chinese muur helemaal vanaf de maan kunt zien. maar dat is niet waar. de muur is veel te dun om hem vanaf die afstand te kunnen zien. het eerste stuk van de chinese muur werd rond 200 voor christus gebouwd. de muur moest ervoor zorgen

dat vijanden het land niet binnen konden komen, maar alleen een muur was natuurlijk niet genoeg. de muur moest ook bewaakt worden en omdat de muur zo lang was, waren daar heel veel mensen voor nodig. meer dan een miljoen! over de hele lengte staan er meer dan duizend forten en uitkijktorens op de muur.

ex e

Naar: National Geographic Junior

een elektrische limousine die in 2,8 seconden naar de 100 schiet en raketten die na gebruik terugkeren op de plaats van vertrek – ze zijn natuurlijk prachtig, maar het is niet waarvan elon musk ooit in zijn jongetjeskamer droomde. dàt was een kolonie op mars. de baas van autofabrikant tesla, zonnepanelenmaker solarcity en

ruimtevaartconcern spacex wil naar de rode planeet. sneller dan nasa: in 2025 zullen de eerste mensen voet op de rode grond moeten zetten.

Naar: Volkskrant

LES 2 Ontdek de wereld

149

OPDRACHT 7

Nog wat moeilijker. In deze tekst ontbreken hoofdletters én leestekens.

1 Markeer de woorden die een hoofdletter moeten krijgen en zet leestekens waar nodig.

tip

Denk aan het woord zelf.

denk jij bij het woord ‘indianen’ aan mensen uit india die mensen hebben helemaal niets te maken met de stammen uit amerika columbus dacht daar echter anders over

toen columbus wist dat de aarde niet plat, maar rond was, wilde hij proberen om via een andere weg naar india te varen de bestaande route langs kaap de goede hoop was namelijk heel erg druk en gevaarlijk. hij ging via het westen naar india, dacht hij eenmaal aan land gaf hij de inwoners de naam indianen, maar eigenlijk was hij in amerika

Naar: ‘Indianen’, www.natgeojunior.nl

vergis je niet tegenwoordig leven er nog altijd indianen in amerika ze combineren hun oude leven met het moderne ze leven bijvoorbeeld vaak niet meer in een stam bij elkaar en ze passen zich aan aan de nieuwe omgeving waarin ze leven

2 Vergelijk met je buur. Heb je dezelfde oplossing? Wat is anders? Bespreek.

Weet je het nog? Waarom gebruik je leestekens?

3 Welk soort zin krijgt dit leesteken? Noteer een voorbeeld uit de tekst.

ex e

een punt (.):

een vraagteken (?):

een uitroepteken (!):

wat

Leestekens

Je gebruikt een leesteken om de lezer bij het lezen te ondersteunen, te laten zien waar hij bijvoorbeeld beter pauzeert, om de bedoeling van de zin te verduidelijken: iets meedelen, iets vragen, iets bevelen of uitroepen. Elke zin eindigt met een leesteken.

Na een mededelende zin komt een punt (.). Bv. Peking Express is een avonturenprogramma. Na een vraag komt een vraagteken (?). Bv. Is Peking Express een avonturenprogramma? Na een uitroep of een bevel komt een uitroepteken (!). Bv. Beleef mee het avontuur van Peking Express!

150

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

wat Hoofdletters Je schrijft een hoofdletter: • bij het eerste volledige woord van een zin: Bv. In Peking Express liften acht koppels door Aziatische landen. Acht koppels liften door Azië. ’s Morgens vertrekken de duo’s al heel vroeg.

• bij eigennamen: • namen van personen Bv. Ella Leyers, Min Hee Bervoets • aardrijkskundige namen en hun samenstellingen en afleidingen, talen en dialecten Bv. Azië, Laos, Aziatische, Chinees • namen van zaken: bedrijven, kranten, tijdschriften, gebouwen, feesten … Bv. Peking Express, Unesco, Angkor Wat

Je schrijft geen hoofdletter:

• uit respect: officiële aanspreektitels, namen van God, heiligen … Bv. Zijne Majesteit de Koning, God

ex e

• als iets anders dan de plaatsnaam wordt bedoeld Bv. moezelwijn, een bordeaux • bij windstreken Bv. noorden, zuiden • bij samenstellingen en afleidingen van feesten Bv. kerstvakantie, paasnacht • bij tijdsaanduidingen Bv. oktober, ijstijd • bij historische perioden en/of kunststijlen Bv. middeleeuwen, postmodernisme • bij officiële aansprekingen als de eigennaam achter de titel komt of als een functie wordt bedoeld Bv. koningin Paola, de premier

waarheen

Je kunt:

• een schrijfkader invullen met antwoorden op de w-vragen en op de hoe-vraag; • met een schrijfkader de inhoud van een tekst navertellen; • de juiste spelling gebruiken bij hoofdletters en leestekens.

LES 2 Ontdek de wereld

151

Op inleefreis Je wilt met een organisatie zoals Broederlijk Delen op inleefreis. Via het inschrijvingsformulier wil jij jezelf kandidaat stellen.

Oriënteren

1 Ken jij de organisatie Broederlijk Delen? Wat doet die organisatie?

tip

Welke twee woorden herken je in het woord ‘inleefreis’?

2 Wat is een inleefreis?

Voorbereiden

ex e

3 Bekijk een filmpje over een inleefreis. a Wat verwacht je te zien?

b Met welk doel zul je kijken en luisteren?

c Op welke vragen zou je na het bekijken van het filmpje een antwoord willen hebben? Noteer de vragen in een tabel. Werk op een apart blad. d Bekijk nu het filmpje over een inleefreis naar Burkina Faso. e Op welke vragen krijg je een antwoord? Noteer de antwoorden in de tabel.

f Gebruik de informatie uit de tabel om het schrijfkader in te vullen.

De jongeren gingen op inleefreis naar om kennis te maken met

Ze logeerden in . Voor de jongeren is deze reis een bijzondere ervaring omdat

152

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

g Bekijk het filmpje een tweede keer. Welke jongere doet deze uitspraak? Noteer het nummer. Kies uit: Kato Hendrickx (1) – Emilie Goossens (2) – Tanne Vanderheyden (3) – Lien Schuurmans (4) – Robbe Van Roey (5) – Sarah Rijkers (6) – Milan Jacqmotte (7) – Maaike Bruyninckx (8) – Jonas Ketelslegers (9) ‘Ik zal de wereld voortaan bekijken met een meer open blik.’ ‘Ik ga nu meer genieten van de kleine dingen.’

‘In het gastgezin was het heel primitief.’ ‘Iedereen zou dit moeten gezien hebben!’

Uitvoeren

‘Ik vind het al erg als ik tien dagen zonder wifi zit.’

Reflecteren

4 Het filmpje heeft jou helemaal overtuigd. Je wilt je inschrijven voor een inleefreis. Vul het inschrijvingsformulier in. Overtuig de organisatie om voor jou te kiezen. Denk aan hoofdletters en leestekens!

ex e

5 Controleer je eigen inschrijvingsformulier met deze criteria.

6 Wissel je formulier met je buur. Vul dit ook voor je buur in. Formuleer een werkpuntje of een tip. jij

je klasgenoot

Je hebt een aantrekkelijke en overtuigende tekst geschreven.

1234

Je schrijft een hoofdletter waar nodig.

1234

Je schrijft achter elke zin het gepaste leesteken.

1234

In orde Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

LES 2 Ontdek de wereld

153

les

Wat als … Standaardnederlands 3 niet bestond? opbouw van taal verwoorden

letters en soorten opsommen

articulatie en intonatie verzorgen

volume en tempo aanpassen

klanken herkennen

Wat als … OPDRACHT 1

SCHITTEREN op het podium

Wat als … op televisie alleen maar dialect gesproken zou worden?

Bekijk een panelgesprek over taal op televisie.

1 Luc Appermont en Herman Verbruggen geven hun mening over het gebruik van dialect op televisie.

a Hoe denken zij daarover? Met welke argumenten staven zij hun mening?

Luc Appermont is voor/tegen het gebruik van dialect op televisie omdat

ex e

en omdat

Herman Verbruggen is voor/tegen het gebruik van dialect op televisie omdat

en omdat

b Welke taalvariëteit gebruiken zij zelf? 2 Wat doet een taaldokter?

3 Discussieer in groepen van vier. Mag op televisie ook dialect gesproken worden? Noteer een groepsbesluit.

4 Presentatoren moeten voor een groot publiek verstaanbaar zijn. Op welke zaken moeten ze bij het spreken letten?

woord

het panelgesprek: gesprek met een groep van experten het argument: wat je gebruikt om je bewering te staven, kracht bij te zetten discussiëren: van gedachten wisselen over iets met iemand

154

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Word jij een toppresentator? OPDRACHT 2

Hoe is een taal opgebouwd?

1 Hoe zit een taal in elkaar? Begin bij het kleinste taaldeel. Rangschik de woorden. Kies uit: woorden, letters, klanken, zinnen.

2 Vul in.

Onze taal bestaat uit . Die schrijf je op als : klinkers, medeklinkers en andere klanken (tweeklanken). Daarmee vorm je . Wanneer je verschillende samenbrengt in een betekenisvol geheel, heb je

OPDRACHT 3

een . Werk in expertengroepen en deel wat je leerde.

Stap 1: In de expertengroep word je expert in één deel van spreekvaardigheid.

ex e

Stap 2: In de basisgroep geef jij je expertise door aan je groepsgenoten. Je vertelt aan de hand van een steekkaart wat je geleerd hebt.

1 Articulatie en uitspraak

a Onze taal vertoont soms gekke kuren. Je schrijft niet altijd wat je hoort. Kijk naar het voorbeeld. Geef nog twee andere voorbeelden. Bv. mailen (je hoort ee)

b Een doffe klank wordt niet altijd geschreven als e. Geef drie voorbeelden.

c Bedenk zo veel mogelijk woorden met de klanken 'ui', ‘ei/ij’ en ‘ou/au’. Spreek het woord telkens hardop uit. Let op je uitspraak! d Je bent een radiopresentator. Kondig een plaat aan. Gebruik in je aankondiging zo veel mogelijk woorden uit de vorige vraag. Lees de aankondiging om de beurt voor. Let op je uitspraak. Maak een voorstel op een kladblaadje.

LES 3 Wat als … Standaardnederlands niet bestond?

155

2 Intonatie a Wat is intonatie? Welk woord herken je in het woord ‘intonatie’? b Wat bedoelen ze met ‘een goede intonatie’? Waarom is dat belangrijk?

c Het intonatiespel: je krijgt een dobbelsteen en een intonatiekaart. Je gooit de dobbelsteen. Vervolgens kijk je op de intonatiekaart welke emotie je zult gebruiken (overeenkomstig met het aantal ogen op de dobbelsteen). Dan lees je regels 1-3 van het startverhaal voor. De andere groepsleden raden welke emotie je neergezet hebt. Uiteraard krijgt iedereen een andere intonatiekaart. 3 Volume

ex e

b Wanneer spreek je automatisch stil?

a Wanneer spreek je luid?

c Onderzoek welk effect het volume heeft op de sfeer van de tekst. Lees om de beurt regels 25-31 van het startverhaal voor. Iemand leest met gewoon stemvolume. Daarna leest iemand de tekst fluisterend voor. Tot slot leest iemand de tekst heel luid. Wat doet dat met de sfeer van de tekst?

Fluistervolume: Luid:

4 Tempo

a Wanneer ga je in het dagelijks leven sneller spreken?

b Lees regels 47-55 van het startverhaal. Waar mag je wat sneller lezen? Waar kun je beter wat trager lezen? Bespreek per twee.

woord

de emotie: het gevoel

156

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

OPDRACHT 4

Volg je traject.

In de basisgroep ga je met het verhaal aan de slag. Je leest om de beurt een stukje voor. De klasgenoot die aan jouw linkerkant zit, is jouw taaldokter en vult jouw kader in. Je traject naar succes 1234

Je varieert in intonatie, zodat je tekst levendig overkomt.

1234

Je spreekt luid en duidelijk. Je past je volume aan de gebeurtenissen in het verhaal aan.

1234

Je spreekt alle woorden juist en duidelijk uit. Je let extra op de uitspraak van de ‘andere klanken’ (tweeklanken).

Werkpuntje voor jezelf: Speel het spel van klank en ruis – HOEKENROEPEN

OPDRACHT 5

Klanken en letters

Je leraar vertelt hoe je het speelt.

1234

Je hebt een aangenaam leestempo. Je past je tempo aan de gebeurtenissen in het verhaal aan.

wat

ex e

Een taal bestaat uit klanken. Die klanken schrijf je op als letters. In de Nederlandse taal zijn er klinkers en medeklinkers. Ui, ou/au en ei/ij zijn andere klanken (tweeklanken). Bij het uitspreken van die lettercombinatie hoor je twee verschillende klanken. Door letters te combineren vorm je een woord. Wanneer je verschillende woorden in een betekenisvol geheel samenbrengt, heb je een zin.

hoe

Spreekvaardigheid

Als je een goede spreker wilt worden, zijn vier zaken heel belangrijk: articulatie: spreek elk woord juist en duidelijk uit. intonatie: varieer in toonhoogte om levendigheid in je spreken te brengen. volume: spreek niet te luid of te stil en pas je volume aan de situatie of context aan waar nodig. tempo: spreek niet te snel of te traag en pas je tempo aan de situatie of context aan waar nodig.

• • • •

waarheen

Je kunt: • • • • •

in je eigen woorden uitleggen hoe een taal is opgebouwd; de klinkers, medeklinkers en de andere klanken (tweeklanken) opsommen; je uitspraak verzorgen; variatie brengen in je intonatie; je volume en tempo aanpassen aan de situatie of context.

LES 3 Wat als … Standaardnederlands niet bestond?

157

OP HET PODIUM Je hele groepje is spreekspecialist geworden en dat ga je tonen aan je klasgenoten en leraar. De klas wordt een podium. Kies een van deze opdrachten. Mogelijkheid 1: Speel een stripfragment na. Selecteer een fragment uit een stripverhaal dat geschikt is om gespeeld te worden door ongeveer vier personen (+/- drie pagina’s). Zorg zelf voor decor en attributen. Eén leerling zorgt voor een originele aankondiging.

Mogelijkheid 2: Speel een fragment uit een tv-serie na. Selecteer een fragment dat geschikt is om gespeeld te worden door ongeveer vier personen (maximaal vier minuten). Zorg zelf voor decor en attributen. Eén leerling zorgt voor een originele aankondiging. Maak de voorbereiding op een apart blad.

Oriënteren

1 Voor welke opdracht heb je gekozen? Welk fragment heb je geselecteerd?

2 Waarover gaat jouw fragment?

ex e

Voorbereiden

3 Som op wat je nodig hebt om het fragment te kunnen naspelen.

a Rolverdeling: wie speelt welke rol? Wie zorgt voor de aankondiging? b Decor: hoe kun je duidelijk maken waar het fragment zich afspeelt? c Attributen: welke attributen heb je zeker nodig bij het naspelen van het fragment?

4 Bekijk samen de tekst.

a Welke woorden zijn moeilijker om uit te spreken? Noteer ze. b Waar moet je je stemvolume aanpassen? Bespreek. c Waar moet je je spreektempo aanpassen? Bespreek.

Uitvoeren

5 Jouw podiummoment is aangebroken. Lees vooraf de aandachtspunten.

158

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Reflecteren

6 Controleer je eigen werk met deze criteria. Laat daarna een klasgenoot jou beoordelen. je klasgenoot

De situatie / de gebeurtenissen worden duidelijk overgebracht.

1234

Je spreekt alle woorden juist en duidelijk uit. Je let extra op de uitspraak van de ‘andere klanken’ (tweeklanken).

1234

Je varieert in intonatie, zodat je tekst levendig overkomt.

1234

Je spreekt luid en duidelijk. Je past je volume aan de gebeurtenissen in het verhaal aan.

1234

Je past je tempo aan de gebeurtenissen in het verhaal aan.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

1234

Werkpuntje voor je klasgenoot:

jij

Je traject naar succes

ex e

LES 3 Wat als … Standaardnederlands niet bestond?

159

les

Ken je het voorwerp? 4 Over het lv en mv blik op de toekomst: SCHRIJVEN

lijdend voorwerp (lv) herkennen, aanduiden, gebruiken

Onderzoek de zin verder … OPDRACHT 1

meewerkend voorwerp (mv) herkennen, aanduiden, gebruiken

Lees de tekst.

1 Omcirkel in de onderstreepte zinnen het onderwerp en markeer het werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde.

‘Iedereen kent de kusjesdans’

ex e

De Amerikaanse groep Los Lobos had in de zomer van 1987 een hit met 'La Bamba'. Dat was toen al jarenlang een bekend lied. Bijna iedereen kende het hier als 'de kusjesdans'. Op feesten ging bij het lied iedereen in een kring staan. Daarna mocht je elkaar kussen.

'La Bamba' raakte in 1958 bekend door de Amerikaanse zanger Ritchie Valens. Hij was toen 17 jaar. De ouders van de tiener kwamen uit Mexico. Daar was 'La Bamba' een oud volksliedje. Het lied zou al in de 16de eeuw hebben bestaan. De Spanjaarden zongen het toen ze Mexico veroverden.

Soldaten en matrozen zongen het lied. Ze wilden er vrouwen mee verleiden. Die traditie bleef bestaan. Dankzij de hit uit 1958 leerden we de dans zelfs in Vlaanderen kennen. De mannen zongen hier niet. Ze dansten ook niet echt. Ze kusten gewoon!

In 1959 stierf Ritchie Valens. Hij zat in een vliegtuig dat neerstortte. In 1987 maakten ze een film over zijn leven. De groep Los Lobos mocht de muziek spelen. Ook de muzikanten van Los Lobos zijn van Mexicaanse afkomst.

Vandaag kennen de jongeren 'La Bamba' bijna niet meer. Ze denken gewoon aan een Spaans lied. Kusjesdans? Daar hebben ze nog nooit van gehoord. Ze kussen nu op andere muziek. Naar: ‘Zomer-Wablieft: Iedereen kent de kusjesdans’, Wablieft

2 Overloop je oplossing samen met je buur. Waar zitten er verschillen? Bespreek. Als je er niet uit raakt, vraag je de correctiesleutel aan je leraar.

160

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

OPDRACHT 2

Werk met kaartjes en zoek een indeling.

In het schema ontdek je opnieuw zinnetjes met kernwoorden die een tweejarige peuter zou kunnen uitspreken. Voor peuters zijn dat volledige zinnen. Denk goed na over wat ze volgens een peuter kunnen betekenen. a Verdeel de zinnen in twee groepen. Gebruik daarvoor twee verschillende kleuren.

hondje blaffen

snoep kopen

ik zitten

papa lachen

kus geven

opa voorlezen

vis eten

oma bellen

leraar pesten

boek lezen

flesje drinken

baby huilen

b Verdeel de zinnen nu in de kolommen. iets doen

iemand doet iets

ex e

iemand doet

Zinnen waarover je het niet eens bent, duid je nog anders aan.

ZINSDEEL

Vergelijk met je eerste oplossing. Bespreek met twee duo’s. Welke zinsdelen vind je in elke kolom? Noteer dat onderaan in elke kolom. c Bekijk de werkwoorden: aan welke kun je naast het onderwerp ook een lijdend voorwerp (iets) koppelen? Markeer die werkwoorden.

tip

IETS = een lijdend voorwerp

tekenen – schrijven – pakken – noteren – vangen – horen – luisteren – bedenken – gaan – vertrekken – drinken – slapen – geven – kopen – sturen – voetballen – toveren – vertellen – lezen – sluipen – lusten – schaatsen – zien – verdienen – belonen – straffen

Met welke kolom uit het schema komt dat overeen?

d Noteer zelf nog vijf werkwoorden die een lijdend voorwerp (iets) kunnen hebben. Maak met twee van die werkwoorden een zin waarin je dat aantoont.

LES 4 Ken je het voorwerp? Over het lv en mv

161

r aa wat

Werkwoorden met een onderwerp en een lijdend voorwerp

OPDRACHT 3

Werkwoorden die je kunt combineren met iets/iemand (naast het onderwerp) kunnen een lijdend voorwerp bij zich krijgen. Bv. iets doen – iemand helpen

Markeer het lijdend voorwerp. Bespreek je antwoord per twee.

ex e

1 Verduidelijk je keuze mondeling. Gebruik in je uitleg de termen ‘onderwerp’ en ‘lijdend voorwerp’. papa koken

vogel vliegen

ik fietsen

jasje maken

klokje tikken

cake bakken

boom groeien

ijsje eten

boekje pakken

truitje wassen

ezel balken

katje drinken

hondje blaffen

hamster eten

konijntje aaien

vriend helpen

Emma rennen

buur lopen

opa lezen

mama strijken

baby wassen

pizza eten

oma huilen

huisje bouwen

bal gooien

2 Bekijk deze zinnen. Onderstreep daarin het lijdend voorwerp. Onderzoek hoe een lijdend voorwerp opgebouwd kan zijn. Bespreek je oplossing per twee. Welke app raad je me aan?

Kris heeft Debbie gisteren in het station gezien.

Ze stuurde haar vriendin een bericht.

Tijdens het werken zong hij een lied van Adele.

Bel jij haar even?

Mijn vriendin vertelde dat ze naar Italië op reis gaat.

3 Vervolledig dit besluit. Een lijdend voorwerp kan opgebouwd zijn uit Een lijdend voorwerp kan / kan niet over iets of iemand gaan. Een lijdend voorwerp maakt een sterke verbinding met

162

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

OPDRACHT 4

Vul aan met een lijdend voorwerp dat minstens drie woorden bevat. Bespreek je antwoord per twee.

1 Hij schilderde …

2 Je zult opnieuw … krijgen.

3 De leerlingen verkopen … om hun zieke vriend te steunen. 4 Volgende zomer verbouwen de buren … .

wat

Het lijdend voorwerp (lv)

Wat? Sommige werkwoordelijk gezegdes hebben een aanvulling nodig. Dan kun je IETS of IEMAND bij het werkwoord aanvullen: dat zinsdeel noem je een lijdend voorwerp. Bv. Het meisje helpt haar oma. Ze maakt de lunch klaar. (iemand helpen – iets klaarmaken)

ex e

Waaraan herken je dat voorwerp? 1 Het is een zinsdeel dat bij bepaalde werkwoordelijk gezegdes kan of moet voorkomen, IETS/IEMAND … Het heeft dan een sterke verbinding met het werkwoord. 2 Het komt alleen voor bij een wwg dat een aanvulling nodig heeft om de boodschap te verduidelijken. 3 Het kan vervangen worden door iets/iemand. 4 Het begint nooit met een voorzetsel (in, met, op, uit …). 5 Een werkwoord kan maar één lijdend voorwerp hebben. Het lijdend voorwerp kan het enige voorwerp van de zin zijn, maar het kan ook gecombineerd worden met andere voorwerpen. Hoe is het opgebouwd? Het lv bestaat uit één woord, een woordgroep of een zin. Bv. Zij helpt hem. – Zij helpt de nieuwe buurman. – Zij helpt de oude man die op de hoek van de straat woont.

Hoe zoek je het lijdend voorwerp? Onderzoek of het werkwoordelijk gezegde een aanvulling nodig heeft met IETS of IEMAND. Wat/wie … (werkwoord + onderwerp)? Bv. Wat koopt hij? g iets kopen: een boek g Hij koopt een boek. Wie helpt zij? g iemand helpen: de oude man g Zij helpt de oude man.

Onderzoek deze zinnen.

OPDRACHT 5

Onderstreep het lijdend voorwerp en vervang het door een ander lv.

Jongeman gooit oude matras op straat voor gelukkige vinder.

De dame spaarde het hele jaar rosse centjes.

Politie helpt inbreker met problemen. Ze kregen een fikse boete: ze aten TUC-koekjes tijdens het rijden. De sportman verloor zijn dure sportschoenen. LES 4 Ken je het voorwerp? Over het lv en mv

163

Werk ook jij mee in de zin? OPDRACHT 6

Onderzoek en vul aan.

1 Vul de zinnen aan. Aan wie? Voor wie? a Zij vertelde een spannend verhaal

b Hij vertelt een spannend verhaal

c De sponsor koopt nieuwe truitjes d Hun trainer vraagt een ander veld

(aan) iemand iets vragen, aanraden, meedelen,

3 Wat past niet in het rijtje? Waarom?

(aan) iemand iets geven, betalen, lenen,

2 Vul aan met twee werkwoorden die in het rijtje passen.

voor zijn broer iets bereiden – betalen – kopen – drinken

ex e

aan een vriend iets bevelen – antwoorden – vergeten – vergoeden OPDRACHT 7

Bedenk werkwoorden die bij een patroon passen.

Probeer voor ieder patroon ten minste vijf voorbeelden te vinden (controleer voor jezelf of je dat werkwoord met het hele patroon in een zin kunt gebruiken).

–

eten

iemand tegenkomen

iemand iets / iemand uitleggen

lachen

iets

1 Bij welke kolom kon je gemakkelijk voorbeelden verzinnen? Bij welke kolom was het lastig?

164

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

2 Sommige werkwoorden passen misschien in twee kolommen. Ga na waar dat in jouw voorbeelden het geval is en voeg de werkwoorden in die andere kolom toe. 3 Vul aan en kies uit lijdend of meewerkend voorwerp. Wat heb je ontdekt? • Je kunt makkelijk werkwoorden verzinnen waar iets/iemand bij past en die iets/iemand kun je meestal weglaten. Dat komt omdat de meeste werkwoorden in dat patroon passen: ze hebben één voorwerp bij zich: .

• Als een werkwoord twee voorwerpen bij zich heeft, is er eentje altijd iemand en bij die iemand kun je

meestal aan of voor toevoegen. Dat zinsdeel is dan het .

• Een is dus meestal iets (maar kan ook iemand zijn) en een

is altijd (aan/voor) iemand (er zijn maar enkele uitzonderingen). Vul aan met een lijdend voorwerp en een meewerkend voorwerp.

Je lijdend voorwerp moet langer zijn dan één woord.

2 Pablo belooft 3 Sofie brengt

ex e

4 Joeri onderzoekt

1 Dali schenkt

OPDRACHT 8

Waar lukt het niet om een lijdend én een meewerkend voorwerp toe te voegen? Waarom?

wat

Het meewerkend voorwerp (mv)

Wat? Bepaalde gezegdes krijgen naast een lijdend voorwerp een tweede zinsdeel als aanvulling. Het duidt aan op wie (of wat) de werking zich richt. Wie ontvangt er iets, wie verneemt iets, van wie wordt iets afgenomen …

Je kunt het werkwoord dat vaak een vorm van communicatie of een of andere interactie uitdrukt, aanvullen met AAN IEMAND of VOOR IEMAND. Je noemt zo’n aanvulling bij het werkwoordelijk gezegde of het naamwoordelijk gezegde een meewerkend voorwerp. Bv. Julie en Dimitri gaven een verjaardagsgeschenk aan hun vader.  (iets geven aan iemand) Ze gaven hem een verjaardagsgeschenk. Ze vroeg aan hem hoe laat het was.  (iets vragen aan iemand) Ze vroeg hem hoe laat het was. De buurvrouw beloofde een nieuwe auto voor haar zoon.  (iets beloven voor iemand) Ze beloofde haar zoon een nieuwe auto.

LES 4 Ken je het voorwerp? Over het lv en mv

165

Hoe is het opgebouwd? Het mv bestaat uit één woord, een woordgroep of een zin.

Waaraan herken je dat voorwerp? 1 Het is een zinsdeel. 2 Het komt voor bij een wwg of nwg om de boodschap te verduidelijken met de aanvulling AAN of VOOR IEMAND. 3 Het kan met aan of voor beginnen, meestal kun je aan of voor weglaten. Soms verandert de woordvolgorde daardoor. 4 Het verwijst over het algemeen naar een persoon die als tegenspeler van het onderwerp optreedt en in die zin aan de handeling ‘meewerkt’. 5 Het kan vervangen worden door aan/voor iets/iemand.

OPDRACHT 9

Hoe zoek je het meewerkend voorwerp? Het meewerkend voorwerp duidt de persoon aan die iets/niets ontvangt. (interactie) Het meewerkend voorwerp duidt de persoon aan met wie gecommuniceerd wordt. Voor of aan wie + onderwerp en wwg of nwg …? Welke woorden zeggen aan wie of voor wie iemand iets is of doet?

Onderzoek het meewerkend en lijdend voorwerp in zinnen.

ex e

Bouw mondeling zinnen. Werk in duo’s.

1 Kun je met deze werkwoorden een zin met een lijdend voorwerp vormen? Markeer die werkwoorden waarbij het kan. verdwalen – liggen – rondslenteren – achterblijven – staan – bewaren 2 Kun je een zin bedenken met deze werkwoorden en er een lijdend voorwerp in stoppen? Markeer die werkwoorden waar het kan.

plagen – vangen – verbergen – ophangen – vragen – schrijven – brengen – eten – ruiken – luisteren

3 Kun je een zin bedenken met deze werkwoorden en er een meewerkend voorwerp in stoppen? Markeer de werkwoorden waarmee dat lukt. knellen – verlangen – brengen – vragen – verlangen – geven

4 Noteer drie werkwoorden die met beide voorwerpen kunnen voorkomen.

166

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

OPDRACHT 10 Ga aan de slag met de tekst.

Lees de tekst. a Noteer de nummers van de zinnen met een lijdend voorwerp. België: Windmolens krijgen ‘stopcontact’

(1) Het bedrijf Elia plant op zee een nieuw platform. (2) Dat zal dienen als ‘stopcontact’ voor windmolens. (3) Elektriciteit uit windmolens is de energie van de toekomst. (4) Dat denkt Elia. (5) Dat bedrijf verstuurt elektriciteit van de bron naar de gebruiker. (6) Elia gaat nu een platform bouwen in zee, op 40 kilometer van Zeebrugge. (7) Dat kost 400 miljoen euro. (8) Het platform zal dienen als een soort ‘stopcontact’. (9) Nieuwe velden van windmolens op zee kunnen erop aansluiten. (10) Ze moeten dan zelf geen dure kabels naar de kust leggen. (11) De elektriciteit gaat langs het ‘stopcontact’ naar de kust. (12) Dat bespaart dus geld. (13) Het ‘stopcontact’ verstoort het leven in zee ook minder. (14) Het is echt een milieuvriendelijke blik op de toekomst.

Zinnen met een lijdend voorwerp:

Naar: ‘België: Windmolens krijgen stopcontact’, Wablieft

Vergelijk je oplossing met die van je buur. Verklaar waarom je voor die zinnen koos.

b Onderzoek zinnen 3 en 14. Welke zinsdelen herken je? Duid aan en benoem. (3) Elektriciteit uit windmolens is de energie van de toekomst.

ex e

(14) Het is echt een milieuvriendelijke blik op de toekomst.

waarheen

Je kunt:

het lijdend en meewerkend voorwerp in de zin aanduiden; zinnen vormen met een lijdend en meewerkend voorwerp; zeggen waaruit het lijdend en meewerkend voorwerp bestaat; zinnen aanvullen met een lv en/of mv; kenmerken van het lijdend voorwerp en meewerkend voorwerp verwoorden.

• • • • •

LES 4 Ken je het voorwerp? Over het lv en mv

167

Jouw blik op de toekomst Schrijf een korte tekst (van vijf tot acht zinnen) over een aspect of mogelijke ontdekking voor de toekomst. Kies eerst een thema. Werk per twee. Hoe pak je dat aan?

Oriënteren

Voorbereiden

1 Kies een thema (mode, natuur, kunst, wetenschappen, bouwen en wonen, school …).

2 Verzamel ideeën.

3 Probeer eerst op een apart blad een antwoord te formuleren op de vragen. Antwoord met een volledige en duidelijke zin of zinnen. 4 Onderstreep in je antwoorden het lijdend voorwerp met groen. a Hoe benader jij de toekomst? b Wat fascineert je?

d Waarin geloof je?

ex e

Uitvoeren

c Wat geloof je niet?

5 Schrijf je tekst op een apart blad. Gebruik je antwoorden op de vragen.

Reflecteren

6 Vind je in je antwoorden een lijdend voorwerp?

7 Bekijk nu alle lijdende voorwerpen en de werkwoorden waarbij ze voorkomen. Wat kun je daaruit besluiten?

8 Onderzoek je zinnen opnieuw: heb je ook ergens een meewerkend voorwerp gebruikt? Onderstreep met rood. Je traject naar succes

jij 1234

Je verwerkt alle antwoorden in je tekst.

1234

Je kunt alle lijdende voorwerpen aanduiden.

1234

Je vertelt in je tekst over de toekomst.

Heb je ook een meewerkend voorwerp gebruikt?

nee

woord

het aspect: verschijningsvorm, aanzicht, facet fascineren: betoveren, boeien, aanspreken

168

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

les

Lees en ontdek

tekstopbouw HERKENNEN

chronologische tekststructuur AANDUIDEN delen van een tekst AANDUIDEN

Wat weet je al? Wat kun je al? OPDRACHT 1

je held VOORSTELLEN

hoofd- en bijzaken ONDERSCHEIDEN

CENTRALE THEMA OF HOOFDGEDACHTE AANGEVEN

Onderzoek de opbouw van een tekst. De opbouw helpt je om een tekst beter te begrijpen.

a Duid de delen van de tekst aan en benoem ze.

1 Bekijk de tekst.

Kies uit: alinea – illustratie – inleiding – kop – lead – tekstblok – titel – tussenkop – tussentitel

ex e

Allemaal (vreemde) beestjes?

b Welke termen zijn synoniemen? Noteer die hier.

De mens leeft niet alleen op deze aarde. Planten en dieren zijn de andere bewoners van onze wereldbol. Ons gedrag heeft invloed op het milieu en dus ook op die andere bewoners. Veel soorten dreigen uit te sterven. Dat is heel jammer, want deze opvallende beestjes kleuren de wereld.

Draakje speelt verstoppertje De rafelvis lijkt een beetje op een blad met rafels. Toch is het helemaal geen plant. De vis verbergt zich graag tussen de planten onder water en leeft in de buurt van Australië. Zijn thuis zijn de riffen in zee. De vis kan tot 35 centimeter groot worden. Zijn vijanden en prooien ontdekken hem moeilijk. Door zijn vorm krijgt hij de bijnaam 'zeedraak'.

Groene vacht De luiaard is een harig beest uit de oerwouden van Zuid-Amerika. Slapen kan hij als geen ander. De luiaard leeft in de bomen. Hij eet vooral bladeren. Daar kan ook wel een insectje bij. Of zelfs een klein diertje. Om alles te verteren slaapt de luiaard wel tien uur aan één stuk. De haren van de luiaard zijn bruin of soms wat groen. Dat komt door bacteriën en algen. Die leven in zijn vacht. Heilige hoorns Voor deze runderen heb je vanzelf respect. Dat komt door hun lange hoorns. Het zijn Watusi-runderen. Ze leven vooral in Rwanda in Afrika. Hun voorouder is de oeros. Watusi-runderen waren eeuwenlang heel belangrijk voor enkele Afrikaanse stammen. Voor de Tutsi's waren deze runderen zelfs heilig. Naar: ‘In de kijker: Allemaal (vreemde) beestjes?’ Wablieft

LES 5 Lees en ontdek

169

2 Lees ook deze tekst. a Bedenk zelf een titel en een tussentitel. In Amsterdam en in Utrecht is er nu een klerenbibliotheek. Je kunt er kleren lenen. Je neemt ze mee naar huis, draagt ze en brengt ze vier weken later terug. Je moet de kleren zelf niet wassen.

Het idee is niet helemaal nieuw. Kleren ruilen of ‘swishen’ heeft al enkele jaren veel fans. Vooral vrouwen doen het. Ze ruilen hun kleren en ontdekken zo nieuwe dingen, zonder ze te kopen. Ook zakenvrouwen kunnen hun kleren ruilen. Ze deden dat al in Alkmaar – ook in Nederland. Nieuw bij de klerenbibs in Nederland is dat de kleren terugkomen naar de bibliotheek. Naar: ‘België: Leen eens een broek’, Wablieft

b Welke illustratie zou bij de tekst passen? Kies uit deze reeks. Doe een voorstel.

ex e

illustratie:

Als de vorige opdrachten niet vlot gingen, oefen je verder op diddit voor je aan de volgende opdracht begint.

170

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Waarover gaat het? Wat is het thema? OPDRACHT 2

tip

Zoek een gepaste titel.

De vier beelden hebben een link met de Cliniclowns.

1 Welke titel past volgens jou bij deze foto's in de krant? a Wat is de rode draad doorheen de foto’s?

b Verzin een passende titel.

ex e

c Wat is volgens jou een goede titel? Bespreek samen aan welke criteria een titel moet voldoen. Criteria voor een goede titel Een goede titel … • valt op / valt niet op (heeft een groter lettertype, is in vetjes gedrukt); • is kort / lang (lidwoorden en bepaalde werkwoorden worden dikwijls weggelaten); • wekt geen / wel nieuwsgierigheid bij de lezer; • vat dikwijls de tekst of alinea samen / geeft extra informatie; • zet de lezer aan om de tekst te lezen / zet de schrijver aan om de tekst te lezen; • legt de klemtoon op de minst / meest informatieve woorden (die geven veel informatie).

d Lees je titels. Beantwoorden ze aan die criteria? Pas aan waar nodig.

LES 5 Lees en ontdek

171

OPDRACHT 3

Lees de tussentitels bij de verschillende delen van een tekst over voetbal.

De voetbalwereld 1 Geschiedenis 2 Symbool 3 Waaraan moet een bal voldoen? 4 Hoe wordt een voetbal gemaakt? In welk deel van de tekst zou je deze informatie kunnen vinden? Noteer het nummer in de laatste kolom.

De oudste bal komt uit Egypte. De bal doet denken aan de zon. Er worden allemaal kleine zeshoeken uit de plaat gesneden.

In de prehistorie werd voetbal gespeeld met stenen ballen.

De bal moet bolvormig zijn.

De oudste ballen die wel bekend zijn, waren gemaakt van linnen en gevuld met riet, stro en waren groen of geel gekleurd.

De omtrek van de bal moet tussen 68 en 71 cm liggen.

Hier worden de ballen opgepompt en wordt er gecontroleerd of ze niet lek zijn.

ex e

De twee halve ballen worden op een klein stukje na aan elkaar gezet en dan wordt de bal gekeerd want de goede kant zit binnenin. In de middeleeuwen werd er al een vorm van voetbal gespeeld.

Bij het begin van de wedstrijd mag de bal de 453 gram niet overschrijden.

wat

Titel en tussentitels

Een titel (of kop) • staat boven een tekst; • geeft aan waar de tekst over gaat; • valt op door een ander lettertype; • is meestal de kortste samenvatting van de zakelijke tekst; • beantwoordt aan enkele criteria: hij is kort, wekt nieuwsgierigheid, zet aan tot lezen en legt de klemtoon op de meest informatieve woorden. Elke tekst begint met een titel. Soms zijn er tussentitels (of tussenkopjes). Die • staan boven een deel van de tekst; • geven aan waarover dat deel gaat.

172

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Verder lezen … OPDRACHT 4

Bepaal de hoofdgedachte.

Bekijk en lees de teksten. Beantwoord daarna de vragen.

Metro NL Ma. 21 maart, pagina 8

ex e

metro

Vijf tips om te vloggen Met je smartphone

Naar: ’Vlog’, www.wikipedia.be

Omdat smartphones en hun bijbehorende camera’s steeds beter worden, zijn de toestellen tegenwoordig ook prima geschikt om filmpjes mee in te blikken. Heb je er bovendien altijd al van gedroomd om een ster op YouTube te worden of om je eigen vlog te maken? Dankzij Samsung Discover kunnen we je vijf tips geven waarmee je meteen van start kunt gaan. Als je die volgt, zullen de technische aspecten alvast snor zitten! Lees meer op metrotime.be/samsung

Naar: ‘Vijf tips om te vloggen met je smartphone’, www.metrotime.be

In 2000 probeerden enkele Amerikanen de mogelijkheden van een vlog uit. Slechts vier jaar later pikte de geschreven pers daarop in en verscheen er een artikel in de krant. Het jaar nadien volgden er verscheidene initiatieven om het vloggen onder de aandacht te brengen, maar die waren niet krachtig genoeg om een hype te creëren. Best gek, dacht ik bij mezelf, maar tegelijkertijd dacht ik ook even terug aan mijn eigen ervaringen met YouTube en Facebook in de beginjaren. Toen besteedde ik niet zo veel aandacht aan het delen van leuke foto’s of filmpjes of het bekijken ervan. YouTube diende voornamelijk om liedjes te beluisteren en Facebook om een status te delen of te lezen wat iemand anders te zeggen had. Naar: 'Het vloggen: Klaar om ons te veroveren!', www.comma.smallteaser.com

LES 5 Lees en ontdek

173

1 Wat is de hoofdgedachte van de drie teksten? 2 In welke tekst zul je het antwoord vinden op deze vragen? Plaats de letter van de tekst bij de vraag. Hoe kun je beter vloggen met je smartphone? Wanneer is vloggen ontstaan? Wat is een vlog?

Waarvan is vlog de afkorting?

OO OO OO OO OO

Ik heb naar de titel of kop gekeken. Ik heb naar de illustraties gekeken. Ik heb de tekst volledig gelezen. Ik heb het begin en het einde van de tekst gelezen. Ik heb gezocht naar vetgedrukte of anders gekleurde woorden.

3 Hoe heb je de hoofdgedachte gevonden?

4 Wat vertelt de schrijver over het thema? Vertel het in één of twee korte zinnen. Tekst A:

Tekst B:

ex e

Tekst C:

hoe

De hoofdgedachte of het centrale thema

Een tekst gaat ergens over. Dat is het onderwerp van de tekst. Dikwijls is dat onderwerp in één woord te benoemen. Het belangrijkste wat de schrijver over het onderwerp zegt, is de hoofdgedachte of het centrale thema van een tekst. Wat de schrijver over het centrale thema vertelt, vind je in de hoofdpunten van de tekst.

Om het onderwerp en de hoofdgedachte te vinden, kun je de tekst het best globaal lezen. Daarvoor lees je de tekst niet volledig, enkel in grote lijnen. Lees zeker het begin (inleiding) en het einde (slot) van de tekst. Bestudeer ook de titel en bekijk de structuur, de illustraties en de tekstopmaak of lay-out.

OPDRACHT 5

Markeer het thema waarover je meer wilt lezen.

optie 1: Bizarre werelden – optie 2: Beestachtig – optie 3: Vreemde gewoontes – optie 4: Knappe animatie Zoek drie klasgenoten die dezelfde keuze maakten. Maak de opdrachten. Noteer de naam van het groepslid bij de rol die hij op zich neemt.

174

koploper

tijdbewaker

verslaggever

bemiddelaar

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Deel 1 1 Lees de teksten van jouw keuzethema. Bedenk een passende titel die voldoet aan de criteria uit het kader over titels op p. 172. 2 Noteer de titels van de twee teksten op een blaadje. Als iedereen klaar is, bespreek je welke titel het best bij de tekst past. Schrijf de titel boven de tekst.

Deel 2

2 Lees de tekst.

1 Kies elk een van de vier teksten op diddit.

3 Noteer op een apart blad de woorden die belangrijk zijn om de tekst te onthouden en na te vertellen.

4 Lees de titel opnieuw. Waarom koos de schrijver volgens jou die titel?

5 Bedenk een andere passende titel. Waarom zou je voor die titel kiezen?

ex e

6 Vertel aan de groep wat je las. Gebruik daarvoor de belangrijkste woorden. a De andere leden van de groep lezen de tekst. Ze zullen je kritisch beoordelen. Ze zullen nagaan of je de tekst correct samenvatte en vertellen wat ze ervan vonden. b Noteer wat anderen ervan vonden.

c Hoe noem je die belangrijkste woorden?

d Wat doen die woorden precies?

e Vul na het vergelijken van de titels de ontbrekende woorden in. Wat is een sleutelwoord (kernwoord)? Een sleutel opent deuren. Wie een deur opent, ziet wat erachter zit. Zo gaat het ook met een sleutelwoord. Sleutelwoorden geven de lezer toegang tot het onderwerp en de hoofdgedachte van de tekst of de alinea. Je vindt de dikwijls in de en/of zin van een alinea. Samen met de andere woorden vormen ze de van de tekst. Die zin vertelt je waarover het in de tekst zal gaan.

LES 5 Lees en ontdek

175

OPDRACHT 6

Lees de tekst over gamen oriënterend. Voer daarna de opdrachten uit.

ZO WORDEN GAMES EXPRES VERSLAVEND GEMAAKT

ANDERE TRUCS Daarnaast zijn er nog een paar trucs die gameontwikkelaars inzetten om spellen extra verslavend te maken. Die trucs spelen in op het individu. Denk aan het toevoegen van een positieve uitkomst of beloning, waardoor de kans toeneemt dat de gamer doorgaat. Dat kan bijvoorbeeld fictief geld of extra wapens zijn. ERVARINGSPUNTEN De gamer krijgt zo het gevoel dat hij steeds beter wordt in het spel, een gevoel dat versterkt wordt door het krijgen van ervaringspunten. Die punten zijn in werkelijkheid echter gebaseerd op het feit hoelang je het spel speelt en niet of je daadwerkelijk beter wordt. Hoe meer ervaringspunten, hoe meer mogelijkheden voor de gamer. Hij wordt op die manier competitiever en stijgt ook nog in aanzien bij andere spelers. Maar wanneer zet je die beloning in als gameproducer? Belangrijk is dat de gamer niet precies kan voorspellen wanneer hij beloond wordt, waardoor de behoefte om lang door te gaan met spelen wordt aangewoekerd. Het inzetten van push-notificaties is ook een hulpmiddel om spelers weer in het spel te trekken als hij even offline is.

OPGESLOKT Bij nieuwe spellen weet je als gamer niet wat je kunt verwachten. Dat is de zogenaamde beslissingsfase waarin de gamer probeert uit te zoeken wat het spel inhoudt en of het aan zijn behoeften voldoet. Gameontwikkelaars willen die beslissingsfase zo kort mogelijk houden. Ze proberen te vermijden dat een gamer op rationele gronden beslist om een spel wel of niet te spelen. Dat is belangrijk omdat gamers afhaken als ze al weten hoe het spel zal verlopen. Kortom: gamers moeten meteen door het spel worden opgeslokt. Dat opslokken gebeurt door games te laten inspelen op competitiedrang en sociale interactie. Uit onderzoek is gebleken dat dit de ‘basisbehoeften’ van gamers zijn. Voor sommigen is het kletsen in de ‘chatroom’ belangrijker dan het daadwerkelijke spel.

De grootste gamebeurs ter wereld is de E3 in LA. Die beurs presenteert de nieuwste ontwikkelingen en de nieuwste spellen in de industrie aan de liefhebbers. Maar hoe wordt een nieuwe game een succes? De ontwikkelaars maken de game zo verslavend mogelijk en daar zijn een paar trucs voor.

ex e

FEEDBACK Bovendien geven verslavende spellen veel feedback van de zogenaamde progressie die een speler maakt. Denk bijvoorbeeld aan uitgebreide statistieken die eigenlijk niks zeggen over hoe goed iemand is in een game. Een voorbeeld daarvan is hoelang de gamer het spel al heeft gespeeld; hij ziet dat als een prestatie. Hoe meer feedback, hoe meer de gamer denkt dat hij erop vooruit gaat. Door al die trucs blijft de verslaving niet lang uit!

Naar: Metronieuws

woord

rationeel: verstandelijk fictief: verzonnen de push-notification: melding die kan worden verzonden via vast en mobiel internet de progressie: geleidelijke vooruitgang

176

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

1 Bekijk de lay-out aandachtig. Duid aan wat je allemaal in de tekst opmerkt. Welke van deze elementen komen in de tekst voor? Vul aan wat je in de tekst vindt. Als je een van de opgesomde elementen in het kader niet in de tekst terugvindt, schrijf dan GEEN. titel tussentitel(s) inleiding

aparte tekstblokjes

slot illustratie/afbeelding bronvermelding

3 Waaruit bestaat een apart tekstblokje?

2 Lees de titel opnieuw en schrijf de hoofdgedachte op. Noteer daarnaast de hoofdzaken (sleutelwoorden) en de bijzaken (details) op een apart blad.

ex e

4 Hoe noem je het eerste tekstblokje? Waarover vertelt de schrijver daarin?

5 In welk deel van de tekst geeft de schrijver meer informatie/uitleg?

6 Met welk tekstblokje rondt de schrijver de tekst af? Wat vind je daarin terug?

wat

De alinea

De tekstdelen of tekstblokjes noem je alinea’s. Je kunt een alinea herkennen aan deze aspecten.

• Elke goed opgebouwde alinea heeft een kernzin met daarin de belangrijkste gedachte (kerngedachte) van die alinea. • In een alinea staat die kernzin voor- of achteraan. • Dikwijls is er een witregel tussen twee alinea's. • Soms springt de eerste regel in. • De laatste regel is meestal niet helemaal volgeschreven.

LES 5 Lees en ontdek

177

OPDRACHT 7

Lees de tekst oriënterend.

Wil je graag weten welke dieren nog niet ontdekt zijn? Op die vraag bestaat eigenlijk geen antwoord. Van niet-ontdekte dieren weten we gewoon niet dat ze er zijn. Hoe weten wetenschappers dan dat er nog miljoenen dieren zijn die we niet kennen?

In het regenwoud zitten duizenden en duizenden insecten. Als je er met een vlindernetje door wandelt, vang je er zonder veel moeite een heleboel. Dan nodig je een keverexpert, een vlinderexpert en nog wat andere experts uit. Ze zullen ongetwijfeld een aantal soorten insecten herkennen en benoemen. Maar er zullen ook een paar exemplaren tussen zitten waarover ze twijfelen. Dat ene kevertje lijkt op een soort dat al ontdekt is, maar is toch niet helemaal hetzelfde. Het zou weleens een nieuwe ondersoort kunnen zijn. De experts gaan dan naar de bibliotheek of ze zoeken op het internet. Misschien steken ze hun licht op bij collega-experts die op andere plaatsen in de wereld werken. Zelfs als alle experts ter wereld zich over het netje gebogen hebben, kun je er zeker van zijn dat er nog een paar insecten zijn waarvan niemand precies weet wat ze zijn. Dan moeten ze dus verder bestudeerd worden.

ex e

Natuurlijk kun je niet met een netje door het regenwoud rennen om grote dieren te vangen. Daarvan zijn de meeste wel bekend. Maar toch worden er nog nieuwe soorten gevonden. Duikers zien heel diep in de zee bijvoorbeeld vissen die ze nog nooit eerder zagen. Ze gaan naar de bodem met onderzeeërs waarop heel sterke lampen staan, want het is natuurlijk pikdonker in het diepste van de oceaan. Dan moeten ze proberen de vis of het dier te vangen, zodat ze helemaal zeker zijn dat het een nieuwe soort is.

Wetenschappers schatten dat er 8,7 miljoen soorten dieren op aarde zijn. Iets meer dan één miljoen soorten zijn al ontdekt. Reken maar even uit: ongeveer 86 % van alle soorten op het land en 91 % van alle soorten onder water moet nog ontdekt worden. Sommige soorten verdwijnen zelfs voor ze ontdekt zijn. Wil jij natuurwetenschapper worden? Moet je zeker doen! Er is nog veel werk aan de winkel.

Naar: Mathilde Masters, 321 superslimme dingen die je moet weten voor je 13 bent

1 Wat zie je als je de tekst oriënterend leest?

a Waarom lees je de tekst? Wat is je leesdoel?

b Wat verwacht je te lezen?

2 Lees de tekst globaal. Markeer in elke alinea de woorden die jij belangrijk vindt. 3 Wat is de hoofdgedachte (centraal thema) van de tekst?

178

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

4 Zoek nu uit welke titel het best past bij de kernwoorden. Noteer de titels op de juiste plaats. Kies uit: • NIEUWE SOORTEN GROTE DIEREN • 8,7 MILJOEN SOORTEN DIEREN • MILJOENEN DIEREN ZIJN NOG NIET ONTDEKT • DUIZENDEN INSECTEN IN HET REGENWOUD Lees ook deze tekst. Beantwoord daarna de onderzoeksvragen.

OPDRACHT 8

Ingrediënten 5 appelen

3 eetl. abrikozenconfituur

1 limoen

1 eetl. rietsuiker

25 g koude boter

1 zakje vanillesuiker

1 rol bladerdeeg (versmarkt)

Appeltaart

Voorbereiding (15 min.) Pers eerst de limoen. Schil de appelen, snij ze in vier en daarna in fijne schijfjes. Besprenkel ze met het limoensap. Zo verkleuren de appelschijfjes niet.

ex e

Bereiding (35 min.) 1 Verwarm de oven voor op 200 °C. 2 Rol eerst het bladerdeeg op het bakpapier uit tot het deeg een diameter van ± 35 cm heeft. Leg het deeg vervolgens met het bakpapier op een bakplaat. 3 Verdeel de appelschijfjes dan over het bladerdeeg tot op twee à drie cm van de randen. Vouw de randen naar binnen en een beetje naar omhoog. 4 Snij de boter in stukjes en verdeel ze over de appelschijfjes. Bestrooi de taart daarna met de rietsuiker en de vanillesuiker. 5 Zet ± 20 min. in de voorverwarmde oven. De appeltjes moeten zacht zijn en het bladerdeeg krokant. 6 Verwarm intussen de abrikozenconfituur in een steelpannetje en bestrijk er de taart mee.

Tip! Deze appeltaart is lekker koud of lauw. Als u ze lauw serveert, geef er dan een bolletje vanille-ijs of wat slagroom bij. Naar: ‘Appeltaart’, www.colruyt.be

1 Welke elementen merk je op in de lay-out?

2 Hoe is de tekst opgebouwd? Duid de verschillende delen aan.

3 Wat is de hoofdgedachte?

4 Kun je de zinnen zomaar van plaats wisselen? Waarom wel/niet? 5 Hoe werden de gegevens gerangschikt?

LES 5 Lees en ontdek

179

6 Noteer de woorden die dat verband aanduiden. 7 Hoe ondersteunt de schrijver het verband?

wat

Signaalwoorden

Woorden die verbanden in tekst tussen de alinea’s of de zinnen aanduiden, noem je signaalwoorden.

Opbouw van een tekst

Voorbeelden van die woorden in een chronologische structuur: eerst, daarna, vervolgens, dan, nu, later, nadien, toen, eerst, ten slotte, terwijl, vroeger, in 1682, de 15de eeuw, 7 jaar later, twee maanden eerder, voor, voordat, tot, terwijl, zolang, sinds, in het begin, intussen, een jaar later, op 25 december …

wat

ex e

waarheen

Je kunt: • • • • • • • •

180

de hoofdgedachte van een tekst aangeven; in een informatieve tekst de hoofdzaken van de bijzaken onderscheiden; de opbouw van een informatieve tekst herkennen en de verschillende delen aanduiden; de sleutelwoorden in een tekst aanduiden; de gepaste titel/kop of tussentitels voor een tekst bedenken; de signaalwoorden van een chronologische structuur in een tekst aanduiden; de kenmerken van een chronologische structuur aanduiden; de termen alinea en opbouw (inleiding, midden en slot) gebruiken.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Ken je de held? Oriënteren

Werk in groepjes van drie. Zoek een kort filmpje (trailer) met een (strip)held als inspiratie. 1 Bedenk een leuke en aantrekkelijke titel voor het verhaal in het filmpje.

tip

Zoek eventueel naar bloopers.

2 Schets de situatie of context: wat gebeurt er? Gebruik daarbij passende signaalwoorden.

Voorbereiden

3 Vertel aan een ander trio wat er volgens jou zou kunnen volgen. Hoe loopt het af? OF: Schrijf een inleiding of een slot bij het filmpje. Lees je voorstel aan een andere groep voor.

4 Maak een keuze.

Uitvoeren

a Welke held? Welk filmpje? b Ga je spreken (vertellen) of schrijven (en voorlezen)? c Welke informatie: wat zijn de belangrijkste zaken of hoofdzaken voor de opdracht?

ex e

5 Breng je verhaal op een boeiende manier. Werk op een apart blad voor je inleiding/slot of voor de voorbereiding om te kunnen vertellen (noteer sleutelwoorden).

Reflecteren

6 Hoe ging het?

In orde Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

1234

Je schetst duidelijk wat er in het filmpje gebeurt en gebruikt 1234 daarbij passende signaalwoorden.

1234

Je vervolledigt het verhaal: • je geeft duidelijk weer hoe het verhaal verder gaat. • je vult aan met een passende inleiding of slot.

1234

Je deelt je ideeën met je eigen groepje en met een ander trio 1 2 3 4 op een boeiende manier.

1234

Je bedenkt een leuke en aantrekkelijke titel.

Werkpuntje voor jezelf:

woord

de blooper: een opnamemoment waarbij iets fout loopt, dikwijls een grappige situatie

LES 5 Lees en ontdek

181

les

Gevat samengevat

verhaal samenvatten MET SLEUTELWOORDEN

genietend lezen

karaktertekening MAKEN

OPDRACHT 1

Van sleutelwoorden tot verhaal Lees de sleutelwoorden.

Waasland Shoppingcenter

10-jarig jubileum van ‘De Grijze Jager’

vrijdag 2 juni van 16.30 uur tot 18.00 uur

Signeren – max. één boek

voor alle fans

John Flanagan

w-vragen STELLEN

1 Op welke vragen geven de sleutelwoorden een antwoord?

Markeer het vraagwoord en het bijbehorende sleutelwoord telkens in dezelfde kleur.

ex e

2 Kun jij met die sleutelwoorden het verhaal reconstrueren? Schrijf het verhaal op in drie goede zinnen.

3 Je leraar leest het originele artikel voor. Welke verschillen merk je met jouw versie?

OPDRACHT 2

Ken jij de boekenreeks ‘De Grijze Jager’?

1 Vertel in maximaal tien sleutelwoorden waar de reeks over gaat. Ken je de reeks niet? Geen nood. In het kader vind je de nodige info. Markeer tien sleutelwoorden en noteer ze onder de tekst. Denk bij het selecteren van sleutelwoorden aan de w-vragen.

woord

signeren: handtekenen reconstrueren: opnieuw opbouwen met de gegevens die je hebt selecteren: kiezen

182

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

De Grijze Jager speelt in een wereld vol kastelen, woeste wouden en vijanden. De Grijze Jagers vormen een elitekorps van spionnen. Je ziet ze niet, maar zij zien alles. Ze krijgen een speciale opleiding: boogschieten, paardrijden en sluipen. De Grijze Jagers zijn de ogen en oren van de koning. Ze gaan vaak op reis, houden contact met elkaar en proberen complotten tegen de koning te verijdelen. Will, de hoofdpersoon, is klein en behendig en een krak in sluipen! Trek is Wills paard. Hij is supersnel, intelligent en loyaal aan zijn baasje. Voor je op zijn rug kunt zitten, moet je het wachtwoord fluisteren: â&#x20AC;&#x2DC;Mag ik?â&#x20AC;&#x2122; De leermeester van Will heet Halt. Hij lijkt nors, is streng en precies. Maar als je hem beter leert kennen, ontdek je andere eigenschappen: Halt is sterk, slim, betrouwbaar en trouw aan koning Duncan. Koning Duncan regeert over het koninkrijk Araluen, dat lijkt op het middeleeuwse Engeland. Het is verdeeld in vijftig lenen, die elk een kasteel hebben. Kasteel Redmont is het kasteel van koning Duncan. Morgarath, de Zwarte Heer, is lang en dun, heeft pikzwarte ogen en is de aartsvijand van koning Duncan. Hij heeft een leger van Wargals. Dat zijn afschuwelijke, moordlustige wezens met gele slagtanden. Ze waggelen een beetje tijdens het lopen.

Naar: '10 jaar De Grijze Jager', Gottmer Uitgevers Groep

2 Op welke vragen geven jouw sleutelwoorden een antwoord?

ex e

Noteer ze en markeer vraagwoord en bijbehorend sleutelwoord in dezelfde kleur.

3 Wissel je blad met dat van je buur. Kan hij het verhaal reconstrueren aan de hand van jouw sleutelwoorden? Heb je goede sleutelwoorden gekozen? Waarom wel/niet? OO Ik heb goede sleutelwoorden gekozen. Mijn buur kan de belangrijkste info reconstrueren. OO Ik heb een aantal goede en enkele minder goede sleutelwoorden gekozen. Mijn buur kan het verhaal niet helemaal reconstrueren. Er ontbreekt belangrijke informatie. OO Ik heb geen goede sleutelwoorden gekozen. Mijn buur kon het verhaal niet reconstrueren.

4 Vul voor deze helden de steekkaart aan met enkele karaktereigenschappen. Onderstreep die info in de tekst.

Halt

Trek

Will

steekkaart

5 Gebruik nu jouw sleutelwoorden uit vraag 1 om het verhaal samen te vatten in vijf goede zinnen. Werk op een apart blad. Waren je sleutelwoorden niet helemaal goed? Kies dan eerst nieuwe.

woord

het complot: samenzwering loyaal: trouw

LES 6 Gevat samengevat

183

Van verhaal over sleutelwoorden naar samenvatting OPDRACHT 3

Lees op diddit het fragment uit De Grijze Jager: de ruïnes van Gorlan.

Werk in groepjes van vier met de placemat of vul de steekkaart in die op diddit staat. 1 Zou jij dit boek willen lezen? Waarom wel/niet?

2 Zou je op basis van dit fragment het boek aanraden aan een klasgenoot? Waarom wel/niet?

3 Zoek een tiental sleutelwoorden in het verhaal. Denk daarbij aan de w-vragen.

4 Ga per twee verder. Vat het verhaal met behulp van de sleutelwoorden samen in een vijftal goede zinnen. Werk op een apart blad. Kijk je eigen werk na met behulp van de criteria. 5 Wissel je werk met je buur. Vul voor de samenvatting van je buur het kader in.

jij

je klasgenoot

Je vermeldt de belangrijkste personages (wie).

1234

Je samenvatting bevat de belangrijkste gebeurtenissen (wat).

1234

Je samenvatting vertelt iets over enkele andere w-vragen: waar OF wanneer OF waarom.

1234

Je samenvatting bevat geen details.

1234

Je samenvatting bestaat uit ongeveer vijf goede zinnen.

1234

Je traject naar succes

ex e

In orde

Werkpuntje voor jezelf:

hoe

Een verhaal samenvatten

waarheen

Je kunt: • • • • •

184

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Een karaktertekening OriĂŤnteren

1 Wat is een karaktertekening? Wat moet een karaktertekening bevatten?

Voorbereiden

ex e

2 Zoek acht woorden die iets vertellen over Will. Noteer ze in het silhouet.

woord

het silhouet: alleen de omtrek van de persoon/de zaak is duidelijk

LES 6 Gevat samengevat

185

Uitvoeren

3 Maak in vier goede zinnen een karaktertekening van Will. Gebruik de woorden van de vorige vraag.

4 Zet je karaktertekening om in een beeld. Gebruik je fantasie. Hoe ziet Will er volgens jou uit? Denk daarbij ook aan deze zaken.

Reflecteren

• Welke kleding draagt een Grijze Jager? • Welke wapens heeft een Grijze Jager bij zich? • Welke lichaamsbouw is ideaal voor een Grijze Jager?

5 Controleer je eigen werk met deze criteria. Laat daarna een klasgenoot jouw karaktertekening beoordelen. Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

Je somt acht woorden op die iets vertellen over Will.

1234

Je gebruikt de woorden in je karaktertekening van Will.

1234

Je verbindt zinnen op een logische manier.

1234

Je karaktertekening bestaat uit ongeveer vier zinnen.

1234

Je gebruikt de gevonden informatie in je afbeelding van Will.

1234

ex e

In orde

Werkpuntje voor jezelf:

186

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

Uitdaging: speel het spel Oriënteren

Kun jij het tofste spel ontwikkelen?

Voorbereiden

2 Welk spel wil jij ontwikkelen? Kies uit: Memory – Domino – Bingo.

1 Bespreek eerst deze vragen in groep. a Houd jij van gezelschapsspellen? Waarom wel/niet? b Welke gezelschapsspellen vind je het leukst? Wat vind je er zo leuk aan? c Welke elementen bevat een goed gezelschapsspel volgens jou?

3 Maak op een apart blad een lijstje van woorden en verklaringen of woorden en gatenzinnen die je wilt gebruiken. Elk groepslid kiest vijf items. Denk daarbij aan de woorden of verklaringen die je zelf moeilijk vindt om te onthouden.

4 Ga aan de slag met het sjabloon dat je van de leraar krijgt. Noteer de leerstof die jij wilt verwerken in het spel op de kaartjes. Kijk goed naar het voorbeeld.

Uitvoeren

5 Maak een minihandleiding bij het spel. Op diddit vind je een stappenplan.

ex e

6 Werk samen met een ander groepje om de spellen uit te testen. Je beoordeelt het spel van het andere groepje met behulp van de criteria.

Reflecteren

7 Vul het kader in.

Je traject naar succes

jij

Je verduidelijkt het doel van het spel. De spelers weten wat de bedoeling van het spel is. 1 2 3 4 1234

Je legt het spelverloop helder uit. Je slaat geen stappen over.

1234

Je lijst op welke voorbereidingen je zult treffen voor het spel gespeeld kan worden.

1234

Je gebruikt hoofdletters waar nodig.

1234

Je schrijft op het einde van elke zin een leesteken.

1234

Je voegt een gekke spelregel toe aan het spelverloop.

Werkpuntje voor jezelf:

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: • dit gaat vlot: • dit vraagt training:

LES 6 Gevat samengevat

187

De laatste ronde OPDRACHT 1

Geef voor elk van de gevonden synoniemen een woord uit de woordfamilie. Noteer telkens tussen haakjes de woordsoort.

Voorbeeld: ontdekken g de ontdekking

Zoek voor deze zelfstandige naamwoorden een werkwoord uit dezelfde woordfamilie. Gebruik ze daarna in een zin.

OPDRACHT 2

• het argument:

• de emotie:

ex e

• de eliminatie:

• de verwensing:

• de aarzeling:

• de reconstructie:

188

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

De laatste ronde OPDRACHT 3

Welk werkwoord zoeken we?

2 proberen een antwoord te vinden op een moeilijke vraag = zich het hoofd …

3 een beetje donker zijn

4 vervloeken

5 wegnemen

6 moed vatten

7 loswerken, omwroeten

8 een belachelijke of domme indruk maken = een figuur … 9 twijfelen

10 instemmen, akkoord gaan

OPDRACHT 4

1 zich ontwikkelen tot

De schrijver gebruikt veel kleurrijke (tekenende) werkwoorden in zijn verhaal. Hoe zegt hij het?

Vul het passende woord in.

1 Sommige tv-opnames worden verknoeid door onvoorziene omstandigheden: dat levert dikwijls leuke

ex e

op!

2 In een of groepsgesprek geven de verschillende deelnemers hun mening of hun idee over een bepaald onderwerp.

3 Veel mensen geloven dat een of talisman bescherming biedt tegen boze krachten.

4 Weet jij uit hoeveel de Ronde van Frankrijk bestaat?

OPDRACHT 5

Speel galgje in groepen van vier.

Spelregels Eén leerling (de uitdager) kiest een woord en noteert op een kladblad enkele stippen. Elke stip staat voor een letter. De andere leerlingen (de spelers) proberen om de beurt een letter te raden. Komt de letter voor in het woord, dan wordt ze op de juiste stip geplaatst (of op meer stippen als de letter meerdere keren in het woord voorkomt). Komt de letter niet in het woord voor, dan wordt er een deel van de galg getekend. De galg bestaat uit acht delen. De spelers winnen als ze het woord geraden hebben voor de galg compleet is. De uitdager wint wanneer de galg volledig getekend wordt.

DE LAATSTE RONDE

189

De laatste ronde OPDRACHT 6

Zoek de woorden in het rooster.

O J S A K K Q G L B G J K X O W E W

H L J I T C E M O W A O W Q O E R A

O M N R J R P O E A X K Z Y P Y M T

S S I G N E R E N A K O Q K E I J H

S B T F I Q S O O B U X N X R L I X

X F C L A I A N T H O L T X S T F V

U G E X R U O M N O Z J U Q O P F U

Z E F V I O D N V F L R Z B G R O Y

L N F B R K W E X H B M K C A Q W Y

E A E T M H B R Y O S C N E N P S D

Z U A R T J V E P D Z T M T M B R A

L P E Y E C I T X L G V G I Y O G B

O R Q Y O N O N D A Q K S M X S P H

P M X K G L I E A H K L F J P S G M

A A W N J J G M H J W N R D L B F A

X K G O D B U U I V D Q F J B F Q D

S T F V E L X G W L K Z P E A E W C

Y E V J E L R R P T E U N K D T H Z

S S Q T S H E A E I S S U C S I D U

R D T Z B W H N X S W J B C K U O B

W E O L L T E W U T I N F T S Q L R

N M D L U Z X P Z C M L G L N N I K

I I Z X K I K H N E M O W M D F P K

W Y S H B Z P H E S X K R Y L N B H

R I L Q P C J F L N B P B I B Y A V

Lees de omschrijvingen onder het woordrooster. Markeer het passende woord in het woordrooster.

opnamemomenten waarbij iets fout liep: de uitwerking, het resultaat: verwijderen, weglaten:

ex e

een gesprek waarbij over een bepaald onderwerp van gedachten gewisseld wordt: omwroeten, loswerken en door elkaar halen: een telkens op dezelfde manier terugkerende reeks prenten, getallen …: trouw:

geluksbrengers die je bescherming bieden: je bewering staven, kracht bijzetten:

handtekenen: OPDRACHT 7

Geef vijf synoniemen voor het werkwoord ‘ontdekken’.

Geef een antoniem.

OPDRACHT 8

elimineren de mening het effect

loyaal

OPDRACHT 9

190

Ontsnap uit de klas! De leraar geeft meer uitleg.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 3 Ontdekken

deel 4

ex e

trainen

1 Bekijk het beeld. Beschrijf wat je ziet. Wat zie je niet? 2 Wat doen de jongens? Ken je het woord voor die sport?

3 Zou jij dat ook kunnen? Zou je er hard voor moeten trainen? 4 Oefening baart kunst, wordt weleens gezegd. Geloof je dat? Leg uit vanuit je eigen ervaring. 5 Welk beeld zou jij aan het werkwoord trainen koppelen?

6 Vind je dit een geslaagde foto? Waarom wel/niet? 7 Hoe zou dit beeld tot stand gekomen zijn? 8 Is het belangrijk dat je de gezichten ziet? Waarom wel/niet? 9 Zou een close-up volgens jou hetzelfde effect hebben? Wat is het effect van een close-up?

191

BLOED, ZWEET EN TRA(I)NEN Winny Ang

‘Looooooooooooopen. Springen. Bukken. Onbeweeglijk op de grond liggen. Lopen. Onopvallend. Rechts omkeer maken. Lopen. Niet huilen. Glimlachen. Slikken. Niet bang zijn, niet bang zijn, niet bang zijn. Rusten. Slapen – maar altijd met één oog open.’ Die woorden dreunen door het hoofd van Ahmed. Het is de diepe stem van zijn papa. Of is het zijn eigen stem?

ex e

De tentakels wringen zich overal tussen, papa’s stem echoot: ‘Focussen … denk niet aan het slechte en moeilijke, train je gedachten. Blijf ademen.’ Ahmed kijkt rond: in zijn klas zitten vijf jongens en zes meisjes, de jongste is twaalf en de oudste is vijftien jaar. Ze komen uit alle windstreken. Een ratatouille van talen, tinten, geuren … Ze zouden elkaar nooit tegengekomen zijn als ze niet waren gevlucht naar België. Sommigen met ouders, sommigen alleen. In een flits krijgt hij het heel benauwd; Ahmed zit weer in de laadbak van een rammelende bestelwagen. Zijn maag keert zich om. Meer dan drieëntwintig uren geen spoortje daglicht zien. Zonder enig tijdsbesef en met een penetrerende geur van te veel mensen bij elkaar, zo onbeweeglijk mogelijk zitten. Proberen denken aan zijn favoriete gerechten (een zoet bladerdeeggebakje met dadels en honing), de hobbelige weg naar school … en vooral blijven ademen. Wanneer Ahmed aan die tocht denkt, weet hij niet vanuit welke magische wolk hij zijn kracht haalde om het vol te houden. Bloed, zweet en tranen kostte het om door te gaan.

woord

192

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Het missen van zijn familie en vrienden is een glibberig gevoel dat uitdijt naar alle uithoeken van zijn lichaam. Gelukkig bestaan Skype, Facebook en WhatsApp. Ahmeds smartphone is vastgelijmd aan zijn lichaam. Als hij niet kan slapen, kijkt hij urenlang filmpjes. Hij bidt dat zijn familie snel naar België kan komen.

Hij logeert nu bij nonkel Sabih, een verre oom die nog bij zijn papa op school heeft gezeten. Dat voelt een beetje vertrouwd aan. Ahmed heeft pas leren fietsen in België. Dat vergde ook veel training in het park achter zijn hoek. Na school gaat hij vaak een ijsje eten met een paar klasvrienden, zijn favoriete smaak: speculaas met nootjes. Thuis gooit hij pistachenoten en honing op zijn ijs, een heerlijke combinatie.

Boven de speelplaats ziet Ahmed laaghangende wolken. Zijn gedachten gaan naar zijn stad, ver weg. Een stad vol geroezemoes en kleine steegjes, talloze geuren door elkaar en een warmte die je – zeker over de middag – platslaat. Zijn huis met zijn ouders en zijn kleine zusje Nema. Haar gejengel klinkt hier als muziek in Ahmeds oren. Gisteren gaf ze hem een kushandje op het scherm.

ex e

‘En zoals jullie weten: oefening baart kunst’, zo eindigt meneer Jansen zijn betoog. Iedereen lacht, dit is werkelijk het stokpaardje van meneer Jansen, hij herhaalt het tot vervelens toe in elke les. Hij kijkt met een bemoedigende glimlach naar zijn leerlingen en geeft een knipoog aan Ahmed.

Beluister het verhaal en maak kennis met de auteur Winny Ang.

woord

uitdijen: zich uitzetten, groter van omvang, dikte, volume worden, zwellen

193

routeplanner van deel 4 trainen

Klas

Nr.

Bekijk de uitdaging over quizzen, gokken en raden aandachtig. De kennis en vaardigheden die daarvoor nodig zijn, kun je op verschillende manieren inoefenen. Verken daarom de lessen van dit deel.

Zet een teken in de laatste kolom als de les is afgerond. Succes!

JOUW ROUTEPLANNER

volgorde

Beeld en verhaal: ’Bloed, zweet en tra(i)nen’

0,5 - 1

Verken de uitdaging en de andere lessen + planning

0,5

Les 2 Het was …: verleden tijd en voltooid deelwoord Les 3 Korte en lange zinnen

1 - 1,5

Les 4 Schrijven kun je leren

Les 5 Vragen over vragen

Uitdaging: Waag een gokje! De laatste ronde

TOTAAL

194

Les 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

aantal moet lesuren

mag

ex e

lessen

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

1-2 0,5 - 1 10,5 - 13

zelfstandig

klassikaal

afgerond

Beluister of lees een boek

luisterboek en jeugdboek kiezen

mening formuleren GERICHT NOTITIES NEMEN

voorkeur uitdrukken

junior recensent worden

Voor het luisteren of lezen OPDRACHT 1

Zoek informatie en maak dan de juiste keuze.

les

Bespreek deze vragen klassikaal of per twee. • Van welke bibliotheek ben jij lid? • Ben je nog geen lid? Ga dan op zoek naar informatie: wat moet je doen om lid te worden van een bibliotheek in de buurt (van je school of van waar je woont)? • Is er een schoolbibliotheek of misschien zelfs een klasbibliotheek? • Reserveer je weleens digitaal een boek in de bib? Raadpleeg je de catalogus om te kijken welke boeken er zijn in de bib waar jij lid bent? • Welke boeken kun je niet alleen lezen, maar ook beluisteren? Wat zijn luisterboeken en Daisy-boeken?

ex e

Op stap naar de bibliotheek. Ga eventueel per twee naar de bib waar je lid bent en vraag de bibliothecaris of een medewerker van de bib naar deze zaken. • Kun je in de bib luisterboeken van jeugdauteurs lenen? Welk systeem in verband met luisterboeken gebruikt de bib? • Worden luisterboeken dikwijls geleend? Door wie? Welke boeken worden dan vooral geleend? Welk genre? Voor welke doelgroep? • Kan de medewerker enkele ervaringen van leners van luisterboeken vertellen? Onthoud er zeker een. • Noteer minstens drie titels: in de bib kun je zowel het boek als het luisterboek lenen.

Kies een boek: luisterboek én jeugdboek (zelfde titel – zelfde auteur). Breng over het bezoek aan de bibliotheek een kort (mondeling) verslag uit in de klas.

LES 1 Beluister of lees een boek

195

Luisteren en lezen OPDRACHT 2

Maak een keuze.

1 Kies een van deze mogelijkheden. a Het luisterboek: je beluistert een hoofdstuk. Het leesboek: je leest het boek helemaal.

b Het luisterboek: je beluistert het hele boek. Het leesboek: je leest (minstens) een hoofdstuk.

c Het boek is niet opgebouwd in hoofdstukken: je beluistert of leest een afgerond geheel of 20 bladzijden. Je bespreekt die optie met de leraar. Het verhaal ken je wel helemaal, door ofwel alles te beluisteren of alles te lezen. De volgende opdrachten maak je met het luisterfragment en het fragment dat je op diddit vindt.

Neem notities tijdens het luisteren of lezen.

OPDRACHT 3

2 Je combineert lezen en luisteren: je volgt mee in het boek terwijl je luistert.

Na het lezen en luisteren krijg je nog een opdracht. Tijdens het lezen of luisteren neem je enkele notities. Noteer niets in het boek, maar neem een apart blad of een klein schriftje.

ex e

a Je kunt een antwoord geven op deze w-vragen: wie, wat, waar en wanneer? b Hoelang heb je gelezen of geluisterd (hele verhaal)?

c Ontdek je een verschil tussen het voorgelezen verhaal en het geschreven verhaal? Welk?

d Geef je mening over het verhaal en over het lezen of luisteren: waar gaat je voorkeur naar uit?

196

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 4 Trainen

Na het luisteren of lezen Geef je mening.

OPDRACHT 4

ex e

1 Lees enkele zinnen die een recensent schreef over een jeugdboek.

‘Mr. Poppins’ is het verhaal van Guille, die later graag Mary Poppins wil worden. Meteen van bij het begin is het een fascinerend verhaal waarin je wordt meegezogen. Elk hoofdstuk wordt afwisselend door iemand anders verteld. […] Het boek is heel moeilijk in een hokje te plaatsen. Er worden zo veel verschillende onderwerpen aangeraakt: anders zijn, rouwen, verschillende culturen, verdriet, psychologische hulp … Op het eerste gezicht allemaal zware onderwerpen (en dat zijn ze ook), maar de auteur slaagt erin om ze op een zeer toegankelijke manier te verwerken. De taal is eenvoudig en licht gehouden, het lettertype eerder groot en ook de marges van de pagina’s zijn breed. Je vliegt als het ware door het boek heen.’ (Mr. Poppins van Alejandro Palomas)

Naar: K. Simaeys. ‘Mr. Poppins’, www.pluizer.be

a Wat doet een recensent?

b Markeer een zin waar de recensent het over de inhoud heeft. c Onderstreep een zin waar het over de taal gaat.

woord

fascinerend: betoverend, spannend, avontuurlijk psychologisch: wat te maken heeft met de menselijke geest

LES 1 Beluister of lees een boek

197

d Kruip in de huid van een recensent en geef kort je mening over het verhaal. A Schrijf minstens drie zinnen over de inhoud van het gelezen of beluisterde boek.

B Schrijf twee zinnen over de manier waarop de auteur zijn verhaal brengt. Denk daarbij ook aan de taal.

2 Hoe heb je het luisteren / lezen ervaren?

Ik vind … omdat … Ik onthoud … Ik ervaar luisterboeken als … Ik verkies … omdat … Ik …

ex e

• • • • •

Formuleer minstens drie ik-boodschappen waarin je je mening geeft over het beluisteren of lezen van een boek. Waar gaat je voorkeur naar uit? Kies uit deze formuleringen.

Je kunt: • een boek beluisteren of lezen en je voorkeur geven; • gericht notities nemen tijdens het luisteren of lezen; • je mening formuleren in een ik-boodschap.

198

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

waarheen

word junior recensent Werk per twee en ken sterren toe aan de boeken die je beluisterde of las: van 1 tot 4 sterren.

OriĂŤnteren

1 Ken je de sterren bij films, tv-programmaâ&#x20AC;&#x2122;s en liedjes? Staat de uitleg van de sterren ergens genoteerd? Zoek het eens op.

Voorbereiden

2 Wat betekenen voor jou de verschillende scores? Wanneer verdient een boek 1, 2, 3 of 4 sterren?

Uitvoeren

3 Omschrijf de verschillende scores/criteria voor het aantal sterren.

ex e

4 Geef nu sterren aan de boeken die je beiden las. Noteer die op een kaartje met titel en auteur en breng die ergens aan in de klas zodat anderen die ook kunnen bekijken.

Reflecteren

5 Zoek een titel van een boek dat je kent. Ga je akkoord met het aantal sterren dat erbij staat? Ken je geen enkel boek? Spreek dan een klasgenoot aan en vraag waarom zijn boek zo veel sterren kreeg.

Je traject naar succes

jij

Je kunt duidelijke omschrijvingen maken voor de scores/sterren.

1234

Je kunt helder uitleggen waarom je boek precies zo veel sterren kreeg.

1234

Dit heb je over jezelf geleerd:

LES 1 Beluister of lees een boek

199

les

Het was … : verleden tijd en 2 voltooid deelwoord verleden tijd gebruiken

persoon, getal, stam, uitgang inzetten voltooid deelwoord vormen

gepaste tijd bij communicatie kiezen

Weet je het nog? OPDRACHT 1

Lees de tekst. Beantwoord daarna de vragen.

spelkampioen WORDEN

(1) Een zwaluw scheert vlak boven mijn hoofd door de azuurblauwe lucht. (2) Het felle zonlicht verjaagt de laatste restjes van mijn heerlijke droom. (3) Ik knipper slaperig met mijn ogen, ga rechtop zitten en rek me uit. (4) De zon staat al boven de abdij van Ename (…) (5) Onze geiten Lokke en Liza grazen nog altijd gulzig onder de Grote Olm. M. de Bel. Nelle, Blankgoud. Antwerpen, Van Halewyck

ex e

1 Over wie zou het verhaal gaan? Markeer in elke zin het onderwerp blauw. 2 Onderstreep alle werkwoorden.

3 Markeer de persoonsvormen geel.

4 In welke persoon en in welk getal staan de onderwerpen en de persoonsvormen?

5 Schrijf in deze tabel de persoonsvormen over. Elke zin is genummerd. Noteer ook de stam van het werkwoord. ZIN

PERSOONSVORM

2 3 3 3 4 5

200

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

STAM

6 Wat verdwijnt er wanneer je de stam vormt? 7 Hoe vorm je het werkwoord? Vul aan. derde persoon enkelvoud (ott) =

a knikken – trappen – rijden

8 Vul deze werkwoorden in de zinnen correct in. Gebruik de tegenwoordige tijd.

eerste persoon enkelvoud (ott) =

Hij , het gaspedaal wat dieper in en met ronkende motor een vrachtwagen voorbij. b afvragen

Je je wat het nou is … c snappen

‘Ik het', zeg je en je het ook echt.

ex e

Als opdracht 1 niet zo goed lukte, ga dan naar diddit voor extra oefeningen op de tegenwoordige tijd.

Het werkwoord is een persoonsvorm OPDRACHT 2

Lees deze zinnen over Marc de Bel.

Toen Marc de Bel nog een kind was, viel hij uit een boomhut. Na wat huilen en met enkele builen krabbelde hij overeind en meteen flitsten er tientallen wilde boekideeën door zijn jongenshoofd … 1 Kies wat past.

In de zinnen lees je over vroeger – nu – de toekomst. De zinnen staan dus in de verleden – tegenwoordige – toekomende tijd.

2 Hoe zie je dat? (twee manieren)

3 Markeer die woorden in de tekst. Gebruik daarvoor twee kleuren.

4 Geef de infinitief van de werkwoorden.

LES 2 Het was … : verleden tijd en voltooid deelwoord

201

5 Hoe zijn de werkwoorden aangepast om de verleden tijd aan te geven?

6 Onderzoek per twee de werkwoorden die in de verleden tijd staan in dit fragment uit het sprookje Repelsteeltje. Je werkt niet met de zinnen die in een lichtere kleur staan.

tip

Rangschik de werkwoorden in kolommen. Schrijf een passende titel boven de kolom en noteer onderaan een eenvoudige regel. Werk daarbij met wat je bij oefening 5 formuleerde.

Een werkwoord dat meer dan één keer in de tekst voorkomt, noteer je maar één keer.

Repelsteeltje Er was eens een molenaar. Hij was arm, maar hij had een mooie dochter. Op een keer kwam hij in gesprek met de koning en om zich een zeker aanzien te geven zei hij tegen hem: ‘Ik heb een dochter die van stro goud kan spinnen.’ De koning sprak tot de molenaar: ‘Dat is een kunst die mij wel bevalt. Als je dochter zo knap is als je zegt, breng haar dan morgen naar mijn paleis, dan zal ik haar op de proef stellen.’

ex e

Toen ze het meisje bij de koning brachten, leidde hij haar een kamer binnen die helemaal vol met stro lag. Hij gaf haar een spinnewiel en een haspel en sprak: ‘Ga maar aan het werk en als je tussen vannacht en morgenochtend dit stro niet tot goud gesponnen hebt, dan moet je sterven.’ Daarna deed hij zelf de kamer op slot en het meisje bleef alleen achter. Daar zat de arme molenaarsdochter. Ze was ten einde raad; zij wist niet hoe je van stro goud moest spinnen en haar angst werd steeds groter, zodat ze ten slotte in tranen uitbarstte.

Toen ging plots de deur open en een klein mannetje stapte naar binnen en sprak: ‘Goedenavond, molenarinnetje, waarom huil je zo?’ ‘Ach,’ antwoordde het meisje, ‘ik moet van stro goud spinnen en dat kan ik niet.’ Het mannetje sprak: ‘Wat geef je mij, als ik het voor je spin?’ ‘Mijn halsketting’, zei het meisje. Het mannetje nam de ketting aan, ging aan het spinnewiel zitten en snorre, snorre, snor, hij trok driemaal en de spoel was vol. Daarna zette hij een andere spoel op en snorre, snorre, snor, hij trok opnieuw driemaal en ook de tweede was vol. Dat ging zo door tot de ochtend, toen was al het stro gesponnen en waren alle spoelen vol goud. De koning kwam al bij zonsopgang en toen hij het goud bekeek, was hij erg verbaasd en heel blij; in zijn hart verlangde hij naar nog meer goud. Hij liet de molenaarsdochter naar een andere kamer brengen die nog veel groter was en vol met stro lag. Hij beval haar dat ook in één nacht tot goud te spinnen als haar leven haar lief was. Het meisje wist zich geen raad en huilde. Toen ging de deur weer open en het kleine mannetje verscheen en sprak: ‘Wat geef je mij, als ik dit stro voor je tot goud spin?’ (…) Gebroeders Grimm. Repelsteeltje, een sprookje van de gebroeders Grimm. www.grimmstories.com

woord

op de proef stellen: iemand testen om te zien of die te vertrouwen is

202

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

ex e

TITEL VOORBEELDEN REGEL

In LES 2 Het was â&#x20AC;¦ : verleden tijd en voltooid deelwoord

203

7 Vul de gepaste tijd in. – ‘Hoe komt het’, vraagt een leeuw in de dierentuin aan een andere, ‘dat ik altijd vers vlees krijg en jij alleen bananen?’ – ‘Tja,’ antwoordt de andere, ‘eigenlijk (willen) ze een aap kopen, maar toen (blijken) dat er geen voorhanden (zijn), (kopen) ze mij.’

Waarom is er een wisseling van tijd in de tekst?

OPDRACHT 3

Markeer het onderwerp in elke zin. Zet de zin in de verleden tijd.

1 Noteer de stam van het werkwoord.

2 Lees de zin. Markeer daarin het onderwerp. 3 Noteer de uitgang.

ontmoeten

STAM

UITGANG

ZIN

Toen Raymie twee andere

ex e

WERKWOORD/ INFINITIEF

4 Vul nu het werkwoord in de zin in: gebruik de verleden tijd.

deelnemers.

maken

Op dansles ze samen plannen voor de wedstrijd.

volgen

Ze de instructies van de

bekende danslerares.

verspreiden

betekenen

vermoeden twijfelen

saboteren

K. Dicamillo. Neem mijn hand. Tielt, Lannoo

204

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Plots zich allerlei geruchten over een van de deelnemers. die geruchten een gevaar voor de anderen? Raymie lange tijd niets, maar plots ze toch aan de bedoelingen van Billie. Billie inderdaad de wedstrijd …

OPDRACHT 4

Zet de werkwoorden in de gepaste tijd.

De komma, daar is eeuwenlang aan gewerkt Aristophanes van Byzantium (leven) zo’n 2200 jaar geleden. Als bibliothecaris (meeschrijven) hij aan wetenschappelijke edities van boeken van Griekse dichters. Allemaal woorden achter elkaar, dat (vinden) hij maar niets. Daarom

(beginnen) hij ter verduidelijking punten te zetten. Dat (doen) hij boven, in het midden van en onder aan de regel. Bij zo’n punt (kunnen) je even op adem komen tijdens het

lezen en voorlezen van de teksten.

Vanaf de dertiende eeuw (gebruiken) schrijvers en later drukkers de slash, het teken /, als aanduiding om in een zin even te pauzeren.

In de vijftiende eeuw (starten) de beroemde drukker Aldus Manutius (1449-1515) met het

vervangen van de slash door de gekrulde komma. Vanaf de zeventiende eeuw (worden) dat teken algemeen gebruikt in teksten.

Zo’n komma, hebben we die nu nog wel nodig? Ja hoor! Komma’s en andere leestekens hebben echt wel nut. Naar: Onze Taal

De geschiedenisles: houd jij van geschiedenis?

ex e

OPDRACHT 5

Waarover ging de vorige les? Noteer twee zinnen in de gepaste tijd.

LES 2 Het was … : verleden tijd en voltooid deelwoord

205

wat De verleden tijd Iets wat in het verleden gebeurde, staat in de verleden tijd. Je kunt aan een zin in de verleden tijd bijvoorbeeld het woord ‘gisteren’ of ‘toen’ toevoegen. Iets wat vandaag of in het heden gebeurt, staat in de tegenwoordige tijd. Aan die zin kun je bijvoorbeeld het woord ‘nu’ toevoegen.

Wat in de toekomst komt, kun je met een tijdsaanduiding in de toekomst aangeven of je gebruikt de toekomende tijd. De toekomende tijd herken je aan het werkwoord ‘zullen’. Dat kun je op verschillende manieren vervoegen. Bv. Ik zal het morgen aan mijn ouders vragen. Zou hij het morgen nog wel weten? 1 De verleden tijd heeft dezelfde klank als in de infinitief. STAM + DE(N) of STAM + TE(N)

wij/jullie/zij wachtten, wasten, hoopten

ik/jij/hij/u antwoordde, voorspelde, duidde aan, raadde

Er zijn maar twee verschillende uitgangen: de enkelvoudsuitgang en de meervoudsuitgang. Meestal is er geen probleem bij de keuze van ‘-te’ of ‘-de’. Niemand zegt bv. ‘ik werkde’ of ‘ik opente’. Je hoort dat het ‘werkte’ en ‘opende’ moet zijn.

ik /jij/hij/u wachtte, waste, stichtte, hoopte

ex e

wij/jullie/zij antwoordden, voorspelden

hij wachtte, werkte, kefte, kuste, juichte, hoopte hij opende, speelde, wandelde, groeide

hij beleefde, verhuisde

Voor wie toch een regel wil: Je gebruikt de uitgang ‘-te’ als de stam eindigt op een medeklinker (kijkletter) van ’t kofschip of ’t fokschaap. In alle andere gevallen gebruik je de uitgang ‘-de’. Let op bij werkwoorden zoals beleven/ verhuizen. De stam is beleev/verhuiz (v en z zijn hier de kijkletter). Dus krijgen ze volgens de regel de uitgang ‘-de’ in de verleden tijd ondanks het feit dat je hier ‘f’ en ’s’ schrijft (letters van ‘t kofschip).

2 De verleden tijd heeft een andere klank dan in de infinitief. Veel werkwoorden hebben in de verleden tijd een andere klank dan in de infinitief. bv. vergeten – vergat, kijken – keek, lezen – las ik/jij/hij/u keek, liep, las, at, nam, bad, bood, bond … wij/jullie/zij – liepen, lazen, aten, namen, baden, boden, bonden …

206

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Er worden voor de hele vervoeging in de verleden tijd maar twee verschillende vormen gebruikt: de enkelvoudsvorm en de meervoudsvorm.

OPDRACHT 6

Lees de cover van Nelle, een boek van Marc de Bel dat zich in het verleden afspeelt.

Zet de werkwoorden in de verleden tijd.

Na de terechtstelling van haar tante Clara als heks krijgt de vijftienjarige Nelle de Vos onderdak bij de oude Agripus en zijn kleinzoon Wiete. Bij hen vindt ze weer rust, geborgenheid en liefde. De wereld lacht haar toe, zeker nu ze allicht zwanger is en samen met Wiete opnieuw poppenkast gaat spelen op de kermissen in de omliggende dorpen.

Vlaanderen, 1635

ex e

Maar de katholieken treden onder druk van de dorps pastoors en de bisschoppen almaar strenger en brutaler op tegen de duivelse kunstenmaekers, terwijl de roep van het Grote Avontuur steeds luider klinkt in de oren van Nelle en Wiete. Bovendien maken ze na de voorstelling kennis met Rikkert en zijn levenslustige zus Mona, die van plan zijn om met een koopvaardijschip mee te varen naar Turkije, waar de zeden heel wat minder streng zijn, de zon het hele jaar door schijnt en poppenkastspelers op handen worden gedragen. Redenen genoeg dus om de harten van Nelle en Wiete sneller te laten kloppen, ondanks verhalen over Barbarijse piraten die naar verluidt veel goud verdienen met het verkopen van op zee buitgemaakte slaven en slavinnen …

Om over na te denken … Waarom zou het gepast zijn om deze tekst in de verleden tijd te schrijven? Waarom zou dat hier niet gebeurd zijn?

Onderzoek de woordparen in de verleden tijd.

OPDRACHT 7

Vul de juiste vorm in. Noteer de infinitief achter elke zin. 1 mistte of miste? Hij de penalty. Het heel erg vanmorgen.

2 speldde of spelde? Hij het woord correct.

Hij jou iets op de mouw.

woord

de penalty: strafschop

LES 2 Het was … : verleden tijd en voltooid deelwoord

207

De werkwoordsvorm is geen persoonsvorm OPDRACHT 8

Maak zinnen.

1 Beschrijf wat je vandaag al gedaan hebt in drie zinnen. Ik heb …

2 Noteer ook twee zinnen met zaken die deze week gebeurd zijn. Er is …

3 Onderzoek de zinnen die je schreef. • Onderstreep het werkwoordelijk gezegde (wwg). • Hoe is het wwg opgebouwd? • Vergelijk jouw zinnen met die van je buur.

ex e

4 Verzamel de werkwoordsvormen die geen persoonsvorm zijn weer in kolommen. Let daarbij op de vorming. Werk op een apart blad. 5 Formuleer daarna ook een besluit. Vergelijk met de vervoeging in de verleden tijd.

Lees de twee teksten.

OPDRACHT 9

tekst 2

Je hond trainen Je krijgt een nieuwe, jonge hond. Die puppy train je vaak thuis. Als je alleen met hem in de tuin oefent, dan speelt hij niet met andere honden. Een puppy maakt best kennis met andere honden. Zo wordt hij sociaal. In een hondenschool blijft hij in contact met andere, minder bekende honden. Misschien overweeg je daarom toch maar om een hond niet enkel thuis te trainen …

Je hond trainen Je hebt een nieuwe, jonge hond gekregen. Die puppy heb je vaak thuis getraind. Als je alleen met hem in de tuin geoefend hebt, dan heeft hij niet met andere honden gespeeld. Een puppy heeft best kennisgemaakt met andere honden. Zo is hij sociaal geworden. In een hondenschool is hij in contact gebleven met andere, minder bekende honden. Misschien heb je daarom toch maar overwogen om een hond niet enkel thuis te trainen …

tekst 1

208

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

1 Welk verschil merk je tussen de twee teksten? Denk aan de tijd. 2 Markeer in de beide teksten het wwg of het nwg in elke zin en noteer ze in de tabel. tekst 2

tekst 1

a De werkwoorden hebben in de eerste kolom een andere vorm dan in de tweede kolom. Welke vorm herken je in de eerste kolom? En in de tweede kolom?

ex e

b Met welke hulpwerkwoorden wordt een voltooid deelwoord (vd) vervoegd? Schrijf de infinitief.

Hoe weet je dat je bijvoorbeeld ‘gemaakt’ met een -t schrijft en ‘geoefend’ met een -d?

wat

Het voltooid deelwoord

De werkwoordsvormen gewerkt, geopend, gespeeld, gelezen zijn geen persoonsvormen.

Die andere vorm van het werkwoord is het voltooid deelwoord (vd). In een zin met een voltooid deelwoord staat meestal ook een persoonsvorm. Die pv helpt het voltooid deelwoord. Daarom wordt die persoonsvorm ook het hulpwerkwoord genoemd. Een voltooid deelwoord herken je hieraan: • het eindigt op -t of -d, onregelmatige vormen dikwijls op -en of -n; • het begint dikwijls met ge-, behalve als het werkwoord al begint met be-, her-, ont-, ver- … De vorming van het voltooid deelwoord:  het voltooid deelwoord eindigt op -d of -t (bv. gewerkt, geopend): schrijf de uitgang -d of -t en luister daarvoor naar de verleden tijd.  het voltooid deelwoord eindigt op -en/-n (bv. gevonden, gelezen, gebakken, gegaan): je kent de vervoeging of zoekt die op in een woordenboek of woordenlijst. In een zin waarin je een hulpwerkwoord en een voltooid deelwoord terugvindt, wordt de voltooide tijd gebruikt.

LES 2 Het was … : verleden tijd en voltooid deelwoord

209

OPDRACHT 10 Ontdek het voltooid deelwoord.

1 Onderstreep in de eerste alinea van de tekst alle voltooide deelwoorden. 2 Vanaf de tweede alinea vorm je het voltooid deelwoord van de werkwoorden tussen haakjes. Vroeg beginnen sporten, is dat de boodschap?

Florian Van Acker heeft een gouden medaille gewonnen op de Paralympische Spelen. Dat zijn de Olympische Spelen voor mensen met een beperking. Die Spelen hebben in de stad Rio de Janeiro in Brazilië plaatsgevonden. Florian heeft goud gewonnen in het tafeltennis. Ik was zeven jaar toen ik mijn eerste balletje sloeg. Ik kon het meteen goed. Ik heb ook nog andere

sporten (beoefenen) zoals judo en paardrijden. Ik ben geen mens om stil te zitten. Basketten heb ik ook nog (doen) . Maar dat ben ik ook weer vrij snel beu

(worden) . Ik heb daar hard (lopen) , maar toch heb ik er zelden of nooit de bal (krijgen) . Ik wilde liever een sport doen waarin ik zelf de baas was.

Ik heb me toen bij een club voor tafeltennis in Zonnebeke (aansluiten) . Dat was in 2007. Daar ben ik William Claerhout (tegenkomen) . Hij heeft altijd (vinden) dat ik goed speelde. William is nog onze buurman (zijn) ,

ex e

dat wist ik toen niet. Hij heeft heel veel voor mij (betekenen) . Hij heeft ook veel voor mij (doen) , allemaal gratis. Dat heb ik al vaak als echte vriendschap (benoemen) , mensen die echt iets willen doen voor elkaar. Aan hem heb ik veel te danken.

Naar: ‘In de kijker: Op bezoek bij Florian Van Acker’, Wablieft

OPDRACHT 11 Vervolledig deze uitspraken. Vorm het voltooid deelwoord.

Het spijt me dat ik nog niet langs ben

komt van een goede vriend.

(komen) . Ik ben heel erg

Een fijne dag en veel geluk,

(schrikken) en wist niet wat ik

dat heb jij (verdienen) !

moest zeggen. Maar ik denk aan je. Tot gauw.

Woorden schieten tekort. Het spijt me heel erg voor

We hebben samen (lachen) ,

je. Wat jij (meemaken) hebt …

(huilen), ,

Ik ben met stomheid (slaan) .

(spelen) , lief en leed

Laten we er het beste van maken.

(delen) .

De warmte van deze kaart,

OPDRACHT 12 Denk na over wat voorbij is. Waarvoor wil jij je tegenover iemand verontschuldigen?

Schrijf op een briefje een verontschuldiging en gebruik daarin een voltooid deelwoord. Onderstreep het vd en laat het briefje aan een klasgenoot lezen.

210

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

tip

1 Onderzoek de koppen.

indert Aantal ongevallen verm

Als je het werkwoord vervangt door ‘werkt’ of ‘gewerkt’, hoor je al snel of je de tegenwoordige tijd of het voltooid deelwoord nodig hebt!

AA NTAL ONGEVA LL EN VERM

INDER D

Aantal ongevallen verminderde a Herschrijf de krantenkoppen: maak er een langere zin van.

b Leg uit waarom de drie vormen correct zijn.

Ze zijn alle drie juist, maar waar komt het verschil vandaan als het om verminderen gaat?

OPDRACHT 13 Vergelijk deze krantenkoppen.

ex e

2 Bouw nu zelf zinnen met deze werkwoordvormen. a beoefend b beoefent c oefent

d geoefend

e beantwoord

f beantwoordt

g beantwoord

waarheen

Je kunt:

verwoorden waarom een juiste verleden tijd noodzakelijk is voor goede communicatie; een verleden tijd herkennen en correct spellen; een tekst in de verleden tijd plaatsen; een voltooid deelwoord herkennen en correct spellen.

• • • •

LES 2 Het was … : verleden tijd en voltooid deelwoord

211

Wie wordt kampioen? Je krijgt enkele stellingen en zinnen. Telkens geef je op het teken van de leraar aan of je ermee akkoord gaat of niet, of de stelling of de zin klopt of niet.

Oriënteren

Voorbereiden

1 De leraar leest een zin of een stelling. Ga je akkoord of niet? Je staat allen op en maakt telkens een keuze. De ene kant van de klas betekent akkoord, de andere niet akkoord.

Uitvoeren

2 Elke zin of stelling heeft te maken met deze les: verleden tijd en voltooid deelwoord.

ex e

Reflecteren

4 Hoe ging het?

Je traject naar succes

1234

Je begrijpt elke stelling goed genoeg om een juiste keuze te maken.

1234

Je kunt voldoende snel een keuze maken bij het horen van de stelling of zin.

1234

De zinnen over het voltooid deelwoord lukken goed.

1234

Stellingen die verwijzen naar theorie lukken goed.

1234

De zinnen over de verleden tijd lukken goed.

Werkpuntje voor jezelf:

212

jij

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

les

Korte en lange zinnen

enkelvoudige zin herkennen en bouwen

verbindingswoord/ voegwoord gebruiken

krantenbericht VERZINNEN

Zinnen onderzoeken OPDRACHT 1

samengestelde zin herkennen en bouwen

Bekijk en beluister het filmpje over judo. Lees daarna teksten 1 en 2.

tekst 2

tekst 1

Judo is een krachtsport. Veel jongens beoefenen die Judo is een krachtsport. Veel jongens beoefenen die sport. Ook meisjes doen judo. Je hebt er veel kracht sport, maar ook meisjes doen judo. Je hebt er veel voor nodig. Ook techniek is belangrijk. kracht voor nodig en ook techniek is belangrijk. Op school moeten leerlingen vaak stilzitten en als je dan zenuwachtig bent voor toetsen, kun je je uitleven op de mat. Dat is alvast een reden die meisjes geven om aan judo te doen. Ze geven nog andere redenen. Judo is niet alleen voor jongens, want meisjes kunnen het even goed of soms zelfs nog beter.

ex e

Op school moeten leerlingen vaak stilzitten. Als je dan zenuwachtig bent voor toetsen, kun je je uitleven op de mat. Dat is alvast een reden die meisjes geven om aan judo te doen. Meisjes geven nog andere redenen. Judo is niet alleen voor jongens. Meisjes kunnen het even goed. Soms zelfs nog beter.

Tijdens wedstrijden mogen meisjes enkel tegen Tijdens wedstrijden mogen meisjes enkel tegen meisjes vechten. Op de training mogen meisjes ook meisjes vechten, maar op de training mogen ze ook tegen jongens kampen. tegen jongens kampen. 1 Welke tekst zou het best passen bij het filmpje op televisie? Welke tekst leest het vlotst? Waarom?

2 Lees beide boodschappen aandachtig. boodschap A

boodschap B Veel jongens beoefenen de sport, maar ook meisjes doen judo.

Tijdens wedstrijden mogen meisjes enkel tegen meisjes vechten. Op de training mogen meisjes ook tegen jongens vechten.

Tijdens wedstrijden mogen meisjes enkel tegen meisjes vechten, maar op de training mogen ze ook tegen jongens kampen.

Veel jongens beoefenen de sport. Ook meisjes doen judo.

a Bekijk de zinnen van boodschap A. Over wie wordt iets gezegd? Markeer de onderwerpen geel.

LES 3 Korte en lange zinnen

213

b Duid het wwg (groen) of nwg (roze) aan. Onderstreep de persoonsvorm in de zinnen. Staan pv en onderwerp telkens naast elkaar? c Hoeveel zinnen tel je in boodschap A? Hoeveel eindleestekens tel je? Hoeveel eindleestekens tel je in boodschap B?

d Welke verschillen merk je tussen de zinnen van boodschap A en B?

OPDRACHT 2

Vul een passend verbindingswoord (voegwoord) in. Kies uit: en, of, maar, want.

1 Houd je eerder van tennis houd je meer van basketbal?

2 Het is erg warm vandaag, Timo draagt toch een dikke trui.

ex e

3 Ze hebben een grote zaal gehuurd, er worden veel mensen verwacht. 4 Anderlecht werd alweer kampioen dat hadden veel mensen voorspeld. 5 David Goffin speelde een goeie tenniswedstrijd vind je dat hij niet goed speelde? 6 Een voetbalwedstijd live meemaken is fantastisch, de sfeer in een stadion is toch anders dan wat je hoort en ziet op televisie. 7 Ik ben drie weken geblesseerd, binnenkort kan ik weer trainen.

8 Een tienkamper is een veelzijdige atleet hij moet dus veel atletiekdisciplines onder de knie hebben.

Vul na het verbindingswoord (voegwoord) de zinnen op een correcte manier aan.

OPDRACHT 3

1 Zonder aarzelen nam hij de bal en

2 Zeilen is een olympische sport of

3 Schaken is een denksport die steeds meer jongens en meisjes beoefenen, maar 4 Wie een scherpe tijd wil lopen, moet heel hard trainen, want

214

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

OPDRACHT 4

Markeer de samengestelde zinnen met nevenschikking met en, of, maar, want.

Tijdens een meeting in Oostenrijk behaalde Belgische atletiekkampioene Nafi Thiam als een van de enige vier vrouwen ooit 7 000 punten in de zevenkamp. Na olympisch goud in Rio is dat een wereldprestatie. Ze moet dus veel trainen, maar ze wil haar hoofd ook vol aardrijkskunde stoppen! Eén woord: respect!

Denk je dat jouw brein intussen dolgedraaid is door al dat studeren? Nafi Thiam studeert en ze scoort ook nog een olympische medaille!

Is het lastig om je studies te combineren met topsport? ‘Makkelijk is het niet, maar het is vooral een kwestie van organisatie. Je moet een goede planning opstellen. Daarna moet je die planning gewoon volgen en wordt het een gewoonte. Voor mijn studies krijg ik ook hulp van buitenaf.’ Naar: ‘Blokken met wereldkampioene Nafi Thiam’, www.redbull.com

Naar: www.gezondheidsnet.nl

ex e

Spoorlopen blijft probleem

Gezonde hersenen zorgen voor een goede lichamelijke en geestelijke conditie. Het is daarom belangrijk om ze goed te trainen en te stimuleren. Gelukkig bestaan er diverse geheugenspelletjes en die zijn heel leuk.

Het aantal meldingen van spoorlopers blijft stijgen. Dat heeft spoorwegmaatschappij Infrabel laten weten. Er vielen zelfs al drie doden en drie zwaargewonden. De spoorwegmaatschappij organiseert al jaren campagnes. Daarmee willen ze de gevaren van spoorlopen duidelijk maken. Overal staan verbodsborden, camera's en waarschuwingen om mensen tegen te houden. De campagnes lijken niet te werken en dat vindt Infrabel heel jammer.

Spoorlopen is levensgevaarlijk, want treinen kunnen niet altijd tijdig remmen. Spoorlopers krijgen daarom een fikse boete!

Naar: www.karrewiet.ketnet.be

wat

Enkelvoudige en samengestelde zinnen

Ik zal vanavond zeker naar de training gaan. Zaterdag is er een wedstrijd. Dat zijn twee enkelvoudige zinnen. Ik zal vanavond zeker naar de training gaan, want zaterdag is er een wedstijd. Dat is een samengestelde zin. Twee enkelvoudige zinnen kunnen met een verbindingswoord (voegwoord) of een leesteken (komma, dubbele punt, puntkomma) met elkaar verbonden worden. Andere verbindingswoorden (voegwoorden) die dikwijls gebruikt worden: en, maar, of.

Voor de verbindingswoorden (voegwoorden) maar en want, schrijf je een komma. In een tekst vind je een variatie: zowel enkelvoudige als samengestelde zinnen komen aan bod.

LES 3 Korte en lange zinnen

215

OPDRACHT 5

Verbind de zinnen.

1 In de tekst ontbreken enkele verbindingswoorden (voegwoorden). Vul ze aan. 2 Markeer de samengestelde zinnen met nevenschikking.

Streepjesvacht De tijger staat misschien wel het meest bekend om zijn mooie goudgele, gestreepte vacht. Door zijn strepen kan hij zich goed verstoppen in het bos. Iedere tijger heeft unieke strepen. De meeste tijgers hebben meer dan honderd strepen op hun vacht, de strepen van iedere tijger zijn uniek.

Tijgerbrul De brul van een tijger is goed te horen, de wilde kat maakt ook ‘infrageluid’. Dat geluid is erg laag. Wij mensen kunnen dat niet horen. Veel andere dieren horen het wel weten zo dat ze moeten maken dat ze wegkomen. Tijgers kunnen met hun infrageluid ook partners lokken. Het lage gebrul is van veel verder weg te horen dan een gewone ‘brul’.

Mensendoder Mensen staan niet op het menu van tijgers, toch hebben ze de meeste menselijke doden op hun naam staan van alle grote katten, tijgers en mensen leven in sommige gebieden dicht bij elkaar. Enkel oude tijgers met een onvolledig gebit vallen mensen aan. Voor hen zijn wij een makkelijke prooi dacht je van niet?

ex e

Naar: ‘Weet je dit al over de tijger?’ www.natgeojunior.nl

3 Markeer de samengestelde zinnen met nevenschikking en onderstreep de passende voegwoorden. Elektrische fiets steeds populairder, ook bij jongeren De elektrische fiets raakt steeds meer ingeburgerd en wordt ook vaker gebruikt om ermee naar het werk te fietsen. Dat blijkt uit de fietsbarometer van VAB. Ook bij jongeren wordt de elektrische fiets populairder. Bijna 1 op de 5 eigenaars van een elektrische fiets is jonger dan 35.

Uit de VAB-fietsbarometer blijkt dat het fietsgebruik in Vlaanderen is toegenomen. Vooral voor het woonwerkverkeer grijpt de Vlaming vaker naar de fiets. 26 procent van de fietsers gebruikt zijn of haar fiets om naar het werk te gaan, tegenover 20 procent in 2015. Logischerwijs fietsen we dus ook meer kilometers. In 2015 fietste 17 procent meer dan 2000 kilometer per jaar en nu is dat al bijna verdubbeld tot 30 procent.

De stadsfiets is nog altijd de meest gebruikte fiets om naar het werk te rijden (75 procent). Toch wisselen almaar meer mensen hun stads- of racefiets in voor een elektrische fiets. 16 procent van de werknemers die met de fiets gaan werken, gebruikt daarvoor een elektrische fiets. In 2015 was dat nog 5 procent. De elektrische fietser blijkt ook steeds jonger te worden. Bijna 1 op de 5 fietsende werknemers jonger dan 35 is in het bezit van een elektrische fiets, maar In 2015 was dat slechts 1 procent en 9 procent van de elektrische fietsers is zelfs jonger dan 25. Meer fietsers, maar ook meer ongevallen Jammer genoeg is ook het aantal ongevallen gestegen en dat zowel bij elektrische fietsers als bij de gebruikers van stads- en racefietsen. Vooral wie de fiets gebruikt voor woon-werkverkeer loopt een hoger risico op een ongeval. 33 procent van hen had de afgelopen 3 jaar een ongeval, ten opzichte van 23 procent voor vrije tijd. VAB rekent hier ook valpartijen of botsingen tegen obstakels bij.

216

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

VAB roept de overheid op om meer aandacht te hebben voor veilige fietsroutes naar het werk. ‘Anders zou dat wel eens kunnen betekenen dat het grote potentieel van de elektrische fiets in het woon-werkverkeer afgeremd wordt’, klinkt het. Dat potentieel is groot, want 55 procent van wie nog geen elektrische fiets heeft, overweegt er een te kopen. Drie jaar geleden was dat 35 procent.

Zinnen bouwen en variëren OPDRACHT 6

4 Markeer in een andere kleur de samengestelde zinnen met onderschikking, met bijzinnen.

Schrijf op een apart blad een passende, korte tekst.

Naar: VRT NWS

Gebruik daarbij het beeld en de opgegeven woorden. Elk tekstje bevat minstens één samengestelde zin. maar – en

ex e

want – en

want – of

waarheen

Je kunt:

• op een correcte manier enkelvoudige en samengestelde zinnen bouwen; • verbindingswoorden (voegwoorden) op een correcte manier in zinnen gebruiken; • van verschillende enkelvoudige zinnen één samengestelde zin maken.

LES 3 Korte en lange zinnen

217

Kruip in je pen Schrijf een kort, verzonnen nieuwsbericht bij een krantenkop.

Oriënteren

Voorbereiden

Tientallen mensen dakloos na brand in flatgebouw (maar) Bv. Tientallen mensen zijn dakloos geworden na een brand in een flatgebouw. Tientallen mensen zijn dakloos geworden na een brand in een flatgebouw, maar ze zijn ondertussen opgevangen door familie en vrienden.

2 De opdracht bestaat uit verschillende delen.

1 Vorm groepjes van drie of vier. Maak van de krantenkoppen een volwaardige zin. Daarna maak je van die zin een samengestelde zin zoals in dit voorbeeld.

ex e

Deel 1: Lees de krantenkoppen en maak er een vlotte, enkelvoudige zin van. Bouw daarna nog een enkelvoudige zin die past als vervolg op je eerste zin. Deel 2: Iedereen van de groep kiest twee zinnen. Deel 3: Een klasgenoot controleert en vervangt enkelvoudige zinnen door samengestelde. Deel 4: Een ander oefent een controle uit.

Uitvoeren

3 Kies een krantenkop.

Postkaart na 43 jaar op beste mming

in Frankrijk (maar)

WAR M WEEKEND OP KOMST (EN)

chelde (want) s r te s e W in pen hip vastgelo Containersc

Supporters zien Brugge al kampioen (of)

Deel 1: Gebruik het aangegeven verbindingswoord (voegwoord) dat tussen haakjes staat. Vorm met de twee enkelvoudige zinnen een samengestelde zin met het verbindingswoord. Deel 2: Elk groepslid neemt één van de vier zinnen en schrijft er een kort verzonnen stukje bij. Mik op een achttal korte enkelvoudige zinnen. Het wordt een nieuwsbericht bij een krantenkop. Deel 3: Vervolgens geef je je tekst door aan iemand anders van de groep. Hij controleert jouw tekst op eventuele fouten en herschrijft die zodat er minstens drie samengestelde zinnen in voorkomen. Gebruik dus dezelfde zinnen die je kreeg van het groepslid dat de tekst schreef. Deel 4: Als de opdracht af is, geef je de nieuwe tekst opnieuw door aan een derde persoon. Die controleert of alles klopt. Overleg eventueel met elkaar bij twijfel.

218

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Reflecteren

4 Lees de tekstjes aan elkaar voor en evalueer jezelf en een klasgenoot. jij

je klasgenoot

1234

Je schrijft bij een startzin of krantenkop een vlotte, correcte, korte tekst. 1 2 3 4

1234

Je maakt van krantenkoppen enkelvoudige zinnen die beginnen met een hoofdletter en eindigen met een leesteken.

1234

Je beoordeelt op een eerlijke en objectieve manier de tekst van iemand anders.

Je traject naar succes

Je zet een tekst met enkelvoudige zinnen op een correcte manier om in een tekst met een aantal samengestelde zinnen. Werkpuntje voor jezelf:

1234

ex e

1234

LES 3 Korte en lange zinnen

219

Schrijven kun je leren

schrijfplan gebruiken

structuur in de tekst aanbrengen: VERSLAG SCHRIJVEN

gepaste tijd in de schrijfopdracht kiezen

voor afwisseling zorgen

Welke tekst, met welke kenmerken? OPDRACHT 1

Denk samen na over deze drie vragen.

1 Wat is een persoonlijk verslag? 2 Welke delen horen in zo’n verslag?

MOPPEN TAPPEN

op communicatieve situatie afstemmen

les

OPDRACHT 2

3 Hoe pak je het schrijven van een persoonlijk verslag aan?

Zoek eisen (criteria) voor de schrijfopdracht. Werk per twee of per vier.

ex e

1 Lees deze verslagen.

COLLEGETEAM WINT HET BASKETTOERNOOI VOOR SCHOOLPLOEGEN UIT DE EERSTE GRAAD Ons team begon als favoriet aan het toernooi en ontgoochelde niet.

Onze ploeg won tegen de Middenschool en het VTI. En telkens met duidelijke cijfers. Onze jongens moesten het in de halve finale opnemen tegen de buren van het Lyceum. Een leuke partij tussen twee goed spelende ploegen werd uiteindelijk door onze jongens gewonnen met 34-21. Onze ploeg moest in de laatste wedstrijd opnieuw tegen het VTI spelen en ook ditmaal trokken wij aan het langste eind. Het werd 33-23.

Proficiat aan alle spelers voor hun inzet: Léonard, Yanis, Simon, Ahmed, Wout, Anton, Jarne en Thijs.

SPORTDAG

Op de sportdag vorige week vrijdag zwermden onze leerlingen van de eerste graad uit naar De Gavers in Harelbeke. Dat adembenemende decor nodigt simpelweg uit tot avontuur, sport en spel. De weergoden waren ons niet echt gunstig gezind. Toch trotseerden onze dappere sportievelingen de kou en waagden ze zich aan ‘de grote sprong’ vanaf de steiger. Kanoën en raften zorgden voor een vleugje competitie. Teamwork was eens te meer de sleutel tot succes! Geen boom bleek te hoog, geen touw te gevaarlijk, geen hindernis te moeilijk! De vuile was bij thuiskomst vormde daarvan absoluut het bewijs. Ook de leraren deden (soms onder sociale druk ) gewillig mee.

Kortom, we leerden elkaar op vele terreinen kennen en dat nemen we graag vanaf maandag mee terug naar de klas!

220

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

2 Wat heb je graag gelezen? Welk fragment vind je leuk? Wat vind je overbodig? 3 Aan welke criteria/eisen moet een goed verslag voldoen? Denk ook aan de negen vragen van het communicatiemodel. Bedenk en noteer twee criteria: a een voor de vorm (taal, opbouw …):

b een voor de inhoud:

Aan de slag met een schrijfplan OPDRACHT 3

Schrijf een verslag over …

4 Zet de criteria in volgorde van belangrijkheid. Nummer ze.

ex e

Kies een van de onderwerpen om verder mee te werken. Je klasgenoten zullen je tekst lezen en misschien komt die wel op de website van de school? Herinner je je …

• • • • •

een leuk familiemoment? het spannendste wat je ooit meemaakte? een moment waarop je echt wel bang was? dat moment waarop je iemand verraste? een toffe dag/periode met vrienden?

• de overstap van het basis- naar het secundair onderwijs? • een eerste toets in het secundair? • de eerste les geschiedenis, wiskunde, Nederlands, Frans, muziek, lichamelijke opvoeding … (maak een keuze)? • de kennismaking met je klasleraar? • de sportdag? • de cultuurdag?

Bereid stap 1 individueel voor. Werk op een apart blad. Daarna overleg je met een klasgenoot.

Stap 1 Verzamelen van informatie, selecteren, ordenen

1 Verzamel ideeën.

a Zoek antwoorden op de vragen wie, wat, wanneer, waar, waarom, hoe? b Je vertelt iets wat zich vroeger afspeelde: denk dus goed na over welke ‘tijd’ je zult gebruiken. Wees consequent! Waarvoor kies je?

2 In welke volgorde breng je de info in het middendeel (twee alinea’s)? Vertel de verschillende stappen/gebeurtenissen in een logische volgorde. Zoek verschillende tijdsaanduidingen. 3 Maak keuzes voor de belangrijkste zaken. Bedenk ook wat de anderen graag zouden lezen.

LES 4 Schrijven kun je leren

woord

consequent: duidelijk, rechtlijnig

221

Stap 2 Wat wil je vertellen? 4 Overleg met een klasgenoot wat er wel en niet bij hoort en hoe je het schrijven zult aanpakken.

b Vertel nu in een minuut hoe je de tekst zult schrijven: wat doe je achtereenvolgens? Luister naar de aanpak van je buur. Probeer twee tips te geven die jij als lezer belangrijk vindt.

c Kom tot afspraken: waarvoor kies je?

a Vertel in één minuut wat jij wilt schrijven. Luister naar wat je buur gaat schrijven. Stel vragen aan elkaar over een ‘deelonderwerp’: bv. over de tijd (wanneer) en/of de plaats (waar).

Stap 3 Hoe ga je alles formuleren?

d Schrijf nu twee alinea’s. Werk op een apart blad, of maak een digitale versie. Houd daarbij rekening met de afspraken en de criteria. • Breng de hoofdzaken. • Hoe kun je die goed en duidelijk formuleren? • Heb je een hulplijn nodig? Het woordenboek of de woordenlijst? Een spellingcorrector? De leraar? • Herlees wat je geschreven hebt!

ex e

Leg die alinea’s voor aan je klasgenoot. Lees dan samen na en stuur elkaar bij. • Markeer de tijdsaanduidingen als eerste controle. • Gebruik middelen zoals de spellingcorrector. • Gebruik de tips en de criteria om aan zelfreflectie te doen: stel elkaar vragen om te zien of je met de criteria aan de slag ging. e Werk je tekst af met een uitnodigende inleiding en een passend slot. • Wat hoort in een inleiding? • Wat komt in het slot? • Welke titel kies je?

f Lees eerst de tekst (zelf ) na voor je die aan ‘een lezer’ bezorgt. Bekijk nog even deze reflectievragen. • Wat vind je zelf het beste stukje? • Wat lijkt er niet zo goed of vlot? • Wat lijkt nog niet te kloppen? • Heb je verteld wat je wou? • Past je taalgebruik bij een verslag en bij het publiek dat je voor ogen hebt? • Wat zou je lezer graag over dit onderwerp te weten willen komen? • Wat wil je met je tekst bereiken? Wat is je tekstdoel? Klopt dat? • Merk je een logische lijn in je tekst?

222

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

g Een klasgenoot leest jouw tekst en geeft commentaar. Je krijgt zowel positieve feedback als enkele tips. Gebruik daarvoor de vragen uit f. Noteer kort wat je straks gaat herwerken. Dat mag met kernwoorden. Positieve feedback:

Tips:

Stap 4 Reviseren op basis van commentaar: nalezen en herschrijven

Stap 5 Verzorgen en publiceren

h Verwerk de commentaar. • Zou je zelf de tekst lezen na het zien van de titel? Hoe kun je zorgen dat die titel de lezer aantrekt? • Zou de inleiding meer moeten aanspreken, spannender moeten zijn? • Pas aan en herschrijf die delen die nodig zijn. • Werk je digitaal? Zet de spelling- en grammaticacontrole aan. Wees kritisch.

ex e

• Is je tekst klaar voor ‘publicatie’? Verzorg de afwerking: lay-out, spelling en interpunctie, zinnen, het gebruik van de tijd … • Informeer of je tekst kans maakt om op de website van de school gepubliceerd te worden. i Vul nu deze evaluatie in, voor jezelf en voor een klasgenoot van de andere groep. Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

1234

Je tekst beantwoordt aan de ‘kenmerken’ (criteria) van een verslag.

1234

Je tekst bevat de hoofdzaken: je hebt verteld wat je wou.

1234

Je tekst is goed gestructureerd en bevat een inleiding, midden en slot.

1234

Je hebt je tekst aan de tips van je klasgenoot aangepast.

1234

Je kunt feedback en tips formuleren voor een andere leerling.

1234

Je hebt de stappen vlot kunnen volgen.

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

woord

reviseren: de tekst beter maken op basis van commentaar/feedback

LES 4 Schrijven kun je leren

223

hoe Een schrijfplan Voor het schrijven

ex e

1 Nadenken over taalgebruik: beantwoord de vragen van het communicatiemodel.

2 Plannen: een schrijfplan maken g verzamelen, selecteren, ordenen Wat weet je er al over? Wat zoek je op in boeken en op het internet? Stel jezelf vragen zoals wie, wat, waar, wanneer, waarom, waarmee, hoe. Breng de gegevens van verschillende informatiebronnen samen.

verzamelen

Zoek welke info je kunt gebruiken: wat is (minder) belangrijke info? Wat past bij je bedoeling en bij je publiek? Wat wil je schrijven? Kies een tekst en houd rekening met de kenmerken van die tekst.

selecteren

ordenen

224

In welke volgorde wil je de ‘boodschap’ brengen? Waarmee begin je? Wat staat in het midden? Hoe eindig je? Zorg voor een duidelijke structuur: inleiding – midden (met verschillende alinea’s) – slot (IMS). Maak een schrijfplan en een kladversie, schrijf een en ander op. Aan welke criteria (eisen) moet de taak voldoen? Met welke werkpuntjes uit vorige opdrachten moet jij rekening houden?

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Tijdens het schrijven 3 Formuleren: schrijven, structureren, herlezen Schrijf je tekst voor de eerste keer uit: houd rekening met je bedoeling, gebruik je voorbereiding. Heb aandacht voor de inhoud: correct, volledig (zeker de kern), duidelijk, gepast? Zorg voor een logische samenhang in de tekst, in de alinea’s en in de zinnen. Formuleer zo duidelijk en volledig mogelijk, zodat je lezers goed weten wat je bedoelt. Denk aan de woordkeuze en het taalregister. Schrijf aandachtig: zo maak je minder fouten en hoef je niet opnieuw te beginnen. Je kunt hulp zoeken voor wat je niet goed geformuleerd krijgt (bij een medeleerling of de leraar).

Na het schrijven 4 Reviseren: nalezen en herschrijven

Lees je tekst kritisch na of laat hem nalezen. Controleer de inhoud, de samenhang, de titel, de opbouw of structuur, de formulering (woorden, zinnen …).

nalezen

Herlees geregeld wat je geschreven hebt.

uitschrijven

Vraag je af of je je doel kunt bereiken.

ex e

Bekijk kritisch of en hoe je met vorige werkpuntjes rekening houdt. Verbeter waar nodig.

herschrijven Herschrijf de tekst die je aan je lezer aflevert. De tekst is: aantrekkelijk – duidelijk – correct – gepast. 5 Verzorgen en publiceren: inhoud – vorm – taalgebruik verzorgen

Wees precies en zorgzaam. Check ook de leestekens en de spelling.

Verzorg je tekst. Die beantwoordt aan de specifieke tekstkenmerken. Vraag je af of je het de lezer gemakkelijk hebt gemaakt om jouw tekst te lezen. Je tekst ga je publiceren: je krijgt een ‘echte’ lezer.

publiceren

waarheen

Je kunt: • een verslag schrijven over een gegeven schoolse opdracht; • structuur aanbrengen in de tekst: IMS (inleiding – midden – slot); feiten t.o.v. meningen; keuze tijd: bepalingen en werkwoordtijd sporen; vasthouden aan de gekozen tijd; gepaste signaalwoorden; • in opgegeven alinea’s werken; • correcte zinnen schrijven met een afwisselende zinsbouw; • je eigen tekst reviseren.

LES 4 Schrijven kun je leren

225

Word moppentapper

Oriënteren

Vertel een mopje over dieren. De structuur in een mop is erg belangrijk. Pas op het einde mag je de ‘pointe’ of ontknoping brengen. • Je mop bevat een variatie aan zinnen. • Je vertelt in de verleden tijd. • Houd rekening met de opdracht en gebruik het schrijfplan nu als spreekplan. • Oefen eerst per twee. Geef elkaar tips en feedback. • Breng je mop dan voor de klas.

Voorbereiden

1 Hoe vertel je een leuke mop? Ken je een mop over dieren of zoek je in een boekje met moppen of op internet?

2 Werk voor deze opdracht met een plan voor spreken, afgeleid van het schrijfplan. Vervolledig. Voor het spreken

ex e

Tijdens het spreken

Na het spreken

Uitvoeren

3 Vertel je dierenmop en houd daarbij rekening met de criteria.

226

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Reflecteren

4 Hoe ging het? Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

1234

Je tekst beantwoordt aan de â&#x20AC;&#x2DC;kenmerkenâ&#x20AC;&#x2122; van een mop.

1234

Je gebruikt Standaardnederlands.

1234

Je mop is goed gestructureerd: de pointe komt op het einde.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

1234

ex e

1234

Je kunt feedback en tips formuleren voor een andere leerling.

Je hebt de stappen van schrijven naar spreken kunnen omzetten.

LES 4 Schrijven kun je leren

227

les

Vragen over vragen

instructie/vraag/opdracht herkennen en onderzoeken

geheugen trainen

De foute toets of vraag? OPDRACHT 1

antwoorden formuleren

Bestudeer een van je vorige toetsen en leer voor de toekomst.

1 Bespreek per twee of klassikaal deze opdracht.

Denk aan een toets of vraag die voor jou moeilijk was. Herinner je je het vak? Het onderwerp van de toets? Een specifieke vraag?

ex e

b Tot welk vak behoort die vraag?

a Noteer een vraag die jij moeilijk vindt.

c Wat vind jij precies moeilijk?

d Ging het fout met die vraag? Waar dan wel? Of waarom net niet? e Waar liep of loopt het bij jou weleens fout? Voor of tijdens de toets?

De ene vraag is de andere niet

2 Neem een toets van om het even welk vak. Het mag uiteraard ook van het vak Nederlands zijn. Selecteer minstens twee soorten vragen. Bespreek per twee welke soorten vragen het volgens jou zijn en hoe het antwoord er moet uitzien.

OPDRACHT 2

Lees de vraag en de opdracht.

A Wanneer kookt water?

B Kleur de Schelde blauw. 1 Wat is het verschil tussen A en B? 2 Met welk woord begint vraag A? Markeer. 3 Geef vijf vraagwoorden.

228

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 4 Trainen

4 Met welk woord begint de opdracht? Onderstreep. 5 Geef vijf instructiewoorden.

wat Een instructie, een vraag, een opdracht

Welke instructie krijg je? Moet je een vraag beantwoorden of een opdracht uitvoeren?

Een opdracht kan zowel verbaal als non-verbaal zijn. Verbaal betekent met woorden, non-verbaal zonder woorden, bv. iets vergelijken of iets kleuren. Vraagwoorden zijn bv. hoe, wanneer … Instructiewoorden zijn bv. markeer, doorstreep …

Ken je de hobby van je buur?

OPDRACHT 3

Stel hem enkele vragen: maak drie ja-neevragen en drie w-vragen of vraagwoordvragen. Denk aan het gebruik van hoofdletters en leestekens.

Ja-neevragen: 1 2

ex e

wat

Ja-neevraag = een vraag waarop je enkel met ja of nee kunt antwoorden. Die vraag begint altijd met de persoonsvorm. Bv. Lees jij graag strips van Suske en Wiske?

W-vragen of vraagwoordvragen: 1

wat

W-vraag of vraagwoordvraag = een vraag die begint met wie, wat, waar, wanneer, waarom (= w-vraag), hoe … Het antwoord op die vraag is uitgebreider. Bv. Waar lees jij het liefst?

LES 5 Vragen over vragen

229

OPDRACHT 4

Bestudeer nog meer soorten vragen.

1 Maak een keuze: werk met een van de drie teksten hieronder of met een tekst van een ander vak. Neem de taak van je leraar een keertje over en stel vier vragen over de tekst. Schuif de tekst en de vragen door naar je buur, hij noteert de antwoorden. a Neem een boek of cursus van een van de vakken die je vandaag hebt. b Werk met de teksten op deze en de volgende pagina.

Weersverwachting voor vandaag en volgende nacht

c Stel deze vier soorten vragen. Noteer die op een apart blad. Laat plaats om een antwoord te noteren. A een ja-neevraag B een vraagwoordvraag C een meervoudige vraag D een meerkeuzevraag

ex e

Vandaag is het eerst overal zwaarbewolkt tot betrokken. In het zuidoosten kan er wat lichte regen vallen, gevolgd door enkele buien. Elders kunnen er na de middag plaatselijk enkele buien vallen. Een lokaal onweer is daarbij niet uitgesloten. Tegen het einde van de middag verschijnen er in het westen wat meer opklaringen. De maxima liggen tussen 18 graden in de Ardennen en 22 graden in de Kempen bij een matige en aan de kust soms vrij krachtige wind die draait van zuid naar zuidwest. Vanavond zijn er afwisselend buien, mogelijk met onweer, en enkele opklaringen. Vooral na middernacht zijn er over heel het land onweersbuien mogelijk. Plaatselijk kunnen de buien hevig zijn. De temperaturen dalen naar waarden tussen 15 en 17 graden. De wind is meestal matig en aan de kust soms vrij krachtig uit zuid tot zuidwest. Naar: www.meteo.be

Weersverwachting voor morgen vrijdag

Vrijdag krijgen we 's ochtends perioden van lichte regen in de noordelijke helft van het land en nog enkele (onweers)buien in het zuiden. Na de middag neemt de buienneiging geleidelijk af vanuit het westen en verschijnen er stilaan brede opklaringen. Tussen de opklaringen door kan er her en der wel nog een bui vallen. De kans daarop is het grootst in het zuidoosten van het land. De maxima schommelen tussen 17 graden in de Hoge Ardennen en 21 of 22 graden in het centrum. De zuidwestenwind waait matig, aan zee vrij krachtig. Vrijdagavond zijn er mogelijk nog enkele buitjes in het zuidoosten. Elders is het droog. 's Nachts wordt het meestal licht- tot halfbewolkt. Tegen de ochtend komt er vanuit het westen meer bewolking en kan er een spatje regen vallen aan de kust. De minima liggen tussen 8 en 15 graden bij een meestal matige zuidwester. Naar: www.meteo.be

230

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 4 Trainen

Heel wat Vlamingen bewegen te weinig om gezond te zijn, want gezond bewegen is meer dan slenteren of kuieren. Nochtans is stevig wandelen, recreatief zwemmen of fietsen haalbaar voor velen en goed voor lichaam én geest. Matig intensief bewegen levert je meer gezondheidsvoordeel op dan licht intensieve bewegingen: zowel fysiek als mentaal. Beweeg dagelijks dus ook een stukje aan matige intensiteit.

Je vindt deze manier van bewegen terug in de middelste groene zone van de bewegingsdriehoek. De bewegingsintensiteit van de lagen eronder en erboven is respectievelijk lager en hoger.

Op de figuur zie je twee cirkelhelften. De bovenste helft staat voor lang stilzitten of ‘sedentair gedrag’, de andere helft geeft de drie vormen van lichaamsbeweging weer.

Matig intensief bewegen, wat doet dat met je? Je gaat sneller ademen, dat noemen we aeroob bewegen. Je hart slaat sneller. Je bent niet buiten adem. Je kunt nog gewoon praten.

Wat is matig intensief bewegen?

ex e

Moet je sporten om matig intensief te bewegen? Nee, zeker niet. Sporten kan matig intensief zijn, maar doe je in je vrije tijd en heb je meestal gepland. Het verschil met licht intensief bewegen? Bij matig intensief bewegen kan je nog praten, maar een liedje zingen lukt al moeilijker. Wist je dat je ook in je dagelijkse leven vaker matig intensief beweegt dan je denkt? Enkele voorbeelden: – fietsen naar school of het werk – harken in de tuin – ramen wassen

Denk dus niet dat je buitengewone inspanningen moet doen: voldoende matig intensieve beweging levert je al heel wat gezondheidsvoordeel op.

Naar: gezondleven.be

2 Bespreek de vragen per twee na de oefening.

a Zijn alle vragen duidelijk beantwoord en krijg je de antwoorden die je verwacht? Waarom / waarom niet? b Welke vragen zijn moeilijk op te stellen? Waarom? c Welke zijn moeilijk te beantwoorden? Waarom?

3 Noteer nu zelf een besluit: wat is een meervoudige vraag en wat is een meerkeuzevraag?

LES 5 Vragen over vragen

231

Vraag en antwoord OPDRACHT 5

Markeer de vraagwoorden of de instructiewoorden.

Combineer de twee kolommen. Wat wordt er verwacht? Hoe verklaren wetenschappers de werking van de zwaartekracht?

zeggen hoe het werkt

Waar ligt Suriname?

een naam geven

Rangschik de namen alfabetisch.

een definitie geven

Duid in de afbeelding de stamper in de bloem aan. 4

Leg uit hoe je een nieuw contact kunt opnemen op je smartphone.

een plaats aangeven, lokaliseren

Som de provincies van België op.

duidelijk maken waarom het zo is

Waarom worden baby’s ingeënt tegen een reeks ziektes?

een opsomming geven (zonder uitleg)

Hoe noem je iemand die huidziektes onderzoekt?

Wat is een lijnstuk?

Wat vind je van de nieuwste strip van Suske en Wiske?

Wanneer eindigde de Eerste Wereldoorlog?

Wie is de eerste minister van ons land?

12 een getal geven

je mening geven

een oorzaak/reden geven

de juiste term geven

10 een kruisje, letter, symbool op een afbeelding plaatsen

OPDRACHT 6

13 in een bepaalde volgorde zetten

ex e

m Hoeveel landen behoren tot de Europese Unie?

een tijdstip geven

Onderzoek de vraag.

Hoe zou het antwoord eruit moeten zien? 1 Wat is een ‘parfait’?

a Vraagwoord(en)?

Hoeveel delen in de vraag / het antwoord?

b Waarover wordt er iets gevraagd?

c Formuleer het antwoord. Een

(onderwerp van de vraag)

(uitleg).

woord

lokaliseren: bepalen waar iets zich bevindt

232

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

2 Waar bevinden de nieren zich en welke functie hebben ze? a Vraagwoord(en)? Hoeveel delen in de vraag / het antwoord? b Waarover wordt er iets gevraagd? c Welk(e) woord(en) moet(en) zeker in je antwoord komen?

d Formuleer het antwoord.

(onderwerp van de vraag) bevinden zich

(positie geven). Hun functie is

(functie geven).

a Vraagwoord(en) Hoeveel delen in de vraag / het antwoord?

c Formuleer het antwoord.

omdat

ex e

b Wat moet zeker in je antwoord komen?

3 Waarom gebruik je het best zonnecrème als je lang buiten bent in de zon?

(onderwerp van de vraag)

(reden geven).

hoe

De relatie tussen de vraag en het antwoord

Afhankelijk van de soort vraag pas je jouw manier van antwoorden aan. Ontleed de vraag voor je een antwoord formuleert!

O Welk vraagwoord/instructiewoord staat er? Hoeveel delen komen er in het antwoord? V Wat moet zeker in je antwoord komen? Wat heb je nodig om je opdracht uit te voeren? U Formuleer het antwoord of voer de opdracht uit. R Controleer de vorige drie stappen.

LES 5 Vragen over vragen

233

OPDRACHT 7

Hoe ziet het antwoord eruit? Bespreek mondeling.

Bv. Hoelang duurde de Eerste Wereldoorlog? Het antwoord geeft een periode: aantal jaren. 1 Waarmee kun je de lengte meten? 2 Teken bovenaan het blad een driehoek ABC. 3 Leg uit: groenten blancheren. 4 Noteer de naam van drie auteurs die nu een boek in de Kinder- en Jeugdjury hebben.

5 Wie is de nieuwe trainer van de eerste ploeg? 7 Wanneer start het eerste lesuur na de middag?

6 Hoeveel dagen telt februari in een schrikkeljaar? 8 Zet in de juiste volgorde, rangschik van klein naar groot: 0.15 – 1.5 – 15 – 0.3 9 Welke drie delen vind je altijd in een goede tekst terug? Vink aan.

tip

inleiding titel illustratie slot tussentitel alinea midden

Markeer het vraagwoord of instructiewoord.

OO OO OO OO OO OO OO

ex e

10 Welk woord past bij welk vak? Koppel de woorden met de vakken door de passende bolletjes met elkaar te verbinden. een passer O een atlas O de beschaving O energie O

O wiskunde

O techniek

O geschiedenis O Nederlands

werkwoorden O

O aardrijkskunde

hoe

Vraag bepaalt opbouw van antwoord

Je antwoord bestaat uit evenveel delen als er vraagwoorden of instructiewoorden zijn. Bepaalde vraagwoorden hebben vaste antwoordvormen. De informatie in het antwoord is aan het vraagwoord gekoppeld.

Waarom? reden, oorzaak Waar? plaats Wie? naam/persoon Wanneer? tijdsaanduiding, periode

234

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Nog meer schooltaal â&#x20AC;Ś OPDRACHT 8

Wat betekent het?

Leid de betekenis van de cursief gedrukte woorden af uit de context van de zin. Zoek nadien pas de betekenis op in het woordenboek. Noteer alleen de betekenis die in de zin past. 1 Ik heb je vraag niet goed begrepen. Formuleer je ze eens opnieuw?

In het woordenboek vind je: 2 Je zult een goede verklaring moeten hebben waarom je te laat bent!

In het woordenboek vind je:

Je denkt dat illustreren betekent:

ex e

In het woordenboek vind je:

3 Illustreer je antwoord met een voorbeeld uit de les.

Je denkt dat verklaring betekent:

Je denkt dat formuleren betekent:

4 Als huiswerk schematiseer je de tekst die we tijdens de les lazen. Je denkt dat schematiseren betekent:

In het woordenboek vind je:

5 Vergelijk de grafieken.

Je denkt dat vergelijken betekent:

In het woordenboek vind je:

LES 5 Vragen over vragen

235

OPDRACHT 9

Ontleed de vraag of opdracht.

1 Wat bedoelt je leraar geschiedenis? a Geef de kenmerken van de gotische kunst. b In de les van vandaag behandelen we het ontstaan van de middeleeuwse stad.

c Geef drie oorzaken van de bevolkingsdaling in de 14de eeuw. 2 Wat bedoelt je leraar Nederlands? a Je moet dringend je schrijfwijze verzorgen.

b Het onderwerp van je spreekopdracht mag je zelf kiezen.

c Ik maak geen onderscheid tussen de meisjes en de jongens in de klas. Iedereen is gelijk.

ex e

3 Wat bedoelt je leraar wiskunde?

a Vergeet niet al je gegevens te controleren voor je die berekening maakt.

b Bewijs mij dat je voor deze toets gestudeerd hebt.

4 Wat bedoelt je klasleraar?

a Ik wil elke week in de agenda een overzicht zien van alle resultaten.

b Wat concludeer je na de aanmerking in je agenda van je leraar techniek?

Je kunt: • • • •

236

een vraag of opdracht correct lezen; de informatie uit de vraag gebruiken om het antwoord te formuleren; een juist en volledig antwoord formuleren; verschillende soorten vragen herkennen.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

waarheen

Geheugenwerk trainen Zoek ezelsbruggetjes om moeilijk te onthouden zaken beter in je geheugen te krijgen. Eerst leren en dan vlot vragen en opdrachten kunnen aanpakken ...

Oriënteren

1 Wat is een ezelsbruggetje?

2 Krijg je van een leraar soms een ezelsbruggetje aangereikt? Voor welk vak? Geef hier een voorbeeld.

Voorbereiden

3 Waar kun je ezelsbruggetjes vinden? Noteer een bron die je raadpleegt. Selecteer de meest geschikte bronnen.

ex e

Uitvoeren

4 Zoek voor drie verschillende vakken minstens één ezelsbruggetje en noteer dat op een apart blad. Noteer er het vak bij en de bron. Probeer ook het verband te verklaren. Bv. Om te concurreren moet je met zijn tweeën zijn. g Je kunt niet met jezelf concurreren, daarom schrijf je meer dan één r. 5 Heb je zelf al een ezelsbruggetje gemaakt? Deel dat met je klasgenoten. Noteer dat ook.

6 Stel een (toets)vraag waarbij je minstens een van de ezelsbruggetjes kunt gebruiken.

Reflecteren

7 Hoe ging het?

Je traject naar succes

jij

Je kunt websites vinden met ezelsbruggetjes.

1234

Je noteert de bron van de geselecteerde websites.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

woord

concurreren: wedijveren

LES 5 Vragen over vragen

237

les

Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

afkortingen begrijpen en gebruiken

Begrijp je de boodschap? OPDRACHT 1

afkortingenlijst OPSTELLEN

taalvariatie of taalvariëteit (h)erkennen

formeel en informeel taalgebruik gepast inzetten: dialect of Standaardnederlands

Bekijk, lees, beluister deze fragmenten.

1 Denk aan de vragen van het communicatiemodel.

Gericht kijken, luisteren en lezen doe je aan de hand van vragen. • Wie is de zender/ontvanger? • Wat is de boodschap? • Waarover zou de boodschap gaan? • Wat is de bedoeling?

A Als we kussen, dan geven we een pieper.’

luggage

ex e

Als we werken, dan doen we deure. Als we prutsen, dan zijn we aan tjoolen. Als we voortdoen, dan geven we sjette. En als we westvlaanderen, dan doen we dat met hart en ziel.

C 'Ma ge kunt ni zonder, hè?'

E ‘Ik wil vanavond eens flink boozen en shaken!’

238

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

luggage

D ‘Ek verkuup verscheilende sorten alme, gelijk

tournaviezn, liern, okkers, moar uuk dingn veur de lochting, gelijk kurtwoans en rikkn.’

F ‘Heb jij al een pinpas om te pinnen?’

G ‘Aangezien wij aanstaande week tien jaar gehuwd H ‘Of m.a.w. d.w.z. dat we e.e.a. zullen krijgen.’ zijn, nodigen wij u alsook uw partner uit op een I ’t Is 4U.’ diner in onze woonst.’ J K Brabants

Limburgs

mooi

sjoon

gère

graag

gaer

gelijk

zoals, direct

wie, geliek

mee

met, meteen

neì

jij

geer, doe

ver

wied

nieuw

nuuj, nuud

2 Welke boodschappen begrijp je helemaal?

mit

wijd

skon

gij

3 Waar zit volgens jou het probleem?

Hollands

ex e

4 Wanneer is een dialect spreken volgens jou geen probleem?

5 a Welke woorden uit deze voorbeelden gebruiken jongeren als ze met elkaar communiceren?

b Geef zelf enkele voorbeelden van jongerentaal.

c Wanneer gebruik jij jongerentaal? Wanneer zeker niet? Waarom is dat zo?

6 In welke situaties is het gebruik van standaardtaal belangrijk? Geef minstens drie voorbeelden. Denk aan de negen vragen van het communicatiemodel.

LES 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

239

7 a Waarvoor staan deze afkortingen: m.a.w. – d.w.z. – e.e.a.? b Wanneer gebruik jij zelf afkortingen? c Welke afspraken kun je maken over het gebruik van afkortingen op school?

OPDRACHT 2

Kan en mag het korter?

Lees de uitleg over de soorten afkortingen.

Vul zelf minstens twee voorbeelden aan in de laatste kolom. NAAM

VERKORTE SCHRIJFWIJZE VAN

SCHRIJFWIJZE

woord dat of woordgroep die we bij het lezen vervangen door volledige woorden

met punt(en)

symbolen

(inter)nationaal vastgelegde schrijfwijze voor begrippen

zonder punt(en)

woorden die je als een reeks letters uitspreekt

zonder punt(en)

ex e

(echte) afkortingen

initiaalwoorden

woorden die je als een woord uitspreekt

letterwoorden

woord(groep) waarvan een of meer woorddelen weggelaten wordt

zonder punt(en)

verkortingen

VOORBEELD

wat

Afkortingen Een afkorting is een verzamelnaam voor woorden die niet volledig geschreven worden. De officiële afkortingen worden op die manier ingedeeld. De juiste schrijfwijze van officiële afkortingen kun je opzoeken in het woordenboek. ‘Eigen’ afkortingen kun je gebruiken als je (snel) notities wilt nemen.

240

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Hoe moet het? OPDRACHT 3

Bekijk de communicatieve situaties.

1 Bespreek ze eerst per twee. a Wie is er in gesprek? Waarover zou het gesprek kunnen gaan? Welke taal gebruiken ze?

ex e

b Vul de tabel aan.

Welke gesprekken horen bij elkaar?

Wie is er in gesprek?

ernstig gesprek / losse babbel

Welke taal gebruiken ze? Markeer.

dialect / Standaardnederlands

Welk soort gesprek voeren ze? Markeer.

c Noteer boven de tweede en derde kolom of het om een formele of informele communicatieve situatie of context gaat.

LES 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

241

2 Bekijk de twee brieven. Let op de uiterlijke verschillen. Vul daarna de tabel aan: markeer wat klopt.

A Kaat Janssens Leuvensesteenweg 44 1800 VILVOORDE Reizen Delmonte Brouckèreplein 6 1000 BRUSSEL Vilvoorde, 20 juli 2019

Reis naar Oostenrijk van 10 tot 19 juli 2019 Geachte heer of mevrouw

Graag wil ik u danken voor de goede organisatie van de fietsreis in Oostenrijk. Zoals u in het bijgevoegde beoordelingskaartje kunt lezen, ben ik erg tevreden over de reis. Toch zou ik graag twee punten willen signaleren waarover ik minder te spreken ben. Toen ik de reis in uw kantoor in Vilvoorde boekte, stond op de boekingsdocumenten dat de treinreis niet meer afzonderlijk geboekt hoefde te worden. Toen ik twee weken later de reisdocumenten kreeg, bleek dat we toch nog met het reisbureau contact moesten opnemen om de treinreis te regelen. Ik heb daarna drie keer moeten bellen voordat het duidelijk werd dat de treinreis al geregeld was. Voorts wil ik melden dat de reisbrochure geen precies overzicht geeft van wat in de reis begrepen is. Zo was het voor ons niet duidelijk of de lunchpakketten wel of niet bij de reissom inbegrepen waren.

Met vriendelijke groeten

Kaat Janssens

ex e

Bijlage: beoordelingskaartje

242

brief A

brief B

Wie schrijft naar wie?

Zender en ontvanger kennen elkaar wel / niet.

Wat is de bedoeling van de zender?

informeren / overtuigen / ontroeren / ontspannen

Welk soort brief stuurt de zender?

zakelijke / persoonlijke brief

Welke taal (kunnen) ze gebruiken?

dialect / Standaardnederlands

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

hoe Gepaste taal: formeel en informeel Schrijven naar of spreken met een vriend(in) kan heel informeel. Je hoeft je niet aan allerlei afspraken te houden. De taal of de vorm van de boodschap kun je vrij kiezen, het kan in het dialect of in standaardtaal. Er bestaan ook veel vormen van tussentaal.

OPDRACHT 4

Wanneer je een tekst schrijft, houd je o.a. rekening met: • de ontvanger: naar wie schrijf je? • de bedoeling: wat wil je bereiken? • de boodschap: wat wil je vertellen? • het uitzicht van de tekst. • de manier waarop je de boodschap brengt.

Anders is het als je bijvoorbeeld de leraar of de directeur aanspreekt. Dan houd je je beter aan de strikte omgangsvormen: dat is een formele situatie en dan gebruik je Standaardnederlands.

Lees de zinnen.

ZIN

1 In elke zin staat een vetgedrukt woord. Markeer schrijftaal of spreektaal in de tweede kolom. Noteer in de derde kolom de andere taalvariëteit. SCHRIJFTAAL OF SPREEKTAAL?

ANDERE TAALVARIËTEIT

ex e

1 Op het einde van de dag krijg ik goesting om naar schrijftaal / spreektaal televisie te kijken. 2 Aanvankelijk was hij de beste van de ploeg.

schrijftaal / spreektaal

3 Zend hem maar naar de bibliotheek met zijn boek: schrijftaal / spreektaal hij zal zelf de boete moeten betalen. 4 Ze was te laat: ze kreeg echter geen uitbrander.

5 Hij kocht naast sportschoenen tevens een nieuw trainingspak. 6 We hadden het nieuwtje reeds opgevangen. 7 Dat is een machtige prestatie.

schrijftaal / spreektaal schrijftaal / spreektaal schrijftaal / spreektaal

schrijftaal / spreektaal

8 Hij probeerde zijn tijd op de 100 m te verbeteren.

schrijftaal / spreektaal schrijftaal / spreektaal

10 Vermits je onvoldoende oefent, zouden je cijfers kunnen tegenvallen.

schrijftaal / spreektaal

9 Opgelucht deelde de trainer zijn ploeg het eindresultaat mede.

woord

de omgangsvorm: de manier waarop mensen met elkaar omgaan

LES 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

243

2 Wat gebruik je wanneer? Zul jij bepaalde woorden die schrijftaal zijn zelf gebruiken? 3 Welke spreektaalwoorden uit het vorige lijstje zul jij bij voorkeur ook in een vlotte tekst gebruiken? Noteer de nummers van de zinnen. 4 Onderstreep de schrijftaal in de zin. Hoe zou jij die aanpassen? Formuleer een voorstel. Vergelijk dan met je buur.

a Ik ben verheugd je te zien.

b Het waaide dusdanig dat we maar thuis bleven. c Ze kregen al snel onenigheid.

d Dat geldt op heden tevens voor je broer.

wat

ex e

Taalvariëteit: schrijftaal en spreektaal

Taal kan variëren en hangt af van de persoon tot wie jij je richt, de plaats waar jij je bevindt, de bedoeling … of van de communicatieve situatie of context. Taal bestaat uit verschillende taalvariëteiten.

Alle taalvariëteiten van het Standaardnederlands die vooral in geschreven teksten voorkomen, noem je ‘schrijftaal’.

Alle taalvariëteiten die je vooral in de gesproken taal terugvindt, noem je ‘spreektaal’. De begrippen ‘schrijftaal’ en ‘spreektaal’, ‘geschreven taal’ en ‘gesproken taal’ worden door elkaar gebruikt. Het onderscheid tussen spreektaal en schrijftaal komt in grote mate overeen met het onderscheid tussen informeel en formeel taalgebruik.

waarheen

Je kunt:

• in een gepaste communicatieve situatie of context verschillende soorten afkortingen gebruiken; • het verschil tussen formeel en informeel taalgebruik aangeven; • taalvariëteiten herkennen en het verschil aangeven tussen geschreven en gesproken taal en tussen dialect, tussentaal en standaardtaal; • je taal aanpassen aan de ontvanger en het spreekdoel.

244

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Op zoek naar afkortingen Je stelt een lijst op met minstens vijftien afkortingen.

Oriënteren

Voorbereiden

1 Maak een keuze: • een lijst met afkortingen die in bepaalde vakken voorkomen • een lijst van afkortingen die jij in je communicatie gebruikt (sms, chat …) en nu aan je grootouders wilt leren

2 Doe een brainstormoefening: verzamel de afkortingen, selecteer er vijftien en noteer de verklaring ernaast.

Uitvoeren

3 Zoek naar een interessante indeling (bv. per vak, per thema, per soort …).

ex e

4 Je ontwerpt een bruikbaar instrument dat verschillende keren als een soort geheugensteuntje gebruikt kan worden. Wees creatief! 5 Breng dat mee naar de klas. In groepen van drie of vier stel je jouw werk voor. Tijdens de voorstelling gebruik je Standaardnederlands.

Reflecteren

6 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je hebt vijftien afkortingen met hun verklaring genoteerd.

1234

Je gebruikt een gepaste indeling.

1234

Het resultaat is een creatief ontwerp.

1234

Tijdens het groepswerk gebruik je Standaardnederlands.

1234

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

woord

het instrument: een tool of hulpmiddel; wat gebruikt wordt om een doel te bereiken, gereedschap …

LES 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

245

Uitdaging: waag een gokje! quiz je mee? Oriënteren

Voorbereiden

Uitvoeren

2 Maak eerst de oefeningen op diddit om alles grondig in te oefenen.

Waag een gokje!

ex e

3 Ga nu aan de slag. Een leerling kiest een beeld. De klas raadt het beeld door hem janeevragen te stellen. Iedereen bedenkt enkele ja-neevragen. De leraar duidt aan wie een vraag mag stellen. Wie denkt dat hij het antwoord weet, staat recht. Je krijgt slechts één kans om een gok te wagen. Als het antwoord klopt, ben jij de volgende om een beeld te kiezen. Zo niet, dan blijf je vragen stellen tot iemand het correcte antwoord kan geven. Gebruik beelden zoals deze. Die zijn duidelijk en iedereen kent ze.

Wie of waar ben ik?

Noteer de naam van een plaats of een persoon op een blaadje. Toon dat niet aan de klas. Eén leerling komt vooraan in de klas en geeft antwoorden. De klas stelt vragen en moet de plaats of de persoon achterhalen.

Variant 1: Er worden enkel ja-neevragen gesteld. Variant 2: Er worden ook vraagwoordvragen gesteld. Aandachtspunt: de leerling voor de klas moet kort antwoorden en zo weinig mogelijk verklappen. Aan het woord over een woord Werk in groepjes van drie of vier leerlingen. Verknip de woordkaart die je van de leraar krijgt. Leg de blanco zijde naar boven gericht. Kies om beurten een kaart. Geef uitleg over het woord op de kaart. De andere groepsleden raden het woord.

woord

de variant: een vorm die enigszins van de gewone afwijkt

246

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

Uitvoeren

Bv. auto – Dit voorwerp zie je elke dag als je naar school fietst.

tip

– Het is vrij groot en ook vrij duur. – Je hebt het in diverse vormen en kleuren.

Geef niet te snel te veel informatie prijs. Vertel eerst heel algemene zaken.

Als je begint met 'het heeft vier wielen', dan raadt de klas het meteen. Vermijd dat.

De miniquiz

Organiseer een miniquiz! Vorm groepjes van drie leerlingen. Je leraar duidt een groep aan die tegen je groep speelt en geeft instructies over hoe je deze miniquiz zult spelen. – Zorg voor een ondoorzichtig zakje of een doos waarin je kleine kaartjes kunt stoppen. Verknip de woordenkaart en leg de kaartjes met de blanco zijde naar boven.

– Elke groep kiest om beurten een kaartje. Verdeel alle kaartjes.

– Vervolgens zoekt elke groep passende vragen bij de woorden die op het kaartje staan. Het antwoord op de vraag mag maar uit één woord bestaan. Dat is het woord op het kaartje. – Beide groepen stoppen hun kaartjes in hun doos.

– Elke groep komt om beurten aan het woord.

– Ofwel raadt enkel de leerling die het kaartje trekt het antwoord, ofwel mag je samen zoeken. Bepaal dat vooraf.

ex e

– Houd de stand bij.

Reflecteren

4 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je stelt duidelijke en correcte ja-neevragen en vraagwoordvragen.

1234

Je beoordeelt de gestelde vragen en je verbetert die indien nodig.

1234

Je omschrijft woorden correct en duidelijk.

1234

Je traject naar succes

Je neemt op een ernstige en eerlijke manier deel aan een miniquiz.

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: • dit gaat vlot: • dit vraagt training:

LES 6 Welke taal gebruik jij? Over taalvariatie

247

De laatste ronde OPDRACHT 1

Gebruik elk woord uit het lijstje één keer.

markeren – barrière – stokpaardje – uitdijen – revisie – consequent – ratatouille – lokale – psychologisch – concluderen – fascinerend

2 een synoniem voor ‘toenemen’

3 een woord voor je geliefkoosde onderwerp

4 een woord dat bij past bij ‘de … recherche’

5 twee instructiewoorden

6 een ander woord voor ‘herziening’

7 een woord dat men gebruikt voor ‘mengelmoes’

8 een woord dat bij past ‘iemand … bijstaan’

9 een ander woord voor ‘belemmering’

10 een antoniem voor ‘saai, onaantrekkelijk’

Zoek drie verbanden aan de hand van drie trefwoorden.

OPDRACHT 2

1 een bijvoeglijk naamwoord dat past bij ‘… handelen’

hulpmiddel

vangarm

tool

nalezen

spelfout zien

octopus

gereedschap

beweeglijk

hondje weergalm geen arts

in de bergen

kwispelstaarten

geestelijke gezondheid

geluid

zindelijkheidstraining

burn-out

ex e

tikfout zien

OPDRACHT 3

Anagrammen. Welk woord past in de zin?

a Je moet niet lang naar de politicus luisteren om te ontdekken dat duurzame energie zijn DOTJESPRAAK is.

b In de Chinese cultuur zijn er veel MAVOSMENGRONG die wij vreemd vinden maar die voor hen volstrekt normaal zijn.

OPDRACHT 4

248

Hoe noem je het jong van deze dieren?

hond

hen

kat

varken

paard

schaap

olifant

eend

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

De laatste ronde OPDRACHT 5

‘Trainen’ gebruiken we ook in andere talen. Rangschik deze woorden bij ‘hun’ taal.

crèche – mailen – failliet – chatten – deadline – charmant – trottoir – ballerina – siësta – terracotta – gamba – outfit – paella – maffia – commando – blanco Frans

Italiaans

Spaans

Bouw bruggen. Zoek de woorden die passen bij de omschrijvingen. De laatste letter van woord a = de eerste letter van woord b enzovoort.

OPDRACHT 6

Engels

ex e

1 a onderdeel van een soort b beweeglijk orgaan waarmee organismen hun prooi vangen c plaatselijk

2 a bont allegaartje b hoorbare terugkaatsing van geluid c manier waarop mensen met elkaar omgaan

OPDRACHT 7

Bekijk deze vier activiteiten die je pas na veel trainen echt onder de knie hebt.

Kies minstens twee foto’s. Noteer er een passend onderschrift bij. Gebruik in je onderschrift zeker één woord uit elke rij. Zoek de betekenis van moeilijke woorden op. diabolo – Rubiks kubus – kalligrafie – bottle flip oefenen – minutieus – coördinatie – engelengeduld – breinbreker – gelukstreffer

Rij 1: Rij 2:

DE LAATSTE RONDE

249

De laatste ronde Welke woorden zoeken we? 9i 1 g

4 8i g

5 g

10 i

3 g

6 g

OPDRACHT 9

2 g

OPGAVE 1 … blikken (= doordringende; letterlijk: doorboren met een scherp voorwerp) 2 onderwerp waar iemand het liefst over praat 3 oefening … kunst (= veel oefenen verbetert de prestaties) 4 de tekst beter maken op basis van commentaar/feedback 5 zich uitstrekken, zich verspreiden 6 Engels woord voor ‘instrument’ 7 ander woord voor ‘versperring’ 8 gezeur 9 … geur (= sterke en doordringende) 10 … in je hoofd (= zachtjes trillen door een hard geluid)

OPDRACHT 8

Geef een woord uit de woordfamilie.

a variëren: zin: b fascineren: zin:

(zn)

(bn)

c priemen:

ex e

Kies voor een zelfstandig naamwoord of een bijvoeglijk naamwoord. Gebruik het daarna in een zin.

zin:

d lokaliseren:

(bn)

zin:

OPDRACHT 10 Combineer de cijfers en letters.

Welk woord past het best bij het synoniem van ‘trainen’?

250

dresseren

opleiden

coachen

africhten

klaarstomen

repeteren

agent

debutant

paard

tekst

hond

ploeg

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 4 Trainen

deel 5

ex e

verleiden

1 Bekijk het beeld. Beschrijf wat je ziet. Wat zie je niet? Wat zou er gebeuren?

2 Waarover zou het gesprek kunnen gaan? Wat wordt er gezegd? Waar bevinden beiden zich? Verzin een plaats. 3 Bestudeer ook de houding en de mimiek van beiden. 4 Welke verhalen ken je waarin een appel een rol speelt?

5 Waaraan denk je bij het woord â&#x20AC;&#x2DC;appelâ&#x20AC;&#x2122;? Werk per twee en zoek zo snel mogelijk elk twaalf woorden die volgens jou met appel te maken hebben. Stel per twee jullie keuze voor aan de klas. 6 Welke kleuren zijn hier belangrijk? Trekken ze de aandacht?

7 Wie of wat wil de fotograaf benadrukken? Hoe merk je dat? Hoe doet hij dat?

woord

de mimiek: de gezichtsuitdrukking

251

ZEEHONDEN Koen D’Haene

‘Kijk, daar in de verte zie je de vuurtoren van Ameland’, zegt Haroen als het weer stil is. Het is het sein voor Tessa om weer dicht bij hem te lopen. ‘Als je goed naar de stroming kijkt, zie je een rimpeling op de plaats waar de twee zeeën tegen elkaar botsen. Het water van de Noordzee is net wat krachtiger dan dat van de Waddenzee.’ Haroen gaat op zijn knieën zitten en Tessa voelt kriebels in haar buik als ze zich naast hem vlijt. Ineens legt hij een vinger op haar mond en wijst met zijn andere hand naar een verre plaats in zee. ‘Kijk eens …’ fluistert hij. ‘Daar, honderd meter verder, in de richting van de vuurtoren. Zeehonden!’ Ineens zijn de kriebels weg en in een flits staat Tessa recht. Ze is gek van zeehonden. Ze tuurt in de verte. Zouden die zwarte stippen dan echt …? ‘Ik zie alleen zwarte stippen … Dat zijn scholeksters, toch?’ ‘Neen …’ zegt hij. ‘Het zijn zeehonden. Ben ik zeker van. Ze liggen te zonnen op de zandbank. Wacht.’ Hij neemt zijn smartphone, maakt zoemend een foto en geeft haar het toestel. ‘Kijk maar.’ Tessa kijkt naar de stippen. ‘Mmmm … Scholeksters. Net zoals we er op onze tocht wel honderd hebben gezien. Die vogels met hun akelige gekrijs.’ Haroen kijkt ontgoocheld. ‘Het zijn echt zeehonden … Wacht …’ Hij neemt zijn rugzak af, plaatst hem naast haar en doet zijn sportschoenen uit. ‘Wat ga je doen?’ ‘Ik laat je de zeehonden zien’, zegt hij. Zonder omkijken stapt hij in de richting van de verre zandbank. Het water komt snel tot bij zijn knieën. ‘Je komt niet zover, hoor’, roept Tessa tegen de wind in. ‘Jawel’, hoort ze vaag. Hij loopt verder de zee in, zijn smartphone hoog boven zich. Nu en dan blijft hij staan en kijkt hij door het toestel in de richting van de zandbank. Het toestel klikt en hij gaat verder. Het water reikt stilaan tot zijn middel. Waar hij nu is, verandert het kabbelende water in een deinende stroming. De golven komen boven zijn navel, maar het houdt hem niet tegen.

ex e

Haroen en Tessa zwaaien opgelucht naar de toeristen op de huifkar die weer in de richting van het strandpaviljoen over het zand hobbelt. Oef! Het voorbije half uur verstoorden joelende kinderen en hun veel te luid roepende ouders de rust op het eiland. Haroen en Tessa zijn helemaal te voet gekomen. Ze liepen drie uur op de grens van zand en water en genoten van de zon, de wind en de zee. En van elkaar. ‘Zou hij nu ook verliefd op mij zijn?’ dacht Tessa. Ze durfde zijn hand niet vastnemen. Dat is iets voor oude mensen. Haar ouders doen het weleens, hand in hand door de stad wandelen. Meestal schaamt ze zich dan en gaat ze snel wat verder lopen. De plaats waar ze langs liepen, heette Cupido’s polder en dat vond ze heel romantisch. Maar hem een hand geven … Mmmm, toch maar niet. Straks misschien, als ze helemaal alleen zouden zijn. En als ze durft. Maar toen kwamen die vervelende toeristen en bleven ze zwijgend en verveeld over het strand lopen. Schelpjes zoeken.

woord

het paviljoen: lichtgebouwd huisje of overdekte stellage in parken, op festivalterreinen joelen: luid en uitbundig roepen romantisch: dromerig, zonder rekening te houden met de werkelijkheid vlijen: zachtjes neerleggen kabbelen: zachtjes golven deinen: langzaam op en neer gaan

252

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

Ineens blijft hij staan. Ze ziet hem aarzelen om nog verder te gaan en ze merkt snel waarom. Een stap verder en het water komt tot aan zijn kin. Er moet een diepe slenk zijn daar. De waddenkust is erg verraderlijk, zeker aan het einde van het eiland bij de botsende stromingen. En het is vloed, dan moet je nog meer oppassen. Haroen aarzelt. Hij blijft staan en kijkt achter zich. Hij schat de afstand in en zet dan aarzelend een stap. ‘Nee, doe het nou niet!’ schreeuwt Tessa. Ze kijkt ontzet naar hem. Hij struikelt, staat weer even rechtop, zet strompelend door het water enkele stappen achteruit. Ineens reikt het water nog nauwelijks tot aan zijn middel. ‘Kom snel terug!’ roept ze. ‘Ik geloof je wel, hoor. Het zijn zeehonden, geen scholeksters!’ Haroen hoort haar niet. Hij keert zich weer om en zoekt aarzelend naar een veilige weg om dichter bij de zandbank te komen. Hij beukt tegen de stroming nu. God, als hij nu valt, zuigen de golven hem mee en leidt de stroming hem snel van het eiland weg. Elke zomer moet de kustwacht hier mensen redden. ‘Haroen, kom toch terug nu. Dit hoeft echt niet!’ Even blijft hij staan en dan keert hij zich bruusk om. Met neergeslagen hoofd komt hij terug in haar richting. Ze haalt opgelucht adem. Ze schudt haar sandalen af en mikt ze samen met zijn sportschoenen op een hoopje droger zand. Ze loopt in zijn richting. Het duurt maar even of ze staat met het water tot aan haar dijen bij hem. ‘Sorry …‘, zegt hij. ‘Ik kon geen duidelijke foto maken. Maar het waren echt zeehonden, hoor!’ ‘Ik geloof je wel, Haroen. Dat moest je echt niet voor me doen!’ ‘Ik weet het wel. Maar ik wou het zo graag voor jou. Je bent gek van zeehonden …’ Ze kijkt naar de zon die schittert op zijn blote huid. En naar zijn gespierde armen. ‘Ook zonder die zeehondjes ben je mijn held’, zegt ze. ‘Zo moedig dat je was!’ ‘Tja, moedig …’ zegt hij triest. ‘Je bent een schat, jij. En de moedigste jongen van de hele wereld. Ik ben zo blij dat je ervoor koos om terug te komen. Stel je voor dat je verdronk, dan was ik je helemaal kwijt.’ Hij kijkt verbaasd op. ‘Kwijt?’ Tessa bloost. ‘Wel ja, kwijt. Ik wil niet verder zonder jou …’ Zijn sombere blik verdwijnt en in de plaats verschijnt een brede glimlach. ‘Kom hier’, zegt hij. Hij geeft haar een zoen op haar wang. Hij legt zijn armen om haar middel en trekt haar wat dichter tegen zich aan. ‘Zeg … Ik moest veel doen om jou die zoen te kunnen geven, hoor!’ Beluister het verhaal en maak kennis Ze schiet in de lach. Ze wil hem nu ook zoenen, met de auteur Koen D’Haene. maar hij houdt haar af. ‘En toch … Het waren echt zeehonden!’ ‘Gekkie!’ kirt ze. de slenk: geul in een strand of schor, schorre ontzet: ontsteld, door schrik verbijsterd beuken: hard slaan of kloppen

ex e

woord

253

les

Geloof je wat reclame belooft?

laat je niet verleiden DOOR RECLAME

KRITISCH KIJKEN EN LUISTEREN

Achter de schermen van de reclame OPDRACHT 1

Bespreek de vragen bij de foto.

1 Wat zijn deze mensen van plan, denk je? Waar zijn ze? 2 Waarom kijken ze verleidelijk? 4 Wat was er allemaal nodig om deze foto te maken?

ex e

5 Voor welk soort product zou er reclame gemaakt worden?

3 Waar vind je foto’s als deze terug?

OPDRACHT 2

BETROUWBARE EN MISLEIDENDE INFORMATIE onderscheiden

Bekijk een fragment uit een consumentenprogramma.

Het programma test of de beweringen in reclamespots waar zijn. Doet het product wat het belooft? Of moet je het allemaal met een korreltje zout nemen? 1 Kijk naar de reclametests op diddit.

Focus je tijdens het kijken op deze vragen:

a Welke bewering test dit programma op de waarheid? b Op welke manier doen ze dat?

c Wat is hun besluit?

2 Bespreek je antwoorden eerst per twee, daarna klassikaal.

woord

de consument: iemand die een product of dienst koopt, een verbruiker of klant de bewering: iets waarvan je zegt dat het zo is met een korreltje zout nemen: niet te letterlijk nemen, het niet allemaal zomaar geloven

254

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

OPDRACHT 3

Luister naar zes radiospots.

1 Schrijf het merk op waarvoor ze reclame maken en het product dat ze aan de man brengen. Omschrijf kort hoe ze jou proberen te overtuigen. PRODUCT

Hoe probeert de spot de luisteraar te overtuigen?

ex e

MERK

2 Geloof jij die spots?

a Kies een reclamespot. Is die betrouwbaar? Geef je mening.

De spot voor bevat betrouwbare info.

O helemaal niet akkoord – O eerder niet akkoord – O eerder akkoord – O helemaal akkoord b Welke kritische vragen kun je bij deze spots stellen? Verzin er twee. Bv. Korting is leuk, maar heb je wel iets nodig?

c Welke reclamespots ken je nog waar je als consument kritische vragen bij kunt stellen?

woord

iets aan de man brengen: iets verkopen

LES 1 Geloof je wat reclame belooft?

255

OPDRACHT 4

Zoek de ontbrekende woorden.

1 Reclameteksten bulken van de positieve woorden die je een prettig gevoel proberen te geven. In deze reclametekst voor een jeugdvakantie werden ze geschrapt. Luister naar het origineel. Onthoud zo veel mogelijk positieve woorden. TROEVEN

positieve versie

negatieve versie

Tijdens deze vakantie verblijf je in het mooie Ostello Costa Alta,

Je bezoekt de stad Bergamo. De kabeltrein brengt je naar het centrum van deze leuke stad en ’s avonds krijg je er een echte Italiaanse pizza op jouw bord. Ook de stad Como en het

Comomeer zelf mogen een bezoekje van je verwachten. Een

van Monza.

een recent gerenoveerde jeugdherberg, gelegen in het park

ijsje op het mooie stadsplein van Como of genieten van het

prachtige uitzicht van het Comomeer: alles is hier mogelijk.

Je verkent het grote park van Monza per fiets en koelt af in een heus waterpretpark, Acqua World, waar verschillende glijbanen

ex e

op jou wachten.

De monitoren staan klaar om dit alles in een zalig Kazoujasje te stoppen.

Zoals je ziet: deze vakantie is de ideale mix tussen Italiaanse cultuur, ontspanning en Kazoufun! Naar: ‘Troeven’, www.kazou.be

2 Noteer de ontbrekende positieve woorden uit de tekst in de tweede kolom. 3 Maak nu antireclame en noteer enkele negatief klinkende woorden in de derde kolom.

4 Luister naar het resultaat van je buur. Welke van beide versies overtuigt om mee te gaan op vakantie? Waarom is dat zo? 5 Zoek een synoniem voor deze woorden in de originele tekst. Zorg dat je synoniem past in de context.

• recent: (fonkel)

• heus:

• zalig:

• ideaal:

• gerenoveerd:

Kies twee woorden en maak er een leuke zin mee.

256

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

woord

bulken: uitpuilen, er is een massa van het origineel: de oorspronkelijke versie

6 Wat gaat er al goed bij deze luisteropdrachten? Beoordeel jezelf. Je bereidt je voor door de opdracht goed te lezen waardoor je weet wat je moet doen. Opdracht 2 Opdracht 3 Opdracht 4

 niet akkoord  akkoord  niet akkoord  akkoord  niet akkoord  akkoord

Opdracht 2 Opdracht 3 Opdracht 4

Je stelt jezelf vooraf vragen als: welke boodschap verwacht je? Wat weet je er al van? Wat is het doel van die boodschap?

Opdracht 2 Opdracht 3 Opdracht 4

 niet akkoord  akkoord  niet akkoord  akkoord  niet akkoord  akkoord

Waar ga je de volgende keer op letten?

Je kunt je tijdens het kijken of luisteren concentreren (bv. door de ogen te sluiten, door niet naar klasgenoten te kijken, door te noteren als dat mag …).

 Je zorgt ervoor dat je precies weet wat je moet doen.  Je gaat na wat je al over het onderwerp weet.  Je luistert de hele tijd aandachtig.

ex e

Wees aandachtig. Laat je niet afleiden. Verscherp je aandacht door mee te denken. Maak beelden in je hoofd.

Digitale reclamevormen OPDRACHT 5

tip

Luister naar acht korte teksten.

1 Welke voorbeelden ken je van reclameboodschappen in de digitale wereld?

2 Luister naar de korte informatieve teksten over digitale reclametechnieken en plaats er het juiste voorbeeld bij. tekst

voorbeeld

LES 1 Geloof je wat reclame belooft?

257

3 Vertel in je eigen woorden wat deze foto’s je over die vormen van reclame leren.

ex e

258

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

OPDRACHT 6

tip

Geef je mening over kindermarketing. Verbieden of niet?

Gebruik bij 1 het woord promotie.

1 Wat betekent kindermarketing volgens jou? 2 Welke voorbeelden van kindermarketing ken jij? 3 Kijk naar een filmpje over kindermarketing.

5 Bedenk nog een ander argument tegen kindermarketing.

4 Waarom wil de organisatie in het filmpje een verbod op kindermarketing? Duid aan. OO Omdat kinderen daardoor een voorkeur krijgen voor ongezonde producten. OO Omdat de ouders daardoor te veel verleid worden om producten voor kinderen te kopen. OO Omdat alle kinderen recht hebben op gezonde voeding. OO Omdat kinderarbeid verboden is.

7 Heeft het filmpje jou overtuigd?

6 Dit is een filmpje van de voorstanders van een verbod. Bedenk ook een argument van het andere kamp, de tegenstanders van een verbod.

8 Ik vind dat kindermarketing wel / niet verboden moet worden omdat

ex e

hoe

Kritisch luisteren of kijken

Kritisch luisteren of kijken betekent dat je niet zomaar alles gelooft wat de zender beweert of belooft. Je gaat na hoe betrouwbaar de informatie is. Je toetst de beweringen aan je eigen mening of ervaring of je raadpleegt een andere bron.

Mogelijke kritische vragen die je kunt stellen. • Waarom wil je dit product zo graag hebben? • Heb je het echt nodig? • Is het zijn prijs waard? • Heb je de reclame vergeleken met gelijkaardige producten of met andere aanbiedingen? • Weet je zeker dat het product doet wat het belooft?

waarheen

Je kunt: • beoordelend luisteren en kijken naar reclameboodschappen in de media; • kritische vragen stellen bij die boodschappen; • informatie kritisch beoordelen: is de informatie correct en betrouwbaar?

woord

de promotie: een product bekendmaken om er meer van te verkopen

LES 1 Geloof je wat reclame belooft?

259

Laat je niet zomaar verleiden • • • • • •

Breng een voorbeeld van een reclameboodschap mee die erin slaagt om jou te verleiden. Je werkt in duo’s. Stel het product en de advertentie kort aan elkaar voor. Vertel waarom je overtuigd bent om het te kopen. Na het luisteren stel je elkaar kritische vragen. Beantwoord de vragen duidelijk.

tip

Oriënteren

1 Wat moet je meebrengen naar de klas?

2 Aan welke voorwaarden moet je voorbeeld voldoen?

Kies een product dat jij ook echt zelf zou kunnen kopen.

3 Wanneer moet je het voorbeeld meebrengen naar de klas?

Voorbereiden

4 Wat kun je er allemaal over vertellen?

ex e

5 Zoek een geschikte reclameboodschap.

6 Noteer op een kladblad een drietal redenen waarom je het product zou kopen. 7 Overloop de kritische vragen en bedenk er een goed antwoord op. 8 Oefen een paar keer hardop wat je zult zeggen.

Uitvoeren

9 Aan de slag nu.

• Als spreker: stel je advertentie voor aan je klasgenoot. • Als kritische luisteraar: luister naar de mening van je klasgenoot. • Als kritische luisteraar: stel gepaste kritische vragen.

260

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

Reflecteren

10 Beoordeel jezelf. Je traject naar succes Beoordeel het werk van je klasgenoot. 1234

Hij bereidt zich voor op mogelijke kritische vragen die je kunt stellen.

1234

Je concentreert je op zijn mening: waarom wil hij het kopen? Je stelt kritische vragen.

Beoordeel je eigen luisterwerk.

De advertentie past bij de opdracht.

1234 1234

Werkpuntje voor jezelf:

ex e

LES 1 Geloof je wat reclame belooft?

261

les

Naar het reclamebureau

reclameonderzoekje uitvoeren: delen herkennen en strategieën inzetten

functie en belang van het beeld omschrijven

klasfolder of klasposter ONTWERPEN

Reclame onder de loep OPDRACHT 1

Wat is reclame? Bespreek samen deze vragen.

2 Welke tekstsoort is reclame? Wat is het tekstdoel?

OPDRACHT 2

3 Probeer reclame te omschrijven.

1 Zag of hoorde je vandaag al reclames die je opgevallen zijn? Welke?

RECLAMETECHNIEKEN herkennen

Onderzoek de reclames met het communicatiemodel.

1 Bekijk de reclames op p. 263-264.

ex e

2 Zoek een antwoord op de vragen van het communicatiemodel voor twee reclames. Kies er twee samen met je buur en bespreek. Noteer de oplossingen in de tabel. reclame 1

reclame 2

Wie is de zender?

Wat is de boodschap?

Waarover gaat de boodschap?

Wie is de ontvanger?

Wat is de bedoeling?

woord

iets onder de loep nemen: iets nauwkeurig onderzoeken

262

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

reclame 1

reclame 2

Hoe wordt er gecommuniceerd?

In welke situatie wordt er gecommuniceerd?

Wat is de weg en wat zijn de middelen? Wat is het kanaal?

Wat is het effect?

3 Kon je voor beide reclames op alle vragen een antwoord formuleren? Op welke vragen niet? Hoe komt het?

OPDRACHT 3

ex e

Verdeel reclames in soorten.

Bestudeer de reclames en maak een rangschikking per soort. Werk in een tabel op een apart blad. Bespreek per twee welke indeling je zou kunnen maken.

LES 2 Naar het reclamebureau

263

Hey, Toerke doen met mijne C4 Cactus?

ex e

Was da voor paard?

264

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

OPDRACHT 4

Welke delen vind je in een reclametekst?

1 Deze woordenschat kun je gebruiken tijdens verdere gesprekken over reclame.

wat

a Een slogan of slagzin is een kernachtige, korte zin, vooral gebruikt voor reclame of om een standpunt of mening duidelijk te maken.

b Een logo is een afbeelding (of enkele letters) waaraan je een merk of bedrijf herkent.

c De broodtekst is het blok met een grote tekstmassa.

d De keuze voor een beeld, foto, tekening of illustratie, kleur, formaat en verhouding is belangrijk.

ex e

2 Bekijk het instructiefilmpje. Zoek de verschillende delen in enkele van de reclames. Wat ontbreekt weleens? Waarnaar gaat meestal veel aandacht?

3 Bekijk de reclame van TUC opnieuw. Duid de verschillende delen aan en benoem.

LES 2 Naar het reclamebureau

265

4 Welke technieken heeft de reclamemaker volgens jou gebruikt? Bespreek per twee. a Bekijk de beelden en onderzoek de combinatie beeld – tekst. Denk aan kleur, formaat, (welke) personen … Noteer welke technieken je vaak ziet terugkeren. b Onderzoek de taal. Bespreek verder per twee.

Vind je zinnen of alleen woorden? Welke zinnen? Speelt de maker met klanken? Hoe is een slogan opgebouwd? Wat valt op aan de taal, de lengte van de slogan? Noteer welke taaltechnieken vooral terugkeren.

• • • •

wat

Reclame

OPDRACHT 5

ex e

• Wat: een vorm van communicatie. • Doel: overtuigen; iemand overhalen om iets te kopen of te doen. • Kanaal: veelgebruikte media voor reclame zijn: posters op billboards, folders, advertenties op radio en televisie, promotiefilms in de bioscoop, banners op internetpagina’s, sociale media, advertenties in kranten en tijdschriften. Op vrijwel elk voorwerp kan reclame worden opgenomen, zelfs op kleding, de zijkanten van trams, bussen, taxi's en auto's, de achterkant van toegangsbewijzen van grote evenementen … • Hoe: allerlei reclametechnieken.

Bestudeer enkele reclametechnieken.

1 Hoe proberen reclamemakers de interesse te wekken van de doelgroep? Bekijk de reclames opnieuw en zoek drie trucjes.

2 Lees nu de kaders waarin enkele reclametechnieken opgesomd zijn. Bekijk de reclames op p. 263-264 opnieuw. Welke passen bij een bepaalde techniek? Noteer de letter ernaast. RECLAMETECHNIEKEN – OM KLANTEN TE OVERTUIGEN

RECLAME

Getuigenissen: om de beste kwaliteit van hun product aan te tonen, gebruiken reclamemakers woorden en beelden van gewone gebruikers, experts of allebei. Ook gebruiken ze soms bekende personen. Associatie: een product koppelen aan aangename dingen om zo naar dat product te laten verlangen. Daarvoor gebruiken ze vaak kinderen, baby’s, leuke momenten en ander vergelijkbaar beeldmateriaal. Slogan: roept de herinnering aan het merk, het product of de dienst op. Spelen met taal, bv. om de slogan te laten opvallen: rijm, verschillende soorten zinnen, aanspreken van de lezer …

woord

de/het billboard: een groot reclamebord

266

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

3 Onderzoek ook de taal in de reclames. Lees deze voorbeelden van spelen met taal. Noteer waar mogelijk een letter van een reclame ernaast. spelen met taal

RECLAME

Woorden beginnen met dezelfde letter(s).  Knappe koks kunnen meer met Miele. (Miele – elektrische apparaten) Het einde van twee woorden klinkt hetzelfde.  Geschenken doen aan boeken denken. (Standaard Boekhandel)

Ze herhalen woorden.  Carglass herstelt, Carglass vervangt.

Ze gebruiken woorden in hun figuurlijke betekenis.  VTM, zoveel om te delen.

Ze verzinnen een nieuw woord, een woord dat nog niet eerder werd gebruikt.  Goede foto’s maken flitssimpel. Ze nemen een woord onveranderd over uit een andere taal.  Connecting people. (Nokia)

Lezen over reclame OPDRACHT 6

Lees de tekst en beantwoord de vragen.

ex e

Ze spelen met de betekenis, de klank en de schrijfwijze van woorden.  4FM, het klinkt tussen ons. (‘tussen ons klikken’ en ‘klinken’)

1 Bekijk de titel. Waarover zou de tekst kunnen gaan?

2 Noteer een vraag waarop je graag een antwoord wilt krijgen.

Meneer Proper wordt sexy verleider

De bijna zestig jaar oude detergentenmascotte Meneer Proper gaat de verleidingstoer op. Komende zondagnacht is hij te zien in een reclamespotje dat zal worden uitgezonden tijdens de Super Bowl, de finale van het kampioenschap American football.

'Mr. Clean' zoals hij in het Engels heet, is strakker dan ooit in zijn kenmerkende witte broek en T-shirt. Al kuisend brengt hij een vrouw het hoofd op hol, maar dan komt de aap uit de mouw. De reacties op het spotje zijn verschillend. Meneer Propers bazen - Proctor&Gamble - verwachten in ieder geval veel van de campagne. Het bedrijf kocht nooit eerder een spotje tijdens de Super Bowl en is bereid om veel te betalen. Wellicht kijken zondag meer dan 114 miljoen mensen live. De prijzen voor reclamespots variëren tussen 4,5 miljoen en 5,84 miljoen dollar. Meneer Proper verscheen in 1958 voor het eerst in een reclame. De mascotte heeft al jaren een eigen Twitterpagina die inmiddels door meer dan 22 500 'fans' wordt gevolgd. Op de pagina telt hij af naar zondag. Naar: ‘Meneer Proper wordt sexy verleider’, www.hln.be

LES 2 Naar het reclamebureau

267

3 Lees het artikel en beantwoord de vragen klassikaal. a Leg het communicatiemodel bij dit artikel. Bespreek. b Zou je na het lezen van het artikel het spotje willen bekijken? Waarom wel/niet? c Waarom is het voor de reclamemaker interessant dat er ook een krantenartikel over de campagne verschijnt? d Begrijp je de twee onderstreepte delen? Zoek naar een verklaring.

Lees ook dit artikel.

1 Hoe zou het beeld bij deze campagne eruitgezien hebben?

2 Waar vind je het antwoord op de eerste vraag?

OPDRACHT 7

Volkswagen zet reclamecampagne met scouts stop

ex e

Volkswagen zet de reclamecampagne met liftende scouts stop. De nationale leiding van Scouts en Gidsen Vlaanderen had daarop aangedrongen omdat er vooraf geen afspraken gemaakt werden. De advertentie toonde liftende scouts als publi citeit voor het type Caddy Maxi van VW. De scouts namen afstand van die campagne. ‘We willen op geen enkele manier een verband leggen tussen het commerciële belang van een automerk en ons pedagogisch project van scouting’, zegt woordvoerder Jan Van Reusel.

Het reclamebureau en de jurist van VW heb ben aan de advocaat van de jeugdbeweging laten weten de campagne stop te zetten. Scouts en Gidsen Vlaanderen is daar tevreden over en waardeert de inspanning van VW om de affiches met scouts te verwijderen.

‘We blijven echter betreuren dat het imago van scouting zonder overleg wordt ingezet voor reclame’, benadrukt Van Reusel. ‘Samen met onze advocaat gaan we na hoe we beter kun nen waken over kenmerken van onze jeugd beweging bij publiciteit.’ De woordvoerder van VW bevestigt dat de reclamecampagne gestopt is. ‘We hebben nooit de bedoeling gehad om de scouts in een slecht daglicht te stellen. We zijn het niet eens met hun argumenten, maar tonen onze goede wil en halen de affiches dus uit het straatbeeld’, vertelt de woordvoerder van het bedrijf.

Naar: De Morgen

3 Kun je zomaar een beeld gebruiken voor een reclame? Waarom (niet)? 4 Zoek argumenten in de tekst.

268

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

OPDRACHT 8

Voer een klasgesprek over reclame.

Bereid deze vragen voor en neem enkele notities op een kladblaadje. 1 Welke reclame vind je zelf het leukst/spannendst/domst/saaist? 2 Waaraan herken je reclame? 3 Wat maakt reclame leuk en niet leuk? 4 Is reclame op tv altijd leuk?

5 Zap je weleens bij reclame?

6 Wat doe je als je reclame niet leuk vindt? 7 Koop je wat je op reclame ziet? Waarom wel/niet?

8 Wat doe je met reclamefolders die in je bus komen? Of kiezen jullie er thuis voor om geen folders te ontvangen? Wie heeft het voorstel gedaan? Wil je dat zelf thuis voorstellen?

9 Zorgen reclamefolders ervoor dat je ook in die winkels gaat kopen? Welke wel/niet? Waarom zou dat zo zijn?

+ Bekijk het filmfragment.

OPDRACHT 9

10 Als je geen geld hebt om iets te kopen en je wilt graag iets hebben, wat doe je dan?

1 Bekijk het filmpje uit het programma Ook getest op mensen waarin uitgelegd wordt hoe reclame werkt bij kinderen.

ex e

2 Er wordt gesproken over AIDA. Waarvoor staat dat principe? Tijdens het kijken maak je notities, zodat je AIDA aan elkaar kunt verduidelijken.

3 Bespreek in duo’s hoe je de opdracht aangepakt hebt. Noteer een tip die je aan een ander wilt geven.

waarheen

Je kunt: • • • • •

op een reclameboodschap het communicatiemodel toepassen; de functie (en het effect) van (bijgeleverde) beelden vaststellen; de belangrijke delen van een reclameboodschap aanduiden (slogan, logo …); het belang van het beeld bij de boodschap omschrijven; enkele reclamestrategieën / -technieken in de reclameboodschappen herkennen.

LES 2 Naar het reclamebureau

269

Creatief met reclame Maak een folder of een poster voor de klas. Werk in duo’s, maak samen de keuzes.

Oriënteren

2 Hoe ziet een folder eruit? Hoe is die samengesteld? En een poster?

3 Wat bied je in de folder of op de poster aan? Bekijk de keuzes.

1 Wat wil je ontwerpen? Wie is je doelpubliek?

4 Wees ook creatief met taal. Gebruik minstens een van de technieken in de slogan.

Voorbereiden

5 Kies een van beide mogelijkheden: een klasfolder of een poster?

De klasfolder a Kies het thema in teken van gezondheid, bv. gezonde voeding, bewegen, hygiëne … Het thema is duidelijk zichtbaar in de folder. b Maak per twee één bladzijde uit een folder: knip, plak, teken … en bundel al die bladzijden. c Op je bladzijde staat een speelse slogan. Speel met taal in die slogan. d Vertel een ander duo waarom je bepaalde keuzes maakte.

ex e

De klasposter of affiche a Maak reclame voor je klas of een activiteit van je klas. b Je poster bevat minstens één slogan en één beeld. Speel met taal in de slogan. c Vertel een ander duo waarom je bepaalde keuzes maakte. • Wat heb je nodig om aan de slag te kunnen gaan? • Maak afspraken en noteer ze. Afspraken

Wat?

270

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

Wie?

Tegen wanneer?

Oké?

Uitvoeren

De klasfolder a Bundel alles tot een eigen klasfolder. b Bedenk een naam voor de â&#x20AC;&#x2DC;klasâ&#x20AC;&#x2122; waar de folder vandaan komt.

Reflecteren

De klasposter of affiche a Waar wil je de klasposter of affiche voorstellen/ophangen? b Bedenk twee argumenten voor de plaats die je voorstelt.

6 Beoordeel jezelf. Je traject naar succes

jij

Je geeft duidelijk je eigen mening weer. Je luistert goed naar de inbreng van de ander.

Je komt goed voorbereid naar de klas en houdt je aan de afspraken (zie tabel afspraken). 1 2 3 4 1234 1234 1234

Je werk bevat een geslaagde slogan met aandacht voor taal.

1234

Het thema is zichtbaar in de folder of op de affiche.

1234

Je stelt een plaats voor om de poster op te hangen of de folder voor te stellen.

1234

ex e

Je kunt duidelijke argumenten formuleren in gesprek met het andere duo.

Een werkpuntje voor jezelf:

LES 2 Naar het reclamebureau

271

les

Zeg het met … 3 een bijvoeglijk naamwoord bijvoeglijk naamwoord herkennen en gebruiken

verzonnen product PROMOTEN

Hoe ‘kleur’ je een tekst? OPDRACHT 1

trappen van vergelijking gebruiken

Bekijk aandachtig deze tekst en beantwoord daarna de vragen.

Lommel wordt een levend museum

In de zomer vind je ze in elke stad: levende standbeelden. Ze hebben prachtige kostuums aan en staan stil tot je een munt in hun hoed werpt. Dit weekend komen ze samen in Lommel. De stad wordt een museum van levende standbeelden.

ex e

Niet iedereen mag in Lommel beeld spelen. Enkel de beste artiesten van Europa werden geselecteerd. Hun kostuums zijn heel mooi. Ze kunnen urenlang stilstaan. En ze zijn erg origineel. Bonte boel

De organisatoren zorgen voor een wandelroute door de stad. Op je weg ontdek je klassieke beelden die van steen of brons lijken. Je ziet het verschil met een echt standbeeld bijna niet! Er zijn ook kleurrijke, poëtische en grappige figuren. Sommigen zijn alleen, anderen staan in groep. Maar je

ziet niet alleen standbeelden. Op je wandeling ontmoet je ook acteurs en acrobaten. Zij voeren een toneeltje op. Je weet niet waar je eerst moet kijken! Kortom: een origineler uitstapje bestaat niet! Naar: ‘Tip: Festival ‘Beeldig Lommel’, Wablieft

1 Wat is het tekstdoel?

2 Tot welke tekstsoort behoort deze tekst?

3 Wat is het centrale thema of de hoofdgedachte van de tekst?

4 Lees de tekst nu intensief. In deze tekst vind je heel wat zelfstandige naamwoorden. Ken je ze nog? Test jezelf en onderstreep ze allemaal. Heb je meer dan vijf fouten? Ga naar diddit. Heb je minder dan vijf fouten? Ga rechtstreeks naar oefening 5.

272

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

5 In die tekst vind je woorden die iets over een zelfstandig naamwoord vertellen. Ze geven bijvoorbeeld een eigenschap of kenmerk van het zelfstandig naamwoord weer. Markeer die woorden. Trek een pijl naar het zelfstandig naamwoord waarover ze iets vertellen. 6 Schrijf vijf van de gemarkeerde woorden in de eerste kolom van deze tabel. Noteer in de tweede kolom telkens het bijbehorende zelfstandig naamwoord. WOORDEN DIE EEN EIGENSCHAP OF KENMERK

ZELFSTANDIGE NAAMWOORDEN

ex e

WEERGEVEN =

7 Waarom zijn die woorden volgens jou ook belangrijk in deze tekst? Bespreek mondeling.

LES 3 Zeg het met â&#x20AC;¦ een bijvoeglijk naamwoord

273

OPDRACHT 2

Lees nu deze tekst over het Beeldenfestival.

Op zaterdag 17 en zondag 18 juni wordt Lommel weer omgetoverd tot de plek van België. Voor de tiende keer op rij vormt het stadscentrum het decor van het Beeldenfestival.

De programmaboekjes zijn één week voor het festival te koop voor € 1,50 bij Toerisme Lommel en CC De Adelberg.

1 Wat merk je op bij het lezen van deze tekst?

Naar: ’10 jaar Beeldig Lommel’, www.beeldiglommel.be

Voor dit evenement kun je terecht in het stadscentrum van Lommel: zaterdag 17 juni en zondag 18 juni van 14 uur tot 18 uur.

Geniet van beelden, beeldenacts, straatartiesten, steltenlopers, kinderbeelden, randanimatie. De organisatie heeft een top editie klaar!

ex e

2 Herschrijf of herlees één alinea van de tekst en voeg meer info toe. Werk op een apart blad.

wat

Het bijvoeglijk naamwoord: functie en plaats

Het bijvoeglijk naamwoord (bn) is een woordsoort die iets over een zelfstandig naamwoord vertelt. Het geeft meer informatie. Het maakt een tekst vollediger, maar ook mooier en kleurrijker. Bv. het levende museum

Het bijvoeglijk naamwoord kan voor het zelfstandig naamwoord staan in de zin. Bv. Ze hebben prachtige kostuums aan.

Het kan ook achteraan in de zin staan. Het is dan een deel van het naamwoordelijk gezegde. Bv. Ze zijn erg origineel. Soms wordt een voltooid deelwoord gebruikt als bijvoeglijk naamwoord. Bv. het verkochte beeld

woord

de act: een optreden of deel van een optreden de randanimatie: activiteiten om mensen bezig te houden, naast de hoofdactiviteit de editie: een versie, aflevering het evenement: een belangrijke gebeurtenis

274

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

OPDRACHT 3

tip

Bekijk de bijvoeglijke naamwoorden uit opdracht 1 opnieuw. Onderzoek die bijvoeglijke naamwoorden.

Let op de schrijfwijze.

1 Welke verschillen merk je op? 2 Probeer uit de voorbeelden af te leiden wanneer je een verbuigings-e toevoegt.

tip

Let op het verschil tussen de zelfstandige naamwoorden waar ze bij staan. Als het zelfstandig naamwoord een de-woord is:

Als het zelfstandig naamwoord een het-woord is in het enkelvoud:

Als het zelfstandig naamwoord in het meervoud staat:

Uitzondering:

wat

ex e

Het bijvoeglijk naamwoord: de verbuiging

Soms moet je het bijvoeglijk naamwoord verbuigen: je voegt dan een ‘e’ toe aan de grondvorm. Bv. de prachtige kostuums

Je verbuigt het bijvoeglijk naamwoord NIET als het voor een het-woord staat in het enkelvoud, behalve na het, dit, dat of een bezittelijk voornaamwoord. Bv. een kleurrijk standbeeld MAAR: dit kleurrijke standbeeld

OPDRACHT 4

Herlees deze zin en beantwoord de vragen.

Een origineler uitstapje bestaat niet.

1 Markeer het bijvoeglijk naamwoord (bn).

2 Weet je het nog? Wat is er aan de hand met dit bijvoeglijk naamwoord? Hoe noem je die vorm?

3 Wat is de grondvorm van dit bijvoeglijk naamwoord? Hoe noem je die vorm?

4 Vervang het bijvoeglijk naamwoord door een ander gepast bn. Kies voor dezelfde vorm. 5 Ken je een nog sterkere vorm? Hoe zeg je bijvoorbeeld dat er geen enkel uitstapje origineler is dan dit? Dan is dit uitstapje het …

LES 3 Zeg het met … een bijvoeglijk naamwoord

275

6 Wat voeg je aan de grondvorm toe om de vergrotende en overtreffende trap te vormen? 7 Ken je onregelmatige vormen? Geef enkele voorbeelden.

wat

Het bijvoeglijk naamwoord: de trappen van vergelijking

• de stellende trap (knap) • de vergrotende trap (knapper)  grondwoord + er • de overtreffende trap (knapst)  grondwoord + st

Om zaken met elkaar te vergelijken worden de trappen van vergelijking gebruikt. Je geeft ermee aan hoe sterk een bepaalde eigenschap aanwezig is.

Om de trappen van vergelijking te vormen van een voltooid deelwoord dat gebruikt wordt als bijvoeglijk naamwoord, voeg je ‘meer’ (vergrotende trap) of ‘meest’ (overtreffende trap) toe aan het grondwoord.

OPDRACHT 5 Overdrijf!

ex e

1 Vervolledig de zinnen. Gebruik de overtreffende trap. Denk na over het gepaste lidwoord (de of het). Amina is … (snel).

Dat kind is … (jong).

Mijn oma is … (lief).

Kies nu zelf een bijvoeglijk naamwoord dat volgens jou past.

Dat verhaal is … .

Die film is … .

Dat boek is het meest … .

Waaruit heb je afgeleid of je de of het moest gebruiken? 2 Vergelijk nu twee zaken en formuleer telkens een zin. Kies zelf een gepast bijvoeglijk naamwoord. a Geef in twee zinnen aan dat de twee zaken niet gelijkwaardig zijn: het ene is beter/groter … dan het andere.

b Geef in een zin aan dat ze wel gelijkwaardig zijn. • een strip en een tekenfilm • schilderen en boetseren • wetenschappen en talen

276

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

Oefenen met bijvoeglijke naamwoorden OPDRACHT 6

Bekijk aandachtig deze tekst en beantwoord de vragen.

De bal controleren door opperste concentratie, dat is wat alle grote voetballers doen. Ook Sven. En doordat hij deelneemt aan de

Olympic Moves, kan hij zich ook naast het veld beter concentreren. zijn drukke leven thuis en op school. Olympic Moves is de grootste schoolsportcompetitie in Nederland. De ambitie is dat er meer dan 150 000 jongeren tussen de 12 en de 15 jaar aan meedoen. En als Coca-Cola ondersteunen we dat van en streetdance, dus er is voor elk wat wils.

harte. Er worden diverse sporten beoefend, van voetbal tot atletiek

Het geeft hem energie en zelfvertrouwen. Dat is essentieel voor

Kies wat jou gelukkig maakt!

Ga naar coca-colanederland.nl/actieve_leefstijl en doe mee.

Naar: ‘Sven Pouw voetbalt voor Olympic Moves-campagne in reclame Coca-Cola’, www.reclamewereld.blog.nl

ex e

1 Wat is het doel van de tekst?

2 Markeer in de tekst de naam van het product dat wordt aangeprezen. 3 Tot welke woordsoort behoort dat woord?

4 Onderstreep de bijvoeglijke naamwoorden. Trek een pijl naar het zelfstandig naamwoord waarover ze iets vertellen.

OPDRACHT 7

Lees dit artikel over reclame aandachtig en beantwoord de vragen.

Digitaal wereld vol reclame

In amper twee decennia heeft de klassiek reclamewereld haar horizonten moeten verruimen. De digitaal reclamewereld biedt enorm mogelijkheden en kan een bijzonder uitdaging betekenen voor kinderen en jongeren. Zij worden dagelijks blootgesteld aan digitaal reclameboodschappen. Het tijdperk van digitaal reclame vraagt dat jongeren en volwassenen kritisch kunnen omgaan met interactief boodschappen. Vaak zijn digitaal reclamevormen erg subtiel en zelfs moeilijk herkenbaar. Daarom is het niet altijd duidelijk voor jongeren dat het om commercieel boodschappen gaat, en bovendien komt vaak hun privacy in het gedrang, want niet zelden worden persoonlijk gegevens opgevraagd. Naar: ‘Jongeren en reclame: Digitale wereld vol reclame’, www.mediawijs.be

woord

de ambitie: gedrevenheid, eerzucht, ernaar streven om veel te bereiken interactief: onderling samenwerkend commercieel: gericht op het maken van winst

LES 3 Zeg het met … een bijvoeglijk naamwoord

277

1 Wat loopt er mis? 2 Onderstreep de bijvoeglijke naamwoorden waarbij het fout loopt. Pas ze aan. Noteer het bijvoeglijk naamwoord én het bijbehorende zelfstandig naamwoord.

OPDRACHT 8

Lees de reclameboodschap.

Deze reclamemakers kunnen van jou nog wat leren! Hun boodschap kan nog een stuk aantrekkelijker.

Zonder ontbijt moeten ze niet tegen me praten. Daarom ga ik er elke ochtend tegenaan met Kelloggs Corn Flakes. Dat zijn maisvlokken. Met wat melk erover zijn die Corn Flakes een begin van een drukke dag.

Naar: ‘Reclame voor ontbijtgranen Kellogg’s Corn Flakes’, www.huisvanalijn.be

1 Herschrijf de reclameboodschap op een apart blad.

ex e

2 Klaar? Ruil je reclameboodschap met die van een klasgenoot. Zoek in de reclameboodschap van je klasgenoot bijvoeglijke naamwoorden. Omcirkel ze met potlood.

Weet je het nog? Ook stofnamen kunnen als bijvoeglijk naamwoord gebruikt worden. Geef twee voorbeelden in een zin.

waarheen

Je kunt: • • • • •

278

een aantal eigenschappen van het bijvoeglijk naamwoord opsommen; bijvoeglijke naamwoorden aan een boodschap toevoegen om ze aantrekkelijker te maken; een bijvoeglijk naamwoord herkennen in een tekst; een bijvoeglijk naamwoord verbuigen als dat nodig is; de trappen van vergelijking gebruiken.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

Een verzonnen product promoten Bedenk een product dat (of een dienst die) nog niet bestaat en promoot dat aan je klasgenoten. Waarom moeten zij dat product (of die dienst) absoluut kopen? Wat maakt het zo bijzonder?

Oriënteren

1 Welke opdracht moet je uitvoeren?

2 Welk eindproduct moet je afleveren? 3 Hoeveel tijd krijg je?

Voorbereiden

4 Verzamel ideeën. Maak een woordspin op een apart blad. Zet de productnaam of de dienst in het midden en schrijf er bijzondere eigenschappen rond. 5 Selecteer. Markeer de eigenschappen die je wilt gebruiken in je reclameboodschap.

ex e

Uitvoeren

6 Schrijf je reclameboodschap uit op een apart blad.

7 Maak een schets bij je boodschap. Hoe zal je product of dienst eruitzien?

Reflecteren

jij

je klasgenoot

Je boodschap is aantrekkelijk.

1234

Je gebruikt voldoende bijvoeglijke naamwoorden.

1234

Je verbuigt de bijvoeglijke naamwoorden indien nodig.

1234

Je gebruikt enkele trappen van vergelijking.

1234

In orde Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

LES 3 Zeg het met … een bijvoeglijk naamwoord

279

les

Hocus, pocus, poëzie KENMERKEN VAN POËZIE OPSOMMEN

LEESERVARING BIJ GEDICHTEN VERWOORDEN

poëzie schrijven

ZICH CREATIEF UITDRUKKEN

Liefde voor poëzie OPDRACHT 1

Beluister het radioprogramma met Bart Moeyaert.

a Welk gedicht raakt je het meest? Waarom?

1 Beantwoord de vragen mondeling.

WAARDERING UITSPREKEN

b Waarom heeft Bart Moeyaert dat gedicht gemaakt? Wat was de aanleiding?

c Welke woorden blijven jou bij? Wat vond je mooi/ontroerend ...?

OPDRACHT 2

ex e

2 Benieuwd naar nog een gedicht van Bart Moeyaert? Beluister 'Siberië'.

Lees of beluister deze gedichten. Welk gedicht betovert jou?

1 Naar welk gedicht gaat jouw voorkeur uit? Vertel waarom.

Schrijf aan je toekomstige liefje. Een waanzinnig warme liefdesbrief.

Niet te veel ineens! riep ik nog. Maar het was te laat.

Stop de brief in een fles. Gooi de fles in een glasbak.

P. sneed de liefde aan en nam een grote hap.

Wacht op het wonder.

P. verslikte zich.

G. De Kockere. P. en ik. Wielsbeke, De Eenhoorn

280

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

J. van Hest. Zie hoe eenvoudig. Haarlem, Holland

Stil

Vang mij in jouw net. Ik zal tegenspartelen en proberen te ontsnappen. Maar dat wil ik niet echt.

Ik weet ook zonder woorden – een glimlach en een blik – wat jij bedoelt.

Kijk naar me. Ik zal doen alsof ik het niet merk. Maar de haartjes in mijn nek staan recht overeind.

Met honderd mensen om ons heen zijn we toch helemaal alleen. Wij. Jij en ik.

Luister naar me. Wat ik zeg, lijkt banaal. Maar tussen de letters ruist mijn bloed.

Hoe zal ik je vertellen hoeveel ik van je hou. En hoe het voelt. Het is alsof ik op je lijk. Zelfs als ik in de spiegel kijk dan zie ik jou.

K. Janssen, www.koletjanssen.be

A. Sollie. Zoen me tot ik spin. Amsterdam, Querido

Vind mij speciaal. Leg je hand in mijn hals. Voel je mijn liefde kloppen?

Boomgaard

Briefje

Letterlijk

Kom hier, dat ik je bijt, Je als een appel eet, En – zoals dat gaat – van blijdschap niet meer weet waar ik mijn handen laat. Je bent een boomgaard, eigenlijk, waarvan ik graag de vruchten pluk, de bloesems ruik, zoals vandaag. Kijk maar: weer raak ik hier mijn handen kwijt, nu ik je in mijn armen bijt, je als een appel eet, en weet hoe liefde smaakt.

Briefje geschreven. Tot een propje gedraaid. Achter de rug van de leraar. In haar richting gemikt.

‘Geachte Heer, ik moet u danken voor ’t postpakket dat ik ontving. Maar u vergeeft mij ongetwijfeld een zekere teleurstelling.

Karin zien knikken. Briefje in haar hand Gelezen dat ik vroeg: ‘Schat, loop je nu met mij?’

Toen ik de hand vroeg van uw dochter, die ik hartstochtelijk bemin, deed ik zulks niet in letterlijke, doch overdrachtelijke zin.’

ex e

B. Moeyaert. Zoen me tot ik spin. Amsterdam, Querido

LES 4 Hocus, pocus, poëzie

Warm en rood geworden. Van zenuwen pukkel opengekrabd. Karin verdomme. Briefje was voor Els bestemd.

G. Vander Heyden. Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn. Averbode, Altiora

D. Zonderland. Er zwom een garnaal door het Kattegat. Amsterdam, Bert Bakker

281

Een roos

Een kus

Liefste, ben je boos?

‘Zal ik je eens een levensgevaarlijke kus geven?’ Ze ging op haar tenen staan, legde haar hand in mijn nek en gaf mij een levensgevaarlijke kus, zo’n kus die aan een draadje hangt en heen en weer zwiept, om zijn as tolt en wegschiet –

Ik stuur je een roos @-´-,-´-,´---

nog een roos @-´-,-´-,´---

ik kon hem niet tegenhouden, ik riep, zwaaide met mijn armen, holde hem achterna –

en nog een roos @-´-,-´-,´---

zo’n kus die zich omdraait en aanlegt, iets hoger, iets lager, zo’n dodelijke kus.

nog een roos @-´-,-´-,´---

tot het einde van mijn batterij. Hou je weer van mij?

T. Tellegen. Zoen me tot ik spin. Amsterdam, Querido

R. Visser en A. Schaap. Wil jij met mij?

2 Jouw mening telt! Je krijgt één gouden buzzer en één rode buzzer.

ex e

Welk gedicht heeft jou betoverd (gouden buzzer)? Voor welk gedicht ga je op de vlucht (rode buzzer)?

Ik druk op de gouden buzzer voor het gedicht omdat

Dat gedicht gaat over

Ik herken deze gevoelens (wie wil, kan kiezen uit het lijstje hieronder):

Gevoelens: angstig – verdrietig – bezorgd – dankbaar – enthousiast – eenzaam – gefrustreerd – haatdragend – gekwetst – gelukkig – gestrest – hoopvol – jaloers – kwaad – knorrig – luchtig – machtig – meevoelend – moedeloos – moedig – onbezorgd – ongelukkig – onverschillig – opgejaagd – opgelucht – schuchter – sympathiek – teleurgesteld – tevreden – timide – treurig – trots – uitgelaten – verlegen – verliefd – vernederd – verontwaardigd – verrast – waardeloos – wanhopig – weemoedig – zelfverzekerd – …

282

woord

gefrustreerd: ontevreden en geërgerd omdat iets niet loopt zoals jij het wilt onverschillig: je nergens om bekommeren schuchter: verlegen, timide timide: verlegen, schuchter vernederd: zich minderwaardig voelen verontwaardigd: geërgerd, heel boos weemoedig: een beetje droevig

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

Ik druk op de rode buzzer voor het gedicht omdat

Dat gedicht gaat over

Ik herken deze gevoelens:

3 Bespreek in groep.

a Welk gedicht kon jou bekoren? b Welk gedicht vond je maar niets?

c Denken je groepsgenoten daar hetzelfde over? Kun je hen anders naar jouw favoriete gedicht laten kijken? Probeer hen te overtuigen van jouw keuze.

Associeer, allitereer … excuseer? OPDRACHT 3

ex e

Onderzoek de taal van poëzie.

1 Hoe noem je:

een regel tekst in een gedicht?

een tekstblokje in een gedicht?

woord

bekoren: verleiden

LES 4 Hocus, pocus, poëzie

283

2 Hoe vindt een dichter de juiste woorden? Bedenk vijf woorden die beginnen met ‘vl’.

Dat noem je associëren. De gevonden woorden zijn associaties.

Dat noem je allitereren. De gevonden woorden zijn alliteraties.

Bedenk vijf woorden die te maken hebben met ‘vlinder’.

wat

De taal van poëzie

3 Zoek associaties en alliteraties. Durf jij de associatie- of alliteratierace aan?

Een gedicht bestaat uit versregels of verzen. Een tekstblokje noem je een strofe.

ex e

De taal in een gedicht is heel beeldend. Bv. Je bent een boomgaard, eigenlijk, waarvan ik graag de vruchten pluk ... De dichter maakt gebruik van associaties. Associëren betekent verbanden leggen en daardoor op nieuwe woorden komen. Bv. lente  zon  natuur  groen  … In een gedicht vind je soms ook alliteraties of beginrijmen. Dat zijn woorden met dezelfde beginklanken. Bv. vrolijke vrienden

In sommige gedichten rijmen de laatste woorden van een vers op elkaar; dat heet eindrijm.

Je kunt: • • • •

284

enkele kenmerken van poëzie opsommen; je eigen leeservaringen verwoorden; je waardering uitspreken over enkele gedichten; je eigen inspiratie aanboren om een eenvoudig gedicht te schrijven.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

waarheen

Verleid met woorden Breng poëzie in de klas. Nodig leerlingen, leraren, ouders uit om te komen kijken en te genieten van een vleugje magie.

Oriënteren

1 Welke tekst zul je schrijven?

2 Wat is het tekstdoel? 3 Voor welk publiek zul je iets maken?

Voorbereiden

4 Werk in groepjes van drie of vier. Elk groepje schrijft drie of vier gedichten. Daarbij gebruik je één of meer technieken. Kies zelf met welke techniek je begint. Ben je klaar? Dan probeer je een andere techniek. Hoe moeilijker, hoe meer sterren bij de techniek opgenomen zijn.

ex e

Benodigdheden per groepje: enkele balpennen en potloden, een gom, kladpapier en een krant.

Uitvoeren

5 De verschillende technieken staan op diddit.

Reflecteren

6 Welke techniek lag jou het meest?

7 Welke techniek vond je erg moeilijk?

8 Van welk gedicht ben je het meest tevreden?

LES 4 Hocus, pocus, poëzie

285

9 Noteer dat gedicht hier.

ex e

10 Lees de gedichten van de andere groepen. Voor welk gedicht van een ander groepje druk jij op de gouden buzzer?

Waarom krijgt dat gedicht jouw voorkeur?

In orde Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

Je hebt minstens drie gedichten gemaakt.

1234

Je hebt elke techniek juist toegepast.

1234

Je werk ziet er netjes uit.

1234

Je gedichten zijn creatief en origineel.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

286

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 5 Verleiden

les

Ik nodig je uit uitnodiging opbouwen: w-vragen

kenmerken en doel van overtuigende tekst geven

aantrekkelijke uitnodiging SCHRIJVEN

Wat is een goede uitnodiging? OPDRACHT 1

KENMERKEN VAN EEN UITNODIGING toelichten

Onderzoek de uitnodiging.

Werk per twee. Beantwoord de vragen mondeling en ga aan de slag met de voorbeelduitnodigingen die je zelf meebracht. Heb je zelf geen uitnodiging meegebracht? Dan kijk je naar de uitnodigingen op diddit. 1 Voor welke gelegenheid heb je zelf al eens een uitnodiging ontvangen?

2 Voor welke gelegenheid heb je zelf al een uitnodiging gemaakt? 3 Wat is het doel (tekstdoel) van een uitnodiging?

ex e

4 Via welke kanalen kun je een uitnodiging aan de ontvanger bezorgen?

5 Kies een voorbeelduitnodiging. Bekijk de voorbeelden aandachtig en beantwoord de vragen in de tabel. vragen

uitnodiging 1

uitnodiging 2

Voor welke gelegenheid is dit een uitnodiging?

Voor wie is de uitnodiging bedoeld? (doelpubliek)

Op welke vragen geeft de uitnodiging nog een antwoord? Noteer het vraagwoord en het bijbehorende antwoord. Is de informatie op de uitnodiging correct of niet correct?  Onderzoek ook of je spelfouten of slecht gebouwde zinnen kunt vinden.

Is de informatie op de uitnodiging gepast?  Onderzoek of de lezer in de je-vorm of de u-vorm aangesproken wordt.  Is de woordkeuze aan het doelpubliek aangepast? LES 5 Ik nodig je uit

287

Is de uitnodiging aantrekkelijk?  Wat maakt de uitnodiging aantrekkelijk of net niet aantrekkelijk?  Sluiten de foto's/prenten/kleuren aan bij de gelegenheid?

Is de uitnodiging duidelijk?  Begrijp jij alle info? Waarom wel/niet?

Zou jij op deze uitnodiging willen ingaan? Waarom wel/niet?

Een goede uitnodiging

wat

Een uitnodiging is een tekst/kaart/brief … waarmee je iemand voor een bepaalde gelegenheid uitnodigt. Een uitnodiging heeft meestal twee tekstdoelen: mensen informeren en overtuigen. Het hoofddoel is overtuigen.

ex e

Een uitnodiging richt zich tot een welbepaald publiek. Dat kun je dikwijls afleiden uit de taal (woordkeuze) en het uitzicht (prenten/illustraties). Een uitnodiging geeft een antwoord op deze vragen. • Wie nodigt uit? / Wie is uitgenodigd? • Waar vindt het feest of evenement plaats? • Wanneer vindt het feest of evenement plaats? • Waarom wordt er gefeest? Wat is de gelegenheid? Wat voor feest of evenement is het? • Wie moet ik verwittigen?

Je kunt een uitnodiging overbrengen via verschillende kanalen, bv. post, e-mail, Facebook, sms, affiche … Dat is afhankelijk van de gelegenheid en de doelgroep.

Een goede uitnodiging voldoet aan een aantal criteria. Ze is: • volledig: alle nodige gegevens worden vermeld; • correct: de informatie is correct; je gebruikt de juiste spelling en een degelijke zinsbouw; • gepast: de woordkeuze is aangepast aan het doelpubliek; • duidelijk: iedereen begrijpt de informatie op je uitnodiging; • aantrekkelijk: de kleuren, prenten, foto’s en lay-out zijn aangepast aan het doelpubliek en de gelegenheid.

Je kunt: • • • •

288

tekstkenmerken, tekstdoel en leesdoel van een overtuigende tekst geven; de kenmerken van een goede uitnodiging opsommen en toelichten; aanwijzen hoe een uitnodiging is opgebouwd; een uitnodiging opstellen voor leeftijdsgenoten.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

waarheen

Een verleidelijke uitnodiging maken Ga zelfstandig aan de slag om een volledige, duidelijke en aantrekkelijke uitnodiging te maken.

OriĂŤnteren

Voorbereiden

een verrassingsfeestje voor de verjaardag van je beste vriend/vriendin een slaapfeestje voor je verjaardag een bioscoopavondje met vrienden/vriendinnen een poĂŤziemoment in onze klas

2 Wat is de bedoeling van jouw uitnodiging?

3 We is je doelpubliek? Wie ga jij uitnodigen?

OO OO OO OO

1 Voor welke gelegenheid maak jij een uitnodiging? Vink aan:

ex e

4 Vul alle nodige info aan in de woordspin.

Wie?

Wanneer?

mijn uitnodiging

LES 5 Ik nodig je uit

Wat?

Waarom? Extra info?

Waar?

289

Uitvoeren

5 Maak een eerste versie van je uitnodiging op een apart blad.

6 Wissel jouw uitnodiging met die van een klasgenoot. Beoordeel elkaars werk. jij

De inhoud is volledig en correct. Je vindt op elke vraag een antwoord: wie, wat, waar, wanneer, waarom.

1234

Het is duidelijk voor wie de uitnodiging bedoeld is.

1234

De woorden zijn correct gespeld.

Je gebruikt de juiste aanspreekvorm (je of u) voor je doelpubliek.

Werkpuntje voor jezelf:

ex e

Werkpuntje voor je klasgenoot:

Je hebt voldoende aandacht voor uitzicht en lay-out. De uitnodiging is aantrekkelijk.

je klasgenoot

In orde Je traject naar succes

Reflecteren

7 Maak een definitieve versie. Gebruik de uitnodiging vervolgens om leerlingen te overtuigen om naar je feest of je evenement te komen. Succes!

290

g n i g i Uitnod

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 5 Verleiden

Uitdaging: word reclame-expert Oriënteren

1 Observeer reclames. Onderzoek twee reclameboodschappen. Wat zijn succescriteria voor een geslaagde reclame? Beantwoord die vraag in een presentatie. 2 Vertrek met een van de vragenlijsten op diddit. Overloop die en maak afspraken (ook over de planning). Probeer een en ander te voorspellen. Iedereen noteert de afspraken. Geef de verzamelde informatie aan elkaar door. Wat uitleg over de reclame zelf kan nodig zijn. Welke reclames onderzoek jij? Markeer de opdracht voor je expertengroep. a buitenreclame: zoek reclame op twee verschillende plaatsen (bushokje, muur van een woning, tram, in het station, langs de (snel)weg …). Noteer de plaats. b reclame in een tijdschrift of krant: kies twee verschillende tijdschriften en/of kranten. c reclame op tv: kies twee verschillende zenders en kijk op twee verschillende tijdstippen. Noteer de zender en het tijdstip. Voor, tijdens of na een programma? Welk programma? d reclame op internet: kies twee verschillende websites. Geef een korte omschrijving van de website: waarover gaat de website? Wie is de zender en wie de doelgroep?

Voorbereiden

ex e

Uitvoeren

3 Werk als reclame-expert met je vragenlijst. Bekijk vooraf de evaluatiefiche. Voor een algemeen oordeel kun je gebruikmaken van de beoordelingswoorden op diddit.

4 Elke groep brengt in een presentatie het antwoord op de vraag over ‘geslaagde reclame’.

Reflecteren

5 Hoe verliep het groepswerk? Beoordeling groepswerk

1234

Je werkt constructief mee aan het groepswerk.

1234

Je geeft duidelijk je eigen standpunt weer.

1234

Je komt goed voorbereid naar het groepswerk. (vragenlijst)

1234

Je wisselt duidelijk informatie uit met de andere groepsleden.

1234

Je luistert goed naar de inbreng van anderen.

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: • dit gaat vlot: • dit vraagt training:

woord

constructief: opbouwend, vormend, waarmee je iets kunt doen

LES 5 Ik nodig je uit

291

De laatste ronde OPDRACHT 1

Vorm de juiste woorden.

a Vul de woordpiramide in. Ieder woord bevat de letters van het voorgaande woord plus één nieuwe letter. Zo ontstaat telkens een nieuw woord. Laat je leiden door de zinnen onder de piramide. Zoek een synoniem of vul het ontbrekende woord in. Je start met een tweeletterwoord. 1 … was eens een rijke heer! 2 Je zult er niet … mee komen als je mensen verleidt.

3 Zit er in je matras nog een …? 4 Jaag me niet zo op. Zit niet achter mijn … Hij is vroeg uit de …

5 Ik houd van een matras die veerkrachtig is. 6 Hij gaat feestend door het leven.

7 Zag je de blije gezichten bij de … mensen?

8 Laat je toch niet door al haar mooie beloften bekoren! b Lees de opgaven hieronder en vul de vakjes in. Als alles is ingevuld, vind je een spreekwoord. 1

Dit is een … slogan.

2 In grote steden kom je in het weekend soms een … tegen: een levend standbeeld.

3 Wil je een naam aan een voorwerp, een persoon of een dier geven, dan gebruik je daarvoor een zelfstandig … 4 In sprookjes betovert de wicca andere personages.

ex e

5 De … om een stukje chocolade te eten is soms groot!

6 Welke is jouw beste karakter …? Misschien ben je wel heel creatief of erg begaan met anderen. 7 Als je van gedachten wisselt, dan houd je een … of gedachtewisseling. 8 Je schrijftaak lees je het best nog eens … na. Zo haal je er zelf al heel wat foutjes uit. 9 Stond jij de eerste dagen van het schooljaar als een … op de speelplaats? 10 Af en toe is het leuk om te wedijveren met anderen binnen een bepaalde sporttak. Je streeft ernaar om de prestatie van de ander te overtreffen. Die … vraagt wel veel extra inzet.

6 7 8

292

10 12

10 1

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

11 16

20 8

De laatste ronde OPDRACHT 2

Beluister de zes geluiden.

1 Noteer bij elk geluid de naam van het dier en het werkwoord dat bij het geluid hoort. 2 Vul in het derde vakje de figuurlijke betekenis van het werkwoord in. Bv. geluid: muis – werkwoord: piepen – figuurlijke betekenis: met een zacht en fijn stemmetje spreken

geluid

dier

werkwoord

figuurlijke betekenis

3 4 5 6

3 Zoek naar andere werkwoorden die de klank van het geluid nabootsen of een beweging weergeven. Vul het juiste werkwoord in. a Kinderen vieren op een luidruchtige en drukke wijze feest of tonen hun vrolijkheid. Ze

b De stormwind , , . c De golven slaan tegen het schip. Ze het schip. d Het water in het beekje .

OPDRACHT 3

ex e

e Het water golft zacht of .

Combineer de cijfers en letters. Een synoniem of verklaring vind je in de laatste kolom.

woord

synoniem en/of verklaring

de kritiek

betoveren, in hoge mate boeien

joelen

geremd in je spreken en doen, bedeesd, verlegen

interactief

de geul, smal kanaal in strand of schor

bekoren

beoordeling van iets

romantisch

grootse, merkwaardige gebeurtenis of happening

kabbelen

op elkaar inwerkend

tieren

zachtjes golven

timide

vreugdevol en luid, uitbundig roepen

het evenement

dromerig, dweperig

de slenk

luidruchtig woedend schreeuwen

4 5

DE LAATSTE RONDE

293

De laatste ronde OPDRACHT 4

Vul de ontbrekende woorden aan.

a bekijken de toeschouwers de van de cowboys. De aanhoudende tussen de twee mannen op hun paarden vindt het publiek maar flauwtjes. Beiden willen ze de beste ruiter zijn. Hun is bijna te ruiken in de circustent. Na de voorstelling komt er veel op hun eerzuchtig gedrag.

b Het was de eerste van een hartverwarmend . Wie had ooit geloofd dat

heel Vlaanderen op het puntje van zijn stoel zou zitten tijdens de live-uitzending op de digitale televisie? Niemand geloofde die vooraf. Het optreden van een meisje liet niemand . Haar fijne stemmetje vulde elke woonkamer.

c Maries vriendin was in het begin wat . Maar met de tijd durfde ze spontaan haar

gedachten te verwoorden. Marie vond het fijn en merkte op dat Freya nu niet meer zo dikwijls uitgelachen werd. Ze haatte het als andere leerlingen erg en scherp op Freya’s verlegen gedrag

verraadde haar gevoelens onmiddellijk.

reageerden. Het was best te begrijpen waarom Freya zich zo dikwijls voelde. Haar

ex e

d Wees op je hoede en neem reclameboodschappen met een zout. Want reclame wil je verleiden om een product te kopen. Hoe meer een product krijgt, hoe sneller het kopen. Laat je dus niet te snel verleiden en neem alles eens rustig onder de . Want bedrijven willen absoluut hun product aan de brengen. e De Brusselse rapper Damso kan me wel . Hij is mijn lievelingsartiest. Ik draag zelfs een T-shirt van hem! Zijn stijl is eerder rustig en zijn teksten hebben een diepere betekenis. Het zijn geen

rapteksten, er wordt wel wat in gevloekt! Ik houd er niet van als zangers de werkelijkheid mooier maken. Zeg het zoals het is, liedjes dikwijls van vreselijke liefdespijn. Af en toe voel

ik me bij het beluisteren van een raptekst. In het houten op het strand brandde nog een klein lichtje. Twee verliefde jongeren , terwijl het water van de zee . Maar kinderen

deden hen opschrikken. Ze erg in op hun hemelse moment.

f Tijdens de wielerwedstrijd is er heel wat in het dorp. De brengt veel drukte met zich mee. Iedereen werkt mee aan het opzetten van allerlei activiteiten. Aan de kraampjes halen kleine kinderen hun hart op. Ze vissen eendjes en zoeken de mooiste prijs uit. Veel dorpelingen kijken al uit naar de volgende wielerwedstrijd en nemen afscheid van elkaar. Ook dit jaar was het weer een supergezellige dag.

294

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

De laatste ronde OPDRACHT 5

Speel het spel Zeg geen Ja, Zeg geen Nee: Schooleditie.

Wat heb je nodig? • kaarten met vragen • een zandloper

Hoe werkt het precies? Werk in groepjes van vier leerlingen. Pak een kaart en lees de vragen zo snel mogelijk voor aan de tegenstander. Zolang je tegenstander geen ‘ja’ of ‘nee’ zegt, blijft hij in het spel. De speler die wel met ‘ja of ‘nee’ antwoordt, mag niet meer meedoen. Wie aan het einde van het spel overblijft, is de winnaar. Het is een leuk gezelschapsspel dat zorgt voor hilarische momenten.

OPDRACHT 6

De overgebleven leerlingen spelen nu tegen elkaar! Veel succes en plezier!

Formuleer waaierantwoorden.

ex e

Beantwoord de vragen per rij of groep. De eerste leerling antwoordt en vouwt het blaadje om. De volgende leerling noteert zijn antwoord, vouwt het blaadje weer om en geeft het door. De laatste leerling leest alle antwoorden. 1 Verliefd? Hoe pak jij dat aan? Wat doe je? Schreeuw je het van de daken, zwijg je erover of vertrouw je je geheim toe aan … 2 Hoe herken je een verliefd persoon?

3 Help ik ben verliefd! Wat raad jij me aan?

DE LAATSTE RONDE

295

De laatste ronde OPDRACHT 7

Bouw zelf een kort verhaaltje met vijf gekozen woorden uit De laatste ronde.

ex e

296

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 5 Verleiden

deel 6

ex e

onderzoeken

1 Bekijk het beeld. Wie zie je? Wat zie je niet?

2 Wat zijn ze aan het doen volgens jou? 3 Welke vraag zou de man in het water aan de meisjes gesteld hebben? 4 Hoe zie je dat het de bedoeling is om te leren?

5 Waarover heb jij al buiten de schoolmuren geleerd? 6 Wat zou jij graag onderzoeken als je een onderzoeker was? 7 Wat heeft de fotograaf ‘centraal’ in beeld gebracht? 8 Wat betekent ‘kadrage’? Bespreek het kader waarin de fotograaf hier zijn ‘verhaal’ brengt. 9 Is alles even scherp in beeld gebracht?

297

BAS’ ROTTE ZOMER Sebastiaan Leenaert

Vandaag was het op de koop toe moordend heet. De hitte zit in de nacht. Bas lummelt in zijn onderhemdje in het deurgat van de boerderij. Voor zijn neus scharrelt een late legkip verdwaasd in het grind. Haar laatste wapenfeit voor vandaag. De kerk slaat twaalf keer. Ma en pa slapen al lang. Bas kon niet slapen door de hitte. Hij probeert een boek te lezen. Iets over een tovenaar, over een tovenaarsschool. Saaier dan verwacht eigenlijk. Bas drinkt van zijn waterfles en staart in de donkere verte. Tiktak tiktak.

En dan verandert er iets. Iets beweegt. Uit de velden stijgt een lichtbundel op. Bas knijpt zijn ogen samen. Wat is dat? De brede lichtstraal tast traag de duistere hemel af. Bizar. Heel vreemd. Maar de lichtbundel is alweer verdwenen. Vast niks, een jongdemente boer die met zijn tractor door de velden crost. Terug naar de Tovenaar. ‘De draak klauwt en briest en …’

298

Tractorlichten schijnen niet omhoog! Misschien … Bas’ fantasie slaat op hol. Fragmenten uit films die hij ooit zag: maïsmonsters die dorpen terroriseren, freaky pubers met staalblauwe ogen maken volwas senen af, ufo’s en graancirkels. Bizarre gemuteerde kinderen. En een creepy soundtrack eroverheen. 45 The X-files. Daar heb je de lichtbundel weer! Eropaf! Ik ga op onderzoek! Bas sluipt stil de trap op naar zijn kamer, grijpt zijn zaklamp en steekt een Zwitsers zakmes in zijn 50 schoudertas. Zijn gsm. Foto’s nemen. Bewijsmateriaal vastleggen. Deur toe. Stil de trap naar beneden.

Bas baant zich een weg door het maïsveld. Hij probeert het geruisloos te doen, maar dat lukt niet. De bladeren schuren en krassen zijn armen 55 en benen. Hoort hij kinderstemmen? Dat toch niet? Bizarre gemuteerde kinderen. Maïsvelden zijn griezelig. Vogelverschrikkers en monsters en sektes. Opnieuw die fantasie van hem. Toch gaat hij recht op de lichtbundel af. Het licht maakt onregelmatige 60 bewegingen, traag en rond. Een zoeklicht, denkt Bas, het is een zoeklicht. Kan niet anders … Even alles op een rijtje zetten. Nuchter. Wat zijn de feiten? Een lichtbundel. ’s Nachts. In een afgelegen gebied. 65 Wat kan ik uit de feiten afleiden? Het komt van mensen. Dieren bedienen geen zoek lichten. Misschien is het geen zoeklicht. Misschien is het een signaal, een boodschap. 70 Bas stopt. Of een baken, om gevaar aan te duiden. Hij knipt zijn zaklamp uit. Luistert aandachtig, kijkt schichtig over zijn schouder, naar boven, en dan weer voor zich uit. 75 Het is een lokmiddel. Een val. En ik ben de prooi. De draak klauwt en briest en … Zou ik … Zal ik … Ik ga terug.

Bas verveelt zich rot. De zomervakantie is eindeloos. Dagen vol verveling, weken oeverloos uitkijken over de goudgele maïsvelden. Tiktak tiktak. Er beweegt niks. Er is zelfs geen wind die verfrissing kan brengen. De boeren wachten op de oogst, drinken bier op het kerkplein en vertellen over saai en saaist. Als de kerk twaalf uur luidt, strompelen ze lui huiswaarts voor het middagmaal. Dan doen ze een dut. Om vier uur ‘s middags zitten ze opnieuw op het kerkplein en drinken ze meer bier. En maar geeuwen en kletsen. Boeren gaan niet op vakantie. Vakantie? En wie let er op de koebeesten als wij weg zijn? Jij misschien? Geen zomerstrand in Spanje, geen trektochten door de Alpen, zoals Bas’ vrienden uit de stad. Hun moeders zijn advocaten, hun vaders fabriekseigenaars of politici. Bas’ ma en pa zijn boeren. En boeren gaan niet op vakantie. Bas zit op internaat, in de stad, en dat vindt hij best. Maar dat maakt de zomers nog ellendiger. Geen maten hier. Geen 4G-internet, geen bioscoop of shoppingcenter.

ex e

woord

strompelen: met veel moeite lopen lummelen: zijn tijd verdoen zonder iets degelijks uit te voeren; lanterfanten jongdement: op jonge leeftijd niet goed meer kunnen nadenken en onthouden briesen: brullen, razen terroriseren: geweld uitoefenen, schrik aanjagen muteren: anders worden, veranderen zich een weg banen: doordringen het baken: lichtpunt, merkteken dat richting aangeeft schichtig: schuw, bedeesd, angstig

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

100

105

110

115

120

125

140

135

145

130

‘Billie, ja, dat zei hij. En iets over een ster aan de hemel.’ ‘Je moet gedroomd hebben. Dat was het. Een droom.’ ‘Antoon is lang dood. Hij woonde in het oudste huis van het dorp, het huis met de datum boven de deur. Antoon maakte de Grote Oorlog mee, en de ratten, vier jaar in de loopgraven. Hij zat er te lang en werd er gek van verveling.’ ‘Dat was Antoon, die man vannacht?’ ‘Dat kan niet. Antoon is lang dood.’ ‘En Billie? Wie is Billie?’ ‘Antoon is lang dood, Bas, vergeet het.’ En de kerktoren luidt twaalf uur en de boeren strompelen huiswaarts voor het middagmaal, zo snel als ze kunnen. Dan doen ze een dut. Vandaag zullen ze niet meer buiten komen. Maria komt afrekenen. Ze veegt haar handen af aan haar schort. Haar handen zijn nooit vuil. ‘Anderhalve euro, Bas, voor je cola.’ Maria is de cafébazin van het café met het terras op het kerkplein. Sinds jaar en dag. ‘Billie was het zoontje van Antoon’, zegt ze. ‘Zijn zoon?’ Maria knikt. ‘Het was een luchtgevecht boven het maïsveld. Een Duitse piloot stortte neer. Triestig.’ ‘De Duitsers?’ ‘De Tweede Wereldoorlog. We waren bezet. Meneer pastoor vertelde Antoon dat Billie een ster aan de hemel geworden was.’ Maria neemt de euro’s. ‘Hij was aan het spelen in het veld. Zijn lijf helemaal verbrand.’ *** Bas wacht. In de verte slaat de klok twaalf uur. Een zachte wind schuurt de maïsbladeren tegen elkaar. Hij kijkt naar de hemel. De lichtbundel verschijnt. Het licht is zwakker deze nacht. Bas wacht. Dan hoort hij de zwakke stem van Antoon. ‘Sterre aan de hemel. Waar ben je?’ ‘Hier,’ zegt Bas, ‘ik ben hier.’ De maïsplanten wijken opzij en Antoon stapt uit de duisternis, zijn zaklantaarn gericht op Bas’ gezicht. ‘Billie?’ Zijn ogen zijn dof. ‘Hier ben ik,’ zegt Bas opnieuw, ‘ik ben hier.’ Op het gezicht van Antoon verschijnt een glimlach. ‘Je bent oké, Billie, je bent oké.’ Jong licht in zijn ogen.

ex e

Nee. Avontuur. Eindelijk gebeurt er iets in dit godvergeten hol. Misschien sta ik op het punt een megaontdekking te doen. Onderzoek is gevaarlijk. Maar morgen ben ik wereldberoemd. Bas speurt opnieuw de hemel af. Het licht is verdwenen. Verdorie. Nu heb ik te lang gewacht. Mijn kans verkeken. Bas haalt zijn schouders op. Ach, foert. Ik maak mezelf wat wijs … Het was toch niks. Hij knipt zijn zaklamp opnieuw aan, draait zich om en loopt terug richting de boerderij. Dan stopt hij. Hij hoort iets. Een zwakke stem. Ze klinkt verdrietig. Hol. ‘Sterre aan de hemel. Waar ben je?’ Huh? Wat? Bas keert op zijn stappen terug. Waar komt de stem vandaan? Hij duwt de maïsplanten opzij. ‘Sterre? Billie? Waar ben je?’ Op een paar meter van Bas staat een oude man. Bas herkent hem niet. Hij woont niet in het dorp. Hij ziet er honderden jaren oud uit. De man staart Bas aan. Er verschijnt jong licht in zijn ogen. ‘Billie?’ Bas schudt zijn hoofd. ‘Neen. Bas.’ Voorzichtig. Stilletjes. ‘Bas?’ Bas knikt. De ogen van de man vragen nog even verder en worden dan dof. ‘Juist, je zegt het. Juist. Bas. Niet Billie.’ Hij knipt zijn zaklamp aan, richt de krachtige bundel naar de hemel en verdwijnt tussen de maïskolven. Bas blijft verbaasd achter. *** De boeren wachten op de oogst, vertellen over saai en saaist. Tiktak tiktak. Het is nog geen twaalf uur, er is tijd voor meer bier. Bas zat nooit eerder op het terras van het café op het kerkplein. Hij voelt zich onwennig, met zijn cola, in zijn korte broek. ‘Vannacht’, zegt hij, aarzelend, ‘zag ik een man in het maïsveld.’ De boeren kijken op. ‘In het maïsveld? Vannacht? Wat deed ge daar?’ ‘De man zag er superoud uit. Hij dacht dat ik Billie was.’ Open monden. ‘Billie?’ De boeren kijken elkaar aan. Sprakeloos. Ze nemen haastig een slok van hun bier.’ ‘Weet je het zeker, Bas?’ ‘Hij dacht dat jij Billie was?’

150

155

160

165

170

Beluister het verhaal en maak kennis met de auteur Sebastiaan Leenaert.

299

routeplanner van deel 6 onderzoeken

Klas

Nr.

Bekijk de uitdaging van dit deel aandachtig en word tekstchirurg. Je wordt uitgedaagd om te laten zien hoe goed je een tekst kunt ontleden. De kennis en vaardigheden die daarvoor nodig zijn, kun je op verschillende manieren inoefenen. Verken daarom de lessen van dit deel.

Maak een keuze om enkele of alle lessen van dit deel zelfstandig of klassikaal af te werken. De volgorde van de lessen binnen het deel A en B en het tempo bepaal je zelf. Je start met deel A. In de tabel vind je een voorstel van het aantal lesuren per les. Baseer je daarop. De leraar begeleidt je. De leraar zorgt voor correctiesleutels waar nodig.

Zet een teken in de laatste kolom als de les is afgerond. Succes!

JOUW ROUTEPLANNER

Beeld en verhaal: ‘Bas’ rotte zomer’

0,5 - 1

Les 1: Zakelijke teksten onder de loep

Les 2: Het grote luisterexperiment

Les 3: Foutloos spellen

Les 4: Op zoek naar een boek

aantal lesuren

volgorde

Uitdaging: Word tekstchirurg De laatste ronde

totaal

300

moet

mag

ex e

lessen

1-2 0,5 - 1 10 - 12

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

zelfstandig

klassikaal

afgerond

les

Zakelijke teksten onder de loep

tekstdelen rangschikken

kernzin en HOOFDGEDACHTE aangeven

GETUIGENVERSLAG GEVEN

Logisch gerangschikt? OPDRACHT 1

alinea’s en verbanden AANDUIDEN

Zoek de volgorde.

Geloof jij in buitenaards leven? 1 Lees zin a. Kun je een krantenbericht daarmee beginnen? JA / NEE

Bestaat buitenaards leven?

2 Lees zin f. Kun je het bericht daarmee eindigen? Sluit die zin het artikel af? JA / NEE

a Ook als maar een klein deel van die planeten gunstige omstandigheden heeft, is het mogelijke aantal bewoonbare planeten erg groot.

ex e

b Tot nu toe hebben wetenschappers alleen leven op aarde gevonden. c Velen zijn er echter van overtuigd dat er ook elders leven moet zijn.

d Alleen al in ons sterrenstelsel zijn er honderden miljarden sterren, waarvan er vele planeten hebben. e De vraag of buitenaards leven bestaat, is dus grotendeels afhankelijk van hoe makkelijk of moeilijk het is om leven te beginnen. f Want het universum is enorm groot en het leven dat wij kennen, kan onder zeer afwisselende omstandigheden gedijen.

R. Dinwiddie. Hapklare wetenschap. Baarn, Tirion Natuur

3 Zoek de eerste zin. Welke zin geeft een algemeen antwoord op de vraag of er buitenaards leven bestaat?

4 Zoek de laatste zin. Welke zin bevat een besluit?

5 Markeer in de overgebleven zinnen woorden of woordgroepen die je de logische volgorde van de zinnen ‘verklappen’. Zulke woorden die alinea’s of zinnen met elkaar verbinden, noem je signaalwoorden.

6 Herstel nu de volgorde van de zinnen. Noteer ze in de tabel.

7 Alle zes de zinnen horen bij elkaar en vormen één blokje tekst. Hoe wordt zo’n blokje tekst genoemd?

woord

gunstig: positief, goed, voordelig het universum: het heelal, de ruimte gedijen: goed groeien, makkelijk overleven, bloeien

LES 1 Zakelijke teksten onder de loep

301

OPDRACHT 2

Zoek opnieuw de juiste volgorde.

Middernachtzon a Beide duren zes maanden. b Dat is de middernachtzon. c Nergens op aarde zit er zo’n verschil tussen de seizoenen. d De Noordpool en de Zuidpool kennen maar twee seizoenen, zomer en winter.

e In die periode, midden in de zomer, zijn er dagen dat de zon 24 uur achter elkaar schijnt.

f Na zes maanden waarin de zon nooit tevoorschijn komt, volgt een periode van zes maanden daglicht. R. Dinwiddie. Hapklare wetenschap. Baarn, Tirion Natuur

1 Met welke zin kan het bericht beginnen?

2 Met welke zin kan het eindigen?

3 Markeer in de zinnen de woorden die verwijzen naar al eerder genoemde woorden of zinnen. Zulke woorden noem je verwijswoorden.

ex e

4 Herstel nu de volgorde van de zinnen. Noteer de volgorde in de tabel. Lees daarna eens hardop.

wat

Alinea’s en kernzinnen

De tekstdelen noem je alinea’s. Een tekst bestaat meestal uit verschillende alinea’s. Korte teksten, zoals een nieuwsbericht, kunnen ook uit slechts één alinea bestaan. Alinea’s hebben een bepaalde opbouw. Ze bestaan uit de kerngedachte (of kernzin) en een uitleg of uitwerking ervan. De kernzin van de alinea bevat de hoofdgedachte. Meestal is de eerste of de tweede zin van de alinea de kernzin. Soms is het de laatste zin.

Alinea’s worden met elkaar verbonden door verwijswoorden en signaalwoorden. Verwijswoorden verwijzen terug naar iets wat al genoemd is, of wijzen vooruit naar iets wat kort erna komt. Ze voorkomen dat dezelfde woorden herhaald worden.

Signaalwoorden geven een signaal dat er een bepaald verband bestaat tussen zinnen of delen van zinnen, maar ook tussen alinea’s.

Een alinea Zo kun je een alinea herkennen: • er is één kerngedachte of kernzin per alinea; • die kerngedachte staat voor- of achteraan in een alinea; • dikwijls is er een witregel (blanco tekstregel) tussen twee alinea’s; • soms springt de eerste regel in; • de laatste regel is meestal niet helemaal volgeschreven.

302

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

hoe

OPDRACHT 3

Onderzoek de alinea’s.

1 Hoeveel planeten kun jij opsommen? Bekijk de tekst. Nieuwe planeten ontdekt

A In totaal ontdekten de wetenschappers zeven planeten. ‘Ze zijn alle zeven aardeachtig’, zeggen ze. ‘Precies zusjes van onze aarde.’ Drie van de zeven planeten bevinden zich op een goede afstand van de dwergster. Dat wil zeggen dat ze niet te ver staan. Want dan is het te koud en zal het aanwezige water in ijs veranderen. Ze staan ook niet te dicht. Want dan is het te heet en verdampt het water. Er kan dus vloeibaar water aanwezig zijn. Dat is een voorwaarde voor buitenaards leven. Denk daarbij wel niet meteen aan groene wezens. Buitenaards leven kan ook betekenen dat er heel kleine organismen zijn, zoals bacteriën. De planeten zullen nu nog verder worden bestudeerd.

B In 2015 ontdekte het team een dwergster. Dat is een ster die niet zo veel licht uitstraalt. Een dwergster is ongeveer tien keer kleiner dan de zon en duizend keer zwakker. De ster kreeg de naam Trappist-1. Dat is een soort bier dat in België erg populair is. Het team vond het grappig om de ster daarnaar te vernoemen. Rond de ster Trappist-1 zweven een aantal planeten. Die heeft het team twee jaar lang bestudeerd.

C Wetenschappers ontdekten onlangs zeven nieuwe planeten. Die zijn ongeveer zo groot als de aarde. Een internationaal team van wetenschappers deed de ontdekking. Aan het hoofd van dat team staat een Belg. Zijn naam is Michaël Gillon. Hij speurt de hemel af met een telescoop. Die bevindt zich in een woestijnachtig gebied in Chili. Daar is het namelijk 300 nachten per jaar helder. In België is dat maar twee nachten per jaar. De telescoop wordt wel bestuurd vanuit Luik. Naar: ‘Nieuwe planeten ontdekt’, Kits online, www.kits.be

ex e

2 Ga aan de slag met deze opdrachten en vragen.

a Lees de eerste zin van de drie alinea’s. Waarom kan alinea A niet de eerste alinea zijn?

b Wat staat meestal vermeld in de eerste alinea van een zakelijke tekst?

c In welke alinea komt de eerste zin daarvoor in aanmerking?

d Zet de alinea’s in de juiste volgorde.

e Lees de tekst aandachtig (intensief lezen). Zijn de uitspraken juist of fout? Zeg waarom ze fout zijn. A De telescoop waarmee de planeten werden ontdekt, staat in Chili omdat daar meer heldere nachten zijn dan in België.

B Een van de planeten is vernoemd naar een populair Belgisch bier.

C Op drie van de zeven planeten is buitenaards leven mogelijk. D Elk van de zeven ontdekte planeten lijkt qua omvang op onze aarde. E Een voorwaarde voor buitenaards leven is dat de planeet te dicht bij de dwergster staat.

LES 1 Zakelijke teksten onder de loep

303

wat Zakelijke tekst Een zakelijke tekst heeft een vaste opbouw. Die bestaat uit een inleiding met het hoofdonderwerp of centrale thema.

In de volgende alinea’s (het midden) wordt dat hoofdonderwerp uitgewerkt. De alinea's zijn met elkaar verbonden door signaalwoorden. Die signaalwoorden verraden dikwijls de structuur van een tekst. Ze duiden bijvoorbeeld een logische volgorde of oorzaken en gevolgen aan.

OPDRACHT 4

In verband met … Ontdek de verbanden.

Zou jij je aanmelden voor een ‘one-way ticket’ naar Mars?

Als je de informatie uit een langere tekst wilt onthouden, dan kun je na een bepaald deel voor jezelf proberen samen te vatten wat je al hebt gelezen. Herhaal dat voor verschillende delen.

ex e

1 Lees de tekst.

tip

In de laatste alinea, die je het slot noemt, wordt meestal het hoofdonderwerp herhaald of je leest er een besluit of een goede raad.

Wat doet 340 dagen in de ruimte met je lichaam?

Een Amerikaanse en een Russische astronaut zijn veilig naar de aarde teruggekeerd. Bijna een jaar verbleven ze in het ruimtestation ISS voor een experiment: wat gebeurt er met je lichaam als je zo lang in de ruimte verblijft? Eén ding hielden beide heren er alvast aan over: een dikker hoofd.

Experiment 340 dagen, bijna een jaar dus, brachten de Amerikaanse astronaut Scott Kelly en de Russische kosmonaut Michail Kornijenko door in de ruimte. Ze verbleven in het International Space Station, een internationaal ruimtestation dat sinds 1998 baantjes rond de aarde draait. Normaal gezien blijven astronauten niet zo lang in de ruimte, maar Kelly en Kornijenko deden het als experiment. Ze wilden in kaart brengen welke impact het menselijk lichaam moet ondergaan bij een lang verblijf in de ruimte, iets waar wetenschappers volop onderzoek naar doen.

Behalve de ruimtevaarders zelf is ook Mark Kelly een heel belangrijke figuur in het onderzoek. Hij en Scott zijn eeneiige tweelingbroers, wat maakt dat ze zo goed als identiek zijn. Maar waar Scott de ruimte opzocht, bleef Mark op de aarde. Dat gaf de wetenschappers de unieke gelegenheid om beide 20 broers op een identieke manier te onderzoeken en vergelijkingen te maken, bijvoorbeeld door middel

woord

identiek: dezelfde, gelijk

304

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Vier centimeter gegroeid De resultaten van het onderzoek kennen we pas over twee maanden, maar sommige effecten waren meteen zichtbaar. Zo kon Scott Kelly na de landing niet staan of lopen. Men moest hem wegdragen, net als Kornijenko trouwens. Hij was ook bijna vier centimeter gegroeid. ‘Een ruimtereis brengt heel ons systeem in de war’, vertelt Floris Wuyts, professor Fysica aan de Universiteit Antwerpen en evenwichtsexpert. ‘Het begint al bij staan en lopen. Door te stappen druk je je botten samen, waardoor er stoffen vrijkomen die nieuw botweefsel aanmaken. Stappen kun je in de ruimte niet. Je zweeft voortdurend, waardoor de spieren in je benen verzwakken en je botten minder sterk worden, iets wat men osteoporose noemt.’

van regelmatige analyses van hun bloed en urine, en allerlei andere tests. ‘We hebben altijd gedacht dat je sneller ouder wordt in de ruimte’, leggen de onderzoekers uit. ‘We hopen dat nu ook te kunnen bewijzen.’

Wuyts gaat de Russische kosmonaut de volgende maanden intensief onderzoeken en focust daarbij op het evenwichtsstelsel. ‘In de ruimte is er geen boven of onder en dus gaat je evenwichtsstelsel 40 minder goed functioneren’, legt hij uit. ‘Daardoor krijg je onder meer minder goede oogreflexen. Nog een verschijnsel dat typisch is voor een lang verblijf in de ruimte, is dat er meer water naar je hoofd gaat. Daarom krijgen astronauten vaak een dikker hoofd in de ruimte.’

Intussen heeft Kelly zijn normale lengte teruggekregen, maar of hij voor de rest weer de oude is? ‘Na zes maanden in de ruimte heb je een week nodig om te herstellen’, aldus Wuyts. ‘Maar Kelly en 45 Kornijenko waren langer weg. We weten nog niet hoe snel ze zullen recupereren.’

ex e

Naar Mars Waarom is het zo belangrijk om te weten wat de ruimte met ons lichaam doet? Wuyts hoopt meer inzicht te krijgen in evenwichtsstoornissen in het algemeen, maar de ruimtevaart heeft nog een ander motief, namelijk toekomstige, lange ruimtereizen. Tot nu toe zijn ruimtevaarders niet verder gereisd dan onze maan, een trip die – heen en terug – amper zes dagen in beslag neemt. Maar tegen 2026 wil men ook mensen naar Mars sturen (het Mars One-project) en die reis kan makkelijk een paar jaar duren. Al die tijd moeten astronauten gezond en fit blijven. En nog belangrijker: ze mogen niet te veel spiermassa en botkalk verliezen, want op Mars staat niemand klaar om hen te dragen …

Maar zelfs als de medische wetenschap oplossingen vindt voor het Mars Oneproject, waar het allemaal om draait, dan nog is het helemaal geen certitude (of zekerheid) dat de Marsgangers het op de rode planeet lang zullen 60 uithouden. De eenzaamheid, de kleine omgeving en het gebrek aan daglicht zijn op zich al serieuze beproevingen, maar natuurkundigen waarschuwen nog voor iets anders: de Marsgangers 65 zullen zelf hun voedsel moeten kweken. Dat houdt het risico in dat de zelfgekweekte tomaten en kroppen sla te veel zuurstof produceren. Als het zuurstofgehalte in het Marsstation niet kan worden gecorrigeerd via een filtersysteem, zouden de eerste kolonisten al na 68 dagen beginnen te sterven.

Naar: J. De Bodt. ‘Wat gebeurt er met je lichaam na 340 dagen in de ruimte?’, Het Nieuwsblad, www.nieuwsblad.be

woord

de analyse: het onderzoek, de ontleding de osteoporose: snellere afbraak dan aanmaak van bot (bv. bij ouder worden), waardoor de botten broos worden en de kans op breuken stijgt functioneren: werken de kolonist: wie als een van de eersten een bepaald gebied betreedt

LES 1 Zakelijke teksten onder de loep

305

r aa pl m

2 Zoek een synoniem in de tekst. Hoe zegt de schrijver dat …

ex e

a … het experiment wilde aantonen wat de inwerking is van een lange ruimtereis op het lichaam?

b … de wetenschappers de broers Kelly op dezelfde manier konden onderzoeken?

c … we nog niet weten hoe snel Kelly en Kornijenko zullen herstellen van hun ruimtereis?

d … Wuyts de Russische kosmonaut de volgende maanden diepgaand zal onderzoeken?

e … het nog helemaal niet zeker is of de Marsgangers het lang zullen uithouden op de rode planeet?

3 Lees deze zinnen opnieuw. Zoek de juiste verbanden tussen de woorden, tussen de delen van een zin of tussen zinnen. Eén verband komt twee keer voor. Kies uit: gevolg – reden – tegenstelling – oorzaak a De resultaten van het onderzoek kennen we pas over twee maanden, maar sommige effecten waren meteen zichtbaar. b Door te stappen druk je je botten samen. c Nog een verschijnsel dat typisch is voor een lang verblijf in de ruimte, is dat er meer water naar je hoofd gaat. Daarom krijgen astronauten vaak een dikker hoofd in de ruimte.

306

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

d Je zweeft voortdurend, waardoor de spieren in je benen verzwakken en je botten minder sterk worden. e Ze mogen niet te veel spiermassa en botkalk verliezen, want op Mars staat niemand klaar om hen te dragen …

wat Signaalwoorden

Tegenstelling of verschil Als je wilt zeggen dat twee dingen verschillend zijn, kun je dat doen met een tegenstelling of verschil.

In een tekst staan dikwijls tegenstellingen of verschillen. Je kunt dat zien aan deze signaalwoorden: maar, toch, hoewel, ondanks, echter, niet, in tegenstelling tot en het tegenovergestelde.

Een oorzaak-gevolg of reden-gevolg In een tekst kun je aangeven dat er iets gebeurt (gevolg) en waardoor dat gebeurt of waarom dat gebeurt (oorzaak of reden).

In een tekst staan dikwijls zinnen met een oorzaak/reden en gevolg. Je kunt dat zien aan deze signaalwoorden: omdat, doordat, door, want, daarom, hierdoor, daardoor, namelijk en zodat.

ex e

Bv. Het is al weken aan het regenen. Daardoor is de rivier buiten haar oevers getreden. Oorzaak: Het is al weken aan het regenen. Gevolg: De rivier is buiten haar oevers getreden. g Aan het woord 'daardoor' kun je zien dat het om een oorzaak en gevolg gaat.

Bv. Sien is dolgelukkig, omdat ze voor de Blind Auditions geselecteerd is. Reden: Ze is voor de Blind Auditions geselecteerd. Gevolg: Sien is dolgelukkig. g Aan het woord ‘omdat’ kun je zien dat het om een reden en gevolg gaat.

4 De gemarkeerde woorden verwijzen naar een woord, woordgroep of zin. Schrijf onder de zin wat het verwijswoord aanduidt. a Dat gaf de wetenschappers de unieke gelegenheid om beide broers op een identieke manier te onderzoeken. (r. 19-20)

b Op Mars staat niemand klaar om hen te dragen … (r. 53)

c Hij en Scott zijn eeneiige tweelingbroers, wat maakt dat ze zo goed als identiek zijn. (r. 17-18)

d Kelly en Kornijenko deden het als experiment. Ze wilden in kaart brengen welke impact het menselijk lichaam moet ondergaan. (r. 13-15) e We hopen dat nu ook te kunnen bewijzen. (r. 22-23)

LES 1 Zakelijke teksten onder de loep

307

waarheen Je kunt:

ex e

• verbanden aanduiden tussen woorden, tussen delen van een zin, tussen zinnen en tussen alinea’s; • informatie onthouden; • deeltjes van een tekst tussendoor samenvatten; • zinnen van een tekst logisch rangschikken; • alinea’s van een tekst logisch rangschikken.

308

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Je bent een belangrijke getuige Oriënteren

Je bent getuige bij een van de situaties op de foto's. Vertel. 1 Bekijk de foto’s. Welke foto trekt je aandacht? Kies een foto om mee verder te werken.

Voorbereiden

2 Wat zou er gebeurd kunnen zijn? Waar zou het gebeurd kunnen zijn?

ex e

3 Bedenk waarom of waardoor het gebeurd kan zijn. Of bedenk wat het gevolg kan zijn. Formuleer een zin met een passend signaalwoord. Werk op een apart blad. 4 Stel dat je getuige was van de gebeurtenis. Welke vragen verwacht je dan van een reporter die je interviewt? Schrijf er minstens drie op.

Uitvoeren

5 De leraar projecteert de foto. Een medeleerling interviewt je als getuige. Jij vertelt wat je hebt gezien en gehoord. Kies een emotie (bv. woedend, zenuwachtig, angstig, geschokt…) waarin je jouw verslag brengt.

Reflecteren

6 Hoe ging het?

In orde Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

Je vertelt een oorzaak, reden of gevolg.

ja/nee

Je geeft randinformatie over de gebeurtenis.

1234

Je getuigt in de gekozen emotie.

1234

Je getuigenis komt geloofwaardig over.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

LES 1 Zakelijke teksten onder de loep

309

les

Het grote luisterexperiment

gericht luisteren en kijken

luisteren en kijken met voorkennis

Is voorkennis een voordeel?

INFORMATIE ONTHOUDEN

noteren TIJDENS HET LUISTEREN

VERTELLEN ALS EEN professor

OPDRACHT 1

Bereid de luisteropdracht voor.

Je kunt je afvragen of je beter en gerichter kunt luisteren als je al iets weet over het onderwerp van de tekst. De onderzoeksvraag luidt dan: beïnvloedt voorkennis de luisterprestatie?

a Heb je dit bordspel ooit gespeeld?  ja (1 punt) –  nee (0 punten)

1 Bepaal eerst tot welke groep schakers jij behoort: de fervente schakers, de occasionele schakers of de niet-schakers. Beantwoord de vragen.

ex e

b Hoeveel soorten schaakstukken kun je opsommen?  > 4 (3 punten) –  3 (2 punten) –  < 3 (1 punt) c Wanneer eindigt het spel? (juist = 1 punt)

d Welk stuk kan verschillende velden in alle richtingen lopen en slaan? (juist = 1 punt)

e Wat is rokade? (juist = 1 punt)

2 Welke groep zal het meest van het luisterfragment begrijpen en onthouden? Formuleer een hypothese.

woord

fervent: enthousiast, fanatiek, geestdriftig, gepassioneerd, ijverig, vurig occasioneel: toevallig, af en toe, bij gelegenheid de hypothese: een aanname, veronderstelling die je wilt bewijzen

310

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

OPDRACHT 2

Luister naar het fragment.

Het fragment heet ‘De stukken goed opstellen’ en komt uit het boek Schaken voor de jeugd van Sabrina Chevannes. Na een tweede luisterbeurt kun je vertellen hoe je het bord legt en hoe je de stukken bij het begin van het spel zet. Voor het luisteren

a Wat beluister je? b Hoeveel keer krijg je het fragment te horen?

c Wie is het luisterpubliek? d Wat is het luisterdoel? e Wat is het onderwerp / de hoofdgedachte? f Wat wil je erover bijleren?

g Wie is de zender?

h Welke aanpak (luisterstrategie) zul je toepassen? Markeer.

Tijdens het luisteren

oriënterend – globaal – zoekend – intensief – studerend – kritisch luisteren

i Luister nu geconcentreerd. Laat je niet afleiden.

ex e

j Denk mee. Noteer de eerste keer sleutelwoorden.

k Plaats alle sleutelwoorden in een woordgroep. Noteer bij een tweede luisterbeurt nog extra sleutelwoorden.

Jouw sleutelwoorden na een eerste luisterbeurt:

Bedenk twee titels voor de woordgroepen. Vul aan tijdens een tweede luisterbeurt.

LES 2 Het grote luisterexperiment

311

r aa

OPDRACHT 3

Heb je de boodschap begrepen?

ex e

Maak de controleopdracht. Gebruik je notities. Kies eerst de juiste persoon (positie). Zet nu alle 16 zwarte stukken op de juiste plaats. Gebruik de eerste letters.

a Heb je de persoon (positie) juist?  ja (2 punten) –  nee (0 punten) b Welke stukken heb je juist geplaatst? (6 punten)

312

 koning

 dame (koningin)

 lopers

 paarden

 torens

 pionnen

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Totaal: /8

OPDRACHT 4

Controleer of voorkennis een rol speelt.

Na het luisteren 1 Bereken je score op opdracht 1. Markeer de groep waartoe jij behoort.

6 punten of meer

NIET-SCHAKER Je weet nog niet zo veel van schaken.

3 tot 5 punten

2 punten of minder

aantal klasgenoten per groep gemiddelde score op de controleopdracht

2 Hoeveel klasgenoten zitten er in elke groep? Noteer het in de tabel.

opdracht 1

OCCASIONELE SCHAKER Je weet iets van schaken.

FERVENTE SCHAKER Je bent een kenner.

3 Wat is de gemiddelde score op de controleopdracht per groep? 4 Was je hypothese juist? Wat kun je besluiten?

ex e

hoe

De invloed van voorkennis op luisteren

Als je al iets weet over het onderwerp, betekent dat dat je over enkele â&#x20AC;&#x2DC;kapstokkenâ&#x20AC;&#x2122; beschikt waaraan je gemakkelijk nieuwe voorkennis kunt haken. Anders gezegd, voorkennis zorgt dat je je werkgeheugen minder belast, waardoor je je beter kunt concentreren en nieuwe informatie kunt vasthouden. Voorkennis is zonder twijfel een voordeel.

Dat wil niet zeggen dat je niet kunt luisteren zonder voorkennis. Je zult zonder voorkennis (of met weinig voorkennis) geconcentreerder moeten luisteren om de informatie te onthouden.

hoe

De invloed van noteren tijdens het luisteren Je onthoudt informatie beter als je noteert: je behoudt je focus en blijft beter geconcentreerd. Noteren helpt je ook om de structuur te ontdekken. Als je sleutelwoorden noteert, onthoud je bovendien makkelijker de kern van de boodschap. Om sneller te noteren kun je afkortingen gebruiken.

LES 2 Het grote luisterexperiment

313

Luisteren en kijken met een voorsprong OPDRACHT 5

Ga aan de slag met onderzoeksvragen.

Je kunt je afvragen of je anders luistert en kijkt als je weet waarop je moet letten. 1 Formuleer nu zelf een onderzoeksvraag.

2 Wat is je hypothese? Ik verwacht dat

Bekijk één keer het filmfragment van de Damiaanactie waarin Ella en Filomena een ziekenhuis in India bezoeken. Ze komen er alles te weten over lepra. De klas wordt in tweeën verdeeld. De ene helft mag de vragen vooraf doornemen, de andere helft niet. Je mag noteren tijdens het luisteren. Denk na over hoe je snel en duidelijk notities kunt nemen.

Voor het luisteren en kijken a Wat bekijk je?

b Hoeveel keer krijg je het fragment te zien?

c Wie is het kijkpubliek? Wie zijn de ontvangers?

ex e

d Wat is het luisterdoel/kijkdoel?

e Wat is het het onderwerp / de hoofdgedachte? f Wat wil je erover bijleren?

g Wie is de zender? Wat weet je erover?

h Welke aanpak (luisterstrategie) zul je toepassen? Markeer.

oriënterend – globaal – zoekend – intensief – studerend – kritisch luisteren

Tijdens het luisteren en kijken

i Luister en kijk geconcentreerd. Laat je niet afleiden.

j Denk mee. Noteer sleutelwoorden en maak woordgroepen waar dat kan. Jouw sleutelwoorden:

314

tip

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Na het luisteren en kijken k Beantwoord de vragen. De leraar geeft je een vragenblad. l Bespreek mondeling. A Welke groep scoort het best? De groep die inzage had in de vragen of de groep die geen inzage had?

B Was je hypothese juist? Wat kun je besluiten?

hoe

Gericht luisteren of kijken

Als je vooraf weet wat gevraagd zal worden en als je dus gericht kunt luisteren of kijken, dan heb je als luisteraar een niet te onderschatten voordeel.

ex e

Richt je aandacht dus op wat je precies wilt weten. g Je hoeft immers enkel aandacht te hebben voor een beperkt stuk informatie, waardoor je werkgeheugen niet overbelast raakt. g Het is makkelijker om je te focussen omdat je weet wat er zal komen. g Lees vooraf aandachtig de vragen en opdrachten.

waarheen

Je kunt:

geconcentreerd en gericht luisteren; sleutelwoorden noteren tijdens het luisteren; afkortingen gebruiken om sneller te noteren; informatie onthouden; vertellen of verslag uitbrengen over wat je gehoord hebt.

• • • • •

LES 2 Het grote luisterexperiment

315

Word je een echte professor of net niet? Kruip in de huid van professor Eustachius en presenteer de bevindingen uit de experimenten in maximaal één minuut. Verwerk er exact één leugen in zodat je medeleerlingen je als nepprofessor kunnen ontmaskeren. De presentatie van de bevindingen gebeurt in duo’s.

Oriënteren

Hoe pak je dat aan?

1 Waarover moet je als professor vertellen? 2 Hoe gedraagt een typische professor zich?

Voorbereiden

3 Wat moet je als luisteraar doen?

5 Verzin één leugen.

4 Selecteer enkele bevindingen of besluiten van het grote luisterexperiment.

6 Noteer op een kladblad de tekst van je presentatie en noteer de uiteindelijk versie hier. Je notities moeten geen volledige zinnen zijn.

ex e

7 Oefen een paar keer hardop wat je zult zeggen. Let op vlotheid en overtuigingskracht.

316

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Uitvoeren

8 Als professor: vertel je klasgenoot over de resultaten van het grote luisterexperiment. Als aandachtig luisteraar: zoek de leugen. Wie is de snoodaard?

Reflecteren

Hij presenteert overtuigend.

Beoordeel de mondelinge presentatie van de professor.

9 Hoe ging het?

1234

Hij presenteert de bevindingen van het grote luisterexperiment correct en volledig.

Je concentreert je tijdens de presentaties.

1234

nee

ex e

Je vindt de leugen.

Beoordeel je eigen luisterwerk.

1234

woord

de snoodaard: een boef, een bedrieger

LES 2 Het grote luisterexperiment

317

les

Foutloos spellen lange, korte en andere klanken correct spellen

Schrijf je wat je hoort? Hoor je wat je schrijft? OPDRACHT 1

Luister naar de tien reeksen van woorden.

sprintdictee MAKEN

1 In elke reeks ontbreekt het laatste woord. Vul de reeks aan terwijl je luistert. Denk goed na over de spelling. cel

cirkel

carnaval

reeks 2

kwartaal

quiz

kwartel

reeks 3

karamel

kanarie

reeks 4

café

diner

reeks 5

bikini

lelie

spinazie

reeks 6

gefascineerd

lieverd

automaat

reeks 7

niveau

bureau

gitaarsolo

reeks 8

roem

boerka

boerderij

reeks 9

koud

wenkbrauw

dauw

fantasie

politie

reeks 1

kantine

ex e

logé

reeks 10 conditie

a In elke reeks zit een vreemde eend in de bijt. Onderstreep het woord dat niet in het rijtje past.

b Licht mondeling toe waarom.

c Wat kun je besluiten? Je schrijft niet altijd wat je en je hoort niet altijd wat je . Klanken die je op uitspreekt, worden soms anders geschreven (café, diner). Klanken die je op

uitspreekt, worden soms met

dezelfde letter geschreven (cirkel, carnaval).

woord

een vreemde eend in de bijt: een vreemde tussen allemaal bekenden de bijt: een niet-bevroren plek in het ijs

318

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

wat Klanken en letters Zinnen bouw je met woorden. Die zijn op hun beurt samengesteld uit klinkers en medeklinkers die je uitspreekt als klanken. Wat je hoort, is een klank.

Wat je ziet en schrijft, is een letter. Er zijn twee soorten letters: 1 klinkers: a, e, i, o, u + y 2 medeklinkers

Je schrijft niet altijd wat je hoort!

2 Maak zelf een goede zin van minstens acht woorden waarin je het woord correct gebruikt. Bv. gefascineerd: Mijn vader is gefascineerd door alles wat met ruimtevaart te maken heeft. a logé: b trend:

ex e

Ons alfabet bestaat uit 26 letters. Het woord 'alfabet' komt van de eerste en de tweede letter uit het Griekse alfabet: alfa en bèta.

c boerka:

d conditie:

e niveau:

Vul de zinnen aan met een woord uit opdracht 1.

OPDRACHT 2

1 Een groep van vier muzikanten noem je een …

2 Een ander woord voor een vervolgserie op tv is een …

3 Mijn vader is … door alles wat met Ierland te maken heeft. Mij zegt het weinig.

4 Ken jij het verschil tussen een lunch en een …? Lunchen doe

je ’s middags, dineren doe je ’s avonds. 5 In onze gerenoveerde B&B kunnen we nu zes … ontvangen.

LES 3 Foutloos spellen

319

Korte en lange klanken OPDRACHT 3

Lees de zin uit het opstel van een leerling.

1 Kun je de boodschap begrijpen? 2 Toch is er iets fout gelopen. Wat?

3 Verbeter maar. 4 Onderzoek hoe je korte en lange klanken correct spelt. a Lees het fragment uit ‘FC De Kampioenen’ op p. 321.

b Zoek in het fragment minstens één voorbeeld voor elke rij. Schrijf de woorden op de juiste plaats en accentueer de klank.

korte klank

ex e

binnen een woord lange klank enkel geschreven op het einde van een woord lange klank dubbel geschreven

andere klank

binnen een woord

op het einde van een woord

klinkt als twee klanken na elkaar (tweeklank)

klinkt dof

5 Wat gebeurt er met de medeklinker bij een korte klank?

6 Wanneer wordt een lange klank enkel geschreven binnen een woord?

7 Hoe wordt een lange klank op het einde van een woord geschreven?

woord

accentueren: markeren, onderstrepen, beklemtonen

320

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

r aa pl m ex e jk ki

In H. Leemans. FC De Kampioenen â&#x20AC;&#x201C; De Trouwpartij. Antwerpen, WPG Uitgevers

LES 3 Foutloos spellen

321

hoe Verdubbelen, verenkelen of gewoon schrijven Zo moet je verdubbelen (bv. vissen). Hak het woord in klankgroepen. Klankgroep = wat je hoort als je een woord in stukjes zegt. Bv. m(o)/der – p(o)/ten

Pas de regel toe op de laatste klank van elke klankgroep. Hoor je op het einde van de klankgroep een korte klank? Schrijf dan één klinker en twee medeklinkers. Bv. modder

Dus: Ik luister naar het einde van de klankgroep. g Ik hoor een korte klank. g Ik schrijf één klinker en twee medeklinkers. Bv. potten Zo moet je verenkelen (bv. apen). Hak het woord in klankgroepen.

Pas de regel toe op de laatste klank van elke klankgroep. Hoor je op het einde van de klankgroep een lange klank? Schrijf dan één klinker en één medeklinker. Bv. dr(oo)/men g dromen

ex e

Zo schrijf je gewoon. Hak het woord in klankgroepen.

Dus: Ik luister naar het einde van de klankgroep. g Ik hoor een lange klank. g Ik schrijf één klinker en één medeklinker. Bv. p(oo)/ten g poten

Pas de regel toe op de laatste klank van elke klankgroep. Hoor je op het einde van de klankgroep een andere klank? Schrijf het woord dan gewoon. Bv. blijven Dus: Ik luister naar het einde van de klankgroep. g Ik hoor een andere klank. g Ik schrijf gewoon. Bv. flinke boetes Moeilijke gevallen:

dubbele ee op het einde van een woord

goochelen, loochenen

dubbele oo voor een ch

sluw, schaduw

enkele u voor een w in gesloten lettergreep

slaatje, parapluutje

dubbele klinker in verkleinwoorden van woorden die eindigen op een ongedekte klinker

fee, zeepaard, meenemen

OPDRACHT 4

Vervolledig de woorden. Schrijf het woord opnieuw in de tweede kolom.

1 Vul in met een lange ‘oo’-klank.

322

ontg chelen

risic

niv

gitaars l

shamp

bur

cad

diab l

g chelaar

sn daard

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

tw ling

b k n

caf

lab rint

pur

s steem

comit

kanar

muntth

s mpath k

vuurz

sp naz

l lie

spaghett

jen ver

anal se

pat

mach ne

acn

Ou of au? Ei of ij? OPDRACHT 5

p ram de

Vul aan. Schrijf het woord opnieuw in de tweede kolom.

ex e

3 Vul in met een lange ‘ee’-klank.

2 Vul in met een ‘ie’-klank.

2 Vul in met ij of ei.

r we aardappelen

kaps zen

ber w

uitw den over iets

f teuil

pijn l den

h weel

openbaar v len

kl w

nagelv l

gustus

rad sjes

1 Vul in met ou of au.

LES 3 Foutloos spellen

323

Dezelfde klank, andere betekenis? OPDRACHT 6

Ontdek het verschil.

1 Lees deze woorden hardop. Wat merk je op? verrassen – verassen / rauw – rouw

2 Lees deze zinnen. a Je moet je schouders recht houden. b Wat is het verband tussen een goede job en een diploma?

Gebruik elk woord in een zin. Wat merk je op?

Onderzoek de twee gemarkeerde woorden in de zinnen. Noteer de betekenis van die woorden.

ex e

3 Ken je nog een andere betekenis voor recht en verband? Schrijf die onder de afbeeldingen.

verband:

recht:

wat

Homoniem ‘Recht’ en ‘verband’ hebben minstens twee verschillende betekenissen. Andere voorbeelden zijn: licht, kan, haar … Homoniemen zijn woorden die er hetzelfde uitzien of op dezelfde manier worden uitgesproken, maar verschillen in betekenis.

324

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

OPDRACHT 7

Ga aan de slag met homoniemen.

Gebruik de homoniemen in twee afzonderlijke contexten op een apart blad. Werk telkens met een andere betekenis.

1 bank

7 toon

6 kraan

OPDRACHT 8

8 kussen

Welk homoniem wordt cryptisch omschreven?

5 veer

9 kant

10 niet

1 Je kunt ze geven en je hoofd erop laten rusten.

4 blik

3 meter

2 bal

2 Het is een gevangenis en een bouwsteen van een organisme. 3 Je kunt erop turnen en erover rijden.

4 Het zit soms in je haar en je kunt erin mikken.

5 Zowel fijnproevers als misdadigers komen ermee in aanraking. 6 Het is volume en overzicht tegelijkertijd.

ex e

7 Deze stenen zeggen a, e, i, o, u.

8 Ze hangen aan de bomen en drinken melk. 9 Deze handvatten kun je ontvreemden.

10 Het is een instituut en een kunstenaar met zijn leerlingen.

waarheen

Je kunt:

• korte, lange en andere klanken correct schrijven; • verduidelijken waarom je bepaalde klanken zo schrijft; • de betekenis van homoniemen achterhalen.

woord

cryptisch: met een verborgen betekenis, verbloemd

LES 3 Foutloos spellen

325

Sprintdictee Neem deel aan het sprintdictee en win.

Oriënteren

2 De leraar geeft elke groep twee reeksen van acht woorden en een invulblad.

1 Werk per vier. Je vormt twee duo’s die op een grote afstand van elkaar zitten.

3 Het doel is de woorden die de andere groep kreeg op jullie blad te schrijven. Je rent naar de woorden van de andere groep om ze te memoriseren en ze dan weer stilletjes te dicteren aan je partner, die ze in de juiste kolom noteert. 4 Je mag zo vaak teruglopen als je wilt, maar er mag slechts één iemand lopen.

Voorbereiden

Uitvoeren

6 Bepaal een tactiek en spreek af.

5 Het duo dat als eerste alle reeksen juist heeft, wint.

ex e

7 Bij het startsignaal mag je beginnen. 8 Loop, memoriseer, dicteer en schrijf.

Reflecteren

9 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je maakt vooraf goede afspraken.

ja/nee

Je onthoudt de woorden.

1234

Je dicteert verstaanbaar.

1234

Je schrijft de woorden correct.

1234

In orde Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

woord

memoriseren: uit het hoofd leren

326

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

les

Op zoek naar een boek

thema bepalen vanuit COVER EN ACHTERPLAT

BOEK CREATIEF presenteren BOEKENWEBSITES vergelijken

Jongens en meisjes en boeken OPDRACHT 1

LEESGEDRAG ONDERZOEKEN

Wat lees jij zoal?

1 Noteer wat je zoal kunt lezen door de dag heen.

2 Ben je een ‘boekenverslinder’ of eerder een ‘boekenzweter’? Vreet je de lettertjes op of bezorgen ze je eerder hoofdpijn? a Waaraan denk jij bij ‘een boek lezen’? Vink aan.

verrijkend

gevoelig

spannend

fantasie

aangenaam

informatie

saai

leerzaam

vakantie

vermoeiend

gezellig

opwekkend

wereld

einde

winter

verplicht

realiteit

lastig

vervolg

tuin

alleen

regendagje

zon

avontuur

zwembad

geschiedenis

leuk

dun triestig

ex e

ontspannend

b Onderzoek of er een verschil is tussen waaraan jongens en meisjes denken bij een boek lezen. Welke drie woorden werden door de jongens het meest gemarkeerd? En welke drie door de meisjes? Kruis aan wat het best bij jou past. Onderzoek wat jongens en meisjes het meest aankruisten. aantal meisjes

aantal jongens

 Je leest graag en veel. Hoe meer boeken je kunt verslinden, hoe liever!

 Af en toe lees je wel een boek, maar dan het liefst tijdens de vakantie.  Je leest enkel boeken als het moet, maar dan vind je dat wel leuk.  Boeken lezen is voor jou een zware opdracht. Niet tof!

c Hoe verklaar je die gelijkenissen of verschillen?

woord

een boek verslinden: een boek snel en met veel leesplezier lezen

LES 4 Op zoek naar een boek

327

OPDRACHT 2

Waar lees je het liefst?

ex e

Schrijf onder elke foto wat je op die plaats het liefst zou willen lezen. Noteer er ook bij waarom je daarvoor precies die plaats verkiest. Wat is de populairste plaats voor de jongens? En voor de meisjes? Hoe verklaar je dat?

328

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 6 Onderzoeken

Welk boek past bij jou? OPDRACHT 3

Zoek een passend boek.

1 Hoe ga je op zoek? Waar zoek je precies? 2 Deze sites bieden je interessante informatie over alles wat met lezen te maken heeft. a Ontdek de verschillende sites. Vergelijk ze met elkaar.

overzichtelijke site: informatie is snel en vlot te vinden

b Geef in de tabel jouw waardering. groot aanbod aan allerlei informatie

aantal sterren

ex e

www.jeugdbibliotheek.nl

www.boekenzoeker.be

gericht op jongeren en leuk om te zoeken

www.pluizuit.be

www.ikhaatlezen.be

www.winob.be

LES 4 Op zoek naar een boek

329

OPDRACHT 4

Zoek op de boekenwebsites van opdracht 3.

Beantwoord deze vragen. Sommige vragen zijn doordenkertjes! Geef aan op welke site jij het antwoord het makkelijkste vond. Zet een kruisje in de rechterkolom als het ook op een andere site te vinden is. vraag

antwoord

het vlotst gevonden op de site

Wie is de auteur van het boek Roodkontje?

Waar ontwaakt de hoofdfiguur Tobias in het boek Vermist? Gideon Samson schreef het boek Eilanddagen. Wie is het hoofdpersonage in dat boek?

ex e

Wat is Emilia’s gevaar in Honderd uur nacht?

Bij welke uitgeverij is het boek Jaspers vlinders van Johan Vandevelde uitgegeven? Wat breekt het meisje in het boek van Astrid Witte?

ook te vinden op de site

Schrijfster Linda Dielemans zit niet meteen in de zon. Waar zit ze dan wel?

Een keuze maken!

OPDRACHT 5

Zoek een boek via de websites in opdracht 3.

1 Welke gegevens over je gekozen boek vind je er allemaal op? Vul aan. Welke gegevens zoek je?

titel

auteur

uitgeverij jaar van uitgave tekst op het achterplat (schrap wat overbodig is): passende lengte / te lang / te kort / te veel informatie / te weinig informatie er wordt te veel / niet te veel verklapt informatie of het boek wel of niet vertaald is ISBN-nummer (= internationaal standaardboeknummer: een unieke, wereldwijd gebruikte standaard voor de identificatie van boeken en aanverwante producten)

330

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Waar zijn die te vinden?

Andere gegevens die jou opvallen?

2 Lees een paar alinea’s van het begin en van het einde van het boek. Wat kom je al te weten?

Covers, titels, flapteksten en thema’s

Allerlei onderwerpen kunnen in boeken aan bod komen: avontuur, oorlog, liefde, vriendschap, muziek, familie problemen … Voorspel de inhoud.

ex e

OPDRACHT 6

1 Waarover denk je dat dit boek zal gaan? Overleg per twee.

R. Ruggenberg. Haaieneiland. Amsterdam, Querido

2 Lees het achterplat of de flaptekst aandachtig en bekijk de cover. a Markeer in de teksten enkele belangrijke woorden die volgens jou met de cover te maken kunnen hebben. b Combineer vervolgens de covers met de passende teksten. c Onder de tekst schrijf je één of meer thema’s die volgens jou in het verhaal voorkomen. d Leg uit waarom je denkt dat dat het thema van het verhaal is.

LES 4 Op zoek naar een boek

331

B Ward woont samen met zijn Venezolaanse moeder in Nederland, maar officieel bestaat hij niet. Ward is namelijk staatloos. Wanneer de politie zijn moeder oppakt en het land uitzet, staat Ward er alleen voor. De enige die hem kan helpen, is zijn Nederlandse vader, dus hij besluit hem te gaan zoeken. Ward leidt een dakloos bestaan en is steeds onderweg, uit angst voor de politie. Gelukkig kan hij zich uitleven in freerunning, alleen dan voelt hij zich even vrij.

C Amir rijdt voor het circus van zijn vader uit. Hij vertelt verhalen en hangt affiches op. Op een dag steekt hij een onbekende grens over. Zo belandt hij in het Witte Land, waar alles anders is. Kinderen en volwassenen hebben er geen rechten. Maar heeft niet iedereen recht op een beetje geluk? Amir gaat de strijd aan, samen met Boris, Sam en de muis Dante. Een brandend actuele jeugdroman over kinderrechten, en over de vluchteling in ieder van ons.

D Het is maart 1725 als Tijs en Maarten aan boord gaan van de walvisvaarder Jonge Eva. Tijs weet het zeker: in de ijzige wateren van het verre Groenland wacht het avontuur. Nu hij en zijn beste vriend Maarten een plekje hebben veroverd op de walvisvaarder van Klaas Daalder, houdt niets hem nog tegen een held te worden en het hart van de mooie Antje te veroveren. Maar het leven op het schip valt hem zwaar, ze hebben last van de ijzige kou en de dichte mist en komen zelfs vast te zitten.

E Het lijkt wel alsof een duistere kracht de stad in zijn greep heeft. Het aantal moorden en verdwijningen is op enkele maanden tijd dramatisch toegenomen, en ook op de school van Maikel duiken een paar obscure figuren op. Wie is de mysterieuze Johanna die zich zo afzijdig houdt? Waarom vertelt de nieuwe geschiedenisleraar alleen gruwelverhalen uit de 19de eeuw? En waarom wordt iedereen zo snel verslaafd aan dat nieuwe computerspel? Voor ze het weten belanden Maikel en zijn vrienden in de onderbuik van Brussel, waar ze de strijd moeten aanbinden met een ongekend leger bovennatuurlijke wezens.

332

ex e

A De conciërge op Joricks school is vermoord. Uit nieuwsgierigheid gaat Jorick kijken op de plaats van de misdaad, maar dat had hij nooit moeten doen. Nog nooit had hij een dode van zo dichtbij gezien. Een onbezonnen actie waarna de nietszeggende ogen van de dode hem nog lang zullen blijven achtervolgen …

F Chelsea zingt hemels. Volgens sommigen in de jeugdwerking minstens zo goed als Adele. Maar studeren gaat haar minder goed af … Hoe zal het gaan op haar nieuwe school? Ook Yassim komt naar de jeugdwerking. Hij kan lekker koken en voetbalt graag met zijn beste vriend Joren. Het jaarlijkse free podium op school wordt een tweestrijd tussen Chelsea en haar knappe mede leerlinge Phaedra. Dan is er groot nieuws: er start een nieuwe talentenjacht op televisie, gepresenteerd door Sean Dhondt. Phaedra doet zeker mee. Chelsea ook? Terwijl de meisjes zich opmaken voor de strijd, jagen ook Yassim en Joren hun dromen na. Wie zal slagen? Wie faalt? En wat het is belangrijkste voor hun toekomst?

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

G H Over tomatensoep en spaghetti. Yo is geadopteerd en wil weten waar ze vandaan Over een restje cola in de koelkast en de perfecte komt. Ze vraagt haar adoptieouders of ze meer weten rijstpap. over haar achtergrond, maar die blijven herhalen dat ze niet meer hebben dan de origami kraanvogel in Over een verloren broer een oude envelop. en de smaak van zijn stem. Yo heeft het gevoel dat ze iets achterhouden en Een aangrijpend verhaal over lekker eten en verlies. besluit het samen met haar vrienden Melle en Mac Het lijkt een volmaakte zomerdag als Andres uit te gaan zoeken.

ex e

wegfietst van huis. De zon schijnt, mama maakt lekker eten, papa werkt in de groentetuin. Andres’ broer ligt languit te soezen onder de lindeboom. Hij ruikt al de geur van de tomatensoep die mama aan het maken is; hij is verzot op eten. Er zijn ook zovéél dingen om te proeven – zelfs iemands stem heeft een smaak: die van mama smaakt naar melk, die van papa naar chocolade. Maar die van Andres? Dat is een raadsel dat hij wil oplossen. Meer dan ooit, sinds die zomerdag.

B. Mastenbroek Walvisvaarders. Rijswijk, De vier windstreken

R. Molemaker Moord op school. Haarlem, Holland

J. Vandevelde & B. Vermeer Nachtwild. Sint-Niklaas, Abimo

P. De Loof De smaak van zijn stem. Sint-Niklaas, Abimo

D. de Vos De vlucht van de kraanvogel. Amsterdam, Ploegsma

M. Hendrickx & D. Dobbeleers Heb jij ze wel alle vijf? Sint-Niklaas, Abimo

A. Bon Free run. Amsterdam, Moon

L. Bormans Recht op geluk. Tielt, Lannoo

LES 4 Op zoek naar een boek

333

wat Informatie over het boek Een ander woord (synoniem) voor onderwerp is thema. Het thema van een boek is datgene waarover dat boek vooral gaat en waar het verhaal rond geschreven is.

hoe

Meer weten voor je het boek leest? Bestudeer de ‘buitenkant’ van het boek.

De cover van een boek vertelt al iets over het verhaal. Alhoewel een auteur natuurlijk niet te veel wil verklappen met de cover. De uitgever probeert de voorkant van het boek zo aantrekkelijk mogelijk te maken: een mooie foto, een tekening, een raadselachtige afbeelding …

ex e

Het achterplat of de flaptekst op de achterkant maakt je meestal meer duidelijk. Belangrijk is natuurlijk om de lezer net voldoende, maar niet te veel informatie te geven. Het doel van die tekst is om de lezer zin te laten krijgen om dat boek te lezen.

waarheen

Je kunt:

onderzoeken of er een verschil is over hoe jongens en meisjes denken over (boeken) lezen; verschillende informatieve sites over boeken met elkaar vergelijken; de juiste informatie uit een website halen; het thema van een boek bepalen door covers en flapteksten grondig te lezen en te bekijken; een boek op een creatieve manier presenteren; de presentatie van jezelf of een klasgenoot op een objectieve manier beoordelen.

• • • • • •

334

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Creatief aan de slag! Je maakt een posterpresentatie of een kijkdoos.

OriĂŤnteren

Voorbereiden

1 Bij een posterpresentatie werk je met afbeeldingen of fotoâ&#x20AC;&#x2122;s. Een kijkdoos bevat een aantal voorwerpen.

2 Hoe ga je te werk?

ex e

a Maak je een posterpresentatie? Kies dan zes duidelijke afbeeldingen uit die je op een groot stuk karton of een groot stevig blad kleeft. Elke afbeelding heeft te maken met een fragment of personage uit je verhaal.

b Als je voor een kijkdoos kiest, zoek je een zestal voorwerpen die aan je verhaal gelinkt zijn. Die stop je in een doos(je).

LES 4 Op zoek naar een boek

335

Uitvoeren

3 Vertel kort waarover het verhaal gaat en welke personages erin meespelen. a Posterpresentatie • • • •

De klas kiest een van de afbeeldingen of foto’s waarover je iets meer moet vertellen. Elke afbeelding geeft voldoende en duidelijke informatie. Situeer elke afbeelding in het tijdsverloop of de verhaallijn van het fragment. Voeg een extra afbeelding toe die te maken heeft met een personage: een verzonnen personage of iemand die echt meespeelt in het verhaal. • De klas moet achterhalen of het personage verzonnen is of niet. b Kijkdoos

ex e

Reflecteren

• Toon de inhoud aan de klas. • De klas kiest in je doos een willekeurig voorwerp dat te maken heeft met een fragment, een personage, een spannend moment … uit het verhaal. • Je verklapt voorlopig het tijdsverloop niet. • De klas legt de voorwerpen in de goede (chronologische) volgorde zoals ze in het verhaal voorkomen. Je kunt daarbij tips geven zonder al te veel te verklappen. • Zet de leerlingen op een dwaalspoor. Voeg één voorwerp toe dat helemaal niets met je verhaal te maken heeft. • Vertel zo geloofwaardig mogelijk.

4 Hoe ging het?

In orde Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

Je presentatie is inhoudelijk goed en correct uitgewerkt. Ze is 1234 niet te lang en ook niet te kort.

1234

De voorwerpen van je kijkdoos of de foto’s op je poster zijn goed gekozen. Je kunt ze duidelijk linken aan het verhaal.

1234

Je brengt de presentatie op een boeiende, aantrekkelijke en 1234 passende manier.

1234

a De afbeeldingen van je posterpresentatie situeer je correct in het tijdsverloop of de verhaallijn van het verhaal.

b De klas kan jouw voorwerpen uit de kijkdoos in de goede chronologische volgorde leggen. Je gaf voldoende tips over het tijdsverloop.

Werkpuntje voor jezelf:

336

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

Uitdaging: word tekstchirurg Kun jij een tekst tot op het bot ontleden?

Oriënteren

Voorbereiden

2 Bij welke tekst past welke titel? Bespreek het met je buur. TEKST

TITEL

1 Bekijk de teksten op diddit gedurende één minuut. Vertel daarna aan je buur welke teksten je je herinnert.

Onderzoek wijst uit: hoge concentraties gif in plastic speelgoed. Duitse kicks De pulse jet go kart

Dolfijne vakantie

ex e

Een intelligente en scherp ruikende zeereus

Uitvoeren

3 De teksten bieden een antwoord op één of meer vragen. Vul de tabel op diddit aan met passende antwoorden. Werk op een apart blad. Ga in de bronnen (teksten) op (onder)zoek!

Reflecteren

4 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je beantwoordt (onderzoeks)vragen over een tekst correct.

1234

Je verklaart je keuze voor een antwoord duidelijk.

1234

Je werkt op een vlotte manier samen.

1234

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: • dit gaat vlot: • dit vraagt training:

LES 4 Op zoek naar een boek

337

De laatste ronde OPDRACHT 1

Gebruik elk woord uit het lijstje één keer.

b een synoniem voor ‘onderzoeken’

c een zelfstandig naamwoord

d een woord dat past bij ‘een … gebeurtenis’

e antoniem voor ‘regelmatig’

f een woord voor ‘goed groeien’

g een woord voor ‘moeizaam lopen’

h een bijvoeglijk naamwoord dat past bij ‘hermelijn’

i een ander woord voor ‘fanatiek’

j een synoniem voor ‘bevorderlijk, voordelig’

Leid een zelfstandig naamwoord af van het werkwoord. Markeer het gepaste lidwoord.

werkwoord

de – het

accentueren

de – het

terroriseren analyseren dementeren

de – het de – het de – het de – het de – het

identificeren

ex e

functioneren

koloniseren

OPDRACHT 3

Zoek drie verbanden aan de hand van drie trefwoorden. sterren

geradicaliseerd

ruimte

bomgordel

ontkalking

ouderdom

zelfmoord

oerknal

bot

OPDRACHT 4

338

OPDRACHT 2

a een bijvoeglijk naamwoord dat past bij ‘zich een weg …’

Kies uit: b aken – occasioneel – banen – fervent – strompelen – gunstig – analyseren – schichtig – gedijen – memorabele

Anagrammen. Welk woord wordt gezocht?

1 Een CHISCRYPT raadseltje: hoe noem je een metalen klant? Koper!

2 Na afloop van het onderzoek bleek de HOESTHYPE juist te zijn: zout verhoogt de kooktemperatuur.

3 De bloedstalen werden voor LANAYES naar het labo gestuurd.

4 Patiënten met GEITJEMONDEN kunnen op jonge leeftijd niet meer goed nadenken en onthouden.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

De laatste ronde OPDRACHT 5

Markeer het woord dat het best past in de context van de vetgedrukte woorden. paard

kapitein

streep

stapel

osteoporose

oog

zenuw

hersenen

bot

snoodaard

valstrik

winter

kunst

spel

gedijen

orchidee

ster

racewagen

skelet

strompelen

rennen

wandelen

hinken

kruipen

kolonist

dure energie

zachte stof

nieuw gebouw

vreemd gebied

memoriseren

geweld

stress

evenement

black-out

lummelen

minzaam

uitgeput

lui

streng

jongdement

vergeten

therapie

revalidatie

bedevaart

briesen

slang

vlieg

paard

varken

OPDRACHT 6

baken

Bouw bruggen. Zoek de woorden die passen bij de omschrijvingen.

De laatste letter van woord a = de eerste letter van woord b enzovoort.

ex e

1 a dezelfde, gelijke b wie als een van de eersten een bepaald gebied betreedt c geweld uitoefenen, onderdrukken

2 a onderzoeken, ontledingen (mv) b als je snel schrikt of bang bent, schuw c positief, goed, voordelig

Wat onderzoeken deze wetenschappers? Verbind correct. Er is één vakgebied te veel. Zoek de naam van de wetenschapper die past bij het vakgebied dat overblijft.

OPDRACHT 7

Kies uit: h art en bloedvaten – weer – lichaam van de vrouw – huid – fauna en flora – geestelijke toestand – misdaad – stoffelijke overblijfselen uit het verleden criminoloog archeoloog

dermatoloog cardioloog

gynaecoloog meteoroloog bioloog blijft over:

DE LAATSTE RONDE

339

De laatste ronde OPDRACHT 8

Vul de zinnen aan met een passend woord.

1 De dag starten met een lekker ontbijt is belangrijk. Zo kan je lichaam tijdens de dag beter

Je kunt je beter concentreren en dat heeft natuurlijk een positief effect op je werk- of schoolprestaties. 2 Eeneiige tweelingen hebben verschillende vingerafdrukken, maar hun DNA-profiel is wel

3 De zegswijze ‘Een schip op het strand is een aan zee’ betekent zoveel als ‘Het ongeluk van de

4 Veel groenten en fruit eten heeft een effect op je gezondheid.

een is een waarschuwing voor de ander’.

5 Hij nam deel aan de wandeltocht van 100 km. De laatste kilometers heeft hij echt . 6 Hij maakte een grondige en bekeek onder andere de voor- en nadelen. 7 Toen ik voor de allereerste keer op mijn nieuwe school aankwam, voelde ik me echt

OPDRACHT 9

. Hoe staat het in de tekst Bas’ rotte zomer?

2 Bas is zijn tijd aan het verdoen in het deurgat van de boerderij.

3 Scharrelen in het grind is de laatste actie van een late legkip.

4 Het was vast een boer die op jonge leeftijd niet goed meer kan nadenken.

5 Bas ziet maïsmonsters die dorpen schrik aanjagen.

6 Bas ziet genetisch veranderde kinderen.

7 Bas maakt voor zichzelf een doorgang door het maïsveld.

8 Bas denkt dat het zoeklicht mogelijks een merkteken op het water is.

9 Hij kijkt schuw over zijn schouder en dan weer voor zich uit.

10 Bas doorzoekt de hemel.

ex e

1 Als de kerk twaalf uur luidt, gaan ze met veel moeite huiswaarts.

OPDRACHT 10 Bekijk het beeld. Noteer minstens drie zinnen die erbij passen.

Gebruik in die zinnen ook drie woorden uit deze laatste ronde.

340

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 6 Onderzoeken

deel 7

ex e

scoren

1 Beschrijf wat je ziet. Wat zie je niet?

2 Waarom past de afbeelding bij het thema Scoren? 3 Wat gebeurde er voor deze foto genomen werd?

4 Hoe weet je dat de voetbalspeelster gescoord heeft?

5 Welk gevoel kun je van het gezicht van de voetbalspeelster aflezen? 6 Wanneer heb jij je zo gevoeld? 7 Wat zie je scherp in het beeld? Wat is onscherp? 8 Is de keuze scherp-onscherp van de fotograaf volgens jou een goede keuze? Bespreek.

341

PENALTYKILLER Do Van Ranst

Lou: Misschien hadden ze gelijk. Ik heb het hele seizoen lang nog geen enkele bal gepakt. Sommige waren gewoon té snel, té onverwachts, té leep. Mijn moeder boos naar de coach toe: ‘Natuurlijk kan dat meisje die ballen niet pakken. Heb je gezien wat voor een reus ze voor zich had? Bestaat er niet zoiets als een meisjesploeg?’ Daar had ze ergens wel een punt. Ik was het enige meisje van de ploeg. Een echte meisjesploeg hebben ze in het dorp niet. Maar ik sta mijn mannetje wel. En dan nu het grapje van de eeuw: een meid met ballen! (dat is zowat de grap van elke match omdat ik niet meer mag doen dan de ballen het veld opdragen). Ik zit haast altijd op de bank. De coach schakelt me soms vijf minuten voor affluiten in. Áls we flink op voorsprong staan en niks meer te verliezen hebben. Of als onze echte doelman, Benno, gekwetst is of zo. Zoals nu. Hij hield een vlijmscherpe strafschop uit de netten, maar kopte de paal. Twee weken out.

Rindert: Niemand wilde het geloven. Ik voetballer. ‘Jij met je ADHD?’ lachte Fin, toen ik het hem vertelde na de gymles waarin ik de zoveelste bal naar de verkeerde had geschopt of vlak bij mijn voeten toch nog was kwijtgeraakt. Ik had er zelfs een in eigen doel getrapt, maar Beernaart, onze turnleraar, keurde het met een knipoog naar me af. ‘Ik zal bewijzen dat ik het kan’, zei ik toen tegen Fin. ‘Scoren!’ Fin lachte. Iedereen die erbij stond lachte. Ik niet. Ik balde mijn vuisten. Fin zag het. ‘Ze zoeken bij ons nog een spits’, zei hij. Met een monkellachje. Maar ik zei: ‘Oké.’

Lou: Niemand wilde het geloven. ‘Een meisje? Voetballen?’ ‘Nee’, zei ik dan. ‘Niet voetballen, maar ballen pakken. Ik wil in het doel!’ Mijn moeder greep naar haar hart. Mijn vader schudde het hoofd. Mijn oudere zus, Ella, rolde met haar ogen en vroeg zich hardop af of ik misschien lesbisch was. Ik sloeg ze weg met mijn hand, die rotreacties. En als ik die kon wegslaan, dan zeker een bal.

ex e

Rindert: Ik sta voor het doel, oog in oog met de doelman. Doelvrouw. Lou. Zo heet ze. Ze heeft haar voeten ver uit elkaar, haar handen op de knieën. Een seconde lang moet ik aan rugby denken. Niet aan voetbal. In mijn hoofd heeft ze zwarte strepen onder haar ogen en op haar wangen. Oorlogsstrepen. Schuin achter Lou schreeuwen en roepen haar supporters. Of beter: haar vriendinnen. Achter en naast mij schreeuwt niemand. In mijn ooghoeken zie ik Fin met half dichtgeknepen ogen naar me kijken. Naar mij en naar de bal vlak voor me. De tijd staat even stil. Een of andere voetbalgod heeft de stekker uit de klok getrokken. De tijd is blijven staan op 89:52:04. Ik zou snel-snel kunnen uitrekenen hoelang de match nog duurt, maar laat ik de tijd voor het eindsignaal van de scheidsrechter nuttig gebruiken. Of die nu stilstaat of niet.

Rindert: Ik ben al het hele seizoen spits, maar werd nog maar vier keer opgesteld. ‘Je moet nog veel leren’, zegt de coach. ‘Kijken met je ogen.’ Maar zopas kreeg Django rood omdat hij de bal nog een keer het doel intrapte nadat de keeper van de tegenstanders met zijn hoofd loeihard de doelpaal had geraakt. Hij bleef wel een minuut lang levenloos liggen en Django deed een vreugdedansje. Dan moet je het veld af. Na Django moet normaal gezien Fin het veld op. Maar zijn rechtervoet ligt in het gips. Volgens de andere spelers komt hij nu supporteren voor het doelmeisje van de andere ploeg dat steeds op de bank zit, Lou. Haar vader is zijn tandarts. ‘Ze is mooi’, zegt hij. Ik sta oog in oog met haar. ‘Niet vinden dat ze mooi is, niet vinden dat ze mooi is’, denk ik bij mezelf. Ik kijk naar Fin. Hij kijkt naar Lou.

woord

oog in oog staan met: recht tegenover elkaar staan (tegenstanders of onverwachte ontmoetingen) in mijn ooghoeken: zonder er rechtstreeks naar te kijken, tersluiks, heimelijk de spits: aanvaller de monkellach: glimlach uit genoegen of uit spot vlijmscherp: heel scherp

342

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Lou: Ik zie hoe de bal de lat raakt, maar niet loodrecht omlaag valt, maar met een lichte knik naar het net toe. Misschien valt de bal over de krijtstreep en wordt die toch als doelpunt … nog voor mijn gedachten klaar zijn, spring ik op en laat me naar de andere kant vallen, met mijn handschoenen als een kommetje tegen het gras, waar de bal precies invalt. De Friedl- en Gingermeiden schreeuwen het uit. De jongen staat met open mond naar de bal te kijken, die ik tegen mijn borst gedrukt houd. Ik laat de bal los en hol naar de jongen. Ik omhels hem en geef hem een zoen, net naast zijn mond. De scheidsrechter fluit. De klok zegt dat het 90:03:19 is. Rindert: Alle spelers slaan de handen in elkaar. Zoals altijd na een match. ‘Niet kwaad, hoor’, knipoogt de coach. Ik knik. Ik sla mijn hand in die van Fin. Hij kijkt me recht in de ogen. Hij heeft een andere kleur. Hij opent zijn mond om iets te zeggen, maar ik ben sneller. ‘Ik denk’, zeg ik, ‘dat ik zonet gescoord heb.’ Hij kijkt me aan. Een paar seconden. Dan lacht hij. ‘Ik denk het ook, verdomme’, gromt hij.

Rindert: Als een meisje mijn bal uit het doel houdt, kap ik ermee, denk ik. Dat had ik misschien al eerder moeten doen. Ik had er nooit aan moeten beginnen. Lou slaat op haar knieën en roept iets. Ze slaat zich met een handschoen op de borst. De meiden scanderen haar naam. Ik haal met mijn rechter uit. De punt van mijn spike raakt op een manier waarvan ik vermoed dat het niet kwaad is. Onze coach roept mijn naam. Ik weet ook niet waarom. Mijn ogen volgen de bal die hoogte neemt. Lou opent haar armen en kiest ervoor om naar de linkerkant te springen, maar mijn bal gaat rechts en komt loeihard tegen de lat terecht. In het publiek weerklinkt er een ‘hoew’. Ik denk: goed, ik stop ermee. Lou ligt op de grond, met haar armen uitgestrekt voor zich.

ex e

Lou: Ze dachten eerst dat ik een jongen was omdat ik Lou heet. Ze dachten dat het van Louis kwam. Aan Louize hadden ze niet gedacht. Stomme jongens. Het was voor het eerst dat er een meisje meedeed. Ze keken me met grote ogen aan toen ik het veld op kwam, in mijn favoriete joggingpak: pastelblauw met glitters! Iedereen zweeg en bewoog niet meer. Ik stak mijn tong uit, naar niemand in het bijzonder. Iets anders wist ik niet te verzinnen. ‘Lou’, siste mijn moeder, die me naar het veld had gebracht. ‘Doe normaal.’ En nu sta ik oog in oog met een jongen die hard gaat trappen. Het staat op zijn gezicht te lezen. Om de bal in mijn doel te trappen heeft hij een speler van ons aan zijn truitje tegen de grond getrokken. Een wonder dat de scheidsrechter het niet heeft gezien, want het zag er heel erg geel uit. Zijn ogen zien vuurrood. Het lijkt alsof dit de enige kans is die hij ooit nog krijgt om te scoren. Behalve de Friedl- en Gingermeiden die gillen alsof ze een bandlid van de Inflatable Wails zien, kun je een speld horen vallen. Op kwart voor negen zie ik mijn moeder naar haar gezicht grijpen. Op de klok staat 89:52:04.

Lou: De meiden hebben me al twee keer opgetild en vier keer omhelsd. Ginger pakt me bij de schouders beet. Ze kijkt me recht in het bezwete gezicht aan. ‘Wat?’ ‘Dat jij dat durfde, die jongen zoenen!’ ‘Dat was toch de afspraak? De eerste speler waarvan ik een bal uit de netten hou, kus ik.’ ‘Ja, maar Lou, hij is nog leuk ook.’ ‘Zal mij een zorg wezen’, zeg ik. Ik kijk achterom. De tegenstanders bestormen de Beluister het verhaal en maak kennis douches. met de auteur Do Van Ranst. Hij kijkt achterom. Ik steek mijn tong naar hem uit. Hij krijgt een kleur. Dat kan ik zien van aan de andere kant van het veld. een speld horen vallen: doodstil kappen met iets/iemand: ophouden met, breken met (spreektaal) Ik denk: ik pakte die bal. scanderen: als blijk van bewondering of afkeuring in lettergrepen uitroepen En: hij heeft gescoord. de handen in elkaar slaan: samenwerken

woord

343

les

Hoe doe je dat?

luisteren NAAR INSTRUCTIES

delen van instructie aanduiden BEVELENDE ZINNEN bouwen

GOOCHELTRUC UITLEGGEN

signaalwoorden in stappenplan aanduiden

Keitof knutselen OPDRACHT 1

Maak zelf een muurdecoratie.

ex e

1 Bekijk de foto’s en de tekst. Wat ontdek je?

IMPERATIEF gebruiken

INSTRUCTIES GEVEN of aanvullen

Wil je een muurdecoratie waaraan je geen fortuin hoeft te besteden? Met een beetje creativiteit, gecombineerd met de juiste materialen en een efficiënt stappenplan, kun je zelf een prachtig effect creëren! 2 Bereid de luisteropdracht voor. Beantwoord eerst de vragen. Beluister daarna het luisterfragment.

a Welke tekst gebruik je als lezer of luisteraar als je iets wilt knutselen, koken of in elkaar zetten?

b Wat is de bedoeling van de zender (spreker, schrijver)? Wat is het tekstdoel? c Denk na over een knutselopdracht of een bekend recept. Welke delen bevat zo’n instructie?

344

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

d Beluister het eerste fragment en noteer welk deel er ontbreekt. e Beluister het tweede fragment en vul aan wat ontbreekt. f Beluister het derde fragment en vertel wat er misloopt.

Volg een stappenplan.

OPDRACHT 2

1 Lees de stappen en voer de opdrachten uit. Werk in duo’s. a Zet de stappen in de juiste volgorde.

b Welke woorden duiden de volgorde van de stappen aan? Onderstreep die woorden. 2 Hoe noem je die woorden? Wat is de functie/taak van die woorden?

stappen

A Draai dan het papier om en teken de omtrek van de letters aan de achterkant met potlood over.

ex e

B Voor je de houten plankjes met de wondere woorden aan de muur ophangt, denk je goed na over hoe je de woorden wilt schikken en tonen aan je vrienden. Schets vooraf een ontwerp op een tekenblad. C Leg vervolgens het papier met de bedrukte kant naar boven op het hout, plak het papier vast in de vier hoeken en ga nu aan de voorkant over de buitenkant van de letter. Als je het papiertje weghaalt, zie je de contouren van de letter op het stuk hout. D Vooraf bedenk je welke woorden je graag terug wilt zien. Denk daarbij aan dingen als: succes, liefde, gezin of kies gewoon voor de namen van alle huisgenoten. Welke woorden wil je op creatieve wijze op de muur terug zien? Knip daarna het papier op maat van de houten tegel.

Kleur de letters in met verf en laat alles drogen.

Met een beetje hulp van een volwassene is de klus om de mooie woorden op te hangen snel geklaard.

H Print eerst de gewenste letters op gewoon papier. I

Werk daarna de letters af met een laag glossy Mod Podge.

3 Welke van de zinnen hebben een onderwerp? Markeer die zinnen. 4 Welk verschil merk je op tussen de gemarkeerde zinnen en de andere zinnen van het stappenplan?

woord

de klus klaren: een karweitje doen/afmaken

LES 1 Hoe doe je dat?

345

a Omcirkel in die andere zinnen het werkwoord dat je ertoe aanzet om iets te doen. b Noteer de infinitieven van die werkwoorden in het kader. INFINITIEF

c Hoe noem je die vorm van het werkwoord in de bevelende zin?

INFINITIEF

d Vul de tweede en vierde kolom in het kader aan met die werkwoordsvorm en zet er een titel boven. e Hoe vorm je die werkwoordsvorm?

Hocus, pocus … goochelen voor beginners OPDRACHT 3

ex e

Ga aan de slag met goocheltrucs.

1 De klas wordt in twee groepen verdeeld. De ene groep beluistert de instructie zonder beeld, de andere groep met beeld. a Bekijk of beluister de goocheltruc.

b Verdeel vooraf de taken aan de hand van deze vragen.

Wat gebeurt er precies? Welke benodigdheden worden opgesomd? Waarop moet je extra letten? Welke tips kunnen ervoor zorgen dat de truc echt lukt?

A B C D

c Duid de leerling aan die de truc zal uitvoeren.

d Verzamel de informatie van de groep en oefen even om de truc voor de klas uit te voeren.

2 Eén leerling uit elke groep voert de goocheltruc uit. De jury bepaalt wie het beste scoort. Wat kun je uit die oefening besluiten?

346

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

wat De instructie

Een goede instructie: • begeleidt de luisteraar of lezer door alle stappen van de taak die hij wil uitvoeren; • moedigt hem aan om een handeling of taak zorgvuldig uit te voeren; • legt duidelijk uit waarom hij een bepaalde handeling zo moet uitvoeren en niet anders; • bevat enkel belangrijke/nodige informatie.

hoe

Een instructie geven

Bouw een instructie op rond verschillende delen: een inleiding, de benodigdheden, een stappenlijst en soms een tip. Gebruik de imperatief. Maak bevelende zinnen.

ex e

Illustraties maken je instructie niet alleen aantrekkelijk voor de gebruiker, ze zorgen er ook voor dat hij de informatie sneller kan verwerken.

waarheen

Je kunt:

luisteren naar instructies om handelingen uit te voeren; de verschillende delen van een instructie benoemen en aanduiden; de signaalwoorden in een stappenplan aanduiden; een bevelende zin bouwen; de ontbrekende delen van een beluisterde instructie aanvullen; een goede instructie geven.

• • • • • •

LES 1 Hoe doe je dat?

347

Ben je een goochelaar? Ontdek het geheim achter de goocheltruc en voer die uit.

Oriënteren

Voorbereiden

2 Bekijk en beluister de goocheltruc.

3 Verdeel vooraf de taken aan de hand van deze vragen.

1 Werk in groep en voer samen de luisteropdracht uit. Na de voorstelling van de goocheltruc voert een leerling van de groep de truc uit voor de klas.

a Wat gebeurt er precies?

b Welke benodigdheden worden opgesomd?

c Waarop zul je extra letten?

d Welke tips kunnen ervoor zorgen dat de truc echt lukt?

ex e

4 Spreek af wie de truc zal uitvoeren.

Uitvoeren

5 Bouw met de verzamelde informatie de truc weer op en voer de truc uit.

Reflecteren

6 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je vat de inleiding samen met enkele sleutelwoorden.

1234

Je noteert de benodigdheden.

1234

Je schrijft de juiste volgorde van de stappen beknopt uit.

1234

Je noteert de tips op een spiekblaadje.

1234

Je voert de goocheltruc uit en controleert de stappen.

1234

In orde Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

348

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

les

Scoren maar … SCHEMA'S opstellen: VERSCHILLEN EN GELIJKENISSEN

INTENSIEF LEZEN

alinea’s husselen EN ORDENEN

OPDRACHT 1

Welke sporten ken je?

VERBANDEN ZOEKEN

Kun je scoren?

1 De leraar noemt een sport. Een leerling gaat verder met een nieuwe sport. Een volgende leerling mag de vorige sporten niet herhalen, maar moet een andere kiezen. Als je binnen de vijftien seconden geen nieuwe sport kunt noemen, scoor je geen punten.

ex e

2 Bekijk de fragmenten. Vertel waaruit de onbekende of minder bekende sporten bestaan.

Wat is het verschil?

Lees de tekst ‘Onbekende sporten’.

OPDRACHT 2

1 Lees de tekst oriënterend en beantwoord de vragen mondeling. a Waarom lees je deze tekst? Wat is het leesdoel?

b Wat verwacht je te lezen?

2 Lees de tekst globaal en beantwoord de vragen mondeling.

a Wat weet je al over het onderwerp? b Hoe kun je het lezen van deze tekst het best aanpakken? c Wie is de zender en wat zou zijn bedoeling kunnen zijn? d Welke vragen stel jij je als lezer over het onderwerp? Op welke vragen zal de tekst een antwoord geven?

LES 2 Scoren maar …

349

3 Lees de tekst intensief alinea per alinea en beantwoord de vragen. Probeer af en toe samen te vatten wat je las.

Onbekende sporten

Parkour eist fysiek het nodige van het lichaam, maar het gaat de bedenkers van de sport ook om de filosofie erachter: vrijheid en het verleggen van grenzen. Vlak na de uitvinding in Frankrijk ontwikkelde een aantal Engelsen een eigen variant: freerunning of freestyle parkour. Daarbij is het de bedoeling om zo sierlijk mogelijk van start naar finish te gaan. Parkour is een uitermate risicovolle sport. Al het geklim, en vooral het gespring, eist het nodige van het lichaam. Zo is de schok die je krijgt bij parkoursprongen gemiddeld twee keer groter dan die bij een autobotsing. Goed kunnen landen is daarom van levensbelang. Parkour is dan ook geen sport om zomaar aan te beginnen. Toch heeft de sport ook veel positieve effecten. Die zijn vergelijkbaar met de effecten van atletiek en gymnastiek: meer spierkracht, lenigheid en uithoudingsvermogen.

Parkour Een van die sporten is bijvoorbeeld parkour. Die sport is in Frankrijk ontstaan en is ook wel bekend als le parkour of PK. De bedoeling is dat deelnemers (traceurs genaamd) hindernissen in de stad op een zo vloeiend en snel mogelijke manier overwinnen. In de praktijk betekent dat over hekken klimmen, van daken springen … Eigenlijk een beetje apenkooien in de buitenlucht dus.

Voetbal, tennis en hockey kennen we allemaal. Wie even langer nadenkt, komt ook nog wel tot karate, volleybal en atletiek. Maar er zijn ook sporten die volledig onbekend zijn en maar door een paar mensen beoefend worden.

Het voordeel is dat het zich afspeelt in de frisse buitenlucht; In die zin is het dus goed te vergelijken met survival. Net als bij parkour geldt bij hébertisme dat het geen sport is om zomaar aan te beginnen. Beoefenaars zullen eerst over een aantal basistechnieken en het nodige uithoudingsvermogen moeten beschikken.

ex e

Hébertisme Verwant aan parkour is hébertisme, dat in tegenstelling tot parkour de natuur als speelgebied heeft. Bomen, bergen en beken spelen dus een grote rol. In Franstalig België is het een begrip en er is zelfs een bond: de Fédération Belge d’Hébertisme. Niet zo vreemd natuurlijk, want een beetje hébertist kan zich beter uitleven in de Belgische Ardennen dan in de Kempen.

Builderen Builderen is een sport die ontwikkeld is door de Fransman Alain Robert. Dat zegt nog niets over het principe van de sport, maar de bijnaam van Robert schept al meer duidelijkheid: Spider-Man. Inderdaad, builderen is het beklimmen van gebouwen zonder touw. Robert beklom inmiddels meer dan zeventig wolkenkrabbers en werd daarbij een aantal keer gearresteerd.

Overigens gaat het bij builderen niet altijd om de sport. Velen krijgen een kick van het feit dat de beklimming vrijwel altijd illegaal is. Het spreekt voor zich dat builderaars de nodige ervaring op klimgebied hebben en niet zomaar tegen een wolkenkrabber op lopen.

350

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

woord

apenkooien: tikkertje spelen op gymtoestellen fysiek: lichamelijk de filosofie: een levensbeschouwing uitermate: in hoge mate, buitengewoon, extreem verwant (aan): trekken van overeenkomst vertonend de bond: een vereniging arresteren: aanhouden, inrekenen illegaal: onwettig n legaal: wettig

Bij het flyboarden hangt de flyboarder achter een kitesurfvlieger, een snowkite of een grote matrasvlieger. Het doel van de sport is niet zozeer het halen van een hoge snelheid, maar het maken van allerlei sprongen en bewegingen: freestylen.

Flyboarden Bij kitesurfen staat de beoefenaar – een kiter of kitesurfer – op een kleine surfplank, waarna hij zich laat voorttrekken door een kite, een grote vlieger. Flyboarden, ook wel landboarden genoemd, lijkt heel erg op kitesurfen, al worden de golven van de zee ingeruild voor sneeuw of zand en de surfplank voor een groot skateboard. Op het strand zitten daar wielen onder, in de sneeuw uiteraard niet.

Een variant van het flyboarden is uitgevonden door Franky Zapata, een professionele jetskiracer uit Frankrijk. Na jaren ervaring met het bouwen en onderhouden van jetski’s realiseerde hij zich dat de sterke waterpomp ook gebruikt kon worden om externe apparaten van stuwkracht te voorzien. Nadat hij diverse prototypes had getest, introduceerde hij in 2011 zijn vliegende flyboard.

Flyboarden draait dan ook meer om de kick dan om het verbeteren van het lichaam. Het is een spectaculaire, extreme sport die door de toegankelijkheid voor jong en oud in korte tijd zeer populair is geworden. Al zijn de lenigheid en het uithoudingsvermogen die het oplevert natuurlijk ook mooi meegenomen.

ex e

Schaakboksen Iepe Rubingh is een Nederlandse kunstenaar die zijn eigen sport creëerde: schaakboksen (letterlijk een combinatie tussen schaken en boksen). Tijdens een wedstrijd zijn er maximaal elf ronden, waarbij wordt gestart met vier minuten lang schaken. Na twee minuten pauze is het tijd voor twee minuten boksen, om na een minuut weer terug te keren naar het schaakbord. Het aspect schaken mag voor het publiek niet te lang duren en daarom werd gekozen voor de formule van het snelsnaken, waarbij elke speler maximaal 12 minuten bedenktijd krijgt. De winnaar wordt bepaald door een knock-out, schaakmat of een beslissing van de jury. Rubingh is inmiddels voorzitter van de door hem opgezette World Chess Boxing Organisation. Vooral in Rusland verwierf de sport veel aanzien. Onder meer schaaklegende Garri Kasparavov en de Oekraïense boksbroers Klitschko zetten hun schouders onder het schaakboksen. Die laatste twee golden en gelden als prototypes van de sport: topboksers en bovendien hoogbegaafd. Veelgehoorde kritiek op schaakboksen is dat het schaken bijzaak zou zijn. Een goede bokser, maar een slechte schaker heeft meer kans om te winnen dan iemand die slecht bokst, maar goed schaakt.

Naar: R. Faasen. ‘Onbekende sporten: van parkour tot schaakboksen’, www.gezondheidsnet.nl en www.aquafly.nl

LES 2 Scoren maar …

woord

freestylen: in een vrije stijl een sport of sportonderdeel beoefenen, improviseren introduceren: voorstellen extreem: tot de grens gaand creëren: scheppen, maken de combinatie: de samenvoeging maximaal: het maximum bereikend n minimaal het aanzien: achting, gunstige mening omtrent iemand het prototype: eerste, oorspronkelijk model

351

Werk in groepjes. Je werkt met één bepaalde sport. Vul telkens de naam van de onbekende sport in. Duid daarna het antwoord op de vragen aan in de alinea die je met je groep leest. a Wat voor sport is

en wat is het doel van die sport?

b Waar is die sport ontstaan? c Wie is de uitvinder van die sport?

d Welke variant bestaat er van die sport?

f Wat is het verschil tussen die sport en andere sporten? g Met welke bekende sport kun je die sport vergelijken?

4 Welke woorden kun je gebruiken om de tekst samen te vatten?

e Hoe noem je de persoon die die sport beoefent?

a Plaats de woorden uit de vragen in 3 in de eerste kolom van het schema.

ex e

ONDERWERP:

b Noteer de sleutelwoorden van de alinea over de onbekende sport in de tweede kolom van het schema.

c Controleer in je groep of je aan de hand van het schema aan de andere groepen de hoofdzaken over de onbekende sport kunt vertellen.

352

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

OPDRACHT 3

Zoek het verband.

1 Verbind drie woordgroepen uit de eerste kolom met drie woordgroepen uit de tweede kolom. Hoe wil jij in het leven scoren? • • • • • • • •

als knap atleet/bokser/zwemmer … als bekende gitarist/pianist/goochelaar … als een luiwammes. als mama/papa. als de meest geliefde … als voetbalspeler/tennisspeler/songwriter … als succesvolle hiphopper. als getalenteerde rapper / buitenlandse reporter.

• • • • • • • •

a Welk verband ontstaat er tussen de twee woordgroepen? b Welk woord geeft dat telkens aan? Markeer het.

c Hoe noem je een woord dat het verband aangeeft/signaleert?

Ik wil graag scoren … In de toekomst wil ik resultaat boeken … Nooit wil ik geliefd worden … Ooit wil ik geliefd zijn … Morgen wil ik mijn vrienden verrassen … Kon ik maar reageren … Ik zie mezelf … Ik hoop later te scoren …

2 Verbind drie woordgroepen uit de eerste kolom met drie woordgroepen uit de tweede kolom.

Waarmee of met wie kun jij jezelf vergelijken? • • • • • • • •

• • • • • • • •

zoals de meeste van mijn klasgenoten. als een hond. als een riet. dan de meeste jongens van de voetbalploeg. als de slimste van de klas. evenzeer verrassend. als je vader? dan tennisspeler X of voetballer Y.

ex e

Hopelijk scoor ik later nog veel meer … Kon ik maar hetzelfde resultaat behalen … Mijn doelpunten zijn … Ik ben verliefd … Ben ik zo groot … Ik scoorde beter … Vorige week was ik zo ziek … Na het proefwerk trilde ik …

3 Onderzoek de tekst over de onbekende sporten bij opdracht 2. Vind je in de alinea’s een vergelijkend verband? Markeer de signaalwoorden in de zinnen. 4 Welke andere woordgroepen of signaalwoorden kunnen ook dat verband aangeven? Zoek in de alinea over parkour en hébertisme.

wat

Vergelijkend tekstverband In een tekst met een vergelijkend tekstverband brengt de schrijver over een bepaald onderwerp gelijkenissen en verschillen aan. Bv. Kon ik maar voetballen zoals die getalenteerde speler. Rugby is in vergelijking met voetbal een veel ruwere balsport. Signaalwoorden: zoals, evenals, als, alsof, of, gelijk (schrijftaal), dan, evenzeer, evenzo, eveneens, idem, dat komt overeen met, dat lijkt op, dat is te vergelijken met, in vergelijking daarmee, op dezelfde wijze is, een vergelijkbare situatie is, dat is in overeenstemming met, een gelijksoortig geval doet zich voor bij, de overeenkomsten zijn opmerkelijk

LES 2 Scoren maar …

353

OPDRACHT 4

Vergelijk de alinea’s.

Lees deze twee alinea’s. alinea 2: Hassa uit Mongolië

Veel kinderen uit nomadengezinnen gaan naar een internaat. Hassa woont tijdens het schooljaar bij zijn zus. Hij zit op een gewone dagschool. Zijn broer zit op een gewone school. Op de school wordt in twee ploegen lesgegeven: ’s morgens en ’s middags. Hassa komt na de middag, van 14 uur tot 18 uur. In de school is geen stromend water. De kinderen moeten buiten naar het toilet. Ze moeten hun handen schoonmaken met vochtige doekjes.

Veel kinderen uit nomadengezinnen gaan naar een internaat. Omdat Hassa tijdens het schooljaar bij zijn zus woont, zit hij net als zijn broer op een gewone dagschool. Op de school wordt in twee ploegen lesgegeven: ’s morgens en ’s middags. Hassa komt na de middag, van 14 uur tot 18 uur. In de school is geen stromend water, zodat de kinderen buiten naar het toilet moeten en hun handen moeten schoonmaken met vochtige doekjes.

alinea 1: Hassa uit Mongolië

a Welk verschil merk je op?

b Welke signaalwoorden zorgen daarvoor? Markeer ze in de tweede alinea en leg uit.

ex e

c Lees de informatie over schoolkinderen in andere landen. Markeer in het eerste deel van de tekst het signaalwoord dat een vergelijkend verband weergeeft.

Ksenia is twaalf en woont in Sint-Petersburg in Rusland. Ze zit op een particuliere middelbare school. Daar krijgt ze meer vakken dan op een gewone staatsschool, onder meer volkskunde, journalistiek en talen. Ksenia’s school was vroeger een kerk. Dat er geen speelplaats is, vindt ze niet zo erg, omdat er wel een gymzaal is. Veiligheidsagenten in dienst van de school controleren wie er binnenkomt en worden betaald door de ouders.

Ksenia uit Rusland

De kinderen mogen kiezen waar ze gaan zitten. Om kletskousen het zwijgen op te leggen, zet de leraar soms jongens naast meisjes. Volgens Ksenia helpt dat niets.

woord

het nomadengezin: rondzwervend gezin, gezin zonder vaste woonplaats het internaat: een kostschool particulier: niet voor iedereen toegankelijk iemand het zwijgen opleggen: iemand de mond snoeren, verbieden te spreken

354

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Min-jun uit Zuid-Korea Min-jun is twaalf jaar en woont in Seoul in Zuid-Korea. Het schooljaar is er anders ingedeeld. Min-jun geniet van een lange zomervakantie een lange wintervakantie en dus ook van twee eerste schooldagen. In Zuid-Korea loopt de wintervakantie van midden december tot het einde van januari, terwijl kinderen in de zomer van midden juli tot midden augustus vrij zijn. Nour uit Israël

ze zoete honing van vier Hebreeuwse letters likken. Die honing symboliseert het zoete en fijne van het leerproces, een verwijzing uit de Torah, de joodse heilige geschriften. Vervolgens krijgen de

jongeren een hardgekookt ei, om hen duidelijk te maken dat het

schoolgenoten een erg zoete verrassing te wachten. Eerst mogen

Nour loopt school in Israël. In het eerste leerjaar staat Nour en haar

onderwijs niet altijd dolle pret kan zijn. Na het ei eten Nour en haar klasgenoten van een honingcake beloning voor

de volharding die ze zal tonen tijdens het studeren. Leila uit Australië

Na de lagere school vertrekt Leila naar een middelbare school. Die duurt vier jaar, waarna ze nog twee jaar kan verder

ex e

studeren. Die twee jaar zijn bedoeld voor jongeren die naar de universiteit willen gaan. Het schooljaar van Leila valt in Australië net bij ons enigszins samen met de seizoenen. Wanneer het bij ons winter is, in de maanden december en januari, hebben Australische jongeren zomervakantie, omdat het daar dan de warmste maanden zijn. De eerste dag van het nieuwe schooljaar valt meestal eind januari of begin februari. Luuk uit Nederland

Luuk loopt school op het christelijk Marnix Gymnasium in Rotterdam. Hij is erg benieuwd en start in de brugklas.

Al snel merkt hij dat zijn nieuwe klas multicultureel is. Het is fijn om te leren hoe jongeren van dezelde leeftijd uit andere culturen met bepaalde zaken omgaan. In Nederland zijn er in België geen echte tradities verbonden aan de eerste schooldag. Wel gaat niet het hele land op dezelfde dag opnieuw naar

school. Daarvoor is het land verdeeld in drie regio’s. In 2018 bijvoorbeeld vond in het zuiden van Nederland de eerste schooldag plaats op 20 augustus, in het centrum op 27 augustus en in het noorden trokken ze onze Belgische jongeren op drie september weer naar de schoolbanken.

Ook in Duitsland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk is de eerste schooldag afhankelijk van de regio waarin je woont. Naar: VRT

d Zorg voor een vergelijkend verband. In enkele alinea’s van de tekst ontbreken de signaalwoorden. Vul ze in zodat er een duidelijk vergelijkend verband weergegeven wordt. Vergelijk daarna je antwoorden met die van je buur.

woord

multicultureel: uit (elementen van) verschillende culturen samengesteld

LES 2 Scoren maar …

355

+ OPDRACHT 5

Neem elk deeltje van de tekst door en zoek de aspecten die in de verschillende deeltjes aan bod komen. Maak notities. Beslis eerst of je deze opdracht alleen wilt maken of wilt samenwerken met een klasgenoot. Kies daarna een van de opdrachten en markeer je beslissing.

1 Werk met twee tekstjes en maak een T-schema waarin je de belangrijkste informatie verwerkt.

2 Maak bij elk tekstje enkele notities. Gebruik die om de tekstjes samen in een schema te brengen.

Je kunt:

signaalwoorden die het vergelijkende tekstverband aangeven markeren; een voorgedrukt schema invullen; de juiste signaalwoorden voor een vergelijkend verband gebruiken; de volgorde van gehusselde alinea's herstellen.

ex e

• • • •

waarheen

356

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Een tekst begrijpen en alinea’s husselen Je gooit een tekst door elkaar voor een andere groep. Slagen ze erin om die terug in de goede volgorde te zetten?

Oriënteren

1 Maak een keuze uit de teksten A, B en C. Lees de teksten enkel oriënterend en globaal. Wie dezelfde tekst kiest, vormt een groepje.

Voorbereiden

2 Lees de tekst intensief. Voer daarna de opdrachten uit.

Als je de tekst goed begrijpt, verwissel je de alinea’s, zodat de samenhang zoek is. Maak met je groep een gehusselde tekst als opdracht voor de andere groepen.

a Markeer de woorden die jij of iemand van de groep niet begrijpt. b Zoek de verklaring.

3 Hussel de tekst door elkaar voor de andere groepen. a Duid eerst zelf alle alinea’s aan.

b Welke opvallende kenmerken vind je in de inleiding?

ex e

c Hoe kun je zien dat een van de alinea’s het slot is?

d Lees alinea per alinea en onderstreep de signaalwoorden die een vergelijkend verband aanduiden. e Verknip de tekst en herschik de alinea’s zodat er geen logische volgorde meer is. f Bekijk de nieuwe volgorde en duid de kernzinnen aan.

g Ga na of je de alinea’s weer in de juiste volgorde kunt zetten.

Uitvoeren

4 Maak de opdrachten.

a Knip en plak de tekst als oefening voor de andere groepen. b Voorzie onder de tekst een raster, zodat de juiste volgorde ingevuld kan worden.

c Als je de opdracht te moeilijk vindt, kun je een tip geven. Vul op één plaats in het raster de juiste letter van de alinea al in.

LES 2 Scoren maar …

357

hoe De juiste volgorde zoeken OVUR Lees de tekst oriënterend en globaal. • Waarover gaat de tekst? • Wat is volgens jou de titel van de tekst? • Wat verwacht je te lezen?

OVUR Zoek de juiste volgorde van de alinea’s.

• Lees elke alinea intensief, duid de sleutelwoorden en kernzinnen aan. • Bedenk welke alinea de tekst zou kunnen inleiden. Welke alinea geeft aan waarover de tekst zal gaan en vertelt de hoofdzaken? • Welke alinea zou de tekst kunnen afsluiten? Die verwijst naar de inleiding, de titel, het hoofdonderwerp of zorgt voor een besluit. Die alinea rondt het geheel af. • Welke alinea’s vormen het midden? Let op de signaalwoorden, ze duiden dikwijls de volgorde aan door een verband aan te geven: een chronologisch verband (Wat komt er eerst in de tijd?), een oorzaak-gevolgverband, een opsommend verband of een vergelijkend verband. OVUR Vul het raster onder de tekst correct in, zodat de juiste volgorde zichtbaar wordt.

• Schrijf de titel en tussentitels bij de tekst en de alinea’s in het raster. • Markeer in de alinea’s de signaalwoorden die een vergelijkend verband aangeven. OVUR Even checken!

ex e

• Lees de tekst hardop in de juiste volgorde en ga na of er een logisch verband ontstaat. Zo niet, pas de tekst opnieuw aan.

Reflecteren

5 Hoe ging het?

In orde Je traject naar succes

Je voorziet alle alinea’s van een letter.

1234

Onder de tekst noteer je de tussentitels.

1234

Onder de gehusselde tekst staat een raster met het juiste aantal alinea’s.

1234

Je kunt de tussentitels bij elke alinea invullen.

1234

Je kunt zelf de tekst opnieuw correct samenstellen met behulp van de kernzinnen, sleutelwoorden en signaalwoorden.

1234

Je gaat na of sommige alinea’s een andere plaats kunnen krijgen.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

358

jij

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Stap voor stap

NADENKEN OVER INSTRUCTIES instructies aanpassen

gepaste TAAL IN EEN INSTRUCTIE gebruiken

Hoe voer je de handelingen uit? OPDRACHT 1

instructie SCHRIJVEN

bedenken KENMERKEN INSTRUCTIE

Zoek de kenmerken van een goede instructie.

les

ex e

1 Noteer voor jezelf met kernwoorden minstens vier kenmerken van een instructie. In totaal zijn er zeven kenmerken. Als je er maar twee kunt opnoemen, dan lees je opnieuw wat een instructie is op p. 347 of in de Trajectwijzer.

2 Bekijk de foto’s. Leg uit wat je ziet.

a Heb jij zo’n voorwerp al zelf gemaakt? b Uit welk land komt die gewoonte oorspronkelijk? c Vul in de tekst op de volgende pagina de ontbrekende woorden in. Kies uit: I taliaans – Spaans – Chinees – piñata – verjaardag – verjaardagstaart – kinderfeestje – Italianen – Spanjaarden – Chinezen

LES 3 Stap voor stap

Sommige woorden moet je meer dan eenmaal gebruiken. Soms moet je het woord aanpassen aan de zin.

359

Een maken is onder meer een traditie. De ontdekkingsreiziger Marco Polo nam in de dertiende eeuw de traditie mee vanuit China. In Italië kreeg het ding vervolgens de naam , afgeleid van pignatta, wat ‘breekbare pot’ betekent. De traditie werd daarna overgenomen door de .

Vroeger was het gebruikelijk om de op de eerste zondag van de vasten stuk te slaan.

Inmiddels heeft de geen religieuze betekenis meer en wordt hij gebruikt voor en . De figuren zien er leuk uit en ze zijn heel makkelijk zelf te maken. d Lees de instructie om zo’n traditionele figuur te maken.

e Ontdek wat er misloopt met deze instructie. Noteer dat in de rechterkolom.

Dit heb je nodig Emmer, kranten, knutsellijm, vulling (snoep, cadeautje, confetti), crêpepapier, schaar, plakband, houten stok van ongeveer 45 centimeter lang,

ex e

Zo maak je het Maak in een emmer de behanglijm aan volgens de instructies.

De ballon met behanglijm en de repen krant er. Smeer hem vervolgens weer in met behanglijm en plak er nog een laag papierrepen op. Breng ongeveer vier lagen aan en laat ze een uurtje drogen.

Als ze (bijna) droog zijn, plak je er nog een aantal lagen papier op, totdat het stevig aanvoelt. Laat de ballon uiteindelijk nog twee dagen drogen. Het papier-maché moet hard zijn, zodat je de ballon lek kunt prikken.

Met een schaar een opening in de ballon, zodat er een klepje ontstaat dat je na het vullen weer makkelijk dicht kunt plakken met plakband. Let erop dat het gat groot genoeg is om te vullen met snoepjes, confetti en/of een cadeautje. De basis is nu klaar.

Scheur eerst de kranten in reepjes en blaas de ballon op. Knoop dan het touw vast aan het tuitje. Het crêpepapier in stroken en knip er horizontaal streepjes in, zodat er sliertjes ontstaan. Tip: Om een leuk effect te creëren, plak je de stroken crêpepapier over elkaar heen. Bedenk van tevoren wat je wilt maken en stem er de kleuren en het knutselmateriaal op af. Gebruik je fantasie!

woord

religieus: godsdienstig

360

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

hoe Een goede instructie schrijven

Zelf aan de slag OPDRACHT 2

Herschrijf de instructie, denk aan de taal.

Wil je als schrijver je lezer ertoe aanzetten om jouw instructie uit te voeren? • Zoek een passende titel. • Som alle benodigdheden op. • Zet de stappen in de juiste volgorde. • Voeg signaalwoorden toe in je zinnen om de juiste volgorde duidelijker aan te geven.

Poppen van helmgras

ex e

Helmgras houdt het duinzand op zijn plaats. Het is sterk en buigzaam genoeg om ermee te vlechten en te weven, zodat je er figuurtjes van kunt maken zoals dit poppetje.

Herschrijf de instructie zodat de lezer een duidelijke boodschap krijgt en de handeling nauwkeurig kan uitvoeren. Sommige werkwoorden kun je meer dan één keer gebruiken.

eerst een bosje helmgras en een knoop aan één eind; dan heb je het hoofd.

vervolgens de grasstengels in drie bosjes en ze gedeeltelijk,

waardoor de romp ontstaat. de rest in zes bosjes en twee vlechten

voor de benen. in de uiteinden daarvan een knoop, zodat de voeten worden gevormd. dan een dunnere bos helmgras. aan één eind een knoop aan en

een vlecht van de bos tot bijna het andere eind. deze vlecht door

de lussen in het boveneinde van de romp, zodat de armen ontstaan. knopen in de

losse eindjes. Veiligheidstip Gras kan snijwondjes veroorzaken, dus er met je vingers langs te strijken! J. Schofield & F. Danks. Het strandboek - Ontdek wat je allemaal kunt doen bij meren, rivieren en aan zee. Zeist, Christofoor

LES 3 Stap voor stap

361

hoe De taal in de instructie Als je als schrijver je lezer ertoe wilt aanzetten om jouw instructie nauwkeurig uit te voeren, gebruik je bevelende zinnen. Daarin gebruik je dikwijls de imperatief.

OPDRACHT 3

De boel loopt in het honderd Werk de instructie af.

1 Lees de instructie. Verbeter wat misliep.

Breng afwisseling in de woordkeuze en vervang de loperwerkwoorden ‘doen’ en ‘maken’.

PVA-lijm, een pen, een potlood, acrylverf, synthetische en natuurlijke borstels, een palet, meubilair of decoupagelak

ex e

Kleinere rivierstenen beschilderen kan erg rustgevend werken. Het kost niet veel geld, want je hebt maar weinig verf nodig. Je kunt je creativiteit helemaal botvieren met allerlei soorten beschilderingen.

Ga eerst buiten op zoek naar stenen. Grote, kleine, ronde, ovale: het maakt niet uit welke stenen je meeneemt. Zoek de stenen bij een rivier of op het strand of bij beekjes. Vind je niets in de buurt, dan bieden tuincentra uitkomst. Voor teksten zijn platte stenen makkelijk, maar van dikkere kun je hele leuke dieren maken. Zowel lichte stenen als donkere kunnen gebruikt worden.

Soms lijken ze schoon, maar zijn ze wat vettig. Even googelen maar! Was de stenen goed voor je begint. Daardoor houdt de verf niet goed. Je vindt schitterende voorbeelden op internet. Een paar leuke voorbeelden zullen je zeker helpen. Bedenk eigen creaties of laat je inspireren door bestaande tekeningen en foto’s. Breng vervolgens de primer met een natuurlijke kwast aan met een oplossing van PVA en waterlijm in een 1: 1-berekening en laat die drogen. Schilder daarna met verdund water en acrylverf de steen in een witte kleur, dat doe je om de gekozen achtergrond helderder te maken. Teken alle lijnen van je gekozen ontwerp. Schilder de details met synthetische penselen. Laat de tekening uitdrogen. Geef je creatief product aan het einde een glanzende afwerking met meubilair of decoupagelak. Misschien kun je zo’n steen als geschenk geven: een verjaardaggroet of een liefdesverklaring getekend op een steen. Maak je eigen dieren- of bloementuin of tover sprookjesdieren tevoorschijn. Naar: De Speurzoekers

362

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

a Bedenk eerst een titel voor de instructie. Schrijf die boven de tekst. b Uit hoeveel alinea’s bestaat de instructie? c In welke alinea loopt het mis? d Hoe kun je die alinea verbeteren?

e Herschrijf de stappen van de alinea waar het misliep.

2 Hoe wordt de instructie afgesloten? Bespreek samen.

a Markeer de afsluitende zinnen (tekstblokje/alinea). b Vind je dat als lezer belangrijk?

ex e

c Wat gebeurt er daardoor met de boodschap van de schrijver?

waarheen

Je kunt:

aanduiden wat er in een instructie ontbreekt; de stappen van een instructie op de juiste plaats zetten; de juiste signaalwoorden gebruiken; bevelende zinnen vormen; een instructie schrijven voor je klasgenoten.

• • • • •

LES 3 Stap voor stap

363

Schrijvend scoren bij je vrienden? Durf je voor een knotsgekke instructie te kiezen? Doe het gerust. Ben je een waaghals en een durver? Wil je je informeren over een bepaalde sprong? Wil je een heksentoer uithalen of een ingewikkelde knoop kunnen leggen? Aan jou de keuze!

Oriënteren

Voorbereiden

1 Zoek een spel, een lekker recept, een goocheltruc, een knutselwerk, een hobby … Bedenk wat je precies wilt uitleggen in een duidelijke instructie.

2 Verzamel zo veel mogelijk informatie over jouw onderwerp voor een instructie.

a Selecteer wat je zult gebruiken. Schrap overbodige informatie. Voeg één tip of slotzin toe.

b Zoek ook afbeeldingen of maak zelf tekeningen om de instructie nog te verduidelijken.

Uitvoeren

c Gebruik het schrijfkader dat je op diddit vindt en schrijf een eerste versie van je instructie. Houd rekening met wat je leerde in de vorige opdrachten.

ex e

3 Je schrijft een instructie die voldoet aan de criteria in ‘je traject naar succes’. 4 Lees de instructie aandachtig en vink de criteria in het kader aan. a Pas de instructie opnieuw aan als je instructie niet voldoet aan de criteria. b Vraag aan een medeleerling om jouw instructie te lezen en te beoordelen. c Schrijf daarna de aangepaste instructie over.

d Voeg er de illustraties bij.

Reflecteren

5 Hoe ging het?

In orde Je traject naar succes Boven je instructie staat een duidelijke titel.

1234

Je begint met een korte inleiding.

1234

De instructie bevat een lijst met alle benodigdheden.

1234

De instructie bestaat uit minimaal vijf stappen in een welbepaalde volgorde.

1234

Bij enkele stappen gebruik je signaalwoorden zodat de volgorde duidelijk is.

1234

De instructie bestaat uit bevelende zinnen.

1234

Je eindigt met een passende slotzin of een toffe tip.

1234

Voelt je klasgenoot zich aangesproken om de instructie uit te voeren?

Werkpuntje voor jezelf:

364

jij

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

nee

les

Klare taal

signaalwoorden gepast gebruiken

KIJKEN EN LUISTEREN NAAR EEN INSTRUCTIE stappenplan OPSTELLEN

verschillende soorten zinnen bouwen

Hoe werkt dat? Leg eens uit! OPDRACHT 1

Kijk en luister naar het beeldfragment.

Wat verliep volgens jou niet zo vlot?

Vul daarna het kader aan.

Hoe zou jij het zelf beter aanpakken?

ex e

verzorgde mondelinge instructie GEVEN en uitvoeren

LES 4 Klare taal

365

OPDRACHT 2

Bekijk en beluister het filmpje om dan zelf te kunnen goochelen.

1 Welke soort zinnen wordt dikwijls gebruikt? 2 Bekijk het fragment een tweede keer.

3 Probeer de goocheltruc na te doen. Werk die uit met z’n tweeën.

Noteer op een apart blad zeven duidelijke stappen die aantonen hoe je een muntstukje laat verdwijnen. Gebruik bevelende zinnen. Deze woorden kun je gebruiken bij de zeven stappen: elleboog, arm, herhaal, rimpels, kraag, strek, handpalm. Vertel het stappenplan voor de klas.

Aan het woord! OPDRACHT 3

Eén persoon vertelt wat er gebeurt. De tweede persoon voert de handeling uit. Voer de stappen uit die je noteerde. Draai vervolgens de rollen om.

Bekijk het filmpje over het maken van een skateboard. Denk daarbij aan de delen van een instructie.

ex e

1 Noteer in de linkerkolom onder de afbeeldingen zeven mogelijke stappen. Neem notities tijdens het kijken. Hoe maak je een skateboard in zeven stappen?

aanvullende stappen of extra tips

366

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Hoe maak je een skateboard in zeven stappen?

aanvullende stappen of extra tips

ex e

LES 4 Klare taal

367

Hoe maak je een skateboard in zeven stappen?

aanvullende stappen of extra tips

ex e

2 Beluister het fragment een tweede keer. Noteer aanvullende informatie bij de stappen in de rechterkolom. 3 Vertel het fragment na voor de klas of voor een kleine groep. Gebruik daarbij de notities die je maakte.

368

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 7 Scoren

OPDRACHT 4

Breng een instructie voor je klasgenoten.

Met enkele notities bij de hand vertel je een instructie na aan je klasgenoten. Je notities zijn geen doorlopende tekst, maar je gebruikt een schema, een mindmap, afkortingen, sleutelwoorden … Maak een keuze uit een van deze fragmenten of zoek zelf een passend fragment. Bekijk en beluister de filmpjes eventueel meer dan één keer. Het filmpje over bakstenen duurt iets langer en is wat moeilijker. Hoe maak je slijm?

Hoe wordt een baksteen gemaakt?

ex e

Hoe maak je een appelcake?

Hoe maak je een pizzabodem?

De opdracht kun je individueel of in duo’s maken. Voor je de spreekopdracht uitvoert, controleer je aandachtig waarop je straks beoordeeld wordt. jij

je klasgenoot

Je maakt een duidelijke mindmap of een duidelijk schema.

1234

Je plaatst de stappen in een logische volgorde.

1234

Je verzorgt je articulatie, stemvolume, intonatie en houding bij het spreken.

1234

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

OPDRACHT 5

Stel een instructie aan elkaar voor.

1 2 3 4

Werk in duo’s. Kies elk een tekst of afbeelding en het bijbehorende filmpje. Bekijk eerst het filmpje. Lees daarna de tekst aandachtig. Die gaat over hetzelfde onderwerp. Noteer onder elke afbeelding een passende stap. Bij elke stap krijg je één of meer (sleutel)woorden die je kunt gebruiken. Let op de zinsbouw en je woordkeuze; die moet duidelijk zijn. 5 Stel de instructie aan elkaar voor. LES 4 Klare taal

369

Keuzemogelijkheid 1 Een inhalator gebruiken

voor gebruik.

hoofd

Adem

ex e

beschermkap

rechtop

Enkele woorden staan al als tip ingevuld. :

Inhaleer

tanden

mondstuk

Neem

370

Sluit

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

tien tellen

om de slechte smaak weg te krijgen.

Keuzemogelijkheid 2 Reanimeren Sleutelwoorden: 2 hulp, luchtweg, ademhaling

3 hulpdiensten

4 reanimatie, hartmassages

5 beademingen

6 hartmassages, afwisselen, beademingen, komst defibrillator

7 opzetten, adviesstem

8 elektroden

9 afstand

10 hervatten

1 bewustzijn

Als het slachtoffer bewusteloos is:

Reanimeren en defibrilleren 2

ex e

Als het slachtoffer niet meer normaal ademt:

Meer weten over eerste hulp?

LES 4Volg Klare taalopleiding! een

371

OPDRACHT 6

Bekijk een filmpje over boeken kaften.

ex e

1 Lees nu de tekst en bekijk de afbeeldingen. Staan de stappen in de goede volgorde? Plaats de passende cijfers naast elke stap. Begin bij 1 en eindig bij 10.

Markeer in de stappen een aantal sleutelwoorden. Vertel de instructie voor de klas. Lees de tekst niet letterlijk af. Gebruik die sleutelwoorden en geef zo je eigen stappenplan. Welke verschillen merk je tussen een mondelinge en een schriftelijke instructie?

2 Zoek een passend signaalwoord.

a De instructie over boeken kaften bevat verschillende stappen. Lees deze zinnen.

Leg je boek opengeslagen op het kaftpapier. Vouw het papier precies in het midden. Vouw het kaftpapier om je boek. Vouw de flapjes om de voor- en de achterkant. Van de rug knip je de stroken schuin in. Haal je boek uit de kaft en vouw de stukjes naar binnen. Leg je boek netjes in de flapjes die je daarnet maakte. Sluit je boek. Met plakband plak je de omgevouwen hoeken aan elkaar. Sluit het boek. Verstevig de rug met stukjes plakband.

372

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 7 Scoren

b Stel dat de volgorde door elkaar gehaald wordt, zou je dan weten wat je eerst moet doen en wat volgt? Door welke woorden toe te voegen maak je dat nog duidelijker? c Herschrijf de zinnen en voeg er een passend signaalwoord aan toe. Werk op een apart blad. Kies uit: vervolgens – daarna – nu – dan – eerst – ten slotte – als volgende stap – een volgende stap is – aansluitend – daaropvolgend – nadien

hoe

Signaalwoorden gebruiken

Om de zinnen vloeiend met elkaar te verbinden, gebruik je signaalwoorden. Die woorden geven het signaal dat er bv. iets opgesomd wordt.

Eerst, daarna, vervolgens, als volgende stap, aansluitend, ten slotte … zijn voorbeelden van signaalwoorden die aangeven dat er verschillende stappen na elkaar komen of opgesomd worden. In een instructie geven die signaalwoorden duidelijk aan in welke volgorde de stappen komen.

a Wat stel je vast?

2 Onderstreep in elke zin het onderwerp, zoek het wwg of nwg en markeer daarin de persoonsvorm.

ex e

b Welke zinnen zijn geen bevelende zin?

c Werk op een apart blad. Maak van vijf bevelende zinnen naar keuze een mededelende zin. Bv. Neem een boek uit het rek, Jeroen. g Jeroen neemt een boek uit het rek. d Maak van die vijf mededelende zinnen nu een vragende zin waarop je met ja of nee kunt antwoorden.

Geef de instructie door.

OPDRACHT 7

Werk in duo’s. Zorg ervoor dat je elk een aantal passende (gekleurde) blaadjes bij de hand hebt die geschikt zijn voor origami. Bekijk en beluister een fragment naar keuze. Maak notities zodat je achteraf zelf duidelijke instructies kunt geven. Gebruik daarbij het schrijfkader. Een klasgenoot zal naar jouw instructies luisteren en moet de figuur kunnen vouwen zonder naar het filmpje te kijken. Draai daarna de rollen om.

LES 4 Klare taal

373

In dit schrijfkader kun je notities maken. g Een eerste stap g Vervolgens

g Daarna

g Als volgende stap

ex e

g g

g Ten slotte

waarheen

Je kunt: • • • • • •

374

een instructie volgens de passende strategie bekijken, beluisteren en beoordelen; een eenvoudige woordspin en een eenvoudig schema opmaken; een instructie aan je klasgenoten voorstellen; gepaste signaalwoorden in zinnen gebruiken; correcte mededelende, vragende en bevelende zinnen bouwen; je uitspraak, articulatie en houding bij het spreken verzorgen.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Zo doe je dat … Je kunt kiezen om deze spreekopdracht individueel of met zijn tweeën voor te bereiden en uit te voeren.

Oriënteren

Voorbereiden

1 Stel een instructie voor aan je klasgenoten. Kies een onderwerp dat je medeleerlingen interessant kunnen vinden of doe het aan de hand van de filmpjes in opdracht 4. Waarover kun je praten? Bv. over een speciaal recept, een gezelschapsspel, de voorbereiding of organisatie van een feestje, het klaarmaken van je bagage voor een sportkamp, een avonturenreis of een weekend met de jeugdbeweging.

ex e

Uitvoeren

2 Werk eerst de grote structuur uit: plaats de stappen in een logische volgorde. Vermijd te veel technische woorden, maar te eenvoudig taalgebruik hoeft ook niet. Zorg voor enkele leuke details of tips. Kies werkwoorden die precies weergeven wat je bedoelt.

3 Heb je je woordspin, mindmap of schema bij de hand? Staat alle materiaal klaar? Denk aan de aandachtspunten tijdens het spreken. Lees die in het reflectiekader.

Reflecteren

4 Hoe ging het?

Je traject naar succes

jij

je klasgenoot

1234

Je plaatst de stappen in een logische volgorde en je gebruikt signaalwoorden.

1234

Je kiest passende taal en je voegt een aantal interessante details aan je instructie toe.

1234

Je verzorgt je articulatie, je stemvolume en je houding bij het spreken.

1234

Je maakt een duidelijke mindmap of een duidelijk schema.

Werkpuntje voor jezelf:

LES 4 Klare taal

375

Je favoriete boek?

hamvraag STELLEN EN BEANTWOORDEN

genieten VAN VERHALEN

jeugdboeken SCORE TOEKENNEN

verhalen BEOORDELEN

WAT IS KJV? HOE WORD IK LID?

Boekenjury KJV is een jury van kinderen en jongeren tussen 4 en 16 jaar. Juryleden krijgen een lijst van boeken om te beoordelen. Soms komen ze samen in leesgroepen om te praten over de boeken.

NIEUWS

Het is een pareltje, een aanrader, geweldig, schitterend!

DE INTERNETJURY

Als je als jurylid alle titels van jouw leeftijdsgroep hebt gelezen, dan mag je stemmen. Op het stemformulier noteer je je top 8.

WELKE BOEKEN LEZEN WE?

Alle stemmen van heel Vlaanderen worden verzameld en geteld.

Lees wat er over boeken gezegd wordt.

ex e

OPDRACHT 1

verhalen interpreteren

1 Wat moet je weten als je iets over boeken wilt vertellen? Bespreek samen.

2 Wat onthoud jij van boeken?

376

les

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

3 Lees de commentaar van de lezers van de Kinder- en Jeugdjury. Welke reactie vind je de beste?

04.11

Lotte Het verhaal van Bettie Elias is enorm meeslepend en realistisch. Het is zeker een aanrader. Het zit vol spanning en emotie. Toen ik aan het lezen was, zat ik precies zelf in het boek.

06.01 Ruben Ik vond het een mooi boek met een mooi verhaal. Alleen jammer dat het een soort strip was. Dat maakte het meer een stripboek. Wel een mooie boodschap, soms ook moeilijk om te lezen en te begrijpen.

Tijs Ik vond het redelijk moeilijk om te lezen en het was ook redelijk kort. Het verhaal was ook niet echt leuk en soms moeilijk om te lezen/begrijpen.

13.03

Louise Een heel mooi aangrijpend, meeslepend boek dat ik in één keer wou uitlezen! Echt een aanrader voor iedereen!

15.01

Tülin Ik vond dit een heel mooi en aangrijpend boek. Je wordt zo meegesleept in het verhaal over een kleine jongen met een grote droom en de liefde tussen hond en baasje.

14.12

Lotte SUPERMOOI! Een heel mooi en triest verhaal dat makkelijk te lezen is. Ik heb genoten van elk woord. Ik vond het zelfs erg dat het uit was!

06.11

ex e

12.11 Ruben Het was een SUPERleuk boek. Het begin was een beetje onduidelijk, maar dat werd snel beter. Toch spijtig dat het niet verder ging.

Ria Het had een spannend verhaal kunnen worden, maar het komt me te ongeloofwaardig over. Het toeval speelt een wel erg grote rol. Er bestaan al veel jeugdboeken over tieners die in geheime missies worden betrokken en dit is een van de minder geslaagde. Dit is het eerste deel van de reeks ‘Vic Falls Missions’. Benieuwd naar het vervolg ben ik wel. Het verhaal is immers geschreven door een duo met een vlotte pen, dat de spanning probeert hoog te houden.

20.11

4 Vergelijk de laatste commentaar met de vorige. a Onderzoek de taal. Welke verschillen zie je? b Vergelijk de zender/schrijver van dit stukje met die van de andere reacties. Wat kun je erover vertellen? Waaruit kun je dat afleiden?

LES 5 Je favoriete boek?

377

Welke score verdient een verhaal of jeugdboek? OPDRACHT 2

Stel criteria op voor een ‘goed’ boek.

Stel per twee een lijst op met criteria waaraan een jeugdboek moet voldoen. a Kies uit de lijst van zestien criteria de vijf belangrijkste. Het belangrijkste plaats je bovenaan.

2 is aangrijpend.

3 vertelt over hoe mensen vroeger leefden.

4 is gefantaseerd.

Het kan zich werkelijk (in de realiteit) afspelen.

Het ontroert je, verovert je hart.

Het geeft je een nieuwe kijk op het verleden.

De gebeurtenissen zijn verzonnen, soms onmogelijk.

1 is realistisch.

Het verhaal …

b Vergelijk de lijsten met de andere klasgenoten en stel een klaslijst op.

Het onderwerp (thema) …

5 spoort je aan om na te denken over bepaalde omstandigheden, gebeurtenissen of over het gedrag van mensen.

De opbouw …

6 zorgt dat je snel snapt waarover het verhaal gaat.

ex e

7 is chronologisch.

De schrijver vertelt het verhaal zoals het gebeurde.

8 met een duidelijke voorstelling van de personages en de omstandigheden.

9 midden in een actie. Stilaan wordt duidelijk wie, wat, wanneer, waar en hoe alles verloopt.

De personages …

10 komen echt tot leven.

11 zijn herkenbaar.

Het lijkt wel alsof je ze werkelijk kent.

Je kunt jezelf gemakkelijk met een personage vergelijken. (identificeren)

Het verhaal begint …

12 met een happy end.

Het verhaal eindigt …

Alles loopt gelukkig weer goed af!

Tijdens het lezen …

Na het lezen …

13 met een triestig einde.

14 met een open einde.

Misschien wil je wel huilen.

Je kunt als lezer zelf verder verzinnen hoe het afloopt.

15 blijven veel gebeurtenissen je verrassen. Het verhaal blijft spannend. 16 raad je anderen het boek spontaan aan.

c Vul je persoonlijk scorebord voor de beoordeling van een verhaal in. Je vindt het scorebord in de leesstop onder Reflecteren op p. 393.

378

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Luister, lees en beoordeel! OPDRACHT 3

Beluister het verhaal.

1 Beluister het eerste deel van het verhaal â&#x20AC;&#x2DC;De dankbare olifantâ&#x20AC;&#x2122;. Beantwoord daarna de vragen in groepjes. a Zit je op het puntje van je stoel? b Ben je benieuwd naar wat er gaat gebeuren?

c Hoe komt het dat je als luisteraar erg nieuwsgierig wordt?

d Op welke vraag wil je na het beluisteren van dit eerste deel een antwoord krijgen? Noteer de vraag.

2 Beluister het tweede deel van het verhaal. Beantwoord daarna de vragen in groepjes. Je hoeft niet telkens een antwoord te noteren. a Welke personages komen aan bod in het verhaal?

ex e

b Waarover gaat het verhaal?

c Heb jij respect voor bepaalde mensen? Waarom krijgen zij van jou respect (waardering)? d Waarom doodt de olifant de man niet?

e Waarom was de man heel bang?

f Kun je begrijpen dat de olifant de andere passagiers wel doodt? Waarom wel/niet? g Zou dit ook in de wereld van de mens gebeuren?

h Hoe zou jij reageren als anderen iemand van je gezin pijn doen of vermoorden? i Bedenk een andere titel voor dit verhaal.

LES 5 Je favoriete boek?

379

wat De cliffhanger Een cliffhanger is een techniek uit de filmen televisiewereld, maar wordt ook gebruikt in verhalen, boeken en toneelstukken. Een verhaal van bv. een serie of aflevering, film of boek eindigt op een moment waarop de spanning het grootst is. Bovendien is het niet duidelijk hoe het afloopt.

Op dat moment is het verhaal nog niet afgerond en blijft de kijker of lezer met een onbevredigd gevoel achter. Hij is erg nieuwsgierig naar het verdere verloop. En dat is meestal in een volgende aflevering of een volgend hoofdstuk te zien of te lezen.

De term ‘cliffhanger’ betekent letterlijk iets wat over een rotswand bungelt en de afgrond of de zee in dreigt te tuimelen.

ex e

3 Ken je het verhaal? Vertel over de figuur in de tekening.

a Lees het verhaal en beantwoord de vragen.

Pinokkio

Zodra Geppetto thuis was, pakte hij zijn gereedschap en wilde meteen aan zijn marionet beginnen. ‘Hoe zal ik hem noemen?’ zei hij tegen zichzelf. ‘Pinokkio! Die naam zal hem geluk brengen.’ Hij maakte eerst de haren, daarna het voorhoofd en vervolgens de ogen. Maar wat was hij verbaasd toen hij merkte dat de ogen, zodra ze af waren, bewogen en hem strak aankeken. Na de ogen maakte hij de neus. Maar zodra de neus klaar was, begon die te groeien: hij groeide en groeide maar en was binnen een paar minuten een enorm lange neus waar geen einde aan kwam. Na de neus maakte hij de mond. De mond was nog niet klaar of hij begon al te lachen en Geppetto voor de gek te houden. Na de mond maakte hij de kin en daarna de hals, de schouders, de borst, de armen en de handen. De handen waren nog maar net af of Geppetto voelde dat de pruik van zijn hoofd werd getrokken. Hij keek op en wat zag hij? Zijn pruik lag in de handen van de marionet, die hem op zijn eigen hoofd zette! Door dat brutale en ondeugende gedrag werd Geppetto verdrietiger dan hij in zijn hele leven ooit was geweest. Hij keek Pinokkio aan en zei: ‘Deugniet van een zoon! Je bent nog niet eens af en je hebt al geen respect meer voor je vader!’

woord

de marionet: een pop die je kunt laten bewegen met touwtjes aan de armen en benen

380

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Nu moest hij nog de benen en de voeten maken. Toen die klaar waren, pakte Geppetto de marionet onder de armen en zette hem neer op de vloer om hem voetje voor voetje te leren lopen. Toen Pinokkio’s benen goed en wel soepel waren, begon hij alleen rond te stappen en door de kamer te hollen. Totdat hij bliksemsnel met één sprong buiten op straat belandde en aan het rennen sloeg. De arme Geppetto ging erachteraan. ‘Houd ‘m tegen! Houd ‘m tegen!’ schreeuwde hij. Uiteindelijk kwam er een agent op het lawaai af. Hij ging dapper midden op straat staan, met zijn benen uit elkaar. Zonder zich een millimeter te verroeren greep de agent Pinokkio keurig bij zijn buitensporig lange neus en overhandigde hem aan Geppetto, die zei: ’We gaan meteen naar huis. En daar zwaait er wat, reken daar maar op!’ Pinokkio liet zich bij dat dreigement op de grond vallen en wilde niet meer verder lopen. Ondertussen waren er groepjes nieuwsgierigen en zwervers om hem heen komen staan. ‘Arme marionet,’ zeiden sommigen, ‘hij heeft gelijk dat hij niet naar huis wil. Wie weet hoe hard die vreselijke Geppetto hem zal slaan!’ Er was zo’n opschudding, dat de agent Pinokkio liet gaan en de arme Geppetto naar de gevangenis bracht.

C. Collodi. Pinokkio.

b Welke uitspraken passen wel/niet bij dit verhaal? Plaats een kruisje achter de uitspraak in de tabel. uitspraken

wel

1 Geppetto is de echte vader van Pinokkio.

niet

2 Pinokkio heeft geen respect voor Geppetto.

3 Geppetto was heel gelukkig met de creatie (het maken) van Pinokkio. 4 Pinokkio komt traag tot leven.

ex e

5 Geppetto behandelt Pinokkio zoals het hoort.

6 Nieuwsgierigen en zwervers hebben een grote invloed op de politieman. 7 De mensen die Pinokkio opmerken, reageren zoals het hoort. c Bespreek in je groep waarom je die uitspraken hebt aangeduid.

Lees en luister daarbij naar de vragen in je hoofd.

OPDRACHT 4

Terwijl je een verhaal leest, duiken in je gedachten vragen op. Dat vertraagt het lezen, want daardoor dwaal je af. Misschien fantaseer je zelfs over je toekomst, je voorbije verjaardag, een enge ervaring … Of misschien begrijp je niet waarom een personage zich op een bepaalde manier gedraagt.

a Lees het verhaalfragment en luister naar de vragen die plots in je hoofd opduiken. 1

Showbizzkiss

Maarten speelt mee in een musical en beleeft heerlijke tijden in de spotlights. Maar drie jaar later wil hij niet meer aan die rol herinnerd worden. In dit boek lees je Maartens verhaal van binnenuit.

Ik raak met mijn schouder haar schouder, haar hele lichaam draait een kwartslag, waarmee ik mij een doorgang naar de trap verschaf. Als een kat glip ik door een gat in de haag.

woord

zich verroeren: bewegen n geen vin verroeren: totaal niet bewegen buitensporig: onredelijk, onmatig, buiten de maat

LES 5 Je favoriete boek?

381

ex e

Op mijn kamer gooi ik me op bed en sluit mijn ogen. Slapen komt niet in me op. Ik denk na. Over wat nu weer de aanleiding was voor de honderdste ruzie met opa. Want ik weet dat mama me volgt. Dat ze om uitleg komt. Zo gaat het altijd. ‘Veilig?’ vraagt ze. Ik zwijg. Ik hoop dat ze op mijn bed komt zitten, haar hand op mijn voorhoofd legt. En dat doet ze ook. Dat doet ze altijd. Erom vragen doe ik niet. Allang niet meer. Ik ben onderhand zestien. ‘Wat gebeurde er?’ vraagt ze. Ik blaas en haal mijn schouders op. ‘Hij wou weer leuke dingen met je doen?’ ‘Leuke dingen, leuke dingen!’ Ik laat het wit van mijn ogen zien. ‘Je moet hem begrijpen, Maarten. Hij denkt dat je nog steeds elf bent of zo.’ ‘Acht ja!’ roep ik. ‘Acht!’ ‘Geef hem een keertje zijn zin’, zucht ze. ‘Mam!’ roep ik. Waarbij ik rechtop ga zitten, om haar echt in het gezicht te kijken, mijn ogen te laten zien, de wanhoop erin. ‘Hij vroeg of ik wilde figureren in “Kwastje en de bezemwagen”!’ Mam schiet in de lach. Ik niet. Ze kucht en doet bijzonder haar best om weer ernstig te kijken. ‘Lieverd’, zegt ze. Ze verbijt nog steeds haar lach. ‘Doe maar’, zeg ik. ‘Lach je te pletter!’ Ik ga weer op bed liggen, maar dan met mijn rug naar haar toe. Ze aait mijn schouders. Heerlijk is dat. ‘Kwastje en de bezemwagen?’ vraagt ze. ‘Ga weg.’ ‘Je weet dat opa trots op je is.’ ‘Was’, zeg ik. ‘Was!’ ‘Kom, Maarten. Waar haal je dat nu vandaan dat hij dat nu niet meer zou zijn?’ Dat haal ik natuurlijk nergens vandaan. Dat opa vandaag voor de zoveelste keer bij ons was om me mee te krijgen naar zo’n duffe opname van een duffe kleuterserie betekent gewoon dat hij de draad weer met me wil opnemen. Met precies die woorden had hij het ook gezegd: ’We pikken de draad weer op, kerel. Het kan weer een springplank zijn!’ Ik had intussen heel de tijd mijn handen op mijn oren en riep aldoor ‘Neeneeneeneeneenee!’ Weer gelanceerd. ‘Weet je nog?’ mijmerde hij. ‘Pinokkio.’ En hij deed alsof er een deugddoende rilling over zijn rug liep. ‘Zwijg over die aap’, had ik gezegd. Ik ben hem zat. Die houten pop met zijn potsierlijke jasje. Die stomme veel te grote strik. Zijn belachelijke neus. ‘Doe maar niet zo laag, Maarten!’ riep hij. ‘Zo een kans krijg je nooit meer’. Opa had geknikt. Maar dan zo’n knik waar ik het schijt aan heb. Zo eentje waarbij hij schuin naar de vloer keek en in zijn blik nog half mijn benen ving en ‘Goed, goed’, mompelde. En: ’Jij je zin.’ Hij had zijn pet in zijn beide handen en stond er heel de tijd in te knijpen, alsof het een stressbal was. ‘Dan laat ik je maar’, fluisterde hij. Ik moest weer mijn grote mond opzetten. ‘Doe dat vooral’, hapte ik. Daar kon hij niet tegen. Hij bewoog zijn hoofd in een ruk naar mijn gezicht, maar zijn ogen bleven ter hoogte van mijn nek steken. Ik was ondertussen een flink hoofd groter dan hij en dat was hij nog niet gewend. Hij slikte iets weg en riep dat ik een ondankbaar, verwaand jong was. Toen plette hij me tussen onze muur en de voordeur en verdween. Dampend.

D. van Ranst & M. van Hove. Showbizzkiss. Amsterdam, Querido

woord

onderhand: intussen, ondertussen

382

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

b Noteer minstens drie vragen die bij je opkwamen tijdens het lezen van het verhaalfragment. 1 2 3 c Overloop in groepjes van drie of vier leerlingen de vragen. Welke vraag is volgens jullie de belangrijkste, de vraag waar dit fragment eigenlijk om draait?

wat

De hamvraag

De hamvraag is de belangrijkste vraag, een vraag waarop je als lezer niet meteen een antwoord weet.

De hamvraag beantwoorden

Het gaat over zaken die je wilt weten, die je eigenaardig, raadselachtig, onbegrijpelijk, onduidelijk of raar vindt in een verhaal.

hoe

ex e

De antwoorden op de hamvraag vind je niet letterlijk in het verhaal. Maar je kunt er wel over nadenken en discussiĂŤren. Als lezer stel je die vragen eigenlijk spontaan tijdens het lezen zelf.

d Bedenk een antwoord op de hamvraag van de groep.

OPDRACHT 5

Bespreek en lees meer.

1 Hoe zou jij de situatie aanpakken? Bespreek mondeling.

a Stel je voor dat jouw opa je ondankbaar zou noemen, wat zou jij dan doen?

b Stel dat je mag deelnemen aan een auditie voor een musical of toneelstuk. Hoe zou jij je voorbereiden? Zou jij het aan je klasgenoten vertellen? Waarom wel/niet?

c Stel dat jij succes boekt met de hoofdrol in een optreden. Zou je het tof vinden om zo te scoren in je vriendengroep? Hoe denk je dat anderen zullen reageren? Welke moeilijkheden kunnen daardoor ontstaan? Hoe zou je de tijdelijke roem aanpakken?

2 Stel dat je een toverkoffer bezit. Wat zou jij willen toveren? Voor wie en waarom zou je dat willen? a Als je een kort verhaal wilt lezen en interpreteren, gebruik je dit stappenplan.

woord

interpreteren: uitleggen

LES 5 Je favoriete boek?

383

hoe Een verhaal lezen en interpreteren 1 Stel jezelf vragen tijdens het lezen. 2 Kies een hamvraag. 3 Bespreek je hamvraag met anderen. 4 Formuleer een (voorlopig) antwoord op je hamvraag.

b Lees het verhaal ‘Toverkoffer en tinteltenenzand’. Toverkoffer en tinteltenenzand

Jonah kaatste de bal tegen het muurtje. Zijn vriend Nouh sloeg de bal terug. Ze gingen er net zolang mee door tot één van hen miste. Het was middag en de zon stond hoog aan de hemel. Er was geen wolkje te bekennen. ‘Nog een keer?’ vroeg Jonah. Nouh knikte. ‘Eén keertje dan. Straks moet ik de geiten naar de stal brengen.’ Jonah gaf de bal een flinke mep. In de verte rommelde iets. Hij keek geschrokken achterom. ‘Het zal toch niet ...’ Zijn hart ging luider bonzen. Nouh had het gerommel ook gehoord, hij wenkte Jonah. ‘Kom! Op de berg kunnen we veel verder kijken.’ Ze klommen de heuvel op. Het rommelen werd luider. Het klonk als onweer. Onheilspellend. Nouh was als eerste boven. ‘Daar!’ In de verte kringelde rook omhoog. Jonah trok bleek weg. ‘Ze komen eraan’, stamelde hij. ‘We moeten hier weg.’ Hij trok Nouh mee. ‘Kom, snel!’ De jongens zetten het op een lopen. Door het mulle zand. Naar het dorp. Dat leek wel een mierennest. Mensen propten hun bezittingen in dozen en koffers en stapelden alles op houten karren. Het dorp liep leeg. Jonah klopte Nouh op de schouder. ‘Tot snel?’ ‘Tot snel!’ Jonah trok een sprintje tot aan zijn huis. Daar was alles rustig. Een vreemd gevoel bekroop hem. Geen zenuwachtige moeder of gehaaste vader, geen druk kwispelende hond, geen volgeladen kar. Niets. Hij duwde de deur open. ‘Ah, daar ben je’, zei zijn ma. Pa zat aan tafel met een krant. Zijn twee oudere broers en zijn kleine zus speelden met Abouh, de hond. Jonah was in de war. ‘We ... we moeten weg,’ stamelde hij, ‘de rebellen ...’ ‘Dat weten we’, antwoordde zijn vader. ‘Geen zorgen, je moeder en ik weten wat te doen.’ Buiten klonk een knal. De ramen van hun huis trilden. Abouh ontblootte zijn tanden en gromde. ‘Jonah lieverd, haal de rode reiskoffer eens die onder ons bed ligt.’ ‘Maar ...’ ‘Doe wat we vragen jongen. Snel.’ Het gebulder klonk nu onophoudelijk en kwam razendsnel dichterbij. Jonah vond de koffer en haastte zich ermee naar zijn ouders. Zijn vader opende de koperen sloten. ‘Wij nemen alleen mee wat echt belangrijk is’, zei hij. ‘Elkaar.’ Hij stapte in de koffer. ‘Kom, allemaal erbij.’ Jonah kon het niet geloven. Dacht zijn pa nu echt dat ze nog tijd hadden voor een spel? ‘Maar pa, de rebellen, ze ...’ ‘Doe wat je gevraagd wordt, zoon!’ Jonah balde zijn handen tot vuisten, maar hij stapte toch in. Het werd ijl in zijn hoofd. De wereld tolde om zijn as. De woonkamer vervaagde.

ex e

5 Verantwoord je antwoord voor jezelf en anderen.

Een zacht briesje streelde zijn wangen. Lauw water klotste over zijn voeten en boven zijn hoofd lachten meeuwen. Het strand! Zijn vader, moeder, broers en zus waren er ook. Zelfs Abouh was meegekomen! Iedereen lachte.

384

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Hoe het kon, wist Jonah niet, maar dat deed er niet toe. Ze waren ver weg van bulderende geweren en brandende gebouwen. Dat was wat telde! Hij gaf zijn blote voeten even de tijd om te wennen aan het kriebelzand. Toen zette hij het op een lopen. Wat heerlijk, die wind in zijn haren. Hij liet zich vallen, trok zijn kleren uit en liep de zee in. Zalig! Hij speelde met zijn broers, zus en Abouh tikkertje in het water en liet zich daarna drogen op het strand. Ze roosterden vis boven een vuur en dronken kokosmelk. ’s Avonds keek Jonah vanuit de hangmat die hij deelde met Abouh naar de sterren. Abouh duwde zijn vochtige snuit tegen Jonahs wang en likte het zeezout uit zijn oren. Jonahs tenen tintelden nog na. Dit was dus hoe vakantie voelde. Hij sloeg zijn armen om de nek van Abouh en wiegde zichzelf in slaap. De volgende dagen genoot hij met volle teugen van zon, zee en strand. Hij ravotte met zijn broers en bouwde zandkastelen met zijn zus. Hier hadden ze niets en tegelijkertijd alles. Hoe mooi kon het leven zijn. De vierde dag werd zijn pa onrustig. Hij ijsbeerde over het strand, voerde lange gesprekken met ma. Er was iets op til. Jonah voelde het tot in zijn kleinste teen. Op de ochtend van de vijfde dag zette zijn vader de rode koffer klaar. ‘Is de vakantie voorbij?’ vroeg Jonah beteuterd. Zijn moeder legde een arm om zijn schouder. ‘Nee, jongen. Helemaal niet. Onze reis begint pas.’ ‘Kijk goed rond’, zei pa. ‘Denk aan wat je hier het meest zal missen. Neem het mee in je hoofd.’ Ze stapten in de koffer en het volgende moment tolden ze door de ruimte.

ex e

Ze landden precies op de plek waar ze vertrokken waren: thuis. Alleen was het niet langer ‘thuis’. Er restten alleen nog wat ingevallen muren, kapotte ramen en vernielde meubels. Het rook er naar brand en benzine. Tranen sprongen in Jonahs ogen. Het hele dorp was weggevaagd. Een eindje verderop lag zijn bal. Lek. Abouh stak zijn neus tussen de smeulende resten. Zijn vrolijke staart viel stil. Pa kwam dichterbij. ‘Denk aan wat we hebben meegebracht’, zei hij. Jonah staarde in de koffer. Leeg. Hij begreep het niet. ‘Hoor!’ riep zijn zus, ‘meeuwen!’ ‘Kokosmelk’, jubelde zijn oudste broer. ‘De zee’, klonk het een eindje verder. Jonah sloot zijn ogen. Toen voelde hij het. Zijn tenen gingen gloeien. ‘Tinteltenenzand’, fluisterde hij. ‘Kom op’, riep ma. ‘We hebben werk te doen.’ Samen ruimden ze hun oude leven op. Het nieuwe wachtte. V. Aerts, ‘Toverkoffer en tinteltenenzand’, in: De rode koffer. Eindhoven, Lecturis

c Dit is de hamvraag:

d Vergelijk dit verhaal met de vorige drie verhalen. Wat zijn de gelijkenissen en wat zijn de verschillen?

De dankbare olifant

Pinokkio

Showbizzkiss

Toverkoffer en tinteltenenzand

Wie zijn de personages?

WIE?

Wat gebeurt er in het verhaal? WAT?

LES 5 Je favoriete boek?

385

De dankbare olifant

Pinokkio

Showbizzkiss

Toverkoffer en tinteltenenzand

Waar speelt het verhaal zich af? WAAR?

Wanneer speelt het verhaal zich af? WANNEER? Waarover gaat het verhaal?

realistisch gefantaseerd

Is het een realistisch of een gefantaseerd verhaal?

ONDERWERP/ THEMA

ex e

e Wat vind jij het mooiste moment in het verhaal ‘Toverkoffer en tinteltenenzand’? Waarom houd je van dat moment? f Op welke momenten zou jij de rode koffer in je leven kunnen gebruiken? Vertel maar.

g In welke landen is er momenteel oorlog en weinig of geen hoop voor het volk?

h Hoe eindigt het verhaal? Lees de zin opnieuw. Welk leven staat hen volgens jou te wachten?

3 Wat vind je van de vier verhaalfragmenten? Welke uitspraken uit je eigen beoordelingsscore kun je op deze verhalen toepassen? Geef elk verhaal de juiste plaats op het podium. Eentje valt naast de prijzen.

Je kunt: • • • • •

386

een verhaal/boekfragment beoordelen met voorgedrukte uitspraken; je eigen mening over een verhaal/boekfragment geven; genietend luisteren en een waardeoordeel uitspreken; verhalen interpreteren door een aantal stappen te doorlopen; vragen over het gelezen of beluisterde verhaal beantwoorden.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

waarheen

De kroon op het werk Je kiest één verhaal, leest het en geeft het een score. Je mag kiezen uit vijf verschillende verhalen.

Oriënteren

een realistisch verhaal: Zijdeman (Kathleen Vereecken) een fantastisch verhaal (sprookje): Griekse mythen (Imme Dros) een spannend verhaal: Naar de top (Dan Gemeinhart) een verhaal over het verleden: De koop (Marleen Nelen) een hier-en-nu-verhaal: Nessie (Guy Didelez en Frank Pollet)

Voorbereiden

• • • • •

1 Houd je van fantasie, lees je liever realistische verhalen of wil je meer weten over het verleden? Duid aan welk soort verhaal je wilt lezen:

2 Bekijk de vijf gekozen criteria op p. 378 om het verhaal te beoordelen.

Het besef sijpelde maar langzaam door. Als druppels water door een dik zeil. Eerst aarzelend, niet meer dan een vraag die in ieders ogen te lezen stond, zonder dat iemand ze hardop durfde stellen. Nog voor de winter begon, zou hij thuiskomen. Als alles goed ging. Maar de winter begon en mijn vader kwam niet thuis. Als ik door de straten van onze wijk liep, leek het kouder dan ooit. Ik probeerde op de Rue du Faubourg Saint-Antoine te blijven, want vanaf de zijstraten gaapte het platteland. En tussen de enorme moestuinen zag ik bomen, misschien wel witte moerbeien. Zijderupsen waren gek op bladeren van de witte moerbei. Het was het enige wat ze aten, ze aten zich er letterlijk aan te barsten, ze braken uit hun vel en kwamen keer op keer groter en vetter tevoorschijn, tot het tijd werd om zich in te spinnen. En dan dacht ik aan mijn vader. We hadden hier zo vaak samen gewandeld. Hij, mijn moeder en ik. Ik tussen hen in, toen ik nog erg klein was, terwijl ze me ieder bij een hand vasthielden en af en toe een eind voor zich uit zwaaiden. Ik herinnerde me hoe hard ik toen had gelachen. Hoe de ogen van mijn moeder glansden en hoe mijn vader keer op keer riep: ‘Je kunt vliegen, Camille! Je gaat hoger dan alle anderen, kijk maar!’ En toen zwaaiden ze me naar voren en ik gilde en lachte. Ik was te klein geweest om me te schamen voor de uitbundigheid van mijn ouders. Ik zag nauwelijks de blikken van de anderen, die deftig en ingetogen rondtrippelden. Dat begon me pas op te vallen toen ik ouder was en Louis het kind werd dat tussen hen in liep en de lucht in werd gezwaaid. Toen had ik me beschaamd. En als ik daaraan terugdacht, schaamde ik me voor die schaamte. Soms liep ik naar waar het druk en lawaaierig was en gelukkig hoefde ik daar niet ver voor te gaan. Onze straat uit, door de stadspoort van Saint-Antoine aan de Bastille en nog verder. Door de wijk Le Marais met zijn statige hotels rondom de Place Royale, waar het uitzicht nog steeds te weids was en de geluiden niet hard genoeg waren om mijn hoofd mee te vullen en al het andere te verjagen. Verder, verder moest het, voorbij het stadhuis, daar waar de straten smal, de lucht dik en de mensen rauw en luidruchtig waren. Het verscheurde me. Ik mocht er niet komen van mijn vader. Het was er te gevaarlijk voor een goedgeklede jonge vrouw zonder begeleider, maar alleen daar was het druk genoeg om hem te vergeten. En toch vergat ik hem niet, want zijn stem klonk in mijn hoofd luider dan de gekte van de stad. Het verkeer raasde, maar ik zag het niet. Ik zag het

ex e

Zijdeman

3 Lees het verhaal dat je gekozen hebt.

LES 5 Je favoriete boek?

387

niet echt. Zelfs niet toen twee koetsen, die elk een andere kant op wilden, elkaar de weg versperden, zag ik het niet echt. Pas toen een van de koetsiers zijn degen trok en dreigde de keel van zijn tegenstander open te halen, kwam de wereld weer een beetje dichterbij. K. Vereecken. Zijdeman. Tielt, Lannoo

Griekse mythen

Diktys leerde de jonge Perseus alles van schepen, zeilen en riemen en alles wat hij moest weten van water, wind en stroming om een behoorlijke visser te worden. Danaë wilde hem alles leren over de goden. Daar had Perseus geen geduld voor. Hij protesteerde: ‘Ik ga naar zee en ik hoef alleen Poseidon te kennen, dat is de god van de zee, dat is de god van de vissers.’ ‘Maar je blijft geen visser, Perseus. Jij wordt een koning! Koning van Argos. Koningen horen de goden te kennen.’ ‘Goed, vertel me dan maar de avonturen van Hermes. Hermes is ook een god en die wint altijd, dat is spannend’, zei hij, maar zijn moeder bleef koppig proberen. ‘Straks van Hermes. Luister nu, Perseus. Eerst was er Chaos. Uit de Chaos is alles ontstaan … Zeg, luister je, Perseus?’ ‘Ja, ik hoor het. Maar nu van Hermes. Nu weer van Hermes.’ ‘Straks van Hermes. Dit is belangrijk. Dit moet je weten. Alles komt voort uit de grote, woeste, duistere Chaos: Licht en Donker, Lucht en Water, Hemel en Aarde. Vadertje Hemel en moedertje Aarde kregen zes zonen en zes dochters, we noemen die twaalf de Oudere goden of de Titanen. Ze waren enorm en onnoemelijk machtig. Een van hen is de vader van de zon en de maan, een tweede is de wilde Okeanos, die als een slang van sissend, kolkend water de aarde scheidt van het Onland. Hij is de vader van alle zeeën en alle rivieren. Luister je, Perseus? Wat is het laatste dat ik gezegd heb?’ ‘Over Okeanos. Nu moet je weer vertellen over Hermes.’ ‘Straks van Hermes. Elke prins hoort de goden te kennen. Jij bent de erfgenaam van Akrisios, koning van Argos. Wie niet weet hoe de hemel en de aarde vroeger ontstaan zijn, niets weet van de goden, kan niet regeren, dus luister: Kronos, de jongste Titaan, verjoeg zijn vader, de Hemel, greep de macht en was van plan voor eeuwig te heersen. daarom wou hij geen zoons, hij had zelf zijn vader verslagen! Vijf van de kinderen die hij kreeg met Rhea, zijn zuster, slokte hij na de geboorte op, twee zoons en drie dochters. Rhea verzon een list: toen haar zesde kind was gekomen, bracht ze Kronos een steen in zachte doeken gewonden: “Grote Kronos, hier is ons jongste kindje, een jongen,” zei ze. Kronos slikte de bundel ongezien door en Rhea bracht haar zoon, die ze Zeus, de stralende, noemde, veilig naar Kreta, waar een geit hem voedde en grootbracht. Zeus trok ten oorlog tegen zijn vader zodra hij een man was. Kronos werd verslagen en in de afgrond geworpen, maar hij moest eerst zijn kinderen uitspugen, zonen en dochters. Nu komt het allerbelangrijkste, Perseus, dit moet je onthouden: Zeus werd na de Titanenstrijd de grootste gebieder, god van de hemel, de wolken, de regen, donder en bliksem. Broer Poseidon werd god van de zee en de sombere Haides kreeg de onderwereld met de graflelieweiden, waar de doden heen gaan als vage, doorzichtige schimmen. Hij is rijk, het erts is van hem en het edelgesteente. Hera, de vrouw van Zeus, beschermde gezin en familie. Hestia beheerde de haard, het centrum van iedere woning. En de gouden Demeter zorgde voor vruchtbare akkers overal op de aarde, die langzamerhand was voorzien van dieren, vogels en wezens die leken op goden maar niet als goden het eeuwige leven hadden: de mensen.’

ex e

I. Dros. Griekse mythen. Amsterdam, Atheneaeum – Polak & van Gennep

388

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Naar de top 1

ex e

Een donkere storm. Regen zwiept tegen de ruit. Het gaat onweren. Jessie hield de telefoon in haar hand en keek naar bliksemflitsen die de heuvels in de verte verlichtten. Door het open raam rook ze de regen. De wereld buiten leek koud en donker. Haar vriend was daar ergens. Alleen met zijn hondje. En de klok die de tijd wegtikte. Haar vingers zochten de nummers op de telefoon, voelden aan de toetsen zonder er op te drukken. Het zou zo gemakkelijk zijn om haar geheim prijs te geven. Ze kon de tiplijn bellen en vertellen wat ze wist, zonder haar naam te zeggen. Zijn ouders zouden nooit ontdekken dat zij het had geweten en het hun niet had verteld. Mark zou nooit weten dat zij hem had verraden. En dan zou al dat rukken en trekken diep binnen in haar voorbij zijn. En Mark zou thuiskomen. Zij was de enige die het kon doen. Haar vingers toetsen het eerste cijfer in. Het schermpje van de telefoon lichtte op, klaar voor het volgende cijfer. Er was een bliksemflits en bijna meteen het knallen van de donder. Jessie sprong op en gilde. Een windvlaag woei door het raam naar binnen en bracht de geur van het onweer mee. De brandlucht van bliksem kwam de kamer in en bracht een herinnering met zich mee. Jaren geleden, groep vijf. Het ziekenhuis. Het ging steeds slechter. Zijn haar was weg. Hij was zwak, misselijk en moe. Ze was zo vaak mogelijk naar hem toe gegaan. Hij vond het vreselijk om niet naar school te kunnen. Hij miste Beau. Ze hadden gekaart op zijn bed, met zijn vader en zijn moeder, en ze hadden allemaal vrolijk gedaan. Zelfs Mark. En toen waren zijn ouders de kamer uit gegaan om voor hen allemaal iets te eten te halen in de cafetaria. Mark en Jessie bleven alleen achter. En toen de deur dichtsloeg, greep Mark zo snel en hard naar haar hand dat ze zich probeerde los te rukken. Maar hij hield haar stevig en koortsig vast. Ze keek op naar zijn ogen en was verbaasd toen ze tranen zag die over zijn wangen liepen. Ze probeerde zich niet meer los te trekken. ‘Ik wil niet huilen als zij erbij zijn’, zei hij met trillende stem. ‘Ik weet hoe verdrietig ze daarvan worden. Ik wil ze niet vertellen hoe rot ik me voel. Of hoe bang ik ben. Dat wil ik ze niet aandoen. Begrijp je dat?’ Jessie knikte, ook al wist ze niet zeker of ze het begreep. ‘Het is een soort geheim’, ging hij huilend verder. ‘Maar ik kan het niet in mijn eentje bewaren, Jess. Het is te veel voor me. Mag ik bij jou huilen? Wil je mijn geheim delen?’ Jessie kneep in zijn hand. Ze keek in zijn groene ogen en knikte weer. ‘Ja,’ zei ze, ‘ik zal jouw geheim bewaren.’ ‘Altijd?’ ‘Altijd. Ik beloof het.’ Toen huilde hij tegen haar schouder. Hij vertelde haar hoe rot hij zich voelde. En hoe bang hij was. Maar toen zijn ouders terugkwamen, waren ze weer aan het kaarten en giechelen. Ze had zijn geheim bewaard. Elke keer dat ze op bezoek kwam, bewaarde ze het. Dan hoefden zijn ouders het niet te doen. En Mark hoefde het niet in zijn eentje te bewaren. Later, in de zomer waarin haar ouders gescheiden waren, had ze zelf elke dag gehuild. Haar vader was teruggegaan naar Mexico en haar moeder deed niets anders dan verdrietig rondhangen, tv kijken en elke avond een fles wijn drinken. Jessie had niemand meer. Behalve Mark. Hij belde haar op. Kwam langs. Liet briefjes en snoep voor haar achter op hun geheime plek. Jess had een keer een hele avond bij hem thuis zitten huilen, zonder er zich voor te schamen. Tenslotte had hij ook vaak gehuild waar zij bij was.

woord

zwiepen: veerkrachtig doorbuigen (en weer terugspringen) een geheim prijsgeven: vertellen, opofferen, opgeven

LES 5 Je favoriete boek?

389

‘Het is niet eerlijk’, had ze snikkend gezegd. ‘Je vader en moeder moeten er voor je zijn. Je moet op ze kunnen rekenen.’ Mark had een hand op haar schouder gelegd. ‘Je kunt op mij rekenen, Jess’, had hij gezegd. ‘En ik reken op jou. Wij kunnen altijd op elkaar rekenen. Toch?’ Jess keek naar buiten, naar de storm en de duisternis. Zelfs nu zijn leven op het spel stond en iedereen naar hem zocht, had hij een briefje voor haar achtergelaten. Om het haar te laten weten. En afscheid te nemen. Omdat hij wist dat ze daarop zou rekenen. Ze keek naar het briefje, dat verkreukeld op tafel lag. Ze had het zo vaak gelezen dat ze het niet meer hoefde te zien om te weten wat erin stond. Mijn beste vriendin, het spijt me zo. Veel geluk. Bewaar mijn geheim. D. Gemeinhart. Naar de top. Rotterdam, Lemniscaat

Julio staat met zo’n honderd andere jongens op het binnenplein te wachten. Het is koud. Zijn blote voeten zijn blauw en gevoelloos. Een man met een lange zwarte mantel keurt hen langzaam en aandachtig. Zware edelstenen schitteren aan zijn handen. De directeur van het weeshuis stapt met hem mee. Als de edelman bij iemand stilstaat, haalt de directeur hem onmiddellijk uit de rij. Hij wringt zijn dikke vingers tussen de tanden en beweegt het geschrokken gezicht heen en weer. De man schudt zijn hoofd en loopt verder. Julio hoort hem mompelen: ’Het is niet wat ik zoek. Het is helemaal niet wat ik zoek.’ ‘Deze hier’, zegt de directeur. ‘Hij is heel sterk. Hij spreekt nooit tegen.’ ‘Hij ziet er te dom uit. Ik heb u al gezegd dat ik geen kracht zoek.’ De edelman knoopt zijn openwaaiende mantel dicht. De dunne hemdjes en de uitgerafelde broeken van de kinderen doen hem rillen. De directeur kijkt vleiend naar hem op. ‘We kleden hen niet te warm. Daar worden ze maar zwak van. We moeten ze toch voorbereiden op het echte leven, nietwaar?’ ‘Noem het zoals u wilt. Eén van hen gaat met me mee naar huis. En hij zal fatsoenlijk gekleed zijn.’ De directeur luistert tevreden. Zijn volle wangen blozen. ‘Natuurlijk’, zegt hij. ‘En met uw geld kopen we nieuwe kleren voor de anderen.’ De edelman trekt ongelovig zijn wenkbrauwen op, maar zwijgt. Voorzichtig kijkt Julio opzij. Ze zijn bijna bij hem. Nog drie jongens te gaan. De meeste van hen willen verkocht worden. Julio niet. Hij neemt me niet, denkt hij. Hij bidt bijna. Hij neemt me niet. De man kijkt zijn richting uit, alsof hij hem heeft horen denken. Eén seconde kruisen hun blikken. Julio draait snel zijn hoofd weg. De vreemdeling is helemaal in het zwart gekleed. Hij ziet eruit als een kraai. Een grote, sombere kraai. Zelfs de lange veren op zijn hoed zijn zwart. Bij elke beweging wippen ze nerveus op en neer. Ze kriebelen de voorste rijen jongens in hun nek. Zijn ogen zijn donker en somber, zijn neus is vlijmscherp en er hangt een druppel aan. De man is verkouden. Het duo is nu zo dichtbij dat Julio de man kan ruiken. Muskus en zweet.

ex e

De koop

woord

nerveus: zenuwachtig vlijmscherp: heel scherp het duo: twee personen die bij elkaar horen de muskus: een sterk ruikende stof bij mannelijke muskusdieren, gebruikt in de parfumerie

390

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Julio weet niets over zijn moeder. Alleen dat ze hem als een zak oude vodden aan de deur van het weeshuis heeft gezet. Ze heeft niet eens de moeite gedaan om hem een naam te geven. Andere jongens hebben tenminste een kort briefje in hun nachtkastje. Dit is Marco. Ik ben te arm. Zorg goed voor hem, alsjeblieft. Vaak vraagt hij zich af of ze is blijven kijken tot ze er zeker van was dat iemand hem vond. Vooral ’s nachts lijkt hem dat heel belangrijk. Met zijn hoofd onder zijn versleten deken fantaseert hij hoe ze met hem in haar armen naar het sombere gebouw loopt. Hoe ze hem een laatste keer tegen zich aan drukt. Terwijl ze hem neerlegt, valt het dekentje een beetje open. Hij slaapt. Er loopt speeksel uit zijn mondje, dat ze afveegt met de rug van haar hand Ze trekt aan de zware bel en verdwijnt ze snel ze kan in het donker. Bijna laat ze zich overrijden door een span haastige paarden. De koetsier scheldt haar uit en ze kijkt hem aan, met ogen vol tranen. De portier van het weeshuis opent de knarsende poort en vloekt bij het zien van het zielige bundeltje. Zo is het misschien gegaan. Soms verandert hij het verhaal. Als hij zich slecht voelt, laat hij de koetsier over haar heen rijden en dan lijdt ze vreselijk veel pijn. Dat is wraak. Soms droomt hij dan weer dat ze zich bedenkt. Ze komt terug en neemt hem weer mee en ze zijn arm en gelukkig en samen. Julio is eigendom van het weeshuis. Net als de altijd vuile borden, de tralies voor de ramen en de kastanjebomen naast de hoge muren, die zorgvuldig worden gesnoeid. Zijn hele leven al slaapt hij met deze jongens in een grote zaal. De ijzeren bedjes staan dicht bij elkaar en in het stro zit ongedierte dat zich ritselend uit de voeten maakt wanneer iemand zich beweegt. Het is nooit stil. Altijd wordt er wel ergens gefluisterd of gehuild. Als er te veel lawaai is, komen de paters met hun dansende lichtjes. Ze schuifelen langs de bedden met hun gezichten verborgen in donkere kappen. Ze lijken op lugubere spoken en straffen willekeurig.

De directeur slaat hem met vlakke hand in het gezicht. ‘Ben je doof?’ snauwt hij. Nu heeft Julio zich toch laten verrassen. ‘Wel?’ Julio heeft een vraag niet gehoord. Het is beter te zwijgen dan verkeerd te antwoorden. Misschien laat de edelman het zo en gaat hij verder naar de volgende jongen. Julio buigt zijn hoofd. Hij staart naar de magere knieën van de edelman. Ze staan een beetje naar buiten gedraaid door het vele paardrijden. Het gouden stiksel op de schoenen glanst in de winterzon. Armbanden maken een rinkelend geluid. Julio voelt een koude hand onder zijn kin. De hand tilt zijn hoofd op, zacht maar dwingend. Julio knippert met zijn ogen. Een edelman die niet vies van hem is! Een edelman die hem durft aan te raken! ‘Kan dit kind spreken?’ vraagt de man aan de directeur, terwijl hij Julio loslaat. De directeur geeft Julio opnieuw een klinkende oorveeg. ‘Hij kan spreken. Maar hij heeft een moeilijk karakter. Ik raad hem niet aan. Hij werkt een hele tijd goed mee, is zelfs behulpzaam. En dan ineens, knip, wordt hij koppig en vervelend. Hij is onvoorspelbaar. Maar natuurlijk is het uw keuze.’

ex e

Julio probeert er zo dom en zo slecht mogelijk uit te zien. Hij zuigt zijn wangen naar binnen. Moeder, denkt hij, kwam jij me maar halen. Dat is natuurlijk onzin. Zoiets gebeurt alleen in de verhalen die ze elkaar ’s avonds fluisterend vertellen.

M. Nelen. Duivelstocht. Leuven, Davidsfonds/Infodok

woord

het span: twee (of meer) voorgespannen trekdieren schuifelen: zich voetje voor voetje voortbewegen luguber: naargeestig, akelig, somber, huiveringwekkend

LES 5 Je favoriete boek?

391

Nessie 1

ex e

Het kon in dit boek natuurlijk niet ontbreken … het verhaal over het monster van Loch Ness, het beroemdste watermonster ter wereld. Het monster werd in 564 n.C. voor het eerst gezien door de heilige Columba. Volgens de overlevering wilde het zich toen net op een zwemmende man storten. Maar de priester, van geen kleintje vervaard, hief het kruis dat hij bij zich had en sprak heel resoluut: ‘Tot hier en niet verder! Raak die man niet aan! Ga onmiddellijk weg!’ En kijk, die woorden hadden zo’n effect dat het monster terstond weer wegzwom. En zoals het in alle stichtende verhalen past, waren de aanwezigen zo onder de indruk dat ze zich prompt tot het christendom bekeerden. Na die eerste melding bleef het lange tijd stil. Maar vanaf 1880 werd ‘Nessie’, zoals het monster al snel genoemd werd, geregeld gesignaleerd. Toch duurde het nog tot 1933 voor het monster internationale aandacht kreeg. Dat jaar reden meneer en mevrouw Spicer op hun terugreis naar Londen langs de zuidelijke oever van Loch Ness. ‘Loch’ betekent eigenlijk ‘meer’ en het Loch Ness is echt wel een meer om U tegen te zeggen. Met een lengte van 36 kilometer en een diepte tot 220 meter is het zowat de grootste vergaarbak van zoet water in Groot-Brittannië. De Spicers keken raar op toen er uit de varens langs de weg plots een vreemd gedrocht opdook. Volgens hen had het een lange beweeglijke nek – iets dikker dan de slurf van een olifant – een kleine kop, een zwaar lichaam en vier zwemvliesachtige poten. Het monster stak de weg over met een dier – misschien wel een schaap – in zijn bek en sprong dan met een geweldige plons het meer weer in. Spicer vertelde de ongelooflijke gebeurtenis aan een journalist. Die plaatste het in de krant en al snel ging het verhaal de wereld rond. Onmiddellijk waren er mensen die Spicer onvoorwaardelijk geloofden. Ze twijfelden er niet aan dat hij inderdaad een monster van een kleine negen meter lang gezien had dat eruitzag als een reusachtige slak met een lange nek. Ze beweerden dat het meer diep genoeg was om een voorhistorisch dier te herbergen. Een plesiosaurus misschien, een slangenhagedis met een tonvormig lichaam en een slangachtige nek die gedurende miljoenen jaren in de zee geleefd had. En omdat zelfs monsters zich eenzaam kunnen voelen, geloofden die mensen dat er misschien wel een monsterfamilie op de bodem van het meer leefde. Vanaf dat ogenblik volgden er duizenden getuigenissen van mensen die allemaal beweerden het monster gezien te hebben. Jammer genoeg waren er haast geen bewijzen. Het monster liet zich blijkbaar zeer moeilijk fotograferen. En als het toch eens op de gevoelige plaat verscheen, dan bleek er vaak met de foto geknoeid. Dat was ook het geval met de beroemdste foto die ooit van Nessie gemaakt werd en waarop de lange nek van het monster heel duidelijk uit het water steekt. Dokter Robert Kenneth Wilson, die de foto genomen had, bekende op zijn sterfbed dat het om een valse monsterkop ging die vastgebonden was aan een speelgoedonderzeeër. Ook met de pootafdrukken die men aan de rand van de oever vond, was meestal wat mis. Er waren er zelfs bij die afkomstig waren van een paraplubak vervaardigd uit een nijlpaardpoot.

woord

de overlevering: een verhaal dat mondeling van het ene geslacht aan het andere wordt doorgegeven van geen kleintje vervaard zijn: niet gauw bang zijn resoluut: vastberaden, ronduit, openhartig stichtend: godsdienstig, zedelijk prompt: vlot, snel, keurig, precies signaleren: waarschuwend de aandacht vestigen op het gedrocht: een afzichtelijk, wanstaltig of schrikwekkend wezen, zoals draken en andere in het volksgeloof bestaande monsters onvoorwaardelijk: niet door voorwaarden beperkt, onbeperkt, absoluut voorhistorisch: uit de prehistorie herbergen: huisvesting of slaapgelegenheid bezorgen, huisvesten vervaardigen: maken, samenstellen, produceren, fabriceren

392

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

Ondanks al die vervalsingen bleef Nessie de wetenschappers boeien. In 2000 werd er zelfs een twaalfkoppig team samengesteld. Omdat het water te troebel was om goed te filmen, namen ze sonarapparatuur mee aan boord. Die apparatuur kaatst geluidsignalen terug, zodat men de grootte van onzichtbare voorwerpen kan bepalen. Na heel wat vruchteloze pogingen ontdekten de expeditieleden op de bodem van het meer ‘iets’ van zo’n vijf meter lang dat qua vorm wat aan Nessie deed denken. Om er zeker van te zijn dat het geen wrak van een bootje was, voer de hele expeditie de volgende dag terug naar de plaats waar het voorwerp was waargenomen … maar tot hun verbazing was het weg.

Uitvoeren

G. Didelez en F. Pollet. Onopgelost en waargebeurd. Antwerpen, Van Halewyck

4 Noteer een hamvraag en een mogelijk antwoord. Gebruik daarvoor het stappenplan op p. 384. hamvraag:

antwoord:

5 Gebruik dit persoonlijke scorebord bij de beoordeling van een verhaal of jeugdboek.

ex e

scorebord

titel:

criterium

1234

criterium

1234

criterium

1234

criterium

1234

criterium

1234

SCORE

/20

gekozen verhaal

6 Verwoord je mening over het verhaal mondeling.

woord

twaalfkoppig: uit twaalf mensen bestaand het expeditielid: een lid van een wetenschappelijk team dat onderzoek doet in een weinig bekend land

LES 5 Je favoriete boek?

393

Reflecteren

7 Hoe ging het? Je traject naar succes

jij 1234

Je vindt gemakkelijk een mogelijk antwoord op die vraag.

1234

De zelfgekozen uitspraken kun je toetsen aan het verhaal.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

ex e

1234

Je kunt je mening over het verhaal vlot verwoorden.

Je kunt een hamvraag formuleren.

394

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 7 Scoren

Uitdaging: op naar de top Speel Slangen & Ladders: voer de opdrachten alleen, met een klasgenoot of de hele groep uit.

Oriënteren + Voorbereiden

1 Bereid het spel voor! Dit is de eerste opdracht, behaal met je groep de beste score.

• Open de envelop met de eerste opdracht, lees de spelregels en het doel van het spel. • Overleg welke leerling van je groep het spel uitlegt. • Oefen even en vink de criteria in de tabel van het traject naar succes aan. De leraar bepaalt je score aan de hand van de criteria. Let ook op je spreektechniek. In orde Je traject naar succes

jij

1234

Je instructie bevat deze delen: een korte inleiding, de benodigdheden, de spelregels en het doel van het spel.

1234

Je vertelt enkel belangrijke/nodige informatie.

1234

Je verwoordt de spelregels vlot (zonder stopwoordjes).

1234

Je legt het spel duidelijk uit, zodat de luisteraar weet hoe hij het moet spelen.

Werkpuntje voor jezelf:

ex e

Uitvoeren

2 Speel het spel met de klas. Een van de groepen wordt jury, beoordeelt en controleert de opdrachten die de groepen uitvoeren. De jury houdt ook de score bij.

Reflecteren

3 Hoe ging het?

Je traject naar succes

jij 1234

De opdrachten zijn gemakkelijk uit te voeren.

1234

Je hebt eerlijk gespeeld.

1234

Al spelende heb je nog wat bijgeleerd.

1234

Je hebt enthousiast meegespeeld.

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: • dit gaat vlot: • dit vraagt training:

LES 5 Je favoriete boek?

395

ex e

24 26

FINISH

396

START

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

De laatste ronde OPDRACHT 1

Vervang de woorden.

1 Vervang de onderstreepte woorden door een passend samengesteld woord. 2 Zoek voor het gevonden woord in zinnen b, c, e twee andere samenstellingen die met hetzelfde woord beginnen en die aangeven dat iets buitensporig is. 3 Bestaat het woord ‘de vlijm’? Wat betekent het? twee andere woorden – iets buitensporigs

gepast samengesteld woord

a Het mes is bijzonder scherp. b Het geluid was extreem luid. c De hond is uitermate ziek. d De kat is buitengewoon mager.

Vul de zin aan zodat je de betekenis van de woorden uit de context kunt afleiden.

OPDRACHT 2

e Het verhaal is bijzonder oud.

1 Het is illegaal

A de Bond Beter Leefmilieu?

2 De minister van Justitie is

B ik vind je wel lief!

3 Ben jij ook lid van

C voor ze weer rondtrekken. D en bleef angstvallig achter de boom zitten.

ex e

4 Als je vriend alleen maar roddels rondstrooit dan

5 Na het verlies van hun woningen door de hevig brand E een schoolgenoot van mijn vader. zullen F maar wel door een particulier verkocht.

7 Jammer, maar je interpreteert mijn brief werkelijk verkeerd,

G om zonder geldige papieren in een land te verblijven.

8 Het nomadengezin zal zeker zes maanden in het nieuwe pand blijven wonen

H leg je hem best het zwijgen op.

9 Zijn prooi verroerde zich niet

I zijn nieuwe vriendin aan zijn kinderen.

10 Het herenhuis werd niet door een makelaarsbedrijf

J de families de handen in elkaar slaan.

6 Al snel introduceert vader

Wat past in de zin? Markeer het juiste woord.

OPDRACHT 3

1 Ze had onderliggend/onderhand snel de vaat gedaan om haar moeder te helpen. 2 Mijn klas is multicultureel/multifunctioneel. Ik vind het fijn om in contact te komen met vreemde gebruiken.

3 Die lenige man was uitermate/uitmuntend geschikt voor de job.

4 Behandel me niet als jouw marjolein/marionet, ik weet wel wat ik wil en beslis zelf wat ik doe! 5 Na de ruzie mocht ze die avond van haar ouders geen vin verroeren / geen vlieg meer kwaad doen, enkel roerloos op een stoel zitten.

DE LAATSTE RONDE

397

De laatste ronde OPDRACHT 4

Vul het kruiswoordraadsel in en vind het woord onder de pijl. i

5 F

F M

1 Misschien ben je wel een verre van me en hebben we dezelfde betovergrootvader?

2 Nog nooit vonden goudzoekers zo’n schat. 3 De dief werd snel .

4 Mijn nicht verafschuwt de lessen tijdens de week in het . Ze mist vooral ’s avonds

ex e

haar ouders.

5 Wanneer zul je eindelijk met die oneerlijke vriend? 6 Wat is zijn ? Kun je met zijn antwoorden op de grote levensvragen akkoord gaan? 7 In het theater liepen de zitplaatsen op.

8 Mijn tante is erg , nog elke zondag viert zij de eucharistie. 9 Het freestylen is belastend, bereid je daarom lichamelijk altijd goed voor.

10 Soms glimlachen mensen uit spot met anderen, ze !

iS peel jij ook wel eens tikkertje op gymtoestellen? Het in de turnlessen vind ik bijzonder leuk!

398

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

De laatste ronde OPDRACHT 5

Welk scorebord herken je?

1 Link het scorebord met de juiste sport. Vul daarna de tabel in. 2

ex e

B tafeltennis

A tennis

D bowling 4

E voetbal 5

F schaken 6

C ijshockey

2 Wat is de definitie van een scorebord? Vul de zin aan. Een scorebord is

DE LAATSTE RONDE

399

De laatste ronde OPDRACHT 6

Vul de zinnen aan met een uitdrukking. Let op de context van de zin.

a Als je iets te snel aanpakt en je onvoldoende voorbereidt, dan loop je

b Werk je erg vlug en hard, dan zul jij je lopen. c De stewards zorgen ervoor dat de sportwedstrijd niet loopt. d Een wielrenner die prima getraind is en zich fit voelt, heeft . d Wil je scoren, dan moet je alle zeilen .

g Bij een 0-0 eindstand spreek je van een .

f Krijg je bij voetbal alle steun van het publiek, dan heb je

. .

e Let op dat je geen fouten maakt en domme dingen zegt, zorg ervoor dat je de bal niet

h De jonge voetbalsupporter stond enkele seconden met de voetbalheld.

voetballer opnieuw zou scoren.

In groep scoren met balspelen: wat weet je erover?

1 Noem vijf verschillende balspelen.

ex e

2 Hoe kun je scoren bij fopbal?

OPDRACHT 7

i In het stadion kon je horen vallen, iedereen hield de adem in en vroeg zich af of de

3 Rug aan rug • Zoek de betekenis van de begrippen en uitdrukkingen uit de voetbalwereld. • Verdeel de klas in een even aantal groepen (maximaal acht leerlingen per groep). Elke groep duidt twee afgevaardigde leerlingen aan om het spel te starten. • Van elke groep zitten twee leerlingen rug aan rug. • Leerling één heeft een lijst met sleutelbegrippen, leerling twee krijgt een foto of tekening van het begrip. Hij beschrijft waar hij naar kijkt en leerling één probeert te raden om welk begrip het gaat. • De leerling die de tekening of foto beschrijft mag het juiste sleutelbegrip of de uitdrukking niet gebruiken.

4 Houd een groepsgesprek. Kies een van de uitspraken. • Sommige sporten zijn enkel voor jongens. • Meisjes en jongens kunnen in dezelfde ploegen spelen. • Als je geen sport beoefent, word je al snel als lui bestempeld. • In de media wordt te veel aandacht aan sport besteed.

OPDRACHT 8

Ga aan de slag met het verhaal. Lees in je groep het deel van het verhaal verteld vanuit een personage: Lou of Rindert.

1 Beeld het fragment uit. Zorg dat je klasgenoten heel duidelijk aan de lichaamshoudingen kunnen merken over welk fragment het gaat. 2 Maak een tableau vivant van het fragment en laat leerlingen van de andere groepen vertellen welk fragment uitgebeeld wordt. 3 Maak van het tableau vivant een foto, post de foto’s op Pinterest zodat iedereen ze kan bekijken. Of zet de foto’s in de juiste volgorde om opnieuw het verhaal op te bouwen.

400

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 7 Scoren

deel 8

ex e

liken

1 Beschrijf wat je op de foto ziet. Wat zie je niet?

2 Welke gevoelens herken je bij de persoon op de foto? Waaruit leid je dat af? 3 Heb jij een gezicht dat gemakkelijk je gevoelens verraadt? Vertel over een situatie waarin dat duidelijk was. 4 Verzin een boodschap die op het computerscherm zou kunnen verschijnen. Denk aan de w-vragen.

5 Past dit beeld volgens jou bij ‘liken’? Waarom wel/niet? 6 Kies of maak zelf een beeld dat volgens jou bij dit werkwoord past. 7 Bespreek je houding. • Hoe breng je je beeld, van onder naar boven of omgekeerd of werk je vanop ooghoogte? • Neem je een close-up of een totaalbeeld?

401

Vind ik leuk Piet De Loof

ex e

Ik like de status van de U15 van mijn voetbalclub. 0-1 winst. Uit bij White Star Lauwe. Altijd moeilijk. Ik like een filmpje van Fré, die na de toets zijn Franse woordenlijst ritueel verbrandt. En duidelijk niet meer weet dat je die moet meenemen naar het volgende trimester. Ik like een fotoalbum van opa, die weer veel te veel beelden heeft gepost van zijn uitstap met wandelclub Hanske de Krijger. Het is zo’n avond. Scrollen door de tijdlijn van Facebook, Facebook afsluiten en jezelf erop betrappen dat je twee minuten later weer door dezelfde tijdlijn scrolt. Maar nu komen er berichten. Warre via WhatsApp. ‘Gewonnen bij White Star Lauwe,‘ tikt hij, ‘ook gezien? Goal van Brian, kort voor tijd. Ze zeggen dat hij wordt gescout door enkele grote ploegen.’ Of dat klopt? ‘Weet ik niet’, antwoord ik. ‘Ah … oké. Ik zag dat je de Facebookstatus likete. Dus misschien wist je meer.’ ‘Nee. Echt niet.’ Mijn gsm gaat af. Fré is buiten adem en begint al te spreken nog voor ik zelf iets heb kunnen zeggen. Dat hij een idioot is, zegt hij zelf, maar dat wist ik al. ‘Blijkbaar moet je die Franse woordenlijst ook volgend trimester nog gebruiken.’ ‘U-hu.’ ‘Ik heb het hele pak in de haard gesmeten.’ ‘Ja, dat heb ik gezien.’ ‘Ik weet het, je bent de enige die het filmpje heeft geliket.’ ‘Echt?’ ‘Ja, en toen begon het tot me door te dringen dat het misschien toch niet zo grappig was als ik dacht.’ ‘Tja …’ ‘Zeg … Mag ik jouw woordenlijst kopiëren? Jij hebt die zo goed bijgehouden en aangevuld.’ ‘Ja’, zeg ik, al denk ik: ‘Nee, want jij moest weer eens opvallen, en jij maakte mij belachelijk na mijn spreekbeurt, en jij kiest me nooit als we ploegen samenstellen bij het voetballen.’ Terzelfder tijd wordt er aan de deur gebeld. Ik verwacht het gehaaste voorkomen van een bol.com-bezorger – eindelijk die plaat van Brian Eno! – maar de man die er staat, is heel wat bleker en ouder. En bekender. ‘Opa?!’ ‘Dag jongen’, zegt hij, wat hij al zo lang doet dat ik mij soms afvraag of hij mijn naam nog wel kent. Hij brandt meteen los: ‘Zeg, ik heb vandaag enkele foto’s gepost van onze laatste wandeling met de club.’ ‘Ja, ik heb dat gezien.’ ‘Gezien? Méér dan dat! Je hebt ze leuk gevonden!’ ‘Geliket, ja. Nog maar pas, ik b …’ ‘… ben meteen in mijn auto gesprongen, ja!’ ‘Hoe? Waarom?’ Opa spreidt zijn armen in een alles verklarend, bijna pauselijk gebaar: ‘Waarom? Dat is zo simpel als eentje en eentje twéé is.’ ‘Ja?’ ‘Maar ja! Ik wist niet dat jij zo graag wandelde!’ ‘Dat valt wel mee, opa …’

woord

ritueel: volgens de godsdienstige gebruiken scouten: op zoek zijn naar (nieuw talent) losbranden: (figuurlijk) zich (met veel emotie) uiten, zijn hart luchten, zijn verhaal op een enthousiaste manier beginnen te vertellen pauselijk: van of door de paus

402

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

ex e

Hij kijkt wantrouwig. ‘Hoezo, dat valt wel mee? Je hebt het toch leuk gevonden? Dat hele album!’ ‘Ik vind zo veel leuk op Facebook. Ik bedoel: ik vond het gewoon leuke foto’s, maar wandelen zelf vind ik niet zo leuk.’ ‘Nee?’ ‘Niet écht.’ ‘Dus je dacht: ik ga de ouwe een plezier doen en zijn foto’s liken, maar eigenlijk is het niet helemaal gemeend?’ ‘Maar jawel. Alleen …’ In zijn ogen trekt iets droevigs voorbij, zijn schouders zakken. ‘Dat zijn nu dingen die ik niet begrijp. Als mijn vrouw foto’s post van haar uitstap met Markant, dan ga ik die foto’s niet liken – het mogen nog de mooiste foto’s ter wereld zijn. Want die vrouwenbende van Markant, ik word er ziek van … Maar als jij, mijn oudste kleinzoon, het héle album van onze wandeling leuk vindt, dan denk ik: die wil meer, die is gebeten, het wandelaarsbloed kruipt waar het niet gaan kan. Ik ga hem dus direct uitnodigen voor onze dauwwandeling van zaterdag … Maar ja. Je wandelt dus niet graag.’ Er bekruipt mij een schuldgevoel. En het besef dat het vandaag niet de eerste like is met directe gevolgen … ‘Kijk,’ zeg ik, ‘misschien dat ik zaterdag toch eens kom kijken …’ ‘Komen kijken? Wat valt er nu aan wandelaars te zien? Doe gewoon mee. Je zult er deugd van hebben, eens goed marcheren.’ ‘Maar ik moet zaterdag …’ ‘Jij moet niets, jongen! Jonge gasten moeten zich meer ontspannen. Een gezonde geest in een gezond lichaam.’ ‘Opa, ik …’ ‘Het kietelt, hè? Ik zie het, jongen, ik zie het aan je oogjes. Zaterdag om acht uur aan de kerk, oké? En smeer je kuiten maar in!’ ‘Ja, opa.’ Hij steekt wat houterig zijn duim op. ‘Vind ik leuk! Je opa zo’n plezier doen. En je moeder maar zagen dat je met geen stokken achter je computer vandaan te krijgen bent – die vrouwen kunnen nogal overdrijven, hè. Ze kan meegaan met die van Markant!’ ‘…’ ‘Tot zaterdag!’ Een kwartier later heeft opa zijn Facebook-status aangepast: gaat zaterdag met zijn kleinzoon flink wandelen! Vind ik leuk.

Beluister het verhaal en maak kennis met de auteur Piet De Loof.

woord

marcheren: in de pas lopen, te voet gaan houterig: niet lenig en niet levendig, stram, onhandig

403

les

Surfen en liken

informatie verzamelen en vergelijken

ONLINE TEKSTEN BEOORDELEN presentatie BRENGEN

Klopt dat wel? Ken je deze? Bespreek samen.

ex e

OPDRACHT 1

persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden GEBRUIKEN

1 Wat is Twitter en wat is Facebook?

a Zoek het op het internet op.

b Vertel op welke webpagina je de beste omschrijving vond.

c Wie heeft een Facebookaccount, Instagramaccount of YouTubekanaal?

2 Zoek het antwoord op deze vragen. Ga naar de site van Jongerengids. a Hoe oud moet je zijn om een Facebookaccount te mogen hebben?

b Hoe kun je een foto die iemand van jou op Facebook geplaatst heeft, laten verwijderen?

404

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

c Welke twee tips tegen cyberpesten die je op de site vindt, spreken je aan? Noteer. d Op het internet is niet iedereen wie hij zegt te zijn. Wat helpt je om te weten te komen of iemand werkelijk is wie hij beweert te zijn?

e Surf verder op die webpagina. Noteer nog twee zaken die voor leeftijdgenoten interessant zijn om te weten.

f Wat je leest, lees je grondig en kritisch. Klopt alles wel? Praat verder in de klas over die zaken. Plaatsen gebruikers van sociale netwerken nieuwsberichten soms vlug online zonder de feiten grondig te controleren? Welke voorbeelden kun je daarvan geven?

ex e

LES 1 Surfen en liken

405

OPDRACHT 2

Welk nieuwsbericht zou jij ‘liken’?

1 Kleur de duimpjes. Wat het meest ingekleurd is, zou je als eerste lezen en dat ‘like’ je dus het meest. 2 Geef telkens een duidelijke reden waarom je dat bericht wel, niet of helemaal niet goed vindt.

OPINIE “HET IS CLIJSTERS EN HENINSIAANS WAT GOFFIN PRESTEERT” Daviscup Carl Maes blikt nog een keer terug op de finale van de Daviscup. Het hoogtepunt van onze cocommentator? “David Goffin die zonder setverlies Tsonga en Pouille naar huis speelt.”

Stad Antwerpen 22 hrs

Agenda bij de hand? 9/12 opent Winter in Antwerpen met optredens van o.a. Dimitri Vegas & Like Mike, Natalia & Jef Neve! Het volledige programma vind je hier: http://bit.ly/2jmLB1.

VAN HERCK: “WIJ MOETEN NOG MEER UIT DEZE GROEP HALEN" Daviscup Johan Van Herck bereikte met België voor de 2e keer in 3 jaar de finale van de Daviscup, maar toch vindt hij dat het tijd is dat ons land nog een stap extra zet.

ANTWERPEN.BE

www.facebook.com/stad.antwerpen

Dimitri Vegas & Like Mike openen Winter in Antwerpen

POUILLE: “HOPELIJK ANNULEERT GOFFIN ZIJN VAKANTIE MET MIJ NIET” Daviscup Lucas Pouille won het beslissende duel in de finale van de Daviscup. “Ik wilde alles kapot spelen”, zegt de Fransman.

ex e

School in Brussel geëvacueerd na gaslek: lek gedicht, situatie onder controle

Best verkocht

In Brussel zijn vanochtend uit voorzorg 300 studenten van de Nieuwlandcampus geëvacueerd na een gaslek. Er zijn geen gewonden. Het gaslek is intussen gedicht en de situatie is onder controle.

et gaslek bevond zich aan de hoofdingang van de school, in de Nieuwlandstraat. Daar zou bij boorwerken in een kelderverdieping in een huis naast de campus een gasleiding geraakt zijn.

Drie keer niks Het mega moppenboek Jeff Kinney Nederlandstalig Nederlandstalig

€ 14,99

406

www.sporza.be

€ 10,00

Mijn groot zoekboek De waanzinnige boomhut van 78 Gert Verhulst verdiepingen Nederlandstalig Andy Griffiths, Terry Denton Nederlandstalig

€ 12,99

Sibelga en de Brusselse brandweer zijn ter plaatse en hebben intussen alles onder controle. De leerlingen en het personeel van de school zullen via de achterzijde naar hun lokalen kunnen terugkeren van zodra de brandweer de nodige controles heeft uitgevoerd. Ook de crèche op de site werd geëvacueerd en is momenteel gesloten.

€ 14,99

www.standaardboekhandel.be

www.vrt.be/vrtnws/

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

OPDRACHT 3

Vergelijk de berichten.

1 Lees en vergelijk deze drie nieuwsberichten met elkaar. tekst 2

tekst 3

Een afscheid in schoonheid, het was Usain Bolt niet gegund. Nadat hij de finale op de 100 meter al verloor, droop de Jamaicaan op het WK atletiek met lege handen af nadat hij zelf met een blessure moest opgeven in de finale van de 4x100 meter. Is er nog een beter bewijs nodig dat het tijd was voor Usain Bolt om te stoppen dan zijn ‘laatste race’ in Londen? Na ongeveer 50 meter in zijn spurt greep de Jamaicaan naar zijn linkerbil, een grimas op het gelaat. Over and out. Heel het stadion hield de adem vol ongeloof in, maar hoe hard Bolt nog probeerde om zich staande te houden, het ging niet meer. Zijn carrière eindigde niet met een twaalfde WK-goud, maar wel liggend op de piste, kreunend van de pijn, terwijl anderen triomfeerden.

Geblesseerd opgeven in de finale van de 4x100 meter, het was een afscheid in mineur voor Usain Bolt op het WK in Londen. Nu blijkt dat de Jamaicaan een stevige spierscheuring opgelopen heeft. Niet bepaald het gedroomde afscheid voor de achtvoudig olympisch kampioen, die zeker en vast nog altijd wereldtop was en dat wellicht nog een tijdje zou blijven. Hij droop ontgoocheld en zonder ereronde af. Bolt zette zelf de MRI-foto op Twitter, nadien werden de foto en z’n uitleg weer verwijderd. ‘Helaas heb ik een spierscheuring in mijn hamstring’, schreef Bolt. ‘Ik zal drie maanden moeten herstellen.’

De laatste race in zijn fenomenale loopbaan is voor Usain Bolt op een anticlimax uitgedraaid. De Jamaicaan, snelste man ter wereld, nog altijd in vorm, nog niet afgeschreven en zeker nog de te kloppen sprinter, raakte bij het WK als slotloper op de 4x100 meter geblesseerd aan zijn bovenbeen en kon niet meer verder. Bolt krabbelde na een tijdje weer op en liet zich vervolgens toejuichen door de 56 000 toeschouwers in het olympisch stadion. Hij gaat ondanks zijn mislukte laatste sprintoptredens met pensioen als de snelste en meest gelauwerde atleet ooit.

tekst 1

Naar: De Morgen, www.demorgen.be

ex e

Naar: www.sporza.be

Naar: Het Laatste nieuws, www.hln.be

2 Vertellen de onderstreepte stukken hetzelfde?

LES 1 Surfen en liken

woord

de blessure: een verwonding of een letsel de grimas: een vertrokken gelaatsuitdrukking waarbij te zien is dat iemand pijn heeft de carrière: een loopbaan, de activiteiten op vlak van sport of in beroepsverband die iemand heeft uitgevoerd door de jaren heen triomferen: zegevieren, de overwinning behalen en dat tonen in mineur: in een sombere stemming, niet vrolijk de hamstring: een spier aan de onderkant van het dijbeen fenomenaal: verbazingwekkend de anticlimax: een hoogtepunt dat uitblijft aan het einde van een verhaal lauweren: verheerlijken

407

OPDRACHT 4

Vergelijk nieuwsthema’s uit verschillende bronnen met elkaar.

1 Vergelijk de teksten met elkaar. Duid alle gelijkenissen en verschillen aan. Man die 15-jarige jongen op de sporen in Aarschot gooide, aangehouden voor racistisch geweld

Een 35-jarige man die dit weekend een zwarte jongen van 15 op de treinsporen in het station van Aarschot duwde, is aangehouden. Dat laat het parket van Leuven weten. De feiten raakten bekend door een filmpje dat op Facebook circuleert. Daarop is een vechtpartij te zien tussen de minderjarige jongen en drie blanke mensen, een man en twee vrouwen. De jongen krijgt ook racistische opmerkingen. In het filmpje dat op Facebook circuleert, is te zien hoe twee vrouwen en één man een 15-jarige zwarte jongen belagen die op de trein naar Leuven stond te wachten. ‘De man gaf hem een duw en een van de vrouwen maakte een racistische opmerking’, zegt het parket van Leuven. ‘Ze bleven de 15-jarige jongen verbaal en fysiek uitdagen en er ontstond een gevecht waarbij de man de jongen op de sporen duwde. De jongen trok de man mee.’ Naar: VRT

Naar: De Morgen

ex e

Op Facebook is een filmpje opgedoken waarop een gevecht te zien is tussen een zwarte jongen en enkele omstaanders. De feiten deden zich voor in het station van Aarschot. Het parket heeft een onderzoek geopend voor slagen en verwondingen en een 35-jarige man uit Aarschot is intussen aangehouden. Hij wordt in verdenking gesteld van opzettelijke slagen en verwondingen met racistisch motief. ‘De trein Luik Guillemin-Antwerpen-Centraal kwam net voorbij, maar kon door het seinhuis snel worden stilgelegd’, aldus Infrabel-woordvoeder Thomas Baeken. ‘Een drama is zo nipt vermeden.’ In het filmpje gaat het over een discussie van enkele omstaanders tegen de 15-jarige jongen. Waarom en over wat de discussie aanvankelijk ging, is niet meteen duidelijk. Het slachtoffer tracht zijn kalmte te bewaren maar de omstaanders blijven hem lastigvallen en al snel krijgt de jongen racistische opmerkingen naar zijn hoofd geslingerd. De gemoederen raken nog meer verhit en er ontstaat een vechtpartij waarop een man de jongen op de sporen duwt. De jongen verdedigt zich en trekt vervolgens zijn aanvaller zelf op de sporen waar het gevecht verder gaat. Intussen springen de andere uitdagers eveneens op de sporen om zich in het gevecht te mengen. Uiteindelijk weten omstaanders de boel te kalmeren en de vechthanen uit elkaar te halen. Het filmpje werd op het internet geplaatst door de vriendin van de moeder van het slachtoffer. Zij vergezelde die dag de 15-jarige jongen op uitstap.

Op Twitter is een filmpje opgedoken waarop een discussie te zien is tussen een tiener en enkele omstaanders. De feiten deden zich voor in het station van Aarschot. De verdachte, een kerel uit Aarschot, werd opgepakt in het station. Hij is voorlopig vrijgelaten. In het filmpje gaat het over een discussie van enkele omstaanders tegen de 15-jarige jongen. Waarom en over wat de discussie aanvankelijk ging, is vrij duidelijk: een meningsverschil over het aankomstuur van de trein. Het slachtoffer zegt niets maar de omstaanders blijven hem lastigvallen en al snel krijgt de jongen racistische opmerkingen naar zijn hoofd geslingerd. De gemoederen raken nog meer verhit en er ontstaat een ware vechtpartij waarop een vrouw de jongen op de sporen duwt. De jongen is niet van plan zich te laten doen en trekt vervolgens zijn aanvaller zelf op de sporen waar het gevecht verder gaat. Intussen springen de andere uitdagers eveneens op de sporen om zich in het gevecht te mengen. De oudere broer van het slachtoffer greep in om zijn zus weer op het perron te helpen. Hij kreeg zelf ook enkele klappen. Uiteindelijk weten omstaanders de boel te kalmeren en de vechthanen uit elkaar te halen. Naar: HLN

408

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

2 Zoek nu zelf een of meer nieuwsthema’s en vergelijk verschillende bronnen met elkaar. Geven ze dezelfde informatie? Maak er een nieuw stukje van met die informatie die jij vertrouwt nadat je de bronnen met elkaar vergeleken hebt. Vind je bronnen over hetzelfde onderwerp niet zo vlot? Dan kun je aan de slag met de nieuwsberichten die je leraar je bezorgt.

OPDRACHT 5

Herhalingen vermijden

Ontdek de voornaamwoorden.

Lees het fragment uit opdracht 3 opnieuw.

Een afscheid in schoonheid, het was Usain Bolt niet gegund. Nadat Usain Bolt de finale op de 100 meter al verloor, droop Usain Bolt op het WK atletiek met lege handen af nadat Usain Bolt zelf met een blessure moest opgeven in de finale van de 4x100 meter.

a Over wie gaat het? b Welke woorden geven dat aan? Markeer ze.

c Welke andere woorden worden in de oorspronkelijke tekst gebruikt om naar Usain Bolt te verwijzen?

ex e

d Welke van die woorden vervangt de naam van een persoon en is een persoonlijk voornaamwoord?

e Markeer in deze tekst de persoonlijke voornaamwoorden.

Koning zijn lijkt mij een leuke baan Maar zonder koningin is er niets aan Grijs en leeg het leven Van een man zonder verhaal Een veel te hoge prijs die je betaalt

O, weet je Ik, jij, hij of zij Iedereen heeft iemand nodig O, kijk naar mij We gaan er samen voor Ik, jij, hij of zij Iedereen heeft iemand nodig We slaan er ons wel door

Ik weet nog hoe je lachte toen ik zei Ik besta voor jou en jij voor mij Ik had te veel gedronken En je bleef buiten bereik Maar nu krijg ik voor één keer toch gelijk Geloof me Ik, jij, hij of zij Iedereen heeft iemand nodig O , kijk naar mij We gaan er samen voor Ik, jij, hij of zij Iedereen heeft iemand nodig We slaan er ons wel door

We slapen samen Lachen samen Hoeven ons niet meer te schamen Wie had durven hopen Dat jij hier naast mij zou lopen Grijs en leeg het leven Van een man zonder verhaal Een veel te hoge prijs die je betaalt O ja Ik, jij, hij of zij Iedereen heeft iemand nodig O , kijk naar mij We slaan er ons wel door Ik, jij, hij of zij

LES 1 Surfen en liken

409

f Plaats de voornaamwoorden die je markeerde op de passende plaats in de tabel. Vul de tabel daarna verder aan met de ontbrekende voornaamwoorden. HET PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD persoon 1

enkelvoud

enkelvoud vertrouwelijk

als onderwerp ik Bv. Vandaag ga ik zwemmen.

als ander zinsdeel mij/me Bv. Els heeft mij zien zwemmen.

enkelvoud mannelijk

enkelvoud beleefd

enkelvoud vrouwelijk

meervoud

meervoud vertrouwelijk meervoud beleefd

meervoud

enkelvoud onzijdig

ex e

g Markeer de persoonlijke voornaamwoorden in de teksten bij opdracht 3.

wat

Voornaamwoorden

Voornaamwoorden zijn verwijswoorden. Ze verwijzen naar andere woorden in een zin. Ze vervangen andere woorden en zorgen voor variatie of afwisseling. Een tekst wordt vlotter en aangenamer om te lezen: de vervelende herhalingen zijn er niet meer. Bv. De atleet wint de sprint. Bovendien loopt de atleet een wereldrecord. g De atleet wint de sprint en bovendien loopt hij een wereldrecord. De ploegdokter loopt naar de geblesseerde speler en de ploegdokter verzorgt de geblesseerde speler. g De ploegdokter loopt naar de geblesseerde speler en hij verzorgt hem. De vetgedrukte woorden zijn persoonlijke voornaamwoorden.

410

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 8 Liken

OPDRACHT 6

Zoek welk woord het verwijswoord vervangt.

De verwijswoorden zijn onderstreept. Trek een pijl van het verwijswoord naar de woorden die ze vervangen. Dieren in het wild zijn een inspiratiebron voor ons, maar ze zijn ook onontbeerlijk om de natuur en ons welzijn in evenwicht te houden. ‘Bedreigde diersoorten’, www.wwf.be

De gemiddelde persoon doet er goed aan om het haar om de twee à drie dagen te wassen. Maar er is niet echt een algemene regel. Het hangt ervan af of je al dan niet een vette hoofdhuid hebt en hoe je

comfortgevoel is, hoe je hoofdhuid aanvoelt. Wanneer je haar gestyled is, kun je soms wat langer wachten om het te wassen. Er wordt in elk geval aanbevolen om het nooit langer dan twee weken niet te wassen.

OPDRACHT 7

Onderstreep de voornaamwoorden.

Naar: ‘Hoe vaak moet je je haar wassen?’, www.gezondheid.be

Onderstreep in het fragment uit Mijn vader maakt wapens van Geert Spillebeen de persoonlijke voornaam woorden.

ex e

Hoggy was een warme ziel. Ze was ons tweede moedertje. Die arme kindermeid wist soms geen raad met al mijn vragen. Waarom de olifant zo’n klein staartje had en waar de zebra zijn strepen vandaan haalde, dat wist ik al. Hoghart pikte die weetjes gewoon uit onze huisbibliotheek. Daar stonden die gekke, fabelachtige boeken van Rudyard Kipling. We hadden ze allemaal. Hoggy las me er al uit voor toen ik amper kon lopen. Grappig en razend spannend.

G. Spillebeen. Mijn vader maakt wapens. Wielsbeke, De Eenhoorn

OPDRACHT 8

Vul aan met een voornaamwoord.

Vul in de tekst ‘De cello van mevrouw Rozas’ de ontbrekende en passende persoonlijke voornaamwoorden aan. De dromerige Orfeo beleeft een moeilijke tijd. Zijn vader is weg, zijn moeder heeft verdriet en op school wordt gepest. vlucht in zijn eigen wereld, waar geluid centraal staat. Geluiden die raken, noteert in een boekje. Op een dag ontmoet de oude mevrouw Rozas. De klank van haar cello fascineert . is dan ook verrukt als aanbiedt hem celloles te geven. Maar waarom speelt zelf nooit meer op het instrument? Waarom praat niet graag over vroeger? Pas na haar dood ontrafelt Orfeo het geheim van mevrouw Rozas en haar cello. P. De Loof. De cello van mevrouw Rozas. Waasmunster, Abimo

LES 1 Surfen en liken

411

OPDRACHT 9

Onderzoek ook deze voornaamwoorden.

1 Lees de zinnen. Na ongeveer vijftig meter in zijn spurt greep de atleet naar zijn linkerbil. Hij zei: ‘Helaas heb ik nu een spierscheuring in mijn hamstring.’ a Over wie wordt hier iets verteld?

b Van wie zijn die linkerbil en die hamstring?

c Welke woorden duiden aan dat iets het bezit is van iemand? 2 Vul de ontbrekende woorden in.

Het is Sarahs fiets.

Het is fiets.

De auto is van opa.

Het is opa’s auto.

Het is auto.

Voornaamwoorden

De fiets is van Sarah.

wat

Naast persoonlijke voornaamwoorden bestaan er ook bezittelijke voornaamwoorden. Ze geven aan dat iets het bezit is van iemand of aan iemand toebehoort.

ex e

Bv. Mijn zus verkocht haar fiets aan haar vriendin.

3 Lees de tekst.

a Markeer alle bezittelijke voornaamwoorden in deze ‘weetjes’ en ‘berichtjes’. A Een zeester ‘ruikt’ haar prooi door met haar pootjes te wapperen. B Mijn eerste wedstrijd op topniveau was meteen geslaagd!

C Slingerapen kunnen met hun staart net zo goed voelen als met hun vingers. D Om zijn groeiende tanden kort te houden moet een bever blijven knagen. E Weefmieren gebruiken hun kinderen als lijmtube tijdens het bouwen van hun huis.

F Eenzaam op jouw hotelkamer? Huur een goudvis voor 3,50 euro per nacht.

G Uw tuin een opknapbeurt geven? Bel ons voor een afspraak!

412

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

b Plaats de bezittelijke voornaamwoorden die je markeerde op de passende plaats in de tabel. c Vul de tabel verder aan met de ontbrekende voornaamwoorden. d Neem de term ‘bezit’ niet altijd te letterlijk. Bv. Het is jouw vakantie. Onze trein was weer te laat. Jouw en onze zijn wel bezittelijke voornaamwoorden, al is vakantie niet echt een bezit en is de trein niet van ons. Zoek per twee naar minstens nog een voorbeeld.

Gebruik nooit twee keer het woord jullie na elkaar. Bv. Hebben jullie je boeken? jullie jullie

Houd rekening met het verschil tussen jou en jouw en tussen u en uw. Bv. D at boek is van jou. Het is dus jouw boek. Die auto is van u. Het is dus uw auto.

tip

persoon

HET BEZITTELIJK VOORNAAMWOORD

bij een zelfstandig naamwoord

enkelvoud

mijn boek / fiets

enkelvoud vertrouwelijk

boek/fiets

enkelvoud beleefd

boek/fiets

enkelvoud mannelijk

boek/fiets

enkelvoud vrouwelijk

boek/fiets

ex e

enkelvoud onzijdig

boek/fiets

meervoud

boek (het boek)/ fiets (de fiets)

meervoud vertrouwelijk

boek/fiets

meervoud beleefd

boek/fiets

meervoud

boek/fiets

OPDRACHT 10 Lees ‘Mijn vader maakt wapens’ opnieuw.

Markeer de bezittelijke voornaamwoorden in het fragment bij opdracht 7.

waarheen

Je kunt: • • • •

nieuwsberichten over hetzelfde onderwerp met elkaar vergelijken; vragen over online teksten correct beantwoorden; nieuwsberichten en online teksten beoordelen; persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden op een correcte manier gebruiken.

LES 1 Surfen en liken

413

Een nieuwsbericht voor de klas Breng per twee een korte uiteenzetting over een artikel.

Oriënteren

Voorbereiden

1 Je vertelt daarbij vooral de hoofdzaken. Je leest en selecteert de gevonden informatie kritisch. Beperk je tot een drietal minuten.

2 Zoek een kort artikel over een actueel nieuwsitem in een (online) tijdschrift of krant. Het onderwerp bepaal je zelf. Denk bij de keuze aan je publiek en kies een passend onderwerp.

Kijk op websites van kranten of van journaals.

ex e

Uitvoeren

tip

4 Duid sleutelwoorden aan die je tijdens de uiteenzetting kunt gebruiken.

3 Zoek in verschillende bronnen informatie over het nieuwsitem. Vergelijk die artikels of nieuwsberichten met elkaar. Bepaal welke betrouwbare elementen je uit de artikels overhoudt. Maak met die betrouwbare gegevens een nieuw, maar kort nieuwsbericht.

5 Maak een eenvoudige mindmap met PowerPoint (of Prezi, of een ander presentatiepakket dat je kent). Selecteer een drietal beelden die je presentatie ondersteunen.

Reflecteren

6 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je kiest een passend onderwerp voor een korte uiteenzetting.

1234

Je zoekt en selecteert op een vlotte manier informatie.

1234

Je vergelijkt artikels met elkaar en kiest er de belangrijke elementen uit.

1234

Je maakt een gestructureerde en overzichtelijke mindmap.

1234

Je presentatie is duidelijk en goed van lengte.

1234

Je werkt op een vlotte manier samen met een klasgenoot.

1234

Je luisterhouding is correct tijdens de andere presentaties.

1234

In orde Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

414

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

les

Expressief met taal

DE KUNST VAN voorlezen ’toepassen’: articulatie, tempo, intonatie ...

verhalen delen

feedback geven

Liken, likete, geliket OPDRACHT 1

ex e

eigen mening geven

luisteren EN EXPRESSIEF VOORLEZEN

Bekijk het filmpje. Formuleer je mening.

1 Noteer onder de zes emoji wat ze betekenen.

2 Lees de verzen of gedichten en teken er een emoji bij. Geef je mening.

Anoniem

J. ’t Lam

Anoniem

LEES blij: Ik mij? op ik denk aan en zeg aan jij neer dan jou Denk

LES 2 Expressief met taal

Je gezicht is je eigen weerbericht als je in de spiegel kijkt kun je je eigen bui zien hangen.

Goede morgen maandag Hoe gaat het met dinsdag? Doe de groeten aan woensdag; En zeg tegen donderdag, Dat ik met de trein van vrijdag, Zaterdag en zondag kom logeren.

415

Toen Tim in de wiskundeles plots ernstig vroeg waarom de school zo rechthoekig was schaterde de klas het uit.

De kat speelt viool op een oude zool; en de koe klept met de klepel.

Gedurende de Franse les zocht hij ernstig naar het ezelsbruggetje op een landkaart. De klas lachte luid.

De hond slaat de trom op een ijzeren kom en de schotel schudt de lepel.

Bij de les geschiedenis beet Tim ernstig de punten van zijn kleurpotloden af en vroeg om ketchup. Enkelen lachten.

Maar de wakkere haan springt over de maan, en alles houdt op met zingen.

Tijdens het middagmaal at Tim ernstig met mes en vork zijn wiskundeboek. Eén lachte. Te luid.

Wat zou jij gedaan hebben had je die haan over de maan zien springen?

J. Vercammen. Ik ben ik. Hasselt, Heideland

ex e

Dolfijn

D. Billiet. Op de vlucht voor een landkaartje. Leuven, Davidsfonds/Infodok

Toen de leraar Nederlands ernstig vroeg waar Tim was lachte niemand meer.

Nachtmuziek

Ernstig mis

Als ik een wens mocht doen, zou ik wensen dat ik een dolfijn was in een schone blauwe zee. Pats het water in, pats het water uit, pats het water in, pats het water uit, pats het water in, pats het water uit, pats het water in, pats het water uit, pats het water in, pats het water uit, tot het donker wordt. H. van Reek. L.I.K. Amsterdam, Querido

Weerberichten

Graag wil ik u inlichten over de weerberichten bij ons thuis Door een druppende kraan in de badkamer is er overstroming. Door een defecte dampkap in de keuken is de zichtbaarheid beperkt. Ik krijg op mijn donder omdat ik warm loop voor Noor. Daarom wil ik er nu als de bliksem vandoor. Riet Wille

416

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

Ruzie

Ik vond gemeen dat jij … En jij vond ook iets. Woorden vliegen als scherp zand in ons gezicht. Daar ga je met driftige stappen, nu al bijna de hoek om. Daar sta ik en kijk je na. Theo Olthuis

a Van welk gedicht houd je het meest? Vertel waarom je ervan houdt. b Welk gedicht vind je het minst aantrekkelijk? Waarom is dat zo? c Welk gedicht maakt je verdrietig en/of boos? Hoe komt dat? d Welk gedicht tovert een glimlach op je gezicht? Vertel waarom. e Ken je een gedicht dat je aan het lachen brengt? Breng het mee.

3 Wie bewonder jij omdat hij vlot, mooi en goed Nederlands spreekt? Waarom vind jij dat? Hoe spreekt hij dan? Wie bewonder jij omdat hij boeiend kan voorlezen? Bespreek.

f Welk gedicht of rijmpje zou je graag willen voordragen?

4 Bekijk en beluister de verschillende fragmenten in het filmpje. Iemand leest voor uit … a Kies wat je wilt beoordelen. Teken één duimpje in de juiste kolom.

de taal (van de voorlezer)

de houding (gezicht, handen …)

de inhoud (van het fragment)

b Als je gekozen hebt, zoek je in de klas iemand die hetzelfde koos en beoordeel je samen.

ex e

c Als je de drie voorleesfragmenten hebt beoordeeld, kun je samen voor jouw deel criteria noteren. Gebruik daarvoor de emoji op p. 415. Je koos voor inhoud.

1 de luisteraar.

Denk na over …

2 het onderwerp.

Je koos voor houding.

1 het lichaam.

2 het gezicht en de handen.

Denk na over …

Je koos voor taal. Denk na over …

LES 2 Expressief met taal

1 de stem.

2 de verstaanbaarheid.

417

5 Welk voorleesmoment vond jij het tofst? Verantwoord je keuze. a Formuleer je mening in één of twee duidelijke zinnen. De woorden in het kader kunnen je helpen om je boodschap nauwkeurig te verwoorden. Met ‘goed’ als antwoord weet de voorlezer te weinig over zijn prestatie. het voorleesmoment (in zijn geheel beoordelen) schitterend – boeiend – interessant – ontroerend – verstaanbaar – verrassend – expressief – rustig – dynamisch – luid – gevoelig – stil

b Lees de beoordeling van je klasgenoot. Noteer er een emoji bij en verduidelijk je keuze.

Voorlezen

6 Wanneer is iemand een prima voorlezer? Som de belangrijke voorwaarden op.

hoe

Voorlezen draait rond gedeeld plezier, gedeeld verdriet, gedeelde verhalen.

Daarom is een boeiende tekst van het grootste belang, maar ook een gepassioneerde voorlezer. Die zet zijn lichaam en mimiek in om de personages tot leven te brengen. Hij lacht om hun gekke, grappige of guitige streken. Je noemt het expressie.

ex e

Bovendien zijn intonatie en een gepast spreektempo noodzakelijk: ze dragen bij tot de betekenis van het verhaal. Spreek rustig en duidelijk, zodat de luisteraar de tijd krijgt om het verhaal te begrijpen.

Word jij als voorlezer geliket?

De goede voorlezer zoekt vooraf uit waar hij pauzes zal inbouwen of wanneer hij zijn stem tot een spannend volume kan laten dalen. Hij kleurt zijn taal met vrolijkheid, spanning of verdriet waar het verhaal dat vraagt.

OPDRACHT 2

Onderzoek hoe je voorlezen tot een succes maakt. Wat doe je vóór het lezen?

1 Bekijk het instructiefilmpje en let vooral op de tips die van jou een goede voorlezer maken. 2 Lees de tekstfragmenten en kies een voorleestekst op basis van de tips in het instructiefilmpje. Mijn tekstkeuze: Ik koos dat fragment omdat

woord

dynamisch: de dynamiek of de beweging betreffend, vol kracht gepassioneerd: hartstochtelijk, met hartstocht, met passie

418

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

OPDRACHT 3

Denk na over wat je enkele minuten voor het voorlezen kunt doen.

1 Vertel vooraf kort iets over de inhoud van het verhaal. Daarbij is een mindmap of spreekblaadje handig. 2 Hoe ga je te werk? Beantwoord de vragen en noteer met sleutelwoorden wat je de luisteraars wilt vertellen. Start met het opzoeken van informatie. a Wie is de auteur? Wat is de titel van het boek of het verhaal? c Wat gebeurt er in het verhaal? Wat is het onderwerp van het verhaal?

d Waarom wil je dat fragment voorlezen? e Waarop moeten de luisteraars letten?

Lees wat je doet tijdens het voorlezen.

1 Stip aan wat voor jou meer inspanning vraagt.

hoe

Tijdens het voorlezen

OPDRACHT 4

b Welke personages zijn belangrijk voor het fragment?

ex e

 Start met een buikademhaling, zodat je wat rustiger wordt en je stem kracht krijgt.  Lees het verhaal rustig, duidelijk en expressief voor. De gepaste mimiek en het gevoel dat je in je stem steekt (of de stemkleur) zullen je zeker helpen.  Gebruik de mogelijkheden van je stem, maar maak er geen toneelstukje van.  Maak af en toe gebaren om de woorden te ondersteunen.  Las soms bewust een pauze in.  Let op hoe je het boek vasthoudt. Laat je gezicht er niet achter verdwijnen.

2 Dit is het vervolg van het voorgelezen verhaal over de edelhond. Om beurten kies je een fragment van het verhaal. Lees het voor. Een klasgenoot beoordeelt je.

 Melchior deed er het zwijgen toe. Balthasar stond op om meer hout te halen. Ze sliepen onder de blote hemel. In het oosten pinkte de ster die ze waren gevolgd. ’s Nachts was het koud in de woestijn. De hazewind rilde als een riet. Het knechtje was klaar met zijn werk en ging een beetje verderop naast het vuur liggen om te slapen. Hij rolde zich in zijn mantel tot alleen een stukje van zijn kroeshaar zichtbaar bleef.

 ‘Kom hier’, lokte Caspar de hond met een restje vlees dichterbij. Het dier liet zich niet verleiden. Het at slechts wat de meester hem gaf. Hij was een edelhond, geen bedelhond. Hij kroop bij Balthasar onder het deken en krulde zich op. Zijn neus raakte zijn staart. Hij hoorde de mannen praten over de ster en over alle hemellichamen die ze kenden: Jupiter, Venus, Saturnus, Mars. De hond dommelde weg. Hij trok met zijn poten in zijn slaap. Het knechtje droomde ook. Hij jammerde zacht.

 ‘Sirius’, zei Balthasar en de hazewind bewoog zijn oren, omdat hij zijn naam herkende. Maar de prins van Shaba had wat anders bedoeld. Hij wees naar het sterrenbeeld van de Grote Hond, dat helder aan de hemel schitterde. Zo zwart als de nachtelijke koepel was, zo wit fonkelde één ster meer dan alle andere. ‘Sirius’, herhaalde Balthasar en deze keer legde hij toch zijn hand op de kop van het dier. Caspar keek nog wel even opzij. Maar Melchior bleef naar de hemel staren. P. Gaudesaboos, S. vanden Heede, J. van Leeuwen, C. Cneut, J. Devrome & S. Van Doninck. Dierbaar, Spannende en aaibare dierenverhalen en -gedichten. Tielt, Lannoo

LES 2 Expressief met taal

419

3 Deze oefeningen kunnen je helpen. a Ademhaling Als je spreekangst hebt of nerveus bent om voor een groep te spreken, dan kunnen ademhalingsoefeningen je helpen om rustig te worden en de juiste spreekadem te vinden. • • • •

Adem rustig in via je neus alsof je even aan een bloem ruikt. Laat je adem zachtjes ontsnappen alsof je een kaars langzaam uitblaast. Adem een aantal keren via de neus in en uit. Leg je handen op je buik. Laat bij een inademing je buikspieren wat verslappen. Bij de uitademing en het spreken zorg je voor spierspanning, waardoor je stem meer kracht krijgt. • Zoek je eigen natuurlijke toonhoogte door zachtjes op een klank te zoemen. b Articulatie

ex e

De slome slak eet slappe sla. Gooi geen groene groenten in de grote gracht. Leentje leerde Lotje lopen op de lange Lindelaan. Maar omdat Lotje niet wilde lopen, liet Leentje Lotje staan. Ruud rups raspt rap rode ronde radijsjes. Un chasseur sachant chasser chasse sans son chien. The big black bear bit the big black bug, made the big black bear bleed blood. Ik zag de zon in de Zuiderzee zinken. Meisje met je mooie mondje moet je met je maatje mee? Vaders vader vond vier vuile vesten van vier vuile venten. Als vliegen vliegen en bijen vrijen, dan vliegen de vliegen de vrijende bijen vliegensvlug voorbij. De opgefokte topkok Wopke wokt de opgehokte wipkip. Lulu lit la lettre lue à Lili et Lola alla à Lille où Lola lie le lilas. Sachez, mon cher Sacha, que Natasha n’attacha pas son chat. Didon dîna dit-on de dix dos dodus de dix dodus dindons. Probably properly pronouncing ‘probably’ is a problem.

• • • • • • • • • • • • • • •

Je hoeft niet luider te praten om verstaanbaar te zijn, maar je moet wel goed articuleren: spreek klanken, lettergrepen en woorden nauwkeurig en duidelijk uit. Deze tongbrekers kunnen je helpen om goed te articuleren. Oefenen maar!

c Intonatie, klemtoon, inlassen van pauze en expressie

De kwaliteit van je stem en de juiste lichaamstaal zorgen ervoor dat een boodschap blijft hangen. Bereid je voor met deze tips.

• Markeer in de tekst op welk moment je gelaatsuitdrukking of mimiek verandert en wanneer je eventueel je handen gebruikt om de woorden te ondersteunen. • Herlees de tekst in stilte en duid aan wanneer je een pauze wilt inlassen. Vergelijk met je klasgenoot of hij op hetzelfde moment pauzes inlast. Lees opnieuw voor en beoordeel elkaar. • Lees de tekst voor met een heel boze stem, een blije stem, een angstige stem … Verandert je mimiek terwijl je dat oefent? Welke verschillen merk je nog op? • Beluister elkaar en beoordeel de intonatie, de klemtoon, het inlassen van pauzes en de expressie.

woord

de gelaatsuitdrukking: je kunt aan iemands gezicht zien hoe hij zich voelt (de mimiek)

420

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

jij

je leraar

Je toon varieert voldoende. Je durft spelen met de toonhoogte of intonatie.

1234

Er klinken gevoelens in je stem: angst, boosheid, vreugde …

1234

Je last voldoende pauzes in (tempo).

1234

Je handen ondersteunen de boodschap.

1234

Je stem klinkt zacht, luid, stil … (volume)

1234

Je mimiek wisselt.

1234

In orde Je traject naar succes

Je articuleert goed. Werkpuntje voor jezelf:

Voorlezers gevraagd. Oefen met zijn vieren.

OPDRACHT 5

Als het goed lukt, vraag de leraar dan om je ademhaling, articulatie, stemvolume en tempo te controleren. Daarna start je met de volgende opdracht.

Oefen deze zes fragmenten. Bereid je voor met de opgegeven tips.

ex e

Mijn gsm gaat af. Fré is buiten adem en begint al te spreken nog voor ik zelf iets heb kunnen zeggen. Dat hij een idioot is, zegt hij zelf, maar dat wist ik al. ‘Blijkbaar moet je die Franse woordenlijst ook volgend trimester nog gebruiken.’ ‘U-hu.’ ‘Ik heb het hele pak in de haard gesmeten.’ ‘Ja, dat heb ik gezien.’ ‘Ik weet het, je bent de enige die het filmpje heeft geliket.’ ‘Echt?’ ‘Ja, en toen begon het tot me door te dringen dat het misschien toch niet zo grappig was als ik dacht.’ ‘Tja …’ ‘Zeg … Mag ik jouw woordenlijst kopiëren? Jij hebt die zo goed bijgehouden en aangevuld.’ ‘Ja’, zeg ik, al denk ik: ‘Nee, want jij moest weer eens opvallen en jij maakte mij belachelijk na mijn spreekbeurt en jij kiest me nooit als we ploegen samenstellen bij het voetballen.’

P. De Loof

‘In de paar korte weken voordat ik naar de oorlog zou gaan, moest ik omgeschoold worden van boerenknol tot cavaleriepaard. Dat ging niet zonder slag of stoot, want ik had een gloeiende hekel aan de strakke discipline van de rijschool. Thuis genoot ik altijd van de lange ritten die ik met Albert langs de weg en door de velden maakte. De pijn van het ploegen en eggen had ik altijd met liefde verdragen, maar dat kwam omdat we een sterke band hadden, van elkaar hielden en elkaar vertrouwden. Maar het ergst van alles was mijn berijder. Korporaal Samuel Perkins was een keiharde kerel, die alleen maar gelukkig leek te zijn als hij een paard in zijn macht had. M. Morpurgo. Warhorse. Amsterdam, Fantoom

LES 2 Expressief met taal

421

Toen kwam het hele dier tevoorschijn. Hij was enorm, met donkerbruine vleugels en een witte buik. Hij had iets prehistorisch, als een beest uit een verdwenen wereld, te groot voor dit landschap. ‘Een visarend,’ fluisterde ik. Ik kon het bijna niet geloven. ‘We hebben een visarend hier, bij onze boerderij.’ ‘Tegen niemand zeggen, he?’ zei Iona. G. Lewis. Kulanjango: mijn vogelvriend. Rotterdam, Lemniscaat

En al die tijd blijft je hart maar doorgaan. Het doet wat het moet doen, de ene hartslag na de andere, totdat er een signaal komt dat het tijd is om te stoppen. Dat kan zelfs al over een paar minuten zijn, zonder dat jij het weet. Want sommige harten kloppen maar ongeveer 412 miljoen keer. Klinkt alsof het best veel is, hè? Maar dan ben je nog maar twaalf jaar.

A. Benjamin, Terry Fan. Suzy en de kwallen. Amsterdam, Van Goor

ex e

C. Hiaasen. Hap! Rotterdam, Lemniscaat

‘Hebbes!’ juichte Derek, terwijl hij de slang achteloos in het midden vastpakte. Vanaf dat moment ging niets meer volgens het script. Zoals Mickey had verwacht, ging Bijter volledig door het lint. Eerst beet hij Derek in zijn ene arm en toen in de andere arm. Hij beet hem in zijn pols. En hij beet hem zelfs in zijn kin. ‘Jeminee’, jammerde Derek telkens, maar hij liet niet los.

Ik fietste naar huis, ging door de voordeur naar binnen, deed hem heel zacht achter me dicht, sloop naar binnen en de trap op. Ik ging op bed liggen, onder het dekbed dat ik ver over me heen trok. Wat is er gebeurd? Wat had hij gezegd? Is hij verliefd? Op wie? Niet op mij? Was er niks? En die kus dan? En onze voeten die elkaar raakten onder de tafel? Waren het alleen maar voeten en had ik de rest erbij bedacht?

A. Kranendonk. Lynn! Rotterdam, Lemniscaat

waarheen

Je kunt:

een literair fragment expressief voorlezen; je toon, tempo, articulatie, ademhaling en stemvolume aanpassen aan de voor te lezen tekst; rekening houden met de opgegeven criteria om voor te lezen; genietend luisteren en een eigen oordeel formuleren over het voorgelezen fragment; medeleerlingen positieve feedback geven na een voorleesbeurt.

• • • • •

422

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

De grote voorleesronde Je leest expressief een literair fragment voor aan je klasgenoten.

Oriënteren

1 Kies uit drie opdrachten.

a Je leest in de klas voor.

b Je leest voor in een vlog. Die opdracht pak je in duo’s aan. Zoek een medeleerling en beslis samen waarover je zult voorlezen. c Je leest voor aan een groepje leerlingen.

Je kunt een vlog snel en makkelijk in elkaar zetten, maar daar moet je wel een aantal dingen voor weten.

Voorbereiden

Wil je een vlog maken? Bezoek dan de website op diddit en let op de tips.

2 De keuze van het literair fragment is belangrijk. Denk daarbij aan deze elementen.

ex e

• Je leest enthousiaster als het fragment je werkelijk boeit. • Je bereidt je voor aan de hand van de criteria in het reflectiekader. • Oefening baart kunst! Hoe meer je oefent, hoe beter je kunt voorlezen.

Uitvoeren

OO Ik lees voor in de klas. OO Ik lees voor in een vlog. OO Ik lees voor aan een groepje leerlingen.

Ik werk samen met

LES 2 Expressief met taal

423

Reflecteren

Je vindt de juiste toon en klemtoon.

Je leest expressief voor!

m Je last de juiste pauzes in.

ex e

Je handen ondersteunen de boodschap.

Je past het volume aan de tekst aan. Je leest voldoende luid.

Je mimiek verrast de Er zit vaart en rust in luisteraar. het verhaal: het gepaste tempo.

3 Je geeft positieve feedback en baseert je daarvoor op deze symbolen.

De inhoud verbaast me.

De inhoud is geweldig.

Je leverde een schitterende prestatie!

4 Hoe ging het?

In orde Je traject naar succes

1234

Er zit vaart en rust in het verhaal: het gepaste tempo.

1234

Je past het volume aan de tekst aan. Je leest voldoende luid.

1234

Je vindt de juiste toon en klemtoon.

1234

Je articulatie is verzorgd.

1234

Je last de juiste pauzes in.

1234

je klasgenoot

Je mimiek en het bewegen van je handen verrassen de luisteraar. 1 2 3 4

Werkpuntje voor jezelf: Werkpuntje voor je klasgenoot:

424

jij

TRAJECT Nederlands 1 XLâ&#x20AC;&#x192;â&#x20AC;&#x192; DEEL 8 Liken

les

Wie zijn ze?

leesvoorkeur aangeven

karaktereigenschappen personages beschrijven

stripverhaal en jeugdboekfragment beoordelen

letterlijk en figuurlijk onderscheiden en begrijpen

Veel of weinig karakter hebben OPDRACHT 1

(Facebook)profiel MAKEN

Bekijk de stripplaatjes.

1 Lees de karakterbeschrijving van de stripfiguren en combineer die met de stripplaatjes. Over wie gaat het? stripplaatjes

karakterbeschrijving

Ze is een geweldige moederfiguur en tante. Ze sleurt haar neefje en nichtje dikwijls mee op avontuur. Ze heeft een boon voor â&#x20AC;Ś

Hij is een echte ijdeltuit en wil altijd de held zijn. Als dat niet lukt, ligt hij dwars, zeker als een ander met de eer gaat lopen. Hij heeft een goed hart en schiet iedereen te hulp.

ex e

Zij is stoer en vrolijk en heeft een grote mond, maar wel een klein hartje. Soms is ze jaloers, dikwijls erg nieuwsgierig en altijd heeft ze zin in avontuur.

Deze dubbelgespierde borstkas kan elke boef de baas en heeft een hart van goud. Hij komt uit de oertijd, dus weet niemand hoe oud hij is. Hij is slim, spreekt een beetje raar en heeft veel geduld.

Je vindt geen slimmere professor. Met zijn teletijdÂ machine kun je door de tijd reizen. De striphelden vliegen de hele wereld rond in zijn Gyronef. Hij is meestal zeer ernstig, maar dikwijls ook verstrooid.

LES 3 Wie zijn ze?

425

Hij is supercool, houdt van gamen en voetbal en het 6

beleven van spannende avonturen. Hij is dapper en slim en springt voor iedereen in de bres. Hij is een

echte held. W. Vandersteen. De stoute steenezel. Antwerpen, Standaard Uitgeverij/WPG Uitgevers België

2 Welke stripfiguur past het best bij jouw karakter? Waarom vind je dat?

OPDRACHT 2

Bekijk de cover en lees de titel.

1 Voorspel wat je verwacht te lezen. Noteer vijf kernwoorden.

a Wat kom je nog meer te weten? b Markeer het in de tekst.

2 Lees het achterplat en ga na of je voorspelling ermee overeenstemt.

ex e

Een wonderkind, zo wordt Clara (14) genoemd. Als pianiste wordt ze overal toegejuicht. Tot het tijdens een belangrijk concert fout gaat. Heel erg fout … Pas een maand later kan Clara weer naar school. Het pianospelen heeft ze opgegeven. Maar aan de schoolpoort komt alles weer boven: het fatale concert, het urenlange studeren en natuurlijk de muziek. Verward trekt Clara de stad in, samen met haar vriendin Sofie (17), een wereldwijs fotomodel. De hele dag dolen ze rond in Brugge, de stad vol schoonheid en herinneringen.

OPDRACHT 3

Wel een uur slentert Clara rond. Eigenlijk weet ze helemaal niet waarheen. Ze kan niet terug naar huis, nu tenminste nog niet. Eerst kan ze maar beter een goede uitleg verzinnen waarom ze vanmorgen de schoolpoort voorbij is gelopen. Of moet ze weer bekennen dat ze de deur van het verleden niet heeft durven dichtslaan? Voor het eerst in een maand loopt ze zomaar in de stad rond, zonder plan, zonder doel. Ze ziet er best beeldig uit, in haar simpele blauwe schooluniform. De spray op haar kapsel houdt perfect: de ene sliert haar valt voor haar gezicht, de andere los op haar schouder. Het haar verdeelt haar gezicht in twee delen, en zo voelt ze zich ook: ze bestaat voor een deel uit de Clara van voor het ongeval en een deel uit de Clara van erna. Hoe langer ze rondloopt, hoe meer de stad op haar drukt. Iedereen in deze stad is met het verleden bezig: de toeristen met hun plannen vol historische bezienswaardigheden, de winkels met prenten en ansichtkaarten van eeuwenoude gebouwen, de musea pronken met beelden en schilderijen uit een tijd die al lang voorbij is. In deze stad vol verleden kan Clara niet anders dan aan vroeger te denken. En de

Lees dit fragment uit De schoonheid van Clara.

426

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

toekomst? Tja … Ze ziet een spreuk op een witgekalkte muur, onder een gouden Mariabeeldje dat twee meter hoog in een glazen kastje hangt: 15

Waarom angst hebben voor de toekomst? Was het verleden dan zo mooi?

Clara zweeft door de straten, gedragen door herinneringen aan de voorbije jaren. Ze denkt aan de piano, waar ze sinds een maand niet meer heeft op gespeeld. Ze denkt aan papa, die niet met haar lijkt te durven praten en met geen woord over het ongeval of de piano rept. En als ze door de Stoofstraat loopt, het smalste straatje van de stad, denkt ze aan Sofie. Wat was het lang geleden dat ze hier hadden gelopen. Wat was Sofie toen trots geweest dat ze links en rechts de muren kon aanraken als ze haar armen spreidde. Makkelijk zat – Sofie was drie jaar ouder. Clara probeerde het nu ook, maar nog altijd kwam ze net te kort. Te koop. Clara staart naar de affiche voor het raam van een failliete winkel in de Mariastraat. In het duister ziet ze de contouren van roerloze meubels. Het fluorescerende oranje van de affiche vloekt ermee. Er gaat iets triests van uit, van de lege winkel, en van de affiche. Clara denkt aan hoe de uitbater de affiche heeft opgehangen. Hoe hij zijn winkel voor de laatste keer afsloot, om nooit meer open te doen. Die man had letterlijk de deur van het verleden dichtgeslagen. Te koop.

Mislukt, had er ook kunnen staan. Mislukt, zoals Clara. Gefaald op wat het belangrijkste moment uit haar leven moest worden: de wedstrijd die de start van een grote carrière zou inluiden. Clara was zomaar weggelopen van het podium, middenin dat ene stuk dat ze zo goed kon spelen, dat ze al honderden keren had gespeeld, zelfs voor Hem. Niemand had het kunnen geloven. Niet Clara. Niet zij, het meisje met zoveel talent. Talent.

Dat was het woord waar alles om draaide sinds ze als kleuter de pianoklas was binnengekomen en die ene noot had aangeslagen die alles zou veranderen. Clara had Talent, met een hoofdletter. Dat leek eerst wel handig: je kon alles beter en sneller dan de rest. Het ging vanzelf, je hoefde er niet eens veel moeite voor te doen. Het leek wel ademen: dat kon je ook zonder dat je het ooit had hoeven te leren. Maar aan al dat Talent zat een groot nadeel: het was nooit genoeg, het kon altijd beter. Je kon hetzelfde liedje nog wel een beetje sneller spelen, of een beetje anders. Er was altijd wel een noot die nog mooier kon, of harder of zachter. Alles kon. Alles moést kunnen.

ex e

Het passeert in een flits, net zoals het gezin met twee jonge meisjes die op een brugje een foto van elkaar maken. Het ene meisje draait zich koket naar de camera en trekt gekke gezichten. Ze lijkt op Clara toen ze zo oud was en toen alles nog zo simpel leek.

P. De Loof. De schoonheid van Clara. Waasmunster, Abimo

1 Welke woorden passen bij Clara? Markeer ze in het kader. Waarom koos je die woorden? betrouwbaar – onbetrouwbaar – verlegen – achterdochtig – actief – lui – slim – dom – arrogant – onderdanig – gevoelig – gevoelloos – eigenwijs – gehoorzaam – talentvol – talentloos – heldhaftig – laf – angstig – dapper – tobberig/piekerend – zorgeloos – eerlijk – oneerlijk – zenuwachtig – ontspannen/relaxed – gaat eigen weg – meeloper – gelukkig – ongelukkig – wanhopig – kalm – nieuwsgierig – ongeïnteresseerd – blij – verdrietig – zelfverzekerd – onzeker – denkt goed na

woord

de contour: de omtrek fluorescerend: fluoresceren: licht uitstralen

LES 3 Wie zijn ze?

427

2 Waarom is het moeilijk voor Clara om in de stad aan de toekomst te denken? 3 Met welke woorden vertelt de schrijver dat ze niet echt ziet wat er in de stad gebeurt?

4 Kun jij jezelf in die situatie herkennen? Ben jij soms enkel lijfelijk ergens aanwezig, maar niet met je gedachten? Wat was daarvoor de aanleiding? Kun je dat met Clara’s situatie vergelijken? Vertel! 5 Waarom denk je dat Clara de schoolpoort voorbijloopt?

6 Aan welke drie personen denkt Clara tijdens haar zwerftocht in de stad?

7 Hoe reageert haar vader na de noodlottige gebeurtenis?

8 Denk je dat jouw vader (of moeder) op dezelfde manier zou reageren? Vertel eens.

ex e

9 Hoe wil Clara haar probleem oplossen?

10 Welk verschil en welke gelijkenis ziet Clara als ze zich vergelijkt met de man van de winkel?

11 Heeft ‘talentvol zijn’ enkel voordelen of heeft het ook nadelen? a Welk nadeel heeft Clara duidelijk ondervonden?

b Hoe ga je best om met talent?

12 Wat is volgens jou de ‘hamvraag’ voor dit verhaalfragment? Bedenk een mogelijk antwoord op die vraag. Vergelijk je hamvraag met de vraag van de andere leerlingen. De vraag die het meest voorkomt, noteer je. Bespreek in klasverband het mogelijke antwoord op de gekozen hamvraag.

woord

lijfelijk: lichamelijk

428

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

13 Zijn er volgens jou verschillen tussen de beschrijving van de karaktertrekken van de personages van een verhaal en van stripfiguren? JA / NEE / SOMS a Markeer de karaktereigenschappen van twee stripfiguren uit opdracht 1. b Welk verschil merk je op tussen de personages van een verhaal en de stripfiguren?

c Waarvan houd jij het meest: van karakters die in het verhaal evolueren of van karakters die altijd voorspelbaar blijven? Verantwoord je keuze. Ik houd van want

14 a Welk film- of tv-personage vind je interessant? Waarom boeit dat personage je? Evolueert het personage tijdens de film? JA / NEE Bespreek.

In eigen persoon OPDRACHT 4

ex e

b Hoe noem je een personage van wie het karakter weinig of niet verandert?

Neem jij selfies? Bespreek samen deze vragen.

1 Neem je dikwijls of af en toe een selfie? Waarom doe je dat?

2 Post je selfies op sociale media? Waarom wel/niet of wanneer wel/niet?

3 Bekijk je selfies van anderen op sociale media? Waarom doe je dat? 4 Geef je commentaar op selfies? Zo ja, welke boodschap breng je dan?

5 Lees de titel van het verhaal â&#x20AC;&#x2DC;Zoenen met een selfieâ&#x20AC;&#x2122;. Wat verwacht je in dit verhaal te lezen?

6 Lees het fragment.

woord

evolueren: ontwikkelen, veranderen

LES 3 Wie zijn ze?

429

r aa pl m ex e jk ki

In 430

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

r aa pl m ex e jk ki

In LES 3 Wie zijn ze?

431

r aa pl m ex e jk ki

In 432

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

r aa pl m ex e jk ki

In LES 3 Wie zijn ze?

433

r aa pl m ex e jk ki

In 434

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

r aa pl m ex e jk ki

In LES 3 Wie zijn ze?

435

r aa pl m

ex e

F. Adam & B. Dombrecht. Zoenen met een selfie. Wielsbeke, De Eenhoorn

a Welke beoordelingswoorden passen bij het verhaal? Markeer ze. Vertel aan je buur waarom je voor die woorden koos. herkenbaar n niet herkenbaar vlot verteld n langdradig griezelig n rustgevend kinderachtig n voor mijn leeftijd moeilijk n makkelijk laat me meeleven n ontroerendnniet ontroerend opgewekt n zielig

grappig n droevig waarschijnlijk n onwaarschijnlijk begrijpelijk n onbegrijpelijk gevoelig n doet me niets zet me aan het denken n laat me koud bekend n onbekend interessant n oninteressant verrassend n voorspelbaar

origineel n niet origineel sfeervol n sfeerloos leerzaam n niet leerzaam mooi n niet mooi geloofwaardig n ongeloofwaardig waardevol n waardeloos indrukwekkend n niet indrukwekkend overzichtelijk n onsamenhangend

b Herken je jezelf in dit verhaal? JA / NEE

c Welke overeenkomsten of tegenstellingen met jouw selfie vind je in het verhaal?

d In welke omgeving bevindt de hoofdpersoon zich? e Passen de twee schilderijen bij het verhaal? Waarom wel/niet? f Past het verhaal in onze tijd? Waarom wel/niet? Schrijf twee woorden op die naar onze tijd verwijzen.

436

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

g De auteur vormt zelf nieuwe woorden om uit te drukken hoe het personage zich voelt. Weet jij wat hij precies bedoelt met: ‘Merk ik hoe kringloopwinkelachtig ik me voel als ik mezelf verkoop als hip en cool’? En wat zijn volgens jou skateboardbenen en glimlachtanden?

h Bedenk zelf een nieuw woord om een bepaald gevoel aan te duiden. Bv. Op maandag voel ik me startlui en vrijdagmiddag voel ik al veel kriebelhaartjes.

OPDRACHT 5

Bekijk en lees de cover.

1 Over wie gaat het verhaalfragment?

ex e

Kwallenbloei

Men zegt, de mensen …

Iets anders wat ik wil vertellen over kwallen is dit: ze nemen de wereld over. Wist je dat? Bijna niemand heeft het in de gaten. Dat is onze eigen schuld, want het boeit niemand. Mensen kijken liever naar een kat die piano speelt, ze willen weten welke filmster in een afkickcentrum zit of wie het vriendje van wie heeft afgepikt. Ze zijn bezig met internetspelletjes of ze vragen zich af welke kleur oogschaduw ze zullen kopen of hoe ze er op een foto het leukst uitzien. Maar intussen komt er in de zeeën steeds meer kwallenbloei. Gek woord, hé? Kwallenbloei, alsof het gaat over bloemen die bloeien in een zonnige tuin. Maar het is gewoon een zwerm kwallen. Er komen er steeds meer. Tenminste, volgens de wetenschappers. Dat komt door de mensen. Wij halen vis uit de zee. Veel te veel vis. Die vissen brengen we naar fabrieken en daar worden er vissticks en kibbeling van gemaakt. We brengen de vissen naar kapitein Iglo. Of we leggen ze in de winkel, waar je die glibberige vissen op bergen ijs ziet liggen.

woord

in de gaten hebben: doorkrijgen hoe de dingen in elkaar zitten of zicht houden op de situatie het afkickcentrum: een therapeutische inrichting waar je een ontwenningskuur kunt volgen de kibbeling: stukjes gepaneerde en gefrituurde vis

LES 3 Wie zijn ze?

437

En omdat wij dat doen, worden de kwallenzwermen steeds groter. De kwallen krijgen steeds minder concurrentie van de andere dieren. Er komen er steeds meer, ze bewegen zich voort in grote groepen en ze verslinden alles. De zee wordt steeds warmer, wat voor bijna iedereen heel erg is. En er komen ook steeds meer chemicaliën in het zeewater. In grote delen van de zee zit tegenwoordig niet meer genoeg zuurstof. Maar kwallen zijn gek op warm zeewater, ze hebben helemaal geen last van chemicaliën, en de zuurstof die ze nodig hebben, hebben ze gewoon bij zich in hun waterige lijf. Er zijn nu al zo veel kwallen dat elektriciteitscentrales soms moeten sluiten omdat de buizen voor het koelwater verstopt zitten met duizenden kwallen. En ze stelen het eten van dieren waarvan je het nooit zou verwachten, zoals de pinguïns in Antarctica. Er is zelfs een wetenschapper die denkt dat op een dag de walvissen zullen uitsterven door de kwallen. Niemand weet dat. Niemand denkt daarover na of praat erover. Het is ontzettend belangrijk nieuws, maar wanneer heb jij nou voor het laatst een kwal op tv gezien? En toch stikt het ervan, echt waar. Ze zijn overal. En ze bewegen zich geluidloos en in grote aantallen voort door de donkere zee.

A. Benjamin. Suzy en de kwallen. Amsterdam, Van Goor

2 Geloof jij wat het hoofdpersonage over de kwallen vertelt? Waarom wel/niet? Vertel maar.

ongeloofwaardig

ex e

geloofwaardig

3 Noteer elementen (woorden) die ervoor zorgen dat het verhaal geloofwaardig of ongeloofwaardig wordt.

4 Vindt de verteller, Suzy, de mensen interessant? Waarom wel/niet? Bespreek.

woord

de chemicaliën: scheikundige stoffen

438

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

5 Lees het krantenartikel over de kwallen in de Noordzee. a Welke elementen vind je ook in het verhaalfragment terug? Markeer de zinnen (of delen ervan) in het artikel.

Niet alleen door de overbevissing krijgen kwallen steeds meer vrij spel. Ook de nitraten en fosfaten die

via de landbouw in zee terechtkomen, zijn voor kwallen

In de Noordzee zitten steeds meer kwallen, onder meer omdat ze door de overbevissing steeds minder concurrentie hebben. ‘Daarom is het belangrijk dat we onze zeeën zo duurzaam mogelijk beheren’, zegt marien bioloog Jan Seys.

Steeds meer kwallen in de Noordzee

een lekkere brok én ze hebben ook geen last van de

klimaatopwarming.

Het zijn voorlopig nog vooral ongevaarlijke kwallen, zoals de oorkwal, die de Noordzee bevolken. ‘Maar als de klimaatopwarming zich doorzet, is het niet uitgesloten dat soorten uit het zuiden ook bij ons opduiken’, zegt Jan Seys. ‘Ik denk dan bijvoorbeeld aan de parelkwal die rond de Middellandse Zee

ex e

toch vaak problemen veroorzaakt en waarbij soms hele stranden ontruimd moeten worden.’ Volgens Seys is de opmars van de kwal in de Noordzee enkel te stuiten door een duurzaam beheer van onze zeeën, waardoor de vispopulatie opnieuw stijgt en de kwallen weer concurrentie naast zich moeten dulden. ‘En in de mate van het mogelijke moeten we ook de klimaatopwarming aanpakken’, aldus nog Seys.

Naar: ‘Steeds meer kwallen in de Noordzee’, www.deredactie.be

b Hoe kan de kwallenbloei volgens Seys gestopt worden? Onderstreep het antwoord in het artikel. c Lees het opschrift op het bord.

EN GEWOON E LLEN! A W K E J T STELLE

A Waarover gaat het? B Het gaat in de boodschap over de letterlijke / figuurlijke betekenis. Maak een keuze en markeer wat juist is.

LES 3 Wie zijn ze?

439

6 Lees deze info en het fragment. Benny Lindelauf werd geboren op 15 december in 1964. Het was die nacht zo bitter koud dat hij gehuld werd in een babypakje gemaakt van watten. Niet dat het veel hielp, vanaf die dag was hij een hartgrondige koukleum. Benny groeide op in Sittard, een ‘middenkind’ ingeklemd tussen zijn drie jaar oudere zus en drie jaar jongere broer. Iedereen dacht vroeger dat hij een meisje was, iets waar hij zich de ene keer niet tegen verzette en waar hij de andere keer woedend over kon worden. Hij hield van in bomen klimmen en hutten bouwen, maar was tegelijkertijd een leeskind. Hij las het plaatselijke nonnenbibliotheekje volledig aan flarden.

Naar: www.bennylindelauf.com

Wie is Tortot? Benny Lindelauf vertelt het je, lees maar.

ex e

Tortot had in zijn vele jaren als oorlogskok een feilloze intuïtie gekregen. Die nacht brak hij heimelijk zijn tent af. Hij bepakte zijn bebrilde ezeltje met tent, potten, pannen en zijn veldfles met Eeuwigheidssoep. Toen liep hij de nacht in, voorbij de in slaap ingedommelde wachten. Recht naar het kamp van de vijand. Klopte zijn hart als een razende? Stond het zweet hem op het voorhoofd? Welnee. Zelfs toen hij op ze toe liep met zijn witte schort en koksmuts die zijn komst al honderd meter van tevoren aankondigden, zélfs toen hij hardhandig werd opgepakt door het vijandelijke leger en met zijn hoofd op het schavot terechtkwam, klopte zijn hart kalm als dat van een slapende rog. ‘Ik heb het recht op een laatste wens’, zei Tortot. ‘Onzin’, zei de sergeant die hem op het schavot vasthield. Zijn naam was Nilliewasser, maar in het leger stond hij bekend als de Manke. ‘Hak zijn kop eraf.’ ‘Zo staat in het handboek’, zei Tortot. ‘Welk handboek?’ ‘Het handboek Keurig Oorlogvoeren.’ ‘Onzin! Zijn kop eraf!’ Toen de soldaat aarzelde, duwde de Manke hem weg en trok eigenhandig het valmes omhoog. Op dat moment begonnen een paar soldaten te piepen. Die hielden het handboek Keurig Oorlogvoeren liever in ere, ook al wisten ze niet helemaal zeker of het echt bestond. Straks werden ze nog verdacht van muiterij! Het werd nog erger toen de majoor lucht kreeg van de ophanden zijnde executie. Hij gaf de sergeant een draai om de oren. Was Nilliewasser zo achterlijk geboren of was hij pas op latere leeftijd aan hersenversterving gaan lijden? Welke idioot negeerde het oorlogsprotocol? ‘Sorry, broer’, zei Manke. Dat leverde hem een tweede draai om zijn oren op.

B. Lindelauf. Hoe Tortot zijn vissenhart verloor. Amsterdam, Querido

440

woord

de koukleum: iemand die het snel koud heeft feilloos: volkomen juist de intuïtie: de feeling, het instinct heimelijk: geheim, verborgen, stiekem het schavot: stellage waarop tot lijfstraf veroordeelden hun vonnis ondergingen in ere houden: goed onderhouden, niet laten voorbijgaan de muiterij: oproer van krijgs- of scheepsvolk ophanden zijn: binnenkort te verwachten zijn, te gebeuren staan de executie: terechtstelling (van een veroordeelde) het oorlogsprotocol: voorschrift, regels ... i.v.m. de oorlog

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

Beantwoord deze vragen mondeling. a Is de kok een angsthaas, een schijtlaars? Bewijs met voorbeelden uit het fragment.

b Wat vind je van de kok? Zou jij je op dezelfde manier gedragen? c Vind je hem sympathiek? Waarom wel/niet?

e Verklaar zijn bijnaam. f Bedenk een bijnaam voor de kok.

d Welke bijnaam (toenaam) heeft sergeant Nilliewasser?

g Vind je het bedenken van een bijnaam in groepen een goed idee? Waarom wel/niet?

ex e

LES 3 Wie zijn ze?

441

ex e

7 Lees deze pagina uit de strip De stoute steenezel.

nabjaar

Willy Vandersteen. De stoute steenezel. Antwerpen, Standaard Uitgeverij

woord

de nabjaar: (Antwerps dialect) een vreemde, rare kerel, synoniem van abjaar, napsjaar, hapsjaar, apsjaar

442

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

a Onderzoek de zinnen. A Wat ontbreekt in die eerste zinnen? Waarom is dat hier geen probleem? B Vergelijk met de volgende zinnen. Markeer in de andere zinnen de verwijswoorden. Zeg mondeling naar wie of wat ze verwijzen.

b Wat is volgens de plaatjes een steenezel?

A Over welke betekenis gaat het in dit beeldverhaal? B Wanneer zeg jij van iemand dat hij of zij een steenezel is?

C Wat bedoel je dan precies?

c Werk met zâ&#x20AC;&#x2122;n vieren en combineer de begrippen en de figuurlijke betekenis zo snel mogelijk. spring-in-â&#x20AC;&#x2122;t-veld

zeer dom mens

uilskuiken

niet ernstig persoon

viesneus

(scheldwoord) bangerd, bangerik, schijtlaars, bangeschijter

roddeltante

iemand die niets doet in het leven

losbol

iemand die een teruggetrokken bestaan leidt, niet opvalt

kruidje-roer-me-niet

iemand die zeer koppig is, van geen toegeven wil weten

bolleboos

spotnaam voor een kouwelijk mens

flierefluiter

iemand die zich van de andere familieleden of leden van een bepaalde groep in het goede of kwade onderscheidt

muurbloempje

iemand die voor alles de neus optrekt

keikop

iemand die zeer begaafd is, bijzonder in iets uitmunt, een uitblinker

ex e

steenezel

roddelaarster

buitenbeentje

iemand die kleingeestige opmerkingen maakt, een vitter

heilig boontje

levendig, beweeglijk kind

angsthaas

iemand die snel op zijn of haar tenen getrapt is

muggenzifter

iemand die zich buitengewoon braaf gedraagt en doet alsof hij een heilige is

koukleum

stommeling, sufferd

d Welke woorden uit de tabel passen bij jou? Markeer.

LES 3 Wie zijn ze?

443

Wat verkies je? OPDRACHT 6

Vergelijk de fragmenten uit de vorige opdrachten.

1 Welke verschillen en overeenkomsten merk je op tussen de verschillende fragmenten? strip(verhaal) De stoute steenezel

graphic novel / literaire stripboek Zoenen met een selfie

verhaalfragmenten De schoonheid van Clara, Suzy en de kwallen, Tortot

thema/ onderwerp

lay-out

ex e

personages

verhaal

2 Wat lees jij het liefst? Leg je keuze kort uit. Ik kies voor

omdat

Je kunt: • • • • •

444

vertellen wat je het liefst leest: een verhaal, stripverhaal of graphic novel; het karakter van een personage beschrijven en beoordelen; woorden die een karaktertype weergeven gebruiken; letterlijke en figuurlijke taal onderscheiden en begrijpen; een verhaalfragment beoordelen met behulp van de beoordelingswoorden.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

waarheen

Profiel van een personage Voor het gelezen jeugdboek ga je met een personage van het boek aan de slag. Je maakt voor dat personage een virtueel Facebookprofiel aan.

Voorbereiden

1 Kies uit deze mogelijkheden: • een pagina uit een fotoboek van het personage • een PowerPointpresentatie met vijf dia’s als karakterschets • een collage van foto’s en/of tekeningen op een tekenblad

Oriënteren

2 Beantwoord de vragen om een personage uit het boek te kiezen.

a Welk personage van het gelezen jeugdboek boeit je het meest of verafschuw je? b Welk personage is jouw tegenpool. Welk personage wil je helemaal niet zijn?

c Welk personage bewonder je?

d In welk personage herken jij karaktereigenschappen of talenten van jezelf? 3 Stel een mindmap samen over het gekozen personage.

ex e

a Noteer de naam van het gekozen personage in het midden van een A4-blad.

b Gebruik zes takken: (1) uiterlijke kenmerken (2) innerlijke eigenschappen (3) talenten (4) interesses (5) bijzonderheden (6) belangrijke gebeurtenissen Vul elke tak aan met voorbeelden uit het jeugdboek. Vul enkel sleutelwoorden aan, geen zinnen.

4 Zoek afbeeldingen of maak tekeningen die bij de sleutelwoorden van de mindmap passen.

5 Gebruik foto’s, tekeningen en woorden om het profiel van het personage samen te stellen.

Uitvoeren

6 Voer de gekozen opdracht uit en gebruik de mindmap, de afbeeldingen, tekeningen en sleutelwoorden.

woord

virtueel: denkbeeldig

LES 3 Wie zijn ze?

445

Reflecteren

7 Hoe ging het? Je traject naar succes

jij

Je bereidt de opdracht voldoende voor, zodat je een profiel kunt samenstellen.

1234

Je besteedt voldoende tijd aan de uitwerking van de opdracht.

1234

Het profiel geeft een duidelijk beeld van het personage. In het profiel staan foto’s, tekeningen, beelden en woorden.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

ex e

446

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

Boeiend presenteren

presenteren VOOR EEN GROEP

PowerPointpresentatie opstellen

mindmap maken

gericht kijken en luisteren

Zou je dit liken? OPDRACHT 1

OVERTUIGEN ALS marktkramer

informatie zoeken en vergelijken

les

Beoordeel deze presentaties. Bekijk de afbeeldingen aandachtig.

Stel: het onderwerp van elke presentatie is hetzelfde. De plaats, de persoon en de manier verschillen. Welke presentatie zou bij jou de meeste aandacht trekken? Kleur de nodige like-tekens om een waardeoordeel te geven en licht je oordeel kort toe in een klasgesprek.

ex e D

LES 4 Boeiend presenteren

447

Spreken voor een groep OPDRACHT 2

Bekijk het filmpje. Bespreek daarna deze vragen mondeling.

1 Waarover gaat het?

2 Zou jij op die manier een spreekopdracht opnemen? Waarom wel of waarom niet? 3 Wat doet de spreker volgens jou goed?

ex e

4 Wat zou je anders aanpakken?

5 Waarmee zul je rekening houden als je voor een groep iets vertelt? Som drie zaken op waaraan jij spontaan denkt.

Een sterke opener

OPDRACHT 3

Bekijk het filmpje. Beantwoord daarna de vragen.

1 Markeer de tips die in het filmpje gegeven worden. Je geeft je publiek een hand. Je maakt contact met je publiek. Je lacht naar iedereen en maakt een klein grapje. Je wint het vertrouwen van je publiek. Je werpt een strenge blik naar wie de aandacht verliest. Je kijkt het hele publiek aan, zodat de toehoorders zien dat je hen wilt bereiken.

• • • • • •

2 Welke tips voor het presenteren krijg je nog in dit filmpje? OPDRACHT 4

448

Welke houding neem je aan bij een presentatie? Bekijk het filmpje.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

Zender, boodschapper en ontvanger OPDRACHT 5

Oriënteer je op je taak. Gebruik de vragen van het communicatiemodel.

Stap 1

1 Wie ben jij als zender/spreker?

3 Hoe ga je te werk? OF Op welke manier breng je de boodschap? 4 Wat is je boodschap? a Welke onderwerpen interesseren je? Waarover kun je vlot praten?

b Over welk onderwerp kun je al veel vertellen?

2 Wie zijn de ontvangers? Ken jij je publiek goed?

c Zou dat onderwerp jouw publiek kunnen interesseren? Waarom wel/niet? d Kun je daarover ook wat beeldmateriaal tonen?

6 Welk effect wil je?

Stap 2

ex e

7 Welk kanaal gebruik je?

5 Wat is de bedoeling?

8 Zoek informatie op over je onderwerp. Selecteer de informatie die je wilt gebruiken.

Stap 3

9 Maak over je onderwerp een eenvoudige, maar duidelijke mindmap of een woordspin. Werk op een apart blad.

tip

Denk ook aan de antwoorden op de vragen van het communicatiemodel!

De mindmap of woordspin is de basis. Noteer nog meer woordgroepen of zinnen om je spreekopdracht verder uit te bouwen.

Stap 4

10 Maak een PowerPointpresentatie. Breng daarin de kern van wat je over je gekozen onderwerp wilt vertellen. Wanneer zou je zelf aandachtig luisteren? Denk daaraan als je je PowerPointpresentatie maakt. Hoe ga je te werk? a Bekijk de foto’s of afbeeldingen die verwijzen naar een aantal tips bij het maken van een PowerPoint presentatie. Ze geven aan wat je beter wel of beter niet doet bij het opstellen van dia’s. Werk daarvoor per twee. b Gebruik dit kader als checklist voor een goede PowerPointpresentatie.

LES 4 Boeiend presenteren

449

hoe Een PowerPointpresentatie Aandachtspunten voor een geslaagde PowerPointpresentatie.

• Gebruik een titeldia, een schema als inleiding en bouw dan je midden verder uit. Met een passend slot sluit je af. • Plaats niet te veel tekst op één dia: houd je aan de regel van 7 X 7. • Gebruik een voldoende groot en goed leesbaar lettertype. • Kleur is een extra troef. Overdrijf niet met kleuren en ook niet met effecten. • Zorg ervoor dat je PowerPointpresentatie niet overladen is met dia’s. • Controleer je tekst en vooral ook je titels op spelfouten. • Speel je PowerPointpresentatie volledig af en spreek daarbij ook als voorbereiding.

Stap 5

11 Met je gestructureerde mindmap, je PowerPointpresentatie en alle tips die je leerde, ben je klaar voor je presentatie.

ex e

b Oefen per twee.

a Hoe kun je die grondig inoefenen? Heb je suggesties? Praat erover in een klasgesprek.

waarheen

Je kunt:

een toelichting geven bij een beoordeling in een klasgesprek; duidelijke en correcte antwoorden formuleren bij een kijken luisterfragment; informatie opzoeken en die kritisch met andere informatie vergelijken; een eenvoudige en duidelijke mindmap maken; een duidelijke en eenvoudige PowerPointpresentatie opstellen die je presentatie ondersteunt.

• • • • •

450

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

Word marktkramer Je brengt diverse leuke zaken mee naar de klas die je wilt verkopen. Die verkoop je niet echt, want alles komt na de les terug bij de eigenaar.

Oriënteren

1 Welke voorwerpen kunnen dat zijn? g boeken, een klein parfumstaaltje, een stukje taart dat je zelf gebakken hebt (dat kun je moeilijk teruggeven), een tekening, schilderij of kaartje dat je zelf maakte, een knutselwerkje …

Voorbereiden

Je probeert individueel of per twee een aantal voorwerpen te verkopen aan iemand uit de klas die aan jouw marktkraampje komt winkelen. Op jouw beurt ga je zelf shoppen in de klas.

ex e

Uitvoeren

2 Om je producten zo goed mogelijk voor te stellen, maak je een beknopte PowerPoint presentatie (met maximaal vier dia’s – een titel, twee inhoudelijke dia’s en een slot) die jouw producten in de verf zet. Daarvoor heb je een tablet of pc nodig. Stal je voorwerpen op een aantrekkelijke manier uit.

3 Wat je vertelt en hoe je dat doet, is belangrijk. Gebruik de PowerPointpresentatie ter ondersteuning. Overtuig je klanten. Prijs je producten aan. Zorg voor een maximale opbrengst. Als koper probeer je zo veel mogelijk te krijgen en zo weinig mogelijk uit te geven. Onderhandel met elkaar op een correcte, beleefde en rustige manier.

Reflecteren

4 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

Je maakt een duidelijke, aantrekkelijke en beknopte mindmap of een schema en een PowerPointpresentatie.

1234

Je overtuigt met wat en hoe je vertelt, met je houding en met je PowerPointpresentatie.

1234

Je handelt op een rustige, correcte en beleefde manier.

1234

Je werkt op een correcte manier samen.

1234

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

LES 4 Boeiend presenteren

451

les

Striphelden tellen

ZOEKEND LUISTEREN: STRIPS

WOORDSOORTEN HERKENNEN

bingo SPELEN

Ken je deze striphelden?

telwoorden AANDUIDEN EN GEBRUIKEN

Bekijk twee korte beeldfragmenten.

ex e

OPDRACHT 1

Suske en Wiske zien er vanaf nu zo uit.

1 Lees de vragen vooraf om zoekend te luisteren. Bekijk de fragmenten en beantwoord daarna deze vragen. Markeer het juiste antwoord. Wie is de stripauteur?

Roger Leloup – Willy Vandersteen – Merho – Jef Nys

Hoelang worden er al stripalbums van Suske en Wiske uitgebracht?

meer dan 70 jaar – meer dan 100 jaar – meer dan 72 jaar

Hoe ziet het Vlaamse stripduo er vandaag uit?

gekker – eigentijdser – dommer – leuker

Waarom kwam er een make-over of vernieuwing?

nieuwe tekenaar – hoop op betere verkoop – wens van de dochter

Het hoeveelste album is De Planeetvreter?

330ste – 359ste – 339ste

Hoeveel stripalbums werden er al verkocht?

meer dan 100 miljoen – meer dan 200 miljoen – meer dan 175 miljoen – meer dan 300 miljoen

In welk jaar was er veel drukte of opschudding in 1950 – in 1981 – in 2001 – in 2010 rond de verandering van de figuren ?

Zou de dochter de verandering op Facebook liken?

Zou jij de make-over liken op Facebook of via Twitter of andere sociale media? Waarom wel/ niet?

Ja, want de personages zien er mooi uit. Nee, want ze zijn te veel veranderd. Ja, want ze beleven dezelfde verhalen.

452

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

OPDRACHT 2

Onderzoek de onderstreepte woorden in de uitspraken.

1 Noteer een antwoord uit opdracht 1 dat bij de uitspraken past en er gelijkaardig uitziet. a

Facebook bestaat al meer dan 10 jaar.

Sprite kleurt al meer dan 50 jaar groen.

De eerste vertegenwoordigers van onze soort, homo sapiens, verschenen zo'n 125 000 jaar geleden. b

Het eiland Amoras was het eerste album.

De bonte bollen was het 260ste album.

Game of drones was het 337ste album.

In 2017 ondergingen Suske en Wiske een metamorfose.

De stad Brussel begon in 1993 met het aanbrengen van stripmuren.

De serie loopt sinds 1945 en is daarmee de langstlopende stripreeks van de Benelux en misschien zelfs wereldwijd. Bart Moeyaert

J.K. Rowling

Anne Provoost

Thea Beckman

Roald Dahl

Marc de Bel

Astrid Lindgren

Anthony Horowitz

ex e

2 Rangschik de ingevulde en onderstreepte woorden in de tabel. a

titel

ingevulde woorden

woordsoorten

3 Wat geven de woorden in de kolommen a, b, c en d aan? Noteer een titel bij elke kolom in de tabel.

4 Hoe zou je de woorden kunnen (be)noemen? Vul dat in de kolom woordsoorten in. 5 Wat is het betekenisverschil tussen de eerste en de tweede kolom?

woord

de metamorfose: een gedaanteverandering, verandering van vorm, structuur, karakter, verschijning of omstandigheid

LES 5 Striphelden tellen

453

wat Het telwoord De woorden die iets te maken hebben met tellen, noem je telwoorden. Bv. Op 24 februari word jij 13 jaar. Ken je het eerste album van Willy Vandersteen?

Het hoofdtelwoord Hoofdtelwoorden geven een aantal of nummer aan. • Bepaalde hoofdtelwoorden zijn getallen als vijf, miljoen, drieëntwintig. Ook beide is een bepaald hoofdtelwoord; het duidt altijd een tweetal aan. • Onbepaalde hoofdtelwoorden zijn veel en weinig en hun trappen van vergelijking (veel – meer – meest en weinig – minder – minst).

OPDRACHT 3

Lees de krantenkoppen.

1 Markeer de telwoorden.

Het rangtelwoord De rangtelwoorden geven de rangorde of plaats in een reeks aan. Bv. Hij eindigde op de derde plaats, maar zijn vriend op de eerste! • Bepaalde rangtelwoorden geven een duidelijke plaats in een reeks aan. • Onbepaalde rangtelwoorden geven een minder precieze plaats in een reeks aan. Het zijn woorden als laatste, middelste, hoeveelste en zoveelste.

ex e

Renault viert veertig jaar Fo rmule

VER MISTE KAT DUIKT NA ZEV EN JAAR

1 met gele theepot

OPNIEUW OP

gers in de neus Kittel wint vierde Touretappe met vin

Amerikaanse tiener wint twee keer de lotto in één week tijd

ganger Al 38 mensen mogen Tomorrowland niet binnen: politie screent elke festival

Familie gaat zwemmen in zee en raakt in probleme n. En dan vormen 80 badgasten plots vliegensvlug menselijke ketting

r1 sinds 1978, Pliskova nieuwe numme don ble Wim op e list fina ve hal tse Konta eerste Bri

SLECHTE DAG? VIJF DINGEN WAAR JE METEEN VROLIJK VAN WORDT

Husky getraumatiseerd na aanval door zeven andere honden

‘6de massale uitstervingsgolf bedreigt menselij ke beschaving’ Deze drie dagelijkse gewoontes mak

en je gelukk iger

Heldhaftige man redt elf puppy’s van verdrinkingsdood 454

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

2 Rangschik de gemarkeerde telwoorden in de tabel. HOOFDTELWOORDEN

RANGTELWOORDEN

a Onderzoek de schrijfwijze van de hoofdtelwoorden in de krantenkoppen. Wat valt je op?

b Onderzoek de schrijfwijze van de rangtelwoorden in de krantenkoppen. Wat valt je op?

3 Lees het nieuwsbericht en markeer de telwoorden.

c Bedenk voor jezelf een aantal krantenkoppen of titels van strips met telwoorden.

a Wat valt je op in de schrijfwijze van de telwoorden? b Noteer de telwoorden in de tabel.

ex e

c Hoe vorm je een rangtelwoord?

d Bespreek per twee hoe je de telwoorden schrijft. Misschien kunnen documenten op het internet je helpen.

‘Elsje heeft me veel gebracht’

Het was echt het jaar van Elsje. Ze bestond tien jaar en vierde dat met een speciale jubileumuitgave. Tel daarbij de Willy Vandersteenprijs voor het duo achter de strip en een expositie van Elsje in het nieuwe museum Strips! in Rotterdam, en er is reden genoeg om tekenaar Gerben Valkema op te zoeken.

Inmiddels zijn we tien jaar verder en bereikt Elsje elke dag zo’n drie miljoen mensen in tientallen regionale kranten. Om dit alles te vieren werd een tiende uitgave ‘Je bent van harte welkom een feestje voor me te geven’ uitgebracht. HOOFDTELWOORDEN

LES 5 Striphelden tellen

RANGTELWOORDEN

455

hoe Spelling van het telwoord

OPDRACHT 4

Hoe benoem je de woorden in zinnen? Lees het gedicht en vergelijk de stripfiguren.

1 Markeer alle zelfstandige naamwoorden. Tel de sterren van de zomernacht. Tel er je geboortedatum bij op.

ex e

Plus je telefoonnummer. En het nummer van je paspoort.

Deze hoofdtelwoorden schrijf je in één woord: • alle hoofdtelwoorden tot 1000 Bv. eenentwintig, zevenenveertig, achtennegentig, tweehonderdtweeëntwintig • alle veelvouden van honderd en duizend die gevormd worden met een hoofdtelwoord tot 100 of met een veelvoud van 100 Bv. driehonderd, zestienhonderd, vijfenzestighonderd, zevenduizend, vierennegentigduizend, vijfhonderdduizend, tweehonderddrieënzeventigduizend, negenhonderdeneen • Miljoen en miljard zijn altijd aparte woorden.

Deel dat getal door je gewicht in ponden. Tel uit je winst! Je mag er zijn.

J. Van Hest. Fluiten naar de overkant. Amsterdam, Elsevier

2 Noteer de woorden die een aantal of hoeveelheid weergeven.

456

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

3 Onderzoek de woordsoorten in het gedicht. a Noteer de woorden van het gedicht in de juiste kolom. b Voer de opdrachten in het gedicht uit en je bekomt telwoorden. Noteer ze ernaast. Noteer ze ook in de kolom. WERKWOORDEN

TELWOORDEN

VOORNAAMLID WOORDEN WOORDEN

ZELFSTANDIGE NAAMWOORDEN

4 Wie verdient jouw like? Vergelijk de stripfiguren en vertel waarom je voor die bepaalde stripfiguur kiest.

2 Jerom

3 Fanny

4 Kuifje

ex e

1 Yoko Tsuno

5 Asterix

6 jouw keuze

Vertel over je keuze door de zinnen aan te vullen. Gebruik de talentenkaarten van de personages op diddit.

Ik kies (naam strippersonage)

omdat

vind ik het minst interessant,

omdat

herken ik

deze twee eigenschappen van mezelf:

LES 5 Striphelden tellen

457

Mijn zus / broer / mama / papa lijkt het meest op

omdat hij of zij Ik zou graag

zijn

omdat

5 Onderzoek de zeven weetjes over Fanny.

a Welke woorden komen er in de zinnen voor? Markeer de verschillende woordsoorten in een andere kleur. Duid de zelfstandige naamwoorden, de werkwoorden, de telwoorden, de voornaamwoorden en de lidwoorden aan.

Zeven weetjes over Fanny Haar verjaardag is op 15 februari.

Ze stond drie keer op de cover van P-magazine als stripfiguur. Ze verscheen voor het eerst in Kiekeboe in 1977. Ze had in totaal meer dan 27 vriendjes.

ex e

In 2006 kreeg ze haar eigen standbeeld in Middelkerke.

Hoe klinkt Fanny in het echt? Dat moet je aan Clara Cleymans vragen. Zij nam in 2012 een stemmetje voor de blondine op.

In de musical ‘Baas boven baas’ werd ze dan weer gespeeld door Véronique Leysen.

b Welke woordsoort komt het meeste voor?

c Welke woordsoort komt maar één keer voor? Onderstreep het woord.

waarheen

Je kunt: • • • • • • •

458

zoekend luisteren; telwoorden in een zin aanduiden; hoofd- of rangtelwoorden in een zin toevoegen; het verschil tussen een hoofdtelwoord en een rangtelwoord verwoorden; bepaalde en onbepaalde hoofd- en rangtelwoorden van elkaar onderscheiden; woordsoorten herkennen; hoofd- en rangtelwoorden juist schrijven.

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

Bingo spelen Oriënteren

1 Luister naar de tekst. Vul zo snel mogelijk de gevraagde woordsoorten in. Als je klaar bent, roep je ‘bingo’.

Voorbereiden

3 Speel bingo!

BINGO

zelfstandig naamwoord (enkelvoud)

Uitvoeren

2 Herlees het kader over de telwoorden, hoofd- en rangtelwoorden en de voornaamwoorden. Zoek in de trajectwijzer het zelfstandig naamwoord en het bijvoeglijk naamwoord op.

ex e

bijvoeglijk naamwoord

hoofdtelwoord

zelfstandig naamwoord (verkleinwoord)

voornaamwoord

rangtelwoord

voorzetsel

zelfstandig naamwoord (meervoud)

Reflecteren

werkwoord

4 Hoe ging het? Je traject naar succes

jij

Je onderscheidt de telwoorden van de andere woordsoorten.

1234

Je herkent een hoofdtelwoord en een rangtelwoord.

1234

Je geeft een voorbeeld van een hoofd- en een rangtelwoord in een zin.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

LES 5 Striphelden tellen

459

Uitdaging: mijn talent Vertel aan de anderen wie je bent en welke talenten je hebt.

Oriënteren

Beluister het lied van Paris, een personage uit ‘De Mestkever’. Werk op een apart blad.

2 Bedenk een titel voor het lied.

1 Welke verschillen en gelijkenissen vind je tussen dit lied en het verhaal van Piet De Loof? Denk aan het onderwerp, het personage en de boodschap van het verhaal.

a Hoe stel je jezelf aan anderen/klasgenoten/Facebookvrienden voor? Maak een woordspin. Wat wil je hen vertellen? Waarvoor of waarom wil je geliket worden? Welke talenten heb jij?

Voorbereiden

b Duid aan hoe jij jezelf en je talenten wilt voorstellen.  met een talentenkaart  met een PowerPointpresentatie  met een mindmap  met een digitale strippagina

ex e

3 Ga op zoek naar je talenten en eigenschappen. Weet je ook waar je niet goed in bent? 4 Verzamel alle gegevens en zoek afbeeldingen. Misschien past een stripfiguur bij je? Laat je inspireren door de talentenkaarten van enkele stripfiguren bij les 5. 5 Bedenk de lay-out van de presentatie, de strippagina, de talentenkaart of de mindmap.

6 Kies hoe jij je taak wilt voorstellen. Duid een van de mogelijkheden aan.  foto van je talentenkaart  digitale strippagina  PowerPointpresentatie  mindmap of taak

Denk terug aan één of meer situaties die beantwoorden aan minstens vijf van de criteria op diddit.

Uitvoeren

7 Maak je talentenkaart, je digitale strippagina, je PowerPointpresentatie of je mindmap. Vertrek vanuit de communicatiesituatie. Beantwoord de vragen in het kader op diddit.

460

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

Reflecteren

8 Hoe ging het? je klasgenoot

Je past de boodschap aan de ontvanger (leeftijd, doelgroep, belang, verwachting …) aan.

1234

Je boodschap is duidelijk.

1234

De talentenkaart, de PowerPoint, de mindmap of de strippagina vertellen wie je werkelijk bent.

1234

jij

1234

Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

• dit gaat vlot:

ex e

• dit vraagt training:

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf:

LES 5 Striphelden tellen

461

De laatste ronde OPDRACHT 1

Vul de zin aan met een synoniem voor de woorden tussen haakjes.

Kies uit: virtueel, lijfelijk, in mineur, triomf, metamorfose 1 Het feest eindigde (somber) nadat vastgesteld werd dat een genodigde geld gestolen had. 2 Na de (zege) van vorige vrijdag kenden de voetballers vandaag een echte nederlaag. 3 Leef niet te veel in een (denkbeeldige) wereld, het maakt je ongelukkig als je weer

in de werkelijkheid belandt. 4 Het was een hele (gedaanteverandering), je herkende bijna niemand op de

verkleedpartij.

5 Ik houd niet van het (lichamelijke) contact op een volgepropte bus.

Combineer de woorden met elkaar. Vind het zelfstandig naamwoord dat bij die woorden past.

1 eindigen in

promotie maken

achterzijde van het bovenbeen

verzamelnaam voor groep van drie spieren

kabeljauw of schelvis

eieren

achtereenvolgens

domper op de feestvreugde

goed vooruitkomen

ex e

loopbaan

tegengestelde van hoogtepunt

teleurstelling

OPDRACHT 2

strekken van de heup

buigen van de knie

gebakken vis in een jasje

tarwebloem

iets opmerken

iets doorzien

iets begrijpen

iets in de smiezen hebben

OPDRACHT 3

Wat past in de zin? Markeer het juiste woord.

1 Het was een fenomenale / maniakale halve finale: er werd driemaal gescoord door de tegenploeg. 2 De gamer leeft meer in de manuele / virtuele wereld dan in de werkelijkheid. 3 Door de mist zag je enkel de contouren / krachttoeren van de kerk. 4 Ken jij Antwerpen, een heel dynamische / statische stad? Het bruist er van het leven.

462

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

De laatste ronde OPDRACHT 4

Vorm werkwoorden en zelfstandige naamwoorden.

1 Vorm een werkwoord met het opgegeven zelfstandig naamwoord. Gebruik het afgeleide werkwoord correct in de zin. Let op de juiste spelling. a DE BLESSURE: De doelman had zich na die harde trap ernstig . b HET AFKICKCENTRUM:

Vorig jaar mijn broer van een gameverslaving.

c DE GRIMAS:

Tijdens de zware beklimming van de berg de renner voortdurend. Zijn gezichts uitdrukking verandert zodra hij een grotere inspanning levert.

a EVOLUEREN:

2 Vorm een zelfstandig naamwoord met het werkwoord. Gebruik het afgeleide zelfstandig naamwoord correct in de zin.

b LAUWEREN:

De van de prestaties van de tennisspeler was opmerkelijk.

De burgemeester legde een rond de schouders van de gelukkige winnaar. c TRIOMFEREN:

ex e

Gisteren behaalden de Rode Duivels een enorme . Ze speelden een knappe match. d VERANTWOORDEN:

De leraar vroeg me een voor de slechte score voor de laatste toets. OPDRACHT 5

Ga aan de slag met woorden bij het verhaal: Engelse en andere vreemde woorden.

1 Schrijf de infinitief van tien Engelse werkwoorden die jij in het Nederlands gebruikt in de eerste kolom.

2 Zoek de Engelse vorm op en noteer die in de tweede kolom.

Engels

Nederlands

DE LAATSTE RONDE

463

De laatste ronde 3 Combineer de betekenissen met elkaar en vind het juiste woord. Bouw met het gevonden woord telkens een betekenisvolle boodschap. Maak correcte zinnen en schrijf ze op een apart blad. a

imago

maatschappelijk aanzien

toestand van iemand

standing

ziektegeschiedenis

prestige

medisch dossier van een patiënt

waardering die mensen toekennen aan iets of iemand

rangorde van hoog naar laag

vast patroon van handelingen

godsdienstige gebruiken

ceremonie

heksengebruik

geloof

in een cirkel sacrament

afvuren

heftig beginnen

uitbreken

afschieten

Deze letters helpen je op weg: TERUILE. c

voor speciale gebeurtenissen

b plechtige handeling

Deze letters helpen je op weg: TASTSU.

losbarsten

zijn verhaal op een enthousiaste manier beginnen vertellen

Deze letters helpen je op weg: BONDSLANER.

Rome

van de opvolger van Petrus

hoogpriesterlijk

betrekking hebbend op het hoofd van de Vaticaanse Staat

wit en geel

ex e

d van de Heilige Vader

Deze letters helpen je op weg: KEUSAPIJL e

hartstochtelijk

temperamentvol

liefdevol

hevig

met veel hartstocht

met veel emotie

Deze letters helpen je op weg: SIGONEERDEPAS. niet lenig

onbeholpen

onhandig

stijf

star

plankerig

stokkerig

stroef

stram

Deze letters helpen je op weg: THOERUIG.

464

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

De laatste ronde OPDRACHT 6

Speel leentjebuur. Werk in groepjes.

1 Lees de zinnen en plaats ze zo snel mogelijk in de juiste volgorde. 2 Noteer de juiste volgorde van de zinnen in de tabel. Enkele zinnen werden al ingevuld. 3 Rangschik de woorden in vetjes in de juiste kolom. Van welke taal zijn ze geleend? Tekst 1 A In zijn agenda controleerde hij de afspraak die de kunstenaar met hem gemaakt had.

C De tooghangers neurieden de strofen luid mee en zongen de refreinen uit volle borst.

B Na het interessante gesprek over een nieuwe beeldhouwwerk vertrokken ze samen naar een bekend restaurant om een hapje te eten. D Op een zonnige zondag stak de professor, Leo, met zijn paraplu de straat over.

E Daarom stapten de heren op en zochten ze een andere plaats om wat te babbelen.

F Omdat ze na het diner nog zoveel wilden vertellen, vroeg Leo de kunstenaar om met hem in het cafĂŠ aan de overkant een pintje te drinken. G Ze hoopten om gezellig te praten over koetjes en kalfjes, maar schlagers maakten het gesprek bijna onmogelijk. H Hij was op weg naar het museum.

Engels

Duits

Latijn

Grieks

Frans

ex e

I Leo zei dat hij het zeker niet laat wilde maken omdat hij nog een heleboel e-mails moest beantwoorden.

DE LAATSTE RONDE

465

De laatste ronde Tekst 2 A De studenten bleven tot de ambulance ter plaatste was. B Toen ze zag hoe erg de hond gebeten had, sloeg ze alarm en belde ze onmiddellijk de hulpdiensten. C Ook de moeder ontfermde zich over haar dochtertje. D Een van hen studeerde aan de toneelschool en hoopte om later vaak op de bühne te staan. E Enkele studenten die mensen op de straat aanspraken voor een enquête snelden te hulp. F In de straat naar de taverne naast het theater klonk luid geblaf.

G De moeder van het gebeten kindje reageerde panisch en zette gillend de kinderwagen met haar baby ver weg van de hond.

I Plots sprong een rottweiler naar het handje van een kleuter. 2

H Ze gooiden hun plastic mapjes met informatie op de grond en joegen met z’n tweeën het wilde beest de andere kant op en troostten het kindje.

Engels

Duits

Latijn

Grieks

Bouw bruggen. Zoek de woorden die passen in de zinnen. De laatste letter van woord a = de eerste letter van woord b enzovoort.

OPDRACHT 7

ex e

Frans

1 a Fier … de atleet na de overwinning voorbij de tribune. b Op de foto zie je duidelijk dat ik enorm … na mijn knappe zege.

2 a Wees goed zichtbaar, … in het verkeer, draag zeker een geel hesje! b Let jij op het mooie … bij de begrafenisplechtigheid? Het eerbiedig groeten toont veel respect. c Ik heb een … afkeer van slangen, ze doen me walgen!

466

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

De laatste ronde Ontdek beeldtaal en enkele vreemde talen.

OPDRACHT 8

1 Zet de beeldtaal om in een zin.

2 Lees de zestien vertaalde zinnen onder de Nederlandse boodschappen. Schrijf de juiste taal bij elke zin. Gebruik de talen in het kader.

Japans, Fins, Fries, Grieks, Zuid-Afrikaans, Zweeds, Italiaans, Engels, Duits, Turks, Pools, Latijn, Frans, Deens, Spaans Ik vind het leuk.

We love nature.

I like it.

Nederlands

ex e

We houden van de natuur.

J'aime ça.

Wir lieben die Natur.

Ich mag es

Ons is lief vir die natuur.

Ek hou daarvan.

Vi älskar naturen.

Jag gillar det.

私たちは自然を愛する。

私はそれが好きです。

Nos encanta la naturaleza.

Me gusta.

Wy leafde de natuer.

Ik fyn it.

Nous aimons la nature.

Ego amo eam.

Αγαπάμε τη φύση.

Μου αρέσει.

Vi elsker naturen.

Jeg kan godt lide det.

Rakastamme luontoa.

Pidän siitä.

Biz doğayı seviyoruz.

Beğendim.

Amiamo la natura.

Mi piace.

Kochamy naturę.

Lubię to.

Amamus natura.

Vertaal de twee boodschappen nog in een andere taal, als iemand in je groep aan andere moedertaal heeft.

3 Onderzoek de zinnen met behulp van de vragen. a Vind je ‘we’ en ‘ik’ gemakkelijk terug in de andere talen? b Bij welke talen klinkt het anders? c Welk zelfstandig naamwoord kun je terugvinden in de andere talen? Bij welke talen lukt dat goed? d Noteer drie woorden uit de Engelse, Franse, Latijnse taal die je ook in je eigen moedertaal gebruikt. e Gebruik jij woorden uit andere talen in het Nederlands? Welke woorden gebruik jij?

DE LAATSTE RONDE

467

De laatste ronde OPDRACHT 9

Luister naar ‘Gebruikt u woorden uit andere talen in het Nederlands?’

Beantwoord deze vragen. a Welke woorden gebruiken de geïnterviewden in het Nederlands?

b Welke vreemde woorden heb je onthouden? Noteer ze en geef een betekenis.

c Kun jij in een andere taal iets vertellen over je lievelingseten? Probeer maar.

d Over welke gerechten werd er in de andere talen gesproken?

ex e

468

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 8 Liken

deel 9

ex e

springen

1 Wat zie je in dit beeld? Wat zie je niet?

2 Hoe zou de persoon op de foto zich voelen? Waarom denk je dat? 3 Waaraan zou jij denken terwijl je dit doet? 4 Welke leuke, positieve boodschap of slagzin kun je verzinnen waarin het woord â&#x20AC;&#x2DC;springenâ&#x20AC;&#x2122; staat?

5 Wanneer zou jij hoog in de lucht willen springen? Of een gat in de lucht kunnen springen? 6 Waar zou jij dit toestel plaatsen om het nog spannender te maken? 7 Welk perspectief herken je in deze foto: een kikkerperspectief of een vogelperspectief? 8 Verduidelijk wat beide perspectieven betekenen. 9 Welke effect bereikt de fotograaf met deze keuze?

469

BEVROREN Evelien De Vlieger

ex e

‘Je telt tot tien en dan moet je springen’, zeiden Eenhoorn, Jakala en Arend als uit één mond. De andere leiders waren bezig met een bosspel achter de verkennerstenten. Joren stond wankel op de ruwe stam van een overhellende wilg. Iedereen wist dat hij hoogtevrees had. Maar de leiding had zin in wraak. ‘Komaan jongens, Joren kan precies niet meer tot tien tellen, laten we hem helpen.’ ‘Eén’, brulden ze. ‘Ben je een verkenner of brengen we je terug naar de welpen, Joren?’ riep Eenhoorn. ‘Kun je voetje van de grond spelen.’ ‘Ja, je staat al goed’, lachte Arend. Eenhoorn was niet de ergste van de drie. Ook voor Arend was Joren niet echt bang. Maar Jakala was wild. Zij was de reden waarom hij hier nu stond, met het angstzweet in zijn handpalmen en onder hem de oneindige diepte. Nu ja, oneindig. Toch zeker vijf meter. Of vier, drie misschien? ‘Twee!’ Joren aarzelde. Hij wilde het meteen achter de rug hebben. Hen niet het plezier gunnen om tot tien te tellen en van alles naar zijn hoofd te slingeren. Maar zodra hij naar beneden keek, werd hij stijf als een tak. Alleen als ze hem braken, zou hij in het water belanden. ‘Drie!’ Jakala kon zomaar uit haar vel springen, zonder aanleiding. Joren vroeg zich af hoe zo iemand het tot leidster had geschopt. Omdat ze twee gezichten had? Hij was een van de enigen die zich niet liet verblinden door haar lieve kant. ‘Vier! Komaan, Joren. Zet gewoon een stapje naar voren.’ Arend. ‘Haha, dat rijmt!’ brulde Jakala. Duh, nog niet gemerkt? dacht Joren. Alles rijmt op mijn naam. Heb je watten in je oren? Mag ik je even de grond in boren? Was je maar nooit geboren. Dat laatste meende hij niet. Als hij eenmaal die boom af was, zouden ze dat zelf wensen, want hij zou meteen naar de eenheidsleider gaan en laten weten hoe het zat met hun nachtelijke tochtjes naar het dorp. ‘Vijf!’ ‘Laat je gewoon vallen, het is maar water!’ riep Eenhoorn. ‘Of zal ik je een handje komen helpen?’ Arend stond aan de voet van de wilg die met zijn takken over het water helde alsof hij de overkant wilde aanraken. Hij stond er om Joren tegen te houden als hij de boom af zou willen lopen in plaats van te springen. Maar hij was het allang moe, zag Joren. De grootste spring-in-’t-veld van de scoutsgroep moest de wacht houden? Geen sterk plan. De nachtelijke tochtjes naar het dorp bevielen hem vast meer: actie, spanning, kilometers vreten. En pakjes friet met mayonaise! ‘Het wordt tijd dat die rat eens doet wat we vragen. Tijd om te tellen, jongens. Waar zaten we?’ Jakala. ‘Zes!’ riepen Arend en Eenhoorn. ‘Ik heb niet eens iets gezegd!’ riep Joren. ‘Maar je was het wel van plan’, zei Eenhoorn. Joren antwoordde niet, maar Eenhoorn had gelijk, hij wás onderweg geweest naar de eenheidsleider. ‘Als jullie me laten gaan, verklap ik niets’, zei Joren. Jakala grijnsde. ‘Goed geprobeerd, maar voor kleine ratten kunnen we niet te mild zijn. Zeg eerst maar eens wat je precies te vertellen had.’ ‘Als je me laat gaan.’ ‘Eerst opbiechten. En we tellen ondertussen verder, we hebben niet de hele dag. Zeven!’ Bij zes leek alles nog veraf, maar zeven was anders. De tien lonkte, en bij acht zou dat nog erger worden, straks trilde hij van de zenuwen het water in. Hij stamelde dat hij hen gevolgd was naar het dorp. Dat hij gezien had hoe ze bier dronken op een terras. En daarna was hij terug naar het kamp gelopen.

woord

wankel: wie of wat niet stevig staat en gemakkelijk uit balans kan raken zonder aanleiding: zomaar, zonder reden stamelen: stotteren, gebrekkig spreken

470

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

ex e

‘Helemaal in je eentje?’ zei Eenhoorn. ‘Respect. Dat had ik niet gedurfd op mijn dertiende.’ ‘Acht!’ riep Arend, die er korte metten mee wilde maken. ‘Helpt het als ik zelf in het water kom?’ ‘Wat zeg jij nu?’ beet Jakala hem toe. ‘Je gaat het hem toch niet gemakkelijker maken? Wat maakt het uit? Iedereen gaat toch weleens in het dorp iets drinken? Dat hij maar naar de eenheidsleider loopt. Hij kan ons niets maken. En ik word helemaal opgevreten door de muggen, dus ik ben hier weg.’ ‘Negen!’ riep Jakala. ‘Jij blijft hier! We zouden dit samen doen, weet je wel.’ ‘Ach, het joch weet niets, dat zie je toch’, zei Eenhoorn. ‘Arend, jij loopt die stam op om Joren een handje te helpen als ik “tien” roep’, zei Jakala. ‘Wacht!’ riep Joren. ‘Ik verklap niets! Echt niet! Als je me gewoon laat gaan.’ ‘Ik stel voor dat we stemmen’, zei Eenhoorn. ‘Wie wil hem laten gaan?’ Jakala haalde haar schouders op, dat onnozele stemmen altijd. Arend was al halverwege de stam, maar stak net als Eenhoorn onmiddellijk een hand in de lucht. Joren zette zich schrap, de diepte lag al dichterbij, zijn hart sprong niet meer tot in zijn keelgat telkens als hij naar beneden keek. ‘Jullie krijgen er nog spijt van, jongens’, zei Jakala en toen hoorden ze een SPLASH! van jewelste. Aan de overkant klauterde Joren kletsnat de oever op: de kant het dichtste bij het kamp. Hij zou het eerst bij de tent van de eenheidsleider zijn. Hij had gesprongen, dus hij was vrij om te gaan vertellen dat het drietal geld uit de kas van de kookploeg nam, elke avond. Hij stoof weg onder het gejoel van Eenhoorn en Arend: ‘Woehoe, je deed het, Joren, we zijn trots op je!’

Beluister het verhaal en maak kennis met de auteur Evelien De Vlieger.

woord

er korte metten mee maken: zonder veel omhaal en zonder veel nadenken te werk gaan om zo snel mogelijk klaar te zijn

471

routeplanner van deel 9 Springen

Klas

Nr.

Bekijk de uitdaging om een moodboard te maken eerst aandachtig. De kennis en vaardigheden die daarvoor nodig zijn, kun je op verschillende manieren inoefenen. Verken daarom de lessen van dit deel.

Maak een keuze om enkele of alle lessen van dit deel zelfstandig of klassikaal af te werken. De volgorde van de lessen binnen het deel A en B en het tempo bepaal je zelf. Je start met deel A. In de tabel vind je een voorstel van het aantal lesuren per les. Baseer je daarop. De leraar begeleidt je.

De leraar zorgt voor correctiesleutels waar nodig.

Zet een teken in de laatste kolom als de les is afgerond. Succes!

JOUW ROUTEPLANNER

volgorde

Beeld en verhaal: ‘Bevroren’ (inclusief oefeningen diddit)

0,5 - 1

Verken de uitdaging en de andere lessen + planning

0,5 - 1

Les 1: Wat ik deze zomer echt wil doen …

Les 3: Ik ga op reis en ik neem mee …

Les 4: Spelen met taal

Uitdaging: Spring de vakantie in De laatste ronde

totaal

472

2-3

Les 2: Ik weet meer dan ik denk

In B

aantal moet lesuren

mag

ex e

lessen

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

1 0,5 - 1 9,5 - 12

zelfstandig

klassikaal

afgerond

les

Wat ik deze zomer echt wil doen …

gepaste leesstrategieën inzetten

informatie kritisch bekijken

MINIBROCHURE OPMAKEN

De bucketlist OPDRACHT 1

informatiebronnen raadplegen

Bekijk de tekst ‘Tien dingen die ik echt nog wil doen op reis’ op de volgende pagina.

Beantwoord vraag 1 tot en met 7. Vergelijk na afloop je oplossing met die van een klasgenoot.

ex e

2 Welke tekst herken je? Hoe weet je dat?

1 Som drie tekstkenmerken op.

3 Waarom schreef de auteur de tekst? Wat is het tekstdoel?

4 Waarom zou jij de tekst lezen? Wat is het leesdoel?

5 Welke leesstrategie paste je toe om de vorige vier vragen te beantwoorden? Markeer. globaal lezen – oriënterend lezen – zoekend lezen – kritisch lezen – intensief lezen

6 Wat is het hoofdonderwerp van de tekst? Waar vind je dat terug?

7 Welke leesstrategie gebruikte je om het antwoord op de vorige vraag te vinden?Markeer. globaal lezen – oriënterend lezen – zoekend lezen – kritisch lezen – intensief lezen 8 Lees de tekst nu intensief.

woord

de bucketlist: een lijst met dingen die je zeker nog wilt doen/beleven

LES 1 Wat ik deze zomer

echt wil doen …

473

Tien dingen die ik echt nog wil doen op reis HELIKOPTERVLUCHT MAKEN Waar maakt me eigenlijk niet uit, maar wat zou ik toch graag een helikoptervlucht willen maken. Volgens mij geeft dat een enorm gevoel van vrijheid en moet het zó bijzonder zijn om een gebied vanuit de lucht te zien.

BALLONVAART MAKEN - CAPPADOCIË Al jarenlang staat Cappadocië op mijn verlanglijst. Wat moet het daar prachtig zijn … En sinds ik een televisieprogramma zag waarin ze een ballonvaart maakten over een deel van het gebied, ben ik verkocht. Dat móét ik een keer gedaan hebben!

PARAGLIDEN Ik heb iets met ‘in de lucht zijn’. Nadat ik mijn eerste parachutesprong maakte op Texel, raakte ik verknocht aan de adrenaline die dat teweegbrengt. Een vrije val van een halve minuut en vervolgens een paar minuten genieten van het uitzicht. Ik wil meer! En toen hoorde ik hoe cool paragliden moet zijn … Dat wil ik ook!

ex e

CRUISE MAKEN - CARAÏBEN Als je het me een tijdje terug had gevraagd, dan had ik je geantwoord dat dit niets voor mij was. Maar nu ik steeds meer lees over cruises, ben ik toch wel erg nieuwsgierig geworden. Slapen, eten, zwemmen, feesten op een groot schip en vervolgens ook nog eens de mooiste plekken aan wal bekijken. Tja, en als ik dan toch mag kiezen, doe me dan maar een cruise in de Caraïben!

CARNAVAL VIEREN - BRAZILIË Sinds ik het carnaval op Curaçao heb meegemaakt, ben ik verkocht. Wat is dat een leuk event! Maar wat er op Curaçao gebeurt, valt eigenlijk in het niet bij de feestelijkheden in Brazilië … Hoe gaaf moet het zijn om eens carnaval in Rio te vieren? MACHU PICCHU BEKLIMMEN - PERU Ik ben dus nog nooit in Zuid-Amerika geweest. Eigenlijk staat alles daar nog op mijn verlanglijst, maar mijn allergrootste wens is toch wel om Machu Picchu te mogen aanschouwen. Een brok geschiedenis die je gezien móét hebben.

HET NOORDERLICHT ZIEN Tot nu toe heb ik het altijd op het nippertje gemist in Fins Lapland en Noorwegen. Ik heb het wel eens aanschouwd vanuit het vliegtuig, maar dat telt eigenlijk niet. Een collega van mij heeft het dit jaar wél gezien en die kon er niet over ophouden: het was te magisch voor woorden. Fingers crossed dat ik dit ook gauw mag afvinken!

woord

verknocht: gehecht aanschouwen: zien, bekijken

474

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

LEREN SURFEN - HAWAI Nadat ik de film Blue Crush had gezien, wist ik het zeker: ik moet naar Hawaï en ik moet daar leren surfen! Dat golfsurfen is al jaren een droom van mij, maar aangezien ik niet echt in de buurt van de zee woon, komt het er maar niet van. Het lijkt me zo gaaf als je dat kunt en waar kun je het beter leren dan dáár?

EEN DAGJE PRET IN FERRARI LAND - SALOU Een dagje de waaghals uithangen in het gloednieuwe pretpark Ferrari Land in Salou mag zeker niet ontbreken! Dat park heeft met de Red Force de hoogste en snelste verticale achtbaan van Europa. Verder is er een vrijevaltoren van 55 meter hoog die ik zeker niet wil missen.

Aan de slag met informatiebronnen OPDRACHT 2

ex e

Naar: ‘Tien dingen die ik echt nog wil doen op reis’, www.reisdoc.nl

LOPEN OVER DE CHINESE MUUR - CHINA Mijn vriend is er al eens geweest en elke keer als ik zijn foto’s zie, denk ik: ik wil ook. Wat een immens bouwwerk is dat! Voor mij is dat dé reden om eens naar China af te reizen. Dat geeft me meteen ook een goede reden om de rest van dat bizarre land te ontdekken.

Onderzoek de tekst uit opdracht 1. Werk per twee.

1 Hoeveel alinea’s telt die tekst?

2 Welke delen ontbreken? Kruis aan.  inleiding (aankondigen van onderwerp)  midden (verder uitwerken van onderwerp)  slot (samenvatting of besluit)

3 Voeg de ontbrekende tekstdelen toe. Je mag het werk verdelen. Houd het kort! Ontbrekend tekstdeel:

woord

immens: heel groot, reusachtig

LES 1 Wat ik deze zomer

echt wil doen …

475

Ontbrekend tekstdeel: 4 Welke structuur herken je in het midden van de tekst?

6 Welke items van die bucketlist zouden ook op de jouwe staan?

5 Maak een schematische voorstelling van het midden van de tekst. Leg uit waarom je voor die voorstelling kiest. Werk op een apart blad.

OPDRACHT 3

Ga aan de slag met je eigen bucketlist.

7 Welke nieuwe items zou je nog willen toevoegen? Maak een eigen bucketlist met acht bestemmingen waar je zeker nog naartoe wilt reizen. Werk op een apart blad.

1 Omcirkel in je bucketlist je drie favoriete bestemmingen.

ex e

2 Zou je de tekst uit opdracht 1 kunnen gebruiken om informatie te zoeken over een bepaalde reisbestemming of reisactiviteit?

3 Ga via een zoekmachine (zoals Google) op het internet op zoek naar informatie over jouw favoriete bestemmingen. Welke zoektermen zul je gebruiken?

4 Welke leesstrategieën gebruik je als je op het internet op zoek gaat naar geschikte informatie?

5 Bekijk het instructiefilmpje over de betrouwbaarheid van een bron.

6 Welke vragen stel je om na te gaan of een bron geschikt is of niet?

476

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

7 Werk samen met een klasgenoot. Onderzoek de bronnen die je gekozen hebt. a Welke informatie krijg je over de vakantiebestemming? b Is die informatie betrouwbaar? Formuleer samen een antwoord. Leg je antwoord ook uit.

c Zie je naast de informatie nog andere teksten op die webpagina?

Informatiebronnen raadplegen

d Welke andere bronnen (niet internet) zou je kunnen raadplegen om informatie te verzamelen over een vakantiebestemming?

hoe

ex e

Als je op zoek gaat naar informatie, kun je verschillende bronnen raadplegen via allerlei kanalen: het internet, kranten, tijdschriften, brochures, radioprogramma’s, televisieprogramma’s … Door oriënterend en globaal te lezen zie je snel welke bronnen geschikt zijn en welke niet. Het is belangrijk om na te gaan of de bron betrouwbaar is. Dat doe je door:

• na te kijken wie de auteur van de bron is; • te onderzoeken met welke reden de bron gemaakt werd; • na te gaan of de bron recent is en dus niet gedateerd.

waarheen

Je kunt:

de juiste leesstrategieën inzetten; verschillende informatiebronnen opsommen; snel en efficiënt informatie vinden via een zoekmachine op het internet; onderzoeken of een informatiebron betrouwbaar is; kritisch naar een tekst kijken.

• • • • •

woord

gedateerd: niet recent, verouderd

LES 1 Wat ik deze zomer

echt wil doen …

477

Op bezoek in het reisbureau Maak een minibrochure over je favoriete bestemming.

Oriënteren

1 Werk in duo’s en bekijk je bucketlists. Zie je overeenkomsten? Welke bestemming zou je samen willen bezoeken? Is er geen enkele overeenkomst? Probeer je klasgenoot dan te overtuigen om jouw favoriete bestemming te bezoeken.

2 Waar zou je informatie kunnen vinden over die bestemming? Welke bronnen zou je kunnen raadplegen?

Voorbereiden

3 Zoek drie verschillende informatiebronnen over die bestemming. Noteer de bronnen die je gebruikt. Kijk goed na of die bronnen betrouwbaar zijn. Herbekijk eventueel eerst het instructiefilmpje.

ex e

4 Zoek uit waarom die bestemming de moeite waard is. Wat is bijzonder? Noteer dat in maximaal vijf goede zinnen.

5 Zoek vijf activiteiten die je op die bestemming kunt doen of bezienswaardigheden die je kunt bezoeken. Maak een lijstje. Denk aan een bepaalde volgorde.

478

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Uitvoeren

6 Giet alle informatie nu in een minibrochure. Gebruik de vijf zinnen over de bestemming en lijst de bezienswaardigheden op. Voeg minstens één foto toe. Kijk je werk na met behulp van het reflectiekader.

Reflecteren

7 Je leraar legt een wereldkaart in de klas. Prik jouw minibrochure op de juiste plaats op de kaart.

8 Neem een kijkje bij de wereldkaart. Jij beoordeelt de minibrochure van een ander team. jij

je klasgenoot

Je beschrijft de reisbestemming in vijf goede zinnen.

1234

Je lijst vijf bezienswaardigheden op.

1234

In orde Je traject naar succes

Je zorgt voor minstens één foto die bij de bestemming aansluit. Je tekst komt overtuigend over.

ex e

Werkpuntje voor jezelf:

LES 1 Wat ik deze zomer

echt wil doen …

479

les

Ik weet meer dan ik denk

woordbetekenissen achterhalen woordbetekenissen voor bingo opnemen

Woordbetekenissen vinden OPDRACHT 1

taalregisters onderscheiden

Luister en kijk naar een fragment uit een televisieprogramma.

a Uit welk tv-programma hoorde je een fragment?

b Wat hebben ze gemaakt?

1 Beantwoord de vragen.

c Hoe voelen ze zich in het begin van het fragment? En op het einde?

ex e

d Welke taalvariëteit wordt gebruikt? Verduidelijk met voorbeelden.

e Zijn de gesprekken formeel of informeel? Hoe weet je dat?

2 Kijk naar een fragment uit een ander televisieprogramma. a Uit welk tv-programma hoorde je een fragment?

b Wat heeft een student ontwikkeld?

c Waarvoor dient zijn uitvinding? d Welke taalvariëteit wordt gebruikt? e Zijn de gesprekken formeel of informeel? Hoe weet je dat?

480

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Taalregisters Ken je nog het verschil tussen informele taal en formele taal? Leg uit. OPDRACHT 2

Luister naar de tekst ‘De opmars van de drone’.

1 Vul terwijl je luistert de tien weggelaten woorden in.

De opmars van de drone

Ze beschikken over sensoren en intelligente computerchips. Ze hebben piepkleine camera's en instrumenten om stoffen zoals gif mee op te sporen. Drones, onbemande vliegtuigjes, zijn wereldwijd in opmars. Maar wat zijn die drones? Zijn ze een uitkomst of kleven er ook nadelen aan? Wat is een drone? Een onbemand luchtvaartuig of ’drone’ is een luchtvaartuig zonder piloot aan boord. Het

toestel wordt dikwijls op afstand bestuurd,

waarbij de bestuurder zich vlakbij kan bevinden, maar ook op duizenden kilometers afstand.

ex e

Het woord drone komt van het woord ‘dran’, dat

in het Oudengels betekent; dat is een mannelijke honingbij. Het betekent 15

letterlijk 'diep gezoem'.

Drones worden sinds 11 september 2001 (9/11) steeds meer ingezet door het Amerikaanse leger.

Intussen gebruiken andere landen die drones ook steeds vaker voor militaire toepassingen. De ingebouwde sensoren en gps-systemen zorgen er namelijk voor dat bombardementen met uiterste

uitgevoerd kunnen worden. Ook vanaf grote afstand.

Naast militaire doeleinden hebben drones tegenwoordig steeds vaker een bredere toepassing in allerlei

sectoren, zoals de hulpverlening, de beveiliging en de horeca.

Ambulancedrone

Een voorbeeld van een toepassing in de hulpverlening is de ambulancedrone. Het zal nog wel even duren voordat hij daadwerkelijk rondvliegt, maar het ambulancedrone dat de Vlaming

Alec Momont als afstudeerproject aan de TU Delft ontwikkelde, lijkt veelbelovend. De onbemande, vliegende drone kan een razendsnel afleveren in geval van

woord

in opmars zijn: in aantal toenemen de horeca: hotels, restaurants en cafés

LES 2 Ik weet meer dan ik denk

481

een hartinfarct. Er is direct contact mogelijk met de mensen ter plekke via een livestream video- en geluidsverbinding. De drone weet de patiënt te vinden door het mobiele telefoonsignaal van de beller. Hij haalt snelheden van wel 100 kilometer per uur, weegt vier kilo en kan een last van vier kilo dragen. De ambulancedrone zal eerst nog veel meer getest moeten worden, want hij is nog niet uitgeprobeerd

met echte patiënten.

Kritiek

Inzet van drones voor militaire doeleinden is al jaren onderwerp van discussie. Veel juristen en

mensenrechtenorganisaties veroordelen het gebruik ervan. Het veroorzaakt namelijk een groot aantal (burger)slachtoffers.

Een ander punt van kritiek is dat onbemande vliegtuigjes een gevaar kunnen vormen voor de veiligheid

van het luchtverkeer. De drones nemen razendsnel in aantal toe en het is al eens gebeurd dat een drone

op een vliegtuig stuitte.

Ook wordt steeds vaker gewezen op de mogelijke schending van de privacy. Drones hebben de meest technologie en gevoelige gegevens kunnen zo op straat komen te liggen.

En wat zou er gebeuren als die kleine bespiedmachientjes in handen vallen van ? Of in handen van terroristen?

ex e

2 Hoeveel woorden heb je kunnen invullen? /10 Hoeveel woorden heb je correct gespeld? /10

De woorden die je invulde, zijn best moeilijke woorden. Zet een kruisje onder het woord als je het met je eigen woorden kunt verklaren. dar

precisie

hypergevoelig

defibrillator

3 Er zijn verschillende manieren om de betekenis van woorden te achterhalen. Bekijk het filmpje over woordleerstrategieën. Zoek daarna de betekenis van de vetgedrukte woorden.

a Ze beschikken over hypergevoelige sensoren.

tip hyper = heel erg

Betekenis?

Hoe heb je dat gevonden?

Ken je nog woorden met hyper? Geef er twee.

woord

de jurist: advocaat, rechtsgeleerde stuiten: botsen de privacy: persoonlijke levenssfeer

482

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

tip

b Het woord ‘drone’ komt van het woord ‘dran’; dat is Oudengels voor ‘dar’. Wat betekent het?

Zie tekstregel 12.

Hoe heb je dat gevonden? c De ingebouwde sensoren en gps-systemen zorgen er namelijk voor dat bombardementen met uiterste precisie uitgevoerd kunnen worden.

tip

Welk woord herken je in ‘precisie’?

Hoe heb je dat gevonden?

ex e

Welke informatiebron kun je gebruiken?

Betekenis?

tip

d Het vliegtuigje kan een defibrillator razendsnel afleveren in geval van een hartinfarct.

Betekenis?

hoe

Woordleerstrategieën

Wat doe je als je een woord in een tekst niet begrijpt? Dan pas je één of meer woordleerstrategieën toe.

Dit zijn belangrijke woordleerstrategieën. 1 Je bestudeert de woordbouw. Daarvoor ga je bij samenstellingen en afleidingen op zoek naar de betekenis van de afzonderlijke woorddelen. 2 Je probeert het woord vanuit de context te verklaren. Je bekijkt de illustraties. Of je zoekt een synoniem, antoniem, uitleg of voorbeeld in de zinnen voor of na het onbekende woord. 3 Je kijkt naar de woordfamilie. Je vergelijkt met woorden die je al kent. Je gaat op zoek naar bekende delen in het woord of woorden die erop lijken, zowel in je eigen als in een vreemde taal. 4 Lijkt het onbekende woord op een woord in een andere taal? Je zoekt naar taalverwantschap. 5 Als je de betekenis niet kunt afleiden, dan gebruik je een informatiebron. Je zoekt het woord op in een woordenboek of op het internet. 6 Als je de betekenis zelf niet kunt vinden, dan vraag je de betekenis aan iemand die het woord wel begrijpt.

4 Er wordt gezegd dat drones sinds 11 september 2001 (9/11) almaar meer ingezet worden door het Amerikaanse leger. Wat is er toen gebeurd? Waarom denk je dat ze almaar vaker ingezet worden sindsdien? Vertel.

LES 2 Ik weet meer dan ik denk

483

5 Kruip in de huid van een drone. Stel dat jij een drone was: waar zou jij willen vliegen, wat zou jij willen zien? 6 Zoek nu de betekenis van de overige woorden uit de tekst en duid de woordleerstrategie aan. Leg eventueel uit in de laatste kolom. BETEKENIS

STRATEGIE  woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

Het prototype ambulancedrone (…) lijkt veelbelovend.

 woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

ex e

De onbemande, autonoom vliegende drone kan een defibrillator razendsnel afleveren.

Het betekent letterlijk ‘diep continu gezoem’.

Drones hebben de meest geavanceerde technologie.

En wat zou er gebeuren als deze kleine bespiedmachientjes in spe in handen vallen van paparazzi?

 woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

Ken je nog woorden met auto? Geef er twee.

484

 woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

En wat zou er gebeuren als deze kleine bespiedmachientjes in spe in handen vallen van paparazzi?

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

VERKLARING

WOORD

7 Zoek zelf nog een moeilijk woord in de tekst. Duid de woordstrategie aan.  woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap

8 Ken je ook de betekenis van deze woorden uit de tekst? Zo nee, kun je ze zelf achterhalen?

Drones, onbemande vliegtuigjes, zijn wereldwijd in opmars.

 woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron

ex e

Naast militaire doeleinden hebben drones tegenwoordig steeds vaker een bredere toepassing in allerlei sectoren, zoals de hulpverlening, de beveiliging en de horeca.

 taalverwantschap  ik ken de betekenis  woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

 woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

De drones nemen razendsnel in aantal toe en het is al eens gebeurd dat een drone op een vliegtuig stuitte.

 woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

Veel juristen en mensenrechtenorganisaties veroordelen dit gebruik.

Ook wordt steeds vaker gewezen op de mogelijke schending van de privacy.

LES 2 Ik weet meer dan ik denk

 woordbouw  context  woordfamilie  informatiebron  taalverwantschap  ik ken de betekenis

485

Prettige woordstoornissen OPDRACHT 3

Lees de drie woorden.

Ze worden verklaard in De foute woordenboek. Fantaseer maar. 1 Wat betekenen ze? Geef er zelf een betekenis aan.

afwasbeer:

blafond: 2 Vind je het moeilijk of makkelijk om de betekenis te achterhalen?

3 Wat doe je als je zelf een betekenis verzint?

puitenverblijf:

ex e

waarheen

Je kunt:

• woordbetekenissen achterhalen door een gepaste strategie in te zetten; • taalregisters en taalvariëteiten herkennen en benoemen: formeel en informeel, Standaardnederlands en dialect; • het gepaste taalregister gebruiken en beoordelen in verschillende communicatieve situaties.

486

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Win bingo als redacteur van ‘de foute woordenboek’ Oriënteren

1 Werk per twee en ga aan de slag als redacteur. De leraar geeft je een woord uit De foute woordenboek. Wat betekent het woord volgens jou? Fantaseer maar. Woord:

Voorbereiden

Verklaring:

2 Formuleer de uitleg zo dat die recht uit het woordenboek lijkt te komen.

3 Gebruik het woord in een context. Bedenk een situatie of een zin waarin het gebruikt wordt.

Uitvoeren

ex e

4 a Alle door de duo’s verklaarde woorden worden geprojecteerd. b Je krijgt van de leraar een bingokaart met alle verklaarde woorden. c Elk om de beurt gebruikt een duo zijn woord in een context. Je zegt het woord niet, maar vervangt het door ‘piep’. d Daarna geeft het duo de zelfbedachte betekenis. e De andere duo’s zetten een kruis over het verklaarde woord op de bingokaart. f Wie vijf woorden op een rij heeft, roept ‘bingo’. g De leraar controleert de bingokaart. Bij een foute oplossing speel je verder.

Reflecteren

5 Je beoordeelt je eigen groep. Je leraar geeft je de originele oplossingen.

In orde Je traject naar succes

jij

Je bedenkt een geloofwaardige betekenis.

1234

Je gebruikt het woord in een passende context.

1234

Je werkt vlot samen met je partner.

1234

Je raadt goed de betekenis van de andere woorden.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

woord

de redacteur: een persoon die de inhoud van een blad (bv. krant) samenstelt

LES 2 Ik weet meer dan ik denk

487

les

Ik ga op reis en ik neem mee …

genres ontdekken

leeservaring en -voorkeur verwoorden placemat-verhaal schrijven

OPDRACHT 1

een goed boek

Lees het gedicht en beantwoord de vragen.

Het goede boek

Het goede boek - je kunt het zomaar kopen Je neemt het mee, je zet het in een kast Het zal je nimmer voor de voeten lopen Maar legt, zodra je wilt, een wereld open En daarin ben je dan zijn eregast.

genietend lezen

ex e

Drs. P

1 Wat bedoelt de dichter met de onderstreepte versregels?

2 Wanneer is een boek voor jou ‘een goed boek’? Je dacht daarover al even na in les 5 van het deel ‘Scoren’. 3 Welk ‘goed boek’ heb je onlangs gelezen? Naar welke wereld nam de auteur je mee?

4 Bespreek met een klasgenoot. Heb je dezelfde smaak? Of net niet? Noteer een besluit.

5 Houd je vooral van fictie of eerder van non-fictie?

tip non-fictie: de realiteit zoals in een zakeliijke tekst fictie: verzonnen tekst zoals in een verhaal

488

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

een genre voor elke dag

OPDRACHT 2

Groepeer de jeugdboeken.

Werk in groepen. Welke boeken horen samen en welke zeker niet? Overleg met je klasgenoten en beredeneer je keuze. Na elke ronde krijg je van de leraar extra informatie. Je kunt je keuze dan eventueel aanpassen. Paultje, echt geen jongen

Mistland, de Sobmanwetten

De jongen die zijn vader zocht

iBoy

Jonge vlieger

De vloek

Horowitz horror

Jonkvrouw

Neem mijn hand

Eilanddagen

De mysterieuze zolder

Ule

Mijn vader maakt wapens

Geestenburg

aa Havikskruid

Torak en Wolf

Inwijding

genre

ex e

boeken (titels)

genre

Malou van de mussen

1 Welke titels van jeugdboeken kon je meteen in eenzelfde kolom zetten? Hoe komt dat?

2 Bij welke jeugdboeken bleef je twijfelen? Waarom? 3 Over welke jeugdboeken heb je lang gediscussieerd? Hoe kwam dat?

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee â&#x20AC;Ś

489

OPDRACHT 3

Bepaal het genre.

Werk in groep. Gooi de dobbelsteen. Het aantal ogen bepaalt welk genre je groep onder de loep zal nemen. Markeer dat genre. Vragen 1 en 2 behandel je in groep. Vragen 3, 4 en 5 maak je individueel.

= griezel

= oorlog

= historisch

= sciencefiction

= fantasie

Paultje gluurde tussen de spijlen van de trap door naar beneden en luisterde. Zijn moeder was in de winkel. Hij sloop op kousenvoeten naar zijn slaapkamer. Zijn mond werd droog van de spanning, zijn hart hamerde. Met trillende handen schoof hij de broodzak vanonder zijn bed en pakte de pop eruit. Betoverd liet hij zijn wijsvinger over het wipneusje van de pop glijden. ’Nu hebben we toch een pop’, zei Paulien. Paultje wiegde de pop terwijl Paulien een slaapliedje neuriede Na het dutje kamde hij de poppenharen. Ze voelden zijdeachtig aan. Met een elastiekje probeerde hij een paardenstaart te maken. Toen hij het elastiekje om de staart bond, zwaaide zijn slaapkamerdeur open. ‘Waarom kom je niet als ik je roep?’ Madeleine hapte naar adem toen ze de pop zag. Haar gezicht werd hard, haar ogen kil. ‘Hoe kom jij aan die pop?’ Paul sloeg zijn ogen neer. ‘Is die van Elsje?’ Een overbodige vraag. Ze had de pop op het sinterklaasfeest gezien. Paultje zweeg. Madeleine ging voor hem staan. ‘Ik geloof mijn ogen niet! Hoe kan je zoiets doen?’ Haar hand kwam hard op zijn wang terecht. Paultje duizelde. Zijn gezicht stond in brand. Nog nooit had zijn moeder hem geslagen. Als je vader dat te weten komt, begaat hij een ongeluk!’ Speeksel spatte uit haar mond en woest griste ze de pop uit zijn handen. ‘Je vertelt niemand over die pop. Hoor je me? Niemand! En je steelt nooit meer.’ Paultje schudde het hoofd. Tranen stroomden over zijn wangen. Zijn luchtpijp voelde als schuurpapier en hij kreeg een hoestbui. Madeleine draaide zich om en liep driftig zijn slaapkamer uit en de trap af. Haar vingers knepen zo hard in het poppenhoofd dat onder haar duim een diepe deuk ontstond. Ze verstopte de pop diep in een lade achter de blikken doos met schoensmeer en borstels. Terwijl ze dat deed, viel het weesgegroet haar in. Ze bad niet hardop, maar herhaalde het keer na keer in haar hoofd. Ze had haar zoon geslagen. Tot haar eigen ontsteltenis was dat niet omdat hij de pop gestolen had. Het waren zijn meisjesmanieren die haar zorgen baarden. Het elastiekje was uit de poppenharen gevallen en lag op de mat. Paultje staarde ernaar. Hij haalde zich het betoverende moment met Paulien en de pop voor de geest en zag opnieuw de boze ogen van zijn moeder. Haar hand tintelde nog steeds op zijn wang ... Hij pakte het elastiekje en schoot het tegen zijn klerenkast. Vliegensvlug raapte hij het terug op en schoot het opnieuw weg. Tegen zijn bed, links, rechts. Tegen het kruisbeeld. Dat deden jongens met elastiekjes. Stoer moest hij worden! Sterk! Een echte jongen. Een vent. Hij vloekte. Nog harder dan zijn vader.

ex e

B. Minne. Paultje, echt geen jongen. Wielsbeke, De Eenhoorn

490

Een hier-en-nu-verhaal: Paultje, echt geen jongen

= hier en nu

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Een historisch verhaal: Malou van de mussen HET JONGSTE MAARTJE

Het is augustus en bloedheet. De maartjes klagen, ze kunnen het stofvegen niet bijhouden. Ondertussen grijpt de Zwarte Dood steeds gretiger om zich heen. De mensen sterven als vliegen en de schepen varen de haven niet meer in of uit. De leprozerie en het pesthuis in de Nieuwstad zitten vol, maar er komt elke dag plaats vrij. De twee burgemeesters van Antwerpen hebben een wet uitgeschreven: nieuwe pestlijders zijn verplicht om een witte stok te dragen en zo snel mogelijk naar het pesthuis te gaan. De grafdelvers die nog in leven zijn, kunnen het werk niet bijhouden, daarom worden de sterkste gevangenen uit het Steen verplicht om hen te helpen. Als ze die helse karwei overleven, zullen ze vrijgelaten worden. In Den Gulden Rinck zijn de regels veranderd: Cornelis en Bertje zijn de enigen die naar het vleeshuis en de markt mogen gaan. Elodie moppert over de kwaliteit van de etenswaren die zij uitkiezen, maar de meester is onverbiddelijk: de vrouwen moeten thuisblijven, we mogen zelfs niet naar de mis gaan op zondag. Voor Cornelis en Bertje weer naar binnen mogen, moeten ze in de kelder andere kleren aantrekken. Het goed dat zij en de meester buitenshuis droegen, wordt door Cornelis met kruidenbosjes uitgerookt. Die geur hangt de hele nacht in de kamers en verdwijnt pas met de ochtenddauw. Tijdens het eten hangt er in de schommelkeuken een gespannen sfeer. De huishoudster doet pinnig, Bertje lacht af en toe, maar durft geen woord tegen mij te zeggen en Anna en Catharina kijken me nauwelijks aan. Cornelis houdt zich afzijdig, hij noemt me nooit meer Malou. Ik voel me hier niet welkom. Toch is Nelleke de enige die openlijk vijandig doet. Ze heeft haar eigen beddenbak helemaal in haar eentje tot in de uiterste hoek van de kamer geschoven, zo ver mogelijk bij de mijne vandaan. Als we op een avond met alle vrouwen in de schommelkeuken zitten, komen Cornelis en Bertje met driftige passen binnen. Bertje bloost zowaar. Die jongen is een sukkelaar, hij is nog magerder dan Hendrik. ‘Er is een heks voor de vierschaar gebracht en veroordeeld!’ zegt Cornelis. ‘Ze heet Clara Joossen en komt uit Straatsburg. Ze heeft bekentenissen afgelegd in het Steen!’ ‘Wat heeft ze dan bekend?’ vraagt Nelleke. ‘Tijdens een heksensabbat in Lembeke heeft ze met Roeland de duivel gedanst en hem op zijn blote kont gekust. Ze heeft de Zwarte Dood naar Antwerpen gelokt!’ ‘Ze heeft zeker pas bekend nadat ze gefolterd werd?’ zegt Elodie zacht. ‘Dat arme mens.’ ‘Heksen verdienen ons medeleven niet’, zegt mevrouw Margaretha scherp. ‘Wanneer wordt die toverkol op de brandstapel gezet?’ ‘Morgenvroeg op de Grote Markt. Ze wordt eerst gewurgd.’ ‘Ik heb nog nooit in mijn leven meegemaakt dat er in Antwerpen een heks werd verbrand’, zegt Elodie. ‘Gegeseld of verbannen, dat wel, maar op de brandstapel gezet… Heeft de meester iets te maken met die veroordeling, Cornelis?’ ‘Nee, het komt door toedoen van oud-schepen Johannes Baxius, dat is een heksenjager.’ ‘Mag ik alsjeblieft naar de heksenverbranding gaan kijken?’ smeekt Nelleke. ‘Ben je gek? Jij blijft hier!’ zegt Elodie. ‘We mogen niet buitenkomen van de meester’, zegt mevrouw Margaretha. ‘Ik ga kijken!’ Bertje kijkt triomfantelijk de tafel rond. Hij heeft gesproken zonder te stotteren. ‘Jij mag gaan als Cornelis meegaat’, zegt de huishoudster. ‘Dat is toch niks voor een kind, Margaretha’, zegt Elodie. ‘Ik ben geen k-k-kind! Ik ben al v-v-veertien!’ De volgende avond ziet Bertje doodsbleek als hij aan tafel schuift. Ook Cornelis is stil. De lepels tikken in de kommen. Iedereen wacht. Als die twee blijven zwijgen, houdt Nelleke het niet meer uit. ‘Hoe was het?’ vraagt ze. Bertje kijkt niet op van zijn kom en prevelt: ‘Het s-s-s-stonk v-v-vvverschrikkelijk!’

ex e

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee …

491

‘En ‘t was een vreselijk gezicht’, vult Cornelis aan. ‘Het was nog een jonge vrouw. Ze zag er helemaal niet uit als een heks.’ Elodie maakt een kruisteken. ‘God hebbe haar ziel.’ ‘Voor heksen moet je niet bidden en schijn bedriegt’, zegt mevrouw Margaretha. ‘Haar betovering werkte blijkbaar nog tot na haar dood! God heeft door het open dak van de vierschaar toegekeken terwijl de schepenen hun oordeel velden. Hij zal wel gezien hebben dat het goed was. Dat mag je niet in twijfel trekken, Elodie!’

N. Elpers. Malou van de mussen. Amsterdam, Van Goor

Vrijdag, laatste lesuur. In de klas klinkt het gebruikelijke rumoer dat altijd opstijgt tijdens het wisselen van lessen en leraars. Speciaal voor de geschiedenisles is Stella op de tweede rij naast Kat gaan zitten. Op Frankies plaats, want die is ziek. Haar smartphone ligt op haar schoot. Kat werpt er een fronsende blik op, maar zegt er niets van. Kat doet al de hele dag afwezig. Zij en Dizzy hebben ruzie, maar ze willen geen van beiden vertellen waarover. Stella’s vingertoppen glijden over het touchscreen van de nagelnieuwe smartphone. Die heeft ze onlangs van papa gekregen om goed te maken dat hij veertien avonden op rij niet thuis was wegens gemeenteraden, problemen met de brandweer, huldigingen van sportlui, besprekingen met de politie enzovoorts. Met dit toestelletje kun je makkelijk een gesprek opnemen, dat heeft ze getest. Ze wil Jelle bewijzen dat mevrouw Goedhart hen manipuleert, dat ze in hun brein zit te wroeten als een boze fee. Hij lijkt dat idee nog niet helemaal te aanvaarden, al doet hij lang niet meer zo stug. ‘Kat, kun je het niet goedmaken met Dizzy?’ vraagt ze zacht. ‘Dizzy?’ Kat steekt een vinger in haar mond en maakt een veelzeggend braakgeluid. Maar daar komt mevrouw Goedhart aan. Ivar veert overeind en klapt in zijn handen, alsof de eerste minister op bezoek is! Is dat een ‘Noordse’ gewoonte misschien? Maar Ivar komt niet echt uit een of ander Scandinavisch land, toch? Stella schudt met haar hoofd. Er is iets mis met haar geheugen, alsof er links en rechts een radertje losspringt. Mevrouw Goedhart ziet er opmerkelijk stralend uit. Kwam ze hier niet de eerste dag binnengekreupeld, tandeloos en gerimpeld als een oude appel? Nu lijkt ze een jonge oma van halfweg de vijftig! Doorheen haar grijze haar schemert hier en daar wat rood. Haar ogen zijn helder nu. Het ene is blauw en het andere … groen! Een beetje rouge op haar wangen fleurt haar bleke teint op. Ze draagt nog steeds dezelfde hakken, maar haar oudedametjesjurk heeft ze geruild voor een zwarte die rond haar slanke lijf spant. Het model staat haar echt goed, al zou Stella er een riempje bij dragen. Heeft de oude dame vanmorgen met de strijkbout haar rimpels gladgestreken? Of karrenvrachten vitamines geslikt? Of haar gezicht laten opspuiten? Ze loopt naar het bureau, nog altijd een beetje mank, maar toch niet meer zo onzeker als eerst. Het is intussen een vertrouwd beeld: het zwarte handtasje, de ellebogen op het bureaublad, de vingertoppen tegen elkaar. Maar de reumaknobbels zijn minder uitgesproken en de tanden minder geel. Zonder veel inleiding loodst mevrouw Goedhart hen de Tweede Wereldoorlog in. ‘Op Stella’s verzoek’, knipoogt ze. Stella en de anderen leven in Duitsland, waar Hitler aan de macht is. Ze zijn bevriend met ene Fritz. De vader van Fritz en zijn grote broers zitten bij de SS. Over een jaar of wat, wil Fritz ook bij de SS, het elitekorps van Hitler. Dan mag hij zich zo’n jofel, grijs uniform aanmeten, en iedereen wegmaaien die hem voor de voeten loopt. Het begint te schemeren in de mistige straten van Berlijn. Aan de muren en tegen de ramen hangen affiches waarop joodse mensen worden afgebeeld als inhalige duivels met haakneuzen. Van hun valse grijns kun je aflezen wat voor stiekeme bedriegers ze zijn, dieven, zeg maar. Stella kent geen enkele jood persoonlijk, maar Hitler, hun leider, zegt dat die lui voor geen meter deugen en dus walgt ze van hen. Met Fritz voorop banjeren ze met een groepje door de straten. Het plan? Een jood vinden en hem dan

ex e

Een griezelverhaal: De vloek

492

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

zo hard in elkaar rammen dat hij een uur nodig heeft om zijn tanden bij elkaar te rapen. Dat zegt Fritz. Ze zingen anti-joodse leuzen, maar zo horen die schurken hen natuurlijk al van ver aankomen. Fritz, die wat op Frankie lijkt, draait zich om en legt een vinger op zijn lippen. De sfeer wordt grimmiger, de nevel dikker. Al wie van de norm afwijkt, moet eraan. Joden zeker, ze besmetten het ras. Duitsers moeten zuiver blijven. Naast Stella lopen Kat en Fatiha. Is Fatiha wel raszuiver? Geen tijd om erover na te denken, want Fritz wijst naar een portiek waarin twee schimmen elkaar staan te zoenen. ‘Flikkers!’ gilt Fritz. ‘Pak ze!’ De twee hebben hen opgemerkt en stuiven weg. Stella en de anderen achtervolgen hen door straten en stegen. Tot de twee jongens elk een andere kant op rennen. Eentje zijn ze al gauw kwijt, maar de andere is niet zo snel. Zijn blonde haar maakt hem extra zichtbaar. ‘Nemen jullie de volgende steeg!’ schreeuwt Fritz. ‘We sluiten die nicht in!’ ‘Hij kan geen kant meer op!’ hijgt Kat. De blonde jongen - is dat Dizzy niet? - staat midden op een kruispunt. Hij speurt paniekerig om zich heen naar een gaatje waarlangs hij kan ontsnappen, maar ze sluiten hem van alle kanten in. ‘Maak hem af!’ galmt de stem van Fritz. Kat vliegt als eerste op Dizzy af. Stella schopt tegen zijn arm. Fatiha rukt aan zijn haar. Hij probeert weg te kruipen, maar een paar jongens houden hem tegen de grond gedrukt. Fritz roept en tiert. In een van de huizen gaat een deur open. Jelle komt naar buiten gestrompeld met maaiende armen en in zijn rechterhand een opengevouwen zakmes. Hij stort zich op Dizzy, steekt de punt van het mes in zijn hals. ‘Stóóóp!’ schreeuwt opeens iemand luid. ‘Hou daarmee op!’ Het is Arne. Hij rukt wild aan Jelles arm. En Stella? Ze is niet meer in Berlijn, maar gewoon in de klas. Ze staan met zijn allen om Dizzy heen, die op zijn rug tussen de tafeltjes ligt met Jelle bovenop hem. Arne hangt aan Jelles arm. Dizzy’s neus bloedt, zijn ene oog zwelt op. Over zijn keel loopt een striem waaruit wat druppeltjes bloed opwellen. ‘Ga door! Maak hem af!’ krijst mevrouw Goedhart. ‘Geef hier, Jelle.’ Stella wringt het mes uit zijn hand. Zijn vingers gaan vanzelf open. ‘Ga toch door!’ De lerares slaat met haar vuist op het bureau. Een jongen vloekt. Fatiha begint te huilen. Alleen Ivar zit nog braaf op zijn stoel. Hij glimlacht gelukzalig, alsof hij op de eerste rij zit voor een 3D-fiIm. Hij mist nog net een zak popcorn. ‘Wat is er gebeurd?’ Fatiha opent haar vingers. Er valt een pluk blond haar op de grond. Jelle hijst zich in zijn rolstoel. Hij wringt zich een weg tussen de anderen door en rijdt over Fatiha’s tenen, maar dat lijkt ze niet eens op te merken. Ze huilt met gierende uithalen, wil haar hoofd tegen Kats schouder drukken, maar die duwt haar ruw van zich af. Arne staat tegen de muur geleund, zijn handen voor zijn gezicht. Stella houdt het mes een eindje van zich af, alsof ze bang is er zelf mee te gaan steken. Jelle is de klas al uit als Dizzy overeind krabbelt en het bloed van onder zijn neus veegt. De anderen hebben opeens ook haast om weg te komen. Ze pakken hun tas in, kwetteren met schrille stemmen over een toets van wiskunde, over een jurkje in een etalage en andere onbenulligheden. Rustig loopt Ivar de klas uit, een beetje mechanisch zelfs. Mevrouw Goedhart grist haar handtasje van het bureau en mankt, na een giftige blik op Arne, naar buiten. Pas dan loeit de schoolbel. Stella wil een hand op Dizzy’s schouder leggen, maar hij duwt haar opzij en rent weg. Ook Arne verdwijnt, zwalpend als een dronkenman.

ex e

W. Stroobant. De vloek. Leuven, Davidsfonds/Infodok

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee …

493

Een sciencefictionverhaal: iBoy Er zijn mensen die zo goddelijk zijn, zo uitzonderlijk, dat ze van nature, op grond van hun buitengewone talenten, alle morele oordelen of wettelijke verordening te boven gaan. Er bestaat geen wet waaronder mensen van dat kaliber vallen. Zij zijn zelf de wet. Aristoteles

Toen ik weer de huiskamer in kwam, zat Ben nog steeds onderuitgezakt op de bank tv te kijken en kon ik zijn moeder in de keuken horen afwassen. Ik liep naar hem toe en ging naast hem zitten. ‘Alles in orde?’ bromde hij, zonder zijn ogen van het scherm los te maken. ‘Nee, niet echt’, zei ik. Hij haalde zijn schouders op en bleef naar de tv kijken. Ik zat een tijdje in stilte mijn best te doen om fragmenten van het online tv-programma in mijn hoofd te negeren, die me vast hadden kunnen vertellen waar hij naar keek als ik het echt had willen weten. Maar dat wilde ik niet. ‘Zal ik jou eens wat zeggen’, zei ik zachtjes tegen Ben. ‘Als jij me vertelt wat je hebt gedaan om de Crows zo nijdig te krijgen, vertel ik niemand over de iPhone.’ ‘Wat?’ snauwde hij, terwijl zijn ogen zich plotseling van het scherm losscheurden. ‘Je verstond me wel.’ ‘Ik weet niet waar je het over hebt.’ ‘Dat weet je wel’, zei ik. ‘Ik wil alleen maar weten waarom de Crows hier langskwamen om je een pak op je donder te geven. AIs je me dat vertelt, houd ik mijn mond over dat jij die iPhone hebt gestolen.’ Op dat moment riep zijn moeder uit de keuken: ‘Alles goed daar, Ben?’ ‘Ja, mam’, riep hij terug. ‘Ik zit met Tom te praten. Alles in orde.’ Hij draaide zich weer naar mij en ging zachter praten. ‘Hoe weet jij dat van die iPhone?’ Omdat stukken ervan in mijn hersenen zitten, wilde ik zeggen, daarom. En op een of andere manier - op een onwerkelijke, onvoorstelbare, ongelooflijke manier - zijn die stukjes iPhone aan mijn hersenen gekoppeld en verbinden ze me met alles waar een iPhone verbinding mee kan maken en meer, en dat is een hele hoop. En ergens in die hoop zit een serie codes of sleutels - een soort beveiligingsdata - die als zodanig mij totaal niks zegt, maar op een of andere manier (alweer) wordt alles gefilterd/vertaald naar iets wat ik wel begrijp en zo weet ik dat deze iPhone nooit verkocht is of geregistreerd, en nauwelijks is gebruikt. Ik zie ook een aangifte van diefstal en een verklaring die de manager van de Groothandel Autotelefoons in Highstreet heeft afgelegd met informatie over de diefstal van een iPhone op 2 maart. De beschrijving van de dief is een beschrijving van jou, Ben. Zo weet ik dat jij de iPhone hebt gestolen, oké? Maar dat vertelde ik hem natuurlijk niet. In plaats daarvan zei ik: ‘Het maakt niet uit hoe ik dat weet. Ik weet het gewoon. En als je wilt dat je moeder en de politie het ook te weten komen …’ ‘Mijn moeder?’ zei hij spottend. ‘Vertel haar maar wat je wilt. Daar heb ik schijt aan.’ ‘O ja?’ zei ik. ‘Waarom fluister je dan?’ Hij keek me een tijdje woedend aan en probeerde de stoere, overal-schijt-aan-hebbende jongen uit te hangen, maar ik wist dat het maar schijn was. Alle bendejongens hier uit de buurt zijn bang voor hun moeder. Dat zullen ze natuurlijk nooit toegeven, maar hoe oud ze ook zijn, hoe gewelddadig, doortrapt of gevoelloos ook … vanbinnen zijn het allemaal moederskindjes. En Ben was niet anders. ‘Dus’, zei ik. ‘Ga je vertellen wat er gebeurd is? Of wil je dat ik even met je moeder ga praten?’ Hij schudde zijn hoofd. ‘Ik noem geen namen …’ ‘Ik vroeg niet om namen. Ik wil alleen weten wat er gebeurd is.’ ‘Oké’, siste hij. ‘Maar praat een beetje zachtjes, ja?’ Ik keek hem aan. ‘Ik wacht nog steeds …’ ‘Hoor eens,’ fluisterde hij, ‘het had niks met die iPhone te maken, ja? Niet echt … ik bedoel, ik was met een stel van de FGH toen ik hem pikte, maar …’ ‘De FGH? Wat deed je met hen?’ ‘Niks. Gewoon een beetje rondhangen, je weet wel …’ ‘Ik dacht dat je met de Crows omging?’ ‘Nou, ja … maar het werd daar een beetje heftig, weet je wel …’ ‘Wat bedoel je?’

ex e

494

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

ex e

Hij aarzelde. Ik zei: ‘Wat bedoel je, Ben?’ Hij zuchtte. ‘Ze wilden dat ik een gozer een afstraffing zou geven, je weet wel, hem met een mes steken … waarom weet ik niet. Hij was niet van de FGH of zo, gewoon een of andere jongen … ik denk dat hij een Crow beledigd had, een kerel die …’ Hij aarzelde weer. ‘Ja, nee … ik weet niet meer wie het was. Maar in elk geval gaven ze me een mes en zeiden dat ik die kerel een jaap moest geven. Niet erg of zo, gewoon een snee in zijn been, je weet wel …’ ‘En dat heb je geweigerd?’ ‘Ja … ik bedoel, ik wilde niemand steken, jezus.’ Hij keek me aan en ineens was de kille, stoere, doortrapte jongen die hij voorgaf te zijn, verdwenen en was er alleen nog maar de jongen van vroeger over. Hij snufte, veegde zijn neus af. ‘Ik zei dat ik het niet ging doen’, zei hij. ‘Kwamen ze daarom hier langs?’ vroeg ik. ‘Omdat je zei dat je het niet wilde?’ Hij knikte. Hij snoof minachtend. ‘Jij hebt het niet gedaan, Ben’, verzekerde ik hem. Zíj hebben het gedaan. Zij zijn de enigen die verant woordelijk zijn.’ ‘Ja, maar als ik niet …’ ‘Zo moet je niet denken.’ ‘Ik kan het niet helpen.’ ‘En die iPhone?’ vroeg ik. Hij snoof nog eens heftig, slikte snot en tranen door. ‘Ik weet het niet … ik denk dat iemand nadat ze me in elkaar hadden geslagen hem uit mijn zak heeft gehaald … ik kan het me niet echt herinneren.’ Hij haalde zijn schouders op. ‘Ik denk dat ze hem gewoon voor de lol uit het raam hebben geflikkerd, je weet wel …’ Voor het eerst keek hij naar mijn hoofdwond. ‘Ik weet niet wie hem gegooid heeft, Tom.’ ‘Zou je het zeggen als je het wel wist?’ ‘Ik denk het niet. Ik bedoel, je weet toch hoe het is …’ ‘Ja …’ ‘Het heeft geen zin.’ ‘Wat niet?’ ‘Proberen erachter te komen wie het gedaan heeft. Het maakt geen enkel verschil.’ ‘Dat hoor ik steeds.’ ‘Ja, nou … het is zo.’ Ik keek hem aan, in tweestrijd tussen medelijden en iets wat dicht bij minachting lag. Ondanks zijn stommiteit dat hij zich om te beginnen bij de Crows en de FGH had aangesloten, was het toch echt niet zijn schuld dat hij in elkaar was geslagen en dat zijn zus was verkracht. En ik begreep volkomen waarom hij geen namen wilde noemen en niet eens op straf uit was voor Lucy’s aanvallers en de zijne, maar hij had ongelijk dat het geen verschil uitmaakte. Misschien maakte het geen verschil wat betreft het ongedaan maken van wat Lucy en hem overkomen was, maar het pakken en straffen van hun overvallers zou weleens kunnen betekenen dat iemand anders hetzelfde bespaard zou blijven. Maar hoe zit dat, vroeg ik mezelf af, dat je voor Ben bijna minachting voelt omdat hij weigert namen te noemen, maar je bij Lucy dat gevoel niet hebt? Daar had ik geen antwoord op. ‘Vallen de Crows je nog steeds lastig?’ Hij schudde zijn hoofd. ‘Niet echt … wel waarschuwingen, je weet wel. Houd je mond, want anders … dat soort dingen.’ ‘En de FGH?’ ‘Hoezo de FGH?’ ‘Ga je daar nog mee om?’ ‘Nee.’ Hij keek me aan. ‘Je bent toch niks van plan, hè?’ ‘Nee’, zei ik. ‘Nee, ik ben niks van plan.’

100

K. Brooks. iBoy. Amsterdam, De Harmonie

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee …

495

Een oorlogsverhaal: Ule

Krulsnor, duidelijk de leider, ziet er in zijn strak zittende, grijze uniform en ondanks het zware pistool, dat in een zwartlederen holster aan zijn broekriem bengelt, helemaal niet gewelddadig uit, integendeel. Hij lijkt zelfs een beetje op Polle Trompies. De bonk glimlacht ons vriendelijk toe, legt zijn hand op Bella’s rug en zegt iets wat ik niet versta. Misschien is hij ook wel een boer. En zegt hij dat hij thuis ook koppige koeien heeft en dat hij eens zal laten zien hoe hij die aanpakt. Hij steekt zijn hand uit en beduidt Dree hem het touw te geven. Dree aarzelt en kijkt naar moe. Maar veel geduld heeft de krulsnor blijkbaar niet. Hij grist het touw uit Dree zijn handen en geeft een teken aan een van zijn kompanen. Die stapt kordaat op moe af, graait op zijn beurt het touw uit haar hand en wandelt vrolijk Iachend met Stula weg. Nog een andere pinhelm, een kerel met ijzige, staalblauwe ogen en een klein, onnozel snorretje komt op me af en wil het touw uit mijn handen rukken. ‘Je moet altijd opkomen voor jezelf en je nooit laten doen. Nooit. Door niemand …’ Dus geef ik Mirza niet zomaar prijs en blijf het touw stevig vasthouden. Tot grote ergernis van de pinhelm, die me een ijskoude, hatelijke blik toewerpt. Ik kijk moe strak aan en schrik van de doodsbange blik in haar ogen. Haar gezicht is asgrauw. Bolster stopt met blaffen en gromt woest naar mijn belager. Zijn nekhaar komt dreigend overeind. ‘Lassen Sie diese Ziege, Adolf’, zegt de jongste van de bende pinhelmen. Maar lJsoog negeert zijn jongere kompaan en blijft krachtig aan het touw rukken. ‘Laat dat touw los, Ule!’ zegt moe. Dan gaat alles opeens erg snel. IJsoog duwt mij met zijn andere hand brutaal achteruit en rukt het touw bruusk uit mijn hand. Bolster aarzelt niet en zet, tot hilariteit van de andere pinhelmen, zijn tanden in de kuit van de bruut. De barbaar trekt zonder aarzelen zijn Lugerpistool, richt het op Bolster en haalt, voor wij goed en wel beseffen wat er gebeurt, de trekker over. Het schot galmt als een donderslag over de velden en laat een vlucht kraaien krassend uit het korenveld opvliegen. Bolster ploft op de grond. Hij trekt nog een paar keer met zijn rechtervoorpoot, waarmee hij altijd om een hapje bedelt, en blijft dan roerloos liggen. Ik staar, compleet van slag, naar de almaar groter wordende bloedvlek onder zijn kop. Mijn maag keert zich binnenstebuiten. Ik moet kotsen, maar mijn keel zit helemaal dichtgeschroefd. Guust en Miel beginnen te huilen en lopen naar moe. ‘Godverdomse smeerlap!’ roept Dree de moordenaar toe.

De woorden van memee blijven door mijn hoofd galmen, terwijl we zwijgend verder stappen. Maar dan houdt Guust het niet langer uit. ‘Zou memee ook muilentrekkers in die ransel hebben gestopt?’ vraagt de snoeper zich hardop af. ‘Dat zien we deze middag wel, als we stoppen om te eten’, antwoord ik. ‘We …’ De woorden blijven steken in mijn keel, wanneer ik opeens vanuit het bos achter het kasteel van Herlegem een groep soldaten in grijze uniformen zie opdagen. Heel even staan we alle vijf als aan de grond genageld en staren we als versteend naar het dozijn zwaarbewapende pinhelmen. Ik kijk vragend naar moe. Die is al even verrast en weet het ook even niet. Vluchten heeft geen enkele zin. Die pinhelmen halen ons zo in. ‘Gewoon verder stappen’, zegt Dree. ‘Hopelijk negeren ze ons.’ Maar de pinhelmen lopen recht op ons af. ‘En ze verkracht’n de vrouw’n en de jonge meiskes!’ Een van de barbaren, een bonk van een kerel met een grote, gekrulde snor, roept ons iets in het Duits toe. Maar we doen alsof we hem niet horen en versnellen onze pas. Tot overmaat van ramp krijgt Bella uitgerekend nu weer een van haar kuren en zet ze haar zinnen op het gras aan de kant van de weg. ‘Vort, Bella!’ snauwt Dree. Hij rukt met al zijn kracht aan het touw. Maar Bella verzet met moeite nog een poot. Drees ogen schieten razendsnel van links naar rechts, op zoek naar een stok. Maar die vindt hij niet. De pinhelmen halen ons moeiteloos in. De krulsnor roept ons weer iets toe, waarop de anderen luid in de lach schieten. Hij loopt op Dree af, terwijl de aandacht van de andere soldaten vooral uitgaat naar moe en mij. Het angstzweet breekt me uit. Bolster blaft de vreemdelingen nijdig toe.

ex e

496

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Maar de rotzak gunt ons geen blik meer waardig en sjokt met Mirza de rest van de pinhelmen achterna. Dree grist een steen van de grond. ‘Niet doen, Dree!’ gilt moe. Maar haar waarschuwing komt te laat. De steen mist lJsoog op een haartje. De barbaar draait zich met een ruk om. Hij werpt Dree een vernietigende blik toe en trekt zijn pistool. ‘Nee...!’ schreeuwt moe. IJsoog richt doodkalm zijn pistool op het voorhoofd van Dree. Die staart als gehypnotiseerd recht in de loop van het dodelijke pistool. Ik wil hem opzij duwen, maar mijn benen wegen opeens als lood. Net wanneer de moordenaar de trekker overhaalt, maakt Mirza een gekke bokkensprong. De dodelijke kogel scheert rakelings boven Drees hoofd en boort zich een eind verder met een droge plof in de stam van een populier. Krulsnor roept de schietgrage barbaar iets toe. Die aarzelt heel even. Niet meer dan een paar seconden, die eeuwen lijken te duren. Hij werpt Dree, die er als bevroren bij staat, nog een laatste ijskoude blik toe, stopt zijn pistool weer in de holster aan zijn broekriem, spuwt in het gras en voegt zich bij de anderen. Moe slaakt een zucht van opluchting, slaat haar armen om Miel en Guust en begint te beven over haar hele lichaam. Dree ziet lijkbleek en zakt als een smeltende sneeuwman in elkaar. Hij kijkt mij en moe onwezenlijk aan. Een kakgeur dringt mijn neus binnen. De pinhelmen verdwijnen in het bos achter het kasteel. De kraaien keren terug en strijken weer in het korenveld neer. Een vlieg landt op de neus van Bolster, terwijl het zand de bloedvlek onder zijn kop opzuigt. Ik loop tot bij moe, Miel en Guust en sla mijn armen om hen heen. In de verte blaft een hond.

M. de Bel. Ule. Antwerpen, Manteau

Een fantasieverhaal: De mysterieuze zolder

Caitlin was Nick de hele dag uit de weg gegaan. Daar had ze haar redenen voor, al hadden die weinig te maken met Nick maar alles met het voorwerp dat ze op zijn garageverkoop had gekocht. De dag daarvoor, op zondagochtend, had ze haar kunstwerk willen creëren. Ze deed haar vernielkleren aan, legde een dekzeil op de vloer van de garage en zette de arme, weerloze bandrecorder in het midden. Ze stapte op het apparaat af, woog de moker in haar handen en vroeg zich af hoeveel klappen ze zou moeten geven om het op precies de juiste manier te verminken. Maar ze had nog nooit zo'n ouderwetse bandrecorder gebruikt en ze moest toegeven dat het ding haar intrigeerde. Zou hij het nog doen? Er was nergens een snoer te zien, maar toen ze op AFSPELEN drukte begonnen de spoelen te draaien en gleed de band over de leeskop. Kennelijk was de band leeg. Ze stopte met afspelen, plugde de microfoon in en drukte op OPNEMEN. ‘Test, test. Mijn naam is Caitlin Westfield. Test, test.’ Ze spoelde de band terug tot de teller weer op nul stond en speelde de opname af. ‘Test, test’, klonk haar stem door het draadrooster van de speaker. ‘Mijn naam is Caitlin Westfield en dit is zonde van m'n tijd.’ Ze hoorde het bijna niet, omdat ze, als ze eerlijk was niet goed had geluisterd en inderdaad had gedacht dat dit zonde van haar tijd was. ‘Dat is gek’, zei ze en trok de conclusie dat ze het verkeerd verstaan had. Ze speelde het nogmaals af en toen ze hetzelfde hoorde, besloot ze dat ze het inderdaad zo gezegd moest hebben. Wat kon er voor andere verklaring zijn? Om dat definitief te bewijzen, drukte ze weer op OPNEMEN. ‘Test, test. Ik test dit stomme apparaat nog een keer, zodat ik het tenminste met een gerust hart aan barrels kan slaan.’ En toen ze het afspeelde zei haar stem: ‘Test, test. Ik test dit stomme apparaat nog een keer omdat ik anders hysterisch word.’ Nu werd Caitlin inderdaad bijna hysterisch. Als er sprake was van een truc, kon zij er in elk geval geen verklaring voor bedenken. Haar hart begon

ex e

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee …

497

ex e

ongezond snel te bonzen. Ze drukte weer op OPNEMEN en terwijl de banden draaiden, bekeek ze het apparaat vanuit alle mogelijke hoeken, om te zien of er iets vreemds aan was. Op dat moment ging haar mobieltje. Ze haalde het uit haar zak en zag dat het Theo was. Haar vriendje had de neiging om op de meest ongelegen momenten te bellen. Ze zette de telefoon op de luidspreker en legde hem neer, zodat ze beide handen vrij had om de bandrecorder te onderzoeken. ‘Hé, Caitlin, met mij.’ ‘Hoi.’ ‘Wat ben je aan het doen?’ ‘Kunstproject.’ ‘O. We waren van plan met wat mensen naar het winkelcentrum te gaan. Misschien kunnen we naar die nieuwe horrorfilm gaan kijken.’ ‘Lijkt me leuk, maar ik ben voorlopig nog wel even bezig’, zei Caitlin. ‘Kom je later langs?’ ‘Ja, tuurlijk. Lekker samen chillen.’ ‘Dag, Theo.’ ‘Dag.’ Pas toen ze had opgehangen, besefte ze dat de bandrecorder nog draaide. Ze drukte op STOP, staarde minstens een minuut lang naar het apparaat en weigerde te geloven dat ze dacht wat ze dacht … terwijl ze zich tegelijkertijd realiseerde dat, als wat ze dacht klopte, dit iets waanzinnigs was. Ze spoelde de band terug tot '000' en drukte op AFSPELEN. ‘Hé, Caitlin, met mij.’ ‘Hoi.’ ‘Mij een zorg wat je aan het doen bent, maar je wilt natuurlijk dat ik het vraag, dus vooruit dan maar.’ ‘Kunstproject... Alsof jij je interesseert voor de dingen die ik belangrijk vind.’ ‘O. Ik wil namelijk niet als enige zonder vriendinnetje aan komen zetten als we naar het winkelcentrum gaan. Kunnen we Iekker zoenen tijdens de film.’ ‘Klinkt vreselijk. Ik heb dit gesprek eigenlijk al afgesloten, maar je hebt kans dat ik me later zó stierlijk verveel dat ik het niet eens erg vind als je langskomt.’ ‘Nou, oké. Dan kunnen we lekker zoenen.’ ‘Dag, Theo.’ ‘Hmm, ik vraag me af wat er te eten is.’ Kalm schakelde Caitlin het apparaat uit, wikkelde het in het dekzeil, sjouwde het hele geval naar buiten en gooide het in de vuilniscontainer. Vervolgens ging ze naar haar slaapkamer, deed de gordijnen dicht en trok de dekens over haar hoofd. De recorder bleef wel anderhalf uur in de vuilniscontainer liggen voor Caitlin hem er weer uithaalde en meenam naar haar kamer. Het ding kapotslaan was niet meer aan de orde. Ze wist niet wat het apparaat was of waarom het deed wat het deed, maar één ding was duidelijk - op de een of andere manier veranderde die oude bandrecorder de dingen die je zei in de dingen die je dacht. En meer dan dat: het groef nog dieper en onthulde wat je voelde, al besefte je zelf pas wat je gevoeld had als je de opname beluisterde.

N. Shusterman & E. Elfman. De mysterieuze zolder. Houten, Van Holkema & Warendorf

1 Wat vind jij leuk aan het fragment? 2 Wat vind je niet leuk aan het fragment?

498

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

3 Zou je het boek willen lezen? Waarom wel/niet? 4 Welke typische zaken voor dat genre heb je in het fragment ontdekt?

5 Heb je in het fragment ook zaken ontdekt die voor een ander genre kenmerkend zijn? Welke?

ex e

OPDRACHT 4

Stel een leesprofiel op

Markeer per lijn één item. Wissel daarna je blad met een klasgenoot. Zoek een perfecte boekenmatch voor dat leesprofiel op www.boekenzoeker.org. Gebruik eventueel de minihandleiding op p. 51-52. Je leesprofiel

dikke boeken / dunne boeken fictie / non-fictie geloofwaardig / ongeloofwaardig hoofpersoon = een jongen / hoofdpersoon = een meisje / hoofdpersoon = een dier hier en nu / historisch / sciencefiction / oorlog / fantasie / griezel grappig / ernstig / echt gebeurd om lekker bij weg te dromen / om over na te denken / om mee op onderzoek te gaan

Boekenmatch

Ik koos voor dit boek:

omdat

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee …

499

+ OPDRACHT 5

Lees deze teksten.

Ontmoet Sally Jones, de ster van dit verhaal. Toegegeven, ze is een gorilla, maar wat voor één. Spreken kan ze niet, maar verder is Sally Jones een bijdehante machiniste op de ‘Hudson Queen’. Wanneer haar scheepsmaatje, de Chief, onterecht in de gevangenis belandt, doet Sally Jones alles wat ze kan om zijn onschuld te bewijzen. Ook wanneer dat betekent de wereld rondreizen om een zekere verdachte op te sporen. Het wordt alleszins een spannend, vaak hachelijk avontuur. J. Wegelius. Moordaap. Hasselt, Clavis

genre:

ex e

De veertienjarige Sel is samen met zijn vriend Mon bagagedrager voor de passagiers van de drukke veerboot tussen Antwerpen en Sint-Anneke. Na een ruzie tussen de twee wordt Mon bewusteloos teruggevonden en wordt Sel verdacht van de aanslag. De échte daders vinden, is niet eenvoudig. Maar met de hulp van Katrien, de mooie dienstmeid van een rijke advocaat, komt Sel een smokkelbende op het spoor. H. van de Velde. Het mysterie van de smokkelaar. Leuven, Davidsfonds/Infodok

genre:

Als Dashiells ouders geen topwetenschappers waren, was hun gezin niet uitgekozen om op de eerste maanbasis te gaan wonen. Als Dashiell niet op de maan had gewoond, had hij die avond niet van dat smerige ruimtevoedsel moeten eten. Als Dashiell niet midden in de nacht met krimpende buikpijn op de ruimte-wc had gezeten, had hij niet per ongeluk het gesprek van professor Holtz kunnen afluisteren. Als Dashiell niet had gehoord over de ontdekking van professor Holtz, had hij nooit geweten dat professor Holtz die nacht géén natuurlijke dood stierf, maar vermoord werd. S. Gibbs. De maan-zaak. Houten, Van Holkema & Warendorf

genre:

500

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

1 Tot welk genre behoren deze verhalen? Leg ook uit waarom je voor een bepaald genre kiest.

+ Een meisje wordt geboren nadat een storm het koninkrijk van haar ouders weggespoeld heeft. Ze gaat door het leven op stelten, nooit met beide voeten op de grond, en ziet met lede ogen haar ouders langzaamaan doorzichtig worden. Op wankele hoogte heeft de toekomstige koningin ook een zicht op haar eigen toekomst; haar gave toont haar een toekomst zonder ouders en zonder land ...

P. Verrept. De koningin zonder land. Wielsbeke, De Eenhoorn

genre:

wat

ex e

Jeugdliteratuur – genres

2 Vergelijk nu met je buur. Heb je dezelfde oplossing? Wat is anders? Probeer samen tot een oplossing te komen. Discussieer over je keuze en probeer samen tot een besluit te komen.

Jeugdliteratuur is literatuur die speciaal voor jongeren geschreven is. Die boeken gaan dikwijls over onderwerpen die jongeren erg aanspreken. Afhankelijk van het thema van het boek kun je verschillende genres onderscheiden.

Voorbeelden van genres: • Het hier-en-nu-verhaal speelt zich af in onze tijd; alle gebeurtenissen zijn uit het leven gegrepen. • Het historisch verhaal speelt zich af in een bepaalde periode in het verleden en gebruikt op een geloofwaardige manier elementen uit die tijd. • Het oorlogsverhaal gaat over oorlog en de gevolgen ervan op mensen en hun omgeving. • Het fantasieverhaal is volledig verzonnen. Er komen dikwijls magische wezens in voor of gebeurtenissen die niet echt kunnen gebeuren. • Het sciencefictionverhaal speelt zich af in de toekomst of in een tijd waarin de wetenschap al ver vooruit is. Andere planeten, ruimtewezens en tijdreizen zijn items die geregeld aan bod komen. • Het griezelverhaal zorgt voor een hoge dosis spanning en gaat over zaken die ons schrik aanjagen, zoals geesten, monsters, zombies … • Het dierenverhaal is een verhaal waarin dieren een hoofdrol spelen. Dikwijls krijgen ze menselijke eigenschappen aangemeten. • Het detectiveverhaal is een verhaal waarin een moord, verdwijning of andere misdaad opgelost moet worden. • Het sprookje is een verhaal waarin een held voor een probleem komt te staan en dat moet oplossen. Een sprookje begint dikwijls met de woorden ‘Er was eens …’ en eindigt met ‘En ze leefden nog lang en gelukkig’. In een verhaal van een bepaald genre kunnen ook elementen voorkomen uit andere genres.

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee …

501

waarheen Je kunt:

ex e

• een aantal genres opsommen binnen de jeugdliteratuur; • kenmerken geven van deze genres: hier-en-nu-verhaal, historisch verhaal, oorlogsverhaal, fantasieverhaal, sciencefictionverhaal en griezelverhaal; • je leeservaring verwoorden bij een bepaald genre; • je leesvoorkeur verwoorden.

502

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Genre zoekt auteur Je wordt auteur voor één dag.

Oriënteren

= griezel

= historisch

= sciencefiction

= oorlog

= hier en nu

1 Werk in groepen. Gooi de dobbelsteen en markeer met welk genre je groep aan de slag zal gaan.

= fantasie

2 Je wordt auteur voor één dag. Je krijgt een bepaald genre toegewezen. Met welke elementen zul jij rekening houden?

ex e

Voorbereiden

3 Leg de placemat in het midden van de tafel. Elke leerling neemt plaats bij één vak van de placemat. Het middelste vak laat je open. Bij elk vak hoort een andere opdracht. Je voert de opdracht uit van jouw vak.

Personage: bedenk een personage dat past bij het genre dat jij toegewezen kreeg. Geef dat personage een naam en beschrijf het personage met minimaal acht en maximaal tien sleutelwoorden. Als je voldoende tijd hebt, kun je ook een schets maken.

Tijd: in welke tijd zal jouw verhaal zich afspelen? Beschrijf met minimaal acht en maximaal tien sleutelwoorden. Als je voldoende tijd hebt, kun je ook een schets maken.

Ruimte: waar zal jouw verhaal zich afspelen? Beschrijf die plaats met minimaal acht en maxi maal tien sleutelwoorden. Als je voldoende tijd hebt, kun je ook een schets maken. Gebeurtenis: beschrijf één belangrijk moment / één belangrijke gebeurtenis uit jouw verhaal in minimaal acht en maximaal tien sleutelwoorden. Als je voldoende tijd hebt, kun je ook een schets maken.

4 Bedenk een goede titel voor je verhaal. Schrijf die in het middelste vak van de placemat.

LES 3 Ik ga op reis en ik neem mee …

503

Uitvoeren

5 Alle placemats liggen verspreid in het klaslokaal. Wandel door alle verhalen. Kun je achterhalen bij welk genre ze horen? Vul de titels in op de juiste plaats in de tabel. hier-en-nu-verhaal

historisch verhaal

fantasieverhaal

griezelverhaal

sciencefictionverhaal

ex e

oorlogsverhaal

Reflecteren

6 Je beoordeelt de placemat van een andere groep.

In orde Je traject naar succes Je zorgt voor een originele titel.

1234

Het personage hoort thuis bij het genre én past bij de beschreven tijd en ruimte.

1234

De beschrijving van tijd en ruimte past bij het genre.

1234

De gebeurtenis bevat voldoende elementen die bij het genre passen.

1234

Werkpuntje voor jezelf:

504

jij

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

les

Spelen met taal

luisteren en kijken naar interview

verbale en lichamelijke expressie inzetten

Luisteren naar Paul De Moor OPDRACHT 1

Bekijk het gesprek met Paul De Moor.

Kun jij achterhalen welke vragen de interviewer stelde? Noteer ze hier.

ex e

IMPROVISEREN

Improvisatie OPDRACHT 2

Lees het verhaal en maak een woordspin.

Verleiden? Ik had ontdekken moeten hebben!

Paul De Moor

Natuurlijk zat ik te dromen. Met mijn gedachten ver weg. Ik zag ze meevliegen met de zwaluwen, ginds zwart buitelend en door de blauwe lucht scherend. En ik zag ze in de luchtballon die rood en groen en breekbaar als een kerstbal in de lucht hing. ‘Verleiden is voor jou, Nathan’, zei de leraar Nederlands. Ik schrok. De klas schudde. Van het lachen. ‘Waar was je?’ vroeg de leraar. ‘Hier’, zei ik hulpeloos verward. De klas daverde. Joachim had onderzoeken gekregen. An-Sofie vertellen. Achmet liken. Wouter springen. Daraya verbeelden. Vera ontdekken. Ze hadden de werkwoorden onder elkaar verdeeld. Ik had zitten dromen. Natuurlijk had ik zitten dromen. Ik had het laatste woord gekregen. Het werkwoord dat ik niet wilde. Verleiden. De luchtballon hing roerloos boven het lilarozige van de Japanse kerselaar. De zwaluwen waren ver en hoog. Verleiden? Wat moest ik ermee? Een heel verhaal schrijven om het werkwoord verleiden? Dat werd lijden, en geen klein beetje, dat had ik meteen door.

woord

buitelen: rollebollen, tuimelen, duikelen

LES 4 Spelen met taal

505

ex e

Ik wist wat de klas van me verwachtte. Ik keek naar Wouter. ‘Denk aan Vera’, knipoogde hij. ‘Ach, wat’, fluisterde ik hem toe. Wouter zei precies wat de hele klas zeggen zou. De moed zonk me in de schoenen. Ja, ik had een boontje voor Vera. So what, in hemelsnaam? Waarom was verleiden mij toegevallen? Waarom had ik zitten dromen? Ik had ontdekken moeten hebben. Of nee, onderzoeken. Onderzoeken was echt iets voor mij. Onderzoeken was op mijn lijf geschreven, ik had het zomaar op mijn laptop over te zetten en af te drukken. Ik had kunnen schrijven over de buxusmot. Die had ik als eerste ontdekt op de buxusstruiken in de tuin, nog voor mijn vader er erg in had. En erg had hij erin. De buxusstruiken waren de trots van mijn vader en de motten dreigden zijn trots helemaal kaal te vreten. Zo kaal als zijn kale hoofd. Ik had de motten gevonden toen ze nog rups waren en ik had ze in een bokaal met buxustakjes gestopt. ‘Lekker veel vreten maar, kindertjes’, moedigde ik de kweldieren van mijn vader aan. De jongste rupsen waren vuilgeel, de iets oudere waren felgroen met zwarte strepen. Daar had ik een verhaal over willen schrijven. Over van rups tot vlinder. Maar verleiden? Ik wist niet eens hoe ik Vera zou verleiden. Ik durfde haar niets eens het hof maken. Er zouden weleens buxussen in de hof kunnen staan, buxussen met de mot erin. ‘Verleiden’, zei ik op weg naar huis. Een verhaal over verleiden in vijfhonderd woorden. Ik legde het werkwoord op mijn tong. Ik liet het rondtollen in mijn mond en tuitte mijn lippen met een zoen. Nee, het mocht niet over liefde gaan. Maar over wat dan wel? Ik gooide mijn boekentas op mijn bed en ging naar de buxusmotten in de bokaal zitten staren. Nog een paar dagen en de oudste rupsen zouden zich ontpoppen tot vlinders met een donkerbruin lijntje om de witte vleugels. Wist de leraar Nederlands waar hij me mee opgezadeld had? Besefte hij dat de hele klas op een liefdesverhaal van een dromer aan de hemels mooie Vera zat te wachten? Mijn ogen dwaalden mijn kamer rond, van het raam naar het plafond, van mijn werktafel naar de rekken met mijn verzamelingen. Ik had geen zin om over mijn verzameling schelpen te schrijven. Ook niet over mijn liefde voor boeken. Nee, ik zou me niet laten verleiden te schrijven over wat me na aan het hart lag. En over Vera heel beslist niet. Zou ik me laten verleiden om over mijn liefde voor het aanleggen van lijstjes te vertellen? Ik nam mijn schriftje erbij. Ik was gek van gekke woordjes. Van woordjes die je kon omdraaien en toch hetzelfde bleven betekenen. Zoals pop en pap en kajak en kak en negen en redder en stormrots. Nee, de pot op ermee. Ja, de pot op kon je ook omdraaien. Volledig vond ik ook al zo’n te gek woord. Volledig was vol en toch ledig, je moet het maar doen. Ik bladerde dromerig verder in mijn schriftje. Bedacht? Ook te gek om los te lopen. Bedacht was een bed tussen zeven en negen. Luchtkoker? Een fijne kok in een vliegtuig. Papier? De pa van een pier. Vertrouwen? Ergens ver trouwen. Hè! Ik proefde verleiden weer op mijn tong. Zou vertellen over verleiden me niet ver kunnen leiden? Zou ik de klas niet mee op sleeptouw kunnen nemen door haar ver te leiden? Zou ik Wouter en An-Sofie en Daraya en Achmet en Joachim ver kunnen leiden met mijn verhaal? Ze verwachtten een liefdesverhaal van me, daar kon ik mijn hand voor in het vuur steken. Maar ik zou ze een poepje laten ruiken. Ik zou de klas met een ongewoon verhaal verleiden. Met een verhaal waarmee ik misschien Vera kon verleiden om met me mee te reizen naar Japan. Ik zou haar meenemen in een luchtballon en met haar zweven als een zwaluw om samen naar de kerselaars te kijken, de kerselaars die als lilarozige ruikers in haar koolzwarte ogen zouden openbloeien. De kerselaars die lilarozige woorden uit mijn mond zouden toveren en zouden zeggen: ‘Ver eh a, eh, Vera, je bent …’ Ik klapte mijn schriftje dicht. ‘Stomme krentenveter’, beet ik mezelf toe. ‘Je laat je verleiden door hersenspinsels die je niet eens hardop durft uit te spreken. Je kunt zelfs als ze er niet bij is haar naam niet behoorlijk uitspreken!’

woord

een boontje voor iemand hebben: hem of haar wel zien zitten, een voorliefde hebben voor iemand op je lijf geschreven zijn: precies bij je passen iemand het hof maken: iemand versieren, iemand complimentjes geven in de hoop aardig gevonden te worden na (of nauw) aan het hart liggen: er erg mee begaan zijn iemand op sleeptouw nemen: iemand helpen omdat het alleen niet goed lukt ergens de hand voor in het vuur steken: heel erg zeker weten dat iets zo is

506

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Maar het ergste was dat ik deze hersenspinsels vanaf ‘Natuurlijk zat ik te dromen’ tot ‘niet behoorlijk uitspreken’ had opgeschreven. Puur omdat ik niet wist wat te beginnen met verleiden. En dat Joachim deze hersenspinsels uit mijn leerboek Nederlands had gevist en aan de hele klas had voorgelezen en dat er een aardbeving door de klas was getrokken. Ik had willen verdwijnen in een kier in de vloer. Ik had Vera niet durven aankijken. Ik had geen adem meer gekregen en ik was zo wit als sneeuw aangelopen. Maar het mooiste was dat Vera me na de schoolbel achterna was gelopen en me met haar koolzwarte diep in de ogen had gekeken, zodat ik weer geen adem meer had gekregen, en gezegd had: ‘Wat je zei van de luchtballon en mijn ogen en de zwaluwen …’ Ik voelde vlinders in mijn buik. Vlinders met witte vleugels waar een teder bruin randje om liep … Zo ging mijn verhaal toch nog over verleiden.

ex e

1 Traject telt negen delen die telkens een werkwoord als titel hebben. Welke zeven werkwoorden komen voor in het verhaal van Paul De Moor?

2 Over welk werkwoord moet het ik-personage een verhaal schrijven? 3 Hoe vindt het personage dat? Waar ging zijn voorkeur naar uit? LES 4 Spelen met taal

507

4 Over welk werkwoord zou jij graag schrijven?

Mimiek en lichaamshouding OPDRACHT 3

Beantwoord deze vragen over het verhaal van Paul De Moor.

1 Op wie is het ik-personage verliefd?

ex e

3 Hoe kun je zien dat iemand verliefd is?

2 Hoe wil het personage zijn geliefde verleiden?

5 Drie leerlingen komen voor de klas. De leraar toont een kaartje met daarop een werkwoord. Je schrijft samen een tekst door elk om de beurt (onvoorbereid) één woord te zeggen. Het werkwoord is het onderwerp van de tekst. Alle woorden vormen correcte zinnen. Het werkwoord zelf gebruik je niet. De klas raadt welk werkwoord centraal staat in de geïmproviseerde tekst.

4 Drie leerlingen komen voor de klas. De leraar toont een kaartje met daarop een emotie. Je past je mimiek en lichaamshouding aan die emotie aan. Er mag niets gezegd worden. De klas raadt de emotie.

Gekke woorden

Onderzoek gekke woorden.

OPDRACHT 4

1 Het ik-personage in het verhaal van Paul De Moor is gek van gekke woordjes. Welke woordjes bedoelt hij?

2 Ken je zelf nog andere voorbeelden?

3 Met een moeilijk woord worden zulke woorden palindromen genoemd. Behalve palindromen haalt het personage nog andere gekke woorden aan. Welk woord wordt telkens gek omschreven? a een bed tussen zeven en negen b een fijne kok in een vliegtuig c de pa van een pier d ergens ver trouwen

508

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

4 Bedenk per twee een gekke definitie voor deze woorden. a minister b zandloper c antiloop d minimaal

e uitzonderlijk

OPDRACHT 5

Onderzoek deze gekke uitdrukkingen.

+ A Deze uitdrukkingen zijn fout geformuleerd. Zoek de correcte uitdrukking op.

2 Wie de schoen past, krijgt geen blaren.

3 Hoge bomen geven veel brandhout.

1 Waar een wil is, ben ik weg.

4 Als de kat van huis is, ga ik mee.

ex e

5 Wie een kuil graaft voor een ander, zit nooit zonder werk.

6 Als het kalf verdronken is, huilt moeder koe.

7 Hij heeft de haan horen kraaien, maar weet niet waar zijn knevel zit.

8 Huilen met de kraan open.

B Kies twee uitdrukkingen en verzin een kort verhaaltje of een korte situatie. Werk nu per twee en vertel aan elkaar.

waarheen

Je kunt: • • • •

creatief omgaan met taal en improviseren; vragen over het verhaal beantwoorden; mimiek en lichaamshouding aanpassen aan emotie; gericht luisteren en kijken naar een interview.

LES 4 Spelen met taal

509

Uitdaging: Spring de vakantie in Maak je eigen moodboard in vakantiestijl.

Oriënteren

1 Bekijk deze foto’s. Heb je zelf ook zo’n foto? Bespreek wat je ziet.

ex e

510

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

Voorbereiden

2 Werk per twee. Zoek op het internet waar je die bezienswaardigheden vindt. Duid hun naam aan op een kaart. Welke leesstrategie heb je toegepast om de antwoorden te vinden?

Uitvoeren

3 Kies samen een van de bezienswaardigheden waarover je meer te weten wilt komen.

4 Zoek een betrouwbare website over die bezienswaardigheid. Noteer de gegevens en zoek vijf moeilijke woorden.

5 Wat zou jij je klasgenoten over de bezienswaardigheid willen vertellen? Werk verder op een apart blad. a Noteer acht kernwoorden.

b Schrijf een onderschrift (een of twee zinnen) bij de foto waarin je de belangrijkste info vermeldt.

c Knip jouw foto uit en noteer het onderschrift erbij.

ex e

d Noteer op de achterkant van de foto de bron die je gebruikt hebt.

Reflecteren

6 Hoe ging het?

jij

je klasgenoot

De informatie in je onderschrift is correct.

1234

Je onderschrift past bij de foto.

1234

Je onderschrift bevat waardevolle info voor een toerist.

1234

Je gebruikt een correcte spelling.

1234

In orde Je traject naar succes

Werkpuntje voor jezelf:

Werkpuntje voor je klasgenoot:

Dit deel is nu afgerond. Bekijk ook de werkpuntjes en de criteria bij elke pitstop of leesstop van dit deel. Vul aan voor jezelf: â&#x20AC;˘ dit gaat vlot: â&#x20AC;˘ dit vraagt training:

LES 4 Spelen met taal

511

De laatste ronde OPDRACHT 1

Zoek een gepast woord of een uitdrukking bij de afbeelding.

ex e

Bij deze afbeeldingen hoort een woord of een uitdrukking uit het verhaal ‘Bevroren’ van Evelien De Vlieger. Plaats die onder de afbeelding. Verklaar dat woord of die uitdrukking.

OPDRACHT 2

Gebruik die woorden of uitdrukkingen.

Verzin een nieuwe, duidelijke context, die voldoende ruim is en waarin je het woord of de uitdrukking gebruikt.

OPDRACHT 3

Evelien De Vlieger besteedt veel aandacht aan taal. Hoe zegt de auteur het in het verhaal?

Herschrijf de zin met de woorden die de auteur in de tekst gebruikt heeft. 1 Joren stond stevig klaar vlak bij de diepte die hij onder zich zag. 2 Arend wilde er heel snel een einde aan maken. 3 Hij liet zich niet beïnvloeden door Jakala die lief deed.

512

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

De laatste ronde 4 Mag ik even heel wat negatieve dingen over je vertellen? 5 Zijn jouw oren verstopt? OPDRACHT 4

Pictionary of uitbeelden: raad de woorden. Gebruik de vijf uitdrukkingen telkens in een nieuwe context die minstens drie zinnen bevat. Werk op een apart blad.

3 Beeld dat woord uit of probeer het te tekenen op het bord in de klas. 4 De anderen raden. 5 Je mag niets vertellen.

Vervang wat onderstreept is door een ander woord dat je leerde. Herschrijf de zin als dat nodig is.

OPDRACHT 5

2 Kies uit opdrachten 1 en 3 een uitdrukking of een woord.

1 Werk in kleine groepjes.

a Mijn kleine broertje kan echt niet zonder zijn knuffelbeertje.

b In de tuin van onze buren staat een reuzentrampoline waarop we naar hartenlust kunnen springen en rollen.

ex e

c In het centrum van de stad liepen de betogers plots op een muur van politieagenten die hen de doorgang belemmerden.

d Na de aanslagen ging het nieuws als een vuurtje de wereld rond en overal hadden de personen die bepaalden wat op welke plaats in de krant komt de handen vol. e Dat roddelblaadje gebruikte zomaar foto’s van een familievakantie van de eerste minister, wat toch wel een schending is van de gegevens uit de persoonlijke levenssfeer van mensen.

f Maar liefst drie rechtsgeleerden vertegenwoordigden de beschuldigde arts. Hij maakte zware fouten tijdens de operatie.

g Het nieuwe voetbalstadion van Tottenham Hotspur in Londen is een heel modern, maar ook een bijzonder groot bouwwerk.

h Mijn grootouders hebben al vijftig jaar niets meer veranderd aan het interieur van hun woning en ze geven toe

dat het er toch een beetje verouderd uitziet. Even opfrissen zou welgekomen zijn!

i Eerlijk? Op een circuit met een formule 1-wagen enkele rondjes rijden plaats ik bovenaan het rijtje dingen dat ik ooit nog eens wil doen.

j De voorbijgangers stonden vaak even stil en keken naar de artiest die een ongelooflijke krijttekening op de grond maakte.

DE LAATSTE RONDE

513

De laatste ronde OPDRACHT 6

Vul de zinnen aan met een passend woord.

1 Dat is een groot pretpark. Je kunt er wel dagen in vertoeven! 2 Op mijn staat een luchtdoop helemaal bovenaan. Wat zou ik graag een parachutesprong maken. 3 Er is een enorme fout gebeurd in die firma bij de verwerking van groenten. We geven de zaak in handen van een .

4 Die foto’s toon ik niet aan iedereen. We moeten de toch respecteren, hoor.

OPDRACHT 7

5 Het voorstel om iedereen loonsverhoging te geven op heel wat onbegrip van de directie van het bedrijf. Ontcijfer de anagrammen. Schrijf het woord dat je vindt in de rechterkolom.

tederdage wachsunanoe tacrudeer

knervocht beenluit

Welke uitdrukking uit het verhaal van Paul De Moor past bij de afbeeldingen?

ex e

OPDRACHT 8

514

TRAJECT Nederlands 1 XL DEEL 9 Springen

OPDRACHT 9

Gebruik de uitdrukkingen uit opdracht 8 in een nieuwe, duidelijke context.

ex e

De laatste ronde

OPDRACHT 10 Heb je een idee hoe het verhaal ‘Bevroren’ verder zou kunnen verlopen?

1 Eerst werk je individueel: bedenk elk zelf één spannend moment dat volgend op het verhaal kan gebeuren. 2 Ga in kleine groepjes aan de slag en leg je ideeën samen. 3 Werk samen een vervolg uit op het fragment dat niet langer dan één pagina is.

4 Lees het verzonnen vervolg op het verhaal voor. 5 Kies een vijftal goedgekozen dia’s of afbeeldingen die naar jullie mening passen bij de sfeer van het fragment. 6 De luisteraars kunnen die beelden tijdens het voorlezen bekijken. 7 Laat ze in een passende volgorde zien. 8 Houd rekening met alle aandachtspunten voor spreken die je al leerde in de vorige delen.

DE LAATSTE RONDE

515

ex e

In aa